PM 01

str.
19
Polski Edredon
Bezzaogowe jednostki nawodne, ktrych zadaniem jest przeciwdziaanie zagroeniom asymetrycznym, przeywaj dynamiczny rozwj.
Cena 6 z (w tym 5% VAT)
przegld morski
MIESICZNIK STYCZE 2012
NR 01 (055)
ISSN 1897-8436
Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl
SPIS TRECI TECHNIKA I UZBROJENIE ZABEZPIECZENIE DZIAA

kpt. mAr. jAnusz jAnik
Zagroenie na dnie Batyku

Rozwj pod dnem Batyku infrastruktury, zwizanej z dywersyfikacj drg pozyskiwania surowcw naturalnych oraz poszukiwaniem rde energii odnawialnej, oznacza konieczno oczyszczania morza z obiektw minopodobnych. str. 15
FOT. WOJCIECH MUNDT
kmdr ppor. Wojciech mundt
Polski Edredon
Bezzaogowe jednostki nawodne, ktrych zadaniem jest przeciwdziaanie zagroeniom asymetrycznym, przeywaj dynamiczny rozwj. W ich konstruowaniu uczestnicz rwnie naukowcy polscy. str. 19
OKRTY POLSKIEJ MW
kmdr ppor. piotr AdAmczAk
Programy rozwoju polskiej floty (cz. I)
Przygotowywane w okresie dwudziestolecia wojennego plany rozwoju polskiej floty to zarwno racjonalne studia jej potrzeb jak i mrzonki, niemajce adnych szans na realizacj. str. 60
Redaktor prowadzcy: kmdr por. dr MARIuSz KoNARSKI tel.: CA MoN 266-207 e-mail: bandera@mw.mil.pl Redaktor merytoryczny: mjr GRzeGoRz PRedel tel.: CA MoN 845-186 Opracowanie stylistyczne: BARBARA SzyMASKA tel.: CA MoN 845-184 Skad i amanie: dANIelA BARTKIeWICz Kolporta i reklamacje: ToPloGISTIC tel.: 22 389 65 87, kom.: 500 259 909 faks: 22 301 86 61 email: biuro@toplogistic.pl www.toplogistic.pl Zdjcie na okadce: MARIAN KluCzySKI Druk: Interak drukarnia sp. z o.o., Czarnkw Nakad: 1400 egzemplarzy
Dyrektor: MAReK SARjuSz-WolSKI tel.: CA MoN 845 365, 845-685, faks: 845 503 sekretariat@zbrojni.pl Aleje jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa
Przegld Morski ukazuje si od grudnia 1928 roku.
Treci numeru s dostpne na stronie internetowej www.polska-zbrojna.pl

2
SPIS TRECI
przegld
OD DOWDCY
Ku nowym zadaniom i moliwociom admira floty ToMASz MATheA ..............................................................................................4
STYCZE 2012 | NR 01 (055)
morski
POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Polski przemysowy potencja obronny (cz. I) pk rez. TAdeuSz WNuK..........................................................................................................5 Poar na Almirante Irizar kmdr por. rez. dr hab. KRzySzTof KuBIAK ............................................................................11
Szanowni Czytelnicy!
Marynarka Wojenna rP potrzebuje przede wszystkim wzmocnienia si okrtowych i lotnictwa morskiego. Potrzebuje take konsekwentnej realizacji programw modernizacyjnych to fragment artykuu admiraa floty Tomasz Methei, dowdcy Marynarki Wojennej rP, ktry mona potraktowa jako swoiste yczenia nie tylko na 2012 rok, ale take na lata nastpne. autor kolejnego artykuu zwrci w nim uwag m.in. na zmiany organizacyjne majce wpyw na wzrost konkurencyjnoci rodzimych przedsibiorstw przemysu obronnego i ich konsolidacj. Poar na lodoamaczu almirant irizar z kolei sta si pretekstem do przedstawienia arktycznych aspiracji argentyny. Jednostka ta bowiem nie tylko zaopatrywaa stacje arktyczne znajdujce si w sektorze argentyskim, ale bya swoist demonstracj bandery w kontekcie zgaszania przez rne pastwa roszcze terytorialnych na obszarze antarktyki. Polski bezzaogowy pojazd nawodny Edredon to temat opracowania kmdr. ppor. Wojciecha Mundta. Wielozadaniowa bezzaogowa platforma pywajca jest rozwizaniem, ktre moe si okaza skuteczne w dziaaniach asymetrycznych. Tematyki pojazdw bezzaogowych dotyczy take artyku kmdr. por. rez. Maksymiliana Dury. Podnosi on kwesti ich uycia z punktu widzenia prawnego. Jedn z najpowaniejszych patologii spoecznych korupcj, a w jej ramach przekupstwo, opisuje dr Pawe Kobes. analizuje sytuacje prowadzce do przestpstwa przekupstwa oraz prawnokarne regulacje go dotyczce. Pastwa uwadze polecam take pozostae, rwnie interesujce artykuy, podejmujce tematyk morsk. ycz przyjemnej lektury. kmdr por. dr Mariusz KonarsKi redaktor prowadzcy
3
ZABEZPIECZENIE DZIAA
Zagroenie na dnie Batyku kpt. mar. jANuSz jANIK ........................................................................................................15
TECHNIKA I UZBROJENIE
Polski Edredon kmdr ppor. WojCIeCh MuNdT .............................................................................................19 migowcowce typu Hyuga mgr in. ANdRzej NITKA........................................................................................................24 Symbole brytyjskiej potgi mgr RoBeRT CzuldA............................................................................................................31
PRAWO I DYSCYPLINA
Przekupstwo jako zachowanie o charakterze korupcyjnym dr PAWe KoBeS ..................................................................................................................36 Uycie bezzaogowych pojazdw morskich kmdr por. rez. MAKSyMIlIAN duRA ......................................................................................41
SIY MORSKIE INNYCH PASTW

Australijska armada Anno Domini 2030 kmdr ppor. GRzeGoRz KolASKI ........................................................................................46 Z ycia flot kmdr por. MACIej NACz ....................................................................................................54
OKRTY POLSKIEJ MW
Programy rozwoju polskiej floty (cz. I) kmdr ppor. PIoTR AdAMCzAK...............................................................................................60
OD DOWDCY
admira floty tomAsz mAtheA dowdca Marynarki Wojennej RP
Ku nowym zadaniom i moliwociom

Kady rodzaj si zbrojnych musi si w swojej dziaalnoci liczy w rwnym stopniu z szansami, jak i wyzwaniami, ktre niesie przyszo.
Najwikszym atutem Marynarki Wojennej jest fakt, la nas, marynarzy, rok 2012 bdzie szczeglnie wany. Stoimy wszak e dziaanie jej si nie jest ograniczone do terytorium przed wyzwaniami, ktre zadecydu- naszego kraju. Mog one operowa praktycznie w kadym rejonie wiata, tym saj, jaki ksztat bdzie miaa Marymym odsuwa potencjalne narka Wojenna RP w najblizagroenia daleko od naszych latach. szych granic. Jednake, Uwarunkowania ekonoaby sprosta tym wyzwamiczno-polityczne mog mie niom, Marynarka Wojenkluczowy wpyw na bezpiena RP potrzebuje przede czestwo midzynarodowe. wszystkim wzmocnienia Dlatego gwny wysiek morsi okrtowych i lotnictwa skiego rodzaju si zbrojnych morskiego. Potrzebuje powinien zosta skupiony na take konsekwentnej zabezpieczeniu polskich intererealizacji programw sw gospodarczych. Wie si m o d e r n i z a c yj nyc h , to take z koniecznoci naszezwaszcza dotyczcych go zaangaowania w ramach pozyskania korwet NATO, Unii Europejskiej i inwielozadaniowych, nych porozumie. Powinnimy niszczycieli min, by zatem zdolni do wykonywawzmocnienia floty nia zada nie tylko na naszych podwodnej, lotnictwa wodach terytorialnych i wyczmorskiego i jednostek nej strefy ekonomicznej, ale take zabezpieczenia. Powszdzie tam, gdzie wsplnie ia powoduj, zwoli to strzec interez sojusznikami trzeba tworzy atesne zagroen ranicza swoich Wspcz powinna og sw pastwa morskiemosfer bezpieczestwa morskiee MW RP nie iego, Morza Batyck dziaa tylko do operowania na dalekich go jakim bez wtpiego dla stabilnego rozwoju gospodo lecz by zdolna nia jest nasz kraj. darki morskiej. ch morskich. na
akwe
4 przegld morski 2012/01
Liczy na siebie
pk rez. tAdeusz Wnuk departament Polityki zbrojeniowej MoN
Polski przemysowy potencja obronny (cz. I)

rzemys obronny stanowi jeden z podstawowych oprcz Si Zbrojnych RP czynnikw zapewniania niezawisoci pastwa oraz przesank dla polityki bezpieczestwa kraju. Potencja sektora obronnego oraz jego struktura powinny by ksztatowane stosownie do wielkoci oraz rodzaju potrzeb obronnych. Naley przy tym uwzgldnia podjte zobowizania sojusznicze, zakupy uzbrojenia i sprztu wojskowego w ra-
Restrukturyzacja przedsibiorstw polskiego przemysu obronnego nie zaowocowaa satysfakcjonujc narodow produkcj.
mach duych kontraktw strategicznych oraz towarzyszce im programy offsetowe, a take moliwoci eksportu urzdze sucych bezpieczestwu i obronie. W opublikowanym w grudniu 2008 roku w Przegldzie Logistycznym artykule pt.: Procesy restrukturyzacyjne przemysu obronnego ppk dr Andrzej Lis dokona analizy gwnych determinantw restrukturyzacji przedsibiorstw sektora obronnego na
2012/01 przegld morski 5
FOT. JarOsaW WINIEWskI
POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Liczy na siebie

dominujca rola pastw, polegajca midzy innymi na politycznym wpywie na decyzje o udzieleniu zamwienia oraz na przedsibiorstwa z brany zbrojeniowej; konieczno uwzgldnienia specyficznych uwarunkowa bezpieczestwa dostaw i poufnoci; zoono programw zakupu uzbrojenia; wyjtkowo skomplikowane wymagania techniczne; wiele przeszkd w konkurencyjnym udzielaniu zamwie, ktre nie wynikaj z samego prawa zamwie publicznych, takich jak na przykad ograniczenia w transgranicznym handlu towarami wewntrz UE; braki w kontroli udzielania pomocy publicznej dla sektora obronnoci i bezpieczestwa; niedostateczna wsppraca w prowadzonych badaniach (rwnie w ramach polityki bada UE); brak warunkw rynkowych na poziomie globalnym. Obecnie rynek zamwie w dziedzinie obronnoci i bezpieczestwa w UE jest podzielony w duej mierze na rynki krajowe. Jedynie w niewielkim stopniu funkcjonuje w formie wsplnego rynku europejskiego. czne wydatki pastw czonkowskich UE na obron2 wynosz okoo 160 mld euro. rodki te w wikszoci lokowane s na rynkach krajowych. Wedug danych Komisji Europejskiej pastwa czonkowskie zamawiaj zaledwie 13% wyposaenia wojskowego w innych pastwach Unii. Sytuacja ta prowadzi do rozproszenia infrastruktury produkcyjnej i naukowo-badawczej w UE. Przemys obronny jest niezwykle kapitaochonny, potrzebuje wic dziaa o znacznej skali dla osignicia korzyci i zadowalajcej opacalnoci produkcji. Ze wzgldu na: ograniczone rozmiary rynkw krajowych (dotyczy to take najwikszych pastw UE), redukcj budetw przeznaczonych na obron, spowodowan midzy innymi kryzysem gospodarczym, oraz gbokie procesy restrukturyzacyjne si zbrojnych w Europie przedsibiorstwa przemysowe nie s w stanie wyprodukowa takich iloci sprztu, ktre pozwalayby na pokrycie wysokich kosztw zaawansowanych technologii produk1 a. Lis: Procesy restrukturyzacyjne przemysu obronnego. Przegld Logistyczny 2008 nr 4, s. 1723. 2 Wedug danych z 2009 roku.
FOT. 1. RnOROdnO kaliBRW BROni sTRzeleckiej powoduje rozdrobnienie produkcji amunicji w pastwach Ue.
wiecie w latach 19902005. Cz informacji dotyczy przemysu obronnego w Europie, w tym w pastwach Unii Europejskiej (UE), zwaszcza w krajach z tak zwanej starej Unii. Autor nie omwi jednak procesw restrukturyzacyjnych realizowanych w polskim przemyle obronnym. Wyrazi jedynie nadziej, e: w najbliszej przyszoci naley spodziewa si rozszerzania i umacniania wsppracy przedsibiorstw polskiego przemysu obronnego z amerykaskim i zachodnioeuropejskim sektorem obronnym, co jest naturaln konsekwencj czonkostwa Polski w NATO i Unii Europejskiej1. Przedstawi zatem zmiany strukturalne przemysu obronnego w naszym kraju: zarwno te, ktre zostay ju wprowadzone, jak i te, ktre s planowane. Polski sektor obronny omwi na tle pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Chciabym przy tym zwrci uwag na trudnoci w dostpie do szczegowych danych liczbowych dotyczcych produkcji zbrojeniowej, jej eksportu czy importu. Czsto s one publikowane z duym opnieniem albo oparte na szacunkach i mimo wszelkich stara w ich opracowaniu niekiedy mog nie by miarodajne.
zamwienia w Unii
Rynek UE w dziedzinie bezpieczestwa i obrony charakteryzuj nastpujce czynniki:

przegld morski 2012/01
Liczy na siebie
cji oraz bada i rozwoju innowacyjnych systemw i rodkw obrony. Rozwijanie niezalenie przez pastwa czonkowskie identycznych lub bardzo podobnych programw zbrojeniowych 3 jest nieefektywne i zbyt kosztowne w duszej perspektywie. Relatywnie niewielka skala dziaalnoci jest jednym z czynnikw niezdolnoci do ekonomicznego dziaania oraz niskiej pozycji konkurencyjnej europejskich producentw, w tym na przykad na ogromnym rynku amerykaskim. By zobrazowa pozycj firm europejskich na zdominowanym przez Amerykanw rynku, przytocz ranking stu najwikszych wiatowych firm zbrojeniowych w 2009 roku (kryzysowym przecie)4, opracowywany corocznie przez Sztokholmski Midzynarodowy Instytut Bada nad Pokojem (SIPRI) jedn z najbardziej opiniotwrczych instytucji, analizujc wiatowe trendy w sferze militarnej. Ot pierwsza trjka to: Lockheed Martin z obrotem specjalnym o wartoci 33,4 mld dolarw, BAE Systems (33,25 mld dolarw) i Boeing (32,3 mld dolarw). W pierwszej dziesitce jest a siedem firm amerykaskich, a w analizowanej setce a 45. Firm europejskich natomiast w tym zestawieniu jest 33. Najwyej sklasyfikowany jest BAE Systems. EADS z 15 mld dolarw uplasowa si na miejscu sidmym, a woska Finmeccanica (13 mld dolarw) na smym. Wrd stu najwikszych wiatowych firm zbrojeniowych nie wymieniono adnej polskiej! Sytuacja taka wpywa na mniejsz efektywno wydatkowania rodkw publicznych przeznaczonych na obronno oraz szkodzi zdolnoci europejskiego przemysu w spenieniu wymogw europejskiej polityki bezpieczestwa i obrony (EPBiO). Jeeli wemiemy pod uwag fakt, e technologie wojskowe s lokomotyw rozwoju cywilnych sektorw gospodarki, sytuacja ta negatywnie wpywa rwnie na globaln konkurencyjno przedsibiorstw europejskich (fot.). Spor porcj ciekawych informacji o wsppracy na rzecz europejskiego systemu obrony zawiera opublikowany w Przegldzie Logistycznym artyku pt. Wsppraca transatlantycka w dziedzinie przemysu obronnego5. Jedn z przyczyn tego stanu rzeczy jest fakt, e reguy jednolitego rynku nie obejmuj praktycznie zamwie w dziedzinie obronnoci i bezpieczestwa, co powoduje brak odpowiednich bodcw sprzyjajcych poprawie konkurencyjnoci oraz efektywnoci. Sytua-
cja ta powinna niebawem ulec zmianie, poniewa 13 lipca 2009 roku Parlament Europejski i Rada przyjy dyrektyw w sprawie koordynacji procedur udzielania niektrych zamwie na roboty budowlane, dostawy i usugi przez instytucje lub podmioty zamawiajce w dziedzinach obronnoci i bezpieczestwa6. Zgodnie
ewolucja
Przemys obronny na wiecie podlega uwarunkowaniom wynikajcym ze zmian o wymiarze politycznym, techniczno-technologicznym i midzynarodowym oraz z przeobrae otoczenia konkurencyjnego, ktre ksztatuje popyt na wiatowym rynku uzbrojenia oraz sytuacja w tym sektorze, szczeglnie wraliwym na wszelkie transformacje. Podejmowano w nim wymuszone dziaania dostosowawcze, w tym o charakterze restrukturyzacyjnym.
z artykuem 72 ustp 1 tego dokumentu jego transpozycja do prawa krajowego powinna nastpi w cigu 24 miesicy od opublikowania w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej. Dyrektywa ta ukazaa si 20 sierpnia 2009 roku, a zatem termin jej transpozycji to najpniej 21 sierpnia 2011 roku. Oznacza to, e do tej daty pastwa czonkowskie Unii Europejskiej musiay przyj i opublikowa przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbdne do jej wykonania. Regulacje oraz skutki jej wprowadzenia w dziedzinie bezpieczestwa i obrony
3 Na przykad 23 narodowe programy produkcji bojowych wozw pancernych. 4 wiat wedug SIPRI. Prezentuj Bro 2011 nr 2, s. 33. 5 T. Nalepa, B. Wjtowicz, C. sochala: Wsppraca transatlantycka w dziedzinie przemysu obronnego. Przegld Logistyczny 2011 nr 2, s. 414. 6 Dyrektywa 2009/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. DzU L 216 z 20.8.2009 r., s. 76, zwana dyrektyw obronn.
2012/01 przegld morski
Liczy na siebie
w UE szczegowo opisaem midzy innymi w jednym z numerw Przegldu Logistycznego7. Polski rynek zakupw wyposaenia obronnego ma stosunkowo niewielki udzia w europejskim rynku zamwie. Osign sum 1,0 mld euro, przy 84,9 mld euro wartoci caego rynku UE8. Wikszy rynek zamwie publicznych w dziedzinie zakupw wyposaenia obronnego mieli nie tylko potentaci w tej dziedzinie, tacy jak Wielka Brytania (29,0 mld euro), Francja (14,4 mld euro), RFN (11,4 mld euro), Wochy (7,5 mld euro) czy Hiszpania (4,5 mld euro), lecz take mniejsze od Polski pastwa czonkowskie, np.: Szwecja (3,3 mld euro), Holandia (3,0 mld euro), Grecja (2,5 mld euro), Finlandia (1,6 mld euro), Dania (1,6 mld euro) i Czechy (1,2 mld euro). Polska w ramach handlu wewntrz UE zaimportowaa9 uzbrojenie o wartoci 196,7 mln euro, przy eksporcie wynoszcym 1,9 mln euro. Najwikszym beneficjentem wewntrzwsplnotowego handlu uzbrojeniem bya Francja, ktra wyeksportowaa bro na kwot 1064,3 mln euro, a jej import wynis 202,9 mln euro. Nastpna w kolejnoci bya Szwecja (odpowiednio 423,7 mln euro i 101,6 mln euro) i Wochy (461,6 mln euro i 209,4 mln euro). Niewielkie nadwyki osigny jeszcze Wgry (27,5 mln euro), Czechy (12,3 mln euro), RFN (2,9 mln euro) i Irlandia (1,5 mln euro). Pozostae kraje miay ujemny bilans. Nasz kraj w dziedzinie uzbrojenia zaley w duej mierze od dostaw z zagranicy. Wskazuj na to dane dotyczce tzw. stopnia penetracji. Wspczynnik penetracji10 dla Polski wynis 31% i by pitym najwyszym w caej UE, za takimi krajami, jak Cypr (48%), Portugalia (38%), Grecja (35%) i Luksemburg (32%). Najniszy wspczynnik zanotowano w takich krajach, jak Francja (4%), Wgry (4%), Irlandia (7%) i Litwa (8%). W tym miejscu naley podkreli, e rednia dla UE to 13%. Nie pozyskaem szczegowych danych na temat zakupw dokonywanych przez wykonawcw zamwie zwizanych z dziedzin obronnoci w innych firmach w ramach podwykonawstwa. Przypuszczam, e udzia podwykonawcw majcych siedzib na terytorium naszego kraju ksztatuje si na poziomie 7080%. W stosunku do rynkw innych pastw czonkowskich UE polski rynek zamwie publicznych w dziedzinie bezpieczestwa jest nieco wikszy ni w przy-
Porwnanie
Ograniczenia
Handel transgraniczny w UE w dziedzinie zamwie zwizanych z obronnoci jest dodatkowo utrudniony z powodu braku wiedzy przedsibiorcw na temat krajowych (niejednolitych) przepisw stanowicych istotne uwarunkowania prowadzenia dziaalnoci w tym dziale gospodarki. Przedsibiorcy, zwaszcza mae i rednie przedsibiorstwa, napotykaj wiele trudnoci w pozyskiwaniu informacji na temat zamwie publicznych w tym sektorze. Brakuje bowiem centralnych rde informacji o zamwieniach. Istniej jedynie rda krajowe, ktre znaczco si od siebie rni. Poza tym nie jest atwo dotrze do zawartych w nich szczegowych danych. Ponadto informacje na temat mniejszych zamwie, ktrymi mae i rednie przedsibiorstwa s zainteresowane, czsto nie s publikowane.
padku zakupw wyposaenia obronnego. Wydatki na zamwienia publiczne zwizane z bezpieczestwem11 w 2005 roku wyniosy w naszym kraju 1,4 mld euro, w caej UE natomiast okoo 57,5 mld euro. Wiksz warto rynku zamwie publicznych miay: Wielka Brytania (18,7 mld euro), RFN (10,2 mld euro), Francja (6,3 mld euro), Wochy (5,8 mld euro), Hiszpania (3,9 mld euro) i Holandia (3,4 mld euro). Biorc pod uwag rynek pracy, udzia sektora obronnego w Polsce nie jest znaczcy na tle innych pastw Unii. Zatrudnienie w przemyle zbrojeniowym12 w naszym kraju wynioso 1,9% zatrudnienia w tym sektorze w krajach UE cznie z Norwegi, Szwajcari i Turcj, ktre nie s jej czonkami. W spkach sektora obronnego z udziaem Skarbu Pastwa zatrudnionych jest okoo 26 tys. pracownikw13,
Funkcjonowanie rynku uzbrojenia w Polsce. Przegld Logistyczny 2011 nr 2, s. 1524. 8 Wedug danych Eurostatu za 2005 rok. 9 Wedug danych opublikowanych w The annual report on the EU Code of Conduct on arms exports. 10 Procentowy udzia importu uzbrojenia w wydatkach ogem na zakupy uzbrojenia. 11 Wedug danych Eurostatu. 12 razem z przemysem lotniczym, cznie z lotnictwem cywilnym. 13 Wedug danych na koniec 2010 roku.
7
POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Liczy na siebie

w tym prawie 11 tys. w spkach skupionych w Grupie Bumar, dziaajcej gwnie w sferze produkcji broni, amunicji, materiaw wybuchowych, elektroniki, optoelektroniki, pojazdw pancernych oraz wyposaenia osobistego onierza. Ponadto do liczcych si pracodawcw prywatnych sektora obronnego w Polsce naley zaliczy trzy cakowicie ju sprywatyzowane spki, tj. Wytwrni Sprztu Komunikacyjnego PZL-Rzeszw SA, Wytwrni Sprztu Komunikacyjnego PZL-widnik SA oraz Polskie Zakady Lotnicze w Mielcu Sp. z o.o. W jednostkach badawczo-rozwojowych, zajmujcych si zagadnieniami obronnoci, jest zatrudnionych okoo 1200 osb. Proces prywatyzacji przedsibiorstw przemysu obronnego przebiega do wolno. Mimo to od pocztku XXI wieku nastpiy bardzo istotne zmiany w strukturze wasnociowej, majtku, produkcji i zatrudnieniu w przemysowym potencjale obronnym Polski. Na pocztku tego stulecia minister Skarbu Pastwa sprywatyzowa dwie spki: WSK PZL-Warszawa-Okcie SA w 2001 roku; nabywc bya grupa EADS (European Aeronautic Defense & Space Company, bdca czci Airbus Military); WSK PZL-Rzeszw SA w 2002 roku; zostay zakupione przez amerykask korporacj UTC (United Technologies Corporation). Bezporednio po sprzeday tych spek Rada Ministrw 14 maja 2002 roku przyja dokument zwany Strategi 200214. Byo to jakociowo nowe podejcie do dziaa podejmowanych w celu dostosowania przedsibiorstw przemysu obronnego do potrzeb Si Zbrojnych RP oraz wymaga rynku. Dokument zakada, e zostan utworzone dwie grupy kapitaowe: amunicyjno-rakietowo-pancerna, skupiona wok Bumar Sp. z o.o. (Grupa Bumar); lotniczo-radioelektroniczna, w ktrej rol spki dominujcej odgrywa Agencja Rozwoju Przemysu SA (Grupa ARP). W stosunku do spek, ktre pozostay poza grupami kapitaowymi (ZSP Niewiadw SA, ZTS Gamrat SA, ZTS Nitron SA, ZTS ERG-Bieru SA, ZE Warel SA, BZE Belma SA, WSK PZL-Kalisz SA, FT Kranik SA), rozpoczto dziaania prywatyzacyjne. Ponadto
Przeksztacenia strUktUralne
podjto prb sprzeday udziaw Unimor-Radiocom Sp. z o.o., znajdujcej si wwczas w trudnej sytuacji ekonomicznej. W okresie obowizywania dokumentu Strategia 2002 dziaania prywatyzacyjne, ktrymi objto wymienione spki, nie przyniosy pozytywnego rezultatu, tzn. adna z nich nie zostaa sprzedana. Przyczyny byy rnorakie, ale najczciej wizay si z koniecznoci uregulowania stanu prawnego majtku oraz przeprowadzenia restrukturyzacji organizacyjnej, finansowej i zatrudnienia, a take z nisk jakoci programw naprawczych, trudnociami z wyborem doradcy prywatyzacyjnego, czy wreszcie z maym zainteresowaniem potencjalnych inwestorw udziaem w prywatyzacji. Na tym tle do sukcesw naley zaliczy prywatyzacj Polskich Zakadw Lotniczych w Mielcu, ktre s najwikszym producentem samolotw w kraju. Zakad produkuje samoloty wasnej konstrukcji: M28 Skytruck i M28B Bryza. Od marca 2007 roku naley do United Technologies/Sikorsky Aircraft Corporation. Zmiana waciciela sprawia, e firmie, znanej dotychczas jako producent samolotw, powierzono produkcj migowca S-70i Black Hawk. Program zakada, e PZL-Mielec bdzie centrum dla midzynarodowych odbiorcw tego migowca, a plany przewiduj produkcj okoo 20 sztuk S-70i Black Hawk rocznie, poczwszy od 2012 roku. W znacznej grupie przedsibiorstw, ktre weszy w skad powoanych dwch grup kapitaowych, nastpia poprawa sytuacji ekonomiczno-finansowej. Ponadto wzmocniona zostaa ich pozycja rynkowa oraz wzrosa warto umw eksportowych. Na zakoczenie naley podkreli, e kontynuowany jest proces restrukturyzacji i konsolidacji polskich przedsibiorstw przemysu obronnego, ze szczeglnym zwrceniem uwagi na ten drugi element. Rada Ministrw przyja bowiem Strategi 2012. n
autor od 1997 r. suy w Dowdztwie Wojsk Ldowych, w tym w latach 20042007 jako szef techniki lotniczej. Od 2007 r. by szefem Oddziau Zaopatrzenia Lotniczo-Technicznego w szefostwie Techniki Lotniczej IWspsZ. W maju 2011 r. przeszed do rezerwy i pracuej w DPZ MON.
14 Strategia przeksztace strukturalnych przemysowego potencjau obronnego w latach 20022005.
Brzemienny incydent
kmdr por. rez. dr hab. krzysztof kubiAk Akademia Marynarki Wojennej
Poar na Almirante Irizar

Informacje o powanych awariach na pokadach okrtw wojennych stosunkowo rzadko przedostaj si na amy prasy. jednak konsekwencje tego poaru miay wrcz wiatowe reperkusje.
czasie antarktycznej kampanii letniej 2007 roku lodoamacz si morskich Argentyny (Armada Argentina) Almirante Irizar zaopatrywa stacje tego kraju na Antarktydzie i pobliskich wyspach (w tzw. Argentyskim Sektorze Antarktycznym lub jak chc sami Argentyczycy na Antarktydzie Argentyskiej hiszp. Antrtida Argentina). Prowadzi przy tym prezentacj bandery, czyli de facto zaznacza argentyskie roszczenia do czci terytoriw antarktycznych. W zasadzie ju zakoczy akcj, gdy 10 kwietnia
2007 roku okoo godziny dwudziestej czasu lokalnego w pomieszczeniach generatorw prdotwrczych wykryto dym. Dziao si to w odlegoci okoo 140 mil morskich na wschd od Puerto Madryn. Natychmiast ogoszono alarm przeciwpoarowy i podjto prb stumienia pomieni. Nie udao si jednak tego dokona i okoo godziny 23.30 dowdca okrtu, komandor Guillermo Tarapow, zdecydowa o opuszczeniu jednostki. Do tratew pneumatycznych zeszo 296 osb (zaoga oraz ewakuowany personel baz antarktycznych obsa2012/01 przegld morski 11
FOT. XHIsTarMar
POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Brzemienny incydent

dzanych sezonowo). Rozbitkw przyjy nastpnie na pokady panamski zbiornikowiec Scarlet Ibis oraz argentyskie i urugwajskie statki rybackie. Dwadziecia cztery tratwy byy przez cay czas obserwowane przez samoloty patrolowe lotnictwa morskiego. Uratowanych wysadzono w Puerto Madryn 12 kwietnia. W tym czasie ku poncemu lodoamaczowi zmierzay ju inne okrty i pomocnicze jednostki pywajce marynarki argentyskiej: fregata Nazwa lodoamacza AlmiAlmirante Brown (tyrante Irizar upamitnia jedpu MEKO 360H2), kornego z wybitnych oficerw arwety Granville (typu gentyskich si morskich A69) i Robinson (typu julina Irzara (18691935), ktry w 1902 roku bra udzia MEKO 146A16), ho(penic sub na korwecie lowniki oceaniczne (klauruguay) w ratowaniu szwesyfikowane jako aviso) dzkiej ekspedycji antarktyczSuboficial Castillo nej, kierowanej przez doktora otto Nordenskjlda. i Francisco de Gurruchaga (oba amerykaskiego typu Abnaki, zbudowane podczas drugiej wojny wiatowej) oraz jednostka stray wybrzea (Prefectura Naval Argentyna) Thompson (typu Halcn II). Grupa ratownicza dotara w rejon dryfujcego lodoamacza 11 kwietnia w godzinach rannych. Okazao si, e wbrew obawom dowdcy okrtu, pomienie nie objy caego kaduba i istnieje szansa na wznowienie walki z poarem. Takie informacje przedstawili onierze si specjalnych, ktrzy pierwsi przedostali si na ponc jednostk. Na pokad Irizara przeszy wic grupy awaryjne wystawione przez inne okrty, ktre w stosunkowo krtkim czasie opanoway, po czym ugasiy ogie. Wstpne ogldziny wykazay jednak, e lodoamacz utraci zdolno ruchu na skutek cakowitego zniszczenia siowni. Zdecydowano wic o holowaniu kaduba do Puerto Belgrano, ktre cay konwj osign 20 kwietnia. Z dostpnych materiaw wyania si obraz chaosu, ktry panowa na pokadzie i ogranicza skuteczno akcji ratowniczej. Do powiedzie, e zaoga wasnymi siami nie tylko nie bya zdolna ugasi poaru, ale rwnie dopucia do utraty dwch przewoonych w hangarze rufowym migowcw Sikorsky H-3 Sea King, mimo e odle12 przegld morski 2012/01
go od brzegu teoretycznie umoliwiaa ich ewakuacj.
Przeznaczenie jednostki
Lodoamacz Almirante Irizar (Q 5) zosta zbudowany w fiskiej stoczni Wrtsil Helsinki Shipyard (obecnie Kvaerner Masa-Yards Helsinki New Shipyard). Zamwiono go w roku 1975, stpk pooono 4 lipca 1977 roku, wodowanie odbyo si 3 lutego 1978 roku. Wstpnie jednostk przekazano Argentynie 15 grudnia 1978 roku. Kocowe prby zdawczo-odbiorcze odbyway si w sezonie zimowym roku 1979 na Morzu Weddella. Zamawiajcy by z lodoamacza zadowolony. W roku 1980 jednostce powierzono wic pierwsz kampani zimow w Antarktyce. Almirante Irizar stanowi wwczas swoist egzemplifikacj aspiracji Argentyny. Zamwiono go w celu zwikszenia moliwoci zaopatrywania stacji funkcjonujacych w Argentyskim Sektorze Antarktycznym oraz bardziej widocznego demonstrowania bandery. Zastpi on starszy i mocno ju wyeksploatowany lodoamacz General San Martin (Q 4) dostarczony w 1954 roku przez niemieck stoczni Seebeek Yard of Wese A.C. z Bremenhaven. Wiosn 1982 roku lodoamacz dostarczy na Georgi Poudniow (arg. Isla San Pedro), wysp bdc pod zwierzchnictwem brytyjskim, grup robotnikw, ktrzy bez odpowiednich zezwole mieli rozpocz zomowanie wyposaenia porzuconej stacji wielorybniczej. By to jeden z incydentw poprzedzajcych wybuch wojny na poudniowym Atlantyku. W czasie wojny falklandzkiej (w Argentynie uywa si nazwy wojna malwiska: hisz. Guerra de Malvinas) by wykorzystywany pocztkowo jako transportowiec. Wraz z okrtem desantowym-dokiem Cabo San Antonio i transportowcem Isla de los Estados tworzy grup desantow 40 Zespou Si Ldowania (TF 40) odpowiedzialnego za zajcie Port Stanley (Puerto Argentino). Nastpnie zosta zaadaptowany na jednostk szpitaln, co notyfikowano zgodnie z obowizujcymi przepisami midzynarodowego prawa konfliktw zbrojnych1. Po klsce ArEpizod ten wyczerpujco omwi a. amendolara w wystpieniu Warriors in White: the hospital ships in the Falklands War, przedstawionym w trakcie XXXVII kongresu Midzynarodowej komisji Historii Wojskowoci, ktre odbyo si w rio de Janeiro 28.083.09.2011 r. Wydruk w posiadaniu autora.
Brzemienny incydent
gentyczykw uczestniczy w repatriacji jecw wojennych do ojczyzny. Nastpnie lodoamacz wrci do rutynowej suby antarktycznej, ktr w 2002 roku przerwaa nieudana akcja ratunkowa statku Magdalena Oldendorff. Mimo e Irizar nie uwolni statku, to jednak odegra istotn rol dostarczy zaopatrzenie i rodki medyczne dla pozostawionej na jego pokadzie grupy zimujcej. W 2004 roku okrt wszed na sporne wody otaczajcej Falklandy wycznej strefy ekonomicznej i podj prb przeprowadzania identyfikacji eglujcych tam jednostek. Wywoao to wzrost napicia w relacjach argentysko-brytyjskich, ktre zakoczyo si wymian not dyplomatycznych. W roku 2007 eksploatacj jednostki przerwa poar. Remont jedynego lodoamacza argentyskiego rozpocz si dopiero we wrzeniu 2008 roku. Wtedy to Irizar, po ponad rocznym pobycie w Puerto Belgrano (gwna baza argentyskiej floty, 700 km na poudnie od Buenos Aires), gdzie przeholowano go po opanowaniu poaru, trafi do stoczni Tandandor w Buenos Aires. Tak duga zwoka miaa wynika z koniecznoci przeprowadzenia szczegowego dochodzenia, ktrego celem byo wyjanienie przyczyn i okolicznoci poaru. Ogoszono, e remont poczony z modernizacj zakoczy si w 2010 roku. Termin ten jednak ju kilkakrotnie przesuwano. Zaplanowano, midzy innymi, wymian silnikw gwnych na dwa diesle produkcji niemieckiego MAN (nabyto je z powodu problemw finansowych ze znacznym opnieniem), wymian urzdze radiolokacyjnych i rodkw cznoci, powikszenie powierzchni pomieszcze laboratoryjnych z 74 do 415 m2. Prace s wykonywane przy wspudziale specjalistw norweskich. Trudno oceni, czy kolejna data ich ukoczenia i oddania lodoamacza flocie zostanie dotrzymana. Caa sytuacja ma powany wydwik polityczny. Okrt suy bowiem przede wszystkim do wzmacniania roszcze Buenos Aires do obszarw antarktycznych. Ostatecznie jednak si okazao, e nadzieje na budow antarktycznego imperium opieray si na jednym lodoamaczu, co z pewnoci nie poprawia sytuacji Argentyny w antarktycznej rywalizacji. Marynarka argentyska, aby zapewni sobie obecno w Antarktyce, wyczarterowaa rosyjski statek
dane taktyczno-techniczne okrtu almirante irizar

Wyporno: pena 14 899 ton Dugo: 121,3 m Szeroko: 25,2 m Zanurzenie: 9,5 m Wysoko: od stpki do topu masztu 42,2 m Napd: diesel elektryczny: cztery omiocylindrowe silniki
wysokoprne, rednioobrotowe, nienawrotne Wrtsil-SeMT Pielstick PC 2.5 l o mocy 3584 kW kady, napdzajce generatory AeG VCA o mocy elektrycznej biernej 4000 kVA kady, zasilajce dwa silniki elektryczne 700 VCC o mocy 5950 kW kady. dwa silniki elektryczne pomocnicze o mocy 2975 kW kady Prdko: maksymalna 17,2 wza, ekonomiczna 14 wzw; zdolno utrzymywania staej prdkoci w lodzie o gruboci do metra, zdolno kruszenia lodu o gruboci do 6 metrw Autonomiczno: 60 dni Zaoga: 135 marynarzy oraz 45 miejsc pasaerskich Pojemno adowni: 1800 m3. ldowisko i hangar dla dwch rednich migowcw, dwa kutry robocze, dwa kutry hydrograficzne i trzy odzie psztywne (12 pokadw)
Polityczne rePerkUsje awarii
handlowy Wasilij Goowin, dostosowany do eksploatacji w warunkach zlodzenia. Ponadto skierowaa do zada zaopatrzeniowych: transportowiec Canal Beagle, awizo Suboficial Castillo i jednostk hydrograficzn Puerto Deseado. W czarterze zadania dla Argentyczykw wykonywaa w sezonie zimowym 20102011 rwnie inna jednostka rosyjska lodoamacz Dranitsyn2. Argentysk zdolno do nawigowania w lodach reprezentuj zatem wycznie jednostki bandery rosyjskiej.
antarktyczne asPiracje
Cho wiodc argentysk instytucj odpowiedzialn za obecno pastwa w Antarktyce (gdy to demonstrowanie nieprzerwanej obecnoci, a nie szeroko rozumiane badania naukowe s si napdow wysikw Buenos Aires, podejmowanych na dalekim poudniu) jest cywilna agenda federalna
Russian chartered polar vessel supports Argentine Antarctic 2010/11 campaign. http://en.mercopress.com/2011/02/08/ russian-chartered-polar-vessel-supports-argentine-antarctic-2010-11-campaign. 11.09.2011.
2
13
POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Brzemienny incydent

Tabela. argentyskie bazy antarktyczne
Bazy marynarki wojennej Bazy wojsk ldowych Bazy stae (caoroczne)
Orcadas (Wyspa Lauriego, Orkady Poudniowe) Jubany (Wyspa 25 Maja, szetlandy Poudniowe*) san Martin (Wyspa Barryego u wybrzey Pwyspu antarktycznego) Esperanza (Zatoka Nadziei, pwysep Trinity, Pwysep antarktyczny) Belgrano II (antarktyda, wybrzee Morza Weddella) Marambio (Wyspa seymoura, Ziemia Grahama, Pwysep antarktyczny)
Bazy wojsk lotniczych
Bazy sezonowe
Camara (Wyspa Pksiyca, w Cieninie McFarlanea u wschodnich wybrzey Wyspy Livingstona na szetlandach Poudniowych) Deception (wyspa Deception, szetlandy Poudniowe) Melchior (wyspa Observatorio, Wyspy Melchiora, archipelag Palmera) Base Petrel (wyspa Dundee, Wyspy Joinvillea)
* Wyspa jest znacznie lepiej znana jako Wyspa krla Jerzego. Tam, nad Zatok admiralicji, od 26 lutego 1977 roku funkcjonuje Polska stacja antarktyczna im. Henryka arctowskiego. rdo: Los Antarcticos. Gaceta Mariniera, Marzo-Mayo 2011, s. 23.
Primavera (Zatoka Hughsa, Pwysep antarktyczny)
Matienzo (Wyspa Larsena, Morze Weddella)
Base Brown (Pwysep antarktyczny, zatoka Paraiso)
o nazwie Argentyski Instytut Antarktyczny (hiszp. Instituto Antrtico Argentino IAA), to na jego czele zwyczajowo stoi oficer w subie czynnej, za bazy antarktyczne s utrzymywane przez siy zbrojne. Kady z rodzajw wojsk ma zatem bazy caoroczne i obsadzane czasowo (tab.). Roszczenia terytorialne w Antarktyce zamrozi na trzydzieci lat Traktat antarktyczny, ktry wszed w ycie w 1961 roku. Przed jego podpisaniem pretensje do rnych obszarw Antarktyki zgosio siedem pastw: Argentyna, Australia, Chile, Francja, Norwegia, Nowa Zelandia i Wielka Brytania. W wypadku Wielkiej Brytanii, Chile i Argentyny ich sektory w znacznym stopniu si pokrywaj.
Zgodnie z postanowieniami tak zwanego protokou madryckiego, moliwo wysuwania roszcze terytorialnych zostaa jednak przeduona do wyganicia umowy 23 czerwca 2041 roku. Mog je zgasza te kraje, ktre w chwili jego podpisywania dysponoway peni praw sygnatariuszy Traktatu antarktycznego. Potencjalnych graczy jest dwudziestu szeciu wrd nich Polska. W tym kontekcie argentyska trwaa obecno w Antarktyce, midzy innymi dziki posiadaniu lodoamacza, ma znaczenie niebagatelne. n
autor ukoczy Wysz szko Marynarki Wojennej. Jest profesorem aMW, a take prorektorem Dolnolskiej szkoy Wyszej we Wrocawiu.
Zardzewiaa mier
kpt. mar. jAnusz jAnik 3 flotylla okrtw
Zagroenie na dnie Batyku

zd polski 3 stycznia 2005 roku podj decyzj o rozpatrzeniu moliwoci budowy portu gazowego jako jednego z elementw systemu bezpieczestwa energetycznego pastwa. Pod uwag brano dwie potencjalne jego lokalizacje: rejon Zatoki Gdaskiej oraz Zatok Pomorsk. 15 grudnia 2006 roku Zarzd Polskiego Grnictwa Naftowego i Gazownictwa ogosi, e do roku 2011 terminal gazowy powstanie w winoujciu. Czynniki, ktre wpyny na wybr tej lokalizacji to: uregulowana
Rozwj pod dnem Batyku infrastruktury, zwizanej z dywersyfikacj drg pozyskiwania surowcw naturalnych oraz poszukiwaniem rde energii odnawialnej, oznacza konieczno oczyszczania morza z obiektw minopodobnych.
sytuacja prawna gruntw pod budow terminalu (tereny s wasnoci portu, gminy i nadlenictwa, a take s wolne od praw osb trzecich), mniejsze koszty, krtsza droga transportu gazu pynnego (LPG), dostp do portu, bliskie ssiedztwo duych odbiorcw gazu.
dla energii odnawialnej
Jeli koncepcje zawarte w projektach PGE Energia Odnawialna zostan zrealizowane, w niedugim czasie moemy si sta potentatem w produkcji
FOT. MarCIN PUrMaN
Zardzewiaa mier
Tak szeroko zakrojone dziaania s porednim efektem wielu inicjatyw na poziomie narodowym, jak i Unii Europejskiej. Szczeglnie due znaczenie przykada si do planowania i rozwoju infrastruktury umoliwiajcej efektywn integracj energetyki wiatrowej z systemem elektroenergetycznym. Problemy te konsekwentnie s poruszane w rnych dokumentach, midzy innymi w: Europejskim planie strategicznym w dziedzinie technologii energetycznych (Strategic Energy Technology Plan SET-Plan) z listopada 2007 roku. Jako priorytet wskazano w nim rozwj technologii wielkoskalowych turbin i farm wiatrowych oraz inteligentnych sieci elektroenergetycznych w celu jej sprawniejszej integracji z sieci; Drugim strategicznym przegldzie sytuacji energetycznej (Second Strategic Energy Review) z listopada 2008 roku, w ktrym wrd szeciu najwaniejszych spraw wskazano na konieczno budowy pnocnomorskiej sieci przesyowej; Blueprint for a North Sea offshore grid. W wypadku polskich obszarw morskich rozpoczto wstpne analizy okoo dziesiciu projektw dotyczcych budowy farm wiatrowych. S one zlokalizowane gwnie w pasie pnocnego stoku awicy Supskiej, zachodniego i poudniowego stoku awicy rodkowej oraz w rodkowej czci polskiego wybrzea na wysokoci Koobrzegu.
energii z morskich farm wiatrowych. Bdzie to skutkowa zwikszeniem si zapotrzebowania na oczyszczanie i przygotowanie dna Batyku pod te inwestycje1. Kontrahenci planuj umiejscowi trzy sztuczne wyspy, gdzie mogyby powsta farmy wiatrowe o mocy ponad 3000 MW. Moc planowanych inwestycji byaby porwnywalna z moc projektowanej pierwszej polskiej elektrowni jdrowej.
na rzecz ekologii
Z funduszy Unii Europejskiej sfinansowano wiele projektw, ktre porednio lub bezporednio dotycz energetyki wiatrowej na morzu. S to midzy innymi: European Wind Energy integration study (eWIS) projekt majcy na celu oszacowanie niezbdnych inwestycji w infrastruktur przesyow w krtkim czasie; upwind najwikszy projekt badawczy w dziedzinie energetyki wiatrowej, finansowany z programw ramowych unii europejskiej. Stawia sobie zadanie rozwizania problemw zwizanych ze wzrostem skali pojedynczych turbin i farm wiatrowych; TradeWind dotyczy integracji duych mocy generacji wiatrowej z europejskim systemem energetycznym, zarwno pod ktem technicznym, jak i rynkowym; offshoreGrid rozpoczty w maju 2009 roku projekt analizujcy potrzeby dotyczce infrastruktury sieciowej do 2020 i 2030 roku.
zagroenie minowe
Zainteresowanie Komisji Unii Europejskiej ekologicznym pozyskiwaniem energii spowodowao dynamiczny rozwj tego typu rozwiza w pastwach Europy Zachodniej. Tylko w rejonie Morza Batyckiego znajduje si osiem pracujcych morskich farm wiatrowych (o cznej mocy 368 MW) zlokalizowanych na og blisko wybrzey Danii, Szwecji i Finlandii. Jednoczenie trwaj zaawansowane prace nad trzema farmami wiatrowymi u wybrzey RFN i Danii (o cznej mocy okoo 400 MW). W niedugim czasie na Batyku planuje si zakoczenie budowy kolejnych trzech farm o mocy 600 MW2. Wedug prognozy Europejskiej Wsplnoty Energii Atomowej (European Wind Energy Association EWEA), moc zainstalowanych morskich farm wiatrowych w Europie miaa wynie w 2010 roku 3500 MW, a w 2020 roku ju 35 000 MW3.
Poniewa w czasie pierwszej i drugiej wojny wiatowej na Morzu Batyckim krzyoway si trasy eglugowe pastw walczcych oraz ze wzgldu na pytko i podatno Batyku do prowadzenia na szerok skal wojny minowej, adunki rozmieszczano bardzo intensywnie. Zgodnie z danymi zawartymi w protokole 11 z 1947 roku Strefowego Kolegium do spraw Rozminowania Mrz Barentsa, Batyku i Czarnego (BBCzZ), na Batyku postawiono cznie 69 123 miny morskie oraz 15 836 ochraniaczy pola minowego4.
http://www.pgeeo.pl/pl/energia-odnawialna/energia-wiatru. Polskie Sieci Morskie zaoenia koncepcyjne przesyowej podmorskiej sieci elektroenergetycznej w polskich obszarach morskich. Gdask 2009, s. 8. 3 http://www.ewea.org/fileadmin/eweadocuments/documents/ statistics/110214public-off-shore-windfarms-in-Europe-2010.pdf. 4 aMW: sygn. 35/49/34, s. 193.
1 2
Zardzewiaa mier
FOT. 2. UsUWanie TORPed na podejciu do portu Gdynia FOT. 1. Wydobyta kotwiczna mina morska.
Tylko w polskiej strefie odpowiedzialnoci za rozminowanie (PSOzR) prace zwizane z oczyszczaniem z obiektw minopodobnych trway od zakoczenia drugiej wojny wiatowej do poowy lat siedemdziesitych XX wieku . Naley rwnie zauway, e wczesna technologia nie pozwalaa stwierdzi z naleytym prawdopodobiestwem zniwelowania zagroenia, co w konsekwencji powoduje, e wci s odnajdywane niebezpieczne pozostaoci, tak w akwenach otwartych, jak i w rejonach akwatoriw. Precyzyjna liczba obiektw, ktre mog stanowi potencjalne zagroenie, to znaczy niewybuchw amunicji konwencjonalnej, min morskich, bomb lotniczych, torped, bomb gbinowych itp., z oczywistych wzgldw nie jest znana. Naley jednak przyj, e o ile prace zwizane z oczyszczaniem rejonw portw byy prowadzone w sposb szczegowy, to rejony akwenw otwartych przetraowano jedynie pod ktem wystpowania min kotwicznych, amunicji konwencjonalnej natomiast nie niszczono. Denne miny niekontaktowe uznano za niegrone, po upywie czasu dziaania rda zasilania. Moe to powodowa niebezpieczestwo zalegania tego typu obiektw na dnie morza (fot. 1). Na podstawie protokow BBCzZ mona przyj wniosek, e najczciej stosowanymi minami
5
w rejonie polskiej strefy odpowiedzialnoci byy kotwiczne miny kontaktowe. Due prawdopodobiestwo wytraowania tego rodzaju min przez siy obrony przeciwminowej (OPM) powoduje, e ilo pozostajcych w toni wodnej tego typu obiektw wydaje si by niewielka. Jak wykazuj jednak dowiadczenia z corocznego udziau polskich okrtw OPM w midzynarodowych operacjach rozminowania dna morskiego (Open Spirit, MCOPEST, LAT, LIT), to one s najpowaniejszym zagroeniem. Cz kadubw nie oddzielia si od kotwic podczas stawiania i poczona zalega na dnie, co w konsekwencji powodowao kopoty w ich usuniciu. Dodatkowo kaduby niewytraowanych min kotwicznych w wyniku korozji utraciy swoj dodatni wyporno, zalegy na dnie morza, obrosy muszlami, wodorostami i ulegy zamuleniu.
5 Por.: W. szczerkowski: Rozminowanie wd Batyku w strefie odpowiedzialnoci Polski po II wojnie wiatowej. Przegld Morski 1965 nr 9, s. 7074; s. szajna:, Wkad MW w likwidacj zagroenia minowego na Batyku w latach 19651973. Przegld Morski 1973 nr 9, s. 1823; N. klatka: Zagroenie minowe w 25 lat po wojnie. Przegld Morski 1971 nr 1, s. 3842; W. szczerkowski: Rozminowanie wd Batyku w strefie odpowiedzialnoci Polski. Przegld Morski 1966 nr 1, 5667.
FOT. JaNUsZ JaNIk (2)
17
Zardzewiaa mier
Ostatnim przypadkiem tego typu zada bya prowadzona 21 padziernika 2011 roku akcja podjcia i zniszczenia trzech niebezpiecznych obiektw zlokalizowanych w rejonie budowanego gazoportu w winoujciu. Natychmiastowe dziaania niszczyciela min ORP Czajka wraz z grup nurkw minerw spowodoway dorane zniwelowanie zagroenia minowego. Zwikszanie zainteresowania wykorzystaniem dna Batyku spowoduje zintensyfikowanie prac zwizanych z oczyszczaniem rejonu pod inwestycje. Jak wykazuj dane statystyczne, s one czasochonne i kosztowne. Brak kompleksowych analiz okrelajcych stan zagroenia minowego w rejonie inwestycji moe skutkowa niebezpieczestwem dla ekip przygotowawczych (pogbiajcych), konstrukcyjnych oraz pniejszej eksploatacji ukoczonej instalacji. Wykrycie obiektw niebezpiecznych w pobliu instalacji hydrotechnicznej jak jest gazoport wiadczy o tym, jak wanym elementem jest waciwe przygotowanie inwestycji realizowanych na morzu pod wzgldem przeciwminowym. Marynarka Wojenna RP dysponuje jedynie trzema niszczycielami min (OORP Flaming, Mewa i Czajka), ktre maj odpowiednie urzdzenia i s w stanie wykonywa zadania zwizane z poszukiwaniem, identyfikowaniem, klasyfikowaniem i niszczeniem obiektw minopodobnych. Ich docelowy okres eksploatacji jest okrelany na lata 20122014. Planowane przeduenie dziaalnoci do 2018 roku moe nie wystarczy, aby podoa rosncej liczbie zada. Nadzieja tkwi w majcych powsta niszczycielach min typu Kormoran II, przy czym realizacja programu jest wci odkadana. n
autor jest absolwentem aMW (1993), studiw podyplomowych w szkole Gwnej Handlowej menederstwo (2000) oraz aMW hydrologia morska (2006). Peni funkcj oficera specjalisty w sztabie 13 Dywizjonu Traowcw. Nord Stream Environmental Impact Assessment. Documantation for Consultation under the Espoo Convention. Munitions: Conventional and Chemical. Luty 2009. 7 Por.: D. rusiecki: Gazocig Pnocny a zagroenie minowe. Przegld Morski 2011 nr 4, s. 1925.
6
W konsekwencji powoduje to powane problemy w ich zlokalizowaniu. Naley podkreli, e w minach uytych w rejonie PSOzR powszechnie stosowano zapalniki galwaniczno-uderzeniowe, ktrych ywotno ocenia si na ponad sto lat. Waciwoci chemiczne zastosowanego materiau wybuchowego pozwalaj przypuszcza, e nadal istnieje prawdopodobiestwo ich detonacji. Rozpoznanie zalegajcych na dnie morza obiektw minopodobnych jest operacj dugotrwa i kosztown. Analiz prac zwizanych z oczyszczaniem rejonu z przedmiotw niebezpiecznych mona przeprowadzi na podstawie przygotowa do budowy Gazocigu Pnocnego prowadzonych przez konsorcjum Nord Stream6. Prace zwizane z operacj oczyszczania dna z min morskich i amunicji konwencjonalnej zalegajcej na trasie Gazocigu Pnocnego proW Ministerstwie Infrastrukwadzono od listopada tury trwaj procedury zwiza2009 do czerwca 2010 ne ze wskazaniem lokalizacji roku. Kosztoway one farm wiatrowych w polskiej wycznej strefie ekonomicznej ponad 100 mln euro. Na (exclusive economic zone obszarach Rosji za eez). jest to kolejna wana inoczyszczanie trasy gazowestycja po budowie Nowego cigu odpowiadaa roPortu w Gdasku, platformie wiertniczej na wysokoci Rozedzima flota wojenna, wia oraz terminalu przeadunw granicach wycznej ku gazu w rejonie winoujstrefy ekonomicznej incia. nych pastw, przez ktre przechodzia inwestycja, niwelowaniem zagroenia zajmowaa si brytyjska firma BACTEC7. W wyniku prac zwizanych z pogbianiem oraz utrzymaniem w naleytym stanie morza otwartego oraz akwatoriw, a take dziaa hydrograficznych, nadal oczywicie s lokalizowane przedmioty niebezpieczne. Z analiz dziaalnoci polskich si obrony przeciwminowej wynika, e kadego roku s podejmowane akcje zwizane ze zlokalizowaniem i niszczeniem takich obiektw. Spowodowane jest to rozwojem technologicznym sprztu do poszukiwania i wykrywania obiektw minopodobnych, prowadzonymi pracami hydrograficznymi oraz coraz bardziej intensywn eksploracj dna morza (fot. 2).
Przygotowania
PodsUmowanie
Krajowy potencja
kmdr ppor. Wojciech mundt Akademia Marynarki Wojennej
Polski Edredon
Bezzaogowe jednostki nawodne, ktrych zadaniem jest przeciwdziaanie zagroeniom asymetrycznym, przeywaj dynamiczny rozwj. W ich konstruowaniu uczestnicz rwnie naukowcy polscy.
iy zbrojnie pastw NATO, zwaszcza morskie, coraz czciej poszukuj rozwiza, ktre mogyby si okaza skuteczne w przeciwdziaaniu zagroeniom asymetrycznym. Nie ma okrtw przeznaczonych specjalnie do tego celu, a ataki o charakterze asymetrycznym na morzu s bardzo prawdopodobne. Oczywicie trudno o rozwizania idealne, ale warto si zastanowi, co zrobi, aby zagroenie zminimalizowa. Pamita trzeba, e cz-
sto nie znamy przeciwnika, ktry podejmuje takie dziaanie w stosunku do naszych jednostek, nie wiemy rwnie w jaki sposb i w co uderzy, jakie straty chce zada? Pyta moe by wiele, ale najwaniejsze jest rozpoznanie przeciwnika. O zagroeniach asymetrycznych mwi si ju od wielu lat, mimo to cigle nie ma konkretnej i jasnej definicji tego zjawiska. Nie mona jej nawet znale w sowniku terminw i poj NATO. W skrcie dziaania te mona okreli jako zadanie mak2012/01 przegld morski 19
FOT. arCHIWUM aUTOra
Krajowy potencja
ty rozpoznawcze, ktre doskonale nadawayby si do tego rodzaju zada. Jednak ciko im operowa w portach, na maej przestrzeni. Do tego s potrzebne jednostki mniejsze, jednoczenie odpowiednio wyposaone. Zgodnie z tymi oczekiwaniami, w Akademii Marynarki Wojennej podjto prace w ramach projektu rozwojowego zatytuowanego Bezzaogowa wielowariantowa platforma pywajca dla zabezpieczenia dziaa morskich sub pastwowych. Byy one prowadzone wsplnie z Politechnik Gdask i firm Sportis SA. Pierwszy etap projektu od 2009 do 2011 roku mia na celu opracowanie wymaga stawianych takim pojazdom, wybr parametrw pojazdu, jego konstrukcji i wyposaenia oraz przeprowadzenie prb morskich. Zakoczono go sukcesem. Pojazdy bezzaogowe (nawodne, podwodne, powietrzne), ze wzgldu na swoj rnorodno wyposaenia i parametry prac, mog mie zastosowanie zarwno cywilne, jak i wojskowe. Tego typu jednostki podwodne oraz statki powietrzne ju dawno potwierdziy swoj przydatno. O zaletach tych ostatnich przekonay si chociaby pastwa biorce udzia w operacji Midzynarodowych Si Wsparcia Bezpieczestwa (International Security Assistance Force ISAF) w Afganistanie. Dowiadczenia pokazuj te, e istnieje zapotrzebowanie na to, aby cz zada, ktre wykonuj jednostki zaogowe, zwaszcza w portach i rejonach przybrzenych, przejy platformy bezzaogowe. Funkcjonowanie naszego kraju w strukturach NATO dowodzi, e do efektywnej ochrony interesw pastwa na morzu niezbdne jest wyposaenie Marynarki Wojennej RP oraz innych sub pastwowych (Stray Granicznej, Policji, urzdw morskich itp.) w jednostki pywajce kilku klas, w tym mae bezzaogowe jednostki nawodne. Wanie tego typu pojazdy mog zapewnia ochron przybrzenych obszarw morskich. Na nich mgby spoczywa zasadniczy ciar dziaa pocigowych i interwencyjnych. Doskonale nadaj si rwnie do takich zada jak: dozorowanie akwenw portowych, red, kotwicowisk, torw podejciowych do portw i innych rejonw wzmoo-
symalnych strat przy pomocy minimalnych si i rodkw, czsto w wyniku zastosowania metod niekonwencjonalnych. Warto zauway, e przeciwnik, ktry stosuje dziaania asymetryczne jest bardzo kreatywny i z reguy, uywajc jzyka sportowego, gra nie fair. Trudno w takim wypadku przeciwdziaa metodami znanymi. Potrzebne s rozwizania niestandardowe.
Potrzeba Przeciwdziaania
Dla naszego kraju szczeglnego znaczenia zjawisko to nabiera w zwizku z organizacj Euro 2012. Imprezy masowe s bowiem wyjtkowo na-
zapotrzebowanie
W wielu dynamicznie rozwijajcych si dziedzinach istnieje ogromne zapotrzebowanie na pojazdy nawodne, ktrych parametry i wyposaenie pozwoliyby przej zadania niebezpieczne dla ludzi. Prowadzenie prac nad takimi projektami jest moliwe dziki rozwojowi robotyki i elektroniki. Wiele krajw na wiecie, w tym: RfN, Kanada, francja, japonia, uSA, prowadzi prace badawczo-rozwojowe nad powstaniem takich pojazdw, ktre miayby rnorodne zastosowanie.
Przeznaczenie
raone na dziaania asymetryczne. Fakt, e Gdask jest jednym z miast organizatorw mistrzostw Europy w pice nonej, powoduje, i trzeba bra pod uwag moliwo zetknicia si z nimi na morzu. Warto wic si zastanowi, jak rozpozna przeciwnika, tak by samemu nie by od razu zidentyfikowanym. Oczywicie mona stwierdzi, e wody przybrzene i rejony portw mog patrolowa okrty i jednostki Stray Granicznej. Problem polega jednak na tym, e s one tak charakterystyczne, i przeciwnik nie bdzie mia adnego problemu z ich zlokalizowaniem. Wyjtkiem mog by okr20 przegld morski 2012/01
Krajowy potencja
FOT. 1. POjazd edRedOn W Peni wyposaony i przygotowany do dziaania.
nego ruchu statkw. Mog take prowadzi cig obserwacj tych akwenw i przebywajcych tam jednostek (wyposaone np. w karabiny maszynowe, wyrzutnie granatw gbinowych). Innym, bardzo istotnym, zadaniem bezzaogowych jednostek nawodnych jest udzia w wykrywaniu zanieczyszcze rodowiska na morzu i ustalaniu ich sprawcw, a take uczestnictwo w akcjach ratowania ycia na morzu (fot. 1). Dziki okreleniu wachlarza prawdopodobnych zada moliwe jest zbudowanie systemu zapewniajcego ochron interesw ekonomicznych pastwa na morzu i jego bezpieczestwa przed takimi zagroeniami, jak, na przykad, przemyt narkotykw i innych substancji niebezpiecznych oraz terroryzm. Rnorodno zastosowa bezzaogowych pojazdw nawodnych wynika z moliwoci wymiany moduw, w ktre zostan one wyposaone. Pojazdy te mog wesprze system rozpoznania w rejonie przybrzenym i same bd w stanie je prowadzi. W trakcie walki elektronicznej z kolei
mog stanowi jej istotny element. Ich moliwoci pozwalaj take na poszukiwanie, wykrywanie i niszczenie min morskich oraz wspieranie dziaania wojsk specjalnych. Wrd wielu zastosowa mona wskaza take wspomaganie procesu szkolenia. W tym wypadku mog holowa cele do prowadzenia ognia z armat artylerii okrtowej. Ponadto platforma moe by wykorzystywana do dziaalnoci cywilnej o znaczeniu gospodarczym i naukowym, w tym eksploracyjnej i eksploatacyjnej na morzu oraz przewozu materiaw niebezpiecznych.
Podstawowe wymagania
Przystpienie do prac nad projektem bezzaogowego pojazdu nawodnego wymagao rozwaenia jego przeznaczenia i parametrw, ktre powinien osiga. Naleao okreli: cel, ktremu ma suy; podstawowe parametry: dugo, prdko, zasig, adowno, autonomiczno;
Krajowy potencja
moliwo przewozu (w wersji zaogowej) od dwch do czterech osb; prdko do 3035 w; waga pojazdu bez wyposaenia (z silnikiem) okoo tony; autonomiczno 730 godzin (w zalenoci od prdkoci, stanu morza i zaadowania); zdolno pywania do stanu morza 4; zasig do 20 kilometrw; moliwo wymiany moduw, w zalenoci od wykonywanych zada, przez potencjalnych uytkownikw (karabin maszynowy, wyrzutnia granatw, bezzaogowy pojazd podwodny itp.); moliwo sterowania rcznego. Umieszczenie w pojedzie stacjonarnego silnika Yanmar ZT350 o mocy 132kW/180 KM zakoczonego pdnikiem pozwala na opuszczenie z pokadu rufowego odzi pojazdu podwodnego. Rozwizanie takie jest odmienne od zastosowanego przez Amerykanw w USV Mod 2 Remus 600. Edredon zosta wyposaony w systemy: nawigacyjny: GPS, kompas elektroniczny, radar (z ARPA), autopilot, sonda, ploter, mapa elektroniczna, log. ledzenia i zobrazowania pozycji pojazdu na akwenie wodnym; zdalnego sterowania prac silnika i steru; sterowania urzdzeniami nawigacyjnymi, obserwacji technicznej oraz sensorami i czujnikami zainstalowanymi na pojedzie; zobrazowania parametrw pracy urzdze; zasilania w energi, w tym innych jednostek, na przykad holowanej platformy podwodnej, przeznaczonej do wykrywania min w toni wodnej; obserwacji: kamera (dzie/noc) sprzona z laserowym miernikiem odlegoci, kamera panoramiczna do obserwacji okrnej, sonar; sensorw (chemicznych, meteorologicznych, skae radioaktywnych itp.); cznoci (transmisji sygnaw sterujcych, transmisji obrazw z kamer dziennych, kamery optoelektronicznej, radaru, kamery umieszczonej na bezzaogowym pojedzie podwodnym, cznoci gosowej, transmisji danych z sensorw). Sterowanie pojazdem moe si odbywa: w wyniku przesyania sygnaw sterujcych w pamie transmisji obrazw;
wariantowo, czyli moliwo zmiany moduw w zalenoci od przeznaczenia i da odbiorcy; warunki pracy; systemy cznoci jako istotny parametr pojazdw bezzaogowych; moliwo wsppracy z innymi jednostkami (okrty, migowce, stacje brzegowe, jednostki ratownicze).
Rnorodno zastosowania
W dziaaniach bojowych nawodny pojazd bezzaogowy moe by wykorzystywany, midzy innymi, do: prowadzenia rozpoznania; poszukiwania, wykrywania i niszczenia min; zapewnienia bezpieczestwa morskiego pastwa; wspomagania zada wojsk specjalnych i walki elektronicznej; wspomagania tajnych operacji morskich; holowania celw do prowadzenia ognia z armat artylerii okrtowej.
Bezzaogowy pojazd nawodny (Unmanned Surface Vehicle USV) Edredon, opracowany w ramach projektu rozwojowego, jest pierwsz jednostk typu USV, ktra powstaa w naszym kraju. Do jego konstrukcji wykorzystano kadub sztywny odzi hybrydowej (Rigid Inflatable Boat RIB) wykonany z tkaniny gumowanej ORCA, cho generaln ide jest moliwo wykorzystania rnego rodzaju nosicieli bez zmiany systemw na nich zainstalowanych. Zakoczone prace oraz prby przeprowadzone w morzu w rnych warunkach hydrometeorologicznych pozwoliy okreli podstawowe, rzeczywiste parametry pojazdu. S one nastpujce: dugo kaduba 5,7 m; adowno 1 tona;
Krajowy potencja
na czstotliwociach VHF (zapasowe, awaryjne); za pomoc manipulatora rcznego, na przykad z burty okrtu. Pojazd wyposaono w agregaty zapewniajce zapas mocy niezbdnej do wykonywania zada na morzu. Na dziobie pojazdu znajduje si obrotowa podstawa, przeznaczona do zamontowania dowolnego wyposaenia, niezbdnego do wykonywania wyznaczonych zada. Na razie umieszczono w tym miejscu dwa reflektory. Zaplanowano rwnie zainstalowanie na pojedzie zdalnie sterowanego karabinu maszynowego. Przeprowadzenie prb z takimi rozwizaniami, ju w pocztkowym etapie prac, pozwala na przygotowanie projektw szerszego zastosowania w przyszoci tego typu pojazdw bezzaogowych.
stanowisko oPeratorskie
Sterowanie pojazdem odbywa si z mobilnego stanowiska kierowania umieszczonego w kontenerze (fot. 2). Pozwala to na wykorzystanie pojazdu na dowolnym obszarze polskiego wybrzea lub akwenie wodnym, zapewniajc jego du mobilno. W kontenerze znajduj si dwa stanowiska: dla operatora kierujcego pojazdem i prowadzcego nawigacj oraz operatora systemw pokadowych, ktry steruje systemem obserwacji technicznej, szperaczem, pojazdem podwodnym lub uzbrojeniem. Operator na stanowisku kierowania moe wykonywa wszystkie czynnoci zwizane z pywaniem jednostki, tak jakby si na niej rzeczywicie znajdowa. Istnieje rwnie moliwo rejestracji wszelkich parametrw. Operator ma do dyspozycji wiele systemw i urzdze, umoliwiajcych nie tylko sterowanie jednostk, zarwno w dzie, jak i w nocy, ale rwnie prowadzenie rozpoznania. Istotnym elementem stanowiska kierowania jest oprogramowanie, ktre zapewnia przez zmian kursu i prdkoci samodzielny powrt pojazdu do zaplanowanego miejsca w wypadku utraty z nim cznoci. Uwzgldnia ono przestrzeganie przez pojazd midzynarodowych przepisw o zapobieganiu zderzeniom na morzu. Po raz pierwszy bezzaogowy pojazd nawodny Edredon oficjalnie zaprezentowano podczas Mi-
FOT. 2. stanowisko operatora w kontenerze
dzynarodowego Salonu Przemysu Obronnego w Kielcach w 2011 roku. Okaza si jednym z najciekawszych wystawionych obiektw. Spotka si z duym zainteresowaniem przedstawicieli gospodarki morskiej, Stray Granicznej, Marynarki Wojennej RP i Policji. Przedstawiony projekt, jako pierwszy etap bada i opracowa, jest rozwijany w ramach kolejnego projektu, zatytuowanego: Zintegrowany system planowania perymetrycznej ochrony i monitoringu morskich portw i obiektw krytycznych oparty o autonomiczne bezzaogowe jednostki pywajce. Liderem jest w tym wypadku Polsko-Japoska Wysza Szkoa Technik Komputerowych, a konsorcjantami: AMW i Sprint SA. Termin realizacji zosta okrelony na lata 20112012. n
autor jest absolwentem aMW (1999) i studiw podyplomowych z Zarzdzania kryzysowego w aMW. Peni sub w jednostkach brzegowych MW oraz na OrP Hydrograf. aktualnie jest rzecznikiem prasowym aMW. artyku zosta napisany na podstawie materiaw kierownika projektu, prof. dr. hab. in. Zygmunta kitowskiego.
23
mgr in. Andrzej nitkA
Na stray swobody eglugi
migowcowce typu Hyuga

aposkie Morskie Siy Samoobrony (Japan Maritime Self Defence Force JMSDF) od samego pocztku swego istnienia, czyli lat pidziesitych XX wieku, koncentroway si na budowie si eskortowych potrzebnych do zapewnienia bezpieczestwa drg eglugowych do i z Japonii. Wynikao to zarwno z poo24 przegld morski 2012/01
Wzmocnienie japoskiego potencjau militarnego ma szczeglne znaczenie wobec wzrostu zagroenia katastrofami naturalnymi w regionie oraz w zwizku z intensywnym rozwojem marynarki wojennej Chiskiej Republiki ludowej.
enia geograficznego pastwa na czterech duych wyspach, jak i z tego, e jego rozwj ekonomiczny opiera si na przetwarzaniu surowcw i pproduktw na bardziej wyrafinowane wytwory w zakadach rozmieszczonych gwnie w aglomeracjach nadmorskich. Determinowao to jednoznacznie sposb zaopatrywania poszczeglnych gazi przemysu prawie bez wyjtku dro-
FOT. Us NaVY

g morsk. Oprcz zapewnienia swobody eglugi, drugim wyznacznikiem kierunkw rozwoju floty japoskiej bya konieczno ochrony morskiej strefy wycznoci gospodarczej liczcej prawie 4,5 mln km.
geneza
Na podstawie dowiadcze z drugiej wojny wiatowej, japoscy specjalici zdecydowali, e najwikszym zagroeniem dla swobody eglugi bd okrty podwodne i miny. To spowodowao, e szczeglny nacisk pooono na utrzymanie znacznych si eskortowych i przeciwminowych. Pocztkowo signito po pomoc najbliszego sojusznika, czyli Stanw Zjednoczonych, i zakupiono amerykaskie niszczyciele, fregaty i traowce. Szybko jednak przystpiono do budowy jednostek tych klas w stoczniach krajowych. I tak od pocztku lat siedemdziesitych flota japoska skada si wycznie z okrtw stworzonych przez rodzimy przemys stoczniowy. W tym samym czasie uksztatowaa si, utrzymujca si do dzi, struktura japoskich si eskortowych, na ktre skadaj si cztery autonomiczne flotylle eskortowe, stacjonujce w bazach Yokosuka, Sasebo, Maizuru i Kure. Dla kadej z tych flotylli postanowiono zbudowa po jednej jednostce, na ktrej moliwo bazowania maj migowce zwalczania okrtw podwodnych (ZOP) Sikorsky/Mitsubishi SH-3 Sea King. W wyniku tego zwikszyy si moliwoci zwalczania okrtw podwodnych na penym morzu, jako e dotychczas adna z jednostek tych flotylli nie bya przystosowana do bazowania migowca pokadowego, a samoloty i migowce ZOP byy rozmieszczone na ldzie. Nie umoliwiao to, wrcz utrudniao, zwalczanie okrtw podwodnych w duym oddaleniu od wasnych baz. Dziki temu przedsiwziciu flotylle zyskay okrty flagowe i dowodzenia zespoami si przeciwpodwodnych. Byy one nowoci w JMDF, gdy flotylle eskortowe mogy teraz operowa przy cigym wsparciu migowcw pokadowych. W latach 19701981 w stoczniach Mitsubishi w Nagasaki i IHI w Tokio powstay dwa niszczyciele migowcowe typw Haruna i dwie stanowice ich rozwinicie jednostki typu Shirane. Wyrnikiem caej czwrki by duy pokad lotniczy i hangar dla trzech migowcw SH-3 Sea King, ktre zajmoway okoo 60% powierzchni pokadu gwnego okrtu.
Wikszo uzbrojenia zostaa umieszczona w czci dziobowej, gdzie zlokalizowano dwie armaty kalibru 127 mm oraz omiokomorow wyrzutni rakietotorped ASROC. Ich uzupenieniem byy dwie trjrurowe wyrzutnie torped kalibru 324 mm, zamontowane na pokadzie gwnym po bokach nadbudwki. W czasie swojej dugiej suby niszczyciele byy modernizowane i dozbrajane. Wzbogaciy si one o omiokomorow Japoska marynarka wowyrzutni rakiet przeciwjenna jest jedn z niewielu flot lotniczych Sea Sparrow, na wiecie, ktra systematyczumieszczon na dachu nie wymienia okrty wszystkich klas, co jest moliwe przede hangaru1, oraz dwa artylewszystkim dziki sile gosporyjskie systemy obrony darki pastwa, co przekada bezporedniej Vulcansi na wielko budetu obron-Phalanx, za wysuone nego. migowce Sea King zostay zastpione przez nowe Sikorsky SH-60J. Nie udao si jednak usun podstawowej wady, czyli niemonoci wykorzystania migowcw w trudnych warunkach atmosferycznych. Falowanie wystpujce przy wyszych stanach morza powodowao nadmierne koysanie kaduba, ktre mimo stosowania systemu wspomagania ldowania wymuszao niejednokrotnie zaprzestanie operacji lotniczych. By t wad wyeliminowa, trzeba byo skonstruowa po prostu jednostki o wiele wiksze.
Projekt i bUdowa
W grudniu 1998 roku rzd japoski podj decyzj o rozpoczciu prac nad nastpcami niszczycieli migowcowych typu Haruna. Nowe okrty, podobnie jak poprzednicy, miay suy przede wszystkim jako nosiciele migowcw (co najmniej piciu) zwalczania okrtw podwodnych. W zwizku z wycofaniem Sea Kingw, miay to by mniejsze SH-60K/J. Ponadto tak samo miay peni funkcj jednostek flagowych poszczeglnych flotylli oraz okrtw dowodzenia zespoami ZOP. Jako nowe zadanie pojawia si moliwo prowadzenia akcji humanitarnych w czsto nawiedzanym przez katastrofy naturalne rejonie Azji Poudniowo-Wschodniej.
1 Tylko typ Haruna, jednostki typu shirane miay je ju od chwili budowy.
25
Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl
26
FOT. Us NaVY

Ze wzgldu na te wymagania oraz niedostateczn wielko poprzednikw, ju podczas wstpnych prac koncepcyjnych zaoono, e bd to jednostki o wiele wiksze. Dziki temu miay si charakteryzowa wiksz autonomicznoci oraz moliwoci prowadzenia operacji w trudnych warunkach atmosferycznych. Na etapie prac studyjno-projektowych, ktre rozpoczy si w roku 1999, jednostki te otrzymay tymczasowe okrelenie Typ 13 500 ton. Pod koniec 2000 roku pierwsze propozycje oraz wizualizacje zaprezentowano przedstawicielom rzdu i parlamentu. Przedstawiay one okrty z dwoma pokadami lotniczymi (na dziobie i rufie) przedzielonymi wielk nadbudwk, w ktrej si znajdowa, midzy innymi, hangar dla migowcw. Niemal natychmiast wrd reprezentantw partii opozycyjnych pojawiy si gosy krytykujce rzd. Wedug nich, zaprezentowane wizje miay wprowadzi opini publiczn w bd. Eksperci opozycyjni wskazywali, e dowodem na to bya wanie nadbudwka tych jednostek, w ktrej wszystkie wane dla funkcjonowania okrtu instalacje znajdoway si przy prawej burcie, a elementy umieszczone na lewej burcie miay znaczenie drugorzdne i z powodzeniem mogy by przesunite na przeciwleg burt. Wedug nich, rzd oraz Japoska Agencja Obrony dyy do budowy lotniskowcw, za powojenna konstytucja Japonii zabraniaa posiadania niektrych rodzajw uzbrojenia, w tym wanie jednostek tej klasy. Ostatecznie wprowadzono zmiany do projektu wstpnego oraz upubliczniono nowe wizualizacje, w ktrych okrty otrzymay charakterystyczn dla jednostek lotniczych nadbudwk wyspow. Kontrowersje te byy jednym z powodw dymisji gabinetu premiera Yoshir Mori. Nie spowodowao to jednak zaniechania prac nad nowymi okrtami. Sprzyjao temu wieloletnie dzierenie wadzy w Japonii przez przedstawicieli konserwatywnej Partii Liberalno-Demokratycznej, ktrzy mieli w zanadrzu atut w postaci korzystnej dla nich interpretacji zapisw dziewitego artykuu japoskiej konstytucji, zabraniajcej posiadania ofensywnych si militarnych. Wedug pochodzcej z 1988 roku interpretacji, przedstawionej przez wczesnego szefa Japoskiej Agencji Obrony Tsutomu Kawary, wykorzystanej midzy innymi przy okazji debaty na temat budowy jednostek desantowych typ Osumi, Japonia moe budowa dla
swoich si samoobrony wyspecjalizowane okrty lotnicze przeznaczone do celw defensywnych. Zatwierdzony w grudniu 2001 roku plan budowy nastpcw niszczycieli typu Haruna przewidywa, e wejd one do suby w latach 20082009. Jednak przyspieszenie prac zwizanych z wyposaeniem si ldowych i morskich w systemy obrony przeciwrakietowej spowodowao przesunicie terminu na lata 20092011, co byo odpowiedzi na rozwj rakiet balistycznych prowadzony przez Koreask Republik Ludowo-Demokratyczn. Ostatecznie projekt nowych okrtw zatwierdzono w sierpniu 2003 roku. Mimo e oficjalnie
efekt ogranicze
Wedug zapisw zawartych w japoskiej konstytucji, rozwj oraz ewolucja systemw uzbrojenia spowodoway wyksztacenie si dwch klas jednostek lotniczych: lotniskowcw uderzeniowych, bdcych bezporednimi potomkami okrtw budowanych i wykorzystywanych w czasie drugiej wojny wiatowej, oraz maych jednostek przeznaczonych gwnie do ochrony szlakw komunikacyjnych przed okrtami podwodnymi przeciwnika. Wobec tego japonia nie moe budowa duych i zarazem uniwersalnych jednostek, ktre z reguy s wyposaone w migowce i samoloty konwencjonalnego startu i ldowania, jednak moe posiada mniejsze i wyspecjalizowane do zwalczania okrtw podwodnych okrty lotnicze wyposaone w migowce.
s klasyfikowane jako niszczyciele migowcowe, to ze wzgldu na ich wielko oraz konstrukcj s to migowcowce ZOP, gdy maj cigy pokad lotniczy z podnonikami zlokalizowanymi w osi symetrii, wyspow nadbudwk, umieszczon na prawej burcie, oraz podpokadowy hangar do bazowania i obsugi migowcw. Co ciekawe, jedna z wersji zakadaa, e bdzie to lekki lotniskowiec ze skoczni dla samolotw pionowego startu i ldowania. Nie zyskaa ona jednak akceptacji. Pierwszy okrt nowego typu Hyuga, okrelany jako 16DDH, ktry zastpi w subie niszczyciel migowcowy typu Haruna (DDH 141, wycofany ze suby

minach. Kadub i nadbudwki wykonano z wysokowytrzymaej stali okrtowej. Przy projektowaniu ksztatu okrtu dono do ograniczenia skutecznej powierzchni odbicia radiolokacyjnego. Wyporno standardowa okrtw to 13 950 t, pena 18 000 t, dugo cakowita 195 m, szeroko 33 m, a zanurzenie 7 m. Jednostki wyposaono w du gruszk dziobow, ktra mieci sonar niskiej czstotliwoci oraz znacznie ogranicza opory hydrodynamiczne. Ponadto w celu stabilizacji maj one dwie stpki przeciwprzechyowe o dugoci okoo 25 m oraz dwie pary aktywnych stabilizatorw przechyw. Pod pokadem lotniczym znajduje si hangar dla migowcw. Komunikacj midzy nimi zapewniaj dwie windy lotnicze (jedna o wymiarach 10 x 20 m, druga 13,7 x 20 m). Nowe japoskie okrty dysponuj siowni w ukadzie COGAG, ktra skada si z czterech turbin gazowych General Electric LM2500, zbudowanych na podstawie licencji przez koncern Ishikawajima-Harima Heavy Industries Co. Ltd. (IHI) o cznej mocy 100 tysicy KM (75 tys. kW). Cech charakterystyczn ukadu siowni jest to, e podczas rejsu z mniejsz prdkoci jest wykorzystywana cz turbin, za do osignicia prdkoci maksymalnych konieczne jest uruchamianie pozostaych i ich wsplna praca. Dwie turbiny, zbiorcza przekadnia redukcyjna, linia wau napdowego oraz piciopatowa ruba tworz oddzielny zesp napdowy. Na japoskich jednostkach zespoy takie s dwa, kady korzysta z czerpni powietrza oraz wydechw spalin zlokalizowanych w oddzielnych kominach. Podzia urzdze napdowych na dwa autonomiczne zespoy sprawi, e zwikszyo si bezpieczestwo okrtw. W wypadku awarii lub uszkodze bojowych jednego z nich rejs moe by kontynuowany dziki wykorzystaniu drugiego. Siownia pozwala na osignicie prdkoci ponad 30 wzw, co dla konwencjonalnych jednostek tej wielkoci jest duym osigniciem. Szacuje si, e zasig przy prdkoci ekonomicznej 20 wzw wynosi 6000 Mm. Moe on oczywicie zwikszy si dziki uzupenianiu zapasw w morzu.
18 marca 2009 r.), zosta autoryzowany w ramach rodkw budetowych FY04. Budow jednostki rozpoczto 11 maja 2006 roku, wodowano j 23 sierpnia 2007 roku, a do suby przyjto 18 marca 2009 roku. Jest to obecnie okrt flagowy 1 Flotylli Eskortowej, ktra bazuje w Yokosuce. Druga jednostka Ise okrelana jako 18DDH, zostaa zamwiona w ramach budetu FY06. Ma zastpi niszczyciel Hiei (DDH 142, wycofany ze
Warto wiedzie
16DDH liczba w tej nazwie oznacza rok rozpoczcia budowy okrtu w epoce heisei (Budowa Pokoju), ktrej pocztek przypad 8 stycznia 1989 roku wraz z wstpieniem na tron cesarza Akihito. Nowy monarcha ma bowiem prawo do wyboru nazwy epoki, w ktrej bdzie panowa. litery ddh z kolei to angielski akronim oficjalnej klasy okrtu: destroyer helicopter (niszczyciel migowcowy).
suby 16 marca 2011 r.). Jego budowa rozpocza si 30 maja 2008 roku, wodowano go 21 sierpnia 2009 roku, a wprowadzono do suby 16 marca 2011 roku. Zosta on okrtem flagowym 4 Flotylli Eskortowej i bazuje w Kure.
kadUb i Urzdzenia naPdowe
migowcowce typu Hyuga charakteryzuj si specyficznym dla wspczesnych okrtw lotniczych ukadem konstrukcyjnym. Maj cigy pokad lotniczy oraz du wyspow nadbudwk umieszczon na prawej burcie. Znalazo si w niej miejsce na mostek i centrum kierowania lotami oraz bojowe centrum informacji. W jej konstrukcj wkomponowano te cz urzdze elektronicznych, a take czerpnie powietrza oraz cigi spalinowe dla turbin gazowych skupione w dwch koprzegld morski 2012/01
Uzbrojenie i wyPosaenie
migowcowce maj moliwo zaokrtowania do 11 migowcw pokadowych (fot. 1). S to przede wszystkim migowce zwalczania okrtw podwodnych
28
FOT. 1. sTaRT MiGOWca z pokadu dziobowego okrtu.
FOT. 2. OkRT W asycie MiGOWcW, ktre bazuj na jego pokadzie.
Sikorsky SH-60K/J, produkowane w Japonii przez koncern Mitsubishi, oraz AgustaWestland MCH-101, produkowane na licencji przez Kawasaki i przeznaczone do niszczenia min (fot. 2). Co zrozumiae, mog rwnie na jego pokadzie ldowa inne japoskie migowce morskie lub nalece do wojsk ldowych, w tym cikie Boeing CH-47J/JA Chinook, rwnie produkowane na licencji przez Kawasaki. Na pokadzie lotniczym jednoczenie startowa i ldowa mog cztery migowce (tyle jest stanowisk startowych), w tym jeden ciki ze stanowiska rufowego. Uzbrojenie okrtw nie jest zbytnio rozbudowane, poniewa podstawowym orem tych jednostek s migowce. Suy ono przede wszystkim do samoobrony oraz zwalczania okrtw podwodnych. Szesnastokomorowa pionowa wyrzutnia rakiet Mk 41 mieci 12 rakietotorped RUM-139 VL-ASROC oraz 16 pociskw przeciwlotniczych/przeciwrakietowych RIM-162 Evolved Sea Sparrow Missile (ESSM). Te ostatnie s umieszczone po cztery w jednej komorze wyrzutni Mk 41. Wyrzutnia znajduje si w rufowej czci pokadu lotniczego na prawej burcie. Jako bro ostatniej szansy zainstalowano dwa artyleryjskie zestawy obrony bezporedniej (Close-In Weapon System CIWS) Raytheon Vulcan-Phalanx Block 1B kalibru 20 mm. Jeden umieszczono na przednim skraju pokadu startowego na prawej burcie, drugi na rufie na sponsorze poniej poziomu pokadu na lewej burcie. Do wymuszenia posuszestwa lub niszczenia maych jednostek pywajcych bd suy karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm, najprawdopodobniej cztery. Ostatnim elementem uzbrojenia s dwie trjrurowe wyrzutnie torped zwal-
dane taktyczno-techniczne migowcowcw typu Hyuga

Wyporno: standardowa 13 950 t, pena 18 000 t Wymiary: dugo 195 m, szeroko 33 m, Zanurzenie: 7 m Napd: system CoGAG, cztery turbiny gazowe General
electric lM 2500 o cznej mocy 100 000 KM (75 000 kW), dwie ruby nastawne Osigi: prdko ponad 30 w., ekonomiczna 20 w. Zasig: 6000 Mm/20 w. Uzbrojenie: Szesnastokomorowa wyrzutnia VlS Mk 41 dla 12 rakietotorped RuM-139 Vl-ASRoC i 16 rakiet przeciwlotniczych RIM-162 eSSM, dwie czterokomorowe wyrzutnie pokpr RGM-84 harpoon, dwudziestojednokomorowa wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych RIM-116 RAM, dwa zestawy obrony bezporedniej Vulcan-Phalanx Block 1B kalibru 20 mm, wkm kalibru 12,7 mm, dwie trzyrurowe wyrzutnie torped kalibru 324 mm hoS-301 Grupa lotnicza: 11 migowcw Sikorsky Sh-60K/j lub AgustaWestland MCh-101 Wyposaenie przeciwdziaania: system przeciwdziaania Melco NolQ-3C, cztery wyrzutnie celw pozornych SRBoC Mk 137 Wyposaenie radiolokacyjne: aktywny radar ze skanowaniem fazowym Melco fCS-3, radar dozoru powierzchni wody oraz przestrzeni powietrznej jRC oPS-28d, radar nawigacyjny jRC oPS-20 System dowodzenia: bojowy system dowodzenia ATeCS Wyposaenie hydroakustyczne: stacja hydrolokacyjna oQQ-21 Zaoga: 340 marynarzy
FOT. Us NaVY (2)

kw do suby. Oprcz zaogi etatowej przewidziano moliwo zaokrtowania 2530 oficerw sztabowych, jeli jednostka peni funkcj dowodzenia.
czania okrtw podwodnich HOS-301 kalibru 324 mm, umieszczone w kadubie po obu burtach. Podstawowym rdem informacji o sytuacji powietrznej jest aktywny radar ze skanowaniem fazowym Mitsubishi Electric Corporation (Melco) FCS-3, ktrego paskie anteny cianowe, w liczbie omiu, zostay zamontowane w grnych czciach wyspowej nadbudwki. Ta stacja radiolokacyjna ze skanowaniem jest lokalnym odpowiednikiem radaru SPY-1 zastosowanego w systemie Aegis. Jej gwnym zadaniem, oprcz wykrywania celw powietrznych, jest kierowanie ogniem pociskw RIM-162 ESSM, odpalanych z wasnych lub innych jednostek, co znacznie zwiksza moliwoci obronne zespou okrtw. Radar ten powsta przy wsppracy z firm Thales Nederland i wykorzystuje rozwizania zastosowane w europejskiej wersji stacji radiolokacyjnej APAR (Active Phased Array Radar). Pozostae urzdzenia radiolokacyjne to dwuwsprzdny radar dozoru powierzchni wody oraz przestrzeni powietrznej JRC OPS-28D, ktry pracuje w pamie G, oraz radar nawigacyjny JRC OPS-20, pracujcy w pamie I. W gruszce dziobowej zamontowano stacj hydrolokacyjn niskiej czstotliwoci OQQ-21, suc do wykrywania okrtw podwodnych. W skad systemu walki elektronicznej zainstalowanego na jednostkach wchodzi system przeciwdziaania Melco NOLQ-3C, skadajcy si z urzdze analizujcych i zakcajcych emisje elektroniczne. Jego uzupenieniem s cztery wyrzutnie celw pozornych SRBOC Mk 137. Su one do odpalania pociskw termicznych, aerozolowych i dipolowych, tworzcych ostatni barier przed pociskami przeciwokrtowymi. Komunikacj z innymi jednostkami zapewniaj rozbudowane urzdzenia cznoci radiowej, satelitarnej oraz cza wymiany danych (Link 11), ktrych anteny umieszczono na nadbudwce wyspowej. Wszystkie urzdzenia elektroniczne i uzbrojenie, dziki bojowemu systemowi dowodzenia ATECS (Advanced Technology Combat System), bd zintegrowane w jeden sprawnie dziaajcy ukad. Zaoga migowcowcw skada si z 340 marynarzy, z czego 17 to kobiety. S to pierwsze panie suce na okrtach japoskich od momentu powoania Morskich Si Samoobrony. Ich obecno jest odpowiedzi na zmniejszon liczb chtnych Japoczy30 przegld morski 2012/01
PodsUmowanie
Dotychczasowa suba Hyugi koncentrowaa si przede wszystkim na zgrywaniu i szkoleniu zaogi oraz na wiczeniach z innymi jednostkami japoskiej floty i okrtami US Navy stacjonujcymi w Japonii. Od 11 marca 2011 roku, czyli od chwili katastrofalnego trzsienia ziemi i towarzyszcego mu tsunami, jednostka braa aktywny udzia w likwidowaniu ich skutkw. Kilka dni pniej, od razu po wcieleniu do suby, doczy do niej Ise. Jednostki te, mimo mylnej oficjalnej klasyfikacji, s wyspecjalizowanymi okrtami lotniczymi przeznaczonymi gwnie do zwalczania okrtw podwodnych przy pomocy migowcw pokadowych. Sprawdzaj si przy ochronie morskich szlakw eglugowych Nipponu. W przeciwiestwie do innych pastw, Japonia nie zdecydowaa si na budow uniwersalnych okrtw lotniczych zdolnych do projekcji siy (np. hiszpaski Juan Carlos I czy francuskie Mistrale). Byo to spowodowane zarwno czynnikami politycznymi, jak i inn sytuacj strategiczn, warunkujc wymagania taktyczno-techniczne. Obecnie s prowadzone prace planistyczne i projektowe nad kolejn par migowcowcw, ktre maj zastpi niszczyciele migowcowe typu Shirane. Maj to by jednostki jeszcze wiksze o dugoci 248 m i szerokoci 39 m oraz wypornoci penej 24 tysicy ton. Dziki temu bd mogy przyj wicej migowcw przy zwikszonej do piciu liczbie stanowisk startowych na pokadzie lotniczym, ktry zosta powikszony w czci dziobowej i bdzie mia przesunity na burt podnonik rufowy. Tym samym upodobni si one do amerykaskich uniwersalnych okrtw desantowych typw Wasp i Tarawa. Nie mona te wykluczy, e jednostki te, jak i okrty typu Hyuga, w przyszoci bd przenosi samoloty pionowego startu i ldowania F-35B czy przemiennopaty V-22 Osprey. Pierwszy okrt typu 22DDH ma zastpi wycofany w 2015 roku niszczyciel Shirane (DDH 143). n
autor jest pracownikiem Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Pomorskiego. Jest publicyst zajmujcym si wspczesnymi siami morskimi.
Systemowe podejcie
mgr robert czuldA uniwersytet dzki
Symbole brytyjskiej potgi

dwch rodzajw fregat starszy jest oczywicie typ 22, zaprojektowany, jako okrt do zwalczania jednostek podwodnych przeciwnika. Warto przy okazji zaznaczy, e w okresie zimnej wojny Wielka Brytania wyranie rozrniaa dwa rodzaje jednostek do zwalczania okrtw podwodnych (fregaty) i do zwalczania celw powietrznych (niszczyciele). Dopiero z czasem zaczto budowa okrty wielozadaniowe. Wtedy te typ 22 zosta przeksztacony wanie w fre-
Fregaty typu 22 i 23 to jeden z symboli morskiej potgi Royal Navy. o ile pierwsze niedawno zostay wycofane, to drugie bd jeszcze suyy przez ponad dwadziecia lat.
gat. Ten typ okrtw by najduej wykorzystywany przez Krlewsk Marynark Wojenn (Royal Navy).
Fregaty tyPU 22
Okrty budowano w trzech wariantach. Kady kolejny by nie tylko wikszy, charakteryzowa si wiksz wypornoci i mia liczniejsz zaog, ale take wyposaano go w nowsze uzbrojenie. Fregaty pierwszej wersji, choby HMS Broadsword czy HMS Brilliant, wziy udzia w wal2012/01 przegld morski 31
FOT. Uk MOD
Systemowe podejcie
FOT. 1. FReGaTa TyPU 23 HMs nORTHUM BeRland w trakcie wicze.
kach o Falklandy (Malwiny) w 1982 roku. Zanotoway wwczas wiele sukcesw. Dziki rakietom Sea Wolf okrty zestrzeliy kilka samolotw argentyskich. Specjalici doszli jednak do wniosku, e chocia fregaty tego typu s dusze ni niszczyciele typu 42 (te maj 125 metrw dugoci) to nie byy uzbrojone ani w przeciwlotnicze rakiety dalekiego zasigu Sea Dart, ani te w armat Vickers Mk 8 kalibru 114 mm (4,5 cala). Gdyby wic Brytyjczykom przyszo wwczas walczy z innym przeciwnikiem, choby siami morskimi ZSRR, byyby one atwym celem. Wojna z Argentyn wyranie potwierdzia, e okrty musz mie odpowiednie uzbrojenie do obrony przed zagroeniami z powietrza, by zwikszy swoj ywotno. Przy drugim zamwieniu, majcym uzupeni straty po zniszczonych w wojnie niszczycielach typu 42 (HMS Sheffield i HMS Coventry) i fregatach typu 21 (HMS Ardent i HMS Antelope), fregaty typu 22 zmodyfikowano wic. Zwikszenie rozmiaru umoliwio zainstalowanie armaty Vickers1. Zmieniono take napd. Kolejne okrty wyposaono w system COGOG (Combined Gas turbine or Gas turbine), skadajcy si z turbin gazowych o duej rnicy mo32 przegld morski 2012/01
cy, z ktrych jedna pracuje tylko podczas mniejszych prdkoci (ekonomicznych), a druga wycznie przy wikszych. Dwie turbiny Rolls-Royce Olympus TM3B miay moc wiksz, mniejsz dwie turbiny Rolls-Royce Tyne RM1C. Trzeci wariant okrtw wyposaono w system COGAG (Combined Gas turbine and Gas turbine). Skada si on z turbin gazowych, z ktrych jedna pracuje przy mniejszych prdkociach, a druga jest dodatkowo uruchamiana, by rozwin prdko wiksz. W tym wypadku fregata typu 22 miaa dwie turbiny o mniejszej mocy Rolls-Royce Spey SM1A i dwie wikszej typu Rolls-Royce Tyne RM3C.
Fregaty tyPU 23
Pocztkw konstrukcji fregat typu 23 (oficjalnie typ Duke) naley szuka w drugiej poowie lat siedemdziesitych XX wieku. Brytyjska Royal Navy potrzebowaa szybkich i nowoczesnych okrtw, ktre mogyby podj rwnorzdn walk z radzieckimi okrtami podwodnymi, operujcymi na pnocnym Atlantyku. Nowe jednostki zostay pomylane jako nastpcy fregat typu 12
Britain re-arms for the 1990s. New scientist, 10.02.1983, s. 368.
FOT. Uk MOD (2)
Systemowe podejcie
(Leander), budowanych w trzech partiach w latach 1959 1973, a take typu 21. W 1981 roku pojawi si pomys, by zastpiy take drogie w eksploatacji fregaty typu 22, chocia te weszy do suby w 1979 roku. Poprzeczka zostaa wic postawiona niezwykle wysoko. Wszak typ Leander z powodzeniem suy w siach zbrojnych Holandii (typ van Speijk), Indii (typ Nilgiri), Australii (typ River), Nowej Zelandii (Leander) i Chile (typ Condell). cznie zbudowano 26 takich okrtw. Zaoenia nowej jednostki powstay przed wojn o Falklandy (Malwiny), ktra wymusia zrewidowanie projektu. Pierwotnie zakadano bowiem, midzy innymi, e typ 23, ktrego wyporno miaa wynosi 3 tysice ton, powinien by wyposaony w holowan pasywn stacj hydroakustyczn firmy Marconi Systems, ldowisko bez hangaru, armat OTO Melara kalibru 76 m, dwie wyrzutnie rakiet Stingray i cztery przeciwokrtowe rakiety MM-40 Exocet2. Okrt, jak na swoje czasy, by bardzo nowoczesny. Konstrukcja umoliwia redukcj skutecznej powierzchni odbicia fal radarowych, dziki czemu jednostka bya trudniejsza do wykrycia przez przeciwnika. Automatyzacja umoliwia ograniczenie liczebnoci zaogi, co w warunkach cicia budetw wojskowych byo du zalet. Co wicej, typ 23 wyposaono w siowni CODLAG (Combined Diesel-electric and Gas), ktra skadaa si z czterech silnikw Diesla (GEC-Alsthom Paxman Valenta), wytwarzajcych prd elektryczny dla potrzeb silnikw elektrycznych prdkoci marszowej (ekonomicznej). Prdko maksymalna jest rozwijana przez turbiny gazowe3. Takie rozwizanie zapewnia oszczdno paliwa oraz daje moliwo cichego operowania. Warto doda, e to wanie na tych okrtach po raz pierwszy zainstalowano wyrzutnie VLS z rakietami Sea Wolf. Miao to jednak swoj cen koszt pierwszej wersji fregaty oszacowano na 67 milionw funtw. Wersja wielozadaniowa kosztowaa ju okoo 135 milionw funtw za pierwszy okrt i 8090 za kolejne. Wzrost kosztw wynika take z wykorzystania migowcw przeznaczonych do zwalczania okrtw podwodnych Merlin HM.1 (wczeniej znane jako Merlin HAS.1).
Tabela 1. dane techniczne fregat typu 22 i 23
FOT. 2. FReGaTa TyPU 22 HMs almirante cochrane
cecha techniczna
Wyporno Dugo szeroko Zaoga Prdko
Typ 22 (Batch iii)

5300 t 148 m 14,8 m 250 osb do 30 w.
Typ 23
4900 t 133 m 16 m 181185 osb do 34 w.
Uzbrojenie i wyPosaenie
Fregata typu 22, rozwijajca prdko do 30 wzw, zostaa uzbrojona w dwie wyrzutnie przeciwokrtowych rakiet AGM-84 Harpoon (razem osiem rakiet), wyrzutnie 36 torped, armat Vickers Mk 8 kali-
bru 114 mm (4,5 cala), rakiety Sea Wolf (razem do 72 rakiet), dwie armaty GAM-BO1 kalibru 20 mm, a take w system obrony bezporedniej Goalkeeper CIWS (Close-In Weapon System). Fregata ma rwnie wyrzutni celw pozornych NATO Seagnat oraz ldowisko dla migowcw: Westland Lynx, AgustaWestland Merlin HM.1 lub Westland Sea King HAS.5 (fot. 2). Kada jednostka typu 23, rozwijajca prdko nawet do 34 wzw, jest wyposaona w: wspomnian wyrzutni VLS z 32 rakietami Sea Wolf (VLS GSW Mod 1 Block 2); dwie wyrzutnie przeciwokrtowych rakiet AGM-84 Harpoon (po cztery rakiety w kadej) o zasigu okoo 90 km; armat Vickers Mk 8 kalibru 114 mm (4,5 cala), modernizowan z wersji Mod 0 do Mod 1 (jako pierwszy otrzyma j w 2001 roku HMS Norfolk, wersja Mod 1 pozwala uywa nowej amunicji o zasigu do 27 km); dwie armaty Oerlikon L/75 KCB kalibru 30 mm (mog razi cele na ldzie i wodzie w odlegoci do 10 km i w powietrzu na puapie do 3,5 km.
2 3
r. Gough: The Weapon Director. Hertford 2003, s. 110. Admiralty Manual of Seamanship. London 1995, s. 910.
33
Systemowe podejcie
fregat. Jednostki zwodowano w 1987 roku, a do suby wprowadzono w 1991 roku (HMS Argyll i HMS Marlborough) i w 1992 roku (HMS Lancaster). W 1988 roku zamwiono kolejne trzy HMS Iron Duke, HMS Monmouth i HSM Montrose, rok pniej nastpne HMS Westminster, HMS Northumberland i HMS Richmond. Na nastpny kontrakt czekano do 1992 roku (HMS Somerset, HMS Grafton i HMS Sutherland). Ostatnie zamwienie zoono w 1996 roku (HMS Kent, HMS Portland i HMS St. Albans). Najnowszy, a wic HMS St. Albans rozpocz sub w czerwcu 2002 roku. Jego koszt oszacowano na okoo 107 milionw funtw. Okrt uczestniczy w ewakuacji obywateli brytyjskich z Libanu podczas agresji izraelskiej (2006 r.).
Zastpuje si je automatycznymi armatami kalibru 30 mm (MSI Defence Systems DS30 Mk 2); cztery wyrzutnie torped kalibru 324 mm o zasigu do 11 km i zanurzeniu do 750 m; wyrzutni celw pozornych NATO Seagnat, typu 182 i DLF3.
dodatkowe instrukcje
Projekt typu 23 zosta zmieniony. dodano hangar, dziki czemu okrt uzyska zdolno wykorzystywania migowca, jednak wyduyo to jednostk do 133 metrw. Wyporno wzrosa do 4,9 tysica ton. okrt wyposaono w wyrzutnie pionowego startu (Vertical launch System VlS) z rakietami Sea Wolf. zamiast instalowa rakiety MM-40 exocet zdecydowano si na AGM-84 harpoon. W miejsce mao efektywnej armaty oTo Melara kalibru 76 mm wybrano duo potniejsz firmy Vickers kalibru 114 mm (4,5 cala). zamiast dwulufowej armaty oerlikon GCM kalibru 30 mm, uyto taszych armat 30B oerlikon kalibru 30 mm. dziki temu okrt sta si mniej wyspecjalizowany, a zdecydowanie bardziej uniwersalny, co uzna naley za decyzj suszn.
zmiana warty
r. Gough: The Weapon Director. Hertford 2003, s. 110.
Na fregacie moe bazowa migowiec Westland Lynx HM.8 lub AgustaWestland Merlin HM.1. Chilijska marynarka wojenna wykorzystuje natomiast Eurocopter AS 532 Cougar.
zamwienia
Pierwsze zamwienie na fregaty typu 22 zoono w szkockich zakadach Yarrow Shipbuilders w 1974 roku. Cztery okrty z pierwszej partii (Batch I), zamawiane do 1977 roku, byy najmniejsze ze wszystkich. Ich wyporno wynosia okoo 4,4 tysica ton, podczas gdy z drugiej partii 4,8 tysica ton, a z trzeciej 5,3 tysica ton. Dugo okrtu rwnie si zwikszaa: od 131 metra przez 146 metrw na 148 metrach koczc. cznie w trzech partiach zbudowano 14 okrtw dla Royal Navy. rednia cena za okrt trzeciej partii wynosia okoo 140 milionw funtw. Kolejne zamwienie zoono w 1986 roku na trzy okrty. Od tego momentu kady kontrakt dotyczy trzech
Do czerwca 2011 roku Royal Navy wykorzystywaa ostatnie okrty typu 22. Wtedy to wycofano dwa ostatnie z nich HMS Cornwall i HMS Cumberland. Wczeniej, w kwietniu, ze suby usunito HMS Campbeltown, a w lutym HMS Chatham. Nie zapada jeszcze decyzja jaki bdzie los okrtw. By moe zostan sprzedane tak bowiem pozbyto si wikszoci jednostek. W 1994 roku cztery z nich, wprowadzane do Royal Navy kolejno w 1979, 1980, 1981 i 1982 roku okrty HMS Broadsword, HMS Battleaxe, HMS Brilliant i HMS Brazen sprzedano Brazylii (obecnie to Greenhalgh, Rademaker, Dodsworth i Bossio). W 2003 roku dwie jednostki HMS London i HMS Coventry sprzedano Rumunii (Regina Maria i Regele Ferdinand okrt flagowy), a jedn Chile (HMS Sheffield, teraz Almirante Williams). Okrty typu 23 stanowi okoo 50 procent potencjau bojowego fregat i niszczycieli w subie Royal Navy. Mona wic powiedzie, e to jeden z najwaniejszych, jeli nie najwaniejszy, okrt wojenny floty brytyjskiej. Jednak nie jest on postrzegany jako fregata do zwalczania okrtw podwodnych, lecz jako jednostka wielozadaniowa. Wielka Brytania cznie w latach 19852000 zbudowaa 16 okrtw typu 23. W subie Krlewskiej Marynarki Wojennej znajduje si ich 13. Jak wspomniano, HMS Norfolk pierwszy okrt tego typu trafi do chilijskiej marynarki wojennej. Podobny los w 2008 roku spotka HMS Malborough (obecnie Almirante Condell), a rok pniej HMS Grafton (Almirante Lynch). Brytyjskie siy zbrojne zmodyfikoway swoje plany dotyczce wycofania okrtw ze suby. W 2006 roku prze-
34
Systemowe podejcie
Tabela. 2. Fregaty typu 23 w subie Royal navy
numer
230 231 233 229 234 235 236 237 238 239 82 80 81 78 79 83
nazwa
HMs Norfolk HMs argyll HMs Marlborough HMs Lancaster HMs Iron Duke HMs Monmouth HMs Montrose HMs Westminster HMs Northumberland HMs richmond HMs somerset HMs Grafton HMs sutherland HMs kent HMs Portland HMs st. albans
Wejcie do suby [rok]

1990 1991 1991 1992 1993 1993 1994 1994 1994 1995 1996 1997 1997 2000 2001 2002
Wycofanie ze suby [rok]

2005 (2006, almirante Cochrane) 2023 2005 (2008, almirante Condell) 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2006 (2007, almirante Lynch) 2033 2034 2035 2036
widywano, e pi jednostek, ktrych nie zamierzano wyposaa w sonar 2087 (HMS Montrose, HMS Monmouth, HMS Iron Duke, HMS Lancaster oraz HMS Argyll), zostanie wycofanych w latach: 2019 (HMS Argyll i HMS Lancaster), 2020 (HMS Iron Duke) i 2021 (HMS Monmouth i HMS Montrose). Do tego czasu okrty miay wykonywa wszystkie zadania powierzone Royal Navy patrolowanie wd w rejonie Wysp Brytyjskich, eskortowanie, zadania w rejonie Zatoki Perskiej i Arabskiej. Okrty miay pozosta w skadzie si na poudniowym Atlantyku APT(S) i Karaibach APT(N), NATO (SNMG2 Standing Maritime Group in the Mediterranean) oraz morskich si szybkiego reagowania (Maritime Joint Rapid Reaction Force JRRF)4. Pniej jednak plany zmieniono. Jeeli zostan utrzymane w mocy, HMS Argyll opuci szeregi marynarki brytyjskiej dopiero w 2023 roku. Pniej kadego roku ze suby ma by wycofywany jeden okrt, kolejno: HMS Lancaster, HMS Iron Duke, HMS Monmouth, HMS Montrose, HMS Westminster, HMS Northumberland, HMS Richmond i HMS Somerset (2031 r.). HMS Sutherland ma by wycofany w 2033
roku, a potem co roku kolejno: HMS Kent, HMS Portland i HMS St. Albans (2036 r.)5. Fregaty typu 22 i 23 maj docelowo zosta zastpione przez typ 26, znany powszechnie jako GCP (Global Combat Ship). Taka wieloletnia strategia zostaa potwierdzona w 2010 roku w brytyjskim przegldzie obronnym Strategic Defence and Security Review6. Okrt ma mie wyporno 5,5 tysica ton, dugo 145 metrw i stutrzydziestoosobow zaog. Brytyjczycy planuj pozyska osiem takich okrtw w wersji zwalczania okrtw podwodnych (ASW) i pi wielozadaniowych (GP). Umoliwi to zastpienie fregat typu 23 w stosunku 1 do 1. n
autor jest asystentem w katedrze Historii stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu dzkiego. swoje zainteresowania badawcze koncentruje na problemach zwizanych z bezpieczestwem midzynarodowym stanw Zjednoczonych i krajw Bliskiego Wschodu.
Hansard, 17.07.2006, k. 220W. Hansard, 3.03.2009, k. 1146W. Securing Britain in an Age of Uncertainty: The Strategic Defence and Security Review. HM Government 2010.
4 5 6
35
PRAWO I DYSCYPLINA
dr pAWe kobes uniwersytet Warszawski
Nie ulec sabociom
Przekupstwo jako zachowanie o charakterze korupcyjnym

Zjawisko korupcji naley do bardzo powanych patologii spoecznych wystpujcych w sferze funkcjonowania pastwa oraz, niestety, coraz czciej wojska. form zachowania o charakterze korupcyjnym jest przestpstwo przekupstwa.
ozpatrujc korupcj, mona dostrzec pewien paradoks. Ot, jak susznie zauwaya Maria Szafraniec, z jednej strony zachowania korupcyjne s bardzo negatywnie oceniane przez polskie spoeczestwo, ktre jest bardzo wyczulone na t patologi. Z drugiej za mona mwi nawet o powszechnym przyzwoleniu na ni. Ludzie czsto przyznaj si anonimowo do wrczania drobnych a36 przegld morski 2012/01
pwek choby lekarzom czy te urzdnikom pastwowym1. Ciekawe z psychospoecznego punktu jest to, e bardzo czsto potpiaj oglnie zjawisko korupcji, ale jednoczenie staraj si wytumaczy swoje praktyki korupcyjne, bagatelizujc tym samym problem, ktry ich bezporednio dotyczy.
1
M. szafraniec: Przestpstwo apownictwa w wietle ostatniej nowelizacji. Palestra 2004 nr 3/4, s. 115.
Nie ulec sabociom

Na przestpstwo ujte w przepisie art. 229 k.k. (kodeks karny), okrelane jako przekupstwo, warto spojrze przez pryzmat oglnego problemu, jakim jest w naszym kraju korupcja, przedstawiajc przy tym wskaniki ilociowe dotyczce tego zjawiska oraz ich zmian na przestrzeni lat, a take reakcje sdw na to karygodne zachowanie.
PRAWO I DYSCYPLINA
Ujcie statystyczne
Punktem wyjcia moe by zestawienie wybranych przestpstw o charakterze korupcyjnym i wyeksponowanie skali tego zjawiska. Z analizy tabeli 1 wynika, e najczciej popenianymi przestpstwami byy przekupstwo, sprzedajno osoby penicej funkcj publiczn oraz naduycie wadzy przez funkcjonariusza publicznego. Z przykroci naley stwierdzi, e wszystkie te kategorie czynw zabronionych wykazuj tendencj wzrostow. Najwicej przestpstw popeniono z art. 229 k.k. (przekupstwa). W 1999 roku stwierdzono 474 tych czynw w stosunku do 300 zachowa polegajcych na sprzedajnoci i 408 o znamionach przestpstwa naduycia wadzy przez funkcjonariusza publicznego. W roku 2009 ich liczba odpowiednio si zwikszya: art. 229 do 2659 (wzrost ponadpiciokrotny), art. 228 do 2921 (wzrost prawie dziesiciokrotny), art. 231 do 2083 (wzrost ponadpiciokrotny).
Jeli natomiast porwna si liczb ujawnionych przestpstw przekupstwa i sprzedajnoci, to od 1999 do 2008 czciej wykrywano to pierwsze. Wyjtkiem by rok 2009, w ktrym ujawniono wicej przestpstw polegajcych na sprzedajnoci osoby penicej funkcj publiczn. Na tle tych rozwaa warto porwna sytuacj w Polsce z innymi krajami euPrzestpstwo przekupstwa ropejskimi. Ot, z daw typie podstawowym zostao nych Instytutu Wymiaru okrelone w art. 229 1 k.k. Sprawiedliwoci wynika, Polega ono na udzieleniu albo e w przypadku zachona obietnicy udzielenia korzyci majtkowej lub osobistej osowa korupcyjnych w pabie penicej funkcj publiczn stwach europejskich w zwizku z penieniem tej funkroczny wskanik wiktycji. Czyn ten zagroony jest kamizacji najwikszy jest r pozbawienia wolnoci od 6 w Grecji (13,5%), przy miesicy do lat 8. redniej europejskiej wynoszcej 1,8%. Polsk, ze wskanikiem 4,4%, wyprzedzaj jedynie Bugaria (8,4%) i nieznacznie Wgry (4,9%). W przytaczajcej wikszoci krajw wskaniki zawieraj si od 0 do 1%2. Znajc skal zjawisk o charakterze korupcyjnym i na ich tle samego przestpstwa przekupstwa, naley
2
a. siemaszko, B. Gruszczyska, M. Marczewski: Atlas przestpczoci w Polsce 4. Warszawa 2009, s. 283.
Tabela 1. liczba stwierdzonych przestpstw o charakterze korupcyjnym

Rok
2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999
art. 228
2921 2913 2639 2102 1855 945 629 526 613 491 300
art. 229
2659 3134 3178 2238 1979 1397 1173 875 1061 794 474
art. 230 i 230a

642 756 545 737 472 424 296 146 103 57 177
art. 231
2083 1367 2118 1385 1790 1505 1392 861 554 557 408
art. 250a
18 99 18 5
art. 296a
86 43 169 36 10
art. 296b
15 106 5 2 15
art. 228 k.k. sprzedajno, 229 k.k. przekupstwo, 230 k.k. patna protekcja, 230 a k.k. udzielenie lub obiecanie korzyci majtkowej w zamian za zaatwienie sprawy, 231 k.k. naduycie wadzy przez funkcjonariusza publicznego, 250a k.k. przekupstwo i oszustwo wyborcze, 296a k.k. oszustwo na stanowisku kierowniczym, 296b k.k. oszustwo przy organizacji profesjonalnych zawodw sportowych. rdo: www.policja.pl/ [1.01.2011 r.]
37
PRAWO I DYSCYPLINA
Nie ulec sabociom
Tabela 2. liczba sdowych wyrokw skazujcych za przestpstwo przekupstwa

lata
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Ogem
190 193 203 261 205 197 365 327 326 305 395 444 448 647 1025 1364 1464
Bezwzgldne pozbawienie wolnoci

13 11 8 13 14 19 10 9 8 12 18 36 40 35 43 61 80
Pozbawienie wolnoci z warunkowym zawieszeniem

129 150 161 205 151 151 294 266 279 258 354 397 393 586 944 1266 1339
Ograniczenie wolnoci
3 2 2 16 0 1 1 4 3 3 3 2 1 0 2 3 10
Grzywna samoistna
45 31 32 27 40 26 60 48 36 32 19 9 14 26 34 34 34
zastanowi si nad kwesti reakcji sdw na zachowania bdce przestpstwami z art. 229 k.k. (tab. 2). Z tabeli 2 jasno wynika, e od 1990 do 2006 roku liczba wyrokw skazujcych systematycznie si zwikszaa. W tym przedziale czasowym wzrosa omiokrotnie. Wrd kar orzekanych za przekupstwo dominuje pozbawienie wolnoci z warunkowym zawieszeniem. Warto zauway take tendencj wzrostow w jej wymierzaniu. Ot, w 1990 roku stanowia 68%, natomiast w 2006 93% ogu kar wymierzanych za to przestpstwo. Jeli natomiast chodzi o kar bezwzgldnego pozbawienia wolnoci za przekupstwo, naley stwierdzi, e odsetek wyrokw skazujcych na ni utrzymuje si praktycznie na tym samym poziomie. W kontekcie rozwaa nad struktur wyrokw skazujcych za ten czyn zabroniony warto zauway, e najrzadziej sdy korzystay przy wymierzaniu kary z ograniczenia wolnoci. Stosunkowo niewielki udzia miaa take grzywna samoistna. Podsumowujc kwesti przestpstw korupcyjnych w ujciu ilociowym, mona pokusi si o stwierdzenie, e na pierwsze miejsce wysuwa si przestpstwo ujte w art. 229 k.k.
Jednoczenie naley zauway zwikszajc si liczb wyrokw skazujcych, wrd ktrych dominuj kary pozbawienia wolnoci z jej warunkowym zawieszeniem.
Strony przedmiotowe omawianego przestpstwa oraz sprzedajnoci, okrelonej w przepisie art. 228 k.k., s podobne. W przypadkach tych korzy majtkow lub osobist odnosz obie strony, o czym stanowi przepis art. 115 4 k.k. W opinii Andrzeja Marka3, korzyci majtkow s wszelkiego rodzaju wiadczenia, ktrych warto da si wyrazi w pienidzu. Wedug tego autora, mog to by wiadczenia w gotwce, darowizna, cesja wierzytelnoci czy te udzielenie poyczki na wyjtkowo korzystnych zasadach4. Mog to by rwnie rzeczy materialne, np. biuteria, zaproszenie na koncert muzyczny czy te przedmioty wyposaenia domowego. Z kolei korzy osobist naley ujmowa ja3 4
Prawnokarna regUlacja PrzestPstwa
a. Marek: Kodeks karny. Komentarz. Warszawa 2006, s. 422. Tame.
Nie ulec sabociom

ko wiadczenia o charakterze niemajtkowym, ktre maj znaczenie dla osoby j uzyskujcej lub jej bliskich, poprawiajce jej sytuacj, a nawet oznaczajce okrelon przyjemno5. W tym ostatnim przypadku moe chodzi na przykad o usug seksualn, zaatwienie pracy itp. Warto zauway, e czsto korzy majtkowa i osobista mog si wzajemnie przenika i trudno je rozgraniczy. Wwczas o charakterze danej korzyci przesdza rodzaj potrzeby, ktr ona zaspokaja w wikszym stopniu. Jeeli w wikszym stopniu zaspokaja potrzeb materialn, wwczas jest to korzy materialna, a jeeli korzy niematerialn, to ma ona charakter osobisty6. Przestpstwo z przepisu art. 229 1 k.k. mona popeni rwnie, skadajc sam obietnic wrczenia korzyci majtkowej lub osobistej. Ustawodawca nie okreli jej formy. Naley zatem przyj, e chodzi w tym przypadku o kad moliw, tj. zarwno gest, jak i wypowied sown, a take o kontekst sytuacyjny, z ktrego w sposb jednoznaczny wypywa komunikat o chci zoenia omawianej obietnicy. W odniesieniu do przestpstwa przekupstwa warto zastanowi si nad ustawowym okreleniem podmiotu, ktremu korzy majtkowa lub osobista albo jej obietnica jest skadana. O ile w przepisie art. 228 k.k. typizujcym przestpstwo sprzedajnoci przyjmujcym korzy majtkow lub osobist albo jej obietnic jest kada osoba w zwizku z penieniem funkcji publicznej, o tyle w omawianym przepisie art. 229 k.k. korzy ta musi by kierowana do osoby penicej funkcj publiczn, ktrej definicj legaln zawiera art. 115 19 k.k. W tym aspekcie naley zwrci uwag, e ustawodawca ograniczy zakres zastosowania omawianego przepisu w porwnaniu ze sprzedajnoci. Ot, skutkiem takiej regulacji jest to, e o ile na gruncie przestpstwa sprzedajnoci odpowiedzialno karn moe ponie na przykad mechanik samochodowy, ktry dokonuje okresowego przegldu samochodu za fakt przyjcia korzyci majtkowej, o tyle w przypadku przestpstwa przekupstwa z art. 229 k.k. spod zakresu zastosowania tego przepisu ten mechanik zostanie wyczony, gdy nie peni on funkcji publicznej, lecz jedynie wystpuje w zwizku z jej penieniem. Idc dalej t drog, zauwaymy, e przykadowy mechanik samochodowy naraa si na odpowiedzialno karn z powodu przyjcia korzyci, natomiast na tak odpowiedzialno nie naraa si dajcy t korzy, o ktrym mwi przepis art. 229 k.k. W wietle tego de lege ferenda przepis art. 229 1 k.k. mgby mie nastpujc tre: Kto udziela al-
PRAWO I DYSCYPLINA
bo obiecuje udzieli korzyci majtkowej lub osobistej albo jej obietnic osobie w zwizku z penieniem przez ni funkcji publicznej, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do 8 lat. Kwestia ta wydaje si szczeglnie istotna dla organw cigania z praktycznego punktu widzenia. Analizujc omawian regulacj prawn, naley takSprawc przestpstwa przee zwrci uwag na konkupstwa moe by kady czotekst udzielania korzyci wiek, ktry jest zdolny do polub jej obietnicy. Ot niesienia odpowiedzialnoci w wietle przepisu art. 299 karnej. jest to zatem przestpstwo powszechne. od strony 1 k.k. naley pamita, podmiotowej omawiany czyn e musi by dokonana zabroniony mona popeni jew zwizku z penieniem dynie umylnie w zamiarze bezfunkcji publicznej przez porednim. zatem sprawca osob j penic, i wwmusi mie wiadomo wypenienia jego znamion chcie go czas nie bdzie miaa prypopeni. 7. watnego charakteru Nie bdzie wyczerpaniem znamion przestpstwa przekupstwa sytuacja, w ktrej kto wrcza osobie penicej funkcj publiczn na przykad prezent w postaci butelki dobrego alkoholu z okazji Dnia Kobiet, a przy tym nie jest to zwizane z jakkolwiek spraw, z jakimkolwiek interesem. Ustawodawca przewidzia take przekupstwo w typie uprzywilejowanym, jeeli jest ono mniejszej wagi. Wwczas zgodnie z treci art. 229 2 k.k. takie zachowanie zagroone jest kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat dwch. Ta przesanka dotyczy sytuacji powodujcych, e czyn cechuje si niewielkim stopniem szkodliwoci spoecznej8. Moe by zwizany zarwno z charakterem zaatwianej sprawy, ktrej towarzyszy wrczenie korzyci, jak i obietnic jej wrczenia (np. przyspieszenie terminu oczekiwania na zaatwienie danej sprawy), albo moe te wynika z wartoci korzyci (np. bukiet kwiatw, a nie zoty zegarek). Kwalifikowan postaci przekupstwa jest natomiast dziaanie sprawcy polegajce na udzieleniu lub obietnicy udzielenia korzyci majtkowej lub osobistej, aby skoni osob penic funkcj publiczn do naruszeTame, s. 423. O. Grniok. W: O. Grniok et al.: Kodeks karny. Komentarz. Gdask 2002/2003, s. 1063.7 Zob. take: P. Palka, M. reut: Korupcja w nowym kodeksie karnym. krakw 1999, s. 39; Postanowienie SN z dnia 14 III 2007. III kk 248/06. system Lex nr 262647. 8 O. Grniok: Kodeks, s. 1066.
5 6
39
PRAWO I DYSCYPLINA
Nie ulec sabociom

cym lub w organizacji midzynarodowej w zwizku z jej penieniem9. Wskazana ustawa nowelizacyjna wprowadzia do przestpstwa przekupstwa z art. 229 k.k. rwnie instytucj, ktra w intencji ustawodawcy ma rozbi zmow milczenia midzy wrczajcym korzy a j przyjmujcym. Ot, zgodnie z treci art. 229 6 k.k. nie podlega karze sprawca przestpstwa okrelonego w art. 229 15, jeeli korzy majtkowa lub osobista albo ich obietnica zostay przyjte przez osob penic funkcj publiczn, a sprawca zawiadomi o tym fakcie organ powoany do cigania przestpstw i ujawni wszystkie istotne okolicznoci przestpstwa, zanim organ ten o nim si dowiedzia. Ratio legis dla wprowadzenia bezkarnoci przekupujcego by pogld, e taka regulacja przyczyni si do zwikszenia wykrywalnoci apownictwa, poniewa osoba wrczajca korzy nie bdzie baa si ujawnienia jej wrczenia, gdy nie bdzie grozia jej za to kara10.
nia przepisw prawa albo udzielenia korzyci takiej osobie za naruszenie przepisw prawa, o czym mwi przepis art. 229 3 k.k. W takim przypadku sprawca podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do 10 lat. Chodzi tu o kade naruszenie prawa, nie tylko w sferze prawnokarnej, lecz take cywilnoprawnej i administracyjnoprawnej, bez wzgldu na sankcje tego naruszenia.
dziwna interpretacja
Jednym z zachowa o charakterze korupcyjnym jest przestpstwo przekupstwa ujte w przepisie art. 229 k.k. Warto spojrze na problem zachowania korupcyjnego od strony obywatela, ktry udziela lub obiecuje udzieli korzyci majtkowej lub osobistej osobie penicej funkcj publiczn. Poddajc analizie prawnej przedmiotowy przepis, nie sposb dokonywa tego z pominiciem przestpstwa sprzedajnoci uregulowanego w przepisie art. 228 k.k., gdy oba dotykaj tego samego problemu, jedynie z dwch rnych punktw widzenia.
wnioski
Innym typem kwalifikowanym omawianego przestpstwa jest udzielenie lub obietnica udzielenia korzyci majtkowej znacznej wartoci osobie penicej funkcj publiczn w zwizku z penieniem tej funkcji, co jest zagroone kar pozbawienia wolnoci od 2 do 12 lat. Definicj legaln mienia znacznej wartoci zawiera przepis art. 115 5 k.k., ktry okrela je jako mienie, ktrego warto w chwili popenienia czynu zabronionego przekracza dwudziestokrotn wysoko najniszego miesicznego wynagrodzenia. W zwizku z nowelizacj kodeksu karnego ustaw z 13 czerwca 2003 roku (DzU nr 111, poz. 1061), art. 229 k.k. zosta wzbogacony o dwa dodatkowe przepisy. Pierwszy z nich, tj. art. 229 5 k.k., przewiduje odpowiedzialno karn take wobec sprawcy, ktry udziela albo obiecuje udzieli korzyci majtkowej lub osobistej osobie penicej funkcj publiczn w pastwie ob40 przegld morski 2012/01
Podsumowujc rozwaania dotyczce przekupstwa uregulowanego w art. 229 k.k., naley zwrci uwag, e wrd przestpstw korupcyjnych jest ono najczciej popeniane. Pozytywnym zjawiskiem jest to, e sdy wydaj coraz wicej wyrokw skazujcych, a tym samym przekazuj sygna, e zachowania te nie mog by tolerowane. Pewnym mankamentem w regulacji prawnej omawianego typu zachowania wydaje si by zawenie zakresu zastosowania przepisu typizujcego przekupstwo w stosunku do art. 228 k.k. regulujcego sprzedajno, a tym samym powodujce pewn niespjno w moliwoci pocigania do odpowiedzialnoci karnej osb biorcych udzia w korupcyjnym procederze. Naley bowiem pamita, e oba przestpstwa stanowi spojrzenie na ten sam problem z dwch rnych punktw widzenia. n
autor jest specjalist z zakresu prawa karnego materialnego, problematyki postpowania z nieletnimi oraz bezpieczestwa wewntrznego. adiunkt na Wydziale stosowanych Nauk spoecznych i resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego oraz wykadowca w Pastwowej Wyszej szkole Zawodowej im. Witelona w Legnicy. Czonek Towarzystwa Naukowego Prawa karnego w Warszawie.
Zob. wicej: C. Nowak: Korupcja w polskim prawie karnym. Warszawa 2008, s. 359 i nast. 10 J. skorupka: Ochrona interesw majtkowych Skarbu Pastwa w kodeksie karnym. Wrocaw 2004, s. 85; zob. take: Postanowienie SN z dnia 07 IX 2006. II kk 89/06, system Lex nr 19282.
9
Zagroenia i wtpliwoci
kmdr por. rez. mAksymiliAn durA
PRAWO I DYSCYPLINA
Uycie bezzaogowych pojazdw morskich

prowadzenie autonomicznych bezzaogowych pojazdw morskich (BPM) w Marynarce Wojennej RP (i nie tylko) jest kwesti czasu. O ile zakup tych systemw jest pochodn rodkw finansowych, to ich faktyczne wykorzystanie bdzie moliwe dopiero po rozwizaniu wielu problemw prawnych. O skali prawnych aspektw wykorzystania systemw bezzaogowych przekonali si ju zwolennicy wyposae-
Brak odpowiednich regulacji prawnych powoduje, e dziaajcy autonomicznie bezzaogowy pojazd morski nie ma adnych praw. Nikt nie ma te w odniesieniu do niego jakichkolwiek zobowiza.
nia w tego typu platformy powietrzne wojsk ldowych. Std dyskusje nad sposobem wprowadzenia takich aparatw latajcych w przestrze powietrzn kontrolowan przez cywiln kontrol ruchu lotniczego i nad zasadami ich dopuszczania do lotw przez odpowiednie agencje lotnicze. Na Zachodzie kwestie te zaczynaj ju powoli by rozwizywane. U nas, ze wzgldu na mniejsz skal problemu (niestety zestaww tych mamy niewiele), nie przywizuje si do nich znaczenia takiego jak powinno.
FOT. WOJCIECH MUNDT
PRAWO I DYSCYPLINA
d spenione jednoczenie wszystkie powysze warunki. Do systemw autonomicznych nie zalicza si wic na pewno okrtw podwodnych, zaogowych pojazdw i skuterw dla nurkw, dzwonw podwodnych, holowanych anten (np. sonarowych), niemajcych napdu systemw obserwacji podwodnej, stacjonarnych min, sieci itp. Nie s nimi rwnie systemy zdalnie sterowane: pojazdy nawodne (Unmanned Surface Vehicle USV) i podwodne (Remotely Operated Vehicle ROV), roboty inspekcyjne, pojazdy przeciwminowe klasy PAP, Ukwia lub Pluto, systemy mechanicznie podczone do instalacji okrtowych lub brzegowych (np. dwigw lub urawikw) itp. Ale do BPM zalicza si ju, na przykad, autonomiczne pojazdy podwodne (Autonomous Underwater Vehicle AUV), autonomiczne pojazdy nawodne (Autonomous Unmanned Surface Vehicle AUSV), szybowce podwodne (gliders), inspekcyjne teleroboty podwodne i autonomiczne roboty kroczce lub pezajce. Oczywicie stopie samodzielnoci nie jest taki sam w wypadku wszystkich systemw. Dlatego jeli chodzi o BPM wyrniono pi poziomw autonomicznoci. 1. Minimalny. Maj go pojazdy wyposaone jedynie w prosty system autonomicznego przerwania wykonania zadania. Jest to najczciej awaryjny scenariusz uruchamiany tylko w sytuacji, gdy konieczne jest odzyskanie pojazdu po straceniu nad nim kontroli. 2. Bazowy. Pojazd moe wykonywa zadania wedug wczeniej zaprogramowanego scenariusza, trzymajc si zadanego kursu i gbokoci dziki swoim wasnym systemom nawigacyjnym. Jednoczenie istnieje system analizujcy prac pokadowych systemw, ktry ma moliwo przejcia do modu autonomicznego przerwania wykonywania zadania. 3. Poredni. S to moliwoci poziomu bazowego, poszerzone o umiejtno unikania przeszkd, pozwalajc pojazdowi w razie koniecznoci samodzielnie zmieni zadan tras ruchu. Pojazd ma w tym wypadku ograniczon umiejtno kontrolowania sensorw pokadowych i interpretowania danych przez nie odebranych. 4. Zaawansowany. Pojazd, majc zdolnoci poziomu poredniego, moe dodatkowo wykorzystywa in1 Issues Concerning the Operation of Autonomous Marine Vehicles (AMVs). society for Underwater Technology, 2007. (Raport kocowy grupy roboczej Autonomous Marine Vehicle Legal Working Group).
A szkoda, bo przed prawnikami Ministerstwa Obrony Narodowej pojawia si ju nastpny problem, czyli wykorzystanie dziaajcych autonomicznie bezzaogowych pojazdw morskich, czsto oznaczanych jako AMV (Autonomous Marine Vehicle). Naley si bowiem przygotowa na sytuacj, gdy co pjdzie nie tak. A jest to cakiem realne, o czym si przekonali chyba najbardziej dowiadczeni w dziedzinie wykorzystania tego typu platform Amerykanie, gdy w czasie wicze Frontier Sentinel 2010 zaginy im cztery z trzynastu uytych pojazdw typu Remus 100. Sprawa prawnych aspektw wykorzystania BPM bya rozpracowywana, midzy innymi, przez Centrum Oceanograficzne w Southampton (Southampton Oceanography Centre; obecnie Krajowe Centrum Oceanograficzne National Oceanography Centre w Southampton) i opublikowana w tomie drugim i trzecim publikacji The Operation of Autonomous Underwater Vehicles, wydawanej przez Stowarzyszenie Technik Podwodnych (Society for Underwater Technology SUT). Zajmuje si ni take specjalnie powoana grupa robocza Autonomous Marine Vehicle Legal Working Group (AMVL WG)1. Ich oceny wynikaj z analizy prawa brytyjskiego oraz midzynarodowego i dotycz jedynie systemw nieprzenoszcych uzbrojenia, ale mona je spokojnie odnie do naszych uwarunkowa.
charakterystyka PlatForm
Wedug Stowarzyszenia Technik Podwodnych pojazd zaliczany do klasy autonomicznych bezzaogowych pojazdw morskich musi spenia sze warunkw: by wykonany przez czowieka; nie moe by mechanicznie poczony z wypuszczajc go baz (okrtem, stacj brzegow itd.); by zdolny do wykonywania ruchu tylko dziki wasnemu systemowi napdowemu; musi mie moliwo autonomicznego dziaania. Nie moe by, na przykad, poczony z baz przy pomocy wiatowodu, kanau cznoci radiowej lub akustycznej. Mog by natomiast do pojazdu przekazywane dodatkowe instrukcje; by zdolny do samodzielnego podejmowania decyzji; operowa w rodowisku morskim. Praktycznie kady bezzaogowy pojazd morski moe chociaby tylko przez krtki czas dziaa w jakim stopniu samodzielnie, jednak bdzie on zakwalifikowany do klasy autonomicznych BPM tylko wtedy, gdy bprzegld morski 2012/01
42
formacje z pokadowych sensorw do zmiany zaprogramowanej wczeniej trasy w taki sposb, by uzyska optymalny efekt wykonywanych zada. Zmiany te mog by jednak wprowadzane tylko do pewnego stopnia i ich dopuszczalna granica musi zosta zaprogramowana przed rozpoczciem zadania (ograniczenia dotycz przede wszystkim prdkoci, gbokoci i obszaru dziaania). 5. Wysoce zaawansowany. Pojazd z tym poziomem autonomicznoci dziaa praktycznie samodzielnie, co oznacza, e operator moe nie wiedzie, w ktrym miejscu pojazd si w danej chwili znajduje. Taki poziom bdzie na przykad wymagany, gdy na danym akwenie bdzie pracowao jednoczenie wiele BPM i gdy bdzie konieczne wspdziaanie midzy nimi. Oczywicie im wyszy poziom autonomicznoci, tym skala problemu prawnego zwizanego z wykorzystaniem tych pojazdw si zwiksza. Naley sobie bowiem odpowiedzie, na przykad, kto bdzie ponosi odpowiedzialno za szkody wyrzdzone przez pojazd, nawet jeeli to nie on bdzie bezporedni przyczyn wypadku.
PRAWO I DYSCYPLINA
waniejszym dokumentem prawnym dotyczcym morza, czyli Midzynarodowym prawem morskim (Merchant Shipping Act 1995). O ile BPM sterowane z zaogowych jednostek pywajcych (a wic operujce bez adnej autonomii) mog by traktowane jako rozwinite wyposaenie (deployed equipment), a wic uznane przez prawo morskie za cz jednostki matki (w razie sprawy spornej ze stron trzeci mamy wic do czynienia z konfliktem jednostka pywajca jednostka pywajca), o tyle BPM ju nie. Pojazdy autonomiczne nie s rwnie uwzgldnione w prawach wikszoci pastw nadzorujcych swoje wody terytorialne oraz
Wyeliminowa wieloznacznoci
To e bezzaogowe pojazdy morskie nie s ujte w midzynarodowych dokumentach prawnych wcale nie oznacza, e wykorzystujc luki i niecisoci w definicjach nie mona ich pod odpowiednie postanowienia podcign. Ma to jednak t z stron, e w kadej takiej falandyzacji prawa zawsze znajduje si kruczek, ktry stawia na przegranej pozycji wacicieli BPM. Np. Midzynarodowe przepisy o zapobieganiu zderzeniom na morzu (konwencja ColReG) przewiduj w swojej definicji jednostki pywajcej, e ma ona suy jako rodek transportu wodnego, co w pewien sposb obejmuje autonomiczne pojazdy. Ale z drugiej strony ColReG nie dotyczy pojazdw dziaajcych pod wod, a to wanie ta grupa BPM jest najliczniejsza.
odPowiedzialno
Przy braku odpowiednich regulacji prawnych praktycznie zawsze bdzie obowizywaa zasada, e za wypadek spowodowany przez bezzaogowy pojazd morski, ktry moe by przyczyn czyje mierci lub zranienia albo ktry moe spowodowa strat lub uszkodzenie czyjego mienia, w peni odpowiada waciciel lub operator pojazdu. Wida wic, jaki problem pojawi si w wypadku pojazdw autonomicznych, ktre z zasady dziaaj bez ludzkiego nadzoru. Wikszo specjalistw zgodnie podkrela, e w przeciwiestwie do kolizji lub strat spowodowanych przez statki handlowe, waciciele lub operatorzy BPM nie maj obecnie adnych szans ograniczenia swojej odpowiedzialnoci w odniesieniu do strony poszkodowanej. Bd wic ponosili pene finansowe i prawne konsekwencje wypadkw spowodowanych przez dziaajce autonomicznie pojazdy i konsekwencje te bd si zwikszay, gdy zagroenie bdzie wynikiem bdu lub niedopatrzenia waciciela lub operatora pojazdu. Takie uwarunkowania s nie do przyjcia dla wszystkich tych, ktrzy w przyszoci chcieliby wykorzystywa autonomiczne bezzaogowe pojazdy morskie. Ta trudna sytuacja jest wynikiem midzy innymi tego, e autonomiczne pojazdy morskie nie s objte naj-
wadz kierujcych ruchem statkw w okolicach portw, cienin lub innych wymagajcych szczeglnego nadzoru akwenach. Nie istniej one rwnie w obowizujcym w naszym kraju Kodeksie morskim (ustawa z 18 wrzenia 2001 r.). Dlatego za tak wane uznano zajcie si ustaleniami dotyczcymi postpowania w momencie, gdy z jednostki matki jest wysyany pojazd, ktry wykonuje zadania autonomicznie, gdy zdalnie sterowany BPM utraci mechaniczne poczenie z baz oraz gdy zostanie przerwany kana cznoci pojazd jednostka bazowa (np. radiowej). Pewne rzeczy zostan na pewno przyjte zwyczajowo i BPM bdzie musia, na przykad,
PRAWO I DYSCYPLINA
zwyczajowych zasad, ktre, jak pokazuje praktyka, nie zawsze s wprowadzane w ycie. Szczeglnie duym zagroeniem dla BPM dziaajcych na powierzchni lub tu pod ni s jednostki rekreacyjne. S one najczciej mao odporne na zderzenia nawet z maym obiektem, a ich zaogi czsto nie maj pojcia o ostrzeeniach nawigacyjnych i o operacjach specjalnych wykonywanych na danym akwenie. Gdy do tego dojdzie sabe wyszkolenie i irracjonalne dziaanie (wywoane np. alkoholem, zym wyszkoleniem lub zmczeniem), wykorzystywanie tylko programu antykolizyjnego samego pojazdu moe si okaza niewystarczajce. Potrzebne jest rwnie rozwizanie problemu pojazdw nieruchomych, ktre wypyny na powierzchni po zakoczeniu zadania, a ktre nie maj jeszcze cznoci z jednostk bazow. Jest to o tyle wane, e odpowiedzialno na wacicielu BPM bdzie spoczywaa rwnie wtedy, gdy pojazd nie wemie udziau w kolizji, lecz si jedynie do niej przyczyni. Nawet bowiem jeeli znajdujc si na torze wodnym bdzie on odpowiednio oznaczony (np. wiatami), to jednostka pywajca, ktra nagle bdzie chciaa go wymin, moe si znale w powanym niebezpieczestwie. Dla niej bdzie to przecie nieznany, nieodpowiadajcy i nieoznaczony na mapie obiekt. Kolizja w takim wypadku tankowca lub statku pasaerskiego moe przynie nieobliczalne skutki, ktrymi zostanie obarczony waciciel bezzaogowego pojazdu morskiego.
Prby wyjcia z impasu

Bezzaogowe pojazdy morskie, ktre charakteryzuj si porednim poziomem autonomicznoci, oczywicie maj ju moliwo unikania przeszkd i wykonywania manewrw antykolizyjnych, zarwno pod wod, jak i na powierzchni. jednak dziaania te mog by skuteczne tylko wtedy, gdy druga strona bdzie rwnie zobligowana do podjcia pewnych ruchw, a takiego nakazu nie ma. W ten sposb waciciel pojazdu ma problem, poniewa nawet gdy jego BPM zostanie uszkodzony lub zniszczony, nie ma on moliwoci dania odszkodowania i co wicej jest zobowizany do pokrywania strat drugiej strony, nawet jeeli to ona potencjalnie przyczynia si do wypadku.
manewrowa na powierzchni zgodnie z konwencj COLREG. Systemy ju wykorzystywane wyranie wskazuj rwnie na dbao konstruktorw o dobre oznakowanie pojazdw, tak by wszyscy uytkownicy morza mogli je w odpowiednim momencie zauway. Ponadto przyjo si, e uytkownik BPM powiadamia wczeniej wadze lokalne o zamiarze wykorzystania tego typu pojazdw, umieszczajc tak informacj na przykad w ostrzeeniach nawigacyjnych lub informujc innych uytkownikw danego akwenu o wykonywanych dziaaniach. Mimo tego, pojazd wysany z jednostki bazowej i dziaajcy autonomicznie nie ma adnych praw podczas swojego ruchu (nie obejmuje go przecie konwencja COLREG) nawet w wypadku, gdy to strona trzecia przeszkodzia mu w zadaniu lub spowodowaa zagroenie (kolizj). Bezzaogowy pojazd morski, gdy dziaa autonomicznie, nie ma adnych praw i nikt nie ma w odniesieniu do niego adnych zobowiza. Ani gdy zostanie zauwaony przez duy statek handlowy, ani gdy dostanie si do sieci rybackiej nikt nie jest zobligowany jakimikolwiek procedurami do manewrowania, by unikn kolizji, zgodnie z Midzynarodowymi przepisami o zapobieganiu zderzeniom na morzu. Jest to jedynie zalene od dobrej woli szyprw i kapitanw oraz pewnych
moliwe rozwizanie
Pokrywania strat spowodowanych przez BPM nie da si unikn i trzeba je wkalkulowa w ryzyko ich wykorzystania. Tym bardziej e dziki odpowiednim procedurom, szkoleniu i rozwizaniom technicznym bdzie je mona zmniejszy do poziomu akceptowalnego (np. przez agencje ubezpieczeniowe). Problemem jest jednak zabezpieczenie si przed zoliwym dziaaniem strony trzeciej lub umylnym przeszkadzaniem w wykonywaniu przez BPM zada. Uzyskanie atwego odszkodowania moe by wystarczajcym powodem do specjalnego wywoania sytuacji niebezpiecznej dla pojazdu i dla znajdujcych si w jego otoczeniu obiektw. Celem moe by te zmniejszenie skutecznoci si przeciwminowych i osabienie prowadzonej za pomoc BPM ochrony portw, obiektw strategicznych, a nawet pojedynczych okrtw. Dlatego przy zwikszajcej si z dnia na dzie liczbie wykorzystywanych komercyjnych, naukowych i woj-
skowych autonomicznych pojazdw morskich grupa robocza AMVL zaproponowaa, by w najbliszym czasie opracowa i uzgodni zasady wykorzystania bezzaogowych pojazdw morskich, w ktrych wzito by pod uwag zarwno specyficzno dziaania samych pojazdw, jak i punkt widzenia oraz wymagania wadz zarzdzajcych akwenami morskimi i innych uytkownikw tych akwenw. Wedug specjalistw grupy AMVL, zasady te powinny uwzgldnia: procedury operacyjnego wykorzystania, zasady bezpieczestwa i przygotowania pojazdw, ktre winny zosta opracowane w formie pisemnego dokumentu i uzgodnione przez wszystkie zainteresowane strony (np. przez wacicieli i operatorw pojazdw, ubezpieczycieli oraz wacicieli podwodnych i nawodnych instalacji lub ich jakichkolwiek innych uytkownikw); jasne rozgraniczenie odpowiedzialnoci midzy wszystkimi stronami. Strony musz o tym wiedzie i to rozgraniczenie musi znale swoje miejsce w zasadach wykorzystania BPM; uzgodnione wczeniej procedury informowania innych uytkownikw danego akwenu o wykorzystaniu na nim autonomicznych pojazdw morskich; uzgodnion opini ubezpieczyciela strony trzeciej, jak i samego pojazdu; analiz ryzyka przeprowadzenia wszystkich etapw zadania, wykonan jeszcze przed jego rozpoczciem przez pojazd autonomiczny; ocen proponowanego scenariusza dziaania, uwzgldniajc, midzy innymi, optymalny czas i miejsce wykonywanego zadania (inny sposb dziaania bdzie podjty, gdy operacja bdzie wykonywana na pytkich wodach, w rejonie i czasie najwikszego ruchu, inny na wodach gbokich i w miejscu odlegym od linii komunikacyjnych); zasady dopuszczania obsugi do eksploatacji pojazdw (formy szkolenia oraz sposoby okresowego dopuszczania obsugi do pracy przy BPM). Sprawa ta jest wana, poniewa dotychczasowe dowiadczenia eksploatacyjne wyranie wskazuj, e przyczyn wikszoci niebezpiecznych sytuacji z uyciem bezzaogowych pojazdw morskich by bd ludzki; zasady dopuszczania pojazdu do wykonywania zada (procedury sprawdzenia/testowania samego pojazdu, jak i jego oprogramowania, prowadzenia przegldw, modernizacji, ponownego przygotowywania do zadania, postpowania w przypadkach awaryjnych). W tym wypadku wane jest postawienie wymagania,
PRAWO I DYSCYPLINA
by producenci pojazdw ju przy ich projektowaniu uwzgldnili specjalne oprogramowanie testujce pojazd na odpowiednich etapach jego eksploatacji. W razie uszkodzenia kaduba cinieniowego pojazdu naley rwnie ustali okres sprawdzania cinienia w kadubie i sposb kontrolowania systemu zabezpiecze. W celu prawnego umocowania autonomicznych bezzaogowych pojazdw morskich konieczne jest wczeniejsze uzgodnienie przez wszystkich ich definicji oraz opracowanie zasad: operacyjnego wykoBrak uregulowa prawnych rzystania i oznakowania jest rwnie widoczny w wyBPM (np. wiata, odbijapadku autonomicznych pojazcze ktowe, transpondery dw podwodnych. Czsto si uwaa, e zanurzony BPM ma AIS?) oraz nawizania tylko obowizek unikania zaocznoci w tym z innymi gowych jednostek pywajcych uytkownikami akwenu i innych poruszajcych si powykorzystywanego do jazdw. Nie znosi to jednak z waciciela/operatora BPM dziaa; odpowiedzialnoci za inne szko operowania w ssiedzdy wywoane przez pojazd. twie innych uytkownikw danego akwenu; odszukiwania pojazdu, w celu okrelenia: czy on w ogle dziaa, czy to co robi nie jest niebezpieczne, danych koniecznych w czasie ewentualnych sporw ze stronami trzecimi; ochrony pojazdu i danych w nim przechowywanych przed umylnym dziaaniem stron trzecich; postpowania obsugi w przypadku, gdy nastpiy: kolizja z jakim obiektem lub uszkodzenie pojazdu.
z myl o dyskUsji
Artyku ten nie jest kompleksow prawn analiz problemu, poniewa ta powinna by wykonana przez prawnikw. Jest to materia majcy rozpocz dyskusj i pobudzi do dziaania wszystkie zainteresowane instytucje. Jestemy w o tyle dobrej sytuacji (paradoksalnie niestety), e nie posiadamy autonomicznych pojazdw morskich, mamy natomiast troch czasu. Powinnimy go jednak intensywnie wykorzysta na przygotowanie si do ich wprowadzenia. Niestety, procedury prawne trwaj znacznie duej ni przetargowe i dlatego tak wane jest, by w tej dziedzinie dziaa z odpowiednim wyprzedzeniem. n
autor jest absolwentem WaT oraz kolegium Oglnowojskowego w Paryu. Peni obowizki szefa Wydziau Identyfikacji Bojowej sztabu MW. W 2011 roku przeszed do rezerwy.
45

kmdr ppor. GrzeGorz kolAski dowdztwo Marynarki Wojennej
Ambitne plany
Australijska armada Anno Domini 2030

Marynarka wojenna Australii wkroczya na drog transformacji, dziki ktrej bdzie moga skutecznie prowadzi operacje w rejonie oceanu Indyjskiego oraz zachodniej czci oceanu Spokojnego.
olityczne podstawy modernizacji Krlewskiej Marynarki Wojennej Australii (Royal Australian Navy RAN) zostay zawarte w wydanym w roku 2009 dokumencie tak zwanej Biaej ksidze okrelajcym australijsk strategi obronn do roku 20301. Podkrelono w nim mocarstwow pozycj Stanw Zjednoczonych (USA) w rejonie zachodnie46 przegld morski 2012/01
go Pacyfiku, ktra najprawdopodobniej zostanie zachowana przez najblisze dwadziecia lat. Zwrcono uwag na zaangaowanie USA w polityk globaln, co moe skutkowa czasowym zmniejszeniem ich zainteresowania sprawami Azji Poudniowo-Wschod1
Defending Australia in the Asia Pacific Century: Force 2030. http:// www.defence.gov.au. 29.09.2011.
FOT. aUsTraLIaN DOD
Ambitne plany
niej. W takim wypadku mona si spodziewa, e Stany Zjednoczone zwrc si do swoich regionalnych partnerw, w tym Australii, o pomoc w utrzymaniu stabilnej sytuacji w tej czci kontynentu.
moliwoci obrony przeciwminowej, prowadzenia operacji desantowych i ochrony granic. Plany australijskich si morskich przewiduj zakup nowego typu okrtw podwodnych oraz podwojenie dotychczasowej liczby tego typu jednostek. Krlewska Marynarka Wojenna Australii dysponuje szecioma okrtami typu Collins, ktre s rozwiniciem szwedzkiego projektu Vstergtland. Program Rola marynarki wojennej pozyskania nowych jedAustralii w zapewnieniu beznostek bdzie najwikpieczestwa pastwa zostaa szym projektem obronwyznaczona przez okrelenie obszaru zainteresowania dla nym przeprowadzanym si zbrojnych. Rozpociera si przez Australi. on midzy wschodni czci Nowe okrty maj mie oceanu Indyjskiego a krajami wikszy zasig, wiksz Polinezji oraz od rwnika do Australijskiego Terytorium autonomiczno oraz Antarktycznego. wiksze zdolnoci bojowe w porwnaniu do jednostek ju eksploatowanych. Ich systemy komunikacyjne zapewni utrzymywanie cznoci w czasie rzeczywistym. Zostan wyposaone w nowoczesne systemy pokadowe, w tym w platformy bezzaogowe. Jednoczenie wykluczono moliwo wykorzystania w nich napdu nuklearnego. Do zada przyszych okrtw bdzie nalee: zwalczanie jednostek nawodnych i podwodnych, wykonywanie uderze na cele strategiczne, prowadzenie operacji minowania i wykrywania min, zbieranie informacji o przeciwniku oraz wsparcie dziaa si specjalnych. Przypuszczalnie bd one zdolne do wykonywania zada w odlegoci do 3500 Mm od wybrzea Australii, na przykad w rejonie zachodniej czci Oceanu Indyjskiego (wymagania odnonie do okrtw typu Collins mwiy o potrzebie operowania dwch jednostek w odlegoci 2500 Mm)2. Podjte prace nie oznaczaj zaprzestania modernizacji okrtw znajdujcych si w wyposaeniu RAN. Wprowadzenie do suby jednostek typu Collins napotykao na wiele przeszkd zwizanych z wyposaeniem i oprogramowaniem. Spowodoway one opnienie w ich przejciu rednio o dwadziecia sze miesicy.
2
siy Podwodne
zaoenia
W dokumencie zwrcono, midzy innymi, uwag na potencjalnie niebezpieczne napicia midzy poszczeglnymi pastwami azjatyckimi, gwnie tymi, ktre aspiruj do statusu mocarstwa regionalnego lub globalnego. Jako podmioty, ktre mog wpywa na sytuacj polityczn w rejonie, wymienia si przede wszystkim oprcz USA Chisk Republik Ludow, Japoni i Rosj. Wraz z rozwojem gospodarczym pastw regionu zauwaa si stay wzrost ich budetw obronnych, co si przekada na zakup coraz bardziej wyrafinowanych systemw uzbrojenia, w tym samolotw bojowych i okrtw podwodnych. Zaznaczono, e stabilno regionu w gwnej mierze bdzie zalee od wzajemnych stosunkw amerykasko-chiskich. Zagroeniem mog si rwnie sta wszelkiego rodzaju dziaania terrorystyczne o rnorakim podou. Gwnym zadaniem si zbrojnych Australii w takiej sytuacji jest obrona kraju przed bezporednim atakiem, zarwno ze strony innego pastwa, jak i organizacji pozapastwowej. Wanym celem strategicznym jest te zachowanie bezpieczestwa i stabilnoci w bezporednim ssiedztwie, do ktrego si zalicza Indonezj, Papu-Now Gwine, Timor Wschodni, Now Zelandi i pastwa wyspiarskie poudniowej czci Oceanu Spokojnego. Potencja wojskowy Australii powinien stworzy warunki do prowadzenia samodzielnych operacji obronnych dziki panowaniu w powietrzu i na wodach okalajcych kraj. Powinien take uniemoliwi potencjalnemu przeciwnikowi podejmowanie ewentualnej operacji na terytoriach pastw uwaanych za bezporednie ssiedztwo Australii. Pooenie geograficzne tego kraju oraz posiadanie odpowiednich si morskich zapewni podan gbi strategiczn w odniesieniu do kadych konwencjonalnych si zbrojnych. Wrd programw majcych podstawowe znaczenie dla osignicia tych celw znalazy si: zakup nowych okrtw podwodnych, wprowadzenie do suby niszczycieli AWD (Air Warfare Destroyer) i nowego typu fregaty do zwalczania okrtw podwodnych (ZOP) oraz dziaania majce na celu zwikszenie
J. kerr: Australia tests the water for procurement challenge. Janes Navy International 2010 nr 1/2.
47
Ambitne plany
i moliwoci jest wanie realizowana. Pozostae etapy dotycz pozyskania platform oraz systemw uzbrojenia, w tym osobno pociskw manewrujcych. Cay program SEA 1000, wedug optymistycznych szacunkw, ma kosztowa ponad 10 mld dolarw australijskich (AUD). Mniej optymistyczne zaoenia mwi nawet o kwocie 36 mld AUD. Nowe jednostki bd prawdopodobnie powikszon wersj obecnie wykorzystywanych jednostek typu Collins, zaprojektowan z wykorzystaniem silnego wsparcia firm amerykaskich i europejskich. Ewentualne zmiany dotyczyyby powikszenia kaduba oraz przekonstruowania jego czci dziobowej w celu zwikszenia prdkoci jednostek i zmniejszenia szumnoci.
Pierwsza jednostka zostaa przekazana Australii w roku 1996, ale a do roku 2000 nie osigna penej gotowoci operacyjnej. Gwne problemy byy zwizane z systemem walki. Pierwotnie okrty miay by wyposaone w system firmy Rockwell, lecz ostatecznie zdecydowano si na inny amerykaski produkt AN/BYG-1(V)8 firmy Raytheon, chocia australijska Defence Acquisition Organisation (DAO) proponowaa sprawdzony niemiecki ISUS-90. Nowy system mia by wprowadzony do roku 2006, lecz dopiero dwa lata pniej w roku
decyzja
Niemieckie, francuskie czy hiszpaskie okrty podwodne nie bd zakupione przez Australi, poniewa nie speniaj kryterium autonomicznoci lub moliwoci posiadania ich przez potencjalnych przeciwnikw. Stany zjednoczone z kolei nie buduj jednostek konwencjonalnych, a Rosja odpada ze wzgldw politycznych. Wsppraca z japoni (okrty typu Souryu o wypornoci 4200 ton) czy te Kore (nowe jednostki typu SSX) nie wchodzi w gr ze wzgldw praktycznych i politycznych (odmienno jzyka i rny stopie dostpu do technologii amerykaskich).
niszczyciele
J. kerr: Australia tests the water for procurement challenge. Janes Navy International 2010 nr 1/2.
2008 rozpoczto pierwsze prby na morzu, a zakoczenie wymiany systemw przesunito na rok 2014. Podczas prb stwierdzono take nadmierne szumy kawitacyjne i szumy wynikajce z bdw w projekcie i konstrukcji okrtw. Inne usterki obejmoway, midzy innymi, ukad napdowy (problemy z silnikami wysokoprnymi i rubami zdradzajcymi skonnoci do pkania), peryskopy oraz hydraulik. S te kopoty zwizane z amerykaskimi przepisami bezpieczestwa uniemoliwiajcymi uzyskanie penej integracji systemu bojowego z sonarami dostarczonymi przez francuski Thales Underwater Systems. Prace nad nowymi okrtami podwodnymi, prowadzone w ramach programu SEA 1000, s podzielone na cztery czci. Pierwsza z nich definiowanie przyszych potrzeb
48 48 przegld morski 2012/01
Moliwoci australijskiej obrony powietrznej zostan zwikszone wraz z wprowadzeniem trzech nowych niszczycieli typu Hobart. Jednostki te zastpi cztery fregaty typu OHP (Oliver Hazard Perry). Zadaniem niszczycieli AWD bdzie nie tylko obrona powietrzna zespow i grup okrtw, ale take zgrupowa si ldowych i infrastruktury obronnej w rejonach przybrzenych (fot. 1). Program wprowadzania do suby niszczycieli, oznaczony jako SEA 4000, zosta podzielony na pi faz. Pierwsze trzy, dotyczce okrelenia zdolnoci bojowych niszczycieli, koncepcji ich konstrukcji oraz wyboru wykonawcw i kooperantw, ju zakoczono. Ich finaem by wybr w czerwcu 2007 roku hiszpaskiego projektu fregat typu Alvaro de Bazan jako podstawy do realizacji programu. Dokadniej mwic, konstrukcja AWD bdzie si opiera na projekcie czwartej fregaty F104. Do projektu wprowadzono zmiany zaczerpnite z jednostki hiszpaskiej (F105) oraz speniajce wymagania zamawiajcego. Nale do nich, midzy innymi: mocniejszy i efektywniejszy system napdowy oraz nowa aranacja zbiornikw paliwa, dodanie dziobowego steru strumieniowego, ulepszenie systemu uzupeniania zapasw na morzu oraz zwikszenie wymiarw koi. Wymagania australijskie obejmoway take przystosowanie okrtw do operowania na zimnych wodach okalajcych Antarktyd. Wprowadzone zmiany spowodoway zwikszenie wypornoci okrtw do okoo 7000 ton3. Niszczyciele zostan wyposaone w system walki Aegis wraz z systemem radiolokacyjnym AN/SPY-1D. Uzbrojenie artyleryjskie okrtw bdzie stanowi arhttp://www.ausawd.com. 26.09.2011.
Ambitne plany
FOT. 1. niszczyciele TyPU HOBaRT zastpuj obecnie eksploatowane fregaty typu OHP.
mata Mark 45 kalibru 127 mm oraz zestaw obrony bezporedniej Phalanx Block IB. Okrty bd uzbrojone w rakiety przeciwlotnicze redniego zasigu ESSM (Evolved Sea Sparrow Missile) RIM-162 oraz dalekiego zasigu SM-2 MR Block IIA. W przyszoci zestaw rakiet przeciwlotniczych wystrzeliwanych z wyrzutni pionowego startu Mk 41 zostanie uzupeniony o rakiety SM-6. Gwnym rakietowym systemem przeciwokrtowym bd pociski Harpoon Block II. Zwalczanie okrtw podwodnych bdzie moliwe dziki torpedom MU-90. Faz czwart budow okrtw rozpoczto w roku 2010. Zgodnie z planem pierwotnym, pierwsza jednostka ma by dostarczona w 2014 roku, a kolejne dwie odpowiednio w latach 2016 i 2017. Harmonogram prac tego etapu uleg jednak opnieniu o okoo rok. Od roku 2016 planuje si rozpoczcie pitej fazy programu SEA 4000, majcej na celu wprowadzenie do uzbrojenia okrtw pociskw manewrujcych zdolnych do zwalczania celw ldowych4. Koszt budowy trzech niszczycieli AWD oceniono w roku 2007 na ponad 8 mld dolarw australijskich. Segmenty, z ktrych zostan zoone okrty powstaj w trzech stoczniach australijskich (Adelaide ASC, Melbourne BAE Systems, Newcastle Forgacs) oraz
w Hiszpanii i Wielkiej Brytanii (segmenty z sonarami). Trzy niszczyciele bd zbudowane w sumie z 90 segmentw. W sierpniu 2011 roku do stoczni w Adelaide dostarczono pierwszy z nich, miesic pniej dwa kolejne. W tym czasie trway prace nad wszystkimi pozostaymi elementami pierwszego okrtu HMAS Hobart oraz rozpoczto konstrukcj segmentw drugiej jednostki HMAS Brisbane. Prace nad trzecim okrtem HMAS Sydney zostan rozpoczte w 2012 roku. Wtedy te zacznie si monta skadanie pierwszej jednostki w Adelaide.
siy desantowe
Modernizacja si desantowych jest przede wszystkim nastpstwem wnioskw z wydarze w Timorze Wschodnim w 1999 roku. Operacja INTERFET (International Force for East Timor) wykazaa braki australijskich si morskich w prowadzeniu dziaa desantowych w bezporednim ssiedztwie w odlegoci 400 Mm od pnocno-zachodniego wybrzea kraju5.
Defence Capability Plan 2011. http://www.defence.gov.au/dmo. 19.09.2011. 5 T. Fish: Australia seeks to convert naval ambition into reality. Janes Navy International 2010 nr 1/2.
4
FOT. aUsTraLIaN DOD
49
Ambitne plany
150 pojazdw, cznie z czogami, i bd dysponowa czterema kutrami desantowymi lub jednym poduszkowcem do przerzutu si na ld. Umieszczona na dziobie rampa startowa o kcie podniesienia 130 umoliwi operowanie z pokadu okrtu samolotom krtkiego (pionowego) startu i ldowania. Na okrtach zostanie zainstalowany system walki 9LV oraz radar Sea Giraffe AMB. Koszt pozyskania obu jednostek ma wynie do 3,5 mld AUD. Wraz z budow okrtw desantowych jest realizowana take faza trzecia JP 2048, obejmujca pozyskanie nowych kutrw desantowych dla obu LHD. Maj one by integraln czci systemw okrtowych i operowa z wykorzystaniem pokadu dokowego. Bd suy do przewozu ludzi, pojazdw i wyposaenia przy wyszych stanach morza, z wiksz prdkoci i na wiksz odlego ni kutry obecnie uywane. Kutry zostan zbudowane wedug projektu hiszpaskiej stoczni Navantia LCM1E. Jednostki te osigaj prdko maksymaln okoo 22 wzw (13 wzw z adunkiem) i zasig 190 Mm przy prdkoci ekonomicznej. Koszt ich zakupu ma wynie 300500 mln AUD. Mog one zosta zbudowane zarwno poza granicami kraju, jak i w Australii. Pierwsze cztery spord 12 jednostek powinny by dostarczone w roku 2014 wraz z pierwszym okrtem desantowym-dokiem/migowcowcem. W czwartym etapie Joint Program 2048 wyodrbniono jeszcze jedn faz 4C, ktra dotyczy zakupu okrtu transportowego o wypornoci 1015 tysicy ton. Decyzja w tej sprawie ma zapa po roku 2018, a wejcie do suby jednostki nastpi najwczeniej w roku 2022. Okrt ma mie moliwo przewozu pojazdw i innych adunkw oraz prowadzenia operacji lotniczych. Wyadunek na brzeg ma si odbywa bez pomocy infrastruktury portowej. Koszt tej fazy programu jest szacowany na okoo 12 mld AUD, lecz obejmuje take pozyskanie nowej infrastruktury portowej lub modernizacj istniejcej. Po roku 2016 ma zapa decyzja dotyczca zakupu szeciu nowych barek desantowych. Maj one wspdziaa w ramach grupy zadaniowej z okrtami typu Canberra lub prowadzi samodzielnie dziaania desantowe. Barki maj mie moliwo transportu oraz wyadunku na brzeg pojazdw opancerzonych, ciarwek, onierzy i innego wyposaenia. Ten etap
6 J. kerr: Australia eyes Bay-class LSD and scraps landing craft programme. Janes Defence Weekly, 9.02.2011.
Zwikszenie moliwoci si desantowych ma nastpi dziki zrealizowaniu Joint Program 2048 (JP 2048). W ramach jego czwartej fazy do suby zostan wprowadzone dwa okrty desantowe typu LHD (okrt desantowy-dok/migowcowiec). Wedug pierwotnego planu, jednostki te miay zastpi okrt desantowy HMAS Tobruk w roku 2014 (faza 4A) oraz jeden z dwch okrtw typu Newport (HMAS Kanimbla lub HMAS Manoora) w roku 2015 (faza 4B). Niestety, w zwizku z wczeniejszym ni zamierzano wycofaniem ze suby zarwno HMAS Kanimbla, jak i HMAS Manoora, sprawa si skomplikowaa. Aby zachowa moliwoci prowadzenia operacji desantowych, rzd Australii zadecydowa o kupnie od Wielkiej Brytanii wycofywanej z Royal Navy jednostki typu Bay (HMS Largs Bay). W roku 2012 okrt ten rozpocznie sub w Krlewskiej Marynarce Wojennej Australii jako HMAS Choules. Wycofanie jednostek typu Newport spowodowao take przerwanie programu zakupu szeciu kutrw desantowych, ktre miay operowa z tych okrtw. Program zatwierdzono w roku 1997, lecz jego realizacja zostaa znacznie opniona. Ciekawostk jest, e gwnym problemem byy zbyt due wymiary i masa kutrw, ktre uniemoliwiay im operowanie z docelowych jednostek desantowych6. Jako podstaw do opracowania projektu nowego okrtu typu LHD, w czerwcu 2007 roku wybrano hiszpaski BPE (Buque de Proyeccin Estratgica) Juan Carlos I. Budow pierwszej jednostki HMAS Canberra rozpoczto we wrzeniu 2009 roku, a jej wodowanie nastpio 17 lutego 2011 roku. Dzie pniej rozpocza si budowa drugiej jednostki HMAS Adelaide. Kaduby obu okrtw powstaj w Hiszpanii, skd nastpnie zostan przetransportowane na barkach do Australii, do stoczni BAE Systems w Williamstown, w celu montau nadbudwek i przeprowadzenia prac wykoczeniowych. Wymiary obu jednostek bd zblione do hiszpaskiego oryginau, a zmiany w projekcie obejmuj przede wszystkim aranacj wntrz, zgodnie z australijskimi wymaganiami. Kady okrt o wypornoci ponad 27 tysicy ton bdzie mg przetransportowa do tysica onierzy. W hangarze o powierzchni blisko 1000 m2 znajdzie si miejsce dla 11 migowcw redniej wielkoci, ktre maj umoliwi jednoczesny przerzut wzmocnionej kompanii (okoo 220 onierzy). Okrty bd mogy rwnie przewie do
Ambitne plany
JP 2048 zosta oznaczony jako faza pita i ma kosztowa 300500 mln AUD.
Fregaty
W skadzie RAN znajduj si obecnie cztery fregaty typu Adelaide (amerykaski OHP) oraz osiem fregat typu ANZAC (MEKO 200). W cigu ostatnich kilku lat oba rodzaje jednostek zostay zmodernizowane, dziki czemu zwikszyy si ich moliwoci bojowe. Modernizacj okrtw typu Adelaide przeprowadzono zgodnie z programem SEA 1390. W ramach wartego 1,5 mld dolarw australijskich kontraktu zostay one wyposaone w ulepszony radar, nowe rodki walki elektronicznej oraz sonar podkadubowy i holowany. Zmiany w uzbrojeniu polegay na dodaniu omiokomorowej wyrzutni pionowego startu Mk 41, z ktrej bd wystrzeliwane rakiety przeciwlotnicze ESSM. Wymiana rakiet SM-1 na nowsze SM-2 Block IIIA znacznie zwikszya moliwoci zwalczania celw powietrznych na duych odlegociach. W cigu najbliszych lat w ramach programu SEA 1357 zostan take zmodernizowane zestawy obrony bezporedniej Phalanx. Dotychczasowe prace modernizacyjne fregat typu ANZAC obejmoway monta rakiet przeciwlotniczych ESSM (w miejsce RIM-7 Sea Sparrow) oraz przeciwokrtowych Harpoon Block II. Okrty wyposaono w system sonarowy MOAS (Mine Obstacles Avoidance Sonar) oraz torpedy MU-90. Nastpny etap modernizacji fregat (SEA 1448 faza 2) jest znany pod nazw ASMD (Anti-Ship Missile Defence). Okrty otrzymaj w jego ramach nowy system wykrywania i ledzenia, pracujcy w pamie podczerwieni (IRST infrared search and tracking). Przewiduje si take zmodernizowanie systemw walki i radiolokacyjnych systemw kierowania ogniem. Kolejny etap faza 2B jest zwizany z instalacj nowego radaru ze skanowaniem fazowym. Pierwsz jednostk poddan wymienionym pracom jest HMAS Perth. Na fregacie zainstalowano system walki 9LV Mk 3E firmy Saab, majcy elementy pochodzce z najnowszej wersji systemu Mk 4. W ramach modernizacji wymieniono oba kratownicowe maszty jednostki na nowe, o zamknitej strukturze. Zmiany te pozwoliy na monta kombinacji nowych systemw radiolokacyjnych okrelonych jako PAR (Phased Array Radar) radar ze skanowaniem fazowym. W jego skad wchodzi szeciocianowy radar CEAFAR (wykrywania i ledzenia celw nawodnych i powietrznych) oraz czte-
rocianowy CEAMOUNT (kierowania ogniem). Radar SPS-49(v)8 zosta przeniesiony na szczyt masztu, powyej radaru ze skanowaniem fazowym, w celu zachowania zdolnoci do wykrywania celw na duych zasigach. Zamontowano take system IRST firmy Sagem Vampir NG oraz radary nawigacyjne Sharpeye firmy Kelvin Hughes. Modernizacj HMAS Perth zakoczono pod koniec roku 2010. Rozpoczcie prac na kolejnych okrtach zaplanowano na rok 2013, po zakoczeniu prb pakietu zainstalowanego na pierwszej fregacie. Cako-
Racjonalne podejcie
Wody okalajce kontynent australijski s traktowane w tym kraju jako dobro narodowe, od ktrego zaley los pastwakontynentu bdcego wysp. Trakty oceaniczne s gwnymi drogami wymiany handlowej. z dna morskiego wydobywa si surowce mineralne niezbdne do funkcjonowania nowoczesnego spoeczestwa. Morskie owiska s rdem utrzymania i poywienia dla wielu ludzi. Australijczycy nie uwaaj si za nard typowo morski, ale rozumiej ogromn rol morza jako rda bogactwa, jak i granicy oddzielajcej od potencjalnych niebezpieczestw. Aby zagwarantowa spokj na tej granicy i moliwo korzystania z bogactw okalajcych ich akwenw niezbdne s odpowiednie siy morskie.
wity koszt remontu oszacowano na okoo 800 mln AUD. W ramach czwartej fazy programu SEA 1448 okrty zostan wyposaone w nowe systemy walki elektronicznej (lata 20112016, koszt okoo 100300 mln AUD). Modernizacja obejmie take wymian radarw SPS-49 na nowy system ASR Air Search Radar (lata 20112020, koszt 300500 mln AUD). Po roku 2025 fregaty typu ANZAC zostan zastpione przez osiem nowych i wikszych jednostek. Ich gwnym zadaniem bdzie zwalczanie okrtw podwodnych. Jednostki zostan wyposaone w holowany sonar oraz migowce i platformy bezzaogowe zwik2012/01 przegld morski 51
Ambitne plany
Do tego czasu podstaw si patrolowych bdzie tworzy 14 okrtw typu Armidale, pozyskanych w latach 20052008. Wypierajce 270 ton jednostki rozwijaj prdko 25 wzw i dysponuj zasigiem 3000 Mm przy prdkoci 12 wzw. Kaduby okrtw s wykonane ze stopu aluminium, dziki czemu zmniejszono zuycie paliwa o okoo 20% w porwnaniu do jednostek z kadubami ze stali. Okrty mog wykonywa zadania do stanu morza 5, a ich konstrukcja ma zapewni im przetrwanie przy stanie morza 9. Wykonywanie zada na odlegych akwenach wie si take z koniecznoci zapewnienia moliwoci uzupeniania zapasw na morzu, w szczeglnoci paliwa. Sprawy zwizane z pozyskaniem nowego zbiornikowca oraz okrtu zaopatrzeniowego s objte programem SEA 1654. Przewidywa on zastpienie zbiornikowca HMAS Westralia przez now jednostk do roku 2009, a zaopatrzeniowca HMAS Success do roku 2015. Wedug planu pierwotnego, zbiornikowiec mia zosta zastpiony pocztkowo (na okres przejciowy) przez cywiln jednostk zakupion z drugiej rki i poddan modyfikacji. Po roku 2018 rol t mia przej nowy okrt, wybudowany w Australii. Plany te pokrzyowaa konwencja MARPOL (Maritime Pollution) Midzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki zgodnie z ktr HMAS Westralia musiaa zakoczy sub trzy lata wczeniej ni zakadano9. Dlatego postanowiono zrezygnowa z zakupu nowego okrtu i zamiast tylko na okres przejciowy wprowadzi na stae do suby jednostk pozyskan z sektora cywilnego, speniajc wymagania konwencji. W roku 2004 zakupiono od greckiego armatora MV Delos o wypornoci 37 tysicy ton, ktry po modyfikacji zosta w 2006 roku wprowadzony do suby w RAN jako HMAS Sirius. Jednostka jest skonstruowana w ukadzie podwjnego kaduba, co spenia wymogi konwencji MARPOL. Pozostajcy w subie okrt zaopatrzenia HMAS Success (18 tys. ton wypornoci) zostanie zastpiony now jednostk prawdopodobnie po roku 2020. Na razie poddano go modernizacji, polegajcej na montau kaduba wewntrznego, aby dostosowa go
Defence Capability Plan 2011, op. cit. Ibidem. 9 Przepisw konwencji nie stosuje si co prawda w stosunku do okrtw i jednostek bdcych wasnoci pastwow, jednak idce z duchem czasu i poprawne ekologicznie marynarki wprowadzaj w ycie jej przepisy.
7 8
FOT. 2. OkRTy POdWOdne TyPU cOllins znajduj si na licie projektw specjalnej troski.
szajce ich moliwoci bojowe. Koszt zakupu nowych okrtw o szacowanej wypornoci 6000 ton wyceniono na ponad 10 mld AUD. Do sumy tej naley doliczy do 2,5 mld AUD na systemy uzbrojenia. W uzbrojeniu nowych fregat, podobnie jak nowych niszczycieli i okrtw podwodnych, maj si znale pociski manewrujce umoliwiajce zwalczanie celw strategicznych7 (fot. 2).
inne jednostki Pywajce
Wrd nowych jednostek Krlewskiej Marynarki Wojennej Australii znajdzie si rwnie 20 jednostek konstrukcyjnych (Offshore Combatant Vessel OCV) o wypornoci okoo 2000 ton. Okrty te bd czy w sobie cechy i moliwoci trzech rnych klas jednostek patrolowych, przeciwminowych i hydrograficznych. Gwnym zaoeniem jest uycie jednej bezzaogowej platformy zarwno do wykrywania min, jak i prowadzenia prac hydrograficznych. Ich zadaniem bdzie rwnie udzia w operacjach antypirackich, ochrona granic pastwa, wsparcie si specjalnych oraz prowadzenie dziaa bojowych w strefie przybrzenej. Decyzje dotyczce budowy nowych okrtw, ich moliwoci, w tym, midzy innymi, ewentualnych zdolnoci do prowadzenia operacji lotniczych, zostan podjte po roku 2017. Dziki zastosowaniu moduw misyjnych, OCV maj zastpi jednostki patrolowe typu Armidale (14 okrtw), niszczyciele min typu Huon (sze sztuk) oraz okrty hydrograficzne. Koszt pozyskania nowych platform jest szacowany na 35 mld AUD8. Pierwsze jednostki powinny si pojawi w roku 2021.
52
Ambitne plany
do konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki. Wymagania dotyczce nowego okrtu zakadaj, e bdzie on skonstruowany w ukadzie podwjnego kaduba. Podane byoby, aby budowano go w stoczniach australijskich. Ewentualny koszt zakupu nowej jednostki oszacowano w granicach 0,51 mld AUD.
lotnictwo
Wrd nowych nabytkw ma si take znale osiem morskich samolotw patrolowych, ktre zastpi obecnie wykorzystywane AP-3C Orion. Zostan one wyposaone w radar wykrywania celw nawodnych oraz gowic optoelektroniczn i urzdzenia rozpoznawcze. Ich moliwoci bojowe maj uwzgldnia wykonywanie nie tylko zada zwizanych ze zwalczaniem okrtw podwodnych, ale take celw nawodnych. Pierwsze samoloty mogyby pojawi si ju w roku 2017, a koszt caego programu jest szacowany na 35 mld AUD. W 2009 roku Australia podpisaa porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi dotyczce prac przy rozwoju samolotu P-8A Poseidon i prawdopodobnie te maszyny bd wykonywa zadania dla RAN, chocia zaogi bd z si powietrznych. Uzupenieniem samolotw patrolowych bd bezzaogowe statki powietrzne. Miayby one znale si w wyposaeniu australijskiej marynarki wojennej po roku 2020, a koszt zakupu moe wynie 12 mld AUD. Odmodzona ma by take flota migowcw australijskich si morskich. Po roku 2014 maj one otrzyma co najmniej 24 nowe maszyny, zdolne do zwalczania okrtw podwodnych i nawodnych. migowce te nie tylko zastpi starzejce si S-70B2 Seahawk (16 sztuk), ale take wypeni braki powstae w wyniku rezygnacji z maszyn Kaman SH-2G Super Seasprite spowodowanej przez problemy z awionik. Wybrany zosta MH-60R Seahawk. migowce bd bazowa w Nowej Poudniowej Walii, a operowa z pokadw fregat typu ANZAC oraz niszczycieli typu Hobart. Ich uzbrojeniem bd torpedy Mk 54 oraz rakiety Hellfire. Koszt zakupu nowych migowcw wyniesie ponad 3 mld AUD10. Jednoczenie zrezygnowano z wikszej modernizacji migowcw S-70 zdecydowano si na prace majce zapewni im moliwo wykonywania zada do czasu wycofania ze suby. W ramach wartego 200300 mln AUD programu Seahawk Capability Assurance Programme (SCAP) jest prowadzona obsuga wywietlaczy, systemw identyfikacyjnych swjobcy oraz silni-
kw, polegajca na zachowaniu ich sprawnoci i ewentualnej wymianie. migowce MRH90 (sze sztuk) znajd si w zasobach RAN w ramach innego programu zakupu 46 maszyn wielozadaniowych dla si zbrojnych Australii. Maszyny przeznaczone dla marynarki zastpi migowce Sea King. Realizacja programu nie jest wolna od opnie wynoszcych, w wypadku maszyn dla RAN, okoo dwanacie miesicy. Do maja 2011 dostarczono Jako uzasadnienie wybo13 migowcw, ktre s ru migowca MH-60R uywane do testw oraz Seahawk podano mae ryzyszkolenia zag11. ko zwizane z wprowadze-
PodsUmowanie
Obszar morskiej jurysdykcji sprawowanej przez Australi wynosi ponad 14 mln km2. Strefa zwizana z zabezpieczeniem interesw pastwa stanowi ponad 10% cakowitej powierzchni Ziemi. Ponad 75% australijskiej wymiany handlowej, liczonej w walucie, jest dokonywana drog morsk, a jeli policzy si j w tonau to bdzie to ponad 99%. Warto sektora morskiego kraju w roku 2009 zostaa wyceniona na okoo 48 mld USD. Jeli chodzi o populacj, to zdecydowana wikszo ludnoci 95% zamieszkuje w strefie przybrzenej12. Jeli wemiemy pod uwag pooenie Australii oraz przedstawione fakty, atwo zrozumie wag jak australijskie wadze przykadaj do rozwoju si morskich. Kada prba opanowania Australii bdzie zwizana z walk o kontrol nad morskimi szlakami komunikacyjnymi. Zarwno u wybrzey kraju, jak i daleko od nich. Gwnym zadaniem australijskich si zbrojnych jest powstrzymanie lub odparcie ataku na kraj, a siy morskie maj odegra tu zasadnicz rol. n
autor jest absolwentem WaT oraz studiw podyplomowych na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich aMW. Mundur morskiego rodzaju si zbrojnych nosi od 1997 roku.
niem do suby maszyn bdcych wersj rozwojow wykorzystywanych ju w RAN i sprawdzonych migowcw S-70. Ponadto moliwoci Mh-60 zostay ju sprawdzone przez siy morskie uSA.
J. rosamond: Australia selects MH-60R over NFH. Janes Navy International 2011 nr 7/8. J. kerr: MRH90 avoids Australian Projects of Concern tag. Janes Defence Weekly, 11.05.2011. 12 Australian Maritime Doctrine 2010. http://www.navy.gov.au/spc. 18.09.2011.
10 11
53
Z ycia flot
CHINY WODOWANIE OKRTU DESANTOWEGO
stoczni Hudong-Zhonghua w szanghaju 25 wrzenia 2011 roku zwodowano trzeci okrt desantowy--dok typu Yuzhao (071). W wypadku poprzedniej jednostki tego rodzaju wydarzenie to nastpio 18 listopada 2010 roku, a jej prby morskie rozpoczy si na pocztku wrzenia 2011 roku. krtki okres, jaki dzieli te dwa wodowania, naley odczytywa jako osignicie waciwego cyklu produkcyjnego.
zWOdOWany OkRT dOk widok od strony rufy.
Pierwszy okrt serii zwodowano pod koniec 2006 roku. Desantowce typu 071, o wypornoci szacowanej na 1720 tysicy ton, bd najwikszymi jednostkami si morskich Chin do chwili wejcia do suby lotniskowca, ktry rozpocz niedawno seri prb morskich. Plany zakadaj budow szeciu okrtw typu Yuzhao i nieokrelon jeszcze liczb nieco mniejszych migowcowcw desantowych typu 0811. n
FEDERACJA ROSYJSKA NOWE OKRTY PODWODNE

rzutniach rakietowych sM-315. Ponadto s wyposaone w osiem wyrzutni torped, z ktrych mog by wystrzeliwane torpedy Va-111 szkwa, saET-60M, typu 65-76, typu 65k oraz rakietotorpedy rPk-7/ss-N-16 Veter/stallion i ss-N-15 starfish, w oglnej liczbie 24 pociskw, w konfiguracji zalenej od postawionych zada. Gwnym sensorem jest zintegrowany system akustyczny Irtysh/ amfora, skadajcy si z aktywno-pasywnej dziobowej stacji hydroakustycznej niskiej czstotliwoci MGk-500 shark Gill, burtowej stacji MG-519 Mouse roar i anteny holowanej skat 3. Napd zapewnia reaktor jdrowy typu kPM o mocy 195 MW oraz dwie turbiny GT3a, rozpdzajce okrt do maksymalnej prdkoci podwodnej 35 wzw, nawodnej 20 wzw2. n
FOT. rUssIaN NaVY
MOdel aTOMOWeGO OkRTU POdWOdneGO projektu 885/885M w dwch rzutach.
arynarka wojenna do 2020 roku otrzyma dziesi wielozadaniowych atomowych okrtw podwodnych projektu 885/885M Jasen. Plany, ktre powstaway ponad dwadziecia lat temu, odnosiy si do budowy 30 okrtw, ale sytuacja polityczna na wiecie w tym czasie zmienia si radykalnie. Tu po upadku Zsrr w 1991 roku liczb okrtw zredukowano do siedmiu. Pierwszy z okr-
tw, prototypowy siewierodwisk (k 329), wszed do linii pod koniec ubiegego roku. Budow kolejnego okrtu, kaza, rozpoczto w stoczni siewmasz w lipcu 2009 roku. Wejcie do suby pierwszej jednostki seryjnej zaplanowano na rok 2015. Okrty projektu 885/885M s uzbrojone w 24 pociski manewrujce ss-N-27 sizzler, umieszczone w omiu potrjnych pionowych wy-
FEDERACJA ROSYJSKA KONSUL W SUBIE
wrzenia 2011 roku w sali obrad stoczni admiratiejskije Wierfi w sankt Petersburgu podpisano akt przyjcia w skad si morskich autonomicznego gbokowodnego aparatu III rangi as-39 konsul. Jest on przeznaczony do poszukiwania, inspekcji i filprzegld morski 2012/01
mowania obiektw znajdujcych si pod powierzchni wody, transportu na brzeg i podjcia na powierzchni wody przedmiotw o masie do 200 kg, wykonywania prac podwodnych przy pomocy systemu manipulatorowego. Masa aparatu wynosi 26 ton, dugo 8,4 m,
FOT. CHINa NaVY
szeroko i wysoko 3,9 m, wyporno w zanurzeniu 28,6 ton, prdko 3 wzy, maksymalna gboko zanurzenia 6000 m. Zaog stanowi 23 marynarzy. Czas zanurzenia na gboko maksymaln to 34,5 godziny, autonomiczno 12 godzin3. n
54
Z ycia flot
FEDERACJA ROSYJSKA SYSTEM OBRONY BEZPOREDNIEJ
rtyleryjsko-rakietowy zestaw Pantsir-M, opracowany przez Biuro konstrukcyjne Priborostrojenia z Tuy, jest przygotowywany w wersji morskiej. Wkrtce zacznie trafia do wyposaenia rosyjskich okrtw nawodnych. W planach jest mowa o zamianie podobnych, acz znacznie starszych systemw kortik (sa-N-11 Grison) i aO-18k/kD, ktre znajduj si na lotniskowcu wielozadaniowym kuzniecow i krowniku rakietowym Piotr Wielikij, wchodzcych w skad Floty Pnocnej, oraz fregatach Nieustraszymyj i Jarosaw Mudryj, stacjonujcych w bazie morskiej Batijsk. Gowica optoelektroniczna ma zasig wykrywania 36 km, w wersji morskiej warto ta ma by znacznie zwikszona. Dwustopniowe rakiety systemu Pantsir-M maj zasig maksymalny
PRezenTacja zestawu artyleryjsko-rakietowego PanTsiR-M.
20 km, mog zwalcza cele znajdujce si na wysokoci do 15 km. system artyleryjski ma zasig 4 km, moe zwalcza cele znajdujce si na wysokoci do 3 km. Zapas amunicji wynosi 1200
sztuk4. Jak podaje producent, zestaw w wersji eksportowej Pantsir-ME charakteryzuje si czasem reakcji 35 sekund i moe jednoczenie zwalcza cztery cele o prdkoci 1000 m/s. n
FEDERACJA ROSYJSKA PROBLEMY Z FREGATAMI
udowane przez stoczni siewiernaja Wierf z sankt Petersburga fregaty projektu 22350 zaczy spdza budowniczym sen z oczu. Problemy z kluczowymi systemami oglnookrtowymi i uzbrojenia stay si przyczyn przeduania terminu wejcia pierwszego z okrtw do linii. admira Gorszkow, prototypowy okrt planowanej serii, bdzie do tego gotowy nie wczeniej ni w 2012 roku, a termin ten moe zosta kolejny raz przeoony. W dniu pooenia stpki w 2006 roku planowano, e okrt znajdzie si w skadzie Floty Batyckiej trzy lata pniej, a jego cena signie 7 mld rubli (okoo 700 mln zotych). kiedy moment przekazania przeniesiono na rok 2012 wzrosa te cena okrtu do 18 mld rubli. rosjanie ju nie po raz pierwszy maj problem z wyposaeniem elektronicznym i najnowszymi systemami obrony przeciwlotniczej (Poliment-re-
dut), przede wszystkim z prawidowym dziaaniem kompleksowego systemu walki okrtu. W poowie pierwszej dekady obecnego wieku planowano, e do 2020 roku rosyjska marynarka wojenna zostanie zasilona 15 fregatami projektu 22350, ktre trafi do wszystkich flot. Problemy z budow wymusiy jednak podjcie decyzji o budowie fregat projektu 11356M, ktre w wersji 11356, cho rwnie z opnieniami, powstaway dla Indii w dwch trzyokrtowych seriach. siy
FOT. sIEWIErNaJa WIErF
morskie Federacji rosyjskiej zamwiy ju sze takich okrtw, ktre do linii wejd do 2016 roku. Wszystkie zostan zbudowane w kaliningradzkiej stoczni Jantar. Pojawiaj si przy tym informacje o budowie kolejnych jednostek tego projektu. Jednoczenie zmniejszono do szeciu zamwione okrty projektu 22350, ktre powinny wej do suby do 2018 roku5. n
T. Parsons: China launches third Type 071 LPD. Janes Defence Weekly, 28.09.2011. http://www.janes.com. 2 k. Tringham: Russia to receive 10 Yasen-class submarines, say reports. Janes Navy International, 2.09.2011. http://www.janes. com. 3 Awtonomnyj gubokowodnyj apparat Konsu priniat w sostaw Wojenno-morskogo fota. http://www.navy.ru. 12.09.2011. 4 D.C. Isby: Pantsir-M to enter Russian Navy service. Janes Missiles & rockets, 2.09.2011. http://www.janes.com. 5 Nowiejszije fregaty okazalis sliszkom sonymi i drogimi. http://www.izvestia.ru/ news/500810. 15.09.2011.
1
Wizja FReGaTy projektu 22350
FOT. rUssIaN NaVY
55
Z ycia flot
FEDERACJA ROSYJSKA ZDERZENIE W ZATOCE AWACZYSKIEJ
godzinach wieczornych 21 wrzenia 2011 roku doszo do zderzenia strategicznego atomowego okrtu podwodnego (aOP) swiatoj Gieorgij Pobedonosets k-433 (na zdjciu) z kutrem rybackim Doniec. Okrt przebywa wwczas na kotwicowisku w Zatoce awaczyskiej. W wyniku zderzenia nie ponis wikszych uszkodze, nie bdzie skierowany na remont stoczniowy. Nikt z zag obu jednostek nie odnis obrae. Prokuratura wojskowa rozpocza ledztwo, ktre ma na celu okrelenie winy. Z pierwszych ustale wynika, i atomowy okrt podwodny by prawidowo oznakowany. kapitan kutra rybackiego by nietrzewy, a bezporedni przyczyn uderzenia w okrt podwodny byy nieodpowiednie manewry wykonywane przez Doniec.
aTOMOWy OkRT POdWOdny sWiaTOj GieORGij POBedOnOseTs, ktry uczestniczy w zderzeniu z kutrem rybackim.
swiatoj Gieorgij Pobedonosets to strategiczny atomowy okrt podwodny projektu 667BDr kalmar (wg klasyfikacji NaTO Delta III) o wypornoci 13 tysicy ton, maksymalnej prdkoci podwodnej 24 wzy, maksymal-
nej gbokoci zanurzenia wynoszcej 320 metrw. Zaoga skada si ze 130 oficerw, podoficerw i marynarzy. Gwne uzbrojenie to 16 midzykontynentalnych pociskw balistycznych rsM-50. n
HOLANDIA MALOWANIE PATROLOWCA
ierwszy z oceanicznych okrtw patrolowych typu Holland otrzyma now barw, a kolor uytej farby okrtowej okrela si jako purpurowoniebieskawy. Holland, ktry zosta przekazany Marynarce Wojennej krlestwa Niderlandw w maju 2011 roku, wyposaono w maszt wielofunkcyjny pod koniec tego roku w stoczni Damen schelde. Technologicznie zaawansowane malowanie okrtu zostao opracowane przez holendersk Organizacj Wykorzystania Bada Naukowych (TNO), ktra wzia pod uwag obnienie pl fizycznych okrtu, powierzchni odbicia radiolokacyjnego i widoczno dla nieuzbrojonego oka. szczeglnie wany okaza si ostatni z wymienionych aspektw, przede wszystkim dlatego, e jednym z waniejszych zada okrtu bdzie walka z piractwem i przemyprzegld morski 2012/01
OkRT PaTROlOWy w nowych barwach.
tem narkotykw. Dlatego przeciwnik, znajdujcy si na brzegu lub na pokadzie niewielkiej odzi, bdzie mia problem z rozrnieniem jego sylwetki na horyzoncie. Dziaania antypirackie i antynarkotykowe s prowadzone przez holenderskie patrolowce w rejonie antyli Holenderskich na karaibach, do egzotyczny kolor uznano wic za najlepiej pasujcy do tego rodowiska.
W 2007 roku holenderski rzd zamwi w stoczni Damen schelde Naval shipbuilding (DsNV) cztery patrolowce strefy oceanicznej. Pierwsze dwa okrty zbudowano we wchodzcej w skad koncernu stoczni w Vlissingen, ale cz sekcji bya przygotowana w nalecej do DsNV stoczni w Galati w rumunii. Zeeland, drugi okrt serii, rozpocz prby morskie 31 sierpnia 2011 roku. Pozostae patrolowce Groningen i Friesland s budowane w stoczni rumuskiej. Pierwszy z nich odby prby stoczniowe na Morzu Czarnym i przeszed do Vlissingen w celu dalszego wyposaenia6. n
FOT. JOOsT J.BakkEr
M. steketee: Dutch patrol ship receives eyecatching paint work. Janes Navy International, 9.09.2011. http://www.janes.com.
56
FOT. rUssIaN NaVY
Z ycia flot
IRAN NOWE UZBROJENIE
czasie Dni Przemysu Obronnego pokazano po raz pierwszy najnowsz wersj chiskiej rakiety przeciwokrtowej C-802, okrelanej nazw Ghader lub C-803, ktra znacznie si rni od dotychczas znanych. rakieta charakteryzuje si zewntrznie dusz sekcj rodkow (1820 cm), jej zasig wynosi 120 mil morskich, o czym wiadcz umieszczone dodatkowe zbiorniki paliwa. C-802, w rnych wariantach, jest do szeroko rozpowszechniona w iraskich siach zbrojnych. Z linii produkcyjnej
RakieTa GHadeR zaprezentowana na wystawie przemysu obronnego
schodz pociski wystrzeliwane z platform ldowych, okrtowych i powietrznych. Wersja powietrzna C-802 znaj-
duje si w wyposaeniu migowcw Mi-17 i samolotw F-4E Phantom, ktrymi dysponuj iraskie siy powietrzne, i jest okrelana jako Qaem. Wersja Ghader jest przygotowana do uycia z platform ldowych i okrtowych7. kolejnym nowym pociskiem, tym razem podwodnym, jest torpeda Valfajr przeznaczona dla okrtw podwodnych, operujcych na gbokich wodach penomorskich lub pytkich akwenach przybrzenych. Masa gowicy bojowej ma wynosi okoo 200 kg8. n
SINGAPUR SZWEDZKI KONTRAKT
iy morskie zostay wzmocnione pierwszym z dwch byych okrtw podwodnych krlewskiej Marynarki Wojennej szwecji typu archer (a 17). Okrty przed przekazaniem nabywcy zmodernizowano w stoczni kockums w karlskronie. Po dugiej podry z Europy, archer (byy Hlsingland), wyposaony w napd niezaleny od powietrza atmosferycznego, wszed do bazy morskiej Changi w poowie sierp-
nia 2011 roku i rozpocz sub w 171 Dywizjonie Okrtw Podwodnych si morskich singapuru. Wkrtce do bazy w singapurze przybdzie swordsman (byy Vstergtland), ktry zosta zwodowany po modernizacji w padzierniku 2010 roku. Oba okrty, zbudowane w stoczni kockums, rozpoczy sub w marynarce szwedzkiej w latach 1987 1988 jako cz czterookrtowej serii
FOT. DEFENCE.Pk. FOT. kOCkUMs
jednostek typu a 17. Pozostae dwa sdermanland i stergtland znalazy si w jej skadzie w kolejnych dwch latach. siy morskie singapuru zakupiy okrty w ramach zawartego w 2005 roku kontraktu, ktrego warto nieoficjalnie szacuje si na 127 mln dolarw. Okrty, ktre pozostay w subie na Batyku, okrelane obecnie jako typ sdermanland, zaczto modernizowa w 2000 roku. Podobnie jak w wypadku okrtw dla singapuru, przeduono jednostki o dwunastometrow sekcj zawierajc napd stirling Mk 3 oraz zamontowano wazy umoliwiajce operowanie grup specjalnych petwonurkw. Okrty maj dugo 60,5 m, ich zaogi licz 27 osb9. n
OkRT POdWOdny w trakcie prac modernizacyjnych w szwedzkiej stoczni kockmus.
7 r. Hewson: Iran unveils latest C-802 development. Janes Missiles & rockets, 2.09.2011. http://www.janes.com. 8 k. Tringham: Iran unveils anti-ship missile and torpedo. Janes Navy International, 31.08.2011. http://www.janes.com. 9 k. Tringham: Singapore receives first Archerclass submarine. Janes Defence Weekly, 1.09.2011. http://www.janes.com.
57
Z ycia flot
MAROKO KORWETY RAKIETOWE
ierwsza z trzech zamwionych korwet rakietowych typu sigma rozpocza swoj sub. Uroczysta ceremonia chrztu i przekazania jednostki odbya si 10 wrzenia 2011 roku w holenderskiej stoczni w Vlissingen, wchodzcej w skad grupy stoczniowej Damen schelde Naval shipbuilding. Nowy okrt krlewskiej Marynarki Wojennej Maroka, ktry otrzyma nazw Tarik ben Ziyad, przyby do bazy morskiej w Casablance na pocztku padziernika 2011 roku. Tu po inauguracji korweta udaa si do holenderskiej bazy Den Helder, gdzie odbyo si trzytygodniowe szkolenie zaogi. Tarik ben Ziyad, zbudowany w cztery lata od zawarcia kontraktu, to okrt o dugoci 105,1 m i wypornoci 2335 ton. Dziki duszemu kadubowi w jego wntrzu zastosowano urzdzenia taktycznego systemu dowodzenia. Jednostka (sigma Naval Patrol 10513) bdzie moga by wykorzystywana jako okrt flagowy floty. kolejne korwety (sigma Naval Patrol 9813) bd nieco mniejsze, ich dugo wyniesie 97,9 m, a wyporno 2075 t. Testy morskie drugiego okrtu rozpoczy si pod koniec 2011
kORWeTa RakieTOWa TyPU siGMa zbudowana w holenderskiej stoczni.
roku, trzeciego s planowane na wiosn 2012 roku. Do koca 2012 roku wszystkie trzy jednostki bd ju w subie krlewskiej Marynarki Wojennej Maroka. Okrty s wyposaone w napd wykorzystujcy dwa silniki wysokoprne Pielstick 20Pa6B sTC, ktry zapewnia im prdko maksymaln ponad 26 wzw, autonomiczno 20 db i zasig rwny 4000 mil morskich przy prdkoci 18 wzw. Liczebno zaogi wikszego okrtu to 110 marynarzy, mniejszych 91. Uzbrojenie okrtw skada si z armaty OTO Melara super rapid kalibru 76 mm, dwch szecioprowadnicowych wyrzutni pionowego startu rakiet przeciwlotniczych MICa,
czterech wyrzutni rakiet przeciwokrtowych MM40 Exocet Block II, dwch zestaww artyleryjskich Giat kalibru 20 mm i dwch potrjnych wyrzutni dla torped MU909. Naley te wspomnie o wodowaniu we francuskiej stoczni koncernu DCNs fregaty rakietowej typu FrEMM (142 m dugoci, 6000 ton wypornoci), ktra rwnie trafi do krlewskiej Marynarki Wojennej Maroka. Mohammed VI zszed na wod w poowie wrzenia 2011 roku, do suby wejdzie w poowie 2013 roku. Dodatkowo, w ramach rozbudowy potencjau marynarki, w tej samej stoczni powstaj cztery penomorskie patrolowce10. n
WIELKA BRYTANIA BUDOWA LOTNISKOWCA ROZPOCZTA
onstrukcja pierwszego lotniskowca typu Queen Elizabeth dla royal Navy zostaa rozpoczta 21 wrzenia 2011 roku w szkockiej stoczni Babcock w rosyth. W ceremonii wzi udzia wiceminister obrony Peter Luff. Okrty bd najwikszymi brytyjskimi lotniskowcami w historii krlewskiej Marynarki Wojennej. Projekt budowy okrtw tego typu nazwano bardzo wanym, cho naley przypomnie, e zredukowano ich liczb. Powstan dwa lotniskowce, ale drugi z nich nie wejprzegld morski 2012/01
dzie do suby zostanie skierowany do rezerwy lub sprzedany. Gwnym uzbrojeniem okrtu bd wielozada-
niowe samoloty F-35C Joint strike Fighter, zamiast planowanych F-35B, samolotw krtkiego startu i pionowego ldowania (short take-off and vertical landing sTOVL), w ktre pierwotnie planowano go wyposay11. n
9 M. Nitz: Moroccan navy commissions its first SIGMA combatant. Janes Navy International, 23.09.2011. http://www.janes.com. 10 V. Barreira: DCNS close to launching Moroccos FREMM frigate. Janes Navy International, 7.09.2011. http://www.janes.com. 11 G. Cowan: UK Officially begins construction of New carrier. Janes Defence Weekly, 22.09.2011. http://www.janes.com.
Tak Bdzie WyGlda brytyjski lotniskowiec
58
FOT. rOYaL NaVY
FOT. WIM kOsTEN
Z ycia flot
STANY ZJEDNOCZONE NISZCZYCIELE NA HORYZONCIE
rzedstawiciele Us Navy podpisali ze stoczni Bath Iron Works, wchodzc w skad General Dynamics, kontrakt o wartoci 1,8 mld dolarw na budow i integracj systemw drugiego i trzeciego niszczyciela rakietowego nowej generacji typu Zumwalt (DDG 1000). Mimo planowanych ci budetowych, marynarka zdecydowaa si na budow niszczycieli, jednak ich liczba zostaa znacznie zredukowana w stosunku do planw pierwotnych. W 2009 roku postanowiono o kontynuacji budowy niszczycieli typu arleigh Burke, ktre bd elementami systemu obrony przeciwrakietowej BMD (ballistic missile defence). Zumwalt, Michael Monsoor (DDG 1001) i DDG 1002 (nazwa nie jest jeszcze znana) bd kosztowa podatnika amerykaskiego w granicach 2,53 mld dolarw za sztuk. Za-
warty 15 wrzenia 2011 roku kontrakt nie obejmuje wikszoci systemw, ktre zostan zainstalowane, zarwno oglnookrtowych, jak i uzbrojenia.
Pierwszy z zamwionych okrtw znajdzie si w skadzie floty w roku 2014, zdolno operacyjn osignie dwa lata pniej12. n
RysUnek niszczyciela RakieTOWeGO nowej generacji typu zumwalt.
STANY ZJEDNOCZONE TRZYNASTA VIRGINIA
wrzenia 2011 roku w stoczni General Dynamics Electric Boat w Groton w stanie Connecticut rozpoczto budow trzynastego z kolei atomowego okrtu podwodnego typu Virginia, drugiego okrtu tego typu w tym roku. Jednostka nie otrzymaa jeszcze nazwy, jej numer taktyczny to ssN
787. Budowa ostatnich dwch jednostek tego typu trwaa 65 miesicy, osiem miesicy krcej ni planowano. Czas powstawania jednostek budowanych od roku 2012 ma wynie jedynie 60 miesicy redukcja kosztw produkcji, w stosunku do pierwszych okrtw serii, siga ju 20%.
Wieloletni kontrakt na budow trzeciej serii okrtw typu Virginia (od ssN 784 do ssN 791) zosta podpisany w grudniu 2008 roku. Budow pierwszego North Dakota rozpoczto w marcu 2010 roku. Jeden z ostatnich okrtw drugiej serii Uss California (ssN 781) zbudowany w stoczni Northrop Grumman shipbuilding w Newport News w stanie Wirginia, wszed do linii pod koniec 2011 roku13. n
kmdr por. Maciej Nacz Dowdztwo Marynarki Wojennej FOT. Us NaVY
nOWO WyBUdOWany OkRT POdWOdny typu Virginia przy nabrzeu wyposaeniowym.
s. LaGrone: USN funds second and third DDG 1000. Janes Defence Weekly, 16.09.2011. http://www.janes.com. 13 k. Tringham: GDEB begins construction of 13th Virginia-class SSN. Janes Navy International, 12.09.2011. http://www.janes.com.
12
FOT. Us NaVY
59
OKRTY POLSKIEJ MW
kmdr ppor. piotr AdAmczAk dowdztwo Marynarki Wojennej
Nasze korzenie
Programy rozwoju polskiej floty (cz. I)
inicjowanym cyklu artykuw zaprezentujemy jednostki pywajce naszej floty wojennej od powoania Marynarki Polskiej przez naczelnika pastwa, marszaka Jzefa Pisudskiego, a do dzi. W pierwszej czci przedstawimy okrty i jednostki pomocnicze, ktre suyy w Polskiej Marynarce Wojennej do rozpoczcia drugiej
Przygotowywane w okresie dwudziestolecia wojennego plany rozwoju polskiej floty to zarwno racjonalne studia jej potrzeb oraz moliwoci budetowych, jak i mrzonki, niemajce adnych szans na realizacj.
wojny wiatowej. Kolejna bdzie dotyczy okresu wojny i okrtw pozyskanych od sojusznikw. W ostatniej opiszemy jednostki pywajce Marynarki Wojennej, na ktrych biao-czerwon bander podniesiono po 1945 roku. Na kad z nich bdzie si skada kilkanacie artykuw. Niektrym okrtom powicimy oddzielne opracowania. Przedstawimy w nich jednostki jedyne w swoim
Nasze korzenie
typie (np. ORP Pomorzanin, ORP Batyk czy ORP Gryf).
OKRTY POLSKIEJ MW
odtworzenie Polskiej marynarki
Dekret z 28 listopada 1918 roku zainicjowa narodziny nowoytnych polskich si morskich. Rozpocz si proces budowy Marynarki Wojennej. Byo to zadanie trudne, jeli wemiemy pod uwag wczesne moliwoci pastwa polskiego. Trzeba byo tworzy wszystko od podstaw. Na szczcie speniony by jeden warunek, bez ktrego niemoliwe byoby rozpoczcie jakichkolwiek prac. Bya to kadra floty oficerowie i podoficerowie, ktrzy wywodzili si z marynarek pastw zaborczych. To wanie oni stanowili od pocztku o sile naszej Marynarki Wojennej. Cho od chwili powoania floty do czasu uzyskania dostpu do morza mino jeszcze osiemnacie miesicy, to ju w roku jej odtworzenia w strukturach Marynarki Wojennej znalaza si pierwsza jednostka pywajca. By to statek rzeczny Wisa przejty od wojsk okupacyjnych przez pukownika marynarki Bogumia Nowotnego. Dziaalno pierwszego dowdcy Marynarki Wojennej pozwolia na przejcie kilkudziesiciu jednostek rzecznych, w tym w dniach 810 listopada 1918 roku w portach w Modlinie i Warszawie poniemieckiego taboru pywajcego. Naley take wspomnie o kapitanie marynarki Wadysawie Nawrockim, ktry od 1 do 3 listopada opanowa austro-wgierskie jednostki rzeczne w portach w Krakowie, Sandomierzu i Owicimiu. Cay przejty tabor pywajcy zosta przekazany Sekcji Drg Wodnych (SDW), utworzonej 21 listopada 1918 roku przy Ministerstwie Komunikacji (SDW podporzdkowano pniej Ministerstwu Robt Publicznych). Nastpnie, 23 grudnia 1918 roku, statek rzeczny Wisa (noszcy jeszcze niemieck nazw Weichsel) i cztery motorwki (oznaczone jako Nr 1, Nr 2, C i Nr 74) przekazano Sekcji Marynarki i stay si pierwszymi oficjalnymi jednostkami polskiej floty wojennej. Take pierwszy port Polskiej Marynarki Wojennej (PMW) znajdowa si w gbi ldu. Jednym z najwczeniejszych postanowie dziaajcego od 2 maja 1919 roku Departamentu dla spraw Morskich
(powstaego z przeksztacenia Sekcji Marynarki) byo utworzenie tymczasowej bazy Marynarki Wojennej w Modlinie (Kazuniu). Stacjonoway tu okrty wchodzce w skad Flotylli Wilanej. Byo to take miejsce, gdzie zgaszali si byli marynarze z flot zaborczych, ktrzy chcieli peni sub w szeregach Polskiej Marynarki Wojennej. Nie mona umniejsza roli rdldowych jednostek pywajcych polskiej floty, tworzcych flotylle rzeczne, jednake Marynarka Wojenna kojarzy si i bdzie si kojarzy gwnie z morzem. Rozkaz naczelnika pastwa Przejty stukilkudzieJzefa Pisudskiego o powosiciokilometrowy pas aniu floty wojennej: Wybrzea umoliwi z dniem 28 listopada 1918 tworzenie gwnej (morroku rozkazuj utworzy maskiej) czci Marynarki rynark polsk, mianujc Wojennej. jednoczenie pukownika Z chwil zalubin Polmarynarki Bogumia nowotski z morzem do dysponego, szefem sekcji Maryzycji modego pastwa narki Wojennej przy Ministerbyy zaledwie dwa mae stwie spraw Wojskowych. porty rybackie w Pucku i w Helu, ktre, ze wzgldu na brak odpowiedniej infrastruktury portowej, nie speniay wymaga staych baz dla okrtw. Nie byo zabezpieczenia logistycznego w postaci magazynw, skadw czy te warsztatw remontowych, nie mwic ju o stoczni. Nie byo zakadw produkcyjnych zwizanych z gospodark morsk. Ponadto mae rozmiary portw oraz niewielkie gbokoci w basenach portowych znacznie ograniczay ruch jednostek. W porcie puckim znajdowa si jedynie jeden basen o dugoci 60 metrw i szerokoci okoo 40 metrw oraz gbokoci 3,5 metra. W porcie rybackim w Helu by z kolei basen o gbokoci zaledwie 2,5 metra oraz mola o cznej dugoci 480 metrw.
Potrzeby
Nie by to jednak gwny problem nowo utworzonej Marynarki Wojennej. W tamtym okresie Polska nie miaa na morzu ani jednego okrtu i gwnym zadaniem stao si ich pozyskanie. Poniewa krajowy przemys stoczniowy nie istnia, zasadniczym sposobem ich zdobycia by zakup za granic. Wydawao si to nader atwe, gdy floty zwycizcw pierwszej wojny wiatowej pozbyway si
OKRTY POLSKIEJ MW
Nasze korzenie
stracyjnej i materiaowej. Stanowisko Wielkiej Brytanii wpyno na decyzj Rady Ambasadorw o podziale floty niemieckiej. Polska, cho wystpia o przyznanie dwch lekkich krownikw, dwch kontrtorpedowcw oraz kilku mniejszych jednostek, otrzymaa tylko sze torpedowcw wybudowanych w czasie wojny, a wic z nie najlepszych materiaw i o nie najwyszej wartoci bojowej. Ponadto wyporno tych jednostek nie moga przekracza 1200 ton. Naley take wspomnie o prbie pozyskania okrtw od Rosji, od ktrej (po wojnie 1920 roku) w pierwszej wersji strona polska zadaa zadouczynienia w postaci dwch pancernikw, dziesiciu kontrtorpedowcw, piciu okrtw podwodnych, dziesiciu traowcw, kilkunastu innych jednostek oraz dwch nieukoczonych krownikw. Chocia dania zostay zmniejszone do piciu kontrtorpedowcw, piciu okrtw podwodnych i jednego nieukoczonego krownika, to jednak, niestety, Marynarka Wojenna nie uzyskaa adnej jednostki (w traktacie pokojowym podpisanym w Rydze 18 marca 1921 roku nie byo nawet wzmianki o daniach strony polskiej dotyczcych floty wojennej).
okrtw wybudowanych w ilociach znacznie przekraczajcych ich potrzeby w czasie pokoju. Dwa czynniki powodoway jednak, e w rzeczywistoci okazao si to zadanie bardzo trudne. Po pierwsze, mode pastwo polskie nie byo do wiarygodnym partnerem dla potencjalnych sprzedawcw. Po drugie, Wielka Brytania nie bya zainteresowana wzmacnianiem jakiegokolwiek pastwa nad Batykiem. Jej celem byo zachowanie neutralnoci tego akwenu.
Radykalny pogld
Brak w programie rozbudowy floty na lata 19251928 jednostek nawodnych wynika z przewiadczenia, e okrty podwodne s najskuteczniejszym rodkiem walki na morzu dla pastwa, ktrego po prostu nie sta na due zakupy. dziki skrytoci dziaania, ktry by i jest atutem jednostek podwodnych, okrty te mogy w zdecydowanie wikszym stopniu ni jednostki nawodne zdezorganizowa dziaania floty przeciwnika.
Przeszkoda Finansowa
Wziwszy pod uwag powysze czynniki, w lipcu 1919 roku, zosta opracowany pierwszy program budowy Marynarki Wojennej (zatwierdzony 9 wrzenia), ktry zakada pozyskanie jednego krownika lekkiego o wypornoci 3000 ton, czterech kontrtorpedowcw o wypornoci po 800 ton kady, dwch odzi podwodnych (dopiero w 1936 roku w Polsce wprowadzono pojcie okrt podwodny) o wypornoci nawodnej po 500 i 200 ton, szeciu traowcw (po 100 ton) oraz kilku mniejszych jednostek i dwch baz pywajcych dla kontrtorpedowcw i okrtw podwodnych. Wielka Brytania nie zgodzia si na sprzedanie naszemu krajowi takich jednostek. Oferowaa tylko pomoc w dziedzinie hydrograficznej, admini62 przegld morski 2012/01
Na pocztku 1920 roku opracowano kolejny program rozbudowy Marynarki Wojennej. Zakada on pozyskanie ponad 250 jednostek (zakup lub budow) do 1929 roku. W liczbie tej znalazy si: dwa pancerniki, sze krownikw, 28 kontrtorpedowcw, 45 okrtw podwodnych (w tym trzy podwodne stawiacze min), 28 traowcw, 54 kutrw torpedowych, 14 jednostek pomocniczych, 80 okrtw i jednostek rzecznych oraz ponad 70 samolotw lotnictwa morskiego. Z tego ju w 1920 roku przewidywano pozyskanie jednego krownika, czterech kontrtorpedowcw, dwch okrtw podwodnych, siedmiu traowcw, dziewiciu kutrw torpedowych i jednego transportowca. Jednym z elementw tego planu bya koncepcja rozwoju flotylli rzecznych na najblisze dziesi lat. Zgodnie z ni, pod koniec 1929 roku Marynark Wojenn na wodach rdldowych winno wzmocni ponad 80 nowych jednostek, w tym: cztery due i 20 maych monitorw, 25 motorwek, 24 lizgacze oraz osiem rzecznych jednostek pomocniczych.
Nasze korzenie
Ze wzgldu na sytuacj pastwa polskiego, program ten ju na pierwszy rzut oka wydawa si nierealny i oczywicie nie uzyska akceptacji Ministerstwa Spraw Wojskowych. Dlatego ju we wrzeniu tego roku opracowano plan minimum, ktry zakada pozyskanie w latach 19211923: jednego krownika lekkiego o wypornoci 5000 ton, czterech kontrtorpedowcw o wypornoci po 1500-2000 ton kady, dwch okrtw podwodnych po 560 ton kady oraz kilkudziesiciu innych mniejszych jednostek. Uwzgldnia rwnie remont i wprowadzenie do suby szeciu torpedowcw przyznanych Polsce przez Rad Ambasadorw. Program ten zyska aprobat przeoonych, jednake bardzo za sytuacja ekonomiczna Polski na przeomie 1921 i 1922 roku, spowodowaa, e jego wykonanie byo niemoliwe. Brak pynnoci finansowej pastwa nie pozwoli na zakup oferowanych przez Wielk Brytani w tamtym okresie kilku okrtw, w tym: jednego krownika, czterech kontrtorpedowcw oraz kilku mniejszych jednostek bojowych. Sytuacja ekonomiczna Rzeczypospolitej bya tak za, e wczesny minister skarbu Jerzy Michalski postulowa zlikwidowanie Marynarki Wojennej, jako instytucji pocigajcej za sob olbrzymie koszty, a nieprzynoszcej adnych wymiernych korzyci.
OKRTY POLSKIEJ MW
Po raz kolejny przygotowana koncepcja rozwoju floty znaczenie przewyszaa zdolnoci budetowe pastwa. W zwizku z tym, ju dwa miesice pniej, we wrzeniu 1924 roku, przedstawiono tak zwany may (nazywany take wstpnym) program rozbudowy floty na lata 19251928. Mowa w nim bya o wybudowaniu dziewiciu okrtw podwodnych, w tym trzech torpedowych o wypornoci nawodnej po 700 ton kady oraz szeciu minowych, o wypornoci nawodnej po 950 ton. Znalaz si take zapis o zakupie okrtu bazy dla okrtw podwodnych oraz doku pywajcego o wypornoci 3000 ton. Program zosta zaakceptowany przez Ministerstwo Spraw Wojskowych. Efektem byo zamwienie w stoczniach francuskich dwch kontrtorpedowcw oraz trzech podwodnych stawiaczy min, ktre zasiliy flot polsk na pocztku lat trzydziestych. Trudnoci finansowe nie pozwoliy, niestety, na zamwienie wszystkich dziewiciu okrtw podwodnych. Trzeba jednake wspomnie, e Polska czynia ku temu starania urealniajc finansowanie budowy okrtw. Chocia program by czteroletni, brano pod uwag rozoenie patnoci na siedem lub nawet dziesi lat.
ambicje
Pierwsze jednostki morskie
Marynarka Wojenna jednak, przede wszystkim dziki jej odtwrcom, trwaa i si rozwijaa. W 1920 roku do struktur floty wczono dwie morskie jednostki: ORP Pomorzanin okrt hydrograficzny, oraz ORP Komendant Pisudski kanonierka. Rok pniej wcielono kilkanacie jednostek, w tym cztery torpedowce, cztery minowce, kanonierk i kuter patrolowy. Kolejne lata, a do pocztku lat trzydziestych, byy pod tym wzgldem ubogie do suby wprowadzono tylko dwa wyremontowane torpedowce, okrty transportowe i szkolne oraz okrt baz (ORP Batyk). Gwny wysiek skupiono na utrzymaniu w sprawnoci bojowej okrtw ju posiadanych oraz na ksztaceniu kadry. W lipcu 1924 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej opracowao kolejny dugoterminowy dwunastoletni program rozwoju floty wojennej. Zakada on zakup i wybudowanie w latach 19241936 dwch krownikw, szeciu kontrtorpedowcw, 12 torpedowcw oraz 12 okrtw podwodnych.
Kolejnym planem rozbudowy floty by program opracowany dla polskiej delegacji na konferencj rozbrojeniow w Genewie w 1931 roku. Zakada on stworzenie floty o wypornoci ponad 160 tysicy ton. Przewidywa posiadanie szeciu pancernikw o wypornoci po 15 tysicy ton kady, czterech krownikw o wypornoci po 8000 ton kady, dwch kontrtorpedowcw (tak zwanych przewodnikw flotylli) po 2000 ton kady, 10 kontrtorpedowcw po 1500 ton kady, okrtw podwodnych 12 duych o wypornoci nawodnej po 1000 ton kady oraz 24 o wypornoci po 600 ton. Jednak nie nowe okrty byy w tym programie najwaniejsze, ale pokazanie wiatu rzeczywistych aspiracji naszego kraju. W zasadzie bya to koncepcja cakowicie nie do zrealizowania, choby nawet w niewielkiej czci. Ponadto program ten by okrelany jako minimum dla zaspokojenia interesw Polski, a wic by tylko punktem wyjciowym do dalszego rozwoju Marynarki Wojennej. Nadmieni naley, e adne z pastw biorcych udzia w konferencji rozbrojeniowej nie wnioso sprzeciwu do przedstawionej przez Polsk koncepcji budowy Marynarki Wojennej.
OKRTY POLSKIEJ MW
Nasze korzenie
atakowanie linii komunikacyjnych przeciwnika, majcych wpyw na przebieg potencjalnych dziaa wojennych; zapewnienie obrony wasnych baz i Wybrzea, midzy innymi przez blokad portw przeciwnika (w niektrych okresach brano pod uwag utrat Wybrzea i wasnych baz morskich podczas prowadzenia dziaa wojennych); prowadzenie operacji z wojskami ldowymi (operacji desantowych), zarwno na terytorium przeciwnika, jak i na wasnym.
Flota polska wzmocnia si w tym okresie o pierwsze due jednostki. Na pocztku lat trzydziestych do kraju przybyy wybudowane we Francji dwa nowe kontrtorpedowce oraz trzy nowe okrty podwodne (klasyfikowane rwnie jako podwodne stawiacze min). W tym samym roku 1931 powsta siedmioletni program rozwoju Flotylli Piskiej, ktry by wynikiem kontroli przeprowadzonej w listopadzie 1929 roku przez generaa brygady Stanisawa Burcharda-Bukackiego i wnioskw z niej wycignitych. Zgodnie z planem, na przeomie 1937 i 1938 roku Flotyll Pisk miay zasili dwa cikie monitory, 14 kutrw uzbrojonych o zrnicowanym przeznaczeniu, sze trawlerw bojowych oraz kilka mniejszych jednostek, w tym kryp mieszkalnych i desantowych. Na kanwie genewskich rokowa rozbrojeniowych ustalono, e koniecznie trzeba przyj jeden, rzdowy punkt widzenia na wysoko tonau floty wojennej. W zwizku z tym, szef Kierownictwa Marynarki Wojennej w listopadzie 1931 roku przesa do szefa Sztabu Gwnego now koncepcj jej rozwoju, w ktrej czny tona okrtw wynosi ponad 208 tysicy ton. Znalazy si tam cztery pancerniki o wypornoci po 15 tysicy ton kady, osiem krownikw po 8000 ton, osiem niszczycieli po 2000 ton, 26 niszczycieli po 1500 ton, 12 duych okrtw podwodnych o wypornoci nawodnej po 1000 ton kady oraz 24 mae po 600 ton wypornoci. Siy te zostay okrelone jako minimum niezbdne do zabezpieczenia interesw Polski na morzu w wypadku prowadzenia dziaa wojennych z dwoma ssiadami. Zaplanowane siy zostay podzielone na dwa zespoy. Jeden, ktego zadaniem mia by ochrona transportowcw, to cztery krowniki i 22 niszczyciele (o tonau 71 tys. ton). W skad drugiego, okrelanego jako gwny, weszyby pozostae jednostki (o tonau 137 400 ton) . Przedstawione programy rozwoju floty uwzgldniay gwne zadania Polskiej Marynarki Wojennej II RP w wypadku prowadzenia dziaa wojennych. zapewnienie bezpieczestwa morskich szlakw komunikacyjnych na Batyku, ktrymi bdzie dostarczany sprzt wojskowy oraz materiay dla przemysu zbrojeniowego, niezbdne do prowadzenia potencjalnych dziaa wojennych;
U ProgU wojny
Jednym z ostatnich, oficjalnych planw rozwoju Marynarki Wojennej, opracowanych przez Kierownictwo Marynarki Wojennej, by plan szecioletni, ktry wytycza kierunki rozwoju na lata 1936 1942. Do akceptacji zosta przedstawiony projekt zakadajcy posiadanie w 1942 roku omiu kontrtorpedowcw, 12 okrtw podwodnych, jednego stawiacza min, 12 minowcw oraz 10 cigaczy torpedowych. Niestety, cho plan ten wydawa si jak najbardziej realny, nie zyska akceptacji naczelnych organw wojskowych, czyli Generalnego Inspektoratu Si Zbrojnych. Na pocztku marca 1937 roku do Kierownictwa MW przesano zalecenia co do wielkoci polskiej floty. W 1942 roku Polska Marynarka Wojenna miaa dysponowa szecioma kontrtorpedowcami, omioma okrtami podwodnymi, jednym stawiaczem min, omioma minowcami (do tej liczby zaliczono kanonierki) oraz trzema cigaczami torpedowymi. Plan ten zapewne zostaby zrealizowany, gdy do stanu czterech istniejcych kontrtorpedowcw miay doj kolejne dwa, do budowy ktrych przygotowyway si ju Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej w Gdyni. Dodatkowo do piciu posiadanych okrtw podwodnych miay doczy kolejne, na ktre zamwienia zoono w stoczniach francuskich. W stoczni brytyjskiej z kolei rozpocza si budowa cigaczy. Niestety, realizacj programu przerwaa druga wojna wiatowa. W tym czasie pojawi si take plan rozbudowy piskiej flotylli rzecznej. Przewidywa on budow w polskich stoczniach siedmiu kanonierek rzecznych (piciu artyleryjskich i dwch obserwacyjnych), szeciu kutrw szybkobienych, dwch kutrw rozpo-
Nasze korzenie
OKRTY POLSKIEJ MW
Programy rozbudowy polskiej floty wojennej w okresie ii Rzeczypospolitej

Pancerniki
Program z lipca 1919 r. Program na lata 19201929 Program minimum na lata 19211923 Program na lata 19241936 Program minimum na lata 19251928 Program minimum 1931 r. (Genewa) Program minimum 1931 r. (szef kMW) Program na lata 19361942 Program na lata 19361942 po weryfikacji Program na lata 19371946 rzeczywisty stan floty 1.09.1939 r. 2 6 4 3
krowniki
1 6 1 2 4 8 2 1**
kontrtorpedowce i torpedowce
4 28 10* 18 12 24 8 6 12 4
Okrty (odzie) podwodne

2 45 2 12 9 36 36 12 8 21 5
* W tej liczbie sze torpedowcw pozyskanych z podziau floty niemieckiej. ** stawiacz min OrP Gryf.
znania artyleryjskiego, trzech traowcw pancernych oraz trzech okrtw dowodzenia. Niestety, program ten nie zosta zaakceptowany przez szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej, gdy zadaniem pilniejszym w wczesnym okresie bya modernizacja Marynarki Wojennej rozmieszczonej na Wybrzeu. Mimo opracowania w 1936 roku szecioletniego, realnego planu rozwoju naszej floty, jeszcze w tym samym roku Polska przedstawia na konferencji w Genewie nowy dziesicioletni program jej rozbudowy na lata 19371946, ktry przewidywa budow okrtw i jednostek pomocniczych o tonau ponad 150 tysicy ton. Zgodnie z nim, w drugiej poowie lat czterdziestych ubiegego wieku mielimy posiada trzy pancerniki o wypornoci po 25 tysicy ton kady, jeden krownik o wypornoci 4500 ton, jeden krownik minowy o wypornoci 4500 ton, 12 niszczycieli po 2000 ton, jeden stawiacz min o wypornoci 2100 ton, 21 okrtw podwodnych trzech typw o wypornociach nawodnych od 500 do 1100 ton, 12 cigaczy oraz 25 pywajcych jednostek pomocniczych. Oczywicie program ten, tak jak wikszo wczeniej opisywanych, nie uzyska akceptacji naczelnych wadz wojskowych i rzdowych. Druga poowa lat trzydziestych bya dla Marynarki Wojennej najlepszym okresem rozwoju. Trafio do niej wtedy kilkanacie nowoczesnych jednostek.
Na przeomie 1935 i 1936 roku si floty wzmocniy wybudowane w kraju cztery minowce, w 1937 roku dotary ze stoczni brytyjskiej dwa kontrtorpedowce, a rok pniej biao-czerwon bander podnis powstay we Francji stawiacz min. Ostatnimi okrtami wcielonymi do PMW w roku rozpoczcia drugiej wojny wiatowej byy dwa nowoczesne okrty podwodne wybudowane w stoczniach holenderskich oraz dwa minowce, ktre powstay w Gdyni.
PodsUmowanie
Analiza przedstawionych koncepcji budowy floty wojennej (tab.) pozwala zauway, e niestety nie mogy by one zrealizowane przez mode pastwo polskie. Dopiero ostatni, przygotowany i zatwierdzony, plan z 1936 roku (zweryfikowany w 1937 roku) mia szans na urzeczywistnienie. Musimy jednake spojrze na to take z drugiej strony. W dwudziestoleciu midzywojennym do Polskiej Marynarki Wojennej wczono kilkadziesit okrtw i jednostek pywajcych, a liczc cznie z jednostkami rzecznymi byo ich ponad sto. Cz z nich bya nowoczesna, speniaa najwysze standardy wczesnego pola walki, inne byy z kolei wietnym poligonem dla przyszych marynarzy.n
autor jest absolwentem aMW. Peni funkcj zastpcy rzecznika prasowego dowdcy MW oraz wiceprezesa stowarzyszenia Grupy rekonstrukcji Historycznej Ldowej Obrony Wybrzea.
65
Przegld Morski (The Navy review)

Dear readers, the opening article this month in Przegld Morski is by admiral Tomasz Mathea, a commander of the Polish Navy, featuring current activities and the future plans of this naval branch of the armed forces. Col Tadeusz Wnuk writes about the condition of our defense industry, characterizes structural changes, both those already introduced and those that have only just been planned. He also presents organizational transformations which should increase the competitiveness of the Polish defense industry companies and their consolidation to help generate orders on the EU defense market. Cdr krzysztof kubiak presents arctic aspirations of argentina in the context of fire which broke out in the generator of the ara almirante Irizar icebreaker. The ship is in service in the argentine Navy and was to increase the capability to supply arctic stations in the argentine sector and served as a some sort of demonstration ensign in the context of territorial claims in that area. LtCdr Wojciech Mundt writes about the Polish Edredon unmanned surface vehicle (UsV) and a development project on multi-task unmanned surface platform run by the Polish Naval academy, Gdask University of Technology and the sportis sa company. The project is a result of the search for solutions which can be effective in asymmetrical warfare. The the parameters of the new surface vehicle allow for the execution of tasks dangerous to people. The author describes this design and tactical-technological parameters of this first Polish UsV publicly presented during the last years MsPO Exhibition in kielce. Cdr (ret) Maksymilian Dura writes about a legal aspect of the use of unmanned naval vehicles. The problem has been debated over for many years now and still there are no dedicated legal regulations in the International Maritime Law regarding this issue which, as the author puts it, can bear serious consequences for the owner of such a vehicle. One of the most serious social pathologies a bribery and corruption is discussed by Pawe kubas. He analyzes situations leading to the crime of bribery and legal and penal regulations in the subject. Traditional review of the news in the naval forces of other countries is featured by Cdr Maciej Nacz. Enjoy reading! Editorial staff Tumaczenie: anita kwaterowska
WaRUnki zaMieszczania PRac Materiay (w wersji elektronicznej) do Przegldu Morskiego prosimy przesya na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub przeglad-sz@zbrojni.pl. Opracowanie musi by podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytuu naukowego. Naley rwnie poda numery: NIP, PEsEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a take dokadny adres subowy, prywatny i urzdu skarbowego oraz numer telefonu, dat i miejsce urodzenia, jak rwnie imiona rodzicw. Ponadto naley doczy zdjcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie bdziemy mogli opublikowa danego materiau. Instytut przyjmuje materiay opracowane w formie artykuw. Ich objto powinna wynosi ok. 13 tys. znakw (co odpowiada 4 stronom miesicznika). rysunki i szkice naley przygotowa zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjcia w formacie tiff lub jpeg rozdzielczo 300 dpi. Naley poda rda, z ktrych autor korzysta przy opracowywaniu materiau. Niezamwionych artykuw Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupeniania artykuw bez naruszania myli autora. autorzy opublikowanych prac otrzymaj honoraria wedug obowizujcych stawek. Oryginalne rysunki i zdjcia zakwalifikowane do druku honoruje si oddzielnie.

PM 01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PM 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

str.

Cena 6 z (w tym 5% VAT)

MIESICZNIK STYCZE 2012

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SPIS TRECI TECHNIKA I UZBROJENIE ZABEZPIECZENIE DZIAA

Zagroenie na dnie Batyku

kmdr ppor. Wojciech mundt

Programy rozwoju polskiej floty (cz. I)

Treci numeru s dostpne na stronie internetowej www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

SIY MORSKIE INNYCH PASTW

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Ku nowym zadaniom i moliwociom

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Polski przemysowy potencja obronny (cz. I)

FOT. JarOsaW WINIEWskI

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Liczy na siebie

Rynek UE w dziedzinie bezpieczestwa i obrony charakteryzuj nastpujce czynniki:

FOT. JarOsaW WINIEWskI

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

2012/01 przegld morski

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

2012/01 przegld morski

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Liczy na siebie

14 Strategia przeksztace strukturalnych przemysowego potencjau obronnego w latach 20022005.

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Poar na Almirante Irizar

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Brzemienny incydent

go od brzegu teoretycznie umoliwiaa ich ewakuacj.

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

dane taktyczno-techniczne okrtu almirante irizar

Polityczne rePerkUsje awarii

2012/01 przegld morski

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Brzemienny incydent

Bazy wojsk lotniczych

Primavera (Zatoka Hughsa, Pwysep antarktyczny)

Matienzo (Wyspa Larsena, Morze Weddella)

Base Brown (Pwysep antarktyczny, zatoka Paraiso)

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zagroenie na dnie Batyku

dla energii odnawialnej

FOT. MarCIN PUrMaN

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

2012/01 przegld morski

FOT. JaNUsZ JaNIk (2)

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

FOT. arCHIWUM aUTOra

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

FOT. 1. POjazd edRedOn W Peni wyposaony i przygotowany do dziaania.

FOT. arCHIWUM aUTOra

Zakadka: Miesiczniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl