RECENZENCI: prof. dr hab. in. Stanisaw Ledakowicz, prof. dr hab.

Marek Grski, dr Piotr Korzeniowski REDAKCJA NAUKOWA: dr Ewa Kochaska AUTORZY: mgr in. Anna Kacprzak, Politechnika dzka, Wydzia Inynierii Procesowej i Ochrony rodowiska mgr in. Karina Michalska, Instytut Wkiennictwa, d; Politechnika dzka, Wydzia Inynierii Procesowej i Ochrony rodowiska dr Ewa Kochaska, Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia mgr Monika Staniszewska, Uniwersytet dzki, Wydzia Ekonomiczno-Socjologiczny; Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia mgr Magdalena ysek, Uniwersytet dzki, Wydzia Prawa i Administracji mgr Pawe Grabowski, Uniwersytet dzki, Wydzia Prawa i Administracji PRZEPROWADZENIE BADANIA I OPRACOWANIE WYNIKW: mgr Dorota Michalak, Uniwersytet dzki, Wydzia Ekonomiczno-Socjologiczny mgr Stanisaw Aleksandrw, Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia mgr Marcin Dudoj, Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia KONSULTACJA TECHNOLOGII: mgr Joanna Felczak, absolwentka Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, zwizana z firm Agrogaz Sp. z o.o., wsprealizatorka projektu biogazowni w Liszkowie oraz biogazowni Buczek i Szarlej OPRACOWANIE REDAKCYJNE: Bogusawa Kwiatkowska

Copyright by Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia, 2012 Copyright for this edition by Oddzia Polskiej Akademii Nauk w odzi, 2012 Opinie przedstawione w publikacji przez pracownikw urzdw lub instytucji publicznych stanowi prywatne pogldy i nie mog by w aden sposb traktowane jako oficjalna (urzdowa) wykadnia tekstu prawnego dokonywana w imieniu organu administracji publicznej.

Pro-Akademia ISBN 978-83-63704-04-9 PAN ISBN 978-83-86492-67-1

Spis treci
I. Wprowadzenie (Ewa Kochaska)............................................................................................... 1. Abstrakt ..................................................................................................................................... 2. Sowa kluczowe i skrty ............................................................................................................ 5 6 7

II. Technologia produkcji biogazu na bazie odpadw organicznych jako narzdzie tworzenia przewagi konkurencyjnej przedsibiorstw rolno-spoywczych (Ewa Kochaska)............................................................................................................................ 1. Uwarunkowania procesowe i ekonomiczne rozwoju technologii biogazowych......................... 2. Kierunki rozwoju biogazowni w Polsce...................................................................................... III. Diagnoza potencjau wojewdztwa dzkiego dla produkcji biogazu na bazie odpadw rolno-spoywczych (Ewa Kochaska) ...................................................................................... IV. Analiza wynikw badania potencjau przedsibiorstw rolno-spoywczych w zakresie implementacji mikrotechnologii biogazowych (Pawe Grabowski, Anna Kacprzak, Karina Michalska).......................................................................................................................... 1. Cel i uzasadnienie podjtych bada. Aspekty ekonomiczne, rodowiskowe i prawne............ 2. Podsumowanie badania (Ewa Kochaska, Dorota Michalak, Stanisaw Aleksandrow) ............ 3. Wnioski wynikajce z przeprowadzonej analizy ...................................................................... 4. Analiza SWOT dla budowania mikroinstalacji biogazowych na bazie poprzemysowych odpadw biodegradowalnych w wojewdztwie dzkim ............................................................ V. Technologie biogazowe (Anna Kacprzak, Karina Michalska, Joanna Felczak) ..................... 1. Wprowadzenie do technologii fermentacyjnych ....................................................................... 2. Przebieg procesu produkcji biogazu.......................................................................................... 3. Dostpno i charakterystyka surowcw w regionie dzkim.................................................. 4. Uwarunkowania lokalizacji mikrobiogazowni bazujcych na poprzemysowych odpadach organicznych .............................................................................................................................. 5. Potencjalne lokalizacje instalacji biogazowych w wojewdztwie dzkim............................... 6. Technologia ................................................................................................................................ 7. Koszty mikrobiogazowni............................................................................................................

10 10 16 20

23 23 26 38 40 42 43 44 62 69 75 83 86

VI. Ocena oddziaywania na rodowisko biogazowni (Pawe Grabowski) ............................. 90 1. Podstawy prawne i definicje...................................................................................................... 91 2. Instytucja oceny oddziaywania na rodowisko........................................................................ 94 3. Kwalifikacja biogazowni do przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko, warunkujca ocen oddziaywania na rodowisko ................................................................... 97 4. Waciwa ocena oddziaywania na rodowisko biogazowni ..................................................... 102 5. Efekt ekologiczny biogazowni.................................................................................................... 115 VII. Problematyka akceptacji spoecznej dla inwestycji ingerujcych w rodowisko naturalne w kontekcie idei zrwnowaonego rozwoju i programu rozwoju technologii biogazowych w Polsce (Monika Staniszewska, Magdalena ysek) ................ 1. Idea zrwnowaonego rozwoju a odnawialne rda energii ................................................... 2. Akceptacja spoeczna dla odnawialnych rde energii ........................................................... 3. Budowanie spoecznego poparcia dla biogazowni..................................................................... 4. Spoeczestwo obywatelskie...................................................................................................... 5. Dziaania promocyjno-edukacyjne ............................................................................................ 6. Podsumowanie ...........................................................................................................................

121 123 125 127 132 134 137

Bibliografia ......................................................................................................................................... 138 Spis tabel, rysunkw, wykresw, map i zdj ............................................................................ 145

I. Wprowadzenie
Zrwnowaony rozwj regionalny oznacza permanentne, utrzymujce si w czasie pozytywne zmiany gospodarcze, spoeczne i rodowiskowe, stymulowane przez wiele niezalenych i niepowizanych ze sob podmiotw, lecz integrowanych przez samorzd lokalny w kierunku zapewnienia spjnoci terytorialnej i efektywnego wykorzystania zasobw endogenicznych. Dla rozwoju regionalnego na poziomie lokalnym licz si obecnie przede wszystkim wiedza, innowacyjno, przedsibiorczo i kapita spoeczny, czyli zdolno do tworzenia sieci wsppracy. Niebagatelne znaczenie maj te lokalna przedsibiorczo i efektywne gospodarowanie zasobami rodowiskowymi i energi. Problematyka rozwoju technologii produkcji biogazu na bazie odpadw biodegradowalnych jest przykadem innowacyjnego rozwizania technologicznego, organizacyjnego i marketingowo-edukacyjnego. Innowacj technologiczn stanowi oryginalne rozwizanie inynierskie, wypracowane przez modych naukowcw, odrniajce si od typowych, znanych technologii biogazowych rozmiarami generatora i wsadem organicznym. Technologia dostosowana jest do skali produkcji odpadw redniej wielkoci mleczarni lub ubojni, uzupenionych przez lokalne odpady komunalne. Wyprodukowany biogaz jako nonik energii moe zosta przeksztacony w energi elektryczn, ciepo bd chd lub uszlachetniony do postaci CBG i wykorzystywany jako paliwo samochodowe. Podstaw niniejszego opracowania jest innowacyjna technologia wytwarzania biogazu, oparta na zaoeniu, e gwnym rdem pozyskiwania surowca do produkcji biogazu bd odpady organiczne, powstajce w procesach produkcyjnych w przedsibiorstwach rolno-spoywczych, uzupenione o komunalne odpady organiczne, pochodzce gwnie z gospodarstw domowych, restauracji, cateringu, a take organiczne odpady pochodzce z gospodarstw rolnych: obornik, kiszonka itp. Innowacja organizacyjna w przypadku wdroenia mikrorozwiza biogazowych polega na stworzeniu lokalnego systemu logistycznego, na ktry skadaj si funkcje pozy-

skiwania i produkcji oraz dostaw odpadw organicznych do instalacji biogazowej, a take odbioru niektrych produktw, powstajcych jako uboczny rezultat procesw wytwarzania i wykorzystania biogazu na cele energetyczne. Innowacja marketingowa i edukacyjna wie si z wypracowaniem zestawu instrumentw rynkowych, dziki ktrym moliwe jest redystrybuowanie korzyci z funkcjonowania mikrobiogazowni, a take budowanie pozytywnego wizerunku wszystkich aktorw, zaangaowanych w jej funkcjonowanie. Jednoczenie wszystkie wyej wymienione aspekty rozwoju lokalnego maj charakter spill-over, co oznacza efekt rozlewania si i generowania daleko idcych zmian, a take kolejnych przedsiwzi technologicznych, gospodarczych i spoecznych. W odrnieniu od innych rozwiza, bazujcych na odnawialnych rdach energii, technologie biogazowe jako jedyne potrzebuj szerokiej wsppracy pomidzy nieomal wszystkimi aktorami ycia spoeczno-gospodarczego na poziomie gminy. Kada z grup: przedsibiorcy, administracja publiczna, szkoy i uczelnie, instytuty naukowo-badawcze, organizacje pozarzdowe, a nawet media ma do spenienia wan rol i jednoczenie kady z tych krgw odnosi bezporednie korzyci. Dziki sprawnej lokalnej kooperacji w przeksztacaniu odpadw w cenne paliwo energetyczne, innowacyjno ma szanse rozla si na inne dziedziny ycia spoeczno-gospodarczego.

1. Abstrakt
Artyku porusza tematyk rozwoju lokalnego w oparciu o innowacyjne mikrotechnologie produkcji biogazu, ktrych rdze stanowi poprodukcyjne odpady organiczne, powstajce w zakadach rolno-spoywczych. Zasadniczy surowiec dla produkcji biogazu, pochodzcy z odpadw poprodukcyjnych moe i powinien by uzupeniony wyselekcjonowanymi odpadami komunalnymi oraz obornikiem. Wok mikrobiogazowni przemysowych w sposb naturalny powinna by budowana lokalna sie logistyczna producentw i dostawcw odpadw biodegradowalnych, a take sie odbiorcw ubocznych produktw procesw biogazowych, tj. nawozw dla rolnictwa, ogrodnictwa czy sadownictwa. Tak pomylane technologie mikrobiogazowe maj zarazem atuty komercyjne, istotne dla przedsibiorstw oraz s stymulantami rozwoju lokalnego. W niniejszej monografii wykorzystano wyniki badania potencjau wojewdztwa dzkiego przeprowadzonego pod ktem wdroenia innowacyjnych, autorskich technolo-

gii produkcji biogazu rolno-spoywczego w konkretnych lokalizacjach na terenie regionu, opracowanych przez modych dzkich naukowcw, w ramach projektu Bioenergia dla Regionu Zintegrowany Program Rozwoju Doktorantw. W badaniu potencjau wojewdztwa dla wdroenia mikrotechnologii biogazowych uczestniczyli doktoranci z Politechniki dzkiej, Instytutu Wkiennictwa, Uniwersytetu dzkiego oraz eksperci Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia.

2. Sowa kluczowe i skrty

Mikrotechnologie biogazowe, energia z odpadw, zrwnowaony rozwj lokalny, gospodarka oparta o wiedz, innowacje technologiczne, organizacyjne i marketingowe, zasoby endogeniczne, metanizacja, biogazownie utylizacyjne, odpady biodegradowalne, odpady poprzemysowe, odpady z sektorw przetwrstwa rolno-spoywczego (w tym mleczarskie), zagospodarowanie odpadw, mikrobiogazownie, lokalne systemy ciepownicze (grzewcze), odnawialne rda energii, food waste, ocena oddziaywania biogazowni na rodowisko, lokalizowanie biogazowni, prosumenci, biogazownia rolnicza, spoeczestwo obywatelskie, akceptacja spoeczna, region dzki, substraty do produkcji biogazu, dostpno substratw w regionie dzkim, technologie fermentacyjne, efekt ekologiczny biogazowni.
ARiMR BDR BIP CATI CNG CBG CSTR Dyrektywa 2011/92/UE Dz. U. Dz. Urz. UE EC BREC IEO Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Bank Danych Regionalnych Biuletyn Informacji Publicznej Computer Assisted Telephone Interview Compressed Natural Gas Compressed BioNatural Gas Continuous Stirred Tank Reactor Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutkw wywieranych przez niektre przedsiwzicia publiczne i prywatne na rodowisko Dziennik Ustaw Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej Instytut Energetyki Odnawialnej

EFRR ETS EWG FAO GIS HRT IDI IIED IFAD JST k.p.a. KAPE KE M.P. MF MG MGPiPS MRiRW MSP M NFOiGW NREAP Oi OJ ONZ OZE PE Pi PKB PKD POIi

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Trybuna Sprawiedliwoci, Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej Europejska Wsplnota Gospodarcza Food and Agriculture Organization of the United Nations Green Investment Scheme (System zielonych inwestycji) Hydraulic Retention Time (Hydrauliczny czas zatrzymania) In Depth Interviews (wywiady) Midzynarodowy Instytut rodowiska i Rozwoju Midzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa Jednostka samorzdu terytorialnego ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071 ze zm.) Krajowa Agencja Poszanowania Energii Komisja Europejska Monitor Polski Ministerstwo Finansw Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Mae i rednie przedsibiorstwa Ministerstwo rodowiska Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej National Renewable Energy Action Plan Odpady i rodowisko Official Journal of the European Communities (Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej) Organizacja Narodw Zjednoczonych Odnawialne rda Energii Parlament Europejski Prawo i rodowisko Produkt Krajowy Brutto Polska Klasyfikacja Dziaalnoci Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko

Partnerstwo publiczno-prywatne Rada Ministrw Regionalny Program Operacyjny Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa dzkiego Sustainable Development Strategy Strategia Zrwnowaonego Rozwoju S (Strengths) W (Weaknesses) O (Opportunities) T (Threats) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, tekst wersji skonsolidowanej opublikowany Dz. Urz. UE, wydanie polskie C 15 z 9 maja 2008 r., s. 47 361 TGE Towarowa Gieda Energii TWE Traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Gospodarcz (Dz. U. z 2004 r., nr 90, poz. 864/2 tekst pierwotny) UNEP United Nations Environmental Programme Program rodowiskowy Organizacji Narodw Zjednoczonych Ustawa o odpadach ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. nr 185, poz. 1243 ze zm.) Ustawa ustawa z dnia 10.04.1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. Prawo energetyczne z 2006 r., nr 89, poz. 625 ze zm.) Ustawa oo ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. U., nr 199, poz. 1227) UE Unia Europejska UKFiT Urzd Kultury Fizycznej i Turystyki UNEP United Nations Environmental Programme (Program rodowiskowy Organizacji Narodw Zjednoczonych) URE Urzd Regulacji Energetyki WFOiGW Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej WIO Wojewdzki Inspektor Ochrony rodowiska WSA Wojewdzki Sd Administracyjny VS volatile solids sucha masa organiczna

PPP RM RPO RPO W SDS SWOT TFUE

II. II. Technologia produkcji biogazu na bazie odpadw organicznych jako narzdzie tworzenia przewagi konkuren rolnokonkurencyjnej przedsibiorstw rolno-spoywczych
1. Uwarunkowania procesowe i ekonomiczne rozwoju technologii biogazowych biogazowych
Zainteresowanie produkcj biogazu ludzko wykazuje od bardzo dawna: najwczeniejsze zapiski o wykorzystywaniu biogazu pochodz z Asyrii z X w. przed Chrystusem. Pierwsza instalacja biogazowa zostaa zbudowana w 1859 r. w Bombaju (Indie) w kolonii trdowatych, a w roku 1895 w Exeter uyto biogazu do owietlania ulic. Biogaz jako paliwo transportowe zosta po raz pierwszy wykorzystany przez armi niemieck podczas II wojny wiatowej. Produkcja energii elektrycznej z biogazu w EU-27 w roku 2009 wynosia 25,2 TWh (EurobservER 2009). Najwikszymi producentami s Niemcy (51,5toe/1000 mieszkacw), Wielka Brytania (27,8toe/1000 mieszkacw), Luksemburg (24,5toe/1000 mieszkacw), Austria (19,7toe/1000 mieszkacw), Dania (18,0toe/1000 mieszkacw) i Szwecja (11,7toe/1000 mieszkacw). Polska zajmuje 22 miejsce z produkcj 2,6toe/1000 mieszkacw, podczas gdy rednia europejska wynosi 16,7toe/1000 mieszkacw. Istniej trzy gwne kanay pozyskiwania surowcw do produkcji biogazu: 1) biogaz wysypiskowy proces przeksztacania go w biogaz nosi nazw pasywnej metanizacji (passive methanization); 2) organiczne odpady komunalne i przemysowe; 3) plantacje rolin energetycznych, dedykowane procesom metanizacji z udziaem odpadw z gospodarstw rolnych i domowych. Szczegln rol przypisuje si odpadom organicznym. Jak okrelono w dyrektywie ramowej w sprawie odpadw (2008/98/CE), zaktualizowanej w 2008 r., termin odpady organiczne obejmuje odpady organiczne pochodzce z ogrodw i parkw, odpady spo-

10

ywcze i kuchenne z gospodarstw domowych, restauracji, cateringu, sieci dystrybucyjnych i porwnywalne odpady z zakadw przetwrstwa spoywczego. Termin ten naley odrni od odpady ulegajce biodegradacji, ktry obejmuje inne odpady biodegradowalne, takie jak drewno, papier, tektura, cieki i osady [90]. Biogaz suy do produkcji energii elektrycznej, zazwyczaj w skojarzeniu z produkcj ciepa lub chodu, a take, wzbogacony, stanowi alternatywne paliwo dla transportu. Samochody zasilane biometanem generuj mniejsz emisj spalin, bo metan spala si cakowicie i ma wysz warto opaow (55,5 MJ/kg) ni benzyna (4345 MJ/kg), olej napdowy (43 MJ/kg) czy LPG (50,4 MJ/kg), a take charakteryzuj si niszym poziomem haasu, poniewa proces spalania przebiega agodniej ni w samochodach napdzanych benzyn czy rop. Uszlachetnienie biogazu do parametrw zblionych do gazu ziemnego i stosowanie go jako jego zamiennik przede wszystkim jako gaz sieciowy oraz jako paliwo samochodowe CNG (ang. Compressed Natural Gas) sprony gaz ziemny, a cilej, sprony biometan, czyli bio-CNG CBG (ang. Compressed BioNatural Gas) jest coraz bardziej popularne. CBG i CNG mog by uywane w takich samych pojazdach, a take przechowywane i dystrybuowane przez ten sam system tankowania, tak wic ich stosowanie i poda mog si wzajemnie wspiera. Instalacje suce do wytwarzania biogazu i przeznaczania go na cele energetyczne lub produkcj paliwa do samochodw, zastpujcego paliwa ropopochodne, powstaj od przeszo 20 lat w caej Unii Europejskiej, a szczeglnie w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Szwecji oraz Danii. Jak wida z poniszej mapy, wypracowane modele produkcji biogazu znacznie si rni; technologie niemieckie i holenderskie bazuj przede wszystkim na produktach rolniczych, w tym na dedykowanych biogazowniom uprawach rolin posiadajcych wysokie parametry tzw. metanizacji, a take odpadach z produkcji rolnej i hodowlanej. Warto zwrci uwag, e podobny trend przeznaczanie gruntw ornych pod produkcj rolin na cele energetyczne mona zaobserwowa w Chinach, Stanach Zjednoczonych, a take w Afryce SubSaharyjskiej, gdzie w procesie przejmowania potnych areaw ziemi gwnie przez Chiny i kraje Zatoki Perskiej [16] powstaj plantacje energetyczne i dokonuje si ustanawianie nowego, wiatowego adu energetycznego [89]. W Wielkiej Brytanii, Francji, Woszech i Hiszpanii produkcja biogazu opiera si o gaz wysypiskowy, a w Austrii o gaz pochodzcy z oczyszczania ciekw komunalnych [68].

11

Mapa 1. Produkcja biogazu w UE z uwzgldnieniem charakteru dominujcych substratw rdo: oprac. wasne na podstawie EuroObservEr 2010.

12

Inaczej do technologii produkcji biogazu podchodz kraje skandynawskie, gdzie lansuje si wewntrzn polityk energetyczn, opart o odnawialne rda energii, wrd ktrych cakowicie now rol przypisuje si gospodarce odpadami. W Szwecji o odpadach nie myli si jak o mieciach, kopotach i problemach, lecz odpady traktuje si jak wartociowe paliwo.

Prowadzona w Szwecji na szerok skal segregacja odpadw u rda sprawia, e 45% produkowanych odpadw wykorzystywanych jest do recyklingu, a pozostaych 55% stanowi rdo energii elektrycznej i cieplnej.

Wykres 1. Struktura bilansu rde energii dla produkcji ciepa w Szwecji w roku 2009 rdo: Gunnar Haglund, Czysta Energia 11 2009.

Produkcja biogazu ma t zalet, e czy dwie unijne polityki: dotyczc energii odnawialnej oraz polityk w zakresie zarzdzania odpadami organicznymi. Celem obu polityk jest zwikszenie efektywnoci w gospodarce odpadami; z jednej strony chodzi o zmniejszenie iloci odpadw ulegajcych biodegradacji, wywoonych na wysypiska, recykling i odzysk odpadw, a z drugiej o zwikszenie udziau energii ze rde innych ni kopalne w bilansie energetycznym pastw czonkowskich. Powysze polityki, ale te struktura produkowanych odpadw skaniaj do produkcji biogazu. Zakada si, e ilo energii z odpadw organicznych i biomasy bdzie wzrasta: na rok 2015 i 2020 prognozowane s niewielkie przyrosty wolumenu biomasy lenej, przeznaczonej na cele energetyczne, ale ju prawie podwojenie iloci organicznych odpadw z przemysu i potrojenie biomasy pochodzenia rolniczego. Zwaywszy na fakt, e nie ulegn obiektywnemu zwikszeniu iloci odpadw z produkcji rolno-spoywczej i z gospodarstw rolnych, to z powyszych prognoz pynie informacja, e nastpi radykalna zmiana w traktowaniu odpadw organicznych i te zmniejszajce si iloci odpadw bd skrupulatnie poddawane procesom przeksztacania ich w energi.

13

Wykres 2. Pierwotna energia z odpadw i biomasy scenariusz rozwojowy UE na lata 2015 i 2020 rdo: J. Goaszewski, Modelowe kompleksy agroenergetyczne jako przykad kogeneracji rozproszonej opartej na lokalnych i odnawialnych rdach energii, DG Energy, 24 NREAPs.

14

Tak sformuowane zaoenia i prognozy dla pozyskiwania energii z odpadw organicznych musz uwzgldnia fakt, e ilo biomasy i ilo odpadw organicznych zmniejsza si wraz z postpem cywilizacyjnym, co pokazuje wykres 2. Ju dzi niektre kraje europejskie, ktre rozwiny technologie przeksztacania odpadw na cele energetyczne cierpi na niedostatek masy odpadowej. Do Szwecji sprowadzane s mieci m.in. z norweskiej stolicy naftowej Stawanger i z Neapolu, w iloci okoo miliona ton rocznie, za okoo 90 euro za ton [115]. Poniszy wykres pokazuje dwie wane zalenoci: biomasa i odpady organiczne stanowi znaczc cz masy odpadw produkowanych przez gospodarki wszystkich krajw, niezalenie od stopnia ich rozwoju i poziomu PKB. Najwicej odpadw organicznych produkuj kraje sabo rozwinite, najmniej pastwa uprzemysowione o wysokim poziomie dochodw. Im wyszy poziom rozwoju, tym mniejsza ilo biomasy i odpadw organicznych pojawia si w krajowym wolumenie odpadw. Jednoczenie mona zauway, e tak jak ze wzrostem PKB maleje ilo odpadw organicznych, tak zwiksza si ilo makulatury.

Kraje sabo rozwinite

Kraje rednio rozwinite

Kraje wysoko rozwinite

Wykres 3. Struktura produkowanych odpadw w zalenoci od stopnia rozwoju i wielkoci dochodu narodowego rdo: Green Economy, United Nations Environment Programme, Washington 2011.

Wykres 4. Ilo instalacji w wybranych krajach Unii Europejskiej rdo: A. Oniszk-Popawska, Mikrobiogazownie rolniczo-techniczne, ekonomiczne i prawne moliwoci rozwoju w Polsce, IEO, EC BREC, Warszawa 2011.

15

Oznacza to, e technologie przeznaczone do produkcji biogazu, bazujce na biomasie twardej i odpadach organicznych powinny ju na wstpie zawiera komponenty umoliwiajce czenie frakcji organicznej z papierem i kartonem. Tak jak rne kraje europejskie opary produkcj biogazu o zrnicowane rda, co pokazano na mapie 1, take rne s preferencje, co do wielkoci instalacji biogazowych. W Wielkiej Brytanii i Szwecji mae biogazownie stanowi okoo poow wszystkich przedsiwzi, ale ju w Danii, Francji mae instalacje s w zdecydowanej mniejszoci. Rwnie niewiele maych biogazowni powstao w Polsce i s to wycznie biogazownie rolnicze.

biogazowni 2. Kierunki rozwoju biogazowni w Polsce

1. Cakowita produkcja energii pierwotnej z biogazu w Polsce w 2009 r. wynosia 188 TJ. Produkcja energii elektrycznej z biogazowni w tym samym roku 21,7 GWh, natomiast produkcja ciepa 80 TJ [rdo: GUS 2010]. 2. Cakowity potencja (teoretyczny, techniczny, ekonomiczny) biogazu w Polsce na 2020 r. zosta opisany w poniszych dokumentach i opracowaniach [84], [118]: w przyjtym przez Rad Ministrw w 2010 r. dokumencie programowym Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 20102020 potencja teoretyczny oszacowano na 5 mld m3 biogazu rocznie, realny potencja oparty na produktach ubocznych rolnictwa i przemysu rolno-spoywczego 1,7 mld m3 biogazu rocznie (850 ktoe, 35,6 PJ); w przyjtej przez Rad Ministrw w 2009 r. Polityce energetycznej Polski do 2030 roku zapotrzebowanie na energi finaln z biogazu w Polsce do 2020 r. okrelono sumarycznie dla energii elektrycznej i ciepa na 847,6 ktoe (35,5 PJ) odpowiednik 1,2% w zuyciu energii finalnej. 3. Bez wtpienia sektor biogazu ma niewykorzystane zdolnoci rozwojowe. Poniej, na wykresie 5 zosta pogldowo przedstawiony potencja wsadu surowcw odpadw organicznych dla produkcji biogazu. Wynika z niego, e najbardziej perspektywiczne s sektory przetwrstwa misnego, tj. drobiarstwo, hodowla i zakady przetwrcze misa wieprzowego i woowego. W Polsce dziaa obecnie (stan na dzie 15.05.2012, dane Ministerstwa Gospodarki) okoo 160 biogazowni, wikszo wytwarza energi elektryczn i ciepo, niektre tylko ciepo. Struktura polskich instalacji biogazowych w odniesieniu do rda substratw wykazuje zdecydowan przewag duych zakadw kogeneracyjnych, zlokalizowanych na wysypiskach mieci i w oczyszczalniach ciekw. Z charakteru i pochodzenia substratw wynika, e inwestorami byy podmioty publiczne.

16

Wykres 5. Potencja wsadu surowcw dla produkcji biogazu rdo: EC BREC/IMBER 2004. Tabela 1 Produkcja energii elektrycznej w ukadzie kogeneracyjnym Lokalizacja instalacji biogazowej Na wysypiskach mieci W oczyszczalniach ciekw Biogazownie rolnicze Razem Ilo w 2008 66 35 3 104 Ilo w 2009 73 46 6 125 Moc zainstalowana w 2009 40,60 MW 23,99 MW 7,25 MW 71,84 MW

rdo: oprac. wasne na podstawie M. Rogulska, E. Gako, Rozwj biogazowni w Polsce, VI Forum Klastra Bioenergia dla Regionu, d 2010.

17

Jak wida z powyszej tabeli, pod koniec 2009 r. w Polsce pracowao 125 instalacji biogazowych, lecz wrd nich nie ma instalacji dedykowanych poprzemysowym odpadom organicznym. Potencja dla wytwarzania biogazu bezporednio przez zakady produkcyjne z sektora rolno-spoywczego naley rozpatrywa z uwzgldnieniem tych podmiotw, ktre s zlokalizowane w bezporednim ssiedztwie duego potencjau wielkotowarowych gospodarstw rolnych. Gospodarstwa rolne, specjalizujce si w produkcji mleka, misa czy drobiu lub owocw i warzyw s z jednej strony dostawcami surowca dla przedsibiorstw rolno-spoywczych bd mog by dostawc obornika i odpadw pochodzcych z produkcji rolnej, hodowlanej lub ogrodniczej do potencjalnej biogazowni rolno-spoywczej. Jak pokazuje ponisza mapa, koncentracja produkcji drobiu wystpuje w centralnej Polsce, produkcja byda w Wielkopolsce, a produkcja trzody chlewnej w wojewdztwie wielkopolskim i na Lubelszczynie. Najwiksze ubojnie i zakady wyrobw misnych zlokalizowane s wic w okolicy bezporednich producentw. Mapa 2 pokazuje koncentracj ferm drobiarskich o liczbie drobiu powyej 5000 sztuk, mapa 3 gospodarstwa hodowli byda o liczbie zwierzt powyej 100 sztuk, a mapa 4 gospodarstwa hodujce trzod chlewn o liczbie wi powyej 500 zwierzt. Wedug szacunkw programu pt. Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 20102020 w Polsce moe zosta wytworzone ok. 1,7 mld m3 biogazu rocznie. Po oczyszczeniu taka ilo wystarczyaby do zaspokojenia ok. 10% zapotrzebowania na
Mapa 2 Mapa 3 Mapa 4

18

rdo: oprac. wasne na podstawie EC BREC/IMBER 2004.

gaz oraz dostarczyaby dodatkowo 125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 MWhc (energii cieplnej). Ocenia si take, i dziki biogazowniom moliwe bdzie zmniejszenie emisji dwutlenku wgla w wysokoci 3,4 mln ton rocznie [51]. Bardzo wanym efektem, ktry rwnie znajduje si w zaoeniach programu jest tworzenie tzw. lokalnych acuchw wartoci dodanej. Ma to nastpi poprzez gospodarcz aktywizacj wsi, zwikszenie zatrudnienia wrd spoecznoci lokalnej oraz jednostek gospodarczych brany rolniczej i zwizanej z energetyk odnawialn (Green jobs). Kolejnymi zakadanymi efektami s m.in.: wzrost dochodw samorzdw gminnych oraz wykorzystanie moliwoci rolnictwa przyjaznego rodowisku na obszarach Natura 2000 w celu rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii [62]. W programie pojawia si take zapis o koniecznoci zintensyfikowania rozwoju programw badawczych, dotyczcych nowych technik i technologii wykorzystywanych do produkcji biogazu rolniczego, w tym m.in. kontynuowanie prac nad udoskonalaniem fermentacji metanowej, rozwojem technologii konwersji biogazu do energii elektrycznej i cieplnej czy udoskonalaniem procesu oczyszczania biogazu do biometanu.

III. Diagnoza potencjau wojewdztwa dzkiego dla rolnoprodukcji biogazu na bazie odpadw rolno-spoywczych
Wojewdztwo dzkie jest regionem rolniczo-przemysowym, z najwikszym w Polsce odsetkiem gleb ornych, dysponujcym dobrymi warunkami naturalnymi dla rozwoju ogrodnictwa i sadownictwa, hodowli byda, wi i drobiu oraz przetwrstwa rolno-spoywczego. Jednoczenie region charakteryzuje si dobrze rozwinitym szkolnictwem wyszym o znacznym potencjale naukowo-badawczym. Specjalizacj gospodarcz wojewdztwa s przemysy elektroenergetyczne, bazujce na wglu brunatnym oraz m.in. przetwrstwo rolno-spoywcze. Zarwno wewntrzny potencja wojewdztwa tj. zasoby naturalne, energetyczna specjalizacja przemysowa i lokalny kapita intelektualny, jak i sprzyjajce uwarunkowania ekonomiczne i prawne predestynuj region dzki do wzmocnienia i zintensyfikowania rozwoju w oparciu o wykorzystanie odnawialnych rde energii, a konkretnie o wykreowanie i wdroenie wasnych, autorskich rozwiza w zakresie technologii biogazowych, adresowanych dla przetwrstwa rolno-spoywczego. Takie wanie podejcie wydaje si by odpowiedzi na niewielkie tempo powstawania duych instalacji biogazowych i umiarkowane zainteresowanie budowaniem biogazowni rolniczych. Technologie produkowania biogazu w oparciu o organiczne odpady przemysowe i tworzenie wok tych instalacji caego systemu logistycznego ma nastpujce zalety: W obszarach technologicznych Innowacyjna, autorska technologia opracowana przez zesp modych naukowcw we wsppracy z ekspertami z Polski i Szwecji oraz praktykami zarwno z obszarw wdroeniowych tj. przetwrstwa rolno-spoywczego, jak i producentami urzdze dla produkcji i ewentualnego uszlachetnienia biogazu do biometanu, a take dostawcami pobocznych substratw, takimi jak mae oczyszczalnie ciekw, zakady gospodarowania odpadami, restauracje, gospodarstwa domowe i rolnicy;

20

 W zwizku z tym, e istnieje wiele sprawdzonych technologii moliwe bdzie wyeliminowanie uomnoci technologicznych, zdiagnozowanych w innych rozwizaniach, ale przede wszystkim bdzie mona zaprojektowa rozwizanie perspektywiczne, wyprzedzajce dotychczas stosowane, i uwzgldni np. makulatur jako jedno ze rdo substratw, z moliwoci zwikszania udziau papieru w bilansie wsadowym; Produkcja energii elektrycznej i sprzeda energii do sieci krajowej bdzie stymulatorem dla rozwijania technologii dla systemw smart grids i smart mettering oraz bodcem dla implementowania kolejnych rozwiza innowacyjnych i podnoszenia efektywnoci energetycznej nie tylko przez waciciela instalacji, lecz kooperantw i kontrahentw przedsibiorstwa; Technologie biogazowe stanowi technologiczny punkt wyjcia dla ich upgradeowania, czyli uszlachetniania pozyskanego biogazu do postaci zblionej do CNG/CBG alternatywnego paliwa dla transportu. Ekonomiczne Technologia dedykowana jest podmiotom komercyjnym, ktrych determinacja, aby przekonwertowa odpady poprodukcyjne w rdo przychodw, a tym samym obniy koszty produkcji jest zdecydowanie wysza ni instytucji publicznych; Instalacje biogazowe bd wkomponowane w cig technologiczny zakadu przetwrstwa rolno-spoywczego, usprawniajc go i obniajc koszty eksploatacyjne innych komponentw produkcyjnych; Produkcja energii elektrycznej lub/i ciepa na wasne potrzeby (ogrzewanie lub chodzenie hal produkcyjnych, wykorzystanie ciepa w procesach produkcji, zastosowanie CBG we wasnej flocie transportowej) lub w celu sprzeday do sieci nie tylko podniesie konkurencyjno przedsibiorstwa, ktre stanie si prosumentem energii, lecz poprawi jako zarzdzania przedsibiorstwem, unowoczeni je i wprowadzi w wiat giedowego obrotu wiadectwami pochodzenia i prawami do emisji CO2; Dywersyfikacja kocowej produkcji przedsibiorstwa i rozszerzenie oferty np. o nawozy dla rolnictwa, ogrodnictwa bdce produktem ubocznym procesw biogazowych. rodowiskowe Ochrona rodowiska i klimatu poprzez zastpienie paliw kopalnych w bilansie energetycznym i uzyskanie efektw ekologicznych; Redukcja odpadw skadowiskowych;

21

 Podniesienie jakoci warunkw rodowiskowych w lokalnej produkcji rolinnej i ogrodniczej dziki zastpieniu nawozw sztucznych nawozami naturalnym, pochodzcymi z procesu biogazowego. Spoeczne Budowanie kapitau ludzkiego w przedsibiorstwie nowe kompetencje i umiejtnoci: techniczne, logistyczne, finansowe; Budowanie kapitau spoecznego umiejtno budowania sieci wsppracy, zaufania i dugofalowych powiza kooperacyjnych; Integracja spoecznoci lokalnej i wszystkich rodowisk administracji samorzdowej, przedsibiorcw, organizacji pozarzdowych, modziey i dzieci, media wok kwestii ochrony rodowiska; Budowanie akceptacji spoecznej dla inwestycji zwizanych z odnawialnymi rdami energii, ograniczaniem iloci odpadw wysypiskowych i podnoszeniem efektywnoci w gospodarowaniu energi i zasobami naturalnymi.

przedsi IV. Analiza wynikw badania potencjau przedsibiorstw rolnoimplementacji rolno-spoywczych w zakresie implementacji bio mikrotechnologii biogazowych
bada. rodowis 1. Cel i uzasadnienie podjtych bada. Aspekty ekonomiczne, rodowiskowe i prawne
Wojewdztwo dzkie od lat aspiruje do uzyskania statusu ekologicznego, silnie rozwijajcego si regionu Polski. Mimo duego potencjau w postaci kapitau ludzkiego, historycznych lokalizacji przemysu lekkiego oraz transferu wiedzy pomidzy licznymi orodkami akademickimi a gospodark, wci postrzegane jest jako wyludniajcy si, pozbawiony perspektyw obszar rolniczy, syncy gwnie z energetyki opartej na wglu brunatnym. Lokalne wadze jak i sami mieszkacy powinni si zatem zastanowi, jak ten niekorzystny wizerunek zwaszcza w kontekcie rabunkowej dla rodowiska naturalnego polityki energetycznej zmieni. Jedn z moliwoci jest inwestowanie w lokalne, ekologiczne technologie, dziaajce w oparciu o odnawialne rda energii. Tak inicjatyw podjto na szczeblu wojewdzkim w 2011 r. poprzez zdefiniowanie strategii polityki energetycznej dla wojewdztwa dzkiego. Jako gwne jej cele przedstawiono gwarancj bezpieczestwa energetycznego regionu, ochron rodowiska naturalnego przed negatywnymi skutkami dziaalnoci energetycznej zwizanej z wytwarzaniem, przesyaniem i dystrybucj paliw oraz wzrost konkurencyjnoci gospodarki i jej efektywnoci energetycznej. Wdroenie tej strategii odbywa si ma m.in. poprzez likwidacj niskiej energii wglowej, rozwj lokalnych rynkw energii, promowanie rde energii odnawialnej oraz skojarzenie procesw generujcych energi ciepln i elektryczn. Doskonaym przykadem realizacji wyej wspomnianych zaoe jest inwestowanie na szczeblu lokalnym w instalacje biogazowe maych i rednich mocy. W chwili obecnej na terenie wojewdztwa dzkiego istnieje 9 instalacji pracujcych w oparciu o wykorzystanie procesu fermentacji metanowej do produkcji biogazu. Ich

23

24

czna moc wynosi 5,85 MW, z czego 6 instalacji dotyczy biogazu skadowiskowego, a tylko 3 biogazu wytwarzanego w skojarzeniu z oczyszczaniem ciekw. Aktualnie najwikszym potencjaem produkcji biogazu moe pochwali si Grupowa Oczyszczalnia ciekw w odzi wytwarzajca okoo 1000 m3 biogazu/h. Sab stron, a waciwie zaniedbaniem ze strony wadz wojewdztwa jest natomiast w dalszym cigu brak choby jednej mikrobiogazowni utylizacyjnej. Z analiz przeprowadzanych systematycznie przez zainteresowane energi odnawialn sektory nauki i gospodarki wynika, i biogazownie utylizacyjne s najbardziej ekonomicznym rodzajem wykorzystania technologii biogazowych. Spord moliwych koncepcji inwestycyjnych wanie ta ma zapewniony w zasadzie stay dostp do niezbdnych, wybranych substratw, co wicej moe na odbiorze surowcw zarabia. Lokalnie moe rwnie przyczyni si do racjonalizacji gospodarki odpadami oraz jak i inne instalacje biogazowe do budowy konkurencyjnych i ekologicznych rynkw paliw i energii. Z tego potencjau powinien zacz czerpa rwnie region dzki. Jakie s zatem bariery skutecznie odstrczajce potencjalnych inwestorw, zainteresowanych budowaniem instalacji biogazowych? Oglnie mona je zdefiniowa jako problemy i/lub ograniczenia: ekonomiczno-prawne, a szerzej jako infrastrukturalne, prawne, finansowe, technologiczne, ekonomiczne i spoeczne [119, s. 1011]. W znacznej mierze zwizane s one z kwestiami lokalizacyjnymi, skomplikowanymi procedurami administracyjnymi, wysokimi kosztami inwestycyjnymi w technologi i ewentualn infrastruktur oraz nisk wiadomoci spoeczestwa na temat moliwoci i korzyci wynikajcych z wykorzystania OZE. Wiele z tych barier i ogranicze mona pokona, analizujc dokonania pastw zachodnioeuropejskich, intensywnie inwestujcych w technologie bezpieczne dla rodowiska naturalnego, inne zaznajamiajc si z publikacj podobn do niniejszej. Procedura inwestycyjna w mikrobiogazownie skada si z szeregu skomplikowanych etapw. Jednymi z najtrudniejszych jest wskazanie waciwej lokalizacji pod budow biogazowni i odpowiedni dobr surowcw wsadowych, gwarantujcych rentowno inwestycji. Sugerowane w kolejnych rozdziaach rozwizania mog okaza si bardzo przydatne dla potencjalnych inwestorw, gdy uwzgldniaj uwarunkowania lokalne. Pokazane przykady mog pomc w ocenie potencjau danego terenu i przynajmniej czciowo dobra surowce dla okrelonej technologii. Innym aspektem s wynikajce z niskiej wiadomoci proekologicznej konflikty spoeczne czsto wstrzymujce budow mikrobiogazowni lub jej rozruch. Tylko fachowa i rzetelna wiedza przekazana w sposb prosty i przystpny mieszkacom terenw inwe-

stycyjnych moe zaegna owe konflikty i nieporozumienia. Moliwoci szerzenia tej wiedzy s rne, ale warto mie na uwadze, e najprociej uwierzy jest w to, co si widzi i czego mona dotkn. Budowanie akceptacji spoecznej dla inwestycji biogazowych jest wbrew pozorom zadaniem nie tyle dla lokalnych wadz i inwestorw, co dla nauki. Badania socjologiczne pokazuj, e najwikszym zaufaniem obywateli podczas konsultacji spoecznych ciesz si wanie niezaleni naukowcy. Zasadniczym punktem w procesie planowania, ogniskujcym problemy inwestycyjne jest instrument prawa ochrony rodowiska: oceny oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko, porednio zwizane z analiz efektu ekologicznego danego przedsiwzicia. Indywidualna ocena oddziaywania na rodowisko jest typowym przykadem istoty prawa ochrony rodowiska, czyli wywaania sprzecznych interesw tak, by zapewni ochron rodowiska nie poprzez cakowity zakaz dziaania, a poprzez ustalenie kto i w jakim zakresie i na jakich warunkach moe z tego rodowiska korzysta. Ocena oddziaywania na rodowisko w sposb szczeglny wskazuje na analiz wariantow przedsiwzicia. Wie si to cile z ocen danej dziaalnoci inwestycyjnej dokonywan w stosownej procedurze prawnej m.in. z udziaem norm prawa ochrony rodowiska w tym procesie inwestycyjnym. Ocena oddziaywania na rodowisko trafnie (aczkolwiek oglnie) zostaa zdefiniowana w art. 1 konwencji z 25 lutego 1991 r. w Espoo o ocenach oddziaywania na rodowisko w kontekcie transgranicznym [24] jako krajowa procedura szacowania prawdopodobnego oddziaywania planowanej dziaalnoci na rodowisko. Jednym z celw oceny oddziaywania jest wypracowanie najkorzystniejszego wariantu przedsiwzicia. Wariantem najkorzystniejszym dla rodowiska byoby uruchomienie biogazowni przetwarzajcej wycznie rnego rodzaju odpady pochodzce z przetwrstwa czy przemysu rolno-spoywczego, zamiast rolin energetycznych celowo uprawianych na potrzeby biogazowni. Natomiast jak wskazuje si w literaturze ze wzgldu na specyfik procesu warunkujcego wydzielanie biogazu, funkcjonowanie biogazowni rolniczej w monokulturze wsadowej jest niekorzystne. Nie bez znaczenia pozostaje rwnie dywersyfikacja wsadw z ekonomicznego punktu widzenia. Szczegln, oddzieln kategori odpadw w kontekcie moliwoci wykorzystania jako wsad stanowi odpady z przemysu spoywczego, mleczarskiego, cukrowniczego, biochemicznego, misnego. Niniejsza publikacja nie wyczerpuje zagadnienia technologii biogazowych. Rozwj tej dziedziny jest bardzo dynamiczny i stale ukazuj si nowe publikacje mogce sprzyja inwestycjom wielkoskalowym. Przedstawione w pracy, usystematyzowane aspekty ukierunkowane s na lokalne wykorzystanie zgromadzonej wiedzy. O tym, czy znajd zastosowanie w praktyce zadecyduj potencjalni inwestorzy.

25

2. Podsumowanie badania
Niniejsze opracowanie jest podsumowaniem badania dla zweryfikowania trzech nastpujcych hipotez badawczych: 1. W regionie dzkim istnieje dostateczny potencja wsadu surowcowego dla produkcji biogazu, ktrej rdze stanowi poprodukcyjne odpady organiczne; 2. Przedsibiorstwa rolno-spoywcze s zainteresowane komercyjn produkcj biogazu na bazie wasnych poprodukcyjnych odpadw organicznych; 3. Istnieje waciwy system zacht ekonomicznych i prawnych, sprzyjajce rodowisko lokalne oraz wystarczajcy kapita spoeczny, aby zbudowa system logistyczny dla pozyskiwania surowcw, produkcji i dystrybuowania rezultatw procesw produkcji biogazu w skali lokalnej. Badanie zostao przeprowadzone w wojewdztwie dzkim w okresie wrzesie padziernik 2011 r. przez naukowcw z Uniwersytetu dzkiego, CBI Pro-Akademia i Politechniki dzkiej. Badanie miao charakter ilociowy i jakociowy, a zostao nim objtych 114 przedsibiorstw rolno-spoywczych. Dobr respondentw badania zosta dokonany na podstawie specjalizacji produkcyjnej skoncentrowano si na mleczarniach i przedsibiorstwach przetwrstwa misnego, w tym ubojniach, jako podmiotach, ktre generuj stosunkowo duo odpadw organicznych o znaczcym potencjale metanizacyjnym i duej uciliwoci rodowiskowej. Podmioty te zostay wyszukane w internetowej bazie firm www.ptk.pl, Panorama firm oraz www.ditel.pl. Cele operacyjne badania skupiay si na trzech nastpujcych aspektach: 1. Okrelenie potencjau mleczarni i przedsibiorstw przetwrstwa misnego w regionie dzkim pod ktem iloci generowania odpadw organicznych, kwalifikujcych si jako substrat do produkcji biogazu; 2. Wyznaczenie lokalizacji, gdzie znajduje si najwiksze skupisko mleczarni i przedsibiorstw przetwrstwa misnego, potencjalnych dostawcw substratu lub producentw biogazu; 3. Okrelenie lokalnych moliwoci zorganizowania logistyki na rzecz pozyskiwania, dostarczania i dystrybucji spoecznych korzyci z produkcji biogazu przez przedsibiorstwo rolno-spoywcze. W badaniu zostaa wykorzystana technika CATI (Computer Assisted Telephone Interview). CATI jest wywiadem telefonicznym wspomaganym komputerowo. W badaniach realizowanych technik CATI wywiad z respondentem jest prowadzony przez telefon, ankieter odczytuje pytania i notuje uzyskiwane odpowiedzi, korzystajc ze specjalnego skryptu komputerowego.

26

Mapa 5. Lokalizacja mleczarni i ubojni w wojewdztwie dzkim rdo: oprac. wasne.

27

28

Zasadnicz grup respondentw uczestniczcych w badaniu stanowi gwnie ubojnie i mleczarnie, ale dla rozszerzenia bazy surowcowej pod ktem zapewnienia bezpieczestwa dostaw i cigoci procesw, gdyby na przykad podstawowy dostawca zawiesi swoj dziaalno, nawet czasowo, zostay wzite pod uwag take inne przedsibiorstwa rolno-spoywcze, takie jak chlewnie, gorzelnie itd. Naley wyranie podkreli, e liczba przedsibiorstw rolno-spoywczych w regionie jest bardzo dua w wojewdztwie dzkim funkcjonuj 1603 przedsibiorstwa rolno-spoywcze (sekcja C10, 11 PKD, BDR, 2010), z czego 71% naley do sektora MSP. W zwizku z tym w zaoeniach do badania dokonano celowej selekcji celowej i skoncentrowano si na 114 przedsibiorstwach, do ktrych wystosowano zaproszenie do udziau w badaniu. Spord tej grupy tylko 51 MSP wyrazio zainteresowanie udziaem w badaniu. Mapa 5 ilustruje lokalizacj zakadw mleczarskich i ubojni speniajcych cele badania. Dziki niej w jasny i czytelny sposb moemy zidentyfikowa potencjalnie najlepsze obszary pod ktem inwestowania w instalacje biogazowe. Moemy te dokona rozpoznania podmiotw generujcych odpady organiczne. Z mapy jasno wynika, i najwiksza koncentracja zakadw ma miejsce w pobliu miast powiatowych. Tabela 2 przedstawia informacje na temat liczby podmiotw gospodarczych, respondentw badania, generujcych odpady organiczne w poszczeglnych powiatach wojewdztwa dzkiego. Wrd podmiotw generujcych odpady organiczne w wojewdztwie dzkim dominuj zakady przetwrstwa spoywczego (42), nastpnie mleczarnie (28), ubojnie (21), gorzelnie (18) oraz chlewnie (5). Najwicej zakadw przetwrstwa spoywczego znajduje si na terenie miasta odzi (7), nastpnie na obszarze powiatu tomaszowskiego (5) oraz powiatu dzkiego wschodniego (4) i rawskiego (4). Jeli chodzi o mleczarnie, najwiksza ich ilo znajduje si w odzi (3) oraz w powiecie bechatowskim (3). Najwicej ubojni (6) zlokalizowanych jest na terenie powiatu piotrkowskiego, natomiast najwicej gorzelni (4) znajduje si w powiecie wieruszowskim. Badanie metod IDI zostao przeprowadzone na grupie 51 respondentw. W badaniu udzia wzio 15 ubojni, 14 mleczarni, 13 zakadw przetwrstwa spoywczego, 3 gorzelnie i 1 chlewnia. Ponadto wrd respondentw znajdoway si dwa gospodarstwa rolne, 2 oczyszczalnie ciekw mleczarskich i 1 zakad przetwrstwa misnego.

Tabela 2 Przedsibiorstwa rolno-spoywcze w wojewdztwie dzkim wytypowane do udziau w badaniu w podziale na specjalizacje Powiat d Bechatowski Brzeziski Kutnowski aski czycki owicki dzki wschodni Opoczyski Pabianicki Pajczaski Piotrkowski Poddbicki Radomszczaski Rawski Sieradzki Skierniewicki Tomaszowski Wieluski Wieruszowski Zduskowolski Zgierski RAZEM rdo: oprac. wasne. 3 42 5 1 1 2 1 1 1 28 5 21 1 5 1 18 4 1 1 1 3 4 3 1 4 1 2 1 1 1 2 1 1 1 2 1 2 1 1 1 Przedsibiorstwa rolno-spoywcze ogem 7 2 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 6 1 1 1 2 1 1 1 1 1 Mleczarnie 3 3 Ubojnie 1 2 Chlewnie Gorzelnie 2 1 1

29

Wykres 6. Profil gospodarczy badanych przedsibiorstw rolno-spoywczych rdo: oprac. wasne.

Wykres 7. Struktura zatrudnienia w badanych przedsibiorstwach rdo: oprac. wasne.

Wykres 8. Ilo generowanych odpadw

Wykres 9. Podzia przedsibiorstw ze wzgldu na rodzaj prowadzonej dziaalnoci wrd firm generujcych ponad 50 ton odpadw rdo: oprac. wasne.

30

rdo: oprac. wasne.

Na wykresie 7 pokazano struktur zatrudnienia w badanych przedsibiorstwach. Wrd respondentw 49% zakadw stanowi firmy mae, zatrudniajce do 20 pracownikw, 23% zatrudnia od 21 do 50 pracownikw, 16% zatrudnia powyej 100 pracownikw, a 12% zatrudnia od 51 do 100 pracownikw. Ponad poowa (54,9%) badanych firm generuje odpady organiczne na poziomie powyej 50 ton. 21,56% respondentw zadeklarowaa produkcj odpadw organicznych w przedziale od 10,1 do 50 ton, 15,6% od 0,1 do 1 tony, 7,8% od 5,1 do 10 ton. adna z firm nie wskazaa przedziau od 1,1 do 5 ton. Wrd badanych firm najwicej odpadw organicznych generuj ubojnie i mleczarnie. 10 ubojni i 9 mleczarni zadeklarowao, e wytwarzaj ponad 50 ton odpadw rocznie. Wrd zakadw przetwrstwa spoywczego 4 generuj odpady na poziomie powyej 50 ton. Wrd pozostaych podmiotw 2 gospodarstwa rolne, 2 gorzelnie oraz 1 chlewnia produkuje ponad 50 ton odpadw. Wrd zakadw generujcych od 10,1 do 50 ton odpadw znalazy si 4 ubojnie i 4 zakady przetwrstwa spoywczego, 1 mleczarnia, 1 oczyszczalnia ciekw mleczarskich oraz 1 zakad przetwrstwa misnego. Produkcj na poziomie od 0,1 do 1 tony odpadw zadeklaroway 4 zakady przetwrstwa spoywczego, 3 mleczarnie i 1 ubojnia. Wikszo, bo ponad 50% respondentw, jako sposb utylizacji odpadw organicznych wskazaa odbir odpadw przez firm zewntrzn, utylizujc odpady. Drugim, najbardziej popularnym, sposobem okazaa si moliwo przekazywania odpadw gospodarstwom rolnym taki sposb utylizacji wybiera 16% respondentw. Odpady wykorzystywane s przez rolnikw jako karma dla zwierzt bd jako nawz. 14% badanych firm wykorzystuje odpady, 6% spala odpady, kolejne 4% sprzedaje odpady indywidualnym odbiorcom bd wywozi odpady na pola. 4 badane firmy wskazay, e korzystaj z dwch sposobw utylizacji odpadw. 69% badanych firm generuje odpady pochodzenia zwierzcego, 25% odpady pochodzenia rolinnego, 6% generuje dodatkowo inne odpady, m.in. odpady medyczne. Wrd odpadw zwierzcych wymieniano gwnie obornik, gnojowic, miso, tuszcze i resztki zwierzce oraz koci. Odpady rolinne generowane przez firmy rolno-spoywcze regionu dzkiego to przede wszystkim serwatka, kiszonka, obierki oraz produkty i surowce nieprzydatne do spoycia i przetwarzania. S one sklasyfikowane pod kodem 020501 jako stae i/lub cieke niepenowartociowe lub przeterminowane surowce i produkty nienadajce si do dalszego przetwarzania.

31

mleczarskich

Wykres 10. Podzia ze wzgldu na rodzaj prowadzonej dziaalnoci wrd firm generujcych 10,1 do 50 ton odpadw rdo: oprac. wasne.

Wykres 11. Podzia ze wzgldu na rodzaj prowadzonej dziaalnoci wrd firm generujcych od 0,1 do 1 tony odpadw rdo: oprac. wasne.

32

Odpadem poprodukcyjnym w mleczarniach jest odpad pynny, ktry w gwnej mierze stanowi mleko niespeniajce norm ywieniowych ze wzgldu na zbyt wysok zawarto antybiotykw. Odpadem s rwnie przeterminowane serki i jogurty, a take inne produkty mleczarskie odcinite na prasach, oddzielone od opakowa, ktre mona unieszkodliwi w procesie fermentacji metanowej. Badane firmy wskazay, e mleczarnie oraz gorzelnie generuj odpady rolinne, ubojnie i chlewnie odpady zwierzce, zakady przetwrstwa spoywczego wytwarzaj zarwno odpady pochodzenia zwierzcego, jak i rolinnego.

Wykres 12. Sposb utylizacji odpadw rdo: oprac. wasne.

Wykres 13. Podzia odpadw organicznych generowanych w wojewdztwie dzkim rdo: oprac. wasne.

Wikszo respondentw generowane odpady przechowuje w zamknitych zbiornikach. 14 badanych firm odpowiedziao, e nie magazynuje odpadw, gdy na bieco przekazuje je odbiorcom, 4 firmy wskazay, e magazynuj odpady na otwartej przestrzeni, kolejne 4 przechowuj odpady w chodniach, pozostae gromadz odpady w zbiornikach, halach bd kontenerach. Ponadto, 68% badanych firm nie posiada wasnych pojemnikw. Pojemniki dostarczane s przez firmy, ktre zajmuj si utylizacj odpadw, a take ich transportem do miejsca docelowego. Pozostae firmy korzystaj z wasnych pojemnikw zamknitych bd kwasoodpornych, bd kontenerw.

33

Wykres 14. Sposoby magazynowania odpadw firm generujcych odpady organiczne w regionie dzkim rdo: oprac. wasne.

Wykres 15. Miesiczne koszty utylizacji odpadw ponoszone przez firmy regionu dzkiego rdo: oprac. wasne.

34

Wikszo badanych firm wskazao, e albo nie ponosz kosztw z tytuu utylizacji odpadw, albo ponosz niskie koszty w przedziale od 10 do 500 z miesicznie. 10 firm wskazao, e ponosi koszty w wysokoci od 1001 do 5000 z, 5 firm ponosi koszty z przedziau od 501 do 1000, 4 firmy ponosz koszty powyej 5000 z.

65% badanych firm uwaa, e oddawanie odpadw do biogazowni jest korzystne. Zdaniem respondentw gwn korzyci jest obnienie kosztw utylizacji odpadw organicznych. Firmy, ktre uwaaj, e oddawanie odpadw do biogazowni jest niekorzystne to gwnie podmioty wytwarzajce gnojowic. Firmy te jako gwny argument podaj fakt, i gnojowica jest cennym nawozem i z reguy jest wykorzystywana do wasnych potrzeb. Mimo zainteresowania oddawaniem odpadw do biogazowni tylko jedna firma zadeklarowaa, e w taki sposb utylizuje odpady. Pozostaa cz firm nie oddaje odpadw do biogazowni, poniewa w pobliu prowadzonej dziaalnoci nie ma adnej biogazowni. Gdyby istniaa biogazownia, 28 firm zadeklarowao, e mogoby oddawa od 76 do 100% generowanych odpadw, 16 firm mogoby oddawa od 1 do 25%, 5 firm od 26 do 50%, 2 firmy od 51 do 75%. Zdecydowana wikszo (78%) mogaby oddawa odpady do biogazowni raz w tygodniu, 19% raz w miesicu. Najkorzystniejszy, zdaniem respondentw, byby transport zapewniony przez biogazowni.

Wykres 16. Potencjalna, procentowa ilo odpadw organicznych oddawanych do biogazowni rdo: oprac. wasne.

Najwiksza liczba zakadw generujcych odpady organiczne na poziomie powyej 50 ton rocznie znajduje si w powiecie piotrkowskim oraz w powiecie dzkim wschodnim. Po 3 zakady znajduj si w powiecie wieluskim i zgierskim, po 2 zakady znajduj si natomiast w powiecie bechatowskim, brzeziskim, poddbickim oraz sieradzkim.

35

Wykres 17. Liczba zakadw generujcych odpady organiczne w poszczeglnych powiatach rdo: oprac. wasne.

Tabele 3 i 4 przedstawiaj liczb przedsibiorstw rolno-spoywczych w powiecie piotrkowskim i dzkim wschodnim w podziale na wolumen generowanych odpadw organicznych.
Tabela 3 Podzia zakadw w powiecie piotrkowskim ze wzgldu na ilo generowanych odpadw organicznych Rodzaj dziaalnoci Ubojnie Gorzelnie Mleczarnie Chlewnie rdo: oprac. wasne. Tabela 4 Podzia zakadw w powiecie dzkim wschodnim ze wzgldu na ilo generowanych odpadw organicznych Rodzaj dziaalnoci Zakad przetwrstwa spoywczego Ubojnie Mleczarnie Zakad przetwrstwa misnego Produkcja powyej 50 ton odpadw rocznie 2 1 1 0 Produkcja od 10 do 50 ton odpadw rocznie 0 0 0 1 Produkcja powyej 50 ton odpadw rocznie 2 1 1 1 Produkcja od 10 do 50 ton odpadw rocznie 3 0 0 0

36

rdo: oprac. wasne.

W powiecie piotrkowskim najwiksz ilo odpadw wytwarzaj ubojnie, w powiecie dzkim wschodnim s to zakady przetwrstwa spoywczego. Zarwno w powiecie piotrkowskim, jak i dzkim wschodnim najbardziej popularny sposb utylizacji odpadw to przekazywanie ich firmom utylizujcym odpady bd sprzeda odpadw indywidualnym odbiorcom. W obu powiatach generowane s gwnie odpady zwierzce, tj. resztki i tuszcze zwierzce, ktre s poddawane utylizacji przez wyspecjalizowane firmy zwykle poprzez spalanie. W powiecie piotrkowskim 2 firmy wskazay, e ponosz miesiczne koszty z tytuu utylizacji odpadw w przedziale od 1001 do 3000 z, kolejne dwie ponosz koszty powyej 5000 z, pozostae 3 firmy nie ponosz kosztw albo s to koszty w przedziale od 10 do 500 z. W powiecie dzkim wschodnim 2 firmy ponosz koszty powyej 5000 z, pozostae 3 firmy albo ponosz koszty w wysokoci od 10 do 500 z, albo od 501 do 1000 z, albo od 1001 do 5000 z.
Tabela 5 Zakady mleczarskie w regionie dzkim w podziale na powiaty i ilo generowanych odpadw organicznych Powiat Bechatowski dzki wschodni d Piotrkowski Poddbicki Radomszczaski Rawski Sieradzki Skierniewicki Wieluski Zgierski rdo: oprac. wasne. Ponad 50 ton 0 1 0 0 2 1 0 0 1 2 1 Od 10,1 do 50 ton 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Od 5,1 do 10 ton 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 Poniej 5 ton 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0

37

Firmy w obu powiatach uwaaj, e oddawanie odpadw do biogazowni jest korzystne, przede wszystkim dostrzegaj korzyci finansowe tego sposobu utylizacji odpadw. Mleczarnie w regionie dzkim produkuj odpady organiczne pochodzenia rolinnego, gwnie serwatk oraz inne biodegradowalne odpady, nieprzydatne do spoycia. Z analizy wynikw badania wynika, e najwiksza ich ilo powstaje w powiecie poddbickim i wieluskim. Wobec powyszego wydaje si, e najdogodniejsz lokalizacj dla instalacji mikrobiogazowej, bazujcej przede wszystkim na odpadach mleczarskich, jest powiat poddbicki lub wieluski. Kolejnym dogodnym miejscem jest granica pomidzy powiatem poddbickim i zgierskim.

przeprow 3. Wnioski wynikajce z przeprowadzonej analizy

Firmy generujce odpady organiczne w regionie dzkim to w wikszoci mae przedsibiorstwa, ktre w cigu roku generuj ponad 50 ton tych odpadw. Gwnym producentem odpadw organicznych w regionie s ubojnie i mleczarnie, w zwizku z tym generowane przez nie odpady s gwnie odpadami pochodzenia zwierzcego. Najbardziej popularnymi sposobami utylizacji odpadw poprzemysowych jest przekazywanie ich firmom zewntrznym, specjalizujcym si w utylizacji, lub indywidualnym odbiorcom, gwnie rolnikom. Niewielka cz zakadw generujcych odpady zatrzymuje je do wasnego uytku. Kolejn wan informacj, zdobyt w badaniu, jest deklaracja przedsibiorstw rolno-spoywczych, e gdyby w pobliu, w promieniu 2025 km od prowadzonej dziaalnoci istniaa biogazownia, wikszo firm byaby skonna nieodpatnie przekazywa jej wasne odpady, zwaszcza jeli byby zapewniony przez biogazowni odbir i transport odpadw. Z uwagi na fakt, e wikszo firm rolno-spoywczych nie posiada wasnych zbiornikw na odpady, wane byoby zapewnienie systematycznego odbioru odpadw, najlepiej z czstotliwoci raz w tygodniu. Dziki temu przedsibiorstwa nie musiayby wygospodarowywa dodatkowej powierzchni do przechowywania odpadw oraz nie ponosiyby dodatkowych kosztw z tytuu utylizacji odpadw organicznych.

38

Mae firmy respondenci badania w wikszoci nie ponosz kosztw z tytuu utylizacji odpadw bd s to koszty niskie, dlatego te raczej dostrzegaj korzyci z oddawania odpadw do biogazowni ni z tworzenia wasnych instalacji mikrobiogazowych. Najwiksza ilo odpadw w regionie generowana jest przez firmy zlokalizowane w powiecie piotrkowskim i dzkim wschodnim. Istniej trzy dostpne lokalizacje, gdzie z punktu widzenia dostpnoci odpadw moe by zbudowana biogazownia. Pierwszym z nich jest teren powiatu piotrkowskiego, drugim powiat dzki wschodni, trzecim natomiast, ze wzgldu na blisko obu powiatw, jest ich granica. Potencjalny inwestor moe tu liczy na rodki z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w ramach Systemu Zielonych Inwestycji GIS (2 Program priorytetowy: Biogazownie rolnicze). S to rodki zarwno w formie poyczek, jak i dotacji. W obu powiatach s wytwarzane gwnie odpady pochodzenia zwierzcego, ktre do tej pory zakady oddaj gwnie firmom zewntrznym. Inaczej ni w przypadku maych przedsibiorstw wyglda sytuacja w przypadku rednich i duych zakadw przetwrstwa rolno-spoywczego. Ponosz one do wysokie koszty z tytuu utylizacji odpadw, dlatego te mona domniema, i bd one poszukiway alternatywnych form ich utylizacji. Co wicej, dostrzegaj one finansowe korzyci z wasnej instalacji biogazowej i jeli bdzie dostpna technologia uwzgldniajca ich specyfik procesow, s powanie zainteresowane rozwaeniem jej wdroenia. W wojewdztwie dzkim wystpuje spory, niezdiagnozowany potencja odpadw organicznych o charakterze food waste, wystpujcy w takich podmiotach, jak: stowki szkolne, uczelniane, szpitalne czy te cay segment gastronomiczny. Wczenie food waste jako cennego substratu o kapitalnej wartoci metanizacyjnej wymaga jednak zbudowania lokalnego systemu segregacji oraz odbioru odpadw z wymienionych jednostek i dostarczania do instalacji, np. w mleczarni czy ubojni.

po4. Analiza SWOT dla budowania mikroinstalacji biogazowych na bazie poprzemysowych odpadw biodegradowalnych w wojewdztwie dzkim
Mocne strony
Znaczny potencja poprzemysowych odpadw organicznych Koncentracja produkcji odpadw w obszarach dobrze skomunikowanych i wyposaonych w sieci elektroenergetyczne Szerokie zainteresowanie technologi dla instalacji mikrobiogazowych wrd rednich przedsibiorstw rolno-spoywczych Gotowo bezpatnego oddawania odpadw organicznych przez mae firmy rolno-spoywcze Dobra kondycja finansowa przedsibiorstw rolno-spoywczych Dostpne zasoby siy roboczej na terenach potencjalnych lokalizacji instalacji mikrobiogazowych Silne zaplecze badawczo-rozwojowe Politechnika dzka, Uniwersytet dzki Zaangaowane i aktywne spoecznoci lokalne Moliwo uzupenienia iloci odpadw poprzemysowych odpadami z rolnictwa i food waste

Sabe strony
Rozproszenie producentw odpadw organicznych Brak odpowiednich bada i analiz ekonomicznych w przedsibiorstwach produkujcych odpady organiczne Brak dugofalowych strategii wykorzystania odpadw na cele energetyczne przez przedsibiorstwa Niski kapita spoeczny w przedsibiorstwach Niewystarczajca wsppraca z sektorem B+R Brak odpowiednich analiz potwierdzajcy opacalno inwestycji w mikrobiogazownie Brak dobrych praktyk proekologicznych wrd pracownikw przedsibiorstw

Szanse
Nadanie strategicznego znaczenia gospodarce energetycznej i energetyce rozproszonej w Strategii rozwoju wojewdztwa dzkiego i Polityce spjnoci UE na lata 20142020 Moliwo powizania technologii biogazowych z gospodark odpadami w regionie Rosnca aprobata spoeczna dla technologii proekologicznych Moliwo skorzystania z dofinansowania ze rde publicznych np. krajowych NFOiGW i unijnych 7 PR Wzrost znaczenia niezalenoci energetycznej na poziomie regionalnym Wzrost wiadomoci w zakresie wykorzystania odpadw organicznych Pojawienie si rnorodnych technologii mikrobiogazowych Konieczno tworzenia planw gospodarki odpadami na poziomie gminy

Zagroenia
Niewystarczajca dostpno technologii mikrobiogazowych Skomplikowane procedury administracyjne dla tworzenia mikroinstalacji biogazowych Brak odpowiedniej koordynacji gospodarki odpadami na poziomie regionalnym Niewystarczajce dofinansowanie inwestycji ze strony pastwa/wadz regionu Brak odpowiednich regulacji prawnych, sprzyjajcych przedsiwziciom innowacyjnym Brak jednoznacznej, stabilnej polityki pastwa wobec OZE, a co za tym idzie wyczekujce postawy potencjalnych inwestorw Niska wiadomo spoeczna wrd wacicieli zakadw produkujcych odpady Stosunkowo wolny rozwj technologii mikrobiogazowni

40

rdo: oprac. wasne.

Obecnie w Polsce rozstrzyga si sze podstawowych kwestii, zwizanych z gospodark odpadami organicznymi i produkcj biogazu: po pierwsze czy bd to wielkie czy raczej mae instalacje; po drugie czy surowcem dominujcym bd odpady organiczne czy raczej specjalnie uprawiane roliny o duym potencjale metanizacyjnym; po trzecie czy instalacje biogazowe bd czci oglnokrajowego systemu energetycznego, czy raczej bd zaopatrywa w ciepo i energi elektryczn odbiorcw na obszarze ich lokalizacji; po czwarte czy biogazownie maj produkowa tylko ciepo, tylko energi elektryczn, energi elektryczn w skojarzeniu z ciepem lub chodem, czy bardziej efektywna bdzie produkcja uszlachetnionego biogazu dla transportu; po pite czy rozwj sektora biogazowego w Polsce naley oprze o sprawdzone, zagraniczne technologie i urzdzenia, czy te podj walk o wypracowanie wasnych oryginalnych i autorskich rozwiza technologicznych, wybiegajcych w przyszo i wykorzystujcych dotychczasowe dowiadczenia europejskie i wiatowe; po szste czy konieczne jest wprowadzenie specjalnych warunkw podnoszcych zyskowno produkcji biogazu rolno-spoywczego, czy instalacje rolno-spoywcze bd konkurencyjne na warunkach rynkowych. Powysze pytania domagaj si odpowiedzi na poziomie politycznym i ustawodawczym, technologicznym, ekonomiczno-finansowym, organizacyjnym i wiadomociowym.

V. Technologie biogazowe
Rozwj energetyki rozproszonej oparty jest w Polsce o trzy nastpujce dokumenty, opracowane i przyjte w latach 20092010: 1. Polityk Energetyczn Polski do 2030 roku, przyjt 10.11.2010; 2. Krajowy Plan Dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych, przyjty 07.12. 2010; 3. Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 20102020, przyjte 13.07.2010. Pierwsze dwa dokumenty traktuj biogazownie oglnie i nie rnicuj ich ze wzgldu na rodzaj. Wyznaczaj one wielko planowanej produkcji energii elektrycznej. Na koniec 2010 r. liczba mocy wytwrczych z biogazu wynosia 82,5 MW. Zgodnie z zaoeniami Polityki Energetycznej zakadana moc wytwrcza w roku 2020 powinna oscylowa w granicach 802 MW, a Krajowego Planu Dziaania 980 MW. Trzeci z powyszych dokumentw zakada stworzenie lepszych warunkw dla inwestorw podejmujcych dziaania ukierunkowane na biogazownie rolnicze. Jednak realizacja rzdowego hasa: Biogazownia w kadej gminie i wybudowanie do koca 2020 r. rednio jednej biogazowni w kadej gminie w Polsce nie ma realnych szans. Niemniej zapocztkowanie i rozpowszechnianie tej idei spowodowao podjcie wielu prb opracowania projektw biogazowni. W Polsce realizacja inwestycji w zakresie budowy biogazowni napotyka szereg przeszkd, wrd ktrych najwaniejszymi s: utrudniony dostp do informacji; ograniczony dostp do technologii; wysokie koszty budowy; wysokie wymagania rodowiskowe; brak stabilnej perspektywy wsparcia; ograniczenia prawne; protesty spoeczne.

42

W wojewdztwie dzkim nie ma instalacji biogazowych, cho region posiada ogromny potencja, gwarantujcy wykonalno i opacalno inwestycji biogazowych, co potwierdzaj wyniki badania terenowego, omwionego w poprzednim rozdziale. Przeprowadzone badanie koncentrowao si na analizie iloci i rodzaju odpadw organicznych, produkowanych przez przedsibiorstwa rolno-spoywcze, ktre traktowano jako potencjalny zasadniczy wsad dla mikrotechnologii biogazowej, penicej jednoczenie korzystn dla regionu funkcj utylizacyjn. Dostpno, rodzaj, ilo oraz gazowo lub stopie metanizacji odpadw determinuj technologi biogazow. Kady parametr, opisujcy wsady ma ogromny wpyw na szereg aspektw funkcjonowania instalacji biogazowej. Na podstawie wstpnych wynikw badania dokonano wyboru czterech potencjalnych lokalizacji instalacji mikrobiogazowni utylizacyjnych.

1. Wprowadzenie do technologii fermentacyjnych

Legenda gosi, e biogaz uywano ju w X w. p.n.e. do ogrzewania ani wodnych w Asyrii. Jan Baptysta van Helmont w XVII w. jako pierwszy odkry, e z gnijcej materii organicznej wydobywa si palny gaz. Odkd w padzierniku 1776 r. Alessandro Volta zademonstrowa, e gaz wydobywajcy si z osadu dennego pali si i wnioskowa, e istnieje bezporednia zaleno pomidzy iloci produkowanego palnego gazu a iloci materii organicznej, narodzi si proces biometanizacji. W 1808 r. Humphrey Davy okreli, e w gazach produkowanych podczas fermentacji gnojowicy bydlcej obecny jest metan. Rozwj mikrobiologii jako nauki doprowadzi do identyfikacji w latach 30. XX w. bakterii anaerobowych i warunkw sprzyjajcych produkcji metanu. Prowadzone badania dotyczyy albo zastosowania fermentacji metanowej w stabilizacji osadw ciekowych, albo produkcji biogazu z gnojowicy i/lub odpadw z gospodarstw domowych [70, s. 165183]. W ostatnim czasie kraje europejskie znalazy si pod presj badania rynku fermentacji metanowej z dwch istotnych powodw: wyszych cen energii i coraz bardziej rygorystycznych przepisw ochrony rodowiska. Kadego roku w wojewdztwie dzkim generowane s znaczne iloci odpadw. Stanowi one ogromny problem zwizany z ich zagospodarowaniem. Znaczca ilo odpadw deponowana jest na skadowiskach, gdzie zachodzi ich rozkad. Takie bezproduktywne

43

uwalnianie biometanu do atmosfery to nie tylko strata energii, ale rwnie negatywny wpyw na rodowisko. Metan ma 21-krotnie wikszy wpyw na powstawanie efektu cieplarnianego ni CO2. Niestety, pozyskanie biometanu z odpadw obarczone jest wieloma ograniczeniami organizacyjnymi i technologicznymi. Jedn z kilku moliwoci rozwizania problemu odpadw biodegradowalnych jest ich fermentacja prowadzona w kontrolowanych warunkach. Fermentacja, w przeciwiestwie do kompostowania, bya uwaana do poowy lat 90. XX w. za technologi niedostatecznie rozpoznan i kosztown. Odpady przetwarzane byy metod tlenow, charakteryzujc si niszymi nakadami. Rozwj technologii fermentacyjnych oraz informacje uzyskiwane z eksploatacji rnych instalacji udowodniy, e beztlenowa utylizacja odpadw moe sta si konkurencyjna w stosunku do kompostowania, szczeglnie w przypadku odzysku energii. Sterowana fermentacja metanowa odpadw polega na przeprowadzaniu beztlenowego, biochemicznego rozkadu substancji organicznych w bioreaktorze w cile kontrolowanych warunkach z wyprodukowaniem biogazu oraz osadu pofermentacyjnego o wasnociach nawozowych [82].

bi 2. Przebieg procesu produkcji biogazu

Proces produkcji biogazu mona podzieli na cztery etapy: obrbk wstpn substratw, fermentacj metanow, uszlachetnianie biogazu i uzdatnienie osadu pofermentacyjnego. Poziom obrbki wstpnej zaley od rodzaju substratu, np. gnojowica musi by mieszana, podczas gdy odpady komunalne naley segregowa i rozdrabnia. Etap fermentacji metanowej zachodzi w fermentorze. Istnieje wiele dostpnych rozwiza technologicznych, w zalenoci od temperatury procesu, sposobu mieszania zawartoci fermentora, co jest podyktowane rn zawartoci suchej masy w odpadach. Wyprodukowany w procesie fermentacji metanowej biogaz musi by uszlachetniony, poniewa zawiera zanieczyszczenia, ktre mogyby doprowadzi do uszkodzenia silnikw i innych urzdze. Oczyszczanie biogazu polega na usuniciu siarkowodoru i pary wodnej. Ponadto, jeli biogaz miaby by wykorzystywany jako paliwo samochodowe, dodatkowo naleaoby usun dwutlenek wgla [75]. Ponisze rysunki przedstawiaj oglny schemat biogazowni wykorzystujcej rne substraty.

44

Rysunek 1. Schemat biogazowni rolniczej z zastosowaniem kosubstratw rdo: [120].

Rysunek 2. Schemat biogazowi rolniczej rdo: [120].

45

46

Przygotowanie odpadw przed wprowadzeniem ich do komory fermentacyjnej polega na: usuniciu niebiodegradowalnych materiaw; zapewnieniu jednolitego, maego rozmiaru czstek surowca w celu ustalenia warunkw dla wydajnego procesu; usuniciu materiaw, ktre mog zmniejszy jako osadu pofermentacyjnego [75]. Dostpne s rnorodne procesy obrbki i wybr odpowiedniego musi by dokonany w odniesieniu do ceny, wykorzystywanych surowcw i rodzaju technologii. Wstpna obrbka gnojowicy ogranicza si do usuwania piasku lub mieszania jej z innymi odpadami organicznymi, natomiast stae odpady komunalne wymagaj bardziej zoonych procesw. Ich obrbka polega na oddzieleniu nadajcych si do ponownego wykorzystania i niefermentowanych odpadw od frakcji organicznej. Mona to osign albo przez segregacj u rda lub przez mechaniczne oddzielenie, w przypadku zmieszanych staych odpadw komunalnych. Segregacja u rda ma znaczcy wpyw na jako osadu pofermentacyjnego, ktry zgodnie z teori powinien zawiera niewielkie iloci zanieczyszcze [75], [58]. Odpady segregowane u rda mog wymaga obrbki mechanicznej, ktra wpywa niekorzystnie na jako osadu pofermentacyjnego, obniajc jego warto. Niemoliwe jest usunicie wszystkich zanieczyszcze, w szczeglnoci maej frakcji, takiej jak metale cikie. Najczciej sytuacja taka ma miejsce w przypadku staych odpadw komunalnych, gdzie segregacja u rda nie jest moliwa [75]. W tym przypadku obrbka mechaniczna polega na: sortowaniu rcznym, ktre wykonuje si w celu usunicia materiaw, takich jak baterie, due przedmioty, cegy i inne zwizki nieorganiczne; przesiewaniu bbnowym lub w innego rodzaju sicie w celu usunicia elementw ponadgabarytowych; wykorzystaniu myna motkowego do rozdrabniania odpadw; uyciu hydropulpera do rozdrabniania i rozwkniania. Odpady pochodzenia zwierzcego stanowi rdo organizmw patogennych. Z tego wzgldu odpady te naley podda obrbce termiczno-cinieniowej. Przetwarzanie odpadw pochodzenia zwierzcego reguluje Rozporzdzenie nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 03.10.2002 r. Takie substraty przed umieszczeniem w komorze fermentacyjnej wymagaj odpowiedniego przygotowania: rozdrobnione odpady kat. 2. musz zosta poddane procesowi sterylizacji obrbce termicznej poprzez dziaanie pary o parametrach min. 133C, 0,3 MPa przez 20 minut, rozdrobnione odpady kat. 3. (rednica maks. 12 mm) procesowi higienizacji w temperaturze 70C przez min. 60 minut.

Fermentacja metanowa Fermentacja metanowa jest to proces biochemiczny, ktry zachodzi w warunkach beztlenowych, a wysokoczsteczkowe substancje organiczne rozkadane s przez bakterie metanowe. Proces skada si z czterech faz: hydrolizy, kwasogenezy, octanogenezy, metanogenezy.

Rysunek 3. Schemat procesu fermentacji metanowej rdo: oprac. wasne.

Hydroliza: W tej fazie zwizki organiczne, w wikszoci nierozpuszczalne (biaka, wglowodany, tuszcze), s rozkadane przy udziale enzymw bakterii hydrolizujcych do substancji rozpuszczalnych w wodzie (cukrw prostych, aminokwasw, kwasw tuszczowych). Hydroliza zwizkw trudno ulegajcych rozkadowi, takich jak celuloza i ligniny jest uznawana za etap limitujcy szybko fermentacji metanowej [56]. Kwasogeneza: Jest to faza zakwaszania, w ktrej produkty hydrolizy s przeksztacane przez fakultatywne bakterie acidogenne do krtkoacuchowych kwasw organicznych (mrwkowego, octowego, propionowego, masowego, walerianowego, ka-

47

pronowego), alkoholi (m.in. metanolu, etanolu), aldehydw, a take dwutlenku wgla i wodoru. Produkty tej fazy charakteryzuj si intensywnym zapachem. Akumulacja lotnych kwasw tuszczowych powoduje obnienie odczynu pH do ok. 5,5 [56], [19]. Octanogeneza: Jest to etap, w ktrym przy udziale bakterii octanogennych z kwasw organicznych powstaje kwas octowy oraz ditlenek wgla i wodr, czyli substraty, ktre mog by przeksztacone w metan. W tej fazie pojawiaj si bakterie, ktre redukuj siarczany. Octanogeneza decyduje o wydajnoci produkcji biogazu [56], [19]. Metanogeneza: W fazie tej z kwasu octowego lub z wodoru i ditlenku wgla powstaje biogaz palny gaz, skadajcy si przede wszystkim z metanu i ditlenku wgla. Z bada wynika, e w czasie fermentacji metanowej z kwasu octowego powstaje ok. 70% metanu, a ok. 30% z wodoru i ditlenku wgla [58]. W stabilnie przebiegajcym procesie fermentacji szybko tworzenia produktw porednich w danej fazie jest rwna szybkoci ich rozkadu w fazie nastpnej. W efekcie prawie caa ilo substancji organicznych ulegajcych biodegradacji zostaje przeksztacona w kocowe produkty, tj. metan, ditlenek wgla, amoniak, siarkowodr. Etapy I i II s cile ze sob powizane. Czsto nazywane s fermentacj kwan, poniewa produktami ich przebiegu s kwasy. Podobnie powizane s ze sob etapy III i IV, bezporednio odpowiedzialne za produkcj metanu, okrelane nazw fermentacja metanogenna. Optymalny przebieg procesu fermentacji ma miejsce, gdy szybkoci rozkadu substancji organicznych w fazie fermentacji kwanej i metanowej s takie same [75]. Zakcenia powstajce w poszczeglnych fazach pomidzy bakteriami oraz produktami metabolizmu mog doprowadzi do zaamania procesu fermentacji, co przyczynia si do obnienia odczynu pH oraz waha produkcji biogazu. Wpyw poszczeglnych parametrw na przebieg procesu fermentacji przedstawiono w tabeli 6.
Tabela 6 Parametry prowadzenia procesu fermentacji Parametr 1 Temperatura Charakterystyka i wpyw na przebieg procesu 2 W zalenoci od temperatury procesu mona wyrni trzy rodzaje fermentacji: fermentacj psychrofilow T < 25C fermentacj mezofilow T = 37C 38C fermentacj termofitow T = 52C 55C [58]

48

Tabela 6 (cd.) 1 Odczyn pH 2 Odczyn pH jest czynnikiem majcym bardzo duy wpyw na stabilno pracy komr fermentacyjnych. Bakterie biorce udzia w poszczeglnych etapach procesu fermentacji potrzebuj odpowiedniego odczynu pH, ktry zapewnia im optymalny wzrost. Optymalne pH dla: bakterii hydrolizujcych i kwasogennych pH = 4,5 do 6,3 bakterii produkujcych kwas octowy i metan pH = 6,8 7,5 Zaleno midzy zawartoci wgla i azotu w materiale organicznym reprezentowana przez stosunek C/N przyjmuje optymaln warto w przedziale 2030. Zwizki azotu s niezbdne do budowy biaka bakteryjnego organizmw biorcych udzia w procesie fermentacji, ale zbyt maa warto wspczynnika C/N prowadzi do gromadzenia si toksycznego amoniaku [73], [8]. Mieszanie zawartoci komr fermentacyjnych jest konieczne do utrzymania stabilnego przebiegu procesu fermentacji, poniewa: zapewnia jednorodny przebieg procesw w caej objtoci komory, utrzymuje w caej komorze jednakow temperatur, pozwala utrzyma jednorodn konsystencj, pozwala na atwiejsze odgazowanie i spadek stenia rozpuszczonego ditlenku wgla, przyspiesza procesy biologicznego rozkadu [73]. Inhibitory to substancje, ktre nawet w maych ilociach mog by toksyczne dla bakterii biorcych udzia w fermentacji, przez co doprowadzaj do zakce w procesach rozkadu substancji organicznej. Moemy je podzieli na te, ktre powstaj jako produkty porednie w poszczeglnych fazach fermentacji (lotne kwasy tuszczowe, amoniak, siarkowodr wodr) bd te, ktre dostaj si do instalacji przez podanie podoa (antybiotyki, rodki dezynfekujce, rozpuszczalniki, sole mineralne czy metale cikie) [99], [22]. Obcienie komory adunkiem okrela mas odpadw, ktra jest wprowadzona dobowo do 1m3 roboczej objtoci komory fermentacyjnej. Przecienie komory prowadzi do niskiej wydajnoci biogazu ze wzgldu na nagromadzenie si substancji inhibitujcych rozkad w zawiesinie fermentacyjnej. W takich okolicznociach tempo podawania substratu do systemu musi by zmniejszone. Parametr ten jest szczeglnie wany do kontroli procesw cigych [75]. Czas retencji jest to czas potrzebny do osignicia cakowitej degradacji materii organicznej. HRT jest wanym parametrem, gdy okrela czas dostpny dla wzrostu bakterii i przemian substancji organicznych. W procesach cigych HRT musi by duszy ni podwjny czas wzrostu bakterii, aby zapobiec ich wymyciu. W warunkach mezofilnych wynosi 1530 dni, a w termofilnych 1214 dni [75].

C/N

Mieszanie

Substancje toksyczne

Obcienie komory fermentacyjnej adunkiem

Hydrauliczny czas zatrzymania (HRT)

rdo: oprac. wasne.

49

Uszlachetnianie biogazu W rolniczych instalacjach biogazowych biogaz wytwarzany jest w nierwnomiernych ilociach. Niemoliwe zatem jest jego bezporednie wprowadzanie do systemu spalania; konieczne jest jego magazynowanie. Zbiorniki magazynowe biogazu musz spenia szereg warunkw, takich jak: szczelno, odporno na zmiany temperatury zewntrznej i warunkw atmosferycznych, odporno na promieniowanie UV oraz pozwala na bezpieczne magazynowanie zmiennej iloci tego medium. Najczciej uywanymi s zbiorniki niskocinieniowe pracujce w zakresie nadcinienia od 0,05 do 0,50 mbar. Wykonane s z folii jako kopuy gazowe na fermentorze lub w formie zewntrznych magazynw. Podstaw zbiornika biogazu jest konstrukcja stalowa stela nony, na ktrym opiera si folia, gdy zbiornik jest pusty. Folia kopuy rozszerza si w zalenoci od stanu napenienia magazynu gazem. Nowym rozwizaniem jest tak zwany magazyn dwumembranowy. W tym systemie buduje si dwie kopuy wewntrzn jest foliowy zbiornik na gaz, zewntrzn stanowi kopua foliowa nakadana

A Membrana zewntrzna, B Membrana wewntrzna, C System przepywu powietrza, D System lin, E Ucho kotwiczne,

F Zawr zwrotny, G Dmuchawa, H Zawr niskocinieniowy, I Zawr nadcinienia, J Okienko kontrolne

Rysunek 4. Zbiornik niskocinieniowy do magazynowania biogazu

50

rdo: Pozyskiwanie biogazu z odpadw komunalnych, http://agroenergetyka.pl/?a=article&id=530

A Membrana zewntrzna B Membrana wewntrzna C System przepywu powietrza D Zawr zwrotny

E Wentylator promieniowy F Ucho kotwiczne G Zawr bezpieczestwa H Okienko kontrolne I Czujnik ultradwikowy

Rysunek 5. Zbiornik membranowy do magazynowania biogazu rdo: Catalogue Biogas storage tanks for each Plan Design, http://ceno-tec.de

na waciw powok magazynu gazu. Do przestrzeni pomidzy dwoma kopuami wdmuchuje si powietrzne none. Dziki takiemu rozwizaniu kopua zewntrzna jest zawsze w stanie napitym i doskonale chroni waciwy zbiornik gazu [82]. Fermentacja metanowa jest opacalnym sposobem zagospodarowania odpadw z uwagi na produkcj biogazu i osadu pofermentacyjnego. Uycie lub sprzeda obu tych produktw moe zapewni znaczne wpywy finansowe. Jednake, eby uzyska maksymaln ilo tych produktw, konieczne jest ich dalsze przetwarzanie [75]. Biogaz wyprodukowany w procesie fermentacji metanowej skada si z metanu (CH4) i dwutlenku wgla (CO2) oraz niewielkich iloci siarkowodoru (H2S) i amoniaku (NH3). Zwykle gaz nasycony jest par wodn i moe zawiera czstki kurzu i siloksany. Wpyw na jako biogazu ma skad odpadw, z ktrych jest produkowany [73]. Odsiarczony i oczyszczony biogaz moe by wykorzystywany na wiele rnych sposobw, jak gaz ziemny, co ilustruje rysunek 6.

51

Rysunek 6. Schemat rnych metod wykorzystania biogazu i metod jego uszlachetniania rdo: Leibniz Institute of Agricultural Engineering Postdam-Bornim e. V. (ATB), http://atbpotsdam.de

52

Biogaz moe by wykorzystywany do ogrzewania przy uyciu kotw. Ciepo to ma wiele zastosowa, moe by m.in. uywane w zakadzie do produkcji pary wodnej wykorzystywanej w procesach przemysowych. Koty nie maj szczeglnych wymaga dotyczcych jakoci biogazu. Preferuje si jednak usunicie siarkowodoru, poniewa tworzy on kwas siarkawy w kondensacie, powodujcy korozje. Para wodna natomiast moe powodowa problemy z dyszami gazowymi. Wraz z usuniciem wody nastpuje jednoczesna redukcja duych iloci siarkowodoru [75]. Obecnie w krajach zachodnich biogaz najczciej wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej i cieplnej w jednostkach skojarzonych (elektrociepownie zblokowane nazywane instalacjami kogeneracyjnymi CHP-plant (Cogeneration Heat Power-plant)).

Silniki gazowe maj podobne wymagania do wymogw kotw, za wyjtkiem niszego stenia siarkowodoru. W silnikach biogazowych emisje NOx s zwykle niskie z powodu dwutlenku wgla zawartego w gazie. Wikszym jednak problemem jest stenie tlenku wgla (CO). Jednake ze rodowiskowego punktu widzenia CO stanowi mniejszy problem ni NOx, poniewa jest natychmiast utleniany do CO2. Jednostki kogeneracyjne s dobrym sposobem efektywnego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa dla biogazowni. Ciepo moe by wykorzystane, na przykad, do podgrzewania fermentora i sterylizacji osadu pofermentacyjnego. Pozostaa energia elektryczna moe by sprzedana do sieci [75]. Biogaz moe by rwnie wykorzystany jako paliwo samochodowe. Jednake wymagania dotyczce jakoci tego gazu s zdecydowanie bardziej surowe. Biogaz musi zosta uszlachetniony tak, aby uzyska: wysz warto kaloryczn; sta jako gazu, ktra ma zapewni bezpieczn jazd i prac silnika; mniejsze ryzyko korozji z powodu wysokich poziomw siarki, amoniaku i wody; gaz bez adnych czsteczek powodujcych mechaniczne uszkodzenia [99]. W praktyce oznacza to, e zawarto metanu w biogazie powinna by zwikszona do 95%, a gaz ten powinien by sprony. Uszlachetniony biogaz jest uwaany za jedno z najczystszych paliw, majce minimalny wpyw na rodowisko i zdrowie ludzi. Mimo e takie dziaania wi si z wysokimi kosztami, istnieje wiele przykadw w caej Europie, gdzie biogaz jest uszlachetniany komercyjnie. Osad pofermentacyjny Osad pofermentacyjny jest drugim po biogazie produktem procesu fermentacji. W trakcie procesu z surowca usuwana jest cz wgla, wodoru i tlenu, a podstawowe skadniki odywcze (N, P, K) pozostaj w znacznej iloci w osadzie. Dostpno skadnikw odywczych jest wysza w pofermencie ni w surowych odpadach organicznych. Na przykad, osad przefermentowany zawiera o 25% wicej azotu dostpnego dla rolin (NH4-N) i wysze pH ni surowa gnojowica. Ponadto, przykra uciliwo zapachowa zmniejsza si o okoo 80% [99], [58]. Zastosowanie osadu przefermentowanego wpywa korzystnie na bilans prchnicy w glebie, tak wic moe by stosowany jako nawz lub uyniacz gleby w rolnictwie. Takie wykorzystanie umoliwia obieg skadnikw odywczych i utrzymuje lub poprawia struktur gleby.

53

W zalenoci od planowanego sposobu zagospodarowania osadu pofermentacyjnego musi on zosta poddany odpowiedniej obrbce kocowej, np. odwodnieniu. W wyniku odwodnienia osad pozbawiany jest nadmiaru wody w stopniu zapewniajcym uzyskanie gstoci nasypowej umoliwiajcej magazynowanie, transport czy skadowanie na skadowiskach [99]. Odwadnianie osadw pofermentacyjnych nie zawsze jest stosowane. Materia odpadowy w postaci pynnej moe by rozprowadzany na polu metod iniekcji lub metod natryskiwania. Nawodnienia takie mog by jednak stosowane wycznie w okresie, kiedy azot pobrany jest przez roliny i nie przenika w gb gruntu, a co za tym idzie do wody gruntowej [72]. Kofermentacja Kofermentacja, inaczej zwana rwnie wspfermentacj, jest to fermentacja przynajmniej dwch skadnikw pochodzcych z rnych rde [58]. Najczciej udzia jednego substratu (np. gnojowicy i osadw ciekowych) jest dominujcy. Do niedawna beztlenowa fermentacja bya procesem jednego substratu. Dzisiaj moliwoci procesu fermentacji s lepiej znane i dlatego kofermentacja staa si szeroko stosowan technologi. Oglnie kofermentacj stosuje si w technologiach mokrych jednostopniowych, takich jak np. w reaktorach z cigym wymieszaniem (Continuous Stirred Tank Reactor CSTR). Substrat jest zwykle rozcieczony i zawiera od 8 do 15% suchej masy. Zastosowanie technologii mokrej jest szczeglnie uzasadnione w sytuacji, kiedy osad przefermentowany moe by bezporednio zastosowany na polach bez koniecznoci jego odwadniania. Zestawienie zalet i cech procesu fermentacji przedstawiono w tabeli 7.
Tabela 7 Zalety i wady procesu kofermentacji Zalety bardziej jednorodny skad i korzystniejsze proporcje substancji odywczych wikszy stopie rozkadu substancji organicznej wiksza produkcja biogazu produkcja wikszej iloci kompostu do rekultywacji Wady konieczno dodatkowego wstpnego przygotowania odpadw wymagana higienizacja wsadu wiksze iloci ciekw, o wyszych wartociach ChZT, wymagajcych oczyszczania wiksze zapotrzebowanie na energi do mieszania

54

rdo: [58].

Obecnie rolnictwo oczekuje wysokiej jakoci nawozw bez zanieczyszcze, dlatego te kofermentacja skania si ku kontrolowanemu mieszaniu odpadw z przemysu spoywczego, skoszonej trawy z parkw, odpadw z mleczarni itp. wraz z rozcieczonym podoem, takim jak nawozy zwierzce lub osady ciekowe. Zalecane i mniej korzystne substraty do procesu wspfermentacji przedstawiono w tabeli 8.
Tabela 8 Zalecane i mniej korzystne komponenty do procesu wspfermentacji

rdo: [73].

55

Istniej dwa gwne czynniki, ktre przyczyniy si do promowania procesu kofermentacji: 1. Komory fermentacyjne w oczyszczalniach ciekw s zwykle ponadwymiarowe. Dodanie kosubstratw zwiksza produkcj biogazu, a tym samym energii elektrycznej przy jedynie marginalnych dodatkowych kosztach. Dodatkowo wytworzona energia pozwala na pokrycie potrzeb energetycznych oczyszczalni ciekw za rozsdn cen. 2. Produkcja biogazu pochodzenia rolniczego z samej gnojowicy (ktra ma stosunkowo nisk wydajno gazu) nie jest ekonomicznie opacalna przy biecych cenach ropy naftowej. Dodanie kosubstratw o duym potencjale metanu nie tylko zwiksza wydajno gazu, ale przede wszystkim zwiksza dochody biogazowni z tytuu podatkw utylizacyjnych (tipping fee) [10]. Technologie biogazowe przykady rozwiza Ta rolnicza biogazownia bdca przykadem kofermentacji kiszonki kukurydzy i gnojowicy zostaa wybudowana w 2003 r. w Austrii. Instalacja znajduje si na fermie zajmujcej si hodowl trzody chlewnej. Gnojowica (20 m3/d) stosowana jest jako kosubstrat (30% udziau) w celu osignicia homogenizacji staego surowca, jakim jest gwnie kiszonka kukurydzy oraz pokruszone suche roliny. W tej biogazowni przetwarza si okoo 11 000 t/rok kiszonki wraz z 7300 t/rok obornika i odciekw z kiszonki. Do dwch rwnolegych komr fermentacyjnych substraty s podawane automatycznie co godzin. Reaktory pracuj w temperaturze 39C, a czas zatrzymania wynosi 77 dni, co odpowiada objtoci zaadunku 4,4 kg VS/m3/d (VS volatile solids). Zawarto fermentora mieszana jest za pomoc dwch mechanicznych mieszade. Rozcieczanie mieszaniny substratw do wartoci suchej masy poniej 10% zapewnia Zdjcie 1. Biogazownia rolnicza w Reidling, Austria Przykad instalacji z kofermentacj efektywne mieszanie. Ilo produkowanego rocznie biogazu wynosi rdo: Biomass gasification and biomass technology, okoo 4 020 000 m3. Vienna University of Technology, http://renet.at

56

Rysunek 7. Schemat instalacji z dwoma rwnolegymi zbiornikami rdo: [9]. Tabela 9 Parametry operacyjne biogazowni Parametry operacyjne biogazowni rolniczej opartej o proces kofermentacji o wydajnoci 1 MW z dwiema rwnolegymi komorami fermentacyjnymi Pojemno zbiornikw na kiszonk 9 000 m3 Objto komory fermentacyjnej 1 2 000 m3 Objto komory fermentacyjnej 2 1 850 m3 Objto krytego zbiornika na osad pofermentacyjny 2 000 m3 Objto odkrytego zbiornika na osad pofermentacyjny 3 800 m3 Wsadowa ilo kiszonki 11 000 t/rok Produkcja biogazu 4,02 mln m3/rok Produkcja energii elektrycznej 8 030 MWh/rok Produkcja energii cieplnej 8 223 MWh/rok Zuycie energii elektrycznej na wasne potrzeby 562 MWh/rok Zuycie energii cieplnej na wasne potrzeby 50 MWh/rok Sprzeda energii elektrycznej 8 030 MWh/rok Sprzeda energii cieplnej 1 600 MWh/rok rdo: [9].

57

58

Usuwanie siarkowodoru z biogazu nastpuje poprzez wprowadzanie powietrza do fermentora. Biogaz jest zbierany w zintegrowanym zbiorniku gazu wewntrz drugiej komory fermentacyjnej, jak rwnie w zewntrznym zbiorniku gazu. Energia elektryczna i cieplna produkowane s w dwch jednostkach skojarzonych o cznej mocy 1 MW i 1034 MW. Energia elektryczna jest dostarczana do krajowej sieci energetycznej, a ciepo jest wykorzystywane w lokalnej sieci ciepowniczej. Przefermentowany osad zbierany jest w gazoszczelnym kocowym zbiorniku, zanim zostanie wykorzystany jako nawz w ssiedztwie gospodarstwa. Dodatkowo biogaz zmagazynowany w ostatecznym zbiorniku z osadem pofermentacyjnym uywany jest w dwch jednostkach skojarzonych. rednia roczna warto oznacza, e moliwe jest osignicie 98% teoretycznej mocy elektrociepowni [9]. Ta biogazownia rolnicza jest przykadem jednej z pierwszych instalacji pracujcych w technologii suchej fermentacji. Substratem s roliny energetyczne o wysokim steniu substancji staych. Biogazownia jest obsugiwana przez czterech rolnikw, ktrzy posiadaj cznie 355 ha gruntw ornych i 25 ha pastwisk do uprawy surowcw. Proces odbywa si w pionowym reaktorze w przepywie tokowym bez Zdjcie 2. Instalacja do procesu suchej fermentacji mieszania substratu w reaktorze. Kirdo: [9]. szonki rolin energetycznych s mieszane z osadem przefermentowanym i mieszanina ta jest pompowana do grnej czci komory fermentacyjnej (rysunek 8). Fermentor skada si z dwch stref: grnej strefy, w ktrej zachodzi intensywna fermentacja i do ktrej osad przefermentowany jest cigle recyrkulowany, oraz drugiej strefy dla postfermentacji, gdzie osad przefermentowany moe fermentowa bez dodatkowego dozowania substratu [9]. Fermentowany materia przepywa grawitacyjnie z gry komory fermentacyjnej do stokowego dna. Biogaz gromadzi si w grnej czci fermentora i pynie do zewntrznego zbiornika gazu. Reaktor pracuje w temperaturze 54C, a czas zatrzymania wynosi 29 dni, co odpowiada obcieniu reaktora rwnego 9,7 kg VS/m3/d. Zawarto suchej masy

w mieszaninie substratw wynosi 30%, podczas gdy osad przefermentowany ma cakowit zawarto cia staych okoo 16%. Wydajno biogazu wynosi 5,8 m3/m3 reaktora/d. Fermentor ma pojemno 1200 m3, wysoko 25 m i rednic 8,5 m. Trzy jednostki kogeneracyjne o cznej pojemnoci 750 kW i 780 kW wytwarzaj energi elektryczn i ciepln. Energia elektryczna jest dostarczana do regionalnej sieci elektrycznej, a ciepo jest uywane w sieci ciepowniczej do ogrzewania domw i suszenia wiskich uszu.

Rysunek 8. Schemat procesu suchej fermentacji rdo: [9].

59

Zakad zosta oddany do eksploatacji pod koniec 2006 r. i przetwarza 11 500 ton substratw rocznie (tabela 10).
Tabela 10 Parametry operacyjne biogazowni Parametry operacyjne biogazowni rolniczej opartej o proces suchej fermentacji o wydajnoci 500 kW Wsadowa ilo kiszonki kukurydzy Wsadowa ilo osadu pofermentacyjnego Cakowita ilo wsadu Produkcja biogazu Produkcja energii elektrycznej Produkcja energii cieplnej Zuycie energii elektrycznej na wasne potrzeby Zuycie energii cieplnej na wasne potrzeby rdo: [9]. 5 700 t/rok 830 t/rok 11 500 t/rok 2,54 mln m3/rok 4 140 MWh/rok 4 340 MWh/rok 350 MWh/rok 275 MWh/rok

60

Pionowa konstrukcja umoliwia fermentowanie wsadw o wysokiej zawartoci suchej masy bez koniecznoci mieszania. Tokowe przemieszczanie si substratw w d komory zapobiega rozdzieleniu faz i powstawaniu warstwy piany. Konstrukcja minimalizuje rwnie zapotrzebowanie na powierzchni [9]. Ta biogazownia powstaa przy dziaajcej oczyszczalni ciekw i produkuje energi z osadw ciekowych, jak rwnie pozostaoci biogennych, takich jak odpady organiczne i resztki jedzenia. Substraty mieszane s w zbiorniku ma-

Zdjcie 3. Biogazownia z technologi mokr w Hartberg, Austria rdo: http://www.heatgroup.at/heatbio/index.php?id= 5&sid=4&country=1

gazynowym o pojemnoci 130 m, a nastpnie pompowane do gwnej komory fermentacyjnej (1500 m) [50]. Osady ciekowe (ok. 27 t/d) dodawane s bezporednio do gwnej komory fermentacyjnej, a nastpnie pompowane do drugiej komory fermentacyjnej (1500 m) z czasem retencji okoo 20 dni (cakowity czas retencji okoo 60 dni). Temperatura wewntrz komory wynosi 38C. Zawarto komr fermentacyjnych mieszana jest za pomoc mieszada ktowego w celu zapobieenia rozdzieleniu faz. Zbiornik gazu (300 m) znajduje si w oddzielnym pomieszczeniu. Osad przefermentowany z drugiej komory fermentacyjnej jest pompowany przez pras filtracyjn, a frakcja cieka jest zawracana do oczyszczalni ciekw. Frakcja staa wykorzystywana jest jako nawz rolniczy.
Tabela 11 Parametry operacyjne biogazowni Parametry operacyjne biogazowni rolniczej opartej o proces mokrej fermentacji Wsadowa ilo odpadw biogennych Wsadowa ilo osadu ciekowego Cakowita ilo wsadu Produkcja energii elektrycznej Produkcja energii cieplnej Zuycie energii elektrycznej na wasne potrzeby Ilo energii elektrycznej dostarczonej do sieci elektrycznej 2 460 t/rok 10 000 t/rok 12 460 t/rok 800 MWh/rok 1200 MWh/rok 100 MWh/rok 720 MWh/rok

rdo: http://www.biogasregions.org/doc/shining_examples/4.pdf

Produkowana energia elektryczna suy do zasilania ukadw napdowych w oczyszczalni ciekw, jak rwnie na potrzeby wasne biogazowni. Reszta energii elektrycznej jest wysyana do publicznej sieci energetycznej. Wytworzone ciepo jest wykorzystywane do ogrzewania hal oczyszczalni ciekw, biogazowni oraz do procesu higienizacji. Kolejnym elementem tej instalacji jest biofiltr umiejscowiony bezporednio powyej rda nieprzyjemnego zapachu i filtruje 3500 m powietrza na godzin.

61

Rysunek 9. Schemat procesu mokrej fermentacji w Hartberg (Austria) rdo: [9].

3. Dostpno i charakterystyka surowcw w regionie dzkim

Obszar wojewdztwa dzkiego znajduje si w centralnej czci kraju. Swoim zasigiem obejmuje powierzchni 18 219 km2 stanowic 5,85% powierzchni Polski. Administracyjnie wojewdztwo dzkie podzielone jest na 24 powiaty, w tym 3 grodzkie (miasta: d, Piotrkw Trybunalski i Skierniewice), oraz 161 gmin. Dominujcym orodkiem regionu jest miasto d skupiajce niemale wszystkie funkcje spoeczno-administracyjne. W jego granicach yje okoo 50% ludnoci miejskiej wojewdztwa. Taka struktura doprowadzia do naturalnego wyodrbnienia kilku podstawowych jednostek sieci osadniczej charakteryzujcych region. Do najwaniejszych z nich nale [81]:

62

1. dzki Obszar Metropolitalny. Jego granice obejmuj miasto d wraz z czterema granicznymi powiatami: brzeziskim, dzkim wschodnim, pabianickim oraz zgierskim; 2. Orodki Regionalne: Kutno, Piotrkw Trybunalski, Radomsko, Sieradz i Skierniewice; 3. Orodki Subregionalne: czyca, owicz, Opoczno, Pabianice, Rawa Mazowiecka, Tomaszw Mazowiecki, Wielu, Zduska Wola oraz Zgierz; 4. Specjalistyczny Orodek Dyspozycyjno-Usugowy: Bechatw. Struktur gospodarcz wojewdztwa dzkiego odzwierciedla struktura ludnoci zatrudnionej w poszczeglnych sektorach gospodarki. Region dzki charakteryzuje wysze ni przecitnie w Polsce zatrudnienie w przemyle i rolnictwie. Przekada si to znaczco na ilo i rodzaj generowanych odpadw pochodzcych z rnych gazi gospodarki. To z kolei stanowi o ogromnym, ale wci niewykorzystanym, potencjale wojewdztwa dla inwestycji biogazowych, dziaajcych w oparciu o biosurowce odpadowe. Dominujc rol w strukturze rolniczej wojewdztwa peni produkcja towarowa (88,5% cakowitej produkcji rolniczej). Pozostaa, niewielka cz to produkcja na potrzeby wasne. Charakterystyczn cech jest przewaga produkcji zwierzcej nad rolinn (58,2 do 41,8%, odpowiednio). Std te najwikszy strumie odpadw biodegradowalnych, pochodzcych z produkcji rolniczej stanowi odpady z hodowli ywca wieprzowego i drobiowego oraz odpady mleczarskie. W minionym dziesicioleciu najwikszy udzia w cakowitej produkcji sprzedanej przemysu regionu dzkiego miaa brana artykuw spoywczych i napojw niemal 20%. Oznacza to, i wanie ta ga przemysu generuje znaczn ilo odpadw. Zakady tej brany zlokalizowane s w caym wojewdztwie, a ich rozwj warunkuje silna pozycja rolnictwa oraz dobrze rozwinite sadownictwo i warzywnictwo. Wrd najwikszych producentw wymieni mona takie zakady przetwrcze, jak mleczarnie, ubojnie i masarnie, gorzelnie oraz producenci konserw i koncentratw [58]. Odpady pochodzce z rnych gazi przemysu stanowi nie tylko najwikszy strumie cakowitej iloci odpadw, ale rwnie ogromny problem z ich zagospodarowaniem. W wojewdztwie dzkim odpady z przemysu rolno-spoywczego stanowi prawie 9% wszystkich odpadw przemysowych, nienalecych do odpadw komunalnych i niebezpiecznych. Zgodnie z rozporzdzeniem ministra rodowiska [97] zaliczy je mona do grupy 02, a gwnym ich producentem s ubojnie, zakady przetwrstwa misnego, chodnie, mleczarnie, gospodarstwa rolne, hodowlane i ogrodnicze, browary, gorzelnie oraz cukrownie, ktrych na terenie wojewdztwa dzkiego nie brakuje. W roku 2006

63

64

w regionie dzkim wytworzono ponad 470 000 Mg takich odpadw, a najwikszy podmiot prowadzcy ich odzysk moe wykorzysta jedynie 4,25% tej iloci. Pozostae stanowi zatem potencjalne rdo odnawialnej energii, mogcej w znacznej mierze zaspakaja energetyczne potrzeby lokalnej spoecznoci. W dalszej czci podrozdziau scharakteryzowano najbardziej kaloryczne i najczciej wystpujce z nich. Materiaem wsadowym dla mikrobiogazowni utylizacyjnych mog by [18]: roliny energetyczne pochodzce z upraw celowych: zboa, roliny okopowe, rzepak, szybkorosnce trawy; odpady z produkcji spoywczej: resztki warzyw, odpady tuszczw i serw, wytoki owocw, serwatka, wywar pogorzelniany, wysodki; odpady z produkcji rolinnej: odpady zboowe, odpady z pasz; odpady z produkcji zwierzcej: obornik, gnojowica, suche odchody; odpady poubojowe: krew, koci, tkanki mikkie. Spord wyej wymienionych substratw najwiksza wydajno produkcji biogazu przypisywana jest odpadom z przemysu rolno-spoywczego i produkcji zwierzcej, mniejsza za rolinom energetycznym. Charakterystyk wybranych odpadw oraz ich potencja do produkcji biogazu przedstawiono w tabeli 12. Z uwagi na szerokie spektrum rodzajw powstajcych w regionie odpadw kluczow rol w procesie ich przetwarzania w energi elektryczn i ciepln powinien odgrywa proces kofermentacji. Dobr poszczeglnych substratw wsadowych musi uwzgldnia teoretyczn wydajno i by poprzedzony szczegowymi badaniami laboratoryjnymi. Optymalny skad wsadowy oraz proporcje mieszaniny substratw s zasadniczymi elementami etapu projektowego budowy mikrobiogazowni. Spord firm ankietowanych w badaniu potencjau wojewdztwa dzkiego niemal 70% zadeklarowao produkcj odpadw pozwierzcych, a okoo 25% odpadw z produkcji rolinnej. Najwikszy strumie odpadw generowanych w regionie stanowi gnojowica i obornik, odpady poubojowe, a take serwatka, wywar pogorzelniany i produkty spoywcze nieprzydatne do spoycia. Wszystkie te surowce z powodzeniem mog by wykorzystywane w procesie fermentacji metanowej. Gnojowica jest pynnym odpadem powstajcym z odchodw zwierzcych staych i ciekych rozcieczonych wod poprocesow. Podstawowymi skadnikami gnojowicy jest mocz i ka. Na ilo obu tych skadnikw wpyw ma gatunek zwierzt hodowlanych oraz system ich chowu. Rwnie wan rol odgrywaj czynniki zewntrzne, takie jak warunki klimatyczne, jako paszy czy ilo zuywanej wody.

Tabela 12 Charakterystyka wybranych substratw i ich potencja dla produkcji biogazu Procentowa zawarto s.m. w t substratu % wsadu 45,0 13,6 81,7 20,5 13,6 84,0 78,8 5,4 87,5 40,3 11,7 87,8 25,0 32,6 24,1 50,8 13,5 23,0 12,9 14,6 15,0 34,3 9,5 6,6 15,1 8,5 2,1 Procentowa zawarto s.m.o. w zawartoci s.m. % s.m.o. 61,5 80,2 92,5 81,2 89,5 91,5 97,0 86,0 87,0 83,4 88,0 89,6 79,0 90,8 88,6 87,6 85,0 92,5 94,8 90,6 84,0 49,1 77,4 76,1 75,6 85,5 60,0 Produkcja metanu z 1 t s.m.o. m3/t s.m.o. 400,0 370,0 301,6 545,1 387,7 1196,0 600,0 383,3 387,5 396,6 587,5 417,9 587,5 317,6 291,0 376,5 546,6 444,0 360,3 680,0 264,0 700,0 222,5 301,0 320,0 154,0 222,5

Substrat odpady i resztki owocw odpady i pozostaoci melasa wysodziny browarnicze wywar pogorzelniany ziemniaczany gliceryna odpady z produkcji oleju serwatka soma trawa kiszonka trawa siano ziemniaki licie kukurydza kiszonka bb kiszonka rzepak kiszonka burak pastewny buraki cukrowe cebula osady poflotacyjne z rzeni zawarto odkw (bydo) odseparowana tkanka tuszczowa gnojowica bydlca gnojowica wiska gnojowica kurza gnojowica krw mlecznych gnojwka

Przetwrstwo spoywcze

Roliny energetyczne i odpady rolnicze

Odpady poubojowe

Odpady z hodowli zwierzcej

rdo: [17].

65

Gnojowica z hodowli przemysowej zwierzt cechuje si do nisk zawartoci suchej masy (tabela 12). Wysokie uwodnienie pozwala zaliczy j do odpadw nadajcych si gwnie do przetwrstwa w procesach fermentacji. Iloci powstajcego z niej biogazu wynosz od 0,17 do 0,60 m3/kg s.m.o. (tabela 13).
Tabela 13 Charakterystyka odchodw zwierzcych Zawarto wody % 9097 8895 7090 6590 6787 6080 6075 Zawarto substancji organicznej % s.m. 7086 7585 5780 7580 6876 6595 6595 Produkcja biogazu m3/kg s.m.o. 0,300,70 0,200,50 0,250,60 0,270,45 0,210,30 0,200,35 0,090,31 Zawarto metanu w biogazie % 6080 5575 60 7080 60

Rodzaj odpadw trzoda bydo Odchody kurze trzoda bydo Obornik konie owce rdo: [58].

Stosunek C/N 310 620 310 919 1130 2250 1320

Gnojowica

66

Biogaz pozyskiwany z gnojowicy zawiera okoo 70% metanu. Szacuje si, e dla 2030-dniowej fermentacji metanowej stopie rozkadu substancji organicznej wynosi 3070% dla gnojowicy pochodzcej od trzody chlewnej, a 1045% od byda [51]. Wykorzystywanie gnojowicy jako substratu w procesie fermentacji posiada szereg zalet, wrd ktrych wymieni naley utylizacj uciliwego odpadu, produkcj wartociowego nawozu i wysok wydajno biogazu [17]. Nadaje si ona do procesu kofermentacji z innymi odpadami pynnymi, a jej transport i magazynowanie nie stanowi wikszego problemu [9]. Drugim istotnym substratem z punktu widzenia lokalnych biogazowni s odpady poubojowe. Wrd nich wyrni mona tkanki mikkie, zawarto odkw, tuszcze odpadowe, krew oraz koci. Stanowi substrat o wysokiej wydajnoci produkcji metanu, do 0,43 m3/kg s.m.o. Zawarto suchej masy odpadw poubojowych wynosi 20,0%, a suchej masy organicznej 80,0% [65]. Charakterystyk odpadw poubojowych przedstawiono w tabeli 14.

Tabela 14 Charakterystyka odpadw poubojowych Zawarto wody % 8789 8189 7695 1078 Zawarto substancji organicznej % s.m. ok. 85 7590 8095 ok. 95 Produkcja biogazu 3/kg s.m.o. m 0,200,45 0,91,2 ok. 0,41 Zawarto metanu w biogazie % 5872 6072

Rodzaj odpadw Odpady z rzeni Mierzwa Szlamy poflotacyjne Odpadowa krew rdo: [58].

Stosunek C/N 1121 2030 3,03,5

Odpady poubojowe zawieraj w swoim skadzie siark, std te podczas procesu fermentacji metanowej istnieje wysokie prawdopodobiestwo wydzielania siarkowodoru. Konieczne zatem staje si wykorzystanie instalacji do odsiarczania pozyskanego biogazu. Ponadto, odpady te musz by poddawane higienizacji przed wykorzystaniem ich jako materiau wsadowego do bioreaktora [98]. Kolejnym, bardzo cennym substratem dla potencjalnych instalacji biogazowych w wojewdztwie dzkim jest serwatka. Jest to odpad poprodukcyjny zakadw mleczarskich, powstajcy przy produkcji sera i kazeiny. Jest surowcem pynnym, niemal klarownym, zawierajcym niewielkie iloci biaka, laktozy, tuszczu, soli mineralnych i witamin. W procesach produkcyjnych na 1 kg wytworzonego twarogu przypada okoo 10 kg serwatki. Dotychczas najczciej proszkowana i stosowana jako pasza dla zwierzt moe okaza si jednym z podstawowych kosubstratw w procesach fermentacji metanowej. Dane literaturowe pokazuj, i z 1 tony serwatki pozyska mona okoo 55 m3 biogazu o zawartoci metanu wynoszcej powyej 75% [59]. Wywar pogorzelniany jest substratem o wyszej ni gnojowica zawartoci suchej masy i suchej masy organicznej. W technologiach fermentacyjnych czsto stosowany jest jako substrat bazowy w procesach kofermentacji. Jest produktem ubocznym powstajcym podczas wytwarzania alkoholu etylowego. Z 1 t s.m.o. wywaru mona pozyska okoo 700 Nm3 biogazu. Oprcz wywaru w zakadach, takich jak gorzelnie czy browary, powstaj inne odpady mogce stanowi substrat dla pozyskiwania biogazu (tabela 15). Nale do nich mto,

67

wypraski czy wytoki. Koncepcja budowy instalacji biogazowych w oparciu o takie materiay wsadowe niesie z sob wiele korzyci; gorzelnia jest jednoczenie dostawc substratu i odbiorc wytworzonej w procesie energii elektrycznej oraz cieplnej, co znaczco podnosi efektywno ekonomiczn inwestycji. Ponadto, wywar, jako substrat pynny, moe by transportowany rurocigiem do biogazowni, co rwnie obnia koszty eksploatacyjne. Krtki przegld lokalnie dostpnych surowcw odpadowych wiadczy o duym potencjale regionu dzkiego dla instalacji biogazowych, wykorzystujcych generowane na terenie wojewdztwa odpady organiczne. Z przeprowadzonych w ramach bada ankiet wynika, i na terenie wojewdztwa dzkiego rocznie generowane jest 240 t gnojowicy,
Tabela 15 Charakterystyka odpadw gorzelnianych Zawarto wody % 5580 73 Zawarto substancji organicznej % s.m. 7080 8195 Produkcja biogazu m3/kg s.m.o. 0,580,75 0,300,70 Zawarto metanu w biogazie % 5960 5865

Rodzaj odpadw Wysodki, drode piwne Wywary, wytoki, wypraski rdo: [58].

Stosunek C/N 1215 50

Tabela 16 Charakterystyka odpadw rolinnych pochodzcych z przetwrstwa rolno-spoywczego Zawarto wody % 6088 75 6288 62 Zawarto substancji organicznej % s.m. 8590 ok. 90 9095 Produkcja biogazu m3/kg s.m.o. 0,660,68 0,650,75 0,590,66 Zawarto metanu w biogazie % 6570 5265 6570

Rodzaj odpadw Misz jabek Wycierki z przetwrstwa ziemniakw Wytoki owocw Resztki pomidorw

Stosunek C/N 1348 28 2049 11

68

rdo: [58].

4400 t odpadw poubojowych, 4800 t serwatki, 1800 t wywaru pogorzelnianego oraz 1300 t odpadw z przetwrstwa warzyw i owocw, przy czym naley pamita, i nie wszystkie zakady zdecydoway si na udzia w ankiecie. Gdyby do tych iloci dooy biodegradowaln frakcj odpadw komunalnych, potencja ten okazuje si jeszcze wikszy. W dalszej czci artykuy przedstawione zostan moliwoci zagospodarowania tych surowcw w technologiach fermentacyjnych dla kilku podmiotw gospodarczych zlokalizowanych w regionie dzkim. Niech bd one rentown podpowiedzi dla lokalnych samorzdw w walce z nadmiern iloci odpadw.

4. Uwarunkowania lokalizacji mikrobiogazowni bazujcych poprze na poprzemysowych odpadach organicznych

Waciwy dobr lokalizacji pod inwestycj biogazow jest podstawowym krokiem podczas jej planowania. Spord wszystkich technologii wykorzystujcych OZE jako substrat to wanie biogazownie i ich pniejsza eksploatacja nale do najbardziej wraliwych na rne czynniki i warunki lokalizacyjne. Gwnymi parametrami pozwalajcymi korzystnie usytuowa inwestycj biogazow s [60]: dostpno surowcw pierwotnych dla procesu fermentacji; dostp do infrastruktury zapewniajcej odbir wyprodukowanej energii cieplnej i elektrycznej wraz z moliwoci uzyskania warunkw przyczeniowych; dostp do terenw umoliwiajcych bezpieczne dla rodowiska zagospodarowanie odpadw pofermentacyjnych; wymagania dla terenu inwestycyjnego dotyczce warunkw infrastrukturalnych, powierzchniowych i rodowiskowych. Ponadto naley mie na uwadze, i biogazownia powinna by usytuowana w pewnej odlegoci od zabudowa ludzkich. Wie si to bezporednio z naraeniem miejscowej ludnoci na haas, odory i ewentualn emisj spalin z jednostek kogeneracyjnych. Prawdopodobiestwo wystpowania przykrych zapachw mona zminimalizowa poprzez budow hali przyj substratw wyposaonej w biofiltry. W wojewdztwie dzkim ze wzgldu na lokalne strategie samorzdowe oraz ilo podmiotw gospodarczych dziaajcych w sektorach misnych i przetwrczych gwny nacisk powinno pooy si na budow biogazowni skojarzonych z surowcami odpadowy-

69

70

mi lokalnej gospodarki. Za takim podejciem do planowanych inwestycji przemawiaj gwnie korzyci ekonomiczne: minimalne koszty pozyskiwania wsadw do procesu, a take utylizacja generowanych w regionie odpadw biodegradowalnych odciajca funkcjonujce w regionie skadowiska. Std te w niniejszym opracowaniu skoncentrowano si na lokalizacji inwestycji w bezporednim ssiedztwie zakadw przemysu rolno-spoywczego. Dla mniejszych inwestycji naley uwzgldni rwnie moliwo wykorzystania organicznej frakcji odpadw komunalnych pochodzcych z selektywnej zbirki prowadzonej na danym obszarze. Dostpno substratw do produkcji biogazu rozpatrywano w oparciu o ilo i rodzaj generowanych w wojewdztwie odpadw poprodukcyjnych. Mapa 6 przedstawia lokalizacj zakadw biorcych udzia w badaniu, stanowicych potencjalne rdo pozyskiwania surowcw. Dobr odpowiednich substratw dla inwestycji biogazowej zdeterminowany jest gwnie przez koszt ich pozyskiwania. Gwnym elementem wpywajcym na ekonomi tego etapu jest koszt transportu materiau wsadowego od producenta do biogazowni. Najczciej przyjmuje si, e optymalna i opacalna inwestycja zlokalizowana jest w odlegoci do 30 km od dostawcy substratw. W oparciu o przeprowadzone badania dla regionu dzkiego taki wariant byby niemoliwy, std te kosztami transportu teoretycznie obarczono bezporedniego dostawc substratu bd te zniwelowano je, wykorzystujc rurocigi do transportu surowcw pynnych. Dla producentw odpadw jest to w dalszym cigu wariant opacalny z uwagi na ponoszone dotychczas koszty utylizacji. Przy doborze waciwych lokalizacji dla mikrobiogazowni w wojewdztwie dzkim szczeglny nacisk pooono wanie na koszty zwizane z pozyskiwaniem surowcw. W kadym z czterech sugerowanych wariantw kosubstratem jest odpad w postaci pynnej (wywar pogorzelniany, serwatka), a inwestycj planuje si wybudowa w obrbie zakadw przetwrstwa misnego lub w bliskim ich ssiedztwie. Najwiksz koncentracj ubojni charakteryzuj si powiaty: piotrkowski, bechatowski i brzeziski, ale zakady o tym profilu dziaaj rwnie w powiecie zgierskim, dzkim wschodnim, tomaszowskim, rawskim i miecie odzi. Obok dostpnoci surowcw stanowicych potencjalny wsad dla instalacji biogazowych rwnie istotnym czynnikiem, wpywajcym na dobr lokalizacji, jest dostp do infrastruktury energetycznej. Powinna ona zapewnia odbir energii elektrycznej, cieplnej lub te samego biogazu wytwarzanego na drodze fermentacji metanowej.

Mapa 6. Lokalizacja ankietowanych zakadw przemysu rolno-spoywczego w wojewdztwie dzkim rdo: oprac. wasne.

Wyprodukowana przez instalacj biogazow energia elektryczna moe by dostarczana do sieci elektroenergetycznej niskiego (0,4 kV) lub redniego napicia (15 kV). Przy projektowaniu biogazowni przyjmuje si, e instalacje o mocach niszych ni 250 kW przyczane s do sieci niskiego napicia. Wszystkie sugerowane w niniejszej

71

72

pracy inwestycje maj mniejsz moc, std te wystarczajca dla realizacji zaoe bdzie obecno sieci o napiciu 0,4 kV. Niemniej jednak kade przyczenie wymagao bdzie szczegowej analizy stanu istniejcej w poszczeglnych lokalizacjach sieci elektroenergetycznej. Potencjalni inwestorzy musz liczy si z koniecznoci poniesienia nakadw inwestycyjnych na budow bd te przebudow linii niskiego napicia oraz rozbudow stacji transformatorowych. Przed przystpieniem do budowy mikrobiogazowni inwestor powinien otrzyma warunki przyczenia do sieci elektroenergetycznej od waciwego operatora. Ten etap inwestycji regulowany jest ustaw Prawo energetyczne [111] oraz innymi aktami prawnymi [93], [92] i dokumentami, np. Instrukcje Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej Operatorw Systemu Dystrybucyjnego. Konieczne jest rwnie uzyskanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej dla instalacji energetycznych, bazujcych na odnawialnych rdach energii [58]. W przypadku zastosowania i wykorzystania przez potencjalnego inwestora systemw kogeneracyjnych istotnym elementem doboru lokalizacji biogazowni moe okaza si przebieg istniejcej sieci ciepowniczej. Ekonomicznym dziaaniem jest na pewno odprowadzanie niewykorzystanego w procesie technologicznym ciepa. W skrajnych przypadkach, gdy taka sie nie istnieje, inwestycj biogazow lokalizuje si w pobliu zakadw/obiektw charakteryzujcych si duym zapotrzebowaniem na energi ciepln. Sugerowane przez Autorw biogazownie nie przewiduj z racji stosowanych uproszcze obliczeniowych kogeneracji. Niemniej jednak jest to opcja warta rozwaenia. Biogazownie opierajce si o poprzemysowe odpady organiczne nie s niestety technologiami bezodpadowymi. W procesie fermentacji metanowej powstaje bowiem osad pofermentacyjny, zawierajcy znaczn ilo zmineralizowanych substancji biogennych (azot, fosfor), ktry wymaga bezpiecznego dla rodowiska zagospodarowania. Biorc pod uwag jednoczesn z utylizacj odpadw higienizacj pozostaoci organicznej, problem samego odpadu wydaje si by marginalny. Parametry fizykochemiczne pozwalaj zaliczy osad pofermentacyjny do grupy doskonaych, penowartociowych nawozw dla upraw rolniczych. Jedynym problemem wydaje si skadowanie niewykorzystywanego, nadmiernego osadu pofermentacyjnego oraz lokalizacja na terenie inwestycyjnym miejsc do jego kompostowania. Fermentat moe by poddawany wieloetapowej obrbce kocowej. Jednostkowe operacje skadajce si na cay ten proces to odwadnianie, stabilizacja tlenowa (kompostowanie) i konfekcjonowanie [58]. Osad pofermentacyjny magazynowany jest zazwyczaj w rnego rodzaju zbiornikach zamknitych lub otwartych, a po odwodnieniu wywoony

i skadowany na lagunach. Zwizane jest to cile z sezonow moliwoci rozprowadzania nawozw na polach [95]. Wielko zbiornika bd te laguny zaley od iloci substratw wprowadzanych do komory fermentacyjnej. Dla inwestycji biogazowych proponowanych w niniejszym opracowaniu przyjto, i zapotrzebowanie na pojemno lagun, a wic gruntw otaczajcych biogazownie, wynosi okoo 6000 m3. Warunki rozprowadzania odpadw pofermentacyjnych w celu nawoenia okrela bezporednio rozporzdzenie ministra rodowiska [96] oraz ustawa o nawozach i nawoeniu [112]. Stosowanie osadu pofermentacyjnego jako nawozu nie jest jedynym rozwizaniem. Alternatyw moe by produkcja brykietw opaowych lub kompostu z przefermentowanych osadw. Zestawienie stosowanych moliwoci zagospodarowania osadu przedstawia tabela 17.
Tabela 17 Wykorzystanie przefermentowanych odpadw staych Technologia Bora Wabio Valorga BTA Dranco Jysk Kompogas rdo: [58]. System mokry suchy mokry suchy mokry suchy Wykorzystanie pofermentu rozprowadzany na rynku jako BORASKOMPOST pynny, nieodwodniony fermentat wykorzystywany jako nawz w rolnictwie paczkowany i wprowadzany na rynek jako nawz pod winorol wykorzystywany przyrodniczo po lub bez kompostowania rozprowadzany na rynku jako nawz HUMOTEX uwodniony fermentat wykorzystywany w rolnictwie rozprowadzany jako kompost

Ocena potencjalnego terenu pod inwestycj biogazow wie si bezporednio z uwzgldnieniem pewnych charakterystycznych czynnikw. S to: zapotrzebowanie przestrzeni, dostpno infrastruktury drogowej i technicznej oraz uwarunkowania rodowiskowe. Wymiary przestrzenne dziaki inwestycyjnej zdeterminowane s gwnie wielkoci planowanej biogazowni, stosowanej technologii produkcji biogazu oraz rodzajem wykorzystywanych surowcw. Rwnie istotny jest sposb transportu substratw oraz odprowadzenia i skadowania pofermentu.

73

74

W uproszczonych obliczeniach przyjmuje si, e dla biogazowni o mocy 2 MW, wyposaonej we wszystkie moliwe obiekty techniczno-budowlane, wraz z budynkiem do przechowywania substratw i skadowania odpadw pofermentacyjnych, zapotrzebowanie na teren wynosi okoo 3 ha. Szczegowe warunki zagospodarowania terenu inwestycyjnego pod budow biogazowni okrela rozporzdzenie ministra rolnictwa i gospodarki ywnociowej [94]. Dotycz one zwaszcza lokalizacji komr fermentacyjnych i zbiornikw biogazu wzgldem pozostaych obiektw budowlanych i ssiadujcych dziaek, a take stref bezpieczestwa tworzonych ze wzgldu na zagroenie poarem lub wybuchem. Okrelaj one minimalne odlegoci pomidzy poszczeglnymi budynkami, instalacjami i dziakami. Ponadto cile charakteryzuj rodzaj dziaek pod dan inwestycj. Oprcz odpowiednich wymiarw wybrany obszar inwestycyjny powinien spenia pewne normy dotyczce infrastruktury terenu. Dotycz one dostpnoci do sieci wodno-kanalizacyjnej oraz do lokalnej infrastruktury drogowej, zapewniajcej bezpieczny transport surowcw do biogazowni. W przypadku braku moliwoci podczenia instalacji do sieci wodno-kanalizacyjnej, alternatyw jest wyposaenie obiektu we wasn infrastruktur tego typu. Podobnie z drogami dojazdowymi konieczna moe okaza si budowa nowej drogi lub modernizacja starej. W kadym z tych przypadkw potencjalny inwestor ponosi dodatkowe koszty. Jak wspomniano we wczeniejszej czci podrozdziau instalacja biogazownia nie moe by wybudowana w odlegoci mniejszej ni 300 m od zabudowa ludzkich. Ma to cisy zwizek z emisjami takich czynnikw jak haas, nieprzyjemne zapachy bd te spaliny. Przy doborze lokalizacji uwzgldnia si take kierunki wiatrw. Biogazowni buduje si tak, aby przez jak najwiksz cz roku znajdowaa si po stronie zawietrznej wzgldem budynkw mieszkalnych i obszarw chronionych. Naley rwnie wykluczy transport surowcw i odpadw pofermentacyjnych przez tereny zabudowane, a ca inwestycj odizolowa od okolicznych terenw pasami zieleni rednio- i wysokopiennej. Zabronione jest lokalizowanie biogazowni na terenach parkw narodowych, rezerwatw przyrody i na obszarach ochrony uzdrowiskowej. Rwnie w parkach krajobrazowych, obszarach chronionego krajobrazu, otulinach parkw, obszarach korytarzy ekologicznych i obszarach sieci Natura 2000 budowa biogazowni moe okaza si niemoliwa do zrealizowania. Decyzj w tej kwestii podejmuje waciwy wojewoda, ktry moe wprowadzi cakowity zakaz budowy instalacji mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko. Istotn kwesti jest rwnie prawne przeznaczenie wybranej lokalizacji w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego [114].

Niniejsze opracowanie nie uwzgldnia wszystkich powyszych czynnikw. Doboru poszczeglnych lokalizacji dokonano gwnie w oparciu o dostpno i gazowo substratw. W celach uszczegowienia pracy naleaoby nakoni do wsppracy wszystkie zakady przetwrstwa rolno-spoywczego znajdujce si na wybranych terenach. Kolejny podrozdzia jest jedynie bardzo oglnym okreleniem potencjau regionu dla budowy mikrobiogazowni opierajcych si o poprzemysowe odpady organiczne, wzbogacone odpadami z gospodarstw rolnych.

5. Potencjalne lokalizacje instalacji biogazowych w wojewdztwie dzkim

Wojewdztwo dzkie jak pokazuj przeprowadzone w ramach Projektu badania obfituje w szereg potencjalnych dostawcw substratw dla procesu fermentacji metanowej. Szczegowa analiza otrzymanych danych pozwala wstpnie dokona selekcji obszarw (powiatw) o wikszej lub te mniejszej koncentracji zakadw przetwrstwa rolno-spoywczego. Cho teoretycznie wskazane byoby ulokowanie inwestycji w jak najmniejszej odlegoci od producentw odpadw, w niniejszej pracy skoncentrowano si na pokazaniu moliwoci wsppracy midzyterytorialnej i wykorzystaniu caego potencjau regionu dzkiego. Std te przedstawione cztery potencjalne lokalizacje biogazowni usytuowane s w rnych czciach wojewdztwa. Jak ju wczeniej wspomniano, w badaniach celowo uwzgldniono dane tylko z niewielkiej czci istniejcych w rzeczywistoci zakadw przetwrczych. Pozostawiono dziki temu otwart drog do rozszerzania wybranych koncepcji o kolejnych producentw substratw, a tym samym zwikszania mocy mikrobiogazowni. W warunkach polskich budowa biogazowni wie si wci z duym oporem spoecznym, w zwizku z czym kluczowym punktem inwestycji jest przekonanie lokalnej spoecznoci do podejmowanych dziaa. Waciwym podejciem wydaje si zatem proponowana przez Autorw budowa niewielkich biogazowni o maych mocach i o niewielkiej uciliwoci zapachowej. Wraz z rosnc akceptacj spoeczn dla tego typu inwestycji moliwe bdzie zwikszanie ich skali i wydajnoci. Waciwie kada z sugerowanych w pracy instalacji mieci si w obszarze duych aglomeracji miejskich. Stwarza to moliwo uzupeniania wsadw selektywnie zbieran frakcj odpadw komunalnych. W przedstawionych badaniach celowo pominito to rdo substratw, gdy zaoeniem pracy byo wykorzystanie rde przemysowych, a wic najbardziej problematycznych z punktu widzenia producentw odpadw. Wzorem

75

jednak naszych zachodnich i pnocnych ssiadw mona doskonale poczy oba strumienie odpadw, komunalnych i przemysowych, i wykorzysta je dla celw energetyki odnawialnej. Autorzy pragn zwrci szczegln uwag na fakt, i kada z sugerowanych opcji inwestycyjnych jest tylko i wycznie pewn koncepcj rozpatrywan w celach badawczych, a ich modyfikacje s w peni wykonalne i prawdopodobne. Proponowane wsady dla czterech wariantw mikrobiogazowni mona wzbogaca dodatkowo kiszonkami rolin wysokoenergetycznych, zapewniajc tym samym cigo dostaw substratw w razie wystpienia przestoju w produkcji w wybranych zakadach przetwrczych. Mikrobiogazownia Ania Ania jest najwiksz z zaproponowanych instalacji biogazowych dla wojewdztwa dzkiego. Dostawcami surowcw dla tej mikrobiogazowni bd producenci odpadw z piciu ssiadujcych ze sob powiatw: piotrkowskiego, dzkiego wschodniego, tomaszowskiego, brzeziskiego oraz rawskiego. Dziaka pod budow z ekonomicznego punktu widzenia powinna zosta ulokowana na pograniczu powiatw piotrkowskiego i tomaszowskiego, w rejonie gmin Moszczenica lub Wolbrz. Rozmieszczenie poszczeglnych dostawcw materiau wsadowego przedstawiono na mapie 7. Spord 16 proponowanych zakadw dostarczajcych substraty do produkcji biogazu 9 jest ubojniami. Charakterystyczny dla nich typ odpadw stanowi najwikszy strumie materii organicznej. Niewiele mniejsza Mapa 7. Pogldowe rozmieszczenie dostawcw substratw ilo substratw pozyskiwana dla mikrobiogazowni Ania by moe z dwch duych mleczarni. Pozosta cz wsadow rdo: oprac. wasne.

76

do fermentora stanowi odpady pochodzce z gorzelni, chlewni i zakadw przetwrstwa spoywczego. W tabeli 18 zestawiono rodzaj i ilo pozyskiwanych lokalnie substratw na potrzeby planowanej inwestycji.
Tabela 18 Charakterystyka wsadu i prognozowane jego iloci dla mikrobiogazowni Ania Rodzaj substratu Poubojowa tkanka mikka Koci Serwatka Wywar pogorzelniany Gnojowica wiska RAZEM rdo: oprac. wasne. Ilo [t/r] 1 590,00 456,00 1 200,00 600,00 30,00 3 876,00

Tabela 19 Prognozowany roczny uzysk biogazu dla mikrobiogazowni Ania Substrat Poubojowa tkanka mikka Koci Serwatka Wywar pogorzelniany Gnojowica wiska RAZEM rdo: oprac. wasne. Ilo [t/r] 1 590,00 456,00 1 200,00 600,00 30,00 3 876,00 s.m. [%] 28,0 80,0 6,0 9,0 2,0 Ilo [l/kg s.m.] 800 400 550 550 300 Biogaz [m3/r] 356 160 145 920 39 600 29 700 180 571 560

77

Do dalszych oblicze przyjto, i rednia zawarto metanu w biogazie wynosi 65%. Kaloryczno metanu szacuje si na poziomie 9,17 kWh/m3. Sprawno generatora elektrycznego zaoono na poziomie 0,4. Obliczona w oparciu o te dane teoretyczna moc mikrobiogazowni nr 1 wynosi 150 kW. Mikrobiogazownia Karina Kolejn z proponowanych, nieco mniejsz biogazowni jest instalacja dziaajca w rejonie powiatu bechatowskiego. Przykad ten wybitnie pokazuje moliwo wykorzystania lokalnego potencjau w celach produkcji energii ze rde odnawialnych. Moe stanowi ciekaw alternatyw dla istniejcej w Bechatowie kopalni wgla brunatnego i zmieni nieco wizerunek miasta na bardziej proekologiczny. Ekonomicznie jest to wariant bardzo opacalny, z uwagi na moliwo przyczenia do sieci energetycznej gwarantowanej przez Elektrowni Bechatw. Doskonale rozwinita infrastruktura zapewni bezpieczny transport substratw wsadowych na teren biogazowni. Spord istniejcych w powiecie bechatowskim zakadw przetwrstwa rolno-spoywczego tylko trzy wziy udzia w przeprowadzonych w Projekcie badaniach. S to dwie ubojnie oraz mleczarnia (mapa 8). Niemniej jednak ilo wytwarzanych przez nie odpadw organicznych wystarczy na wybudowanie mikrobiogazowni mogcej zaspakaja lokalne potrzeby energetyczne. W tabeli 20 zestawiono rodzaj i ilo pozyskiwanych potencjalnych substratw na potrzeby planowanej inwestycji. W celu obliczenia teoretycznej mocy planowanej inwestycji mikrobiogazowej dla pozyskiwanych Mapa 8. Pogldowe rozmieszczenie surowcw organicznych podobnie jak w przypadku dostawcw substratw dla mikrobiogamikrobiogazowni Ania okrelono ich potencja dla zowni Karina produkcji biogazu. Do oblicze zastosowano komerrdo: oprac. wasne. cyjne i oglnie dostpne tzw. kalkulatory. Otrzymane wyniki zestawiono w tabeli 21. Stosujc do dalszych oblicze wspczynniki wykorzystywane dla mikrobiogazowni Ania, okrelono teoretyczn moc elektryczn dla wariantu bechatowskiego. Instalacja ta pomimo stosunkowo mniejszej od poprzedniej iloci wsadw charakteryzuje si moc 55 kW.

78

Tabela 20 Charakterystyka wsadu i prognozowane jego iloci dla mikrobiogazowni Karina Rodzaj substratu Poubojowa tkanka mikka Serwatka RAZEM rdo: oprac. wasne. Tabela 21 Prognozowany roczny uzysk biogazu dla mikrobiogazowni Karina Substrat Poubojowa tkanka mikka Serwatka RAZEM rdo: oprac. wasne. Ilo [t/r] 900,00 30,00 3 876,00 s.m. [%] 28,0 6,0 Ilo [l/kg s.m.] 800 550 Biogaz [m3/r] 201 600 990 202 590 Ilo [t/r] 900,00 30,00 930,00

Mikrobiogazownia Dorotka Trzecia z proponowanych instalacji biogazowych obejmuje swoim zasigiem baz surowcow pochodzc z terytoriw trzech ssiadujcych ze sob powiatw: sieradzkiego, wieluskiego i wieruszowskiego. Rodzaj prowadzonego na wybranym obszarze profilu przetwrstwa rolno-spoywczego determinuje podstawowy strumie odpadw: substratami podstawowymi dla produkcji biogazu s w tym przypadku serwatka oraz tkanki mikkie, pochodzce z lokalnych masarni, co stanowi 90% masy wsadowej do fermentora. Jest to przykad mikrobiogazowni cakowicie pozbawionej wpywu duej aglomeracji miejskiej. Lokalizacj producentw materiau wsadowego zamieszczono na mapie 9.

79

Tabela 22 Charakterystyka wsadu i prognozowane jego iloci dla mikrobiogazowni Dorotka Rodzaj substratu Poubojowa tkanka mikka Wywar pogorzelniany Serwatka Obornik kurzy Warzywa Olej RAZEM rdo: oprac. wasne. Mapa 9. Pogldowe rozmieszczenie dostawcw substratw dla mikrobiogazowni Dorotka Ilo [t/r] 300,00 6,00 600,00 30,00 36,00 6,00 978,00

80

Jako optymalny teren pod budow inwestycji wybrano obszar gminy Zoczew. Podobnie jak rdo: oprac. wasne. w przypadku biogazowni bechatowskiej, tu rwnie istnieje moliwo pokazania alternatywnej instalacji energetycznej dziaajcej w oparciu o OZE, a nie o dostpne na terenie gminy zoa wgla brunatnego. Ponadto jest to bardzo atrakcyjny inwestycyjnie teren, gwnie ze wzgldu na dobrze rozwinite szlaki komunikacyjne (droga krajowa S8). Spord proponowanych instalacji jest to pierwsza, wykorzystujca jako wsad materi organiczn z obrbki warzyw i owocw. Rodzaj pozyskiwanych substratw i ich ilo przedstawiono w tabeli 22. Teoretyczn moc planowanej mikrobiogazowni obliczono na podstawie wyznaczonego rocznego uzysku biogazu. Podobnie jak we wczeniejszych wariantach, do oblicze zastosowano komercyjne i oglnie dostpne tzw. kalkulatory. Otrzymane wyniki zestawiono w tabeli 23.

Tabela 23 Prognozowany roczny uzysk biogazu dla mikrobiogazowni Dorotka Substrat Poubojowa tkanka mikka Wywar pogorzelniany Serwatka Obornik kurzy Warzywa Olej RAZEM rdo: oprac. wasne. Ilo [t/r] 900,00 6,00 600,00 30,00 36,00 6,00 978,00 s.m. [%] 28,0 9,0 6,0 40,0 7,4 72,2 Ilo [l/kg s.m.] 800 550 550 400 640 363 Biogaz [m3/r] 67 200 297 19 800 4 800 1 705 1 573 95 375

Kocowe obliczenia przeprowadzono analogicznie jak w dwch poprzednich przypadkach. Teoretyczna moc elektryczna dla instalacji mikrobiogazowej Dorotka wyniosa 25 kW. Mikrobiogazownia Magda Ostatni z proponowanych instalacji biogazowych jest inwestycja obejmujca swoim zasigiem najwikszego potencjalnego dostawc surowcw wsadowych, a wic miasto d. Dodatkowo substratami dla procesu fermentacji byyby rwnie odpady generowane w powiatach ociennych: poddbickim, zgierskim i pabianickim. Na obszarze tym dominujcym profilem produkcji rolno-spoywczej s mleczarnie. Oprcz nich wystpuj rwnie ubojnie, zakady przetwrstwa spoywczego i gorzelnia (mapa 10). Substratem podstawowym dla procesu kofermentacji prowadzonego w mikrobiogazowni Magda bdzie serwatka. Jest to celowy zabieg Autorw z uwagi na bardzo due zainteresowanie mleczarzy wspprac z inwestorami w instalacje biogazowe. Ilo tego odpadu w wybranym regionie wojewdztwa dzkiego jest dua, a pamita naley, i jest to szacunkowa warto wyznaczona w oparciu o przeprowadzone ankiety. Ilo i rodzaj potencjalnych substratw dla biogazowni zebrano w tabeli 24.

81

Tabela 24 Charakterystyka wsadu i prognozowane jego iloci dla mikrobiogazowni Magda Ilo [t/r] 1 524,00 204,00 12,00 30,00 1 770,00 Mapa 10. Pogldowe rozmieszczenie dostawcw substratw dla mikrobiogazowni Magda rdo: oprac. wasne.

Rodzaj substratu Serwatka Poubojowa tkanka mikka Wywar pogorzelniany Gnojowica wiska RAZEM rdo: oprac. wasne.

Najlepsz lokalizacj dla mikrobiogazowni Magda byaby dziaka w obszarze miasta Zgierza. Posiada ono dobre poczenia komunikacyjne (droga krajowa S1), ponadto ley w obrbie obwodnicy odzi i autostrady A1. Blisko oczyszczalni ciekw take nie pozostaje bez znaczenia, gdy osad nadmierny jest doskonaym substratem w procesie fermentacji.
Tabela 25 Prognozowany roczny uzysk biogazu dla mikrobiogazowni Magda Substrat Serwatka Poubojowa tkanka mikka Wywar pogorzelniany Gnojowica wiska RAZEM Ilo [t/r] 1 524,00 204,00 12,00 30,00 978,00 s.m. [%] 6,0 28,0 9,0 2,0 Ilo [l/kg s.m.] 550 800 550 300 Biogaz [m3/r] 50 292 45 696 594 180 96 762

82

rdo: oprac. wasne.

Analogicznie jak w poprzednich przypadkach teoretyczn moc planowanej mikrobiogazowni obliczono na podstawie wyznaczonego rocznego uzysku biogazu. Do oblicze zastosowano komercyjne i oglnie dostpne tzw. kalkulatory. Otrzymane wyniki zestawiono w tabeli 25. Teoretyczna moc elektryczna dla instalacji mikrobiogazowej Magda bya jedn z dwch najniszych i wyniosa 26 kW. Do jej wyznaczenia posuono si tak jak w poprzednich przypadkach zaoonymi wartociami sprawnoci generatora, kalorycznoci metanu i jego redniej zawartoci w biogazie.

6. Technologia
Dla zaproponowanych powyej instalacji mikrobiogazowych dostpne s dwie technologie prowadzenia procesu fermentacji: mokra i sucha. Odpady poddawane fermentacji metod mokr powinny zawiera poniej 15% suchej masy, a konsystencja powinna gwarantowa moliwo ich pompowania. Powyszy warunek speniaj wsady w wariantach 3 i 4. Fermentacja mokra jest obecnie najbardziej rozpowszechnion technologi w zastosowaniu praktycznym. W mikrobiogazowniach Ania i Karina procent suchej masy wynosi odpowiednio 24,1% i 27,3%, dlatego te wsady te naleaoby skomponowa tak, by obniy warto suchej masy, albo zastosowa dla obu przypadkw technologi such. W proponowanej technologii mokrej substraty w postaci staej wprowadza si do zbiornika wstpnego przygotowania masy, poddajc je wczeniejszemu rozdrobnieniu. Substraty te wprowadza si do zbiornikw za pomoc specjalnych stacji dozujcych, natomiast substraty pynne dozowane s do zbiornikw technik pompow. Substraty z ubojni wymagaj rwnie higienizacji lub pasteryzacji. Technologia mokra charakteryzuje si wysok wydajnoci. Zaproponowana przez Autorw technologia bazuje na dwuetapowym procesie, ktry przebiega w sposb cigy. Do jego sprawnego przebiegu potrzebne s trzy rodzaje zbiornikw reaktorowych: komora fermentacyjna wstpna, komora fermentacyjna wtrna oraz zbiornik magazynowy przefermentowanego substratu. Cao instalacji uzupenia oczywicie zesp kogeneracyjny odpowiedniej mocy, przetwarzajcy biogaz na energi. Pogldowy schemat technologii przedstawiono na rysunku 10.

83

Rysunek 10. Schemat instalacji pracujcej w technologii mokrej rdo: oprac. wasne.

84

W przypadku biogazowni dziaajcych w oparciu o technologi such stenie suchej masy w komorach fermentacji jest na poziomie powyej 15%. W zwizku z tym zarwno mieszanie, jak i transport substratw o tych parametrach jest utrudniony. Dla tego typu substratw stosuje si tak zwane poziome komory fermentacji (rysunek 11). Substrat do komory dozowany jest w sposb cigy oraz mieszany i przesuwany za pomoc mieszada w kierunku wylotu ze zbiornika. Podstawow zalet tego typu technologii jest optymalne wykorzystanie pojemnoci komory oraz stosunkowo wysoka wydajno procesu fermentacji z uwagi na tak zwany przepyw tokowy w komorze. Do wad tego systemu mona zaliczy trudnoci konstrukcyjne przy budowie komr o wikszych gabarytach, wystpowanie duych napre w osiach mieszade oraz stosunkowo wysokie nakady inwestycyjne [67].

Mieszanka substratu i pozostaoci przebywa w komorze przez kilka tygodni. W trakcie trwania procesu zawarto fermentora nie jest mieszana. Procesy rozkadu beztlenowego intensyfikuje si za pomoc zraszania lub zatapiania zawartoci komory odciekami uzyskanymi uprzednio w procesie (reRysunek 11. Przekrj poziomej komory fermentacji cyrkulacja perkolatu lub odciekw). Ciepo potrzebne do ustalerdo: http://pgee.pl/oferta-mikrobiogazownie.php nia oraz podtrzymania odpowiedniej temperatury dostarcza si do komr za pomoc rur grzewczych umieszczonych w cianach/posadzce komory lub rwnie zraszania ciepym perkolatem czy te zatapiania substratu podgrzanymi odciekami [67]. Pogldowy schemat technologii przedstawiono na rysunku 12.

Rysunek 12. Schemat instalacji pracujcej w technologii suchej rdo: oprac. wasne.

Alternatywnym rozwizaniem technologicznym dla wariantw Dorotka i Magda o mocy 2526 kW moe by moduowa biogazownia kontenerowa. Wybr ten pozwala na znaczne skrcenie czasu przygotowania i realizacji inwestycji. Przede wszystkim kontener stanowi urzdzenie, ktre nie jest na stae zwizane z podoem i nie wymaga po-

85

zwolenia na budow, a jedynie zgoszenia. Budowa instalacji ogranicza si wic do przygotowania aw fundamentowych, dostawy urzdze (kontenerw fermentacyjnych i kontenera z agregatem kogeneracyjnym) oraz wykonania pocze pomidzy nimi i wyprowadzenia mocy (przycza do sieci elektroenergetycznej). Projekty tego typu biogazowni mog by wdroone bardzo szybko. Inn zalet instalacji kontenerowej jest niewielkie zapotrzebowanie terenu pod inwestycj. W razie koniecznoci istnieje take moliwo przeniesienia instalacji do innej, np. bardziej korzystnej lokalizacji. Podstawowy modu kontenerowy, zarwno w technologii mokrej, jak i suchej, ma moc elektryczn brutto 25 kW. Wymiary komory fermentacyjnej 12,4 2,5 5,4 m. W dolnym kontenerze znajduje si obudowana komora fermentacyjna (cylindryczna w wariancie mokrym lub prostopadocienna dla rozwizania suchego), ponad ktr umieszczony jest kontener-magazyn biogazu [67].

7. Koszty mikrobiogazowni
Inwestycja w instalacje biogazowe pod wzgldem analizy finansowej nie rni si od innych inwestycji przemysowo-gospodarczych. Potencjalny inwestor musi liczy si zarwno z kosztami inwestycyjnymi, jak i eksploatacyjnymi. Zyskiem jest natomiast nie tylko dziaalno proekologiczna, ale i finansowy dochd ze sprzeday generowanej energii odnawialnej w postaci ciepa i/lub energii elektrycznej. Kompleksowa analiza ekonomiczna moe przesdzi o sukcesie bd fiasku planowanej inwestycji. Nakady inwestycyjne zwizane z projektem instalacji biogazowej mona usystematyzowa ze wzgldu na rodzaj ponoszonych kosztw. Do najwaniejszych grup nale: przygotowanie projektu oraz nadzr budowlany; zakup terenu pod inwestycj; dokumentacja projektowa wraz niezbdnymi pozwoleniami i decyzjami; instalacja wraz z infrastruktur (budynki, sieci i instalacje energetyczne, cieplne, gazowe, wodno-kanalizacyjne, drogi dojazdowe, zbiorniki, laguny, tabor samochodowy); zakup technologii; rozruch obiektu. Kada nowa instalacja rni si pod wzgldem proporcji kosztw nalecych do poszczeglnych grup. Niemniej jednak regu jest, i najwiksze nakady inwestycyjne pochania budowa komr fermentacyjnych oraz zakup instalacji kogeneracyjnej. Ured-

86

nione koszty inwestycyjne dla polskich biogazowni zestawiono na rysunku 13. Dotycz one instalacji o mocy 12 MW. Dla biogazowni budowanych w Polsce szacuje si, i cakowite koszty inwestycyjne netto oscyluj w granicach 1119 milionw PLN na kady MW mocy elektrycznej. Typow dla nakadw inwestycyjnych tendencj jest ich spadek wraz z wielkoci biogazowni.

Rysunek 13. Procentowy udzia nakadw inwestycyjnych dla biogazowni o mocy 12 MW rdo: Biogaz rolniczy produkcja i wykorzystanie, Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o., Warszawa 2009.

Dla sugerowanych w publikacji instalacji nie podjto si okrelenia kosztw inwestycyjnych z uwagi na brak konkretnych danych zwizanych z terenem inwestycyjnym. Teoretycznie nakady finansowe poniesione w zwizku z budow instalacji o najwikszej z zaproponowanych mocy powinny si zmieci w kwocie okoo 2 000 000 PLN. Instalacje biogazowe podobnie jak kady inny rodzaj dziaalnoci gospodarczej generuj koszty. Wydatki finansowe zwizane s bezporednio z eksploatacj mikrobiogazowni dotycz przede wszystkim zakupu i transportu niezbdnych substratw dla procesu fermentacji metanowej. Pozostae elementy wchodzce w skad ponoszonych kosztw to wydatki administracyjne, koszty obsugi urzdze i ich zuycia, podatki i wynagrodzenia dla pracownikw. Szacuje si, e roczne koszty eksploatacyjne stanowi okoo 2025% cakowitych kosztw inwestycyjnych. Dla zaproponowanych we wczeniejszym podrozdziale przykadowych instalacji biogazowych dziaajcych na terenie wojewdztwa dzkiego szacunkowe koszty eksploatacyjne mog by nieco nisze. Zwizane jest to z typowo utylizacyjn funkcj przewidzian dla powyszych mikrobiogazowni. Autorzy w ramach kalkulacji zaoyli, i waciciele instalacji nie bd ponosili kosztw zawizanych z zakupem surowcw organicznych. Prognoz corocznych kosztw dla instalacji o mocy 150 kW przedstawiono w tabeli 26.

87

Tabela 26 Prognoza corocznych kosztw eksploatacyjnych dla biogazowni Rodzaj kosztu Koszt zarzdu Ubezpieczenie biogazowni Podatek od nieruchomoci Ubezpieczenie elementw technicznych Premia od wyniku dla kierownictwa Wynagrodzenie personelu fachowego Technik serwisowy Monitoring procesu Woda do odsiarczania, woda procesowa Koszt wasnego zuycia prdu Utrzymanie i wymiana generatorw Utrzymanie pozostaych elementw instalacji Zakup substratu wsadowego Koszt rozlewania / transport RAZEM rdo: oprac. wasne. Opata [PLN] 4 500 54 000 90 000 90 000 0 60 000 12 320 2 780 16 900 0 18 540 3 700 0 17 000 Od roku 1 1 1 1 2 1 2 1 1 1 2 2 1 2 Razem 4 500 54 000 90 000 90 000 0 60 000 12 320 2 780 16 900 0 18 540 3 700 0 17 000 369 740

88

Koszty zwizane z administracj biogazowni to przede wszystkim koszty zarzdzania instalacj oraz ubezpieczenia instalacji i podatki od nieruchomoci. Ubezpieczenie instalacji stanowi zazwyczaj okoo 0,31,0% kosztw inwestycyjnych. Podatek od nieruchomoci zaley od rodzaju ubezpieczanego terenu. Dla budynkw koszty wynosz okoo 11 PLN/m2, a dla gruntw 0,5 PLN/m2. Koszty wynagrodze zale od liczby zatrudnianych osb. W zaproponowanym przez Autorw wariancie na potrzeby biogazowni zatrudniono 3 osoby, w tym dwie na stanowisku personelu fachowego, a jedn na stanowisku technika serwisowego. Personel fachowy obowizuje omiogodzinny dzie pracy, natomiast technik pracuje jedynie 0,5 h w cigu doby. Podane w tabeli 26 koszty wynagrodze powikszone s o koszty ubezpieczenia spoecznego. Utrzymanie, serwisowanie i zapotrzebowanie na media procesowe to koszt stanowicy okoo 1015% kosztw eksploatacyjnych. Uwzgldnia on nie tylko systematyczne

przegldy serwisowe instalacji, naprawy w razie awarii, ale rwnie zuywan wod procesow i monitoring procesu fermentacji najczciej gwarantowany przez producenta stosowanej technologii. W wariancie przedstawianym na cele Projektu nie uwzgldniono kosztw energii zuywanej na potrzeby wasne (okoo 9% wyprodukowanej energii elektrycznej), gdy jest ona czerpana z tzw. nadwyki energii. Najwikszym obcieniem finansowym dla kadej biogazowni jest zawsze zakup i transport substratw. Bardzo czsto koszt ten stanowi ponad 20% cakowitych kosztw eksploatacyjnych instalacji. W niniejszym przykadzie koszty pozyskiwania wsadw zostay pominite biogazownia otrzymuje komponenty organiczne bezporednio od producentw odpadw, za darmo. Koszty transportu surowcw przerzucono na ich dostawcw; zgodnie z przeprowadzonymi ankietami jest to dla nich nadal zyskowny i optymalny wariant. Dzi wytwrca odpadw zleca odpatn ich utylizacj wyspecjalizowanym firmom zewntrznym. W przypadku wsppracy z biogazowni ponosi bdzie jedynie niewielk ich cz zwizan wanie z transportem surowcw na teren instalacji. Kosztem po stronie biogazowni jest natomiast koszt zagospodarowania osadu przefermentowanego. Dotyczy on rozlewania nawozu i/lub jego transportu na pobliskie laguny. Przychodem finansowym dla inwestycji biogazowych jest sprzeda wytworzonej na drodze fermentacji metanowej energii. Dziki zastosowaniu agregatw kogeneracyjnych moe by to zarwno energia cieplna, jak i elektryczna. Dochd ze sprzeday energii elektrycznej uwarunkowany jest moc instalacji; rednia cena sprzeday energii elektrycznej do sieci wynosi okoo 155 PLN/MWh, a cena zielonego certyfikatu to 248 PLN/MWh (poza zielonymi biogazownia moe stara si rwnie o certyfikaty fioletowe). Rynkow cen ciepa determinuje zakres umowy podpisanej z jego potencjalnym odbiorc. Dodatkowym skadnikiem dochodu moe by przychd z tytuu przyjcia odpadw do utylizacji. Dla proponowanych w monografii instalacji dochd ten pominito. Z zaoenia wszystkie cztery scharakteryzowane mikrobiogazownie maj stanowi poytek gminny i to gmina powinna by gwnym inwestorem. Perspektywa pacenia kar za skadowanie nadmiernej iloci odpadw biodegradowalnych powinna by dla gmin przestrog, ale i jednoczenie zacht do inwestowania w odnawialne rda energii i racjonaln gospodark odpadami. Skadamy serdeczne podzikowania dla Pani Joanny Felczak za zaangaowanie i pomoc udzielon w trakcie przygotowywania niniejszej pracy

89

VI. Ocena oddziaywania na rodowisko biogazowni

Aktualnie w polskim systemie prawnym podstawy prawne do przeprowadzania oceny (zarwno indywidualnej, jak i strategicznej) oddziaywania na rodowisko stwarza ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko [32] oraz rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko [34]. Przedmiotem oceny oddziaywania na rodowisko s przedsiwzicia wymienione w rozporzdzeniu z 9 listopada 2010 r., przy czym w przypadkach niejednoznacznych, naley posikowa si zapisami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutkw wywieranych przez niektre przedsiwzicia publiczne i prywatne na rodowisko [38] oraz jej interpretacj1. Biogazownie nie s expresis verbis (literalnie) wskazane w tym rozporzdzeniu z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko, jednake szereg instalacji, skadajcych si na to przedsiwzicie (biogazownie), a ujtych w rzeczonym rozporzdzeniu, skutkuje tym, e podmiot planujcy realizacj biogazowni o okrelonych parametrach i charakterze winien uzyska decyzj o rodowiskowych uwarunkowaniach, w ramach ktrej moe by albo musi by przeprowadzana ocena oddziaywania na rodowisko [91]. cisa ocena oddziaywania poprzedzona jest zawsze analiz prawn dotyczc zaszeregowania biogazowni do przedsiwzi, dla ktrych wydaje si decyzj o rodowisko1 W opublikowanym w czerwcu 2008 r. przez Komisj Europejsk na jej stronach internetowych: http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/interpretation_eia.pdf dokumencie Interpretacja definicji niektrych kategorii projektw z aneksu I i II dyrektywy oo. Interpretacj mona znale na stronie http://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie/OOS/Documents/Interpretacja_definicji_kategorii_pr ojektow_z_zal_I_i_II_Dyrektywy_OOS.pdf.

90

wych uwarunkowaniach. Wobec tego co zostao wskazane w zdaniu poprzednim wymaga to przedstawienia przesanek warunkujcych zaistnienie oceny oddziaywania na rodowisko oraz szczegowego zdefiniowania cech, charakteru procesw zachodzcych w instalacjach biogazowych. Zagadnienia te zostan omwione w pierwszej kolejnoci. Nastpnie z perspektywy prawnej przedstawi kwalifikacj przedsiwzi polegajcych na budowie biogazowni, uszczegawiajc sposb kwalifikowania biogazowni rolniczych (w tym wykorzystujcych odpad). Sedno rozdziau bdzie zawiera charakterystyk oddziaywa biogazowni ocenianych w postpowaniu ocenowym, bazujc na materialno-prawnych podstawach tej oceny. Cao dopeni krtki zarys efektu ekologicznego tego rodzaju inwestycji oraz przewijajcy si w caym rozdziale administracyjno-prawny, zwaszcza proceduralno-prawny aspekt oceny oddziaywania na rodowisko w polskim systemie prawnym.

1. Podstawy prawne i definicje

Zgodnie z art. 2 lit. a dyrektywy 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajc i w nastpstwie uchylajc dyrektywy nr 2001/77/WE oraz 2003/30/WE energia z rde odnawialnych oznacza energi z odnawialnych rde niekopalnych, a mianowicie energi z wiatru, energi promieniowania sonecznego, energi aerotermaln, geotermaln i hydrotermaln i energi oceanw, hydroenergi, energi pozyskiwan z biomasy, gazu pochodzcego z wysypisk mieci, oczyszczalni ciekw i ze rde biologicznych [37]. Definicja ta jest uzupeniania w kolejnych literach tego artykuu, co do szczegowego rozumienia poszczeglnych rodzajw energii. Generalnie w prawie Unii Europejskiej dochodzi do zbienoci poj rda odnawialnego i energii pochodzcej z tego rda. Nastpuje utosamianie tych poj, z naciskiem na noniki energii pierwotnej, a nie same technologie umoliwiajce ich pozyskiwanie. Zgodnie z definicj zawart w prawie Unii Europejskiej biomasa oznacza podatne na rozkad biologiczny frakcje produktw, odpady i pozostaoci przemysu rolniczego (cznie z substancjami rolinnymi i zwierzcymi), lenictwa i zwizanych z nim gazi gospodarki, jak rwnie podatne na rozkad biologiczny frakcje odpadw przemysowych i miejskich [23]. Na poziomie prawa krajowego transpozycja ww. dyrektywy w zakresie analizowanej definicji odnawialnych rde energii, znalaza si w sowniczku ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [29]. Zgodnie z art. 3 pkt 20 ustawy Prawo energetyczne

91

za odnawialne rdo energii naley uzna: [] rdo wykorzystujce w procesie przetwarzania energi wiatru, promieniowania sonecznego, geotermaln, fal, prdw i pyww morskich, spadku rzek oraz energi pozyskiwan z biomasy, biogazu wysypiskowego, a take biogazu powstaego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ciekw albo rozkadu skadowanych szcztek rolinnych i zwierzcych. Definicja ta jest dwuskadnikowa. Po pierwsze odnosi si do procesw zachodzcych w okrelonym rdle rozumianym jako konkretny zesp urzdze i po drugie nawizuje do paliwa w nim wykorzystywanego. Pierwsza cz definicja stanowi zatem odniesienie do definicji zawartej w dyrektywie energii elektrycznej uzyskiwanej ze rde odnawialnych, za druga cz definicji okrela pierwotne noniki energii [77, s. 243252]. Na mocy ustawy nowelizujcej ustaw Prawo energetyczne ustawodawca wprowadzi definicj biogazu rolniczego zgodnie z art. 3 pkt 20a) biogaz rolniczy to paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowcw rolniczych, produktw ubocznych rolnictwa, pynnych lub staych odchodw zwierzcych, produktw ubocznych lub pozostaoci z przetwrstwa produktw pochodzenia rolniczego lub biomasy lenej, z wyczeniem gazu pozyskanego z surowcw pochodzcych z oczyszczalni ciekw oraz skadowisk odpadw2. Definicja ta w sposb sztuczny i umowny odrnia biogaz rolniczy od innego rodzaju biogazu, przy czym z punktu widzenia technologii wytwarzania rzeczonego biogazu nie rni si od innych rodzajw biogazu. Sztuczno podziau uzasadnia rwnie brak cisego nawizania do podmiotu zajmujcego si wytwarzaniem tego rodzaju biogazu. Definicja biogazu rolniczego jest zatem definicj przedmiotow, koncentrujc si na okrelonych rodzajach substancji organicznych, ktre mog zosta wykorzystane do produkcji rzeczonego biogazu. Innymi sowy biogaz rolniczy stanowi paliwo gazowe, ktre ma by identyfikowane za pomoc rodzaju surowcw uytych do jego produkcji, m.in. surowcw rolniczych. Ustalajc zakres surowcw rolniczych z punktu widzenia prawnego, w pierwszej kolejnoci naley stwierdzi, e ustawa Prawo energetyczne nie zawiera definicji pojcia surowcw rolniczych. Ustawodawca definiuje to pojcie w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i paliwach ciekych [28]. Na potrzeby ustawy o biokomponentach i paliwach ciekych art. 2 ust. 1 pkt 1 stanowi, e surowce rolnicze to roliny uprawiane na uytkach rolnych lub czciach tych uytkw, przezna-

92

Definicja wprowadzona ustaw z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz zmianie niektrych innych ustaw, Dz. U. z 2010 r., nr 21, poz. 104.
2

czone do wytwarzania biokomponentw. Natomiast ustawa Prawo energetyczne nie ogranicza jedynie biogazu rolniczego do energii wytworzonej z surowcw rolniczych. Biogaz rolniczy moe by wytwarzany rwnie z produktw ubocznych rolnictwa (np. mog to by odpady zboowe, odpady pasz), pynnych lub staych odchodw zwierzcych (np. gnojowica, obornik) lub pozostaoci przetwrstwa rolno-spoywczego oraz biomasy lenej. Takie zdefiniowanie biogazu zaliczonego do odnawialnych rde energii jest dziaaniem ustawodawcy majcym zapewni zgodno naszego ustawodawstwa z prawem Unii Europejskiej [17, s. 2527]. Nawizujc cile do przedmiotu niniejszej publikacji (biogazownia nastawiona na zagospodarowanie pozostaoci z przetwrstwa rolno-spoywczego), naley rozwin w sposb szczegowy sposb rozumienia sformuowania przetwrstwa rolno-spoywczego, przemysu rolno-spoywczego. Definicja tego pojcia rwnie nie zostaa zawarta w ustawie Prawo energetyczne. Sigajc do definicji zawartych w innych aktach prawnych, definicj produktu rolno-spoywczego zawiera ustawa o jakoci handlowej artykuw rolno-spoywczych [26]. Zgodnie z definicj zawart w art. 3 pkt 1 tej ustawy artykuy rolno-spoywcze to: produkty rolne, runo lene, dziczyzna organizmy morskie i sodkowodne w postaci surowcw, pproduktw oraz wyrobw gotowych otrzymywanych z tych surowcw i pproduktw, w tym rodki spoywcze. Majc na uwadze odrbnoci regulacji ustawy o jakoci handlowej artykuw rolno-spoywczych naleaoby przyj (nawizujc do powszechnego rozumienia tego pojcia)3 na potrzeby niniejszego opracowania, e przemys rolno-spoywczy to przemys wytwarzajcy lub przetwarzajcy wskazane produkty rolno-spoywcze. Wymiernie zatem do produkcji biogazu rolniczego mogyby zosta uyte produkty uboczne lub pozostaoci z produktw rolno-spoywczych, wykorzystywane do produkcji ywnoci. Natomiast nie byoby dopuszczalne uznanie za takowe pozostaoci lub produkty uboczne wykorzystywane w produkcji przemysowej np. odpady z produkcji biopaliw [77]. W doktrynie prawnej podkrela si, e to co wyrnia biogaz, to moliwo zastosowania skadnikw cechujcych si znaczn zawartoci wody lub masy organicznej. Dotyczy to rwnie takich skadnikw, ktre wymagaj utylizacji, przy czym wyrnikiem jest fakt powstawania biogazu w drodze fermentacji metanowej jako szczeglnego rodzaju proces chemiczny4.
3 4

Spoywczy to, wg definicji sownikowej, dotyczcy spoywania, przeznaczony do spoycia. Zagadnienie to z punktu widzenia technologicznego omwione szerzej w innej czci publikacji.

93

2. Instytucja oceny oddziaywania na rodowisko

Przechodzc do zaszeregowania powyej omwionych odnawialnych rde energii, pochodzcych z biogazu (w tym rolniczego w swym zakresie obejmujcego pozostaoci z produktw rolno-spoywczych) do przedsiwzi kwalifikowanych prawnie, mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko na pocztku scharakteryzuj sam instytucj oceny oddziaywania na rodowisko w celu ukazania kontekstu administracyjno-prawnego. Z punktu widzenia normatywnego pojcie oceny oddziaywania na rodowisko zostao w polskim systemie prawnym zdefiniowane i zawiera si w art. 3 ust. 1 pkt 8 ustawy oo. Naley przez ni rozumie postpowanie w sprawie oceny oddziaywania na rodowisko planowanego przedsiwzicia, obejmujce w szczeglnoci: a) weryfikacj raportu o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko, b) uzyskanie wymaganych ustaw opinii i uzgodnie, c) zapewnienie moliwoci udziau spoeczestwa w postpowaniu. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy oo ocen oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko przeprowadza si w ramach: 1. postpowania w sprawie wydania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach; (...) [21, s. 62104], [2, s. 865]. Na wstpie naley wyjani, e postpowanie ocen oddziaywania na rodowisko w ramach postpowania zmierzajcego do wydania decyzji rodowiskowej bdzie przeprowadzane obligatoryjnie, gdy dane zamierzenie inwestycyjne jest wymienione w 2 rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko tj. przynaley do przedsiwzi zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko (tzw. I grupa przedsiwzi). Obowizek przeprowadzenia oceny oddziaywania wynika wwczas ex lege (z mocy prawa). Natomiast w przypadku przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko (tzw. grupa II) obowizek przeprowadzenia oceny oddziaywania bdzie wynika z indywidualnego aktu prawnego tj. postanowienia wydawanego na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy oo [44, s. 158]. Postanowienie w tym zakresie wydaje organ waciwy do wydania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach, w wikszoci przypadkw jest to Wjt, Burmistrz, Prezydent, czyli organ wykonawczy najniszej JST [41, s. 108]. Przed wydaniem postanowienia co do koniecznoci przeprowadzenia oceny oddziaywania dla danego przedsiwzicia nastpuje tzw. wstpna ocena oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko. Organ waciwy do wydania decyzji w celu okrelenia ryzyka

94

znaczcych oddziaywa wystpuje do organw wyspecjalizowanych, tzn. regionalnego dyrektora ochrony rodowiska i pastwowego powiatowego lub wojewdzkiego inspektora sanitarnego, o opinie co do koniecznoci przeprowadzenia oceny oddziaywania. Kryteria, w wietle ktrych ocenia si zasadno przeprowadzenia oceny oddziaywania na rodowisko zawarte s w art. 63 ustawy oo5. Ocena ryzyka koczy si wydaniem przez organ waciwy do wydania decyzji rodowiskowej postanowienia w przedmiocie obowizku przeprowadzenia oceny oddziaywania na rodowisko dla planowanego przedsiwzicia. Naley podkreli, e postanowienie w przedmiocie obowizku przeprowadzenia oceny oddziaywania na rodowisko wydaje si zarwno w przypadku, gdy organ administracji stwierdzi tak potrzeb, jak i wwczas, kiedy organ uzna, e niecelowe jest dokonanie takiej oceny, przy czym w obydwu przypadkach postanowie w uzasadnieniu ww. postanowienia winno znale si jednoznaczne odniesienie do kryteriw zawartych w art. 63 ustawy oo. Co istotne, w przypadku odmiennej oceny faktw ni ta zawarta w opiniach organw wyspecjalizowanych, organ waciwy do wydania decyzji ma obowizek szczegowo uzasadni odmienn ocen [44, s. 158]. Jeeli organ uzna konieczno oceny oddziaywania, w tym samym postanowieniu okrela zakres szczeglnego dowodu tj. raportu oddziaywania na rodowisko, w praktyce organ waciwy do wydania decyzji rodowiskowej wprost posikuje si opiniami regionalnego dyrektora ochrony rodowiska i pastwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Do czasu przedoenia raportu organ waciwy do wydania zawiesza postpowanie administracyjne6. Ocena oddziaywania ma suy ustaleniu, poddaniu analizie i ocenie: 1) bezporedniego i poredniego wpywu danego przedsiwzicia na rodowisko oraz zdrowie i warunki ycia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaywanie midzy tymi elementami, a take dostp do z kopalin; 2) moliwoci oraz sposobw zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko; 3) wymaganego zakresu monitoringu [106].
5 To etap bardzo istotny dla inwestora, przy czym jego wpyw ogranicza si jedynie do odpowiedniego przygotowania karty informacyjnej przedsiwzicia, sam proces kwalifikowania do przeprowadzania oceny oddziaywania, czyli tzw. screening. Natomiast wskazanie zakresu raportu oddziaywania na rodowisko to tzw. scoping. Szersze omwienie M. Pchaek, M. Behnke, Postpowanie w sprawie oceny oddziaywania na rodowisko w prawie polskim i UE, Warszawa 2009, s. 7890. 6 Czyni to po ustatecznieniu si postanowienia przesdzajcego o obowizku przeprowadzenia oceny.

95

Zgodnie z art. 71 ust. 2 ustawy oo Uzyskanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach jest wymagane dla planowanych: 1) przedsiwzi mogcych zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko; 2) przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko. W pierwszej kolejnoci naley przyjrze si normatywnym zdefiniowaniom tego rodzaju przedsiwzi. W prawie ochrony rodowiska zostao wprowadzone pojcie przedsiwzicia, ktre jest pojciem szerszym ni inwestycja. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 13 ustawy oo: Przedsiwziciem jest zamierzenie budowlane lub inna ingerencja w rodowisko, polegajca na przeksztaceniu lub zmianie sposobu wykorzystania terenu, w tym rwnie na wydobywaniu kopalin. Przedsiwzicia powizane technologicznie kwalifikuje si jako jedno przedsiwzicie, take jeeli realizowane s przez rne podmioty. Jak ju zostao wyej wskazane decyzj rodowiskow nie wydaje si dla wszystkich przedsiwzi. Istniej pewne wymogi prawne, okrelajce tak okoliczno. Po pierwsze, co do zasady decyzj rodowiskow wydaje si dla przedsiwzi planowanych. Jednake w szczeglnych sytuacjach uzyskanie decyzji rodowiskowej moe by wymagane nie dla przedsiwzicia planowanego, ale bdcego w trakcie realizacji lub ju istniejcego7. U.u.i.. dzieli przedsiwzicia na dwie grupy: 1) przedsiwzicia mogce zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko; 2) przedsiwzicia mogce potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko. Taka dyferencjacja w bezporedni sposb nawizuje do podziau, jaki zosta wprowadzony przez prawodawc europejskiego w aneksach nr I i II do dyrektywy 2011/92/UE. Delegacj do normatywnego okrelenia ww. przedsiwzi zawiera art. 60 ustawy oo. Rozporzdzenie 9 listopada 2010 r. okrela rwnie przypadki, gdy zmiany dokonywane w obiektach s kwalifikowane jako ww. przedsiwzicia. Aktualnie obowizuje nowe rozporzdzenie z 9 listopada 2010 r., ktre utrzymuje ww. podzia. W 2 rozporzdzenie z 9 listopada 2010 r. wymienia przedsiwzicia mogce zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko wymagajce zawsze obligatoryjnej oceny oddziaywania na rodowisko. Mieszcz si tu przedsiwzicia z zacznika I do dyrektywy 2011/92/UE i te przedsiwzicia z zacznika II, co do ktrych polski ustawodawca zadecydowa w drodze selekcji kategorycznej, e wymagaj obligatoryjnej oceny poprzez akt powszechnie obowizujcy.
Wyrok NSA z dnia 26.11.2008 r. sygn. II OSK 1481/07, inaczej natomiast Z. Bukowski, Postpowanie administracyjne w sprawach z zakresu ocen oddziaywania na rodowisko, ToruWocawek 2010, s. 9192.
7

96

Natomiast w 3 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. wymienione s przedsiwzicia wymagajce przeprowadzenia selekcji indywidualnej do oceny oddziaywania na rodowisko. Natomiast decyzja rodowiskowa wymagana jest dla tych przedsiwzi zawsze. czna nazwa ww. opisanych przedsiwzi, to przedsiwzicia mogce znaczco oddziaywa na rodowisko.

3. Kwalifikacja biogazowni do przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa znaczco oddziay na rodowisko, warunkujca ocen oddziaywania na rodowisko
Kwalifikacja przedsiwzicia pod okrelony punkt rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. jest jedn ze wstpnych czynnoci administracyjno-prawnych warunkujcych zaistnienie oceny oddziaywania na rodowisko w ramach postpowania zmierzajcego do wydania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach. Przystpujc do rozwaa na temat zaszeregowania inwestycji biogazowych do przedsiwzi, dla ktrych ustawodawca ustanowi obowizek uzyskania decyzji rodowiskowej, naley nawiza do procesw zachodzcych w tych instalacjach8. Zasadniczo bdzie nim proces uzyskiwania energii elektrycznej i cieplnej ze spalania biopaliw, biomasy i biogazu oraz unieszkodliwianie i odzysk odpadw w tego typu instalacjach. Dla penoci rozwaa przedstawiam szerszy kontekst kwalifikacji, wykraczajcy poza biogazownie, ale ukazujcy konstrukcj i sposb kwalifikacji tego rodzaju przedsiwzi do przeprowadzania oceny oddziaywania na rodowisko. Zgodnie z 2 ust. 1 pkt 3 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. do przedsiwzi mogcych zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko nale elektrownie konwencjonalne, elektrociepownie lub inne instalacje do spalania paliw w celu wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej, o mocy cieplnej nie mniejszej ni 300 MW, rozumianej jako ilo energii wprowadzonej w paliwie do instalacji w jednostce czasu, przy ich nominalnym obcieniu. Przedsiwziciami mogcymi zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko bd rnorodne instalacje spalajce paliwa w celu produkcji energii (przeznaczonej
8 Instalacja to stacjonarne urzdzenie techniczne, lub zesp stacjonarnych urzdze technicznych powizanych technologicznie, do ktrych tytuem prawnym dysponuje ten sam podmiot i pooonych na terenie jednego zakadu, lub budowle niebdce urzdzeniami technicznymi ani ich zespoami, ktrych eksploatacja moe spowodowa emisj (art. 3 pkt 6 ustawy Prawo ochrony rodowiska); szerszy komentarz: M. Grski, M. Pchaek (red.), Prawo ochrony rodowiska. Komentarz, Warszawa 2011, s. 5665.

97

nastpnie do dystrybucji). W przepisie uyto sformuowania elektrownie konwencjonalne i elektrociepownie oraz inne instalacje spalajce paliwa w celu wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej. Wyjanianie dwch pierwszych terminw nie jest szczeglnie konieczne, poniewa bez wzgldu na ich szczegowe znaczenie s to instalacje spalajce paliwa w celu wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej9. W przepisie mowa jest rwnie o mocy cieplnej instalacji (MWt). Aby dotrze do znaczenia tego sformuowania naley wyj od jednostki mocy jest ni wat (1 W = 1 J/s). Paliwa, zwane surowcami energetycznymi, s nonikami energii pierwotnej o okrelonej wartoci energetycznej (ujmowanej w jednostkach energii na jednostk masy albo objtoci np. J/kg, kcal/m3). Dysponujc wiedz o wartoci energetycznej surowca, porcji tego surowca, jaka zostanie spalona w zaoonym czasie, moliwe jest okrelenie mocy cieplnej, czyli iloci energii wprowadzonej w paliwie do instalacji w jednostce czasu przy jej nominalnym obcieniu. Podsumowujc, przedsiwziciami wymagajcymi zawsze przeprowadzenia oceny oddziaywania na rodowisko s instalacje spalajce surowce energetyczne celem wytworzenia energii o mocy rwnej lub wikszej ni 300 MWt, w tym rwnie wykorzystujcej rda odnawialne w rozumieniu definicji normatywnych zawartych w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [27]. W przypadku mikrobiogazowni rolniczych zaszeregowanie do tego punktu rozporzdzenia nie bdzie wystpowao. Podkrelenia wymaga fakt, e instalacjami mogcymi powodowa znaczne zanieczyszczenie poszczeglnych elementw przyrodniczych albo rodowiska s w przemyle energetycznym instalacje o mocy cieplnej wikszej ni 50 MWt, zgodnie z rozporzdzeniem ministra rodowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajw instalacji mogcych powodowa znaczne zanieczyszczenie poszczeglnych elementw przyrodniczych albo rodowiska jako caoci [25]. W 2 ust. 1 pkt 46 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. do przedsiwzi mogcych zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko zaliczono instalacje do odzysku lub unieszkodliwiania odpadw innych ni niebezpieczne przy zastosowaniu procesw termicznych lub chemicznych, w tym instalacje do krakingu odpadw, z wyczeniem instalacji spalajcych odpady bdce biomas w rozumieniu przepisw o standardach emisyjnych z instalacji. Zastosowanie w stosunku do odpadw procesw termicznych, to nic innego
9 Elektrownie to instalacje wytwarzajce energi elektryczn (za konwencjonalne uznawane s instalacje, w ktrych energia wytwarzana jest dziki spalaniu surowcw); Elektrociepownie to instalacje, w ktrych w skojarzonym procesie wytwarzana jest energia elektryczna i cieplna.

98

jak ich termiczne przeksztacanie w spalarni odpadw (art. 3 pkt 20 ustawy 27 kwietnia 2001 r. o odpadach [33]) rozumiane jako: spalanie odpadw przez ich utlenianie, inne procesy termicznego przeksztacania odpadw, w tym piroliz, zgazowanie i proces plazmowy, o ile substancje powstajce podczas tych procesw termicznego przeksztacania odpadw s nastpnie spalane. Natomiast procesy chemiczne suce do unieszkodliwiania odpadw wymieniono z zacznika nr 6 do ustawy o odpadach. W przepisie wskazano przykad instalacji wykorzystujcych opisane procesy instalacje do krakingu odpadw. Naley podkreli, e z kategorii przedsiwzi mogcych zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko wyczono instalacje suce przetwarzaniu biomasy, ktr w myl 2 pkt 1 rozporzdzenia w sprawie standardw emisyjnych z instalacji [36] s produkty skadajce si z substancji rolinnych pochodzcych z rolnictwa lub lenictwa spalane w celu odzyskania zawartej w nich energii oraz nastpujce odpady: rolinne z rolnictwa i lenictwa, rolinne z przemysu przetwrstwa spoywczego, jeeli odzyskuje si wytwarzan energi ciepln, wkniste rolinne z procesu produkcji pierwotnej masy celulozowej i z procesu produkcji papieru z masy, jeeli odpady te s spalane w miejscu, w ktrym powstaj, a wytwarzana energia cieplna jest odzyskiwana, korek, drewno, z wyjtkiem odpadw drewna zanieczyszczonego impregnatami i powokami ochronnymi, ktre mog zawiera zwizki chlorowcoorganiczne lub metale cikie oraz drewna pochodzcego z odpadw budowlanych lub z rozbirki. Jeli chodzi o przynaleno do przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko (tzw. grupa II) elektrociepowni, instalacji do spalania paliw w celu wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej wykorzystujcych rda odnawialne to, zgodnie z 3 ust. 1 pkt 4 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r., nale do nich elektrownie konwencjonalne, elektrociepownie lub inne instalacje do spalania paliw w celu wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej, inne ni wymienione w 2 ust. 1 pkt 3, o mocy cieplnej rozumianej jako ilo energii wprowadzonej w paliwie do instalacji w jednostce czasu przy ich nominalnym obcieniu, nie mniejszej ni 25 MW, a przy stosowaniu paliwa staego nie mniejszej ni 10 MW. Przy czym przez paliwo rozumie si paliwo w rozumieniu przepisw o standardach emisyjnych z instalacji. Charakteryzujc tego rodzaju przedsiwzicia, o ich przynalenoci do przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko decyduj nastpujce cechy: s to zazwyczaj

99

instalacje do spalania paliw w celu wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej o mocy cieplnej (scharakteryzowanej powyej) mniejszej ni 300 MW, ale nie mniejszej ni: 25 MW w przypadku stosowania paliw innych ni paliwa stae; 10 MW w przypadku stosowania paliwa staego. W powyszym przepisie oraz w 2 ust. 1 pkt 3 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. mowa jest o paliwach, jednak przedtem naley sign do rozporzdzenia w sprawie standardw emisyjnych z instalacji, by ustali normatywne znaczenie pojcia paliwa. Paliwem w myl 5 ust. 6 i 7 rozporzdzenia w sprawie standardw emisyjnych z instalacji jest dowolna palna substancja staa, cieka lub gazowa, z wyjtkiem wikszoci odpadw. Nie oznacza to, e instalacje suce spalaniu odpadw (w tym rolno-spoywczych) nie nale do przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko, gdy przedsiwzicia te wskazano w innych przepisach, z tym e paliwem moe by rwnie biomasa, biogaz (omwione powyej oraz poniej). Zgodnie z 3 ust. 1 pkt 45 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. do przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko zalicza si instalacje do produkcji paliw z produktw rolinnych, z wyczeniem instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego, w rozumieniu ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, o zainstalowanej mocy elektrycznej nie wikszej ni 0,5 MW (prg kwalifikujcy) lub wytwarzajcych ekwiwalentn ilo biogazu rolniczego wykorzystywanego do innych celw ni produkcja energii elektrycznej. Przetwarzanie produktw rolinnych celem uzyskania paliw naley do grupy przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko. Zgodnie z definicj paliwa okrelon w art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne paliwem jest paliwo stae, cieke albo gazowe bdce nonikiem energii chemicznej. Natomiast co do pojcia produktu rolinnego naleaoby za produkt rolinny uzna jakikolwiek surowiec pochodzenia rolinnego, sucy do produkcji paliw, niebdcy odpadem 10 . Naley podkreli, e zastosowane
Prg oznacza warto liczbow suc szczegowemu okreleniu rodzaju przedsiwzicia; progi wskazane w punktach: 2 ust. 1 powoduj, e po ich osigniciu w stosunku do przedsiwzicia bdzie wymagane przeprowadzenie oceny oddziaywania na rodowisko, natomiast ich niespenienie (nieosignicie) skutkuje tym, e przedsiwzicie nie bdzie naleao do grupy mogcych zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko (czyli bdzie to przedsiwzicie mogce potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko lub przedsiwzicie w stosunku do ktrego nie bdzie wymagane uzyskanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach); 3 ust. 1 powoduj, e w stosunku do przedsiwzicia nieosigajcego tyche progw wykluczony jest obowizek uzyskania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach (natomiast przedsiwzicie osigajce zastosowany prg bdzie przedsiwziciem mogcym potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko, o ile oczywicie nie osignie progw okrelonych w 2 ust. 1).
10

100

w przepisie wyczenie dotyczy instalacji produkujcych biogaz rolniczy w rozumieniu ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, ktrym zgodnie z art. 3 pkt 20a, czyli paliwo gazowe otrzymywane z surowcw rolniczych, produktw ubocznych rolnictwa, pynnych lub staych odchodw zwierzcych, produktw ubocznych lub pozostaoci przemysu rolno-spoywczego lub biomasy lenej w procesie fermentacji metanowej. W myl art. 9a ust. 11 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne minister waciwy do spraw gospodarki okrela, w drodze rozporzdzenia, m.in. sposb przeliczania iloci wytworzonego biogazu rolniczego na ekwiwalentn ilo energii elektrycznej, przy czym decydujce znaczenie bdzie mia prg 0,5 MW, lub wytwarzajcych ekwiwalentn ilo biogazu rolniczego wykorzystywanego do innych celw ni produkcja energii elektrycznej. Najczstsz kwalifikacj biogazowni rolniczych do przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa jest 3 ust. 1 pkt 80 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. stanowicy, e do przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko zalicza si instalacje zwizane z odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadw, inne ni wymienione w 2 ust. 1 pkt 4147 (tego rozporzdzenia), z wyczeniem instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego w rozumieniu przepisw ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne o zainstalowanej mocy elektrycznej nie wikszej ni 0,5 MW lub wytwarzajcych ekwiwalentn ilo biogazu rolniczego wykorzystywanego do innych celw ni produkcja energii elektrycznej, a take miejsca retencji powierzchniowej odpadw oraz rekultywacja skadowisk odpadw [109, s. 1213]. Odzyskiem odpadw s dziaania, niestwarzajce zagroenia dla ycia, zdrowia ludzi lub dla rodowiska, polegajce na wykorzystaniu odpadw w caoci lub w czci, lub prowadzce do odzyskania z odpadw substancji, materiaw lub energii i ich wykorzystania (art. 3 ust. 1 pkt 9 ustawy o odpadach; dziaania te okrelono w zaczniku nr 5 do ustawy o odpadach). Natomiast unieszkodliwianiem odpadw jest poddanie odpadw procesom przeksztace biologicznych, fizycznych lub chemicznych okrelonym w zaczniku nr 6 do ustawy o odpadach w celu doprowadzenia ich do stanu, ktry nie stwarza zagroenia dla ycia, zdrowia ludzi lub dla rodowiska. Opisana powyej kwalifikacja dotyczy budowy (lub innych dziaa inicjowanych od podstaw dot. instalacji), w tym takiej przebudowy obiektu bd instalacji biogazowej, ktra skutkuje tym, e przedsiwzicie zostanie sklasyfikowane jako ujte w 2 ust. 1 lub 3 ust. 1 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. Natomiast nie naley zapomina o 2 ust. 2 lub 3 ust. 2 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r., ktre dotycz ingerencji

101

w obiekty lub procesy kwalifikowane jako przedsiwzicia mogce znaczco oddziaywa na rodowisko, a zwaszcza rozbudowy, przebudowy, montae w rozumieniu ustawy prawo budowlane [21, s. 114116].

4. Waciwa ocena oddziaywania na rodowisko biogazowni

Opisane powyej rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko klasyfikuje co do zasady biogazownie o zainstalowanej mocy elektrycznej powyej 0,5 MW lub wytwarzajcych ekwiwalentn ilo biogazu rolniczego, wykorzystywanego do innych celw ni produkcja energii elektrycznej do przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko, a wic do takich, dla ktrych obowizkiem jest uzyskanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj przedsiwzicia, i ktre mog wymaga przeprowadzenia procedury oceny oddziaywania inwestycji na rodowisko11. W przypadku uznania przez organ waciwy do wydania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach, i przeprowadzenie takiej oceny jest konieczne, wymagane bdzie sporzdzenie raportu o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko. Sporzdzony raport o oddziaywaniu inwestycji na rodowisko jest brany pod uwag przy okrelaniu warunkw realizacji przedsiwzicia przy wydawaniu decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj przedsiwzicia. Ponadto poprawne przeprowadzenie oceny oddziaywania bdzie wymaga przeprowadzenia procedury udziau spoeczestwa w postpowaniu zgodnie z ustaw oo. Natomiast bezporedni podstaw prawn uzyskania wymaganych prawem opinii i uzgodnie wyspecjalizowanych organw ochrony rodowiska stanowi art. 77 ust. 1 ustawy oo. Wystpienie do tych organw winno nastpi w formie postanowienia o uzyskanie stanowiska innego organu administracji publicznej, wspkompetentnego do zaatwienia danej sprawy administracyjnej. Naley przy tym podkreli, e wystpienie

102

11 Nie wyklucza to tzw. podwjnej kwalifikacji, gdy dane przedsiwzicie zawiera w sobie inne elementy kwalifikowane do wydawania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach, np. powierzchnia speni prg zabudowy przemysowej 3 ust. 1 pkt 52 rozporzdzenia z 9 listopada 2010 r. natomiast ocenie oddziaywania bdzie poddany maksymalny skutek danego przedsiwzicia.

bdzie skuteczne o ile organ waciwy do wydania decyzji przedoy organowi wszystkie wymagane prawem zaczniki12. Przedmiotem oceny oddziaywania na rodowisko jest w istocie zbadanie sposobu oddziaywania na rodowisko. W wikszoci przypadkw w raporcie analizie poddane s zaoenia projektowe przedsiwzicia, w powizaniu z ocen wpywu na poszczeglne elementy rodowiska, jak i kompleksowo na rodowisko, w kontekcie obowizujcych wymogw prawnych i norm prawnych z zakresu ochrony rodowiska z uwzgldnieniem specyfiki przedsiwzicia poddawanego ocenie. Gwnym dowodem w ocenach oddziaywania na rodowisko jest raport oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko. Obowizek jego przedoenia obcia wnioskodawc 13 . Raport musi spenia wymagania okrelone prawem tj. art. 66 ustawy oo14. Powinien on uwzgldnia oddziaywanie przedsiwzicia na etapach jego realizacji, eksploatacji lub uytkowania oraz likwidacji biogazowni. W celu niekomplikowania analizy raportu przez organy administracji publicznej, inwestor, a zwaszcza wykonawcy raportu winni artykuowa tre raportu wedug sekwencji wskazanej w art. 66 ustawy oo. Przepis prawny art. 66 ustawy jest w tej kwestii pomylany w sposb czytelny, niecelowe jest czynienie obocznoci w tym zakresie. Zgodnie z art. 66 ustawy oo raport powinien zawiera: 1. Opis planowanego przedsiwzicia, a w szczeglnoci: a) charakterystyk caego przedsiwzicia i warunki uytkowania terenu w fazie budowy i eksploatacji lub uytkowania, b) gwne cechy charakterystyczne procesw produkcyjnych, c) przewidywane rodzaje i iloci zanieczyszcze wynikajce z funkcjonowania planowanego przedsiwzicia;
12 W praktyce jest to pierwsza z przyczyn przewlekoci postpowa w sprawie wydania decyzji rodowiskowych, cho jest to w gruncie rzeczy jedynie czynno materialno-techniczna i organom samorzdowym nie powinna sprawia trudnoci. 13 Ciar dowodzenia przesunity jest na wnioskodawc, szerzej B. Rakoczy, Ciar dowodu w polskim prawie ochrony rodowiska, Warszawa 2010, s. 110118. 14 W. Radecki, Charakter prawny raportu oddziaywania a rodowisko, Ochrona rodowiska. Pastwo i Prawo 2001, nr 2, s. 2840 oraz Wytyczne Komisji Europejskiej weryfikacja raportu o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko EIA Review Check List 2001, http://ec.europa.eu/environment/eia/eiaguidelines/g-review-full-text.pdf. W polskiej wersji jzykowej na stronach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego http://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie/OOS/Documents/Wytyczne_dotyczace_OOS_Weryfikacj a_ROS.pdf oraz szerokie omwienie wymaga merytorycznych, co do treci raportu M. Bar, J. Jdroska, W. Lenart, Ocena oddziaywania na rodowisko w inwestycji budowlanej. Procedura prawna i sporzdzanie raportw w procesie inwestycyjnym, Warszawa 2009, s. 127180.

103

104

2. Opis elementw przyrodniczych rodowiska, objtych zakresem przewidywanego oddziaywania planowanego przedsiwzicia na rodowisko, w tym elementw rodowiska objtych ochron na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; 3. Opis istniejcych w ssiedztwie lub bezporednim zasigu oddziaywania planowanego przedsiwzicia zabytkw chronionych na podstawie przepisw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami; 4. Opis przewidywanych skutkw dla rodowiska w przypadku niepodejmowania przedsiwzicia; 5. Opis analizowanych wariantw, w tym: a) wariantu proponowanego przez wnioskodawc oraz racjonalnego wariantu alternatywnego, b) wariantu najkorzystniejszego dla rodowiska, wraz z uzasadnieniem ich wyboru; 6. Okrelenie przewidywanego oddziaywania na rodowisko analizowanych wariantw, w tym rwnie w wypadku wystpienia powanej awarii przemysowej, a take moliwego transgranicznego oddziaywania na rodowisko; 7. Uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawc wariantu, ze wskazaniem jego oddziaywania na rodowisko, w szczeglnoci na: a) ludzi, roliny, zwierzta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wod i powietrze, b) powierzchni ziemi, z uwzgldnieniem ruchw masowych ziemi, klimat i krajobraz, c) dobra materialne, d) zabytki i krajobraz kulturowy, objte istniejc dokumentacj, w szczeglnoci rejestrem lub ewidencj zabytkw, e) wzajemne oddziaywanie midzy elementami, o ktrych mowa powyej; 8. Opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawc oraz opis przewidywanych znaczcych oddziaywa planowanego przedsiwzicia na rodowisko, obejmujcy bezporednie, porednie, wtrne, skumulowane, krtko-, rednio- i dugoterminowe, stae i chwilowe oddziaywania na rodowisko, wynikajce z: a) istnienia przedsiwzicia, b) wykorzystywania zasobw rodowiska, c) emisji, 9. Opis przewidywanych dziaa, majcych na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensacj przyrodnicz negatywnych oddziaywa na rodowisko, w szczeglnoci na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralno tego obszaru;

10. Jeeli planowane przedsiwzicie jest zwizane z uyciem instalacji, porwnanie proponowanej technologii z technologi speniajc wymagania, o ktrych mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska; 11. Wskazanie, czy dla planowanego przedsiwzicia konieczne jest ustanowienie obszaru ograniczonego uytkowania w rozumieniu przepisw ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska, oraz okrelenie granic takiego obszaru, ogranicze w zakresie przeznaczenia terenu, wymaga technicznych dotyczcych obiektw budowlanych i sposobw korzystania z nich; 12. Przedstawienie zagadnie w formie graficznej; 13. Przedstawienie zagadnie w formie kartograficznej w skali odpowiadajcej przedmiotowi i szczegowoci analizowanych w raporcie zagadnie oraz umoliwiajcej kompleksowe przedstawienie przeprowadzonych analiz oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko; 14. Analiz moliwych konfliktw spoecznych zwizanych z planowanym przedsiwziciem; 15. Przedstawienie propozycji monitoringu oddziaywania planowanego przedsiwzicia na etapie jego budowy i eksploatacji lub uytkowania, w szczeglnoci na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralno tego obszaru; 16. Wskazanie trudnoci wynikajcych z niedostatkw techniki lub luk we wspczesnej wiedzy, jakie napotkano, opracowujc raport; 17. Streszczenie w jzyku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie, w odniesieniu do kadego elementu raportu; 18. Nazwisko osoby lub osb sporzdzajcych raport; 19. rda informacji stanowice podstaw do sporzdzenia raportu. Z uwagi na szeroki zakres raportu tj. mnogo przepisw prawnych oraz aktw administracyjnych bdcych podstaw jego opracowania, poniej przedstawi najwaniejsze zagadnienia istotne dla biogazowni rolniczych z uwzgldnieniem specyfiki analizowanego w publikacji rodzaju biogazowni. Zasadniczo raport winien na wstpie charakteryzowa biogazowni z punktu widzenia lokalizacyjnego. Warto opisa dane dotyczce wspczynnika aerodynamicznej szorstkoci terenu15, aktualnego stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego otrzyPrzesanka potrzebna do wylicze emisji zgodnie z rozporzdzeniem ministra rodowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartoci odniesienia dla niektrych substancji w powietrzu, wspczynnik aerodynamicznej szorstkoci terenu zo wyznacza si w zasigu 50 hmax.
15

105

manego z Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska waciwego miejscowo (czynic stanowisko WIO zacznikiem o okrelonej numeracji oraz obrazujc stan zanieczyszczenia w formie graficznej)16, okrelenia warunkw klimatycznych17. W kontekcie usytuowania przedsiwzicia w sposb skrtowy mona przedstawi uwarunkowania geotechniczne, hydrogeologiczne, uksztatowania powierzchni terenu oraz pooenie geograficzne biogazowni rolniczej. Naley podkreli, e charakterystyka ma suy jako dane wyjciowe do analizy oddziaywa oraz stanowi podstaw do weryfikacji wystarczalnoci analizowanych wariantw. Charakteryzujc w raporcie oddziaywania na rodowisko, planowan do realizacji biogazowni rolnicz naley ukaza jako cel inwestycji, jej zakres, proces technologiczny. Zasadniczo przedmiotowa biogazownia w sposb ekologiczny i uzasadniony ekonomicznie bdzie produkowaa energi elektryczn (czasami i ciepln z odpadw) i produktw organicznych pochodzenia rolniczego i z przetwrstwa rolno-spoywczego, niektrych odpadw z przetwrstwa mlecznego czy oczyszczalni ciekw, a take produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego nienadajcych si do spoycia przez ludzi. Gwnym zaoeniem analizowanej w niniejszej publikacji biogazowni jest stosowanie w pierwszej kolejnoci biokomponentw w postaci odpadw, pozostaoci z przetwrstwa rolno-spoywczego, odpadw z zakadw mleczarskich, a w dalszej kolejnoci surowcw rolniczych, niektrych odpadw z oczyszczalni ciekw i produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego, nienadajcych si do spoycia przez ludzi. Biogaz moe by wytwarzany z wielu rodzajw substratw. Istot technologii jest wykorzystywanie nie tylko biomasy ze specjalnych upraw rolniczych, ale rwnie odpadw z przetwrstwa rolno-spoywczego, niektrych odpadw z oczyszczalni ciekw i produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego w myl rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego nr 1069/2009 z dnia 21 padziernika 2009 r. okrelajcego przepisy sanitarne dotyczce produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego, nieprzeznaczonych do spoycia przez
Zgodnie z rozporzdzeniem ministra rodowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. (Dz. U., nr 16, poz. 87) w sprawie wartoci odniesienia dla niektrych substancji w powietrzu, to substancji, dla ktrych okrelone s dopuszczalne poziomy w powietrzu stanowi aktualny stan jakoci powietrza okrelony przez waciwy inspektorat ochrony rodowiska i wyraony jako stenie substancji zanieczyszczajcej w powietrzu urednione do roku. 17 W szczeglnoci danych meteorologicznych niezbdnych do obliczania stanu zanieczyszczenia powietrza: statystyka stanw rwnowagi atmosfery, prdkoci i kierunkw wiatru (ra wiatrw), rednia temperatura powietrza dla okresu obliczeniowego.
16

106

ludzi i uchylajcego rozporzdzenie (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 padziernika 2002 r. ustanawiajcego przepisy sanitarne dotyczce produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego, nieprzeznaczonych do spoycia przez ludzi (Dz. U. L 273 z 10.10.2002)18. Zakres inwestycji moe obejmowa budow kompleksowej biogazowni rolniczo-utylizacyjnej. Tego typu przedsiwzicia sprowadzaj si do budowy obiektw budowlanych oraz montau w nich urzdze koniecznych do bezpiecznego przyjmowania, przetwarzania i podawania substratw, prowadzenia procesu fermentacji oraz zagospodarowania i energetycznego wykorzystania produkowanego paliwa gazowego. Charakterystyka biogazowni rolniczej winna zawiera opis planowanego procesu technologicznego19. Co do zasady planowana biogazownia winna by zaprojektowana zgodnie z obowizujcym prawem i spenia wszystkie wymagania okrelone w rozporzdzeniu ministra rolnictwa i gospodarki ywnociowej z dnia 7 padziernika 1997 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle rolnicze i ich usytuowanie20. Biogazownia rolnicza winna zosta tak zaprojektowana, aby zapewni dostp i dojazd do obiektw szeroko zorganizowanych cigw dojazdowych bdzie wynosi co najmniej 3 m. Stanowiska postojowe i drogi wewntrzne winny posiada nawierzchni utwardzon, zapewniajc odpyw wd opadowych. Wszystkie zbiorniki magazynowe substratw pynnych, komr fermentacyjnych, zbiornikw magazynowych nawozu pofermentacyjnego bd szczelne, przykryte szczelnym przykryciem21.

Wykonanie rozporzdzenia 1069/2009 zapewnia rozporzdzenie Komisji UE nr 142/2011 z dnia 25 lutego 2011 r. oraz w sprawie wykonania Dyrektywy Rady 97/78/WE. 19 W niniejszej publikacji jest to przedmiotem odrbnego rozdziau. 20 Dz. U. z 1997 r., nr 132, poz. 877. Biorc pod uwag najnowsze technologie, istnieje moliwo odstpstwa od przedstawionych warunkw technicznych. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy Prawo budowlane w przypadkach szczeglnie uzasadnionych dopuszcza si odstpstwo od przepisw techniczno-budowlanych, o ktrych mowa w art. 7 odstpstwo nie moe powodowa zagroenia ycia ludzi lub bezpieczestwa mienia, a w stosunku do obiektw; szersze omwienie: Z. Niewiadomski (red.), Prawo budowlane. Komentarz, Warszawa 2009, s. 160175 oraz B. Majchrzak, Instytucja odstpstwa od przepisw techniczno-budowlanych, [w:] Energetyka i ochrona rodowiska w procesie inwestycyjnym, red. M. Cherka, F. Elanowski, M. Swora, K. Wsowski, Warszawa 2010, s. 316339. 21 W zakresie gospodarki ciekami normuje te kwestie rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunkw, jakie naley speni przy wprowadzaniu ciekw do wd lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego (Dz. U., nr 137, poz. 984, z pn. zm.).
18

107

Wymagania odnonie do odlegoci zamknitych zbiornikw na pynne odchody zwierzce, komr fermentacyjnych i zbiornikw biogazu bd zgodne z wymaganiami rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle rolnicze i ich usytuowanie. Odlegoci komr fermentacyjnych i zbiornikw biogazu bd wynosi co najmniej: 1) od otworw okiennych i drzwiowych pomieszcze przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od budynkw inwentarskich 30 m, 2) od innych budynkw 16 m, 3) od granicy dziaki ssiedniej 10 m, 4) od skadu wgla i koksu 30 m, 5) od innych komr fermentacyjnych i zbiornikw biogazu niezwizanych technologicznie z projektowan biogazowni 30 m, 6) od silosw na zboe i pasze o pojemnoci wikszej ni 100 Mg 30 m, 7) od innych obiektw budowlanych niebdcych budynkami 10 m. Z zastrzeeniem 10 rozporzdzenia: odlegoci pomidzy budowlami rolniczymi a budowlami i budynkami zwizanymi z nimi technologicznie nie ogranicza si, chyba e przepisy szczeglne stanowi inaczej. W okresie realizacji projektowanej inwestycji wystpuj niewielkie niedogodnoci, charakter ktrych bdzie przejciowy i zanikajcy. Teoretycznie, realizacja inwestycji moe mie wpyw na poszczeglne elementy rodowiska: powietrze atmosferyczne22, odpady23,
22 Emisja zanieczyszcze bdzie miaa charakter emisji niezorganizowanej, o nieduym zasigu oraz bdzie wystpowa okresowo z rnym nateniem w sposb przemijajcy. W charakterystyce naley opisa uciliwoci w zakresie ochrony powietrza, ktrych podstaw jest w gwnej mierze praca silnikw: urzdze budowlanych, sprztu oraz samochodw transportowych spalajcych gwnie olej napdowy, dowocych i wywocych materiay i urzdzenia na miejsce realizacji inwestycji. 23 Chodzi tu o uciliwoci w zakresie gospodarki odpadami. W trakcie realizacji biogazowni rolniczych, wykorzystane s typowe, stosowane w Polsce i innych krajach techniki budowlano-montaowe oraz materiay. Powstaj odpady budowlane z grupy 17 (wg rozporzdzenia ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu odpadw Dz. U., nr 112, poz. 1206) bdce efektem robt ziemnych i konstrukcyjnych. Zestawienie odpadw wraz z podaniem ich kodw mona przedstawi w tabeli. Zgodnie z art. 2 ust. 2, pkt 1 ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tj. Dz. U. z 2010 r., nr 185, poz. 1243, ze zm.) przepisw ww. ustawy nie stosuje si do mas ziemnych lub skalnych usuwanych albo przemieszczanych w zwizku z realizacj inwestycji, jeeli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzja o pozwoleniu na budow lub zgoszenie robt

108

 rodowisko gruntowo-wodne, haas24. Potencjalne negatywne oddziaywanie na etapie eksploatacji biogazowni rolniczej na rodowisko kumuluje si gwnie wok nastpujcych zagadnie: gospodarki odpadami, emisji zanieczyszcze do atmosfery (w tym uciliwoci substancji zowonnych), haasu, oddziaywania na rodowisko przyrodnicze (w tym zmian w krajobrazie), zagroenia awari. Podstaw prawn w zakresie gospodarki odpadami na terenie analizowanej inwestycji stanowi ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Gospodarka odpadami co do zasady winna by prowadzona zgodnie z nastpujc sekwencj czynnoci postpowania z odpadami: kto podejmuje dziaania powodujce lub mogce powodowa powstawanie odpadw, powinien takie dziaania planowa, projektowa i prowadzi tak, aby: zapobiega powstawaniu odpadw lub ogranicza ilo odpadw i ich negatywne oddziaywanie na rodowisko przy wytwarzaniu produktw, podczas i po zakoczeniu ich uytkowania, zapewnia zgodny z zasadami ochrony rodowiska odzysk, jeeli nie udao si zapobiec ich powstaniu, zapewnia zgodne z zasadami ochrony rodowiska unieszkodliwianie odpadw, ktrych powstaniu nie udao si zapobiec lub ktrych nie udao si podda odzyskowi [79, s. 250266]. Charakteryzujc odpady w biogazowni przewidziane do odzysku (na potrzeby technologiczne biogazowni) i wytworzenia (w zwizku z prac instalacji biogazowni funkcjonowaniem zaplecza) w pierwszej kolejnoci, naley wskaza wykorzystanie odpadw z przetwrstwa rolno-spoywczego, odpadw organicznych pochodzenia rolniczego i odpadw z instalacji i urzdze sucych zagospodarowaniu odpadw, z oczyszczalni ciekw, przeznaczonych do odzysku metod R3 recykling lub regeneracja substancji
budowlanych okrelaj warunki i sposb ich zagospodarowania, a ich zastosowanie nie powoduje przekrocze wymaganych standardw jakoci gleby i ziemi, o ktrych mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. 24 Emisja haasu z przedmiotowego terenu w fazie realizacji inwestycji zwizana bdzie z prac maszyn i urzdze wykorzystywanych przy robotach budowlanych oraz samochodw dostawczych, zwizanych z transportem materiaw. Naley wskaza, e z punktu widzenia prawnego ustawa Prawo ochrony rodowiska nie dotyczy problematyki zwalczania haasu powodowanego przez poszczeglne urzdzenia techniczne. Kwestie te czciowo rozstrzyga rozporzdzenie ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymaga dla urzdze uywanych na zewntrz pomieszcze w zakresie emisji haasu do rodowiska (Dz. U. z 2005 r., nr 263, poz. 2202 z pn. zm.). Prosz szerzej w tej kwestii: J. Jerzmaski, Prawo ochrony rodowiska. Komentarz, red. M. Pchaek, M. Grski Warszawa 2011, s. 5665.

109

organicznych, ktre nie s stosowane jako rozpuszczalniki (wczajc kompostowanie i inne biologiczne procesy przeksztacania) lub R14 inne dziaania polegajce na wykorzystaniu odpadw w caoci lub czci wskazane w zaczniku nr 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Istotn zasad w biogazowniach rolniczych jest wykorzystanie odpadw organicznych, osadw ciekowych i produktw pochodzenia zwierzcego, nienadajcych si do spoycia przez ludzi (materia kategorii 3 i 2), przeznaczonych do produkcji biogazu, pozyskiwanych w procesie odzysku odpadw [64, s. 1922]. Natomiast odpadem wytwarzanym w trakcie eksploatacji biogazowni bdzie poferment. W wyniku separacji i ewentualnego suszenia cz pofermentu bdzie mie posta sta. Zgodnie z rozporzdzeniem ministra rodowiska z dnia 5 kwietnia 2001 r. w sprawie katalogu odpadw poferment jest odpadem, ktry mona zaklasyfikowa do grupy 1925. Dalsze zagospodarowanie cieczy pofermentacyjnej (odpady o kodach 19 06 05 i 19 06 06) winno by poddane procesowi odzysku zgodnie z zacznikiem nr 5 (procesy odzysku) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach kwalifikuj si do odzysku R10 (rozprowadzenie na powierzchni ziemi w celu nawoenia lub ulepszania gleby). Odpady (ciecz pofermentacyjna zakwalifikowana jako odpady o kodzie 19 06 05 i 19 06 06) przeznaczone do odzysku R10 spenia musz wszystkie warunki ustalone dla odzysku ww. odpadw, ktre zostay zawarte w rozporzdzeniu ministra rodowiska z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie procesu odzysku R10 [35]. W razie niemonoci zagospodarowania czci pofermentu metod R10 moe on by przekazany podmiotom posiadajcym stosowne regulacje prawne na zbieranie i odzysk tego odpadu. Zgodnie z ustaw z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawoeniu [31] ciecz pofermentacyjna moe by uznana za rodek poprawiajcy waciwoci gleby i rozprowadzana po jej powierzchni26.
25 S to odpady z instalacji i urzdze sucych zagospodarowaniu odpadw, z oczyszczalni ciekw oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celw przemysowych, w podgrupy 19 06 (odpady z beztlenowego rozkadu odpadw), jako odpad o kodzie: 19 06 05 ciecze z beztlenowego rozkadu odpadw zwierzcych i rolinnych, 19 06 06 przefermentowane odpady z beztlenowego rozkadu odpadw zwierzcych i rolinnych. 26 Inwestor bdzie mg wprowadzi j do obrotu po uzyskaniu pozwolenia na wprowadzanie do obrotu nawozu albo rodka wspomagajcego upraw rolin, zgodnie z art. 4 ust. 1 ww. ustawy o nawozach i nawoeniu. Zastosowanie w tym zakresie ma rwnie rozporzdzenie ministra odowiska (zwaszcza zaczniki 2 i 3) z dnia 13 lipca 2010 r. w spawie komunalnych osadw ciekowych, nawet przy dugotrwaym stosowaniu; rozporzdzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegowego sposobu stosowania nawozw oraz prowadzenia szkole z zakresu ich stosowania (Dz. U. z 2008 r., nr 80, poz. 479 oraz zalecenia Kodeksu Dobrej Praktyki Rolnej).

110

Ponadto, zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, posiadacz odpadw, ktry prowadzi dziaalno w zakresie odzysku odpadw zobowizywany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie dziaalnoci w zakresie odzysku odpadw. W sposb szczeglny naley zwrci uwag na oddziaywanie pofermentu na wody. Generalnie przyswajalno przez roliny azotu z pofermentu powoduje jego znacznie mniejsz penetracj w gb gleby i moliwo zanieczyszczenia wd. Przechodzc do scharakteryzowania oddziaywania biogazowni na powietrze, naley podkreli, e ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakoci w szczeglnoci przez utrzymanie poziomw substancji w powietrzu poniej dopuszczalnych poziomw lub co najmniej na tych poziomach, a take na zmniejszaniu poziomw substancji w powietrzu do dopuszczalnych, gdy nie s one dotrzymane [42, s. 603628]. W przypadku produkcji biogazu w tym rolniczego wykorzystuj naturalne zjawiska zachodzce w rodowisku, co do zasady biogazownia nie wytwarza innych substancji, ni te, ktre w rodowisku naturalnym wystpuj powszechnie. Jednake zintensyfikowana fermentacja beztlenowa stanowi uciliwo zapachow. Ograniczenie tej uciliwoci to maksymalne zamknicie technologii produkcji biogazu, w wyniku czego nastpuje znaczny spadek emisji niepodanych zapachw. Formalnoprawne wymogi w analizowanym zakresie okrela ustawa Prawo ochrony rodowiska oraz szczegowo szereg rozporzdze wykonawczych, z ktrych w przypadku biogazowni znaczenie prawne ma dla oblicze stanu zanieczyszczenia powietrza rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartoci odniesienia dla niektrych substancji (Dz. U., nr 16, poz. 87) oraz czciowo rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 22 kwietnia 2011 r. w sprawie standardw emisyjnych z instalacji (Dz. U., nr 95, poz. 558 ze zm.). Eksploatacja analizowanych rodzajw przedsiwzi wiza si bdzie z emisj gazowych i pyowych zanieczyszcze do powietrza atmosferycznego oraz moe powodowa emisj substancji zapachowo czynnych. rdem emisji niezorganizowanej do powietrza atmosferycznego jest czsto spalanie benzyn i oleju w silnikach samochodw poruszajcych si i parkujcych w obrbie tego rodzaju inwestycji (samochody osobowe, transport surowcw samochodami ciarowymi, cignikami rolniczymi z przyczepami). rdem emisji zorganizowanej i niezorganizowanej pyowych i gazowych zanieczyszcze do powietrza atmosferycznego, majcej miejsce w wyniku przeprowadzenia przedmiotowej inwestycji bd:

111

112

emisja niezorganizowana transport samochodowy po terenie inwestycji (samochody osobowe, ciarowe, cigniki rolnicze dostarczajce biokomponenty do produkcji biogazu); emisja substancji aktywnych zapachowo. Hermetyzacja procesu fermentacji w prawidowo dziaajcej biogazowni jest skutecznym rodkiem determinujcym nienastpienie emisji substancji aktywnych zapachowo ze zbiornikw fermentacyjnych i magazynowych, co skutecznie zabezpieczy przed potencjaln emisj uciliwych zapachw. Z uwagi na trudn mierzalno i brak wyranych kryteriw co do uciliwoci zapachowych ustawodawca nie ustanowi norm prawnych w rozpatrywanej kwestii. W przypadku uwarunkowa wynikajcych z emisji haasu, kwestia ta w przypadku biogazowni jest cile skonkretyzowana prawnie. Poziom haasu w rodowisku jest bowiem normowany przepisami wynikajcymi z ustawy Prawo ochrony rodowiska. W zalenoci od jego natenia, uzalenionego od odlegoci do terenw uytkowanych w rny sposb przez ludzi [100, s. 679685]. Rozstrzygajce znaczenie dla okrelania stref wykluczonych dla biogazowni z powodu emisji haasu na etapie eksploatacji posiada rozporzdzenie ministra rodowiska z 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomw haasu w rodowisku [30] oraz instrukcja nr 338 Instytutu Techniki Budowlanej: Metoda okrelania emisji i immisji haasu w rodowisku. Instrukcja okrela metodyk modelowania propagacji haasu w rodowisku [116, s. 95]. Najczciej w biogazowniach wystpuj nastpujce rodzaje rde haasu: punktowe rda haasu, liniowe rda haasu [47], [48], rda haasu typu budynek. Do oblicze rozprzestrzeniania haasu przyjmuje si najmniej korzystny okres pory dnia i pory nocy. W celu potwierdzenia braku negatywnego oddziaywania inwestycji na stan klimatu akustycznego zaleca si, po zrealizowaniu inwestycji, przeprowadzenie kontrolnych pomiarw emisji haasu na granicy terenw podlegajcych ochronie akustycznej. Jeli chodzi o zmiany w krajobrazie i rodowisku przyrodniczym, wpyw tego typu inwestycji jest uzaleniony od przeanalizowania wybranych materialnoprawnych aktw prawnych, w tym zwaszcza aktw prawa lokalnego. Przykadowo, akty prawa miejscowego powoujce dan form ochrony przyrody zawieraj szereg ogranicze lokalizacyjnych dla przedsiwzi OZE. Przy czym nasilenie ogranicze zwizane jest z charakte-

rem prawnym, zakresem i jednoznacznoci przepisw wprowadzajcych wykluczenia, zakazy i ograniczenia. Ograniczenia z tego zakresu mog wynika z miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego27. Obiekty i urzdzenia techniczne wchodzce w skad zabudowy terenu biogazowni, gwnie zbiorniki fermentacyjne, obiekty magazynowania gazu lub inne, z racji swoich gabarytw i wielkoci zainwestowanej powierzchni mog stanowi subdominant w krajobrazie. Istotne jest wic moliwie harmonijne wkomponowanie biogazowni w krajobraz poprzez: unikanie lokalizacji w otwartych przestrzeniach, na wyniosociach terenu, w ssiedztwie obiektw o wyjtkowo cennych walorach kulturowych i przyrodniczych. Natomiast obsadzenie terenu inwestycji wysok zieleni moe w znacznym stopniu zneutralizowa negatywne odczucia wizualne [45], [69, s. 176191], [110, s. 149162], [122, s. 77102], [63], [46, s. 229249]. Due znaczenie posiada przeprowadzana w ramach oceny oddziaywania analiza wariantowa przedsiwzicia, majca na celu rozwaenie moliwoci osignicia okrelonych celw inwestycyjnych przy jak najmniejszym obcieniu rodowiska. Inwestor przedstawia w raporcie minimum 2 warianty realizacji przedsiwzicia. Dodatkowo opisuje sytuacj, w ktrej nie podejmuje realizacji przedsiwzicia. Ma to kluczowe znaczenie w kontekcie art. 81 ust. 1 ustawy oo [4, s. 6371], [80, s. 1320]. Najczstszym powodem konfliktw spoecznych i protestw przeciw budowie biogazowni (jak wynika z inwestycji tego rodzaju wewntrzkrajowych) s obawy lokalnej spoecznoci przed powstawaniem nadmiernego haasu i uciliwoci zapachowych. Ze wzgldu na ma liczb istniejcych instalacji tego typu w Polsce, a przez to ograniczone moliwoci bezporedniej ich oceny i poznania, nie sposb jest wykluczy konfliktw o charakterze pozamerytorycznym, wynikajcych z braku dostatecznej wiedzy na temat biogazowni. Protesty takie s najczciej przejawem tzw. syndromu NIMBY (not in my back yard, czyli nie na moim podwrku), ktry charakteryzuje si pozamerytorycznym
Na uwag i aprobat zasuguje fakt, e ustawa z 6 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomociami oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wprowadza nakaz, aby w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy ustalone byo rozmieszczenie urzdze wytwarzajcych energi z odnawialnych rde energii o mocy przekraczajcej 100 kW, a take ich stref ochronnych zwizanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i uytkowaniu terenu, granice terenu pod budow tych urzdze oraz granice ich stref ochronnych zwizanych z ograniczeniami w zabudowie, zagospodarowaniu i uytkowaniu terenu oraz wystpowaniem znaczcego oddziaywania tych urzdze na rodowisko. Pokazuje to, e ustawodawca uwzgldnia specyfik przedsiwzi OZE, uznajc za konieczne okrelenie szerszego kontekstu funkcjonalno-przestrzennego.
27

113

114

sprzeciwem wobec konkretnej lokalizacji, przy jednoczesnym wskazywaniu, e projekt powinien by zrealizowany w innym miejscu. W potencjalnych konfliktach moe uczestniczy kilka grup interesu np. okoliczni mieszkacy czy organizacje ekologiczne [76]. Podsumowujc rozdzia dotyczcy oceny oddziaywania biogazowni, naley wskaza, e na etapie budowy nie bd wystpowa znaczce oddziaywania na rodowisko. Bd to oddziaywania typowe i nieuniknione ze wzgldu na sam istot procesu inwestycyjnego, tak jak nagromadzenie odpadw budowlanych i okresowe uciliwoci zwizane z transportem materiaw budowlanych pojazdami samochodowymi (gwnie emisja haasu i zanieczyszcze do powietrza, powodujca krtkoterminowe oddziaywanie na otoczenie przedmiotowej inwestycji). Na etapie eksploatacji podczas prawidowego funkcjonowania instalacji nie bdzie wystpowa znaczce oddziaywanie na rodowisko. Oddziaywanie bezporednie bdzie wiza si z zajciem terenw pod budow biogazowni. W okresie wykonywania prac zwizanych z budow obiektw mog powstawa stae i przejciowe obcienia rodowiska. Do staych mona zaliczy przeksztacenie fizyczne gruntu zwizane z budow obiektw kubaturowych (przygotowanie podoa pod realizacj obiektw polega na usuniciu warstwy ziemi i wykonaniu wykopw). Do obcie przejciowych tego typu zaliczaj si: emisja niezorganizowana pyw w czasie budowy i porzdkowania terenu, emisja niezorganizowana zanieczyszcze zwizanych ze spalaniem paliwa w rodkach transportu (przywz materiaw budowlanych i wywz odpadw) oraz pracujcym sprzcie, emisja haasu powodowana pracami budowlano-konstrukcyjnymi oraz haasu powstajcego w wyniku pracy sprztu i transportu materiaw budowlanych, powstawanie odpadw innych ni niebezpieczne (zwizane z funkcjonowaniem pracownikw, sprztu, maszyn). Na etapie budowy inwestycji wystpi krtkotrwae zagroenia wynikajce z wytwarzania odpadw budowlanych i komunalnych. Jednak usuwanie tych odpadw w ramach waciwie realizowanej gospodarki odpadami przez wykonawcw inwestycji pozwoli do minimum ograniczy niekorzystne oddziaywanie na rodowisko. Oddziaywanie bezporednie zwizane bdzie take z gwnymi rdami emisji haasu w czasie eksploatacji biogazowni. Do rde tych zaliczy mona: transport wewntrzny, dziaanie urzdze wentylacyjnych, silnikw. Uwzgldnienie w projekcie budowlanym zalece dotyczcych ograniczania uciliwoci akustycznej pozwoli na

ograniczenie haasu przenikajcego do rodowiska. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego bdzie mie charakter poredni, dugotrway. Emisja z terenu przedsiwzicia na etapie eksploatacji bdzie miaa charakter niezorganizowany i zorganizowany. Etap budowy inwestycji bdzie si wiza z zagroeniami krtkotrwaymi. Na tym etapie chwilowe wielkoci emisji bd zalee przede wszystkim od organizacji i natenia prac (jej natenie bdzie zmienne w cigu doby). Emisja i jej skutki dla stanu powietrza ustpi cakowicie po zakoczeniu robt. Oddziaywanie skumulowane odnosi si do: emisji zanieczyszcze do powietrza z przedmiotowego terenu i emisji zanieczyszcze z terenw ssiednich emisja z poruszajcych si pojazdw samochodowych jak i emisja zorganizowana z budynkw mieszkalnych i ssiadujcych zakadw przetwrstwa, zakadw mleczarskich lub ubojni. Oddziaywanie to musi zosta uwzgldnione w przeprowadzonych obliczeniach rozprzestrzeniania si zanieczyszcze do powietrza atmosferycznego poprzez ujcie aktualnego ta zanieczyszcze otrzymanego z WIO. Z administracyjno-prawnego punktu widzenia wymierne znaczenie w polskim systemie prawnym ma decyzja o rodowiskowych uwarunkowaniach, jak podaje B. Rakoczy Zestawienie przepisw o ocenach oddziaywania na rodowisko z przepisami o decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach daje peen obraz postpowania. Ocena oddziaywania na rodowisko sama w sobie nie ma znaczenia. Nabiera ona takiego znaczenia dopiero w postpowaniu o wydanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach. [...], a zatem to decyzja o rodowiskowych uwarunkowaniach okrela uwarunkowania realizacji przedsiwzicia, a nie ocena oddziaywania [88, s. 158]. Decyzja rodowiskowa okrela, zatem rodowiskowo-przyrodnicze uwarunkowania realizacji przedsiwzicia.

5. Efekt ekologiczny biogazowni

Biogazownie mona zaliczy do inwestycji chronicych rodowisko z uwagi na prowadzon w niej wielokierunkow dziaalno, opart na utylizacji i odzysku odpadw przy przetwarzaniu biomasy, zagospodarowaniu odpadw poubojowych, produktw i pozostaoci z przetwrstwa rolno-spoywczego. Biogazownie wykorzystuj rozwizania technologicznie chronice powietrze, gleby i wod oraz niwelujce haas. Do nowoczesnych technologii tego rodzaju mona zaliczy oczyszczanie biogazu ograniczajce emisj siarki i substancji zapachowo czynnych. Najistotniejszym efektem ekologicznym biogazowni rolniczych jest wykorzystanie potencjau odpadw. Biogazownie rolnicze

115

116

produkuj energi woln od emisji CO2. Gazem odpowiadajcym w 50% za wystpowanie efektu cieplarnianego jest dwutlenk wgla, na drugim miejscu znajduje si metan, pniej freony, ozon, tlenki azotu. Wydzielany w zbiornikach fermentacyjnych biogazowni rolniczych metan suy do produkcji energii elektrycznej i/lub cieplnej na drodze spalania w wysokosprawnych silnikach spalinowych. Produktem spalania metanu jest energia przeksztacana na energi elektryczn ciepln, ale take dwutlenek wgla i woda. Obieg CO2 jest zamknity, dlatego mona mwi o emisji wolnej od CO2. Cao dwutlenku wgla wyemitowanego do atmosfery powraca do obiegu wizana przez roliny, czsto roliny energetyczne uprawiane na cel jej napdzania. Dodatkowo, w przypadku gdy do biogazowni dostarczane s odpady z pozostaoci przemysu rolno-spoywczego, nastpuje wzorcowy przykad zamknicia cyklu ycia produktu [20]. Podobny efekt zachodzi w przypadku wykorzystywania do procesu materii organicznej, ktrej niekontrolowany rozkad jest przyczyn emisji CH4 do atmosfery. Biorc pod uwag, e metan jest gazem o 21-krotnie silniejszym efekcie cieplarnianym od dwutlenku wgla, biogazownie przyczyniaj si do obnienia efektu cieplarnianego poprzez zmian bardziej szkodliwego gazu cieplarnianego na mniej szkodliwy dla atmosfery dwutlenek wgla. Kluczem do efektywnoci instalacji jest wykorzystanie procesw kofermentacji odpadw z przetwrstwa lub przemysu rolno-spoywczego czy mleczarskiego oraz odchodw zwierzcych lub odpadw poubojowych. Atrakcyjno tego rodzaju wsadw podyktowana jest moliwoci czsto bezpatnego pozyskania ich od tzw. producentw, dla ktrych to znakomite zamknicie cyklu produkcji. Szczeglnie zainteresowanymi podmiotami, nieposiadajcymi wasnych obiektw utylizacyjnych, mog by rnorakie przetwrnie, gwnie z uwagi na niszy koszt usugi utylizacji w biogazowni w porwnaniu z kosztami usug wyspecjalizowanych firm, zakadw utylizacyjnych. Praktycznym kierunkiem wykorzystania biogazu jest tworzenie lokalnych sieci gazowniczych. W skali globalnej efekt ekologiczny powstania biogazowni rolniczych spowoduje osignicie korzyci ekonomicznych i spoecznych m.in. poprzez oszczdzanie zasobw paliw nieodnawialnych, realizowanie wymaganych prawem Unii Europejskiej zobowiza w zakresie redukcji emisji szkodliwych substancji do atmosfery, budowanie bezpieczestwa energetycznego kraju, rozwizanie problemw z zakresu gospodarki odpadami tak w skali globalnej, jak i lokalnej. Lokalny rozwj zdecentralizowanych i rozproszonych przedsiwzi OZE polegajcy na budowie biogazowni rolniczych pociga za sob zmian kierunku przepywu strumieni pieninych z tytuu patnoci za energi, stanowic dodatkowe rdo dochodw dla rolnikw.

Rysunek 14. Efekt ekologiczny biogazowni28

28

Rysunek autorstwa K. Janczur, Z. Szymandera zeskanowany z pisma Czysta Energia 2010, nr 1,

s. 16.

117

Akty prawne wykorzystane do publikacji Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutkw wywieranych przez niektre przedsiwzicia publiczne i prywatne na rodowisko (Dz. U. L 26 z 28.1.2012, s. 121). Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutkw wywieranych przez niektre przedsiwzicia publiczne i prywatne na rodowisko naturalne 85/337/EWG (Dz. Urz. UE L Nr 175/1985, s. 40 z pn. zm.). Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajc i w nastpstwie uchylajc dyrektywy nr 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz. Urz. UE L 140/16 z 05.06.2009 r.). Dyrektywa 2001/77/WE z 27 wrzenia 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewntrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze rde odnawialnych (Dz. Urz. UE L 283/33 z 2001 r. z pn. zm.). Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 padziernika 2009 r. okrelajcego przepisy sanitarne dotyczce produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego, nieprzeznaczone do spoycia przez ludzi oraz w sprawie wykonywania dyrektywy Rady 97/78/We w odniesieniu do niektrych prbek i przedmiotw zwolnionych z kontroli weterynaryjnych na granicach w myl tej dyrektywy (Dz. U. UE. L z 2011 r. 54.1). Rozporzdzenie Komisji UE nr 142/2011 z dnia 25 lutego 2011 r. oraz w sprawie wykonania Dyrektywy Rady 97/78/WE. Konwencja z 25 lutego 1991 r. w Espoo o ocenach oddziaywania na rodowisko w kontekcie transgranicznym (Dz. U. z 1999 r., nr 96, poz. 1110). Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (j. t. Dz. U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z pn. zm.). Ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnieniu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. U. z 2008 r., nr 199, poz. 1227 ze zm.). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. z 2008 r., nr 25, poz.150 ze zm.). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r., nr 185, poz. 1243 ze zm.). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r., nr 151, poz. 1220 ze zm.).

118

Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i paliwach ciekych (Dz. U. z 2006 r., nr 169, poz. 1199 ze zm.). Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakoci handlowej artykuw rolno-spoywczych (Dz. U. z 2005 r., nr 187, poz. 1577 ze zm.). Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r., nr 243, poz. 1623 ze zm.). Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawoeniu (Dz. U., nr 147, poz. 1033). Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowizkach przedsibiorcw w zakresie gospodarowania niektrymi odpadami oraz o opacie produktowej i opacie depozytowej (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r., nr 90, poz. 607 ze zm.). Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko (Dz. U., nr 213, poz. 1397). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 22 kwietnia 2011 r. w sprawie standardw emisyjnych z instalacji (Dz. U., nr 95, poz. 558 ze zm.). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartoci odniesienia dla niektrych substancji w powietrzu (Dz. U., nr 16, poz. 87). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomw haasu w rodowisku (Dz. U., nr 120, poz. 826). Rozporzdzenie ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymaga dla urzdze uywanych na zewntrz pomieszcze w zakresie emisji haasu do rodowiska (Dz. U. z 2005 r., nr 263, poz. 2202 ze zm.). Rozporzdzenie ministra gospodarki z dnia 28 maja 2007 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie zasadniczych wymaga dla urzdze uywanych na zewntrz pomieszcze w zakresie emisji haasu do rodowiska (Dz. U., nr 105, poz. 718). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomw niektrych substancji w powietrzu (Dz. U., nr 47, poz. 281). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie przypadkw, w ktrych wprowadzanie gazw lub pyw do powietrza z instalacji nie wymaga pozwolenia (Dz. U., nr 130, poz. 881). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajw instalacji, ktrych eksploatacja wymaga zgoszenia (Dz. U., nr 130, poz. 880). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu odpadw (Dz. U., nr 112, poz. 1206). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy rodzajw odpadw, ktre posiadacz odpadw moe przekazywa osobom fizycznym lub

119

jednostkom organizacyjnym niebdcym przedsibiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U., nr 75, poz. 527 ze zm.). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie procesu odzysku R10. (Dz. U. z 2011 r., nr 86, poz. 476). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 9 wrzenia 2002 r. w sprawie standardw jakoci gleby oraz standardw jakoci ziemi (Dz. U., nr 165, poz. 1359). Rozporzdzenie ministra rolnictwa i gospodarki ywnociowej z dnia 7 padziernika 1997 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U., nr 132, poz. 877). Rozporzdzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowania (Dz. U., nr 75, poz. 690 ze zm.). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymaga w zakresie prowadzenia pomiarw wielkoci emisji oraz pomiarw iloci pobieranej wody (Dz. U., nr 206, poz. 1291). Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunkw, jakie naley speni przy wprowadzaniu ciekw do wd lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego (Dz. U., nr 137, poz. 984 ze zm.).

VII. Problematyka akceptacji spoecznej dla inwestycji ingerujcych w rodowisko naturalne w kontekcie idei zrwnowaonego rozwoju i programu rozwoju technologii biogazowych w Polsce
Pojcie sustainable development nie ma jednoznacznego odpowiednika w jzyku polskim. W polskich tekstach jest ono tumaczone jako rozwj zrwnowaony, ekorozwj, rozwj trway. Od lat 70. XX w. koncepcja zrwnowaonego rozwoju zyskuje coraz wiksz popularno. Znajduje zastosowanie zarwno w midzynarodowych, jak i krajowych aktach prawnych i dokumentach politycznych. W hierarchii wartoci konstytucyjnych polski ustawodawca usytuowa ochron rodowiska i zrwnowaony rozwj obok fundamentalnych dla kadego pastwa wartoci, tj. niepodlego i integralno narodowa [86]. Zasada zrwnowaonego rozwoju zostaa explicite wyraona w ustawie Prawo Ochrony rodowiska [1] i jest podstawow wytyczn okrelajc, w jaki sposb pastwo powinno wykonywa swoje zadania, a Polska, akceptujc takie podejcie do rozwoju, powinna tworzy odpowiednie mechanizmy prowadzenia dziaalnoci gospodarczej i ycia spoecznego w sposb pozwalajcy zachowa zasoby i walory rodowiska, w stanie zapewniajcym moliwoci korzystania z nich przez obecne, jak i przysze pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwaoci funkcjonowania procesw przyrodniczych oraz rnorodnoci biologicznej, umoliwiajce realizacj tej zasady [43, s. 196]. Zrwnowaony rozwj jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych. Stanowi swego rodzaju alternatyw dla wzorcw rozwoju spoeczno-gospodarczego przyjtych w minionych stuleciach. Wspczenie koncepcja zrwnowaonego rozwoju suy okreleniu takiego rozwoju spoecznego i gospodarczego, ktry nie zakca ekosystemw, w ktrych funkcjonuje czowiek. W ide t wpisuj si take inwestycje w odna-

121

122

wialne rda energii. Jednake budowanie nowego adu spoecznego, opartego na zrwnowaonym rozwoju, nie jest moliwe bez uzyskania spoecznej akceptacji. Obserwowany przez stulecia rozwj spoeczny, przemysowy, postpujca urbanizacja dokonyway si kosztem rodowiska. Czowiek swym cigym deniem do zmian, wzrostu gospodarczego, konsumpcjonizmem, antropocentryzmem doprowadzi do stanu, w ktrym sam dla siebie stanowi zagroenie. W dzisiejszym, postindustrialnym wiecie przyroda jest skaona, powietrze zanieczyszczone, a surowce naturalne nadmiernie eksploatowane. Kwestie zwizane z ochron rodowiska stay si jednym z waniejszych wyzwa, przed jakimi stana ludzko. Dziaania na rzecz ochrony rodowiska, rozwj spoeczestwa proekologicznego nie jest moliwy bez dokonania zmian w wiadomoci ekologicznej spoeczestwa, zmian ustalonych (i negatywnych z punktu widzenia ekorozwoju) nawykw, wzorcw zachowa i postaw w relacji czowieka ze rodowiskiem. W Strategii zmian wzorcw konsumpcji i produkcji na sprzyjajce realizacji zasad trwaego, zrwnowaonego rozwoju przyjtej przez Rad Ministrw w dniu 14 padziernika 2003 r., wyznaczono 5 obszarw, w ktrych wzorce konsumpcji i produkcji powinny ulec zmianie [104]: przemys, energetyka, gospodarka odpadami, transport oraz rolnictwo i gospodarka ywnociowa. Celem nadrzdnym Strategii jest nadanie rwnowanego znaczenia kwestiom wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu ycia spoeczestw oraz problematyce zarzdzania i zuycia zasobw rodowiskowych. Niniejsza Strategia wskazuje take na priorytetowe kierunki dziaa [104]: zwikszanie zakresu odpowiedzialnoci za skutki rodowiskowe dziaalnoci produkcyjnej i usugowej oraz konsumpcji, w tym wsparcie partnerstwa publiczno-prywatnego, a take dziaania nakierowane na wzrost wiadomoci ekologicznej spoeczestwa, tworzenie sprzyjajcych warunkw dla proekologicznych inwestycji, w tym dla inwestycji ograniczajcych materiaochonno i energochonno procesw produkcyjnych oraz innowacyjnych dziaa ukierunkowanych na zmian wzorcw produkcji i konsumpcji, dostosowanie modeli wytwarzania, dystrybucji i wykorzystywania energii do zasad zrwnowaonego rozwoju, w tym zrnicowanie rde energii oraz poprawa efektywnoci energetycznej przedsibiorstw. Wdroenie wzorcw zrwnowaonej produkcji i konsumpcji jest elementem niezbdnym w budowaniu nowego adu spoecznego, opartego o ide zrwnowaonego rozwoju.

1. Idea zrwnowaonego rozwoju a odnawialne rda energii

Idea zrwnowaonego rozwoju narodzia si w XX w. na skutek zainteresowania nastpujcymi kwestiami [121]: Procesami demograficznymi rozwj gospodarczy, ktry umoliwiby zaspokajanie potrzeb szybko zwikszajcej si liczby ludnoci, doprowadzi do zniszczenia przyrodniczych i surowcowo-energetycznych podstaw tego rozwoju. Zamroeniem wzrostu gospodarczego (koncepcja wzrostu zerowego) zatrzymanie wzrostu gospodarczego umoliwi zachowanie tempa eksploatacji zasobw naturalnych na dotychczasowym poziomie. Zarzdzaniem dobrami wsplnymi okrelenie nowych zasad wykorzystywania wsplnej wasnoci, wyznaczono dwa kierunki: prywatyzacyjny (zgodny z zaoeniami liberalnymi) oraz partycypacyjny (koncentrujcy si na wczeniu spoecznoci lokalnej w prace prowadzone w rejonie jej zamieszkania). Koncepcj ekorozwoju opieraa si na zaoeniu, i czowiek jest nie tylko twrc, ale i tworem rodowiska. Rozwj gospodarczy, opierajcy si na wykorzystywaniu osigni nauki i techniki, zwiksza dominacj czowieka nad rodowiskiem, ale jednoczenie stanowi grob, i dotychczasowy, korzystny stan rodowiska moe ulec zmianie. Koncepcja ta postulowaa ochron i utrzymanie takiego stanu rodowiska, ktry bdzie mg samoistnie neutralizowa ludzk ingerencj, a jednoczenie bdzie warunkiem staego rozwoju cywilizacyjnego. Zmianami sposobu ycia inspiracje z religii i filozofii, a take wzrost wiadomoci szkd, jakie dziaalno czowieka spowodowaa w rodowisku naturalnym, zainspiroway postulaty o zmianie systemu wartoci. Nowym, midzynarodowym adem ekonomicznym zwikszanie si rnic ekonomicznych i gospodarczych midzy poszczeglnymi pastwami doprowadzio do zmiany charakteru polityki midzynarodowej. Biedniejsze, gorzej rozwinite kraje powinny otrzyma pomoc od pastw bogatszych w zaspokajaniu potrzeb swych spoeczestw. Rolnictwem rolnictwo alternatywne negowao masow organizacj produkcji, odrzucao szerokie stosowanie nawozw sztucznych i rodkw chemicznych, stao si konkurencj dla rolnictwa przemysowego. Jak pisze G. Zabocki, wyraenie rozwj zrwnowaony (sustainable development) zostao uyte po raz pierwszy przez Barbar Ward pod koniec lat 60. XX w. Wyrazia ona pogld, i rozwj spoeczno-ekonomiczny i ochrona rodowiska musz stanowi harmonijn cao.

123

124

Zabocki wskazuje na dwie zasadnicze cechy rozwoju zrwnowaonego [121]: wol pozostawienia przyszym pokoleniom zadawalajcych warunkw ycia taki rozwj, ktry umoliwi zaspokajanie potrzeb zarwno obecnym pokoleniom, jak i przyszym; wspzaleno i rwnowano rozwoju gospodarczego, stanu rodowiska naturalnego i rozwoju spoecznego odejcie od sektorowego podejcia do systemu spoecznego, gospodarczego i przyrodniczego na rzecz traktowania tych trzech dziedzin w sposb czny. Andrzej Kassenberg wymieni nastpujce zasady rozwoju zrwnowaonego [61]: moliwo odtwarzania si zasobw naturalnych, efektywne wykorzystanie zasobw nieodnawialnych oraz denie do ich zastpowania odnawialnymi, stopniowe eliminowanie substancji niebezpiecznych i toksycznych, ograniczenie odprowadzania zanieczyszcze do rodowiska, staa ochrona przyrody, tworzenie przedsibiorstwom warunkw do uczciwej konkurencji zarwno w dostpie do ograniczonych zasobw, jak i moliwoci odprowadzania zanieczyszcze, uspoecznienie procesw podejmowania decyzji dotyczcych rodowisk lokalnych, denie do zapewnienia ludziom poczucia bezpieczestwa ekologicznego zapewnienie warunkw do zdrowia fizycznego, psychicznego i spoecznego. Jak wskazuje Strategia Zrwnowaonego Rozwoju Polski do Roku 2025 kluczowe znaczenie w promowaniu idei zrwnowaonego rozwoju oraz aktywizacji jednostek maj nastpujce struktury [105]: rodzina, szkoa na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym, organizacje modzieowe, pozarzdowe, religijne i kulturalne, organizacje i struktury samorzdowe, organizacje pracownicze i zawodowe, organizacje naukowe i techniczne. Wykorzystywanie odnawialnych rde energii wpisuje si w ide zrwnowaonego rozwoju, gdy energia ze rde odnawialnych oznacza energi pochodzc z naturalnych, powtarzajcych si procesw przyrodniczych. Zasoby te mona traktowa jako niewyczerpalne, poniewa uzupeniaj si w naturalnych procesach, a ponadto s bardziej przyjazne rodowisku ni zasoby kopalne. Najwaniejszymi i najczciej wykorzystywanymi nonikami energii odnawialnej s: biomasa staa, energia promieniowania sonecznego, energia wody, energia wiatru, biogaz, biopaliwa, energia geotermalna.

Jednake rozwj energetyki ze rde odnawialnych nie jest moliwy nie tylko bez nowoczesnych technologii i odpowiednich uregulowa prawnych, ale take bez akceptacji spoecznej. Inwestycje, ktre nie posiadaj poparcia spoecznoci lokalnej s z gry skazane na problemy protesty spoeczne i prby blokowania przedsiwzicia.

2. Akceptacja spoeczna odnawialnych rde energii

Jak wynika z raportu Energy Technologies: Knowledge, Perception, Measures [101] wedug Europejczykw energetyka nie jest najwaniejsz kwesti spoeczn (znalaza si na 13 miejscu z 14% wskaza); najistotniejsze wskazywane problemy to: bezrobocie (64%), przestpczo (36%), system opieki zdrowotnej (33%). Jednake na pytanie o akceptacj dla wybranych rde energii zarwno Europejczycy, jak i Polacy deklaruj duo wysze poparcie dla energii ze rde odnawialnych, ni dla energetyki jdrowej. Znajomo opinii i poziomu akceptacji spoecznej dla inwestycji w odnawialne rda energii ma bardzo wane znaczenie w procesie inwestycyjnym. Mobilizujce s zatem dla inwestorw wyniki bada na zlecenie Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wia-

Wykres 18. Akceptacja wybranych rde energii rdo: oprac. wasne na podstawie [101].

125

trowej [76], ktre wykazay spoeczn akceptacj dla inwestycji w energetyk odnawialn. rednia ocena poparcia dla OZE wskazaa na wysoki jego poziom, a tym samym wysoki poziom akceptacji dla rozwoju OZE. Badanie przeprowadzono w celu okrelenia poziomu akceptacji spoecznej dla OZE. Uzyskane wyniki pokazay, e reprezentatywna grupa Polakw dostrzega korzyci wynikajce z odnawialnych rde energii, przede wszystkim w obszarze ekologii, zdrowia czowieka i postpu technologicznego kraju [76]. Najsilniejszymi korelatami poziomu akceptacji s opinie na temat spoecznego sensu inwestycji w energetyk wiatrow i OZE oraz wpywu dziaalnoci czowieka na zmiany klimatyczne, czyli te obszary wiadomoci spoecznej, na ktrych mona budowa programy edukacyjno-informacyjne [76].

Wykres 19. Korzyci inwestowania w odnawialne rda energii

126

rdo: oprac. wasne na podstawie raportu PSEW [76].

Wrd Europejczykw najwikszy poziom akceptacji dla energii soca i wiatru wyraaj Duczycy, Cypryjczycy i Grecy. Energia pochodzca z biomasy cieszy si najwikszym poparciem wrd Niemcw (75%) i Austriakw (74%), najmniejszym wrd mieszkacw Malty (21%) i Brytyjczykw (35%). Wanym jest take fakt, i co 8 Europejczyk wyraa swj sprzeciw wobec wykorzystywania biomasy. Najwicej sceptykw jest wrd Maltaczykw (23%) oraz Cypryjczykw (19%). W Polsce co 7 badany wyraa swj sprzeciw wobec biomasy, a co 10 nie ma zdania na ten temat. Poziom akceptacji odnawialnych rde energii zaley take od pci, wieku i poziomu wyksztacenia. W raporcie przygotowanym przez Instytut na rzecz Ekorozwoju moemy przeczyta, e najwaniejszymi kwestiami, ktre respondenci braliby pod uwag, podejmujc decyzj dotyczc wybudowania jakiejkolwiek elektrowni w pobliu ich miejsca zamieszkania jest: bezpieczestwo dla zdrowia, nowe miejsca pracy, poprawa jakoci rodowiska, korzystny wpyw na ograniczenie zmian klimatu oraz wykorzystywanie w elektrowni nowoczesnych technologii.

Wykres 20. Poziom akceptacji spoecznej dla inwestycji OZE w pobliu miejsca zamieszkania rdo: oprac. wasne na podstawie raportu Z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat Instytutu na rzecz Ekorozwoju [102].

spoecznego 3. Budowanie spoecznego poparcia dla biogazowni

Jednym z gwnych wyzwa stojcych zarwno przed Uni Europejsk, jak i przed wiatem jest skuteczniejsze i bardziej efektywne wykorzystywanie zasobw naturalnych, a take dziaania majce na celu ochron klimatu. Dziaania takie maj charakter po-

127

nadnarodowy, s zoone i interdyscyplinarne. Wymagaj wsppracy krajw na caym wiecie, ich zaangaowania i zrozumienia istoty podejmowanych dziaa, a take przeprowadzenia reform gospodarczych, ktre bd miay znaczenie nie tylko w skali globalnej, ale take regionalnej i lokalnej. W zwizku z tym zosta przyjty pakiet klimatyczno-energetyczny, ktry stawia przed Uni Europejsk ambitne cele do zrealizowania do 2020 r.: obnienie emisji gazw cieplarnianych o 20% poniej poziomu z roku 1990, zwikszenie zuycia energii ze rde odnawialnych do 20% cakowitego zuycia oraz zwikszenie efektywnoci energetycznej o 20% w odniesieniu do prognoz na rok 2020, a take zwikszenie o 10% udziau biopaliw w oglnej konsumpcji paliw transportowych. Takie zaoenia wymagaj powanych zmian gospodarczych, spoecznych i ekonomicznych. Jednake zmiany te nie bd moliwe bez udziau spoecznoci lokalnych. Istotnym elementem procesu inwestycyjnego w odnawialne rda energii jest udzia spoeczestwa. Jest to jedna z najwaniejszych faz procedury oceny oddziaywania na rodowisko, przeprowadzanej przed wydaniem decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach (decyzji rodowiskowej), niezbdnej w celu ubiegania si o tzw. decyzj realizacyjn (np. pozwolenie na budow). W procesie inwestycyjnym w zakresie odnawialnych rde energii, przy procedurze oceny oddziaywania na rodowisko, przedmiotem udziau spoeczestwa bdzie przede wszystkim wniosek o wydanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach wraz z wszystkimi zacznikami, w szczeglnoci raportem o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko. Dlaczego konsultacje spoeczne s tak istotne w procesie inwestycyjnym? Przede wszystkim z uwagi na konieczno zebrania penych, rzetelnych informacji o planowanej inwestycji, a opinie spoeczestwa nierzadko stanowi znaczn warto dodan w procedurze podejmowania decyzji. Konsultacje spoeczne s skutecznym sposobem na przejrzysto i efektywno procesu inwestycyjnego [40], [117, s. 8292]. Udzia spoeczestwa na wczesnym etapie podejmowania decyzji stanowi podstawowy element przewidzianej w Konwencji z Aarhus, podpisanej 25 czerwca 1998 r.29, procedury udziau spoeczestwa w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczcych rodowiska.

128

Podstawowe zaoenia Konwencji z Aarhus zostay powtrzone w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/4/WE w sprawie publicznego dostpu do informacji dotyczcych rodowiska.
29

Klasyfikacja Midzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Uczestnictwa Spoecznego [103], wyrnia pi poziomw partycypacji spoecznej: informowanie (rola uczestnictwa spoecznego sprowadza si do informowania spoeczestwa o zamierzeniach wadz w celu lepszego ich poznania i zrozumienia, np. informacja prasowa, internet, dni otwarte); konsultowanie (opiniowanie przedkadanych projektw rozwiza i zgaszaniu ich alternatyw, np. dyskusje, ankiety, debaty publiczne); wczanie (cige uczestnictwo spoeczne w caym procesie przygotowywania decyzji, np. warsztaty, badanie opinii publicznej); wsppraca (aktywne uczestnictwo w przygotowaniu alternatyw decyzyjnych i wspudziale w dokonywaniu ich wyboru np. obywatelskie komitety doradcze); nadawanie uprawnie (przekazywanie uprawnie decyzyjnych w rce spoecznoci lokalnych, np. referendum, sd obywatelski). W badaniu przeprowadzonym dla Instytutu na rzecz Ekorozwoju [7] wskazano, e dla 6,7% ankietowanych konsultacje spoeczne s zbdne, gdy niepotrzebnie wyduaj proces decyzyjny, na og nie uwzgldnia si ich wynikw bd wrcz uniemoliwiaj one podjcie jakiejkolwiek decyzji. W opracowanym przez Ministerstwo Gospodarki, we wsppracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rzdowym programie pt.: Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce [62], ktry zosta przyjty przez Rad Ministrw w dniu 13 lipca 2010 r. zakadane jest powstanie rednio jednej biogazowni w kadej gminie do roku 2020. Majc na uwadze fakt, i w Polsce jest 2479 gmin, postawiony cel jest prawdziwym wyzwaniem zarwno z przyczyn logistycznych, technologicznych i finansowych, jak rwnie z powszechnego braku akceptacji spoecznej dla inwestycji w produkcj biogazu. Na zlecenie Ministerstwa Gospodarki zosta opracowany Przewodnik dla inwestorw zainteresowanych budow biogazowni rolniczych, ktrego celem jest dostarczenie kompleksowej wiedzy dotyczcej prowadzenia procesu inwestycyjnego. Ministerstwo Gospodarki w swym Przewodniku zaleca, przed przystpieniem do budowy biogazowni, opracowa plan kontaktw z miejscow spoecznoci i wypracowa narzdzia komunikacyjne, pozwalajce agodzi ewentualne konflikty. W Przewodniku zwraca si uwag na wykorzystanie nastpujcych instrumentw interkomunikacyjnych, przydatnych w procesie dialogu spoecznego [83]: bezporedni kontakt, rozmowy przy okrgym stole, zwiedzanie innych biogazowni,

129

 kampanie medialne, konferencje prasowe, programy szkolne i wakacyjne. Wanym elementem jest take zwrcenie si z prob o pomoc w procedurze negocjacji do podmiotw dziaajcych na danym obszarze. Jak wskazuje raport Energy Technologies: Knowledge, Perception, Measures [101] najwikszym zaufaniem spoecznym w kwestiach zwizanych z energetyk ciesz si naukowcy, dziennikarze oraz organizacje zajmujce si ochron rodowiska.

Wykres 21. Zaufanie Polakw do podmiotw udzielajcych informacji na tematy zwizane z energetyk rdo: oprac. wasne na podstawie [101].

130

Wan rol w procesie inwestycyjnym odgrywa take wadza lokalna, ktra nie tylko moe wspomc budowanie poparcia dla danej inwestycji w rodowisku lokalnym, ale take moe wpyn na inne aspekty przedsiwzicia. Jednake, jak wskazuje raport Inwestycje w zakady wytwarzajce biogaz i przetwarzajce biomas w latach 2010 2012 [11], zdecydowana wikszo gmin nie podja jeszcze decyzji dotyczcych inwestowania w energi ze rde odnawialnych. Przed potencjalnymi inwestorami, chccymi rozpocz budow biogazowni, stoj rnorodne wyzwania, w tym zyskanie aprobaty dla przedsiwzicia zarwno ze strony wadz lokalnych, jak i mieszkacw oraz zmierzenie si z obawami spoecznoci lokalnej

zwizanymi m.in. z nieprzyjemnym zapachem oraz haasem, moliwoci skaenia gruntw i wd, niebezpieczestwem wybuchu instalacji, obcieniem lokalnych drg, negatywnym wpywem na zdrowie ludzi, spadkiem wartoci ssiadujcych dziaek. Jak pokazuje wykres 21, ogromna wikszo polskich gmin (825) nie posiada planw inwestycyjnych ani aktualnych planw zagospodarowania przestrzennego, ktre byyby podstaw podejmowania decyzji o kierunku rozwoju gminy i przyszych inwestycjach.

Wykres 22. Posiadanie planw inwestycyjnych przez gminy na lata 20102012 rdo: [11].

Zagroeniem dla inwestycji proekologicznych, w tym inwestycji zwizanych z odnawialnymi rdami energii, moe by take syndrom NIMBY. Syndrom ten ( z ang. Not In My Back Yard) jest potocznym okreleniem postawy osb, ktre sprzeciwiaj si realizacji planowanych inwestycji w ich najbliszym otoczeniu, cho nie kwestionuj ich koniecznoci. Syndrom NIMBY objawia si licznymi konfliktami i protestami mieszkacw wobec planowanych w ich ssiedztwie inwestycji. Badania tego problemu wskazuj, e syndrom NIMBY ma swoje rdo w pominiciu czy wrcz odsuniciu spoecznoci od procedur decyzyjnych, a take niedostatecznym informowaniu na temat planowanego przedsiwzicia [66].

131

4. Spoeczestwo obywatelskie
Udzia mieszkacw suy ma budowaniu spoeczestwa obywatelskiego poprzez umoliwienie wczenia si w ycie publiczne, dajc im prawo wyraania opinii. Gwnym celem konsultacji jest uzyskanie informacji tym cenniejszych, e uzyskanych od podmiotw, na ktrych przedsiwzicie moe mie wpyw. W wyniku udziau spoeczestwa organ waciwy moe np. zada uzupenienia raportu o oddziaywaniu na rodowisko, o informacje wskazane w toku konsultacji spoecznych. W wikszoci przypadkw, dla inwestorw brany OZE, konsultacje spoeczne to jednak droga przez mk. Spoecznoci lokalne chc za wszelk cen zbojkotowa wszelkie dziaania inwestycyjne planowane w okolicy, tumaczc negatywn ingerencj w krajobraz, szkodliwym oddziaywaniem na zdrowie ludzi, zwierzt, a take zagroeniem dla upraw. Przykadem ogromnej niechci spoecznej dla inwestycji proekologicznych moe by budowa biogazowni. Takie instalacje z powodzeniem funkcjonuj na zachodzie Europy od wielu lat. Rozwizuj nie tylko problem niezalenoci energetycznej, ale take zagospodarowania biomasy rolinnej czy odchodw zwierzcych. Inwestor budowanej w Konopnicy (k. Rawy Mazowieckiej) biogazowni rolniczej podkrela, e problemy zwizane z uwarunkowaniami spoecznymi, zwaszcza nieprzychylnoci mieszkacw, wynikaj przede wszystkim z braku znajomoci zasad funkcjonowania biogazowni. Protestujcych w Konopnicy nie przekonao zastosowanie nowoczesnych urzdze, hermetyczno, wdroony system jakoci czy te dziaania inwestora na rzecz minimalnego wpywu inwestycji na rodowisko, mimo to na wszystkich etapach procesu inwestycyjnego wyraali sw dezaprobat. O podobnej spoecznej negacji mona byo usysze w wiadomociach z Biaegostoku [53], [54], gdzie na sesj rady gminy Suwaki przybyli mieszkacy, ktrzy s przeciwni budowie biogazowni w ich wsi, obawiajc si zwikszenia natenia ruchu, odoru i chorb. Mieszkacy gminy podkrelaj jednak, e nie s przeciwni samej budowie biogazowni, ale jej lokalizacji na ich terenie (co potwierdza wczeniejsz tez). Inwestor z Suwak twierdzi, e aby przekona mieszkacw, zazwyczaj wystarczy pokaza im funkcjonujce biogazownie. Jednak niekiedy moe to odnie odwrotny skutek, tak jak w przypadku wspomnianych protestujcych, ktrzy po zapoznaniu si z funkcjonowaniem biogazowni w Liszkowie koo Inowrocawia, wykorzystywanej niezgodnie ze standardami, wzmoyli protesty na swoim terenie. Biogazownia w Liszkowie, wedug ekspertw, niestety przyczynia si do zej sawy tego typu inwestycji. W swoich protestach

132

odnosz si do niej take mieszkacy Liciszew [55], ktrzy przeciwstawiaj si budowie biogazowni w ich okolicy. Ponadto, podkrelaj, e czuj si niedoinformowani, a o planowanej inwestycji dowiedzieli si ze supa ogoszeniowego. Podobne problemy z nieprzychylnoci spoeczn maj inwestorzy, ktrzy zamierzaj wybudowa instalacj do odzyskiwania gazu wysypiskowego. Takie instalacje moemy odnale w Krzyanwku i we Frankach, koo Kroniewic, w wojewdztwie dzkim. Pomimo i ocenia si, e dziki odzyskiwaniu gazu ze skadowisk w caym kraju moliwy jest wzrost wytwarzania czystej energii cieplnej i energii elektrycznej, inwestycje w urzdzenia do wytwarzania energii z biogazu tkwicego w odpadach nie ciesz si spoeczn akceptacj. To tylko wybrane przykady protestw spoecznych, ktre mno si wraz ze wzrostem zainteresowania inwestycjami w biogazownie. Niestety niska wiadomo spoeczna, a take wysokie koszty inwestycyjne i brak mobilizacji sprawiaj, e w Polsce temat biogazowni pozostaje w fazie koncepcji, a nie realizacji. Protesty spoecznoci lokalnych utrudniaj take budow nowoczesnych obiektw o wysokim standardzie wyposaenia, a jednoczenie taszych pod wzgldem inwestycyjnym i eksploatacyjnym. Z konferencji pt. Konflikt ekologiczny, ktra odbya si 13 czerwca 2007 r. w Centrum Informacji o rodowisku [103], mona wywnioskowa, e najczstsz przyczyn konfliktw spoecznych jest nienaleyta informacja przekazywana przez wadze. Wynika to gwnie z obawy przed negatywn reakcj spoeczestwa. Tadeusz Burger [13] zwraca uwag, e czynnikami potgujcymi konflikty ekologiczne jest niski poziom zaufania i wynikajca z braku tradycji nieumiejtno negocjowania i rozwizywania konfliktw. Autor podkrela, e sab stron jest w Polsce brak struktur spoeczestwa obywatelskiego, a spoeczno lokalna mobilizuje si gwnie w momencie (uwaanego przez siebie) zagroenia, z reguy w sytuacji, gdy etap dyskusji i konsultacji jest ju formalnie zamknity. Mona postawi tez, e zapewnienie przez organy administracji publicznej dostpu do rzetelnych informacji o planowanych inwestycjach np. OZE, przyczyni si do wikszej przychylnoci, a przede wszystkim ufnoci spoeczestwa do tego typu inwestycji. Niestety, moemy zaobserwowa spadek zaufania obywateli do instytucji publicznych i do wszelkich inicjatyw lokalnych, a win za ten stan rzeczy ponosi niewaciwa kampania informacyjna bd jej brak. Niekiedy protesty spoeczne s wykorzystywane jako jeden z waniejszych elementw lokalnych programw wyborczych i s elementem politycznych konfrontacji. Wedug raportu kocowego Z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat Instytutu na rzecz Ekorozwoju prawie poowa badanych nie czuje si dobrze poinformowana na temat OZE, przy czym 16% uznao, e zdecydowanie brakuje im takich informacji.

133

Odpowiedzi badanych wskazuj jednak na pozytywny stosunek Polakw do OZE, ktrzy dostrzegaj korzyci z ich stosowania, tj. oszczdnoci oraz ochron klimatu. Co druga osoba wyrazia opini, i korzystanie z energii odnawialnej wymaga pocztkowo duych inwestycji, a wic moe ogranicza powszechno jej stosowania. Jednak wikszo badanych (79%) zwraca uwag na fakt, i w duszej perspektywie jej wykorzystanie byoby opacalne, a poniesione nakady zwrciyby si. Zaledwie 14% respondentw widzi zagroenie dla gospodarki zwizane ze zbyt wysokimi kosztami OZE. Z powyszych rozwaa mona wysnu wniosek, e brak spoecznej akceptacji dla inwestycji w odnawialne rda energii wynika z wczeniejszego braku traktowania spoecznoci lokalnej jako partnera, co skutkuje brakiem rzetelnego informowania o planowanej inwestycji. Inwestorzy, ktrym udao si sfinalizowa swoje projekty podkrelaj, e podstaw sukcesu jest wanie traktowanie spoecznoci lokalnej jak partnerw inwestycji i rzetelne informowanie o korzyciach, zasadach funkcjonowania, oddziaywaniu na rodowisko czy iloci tworzonych miejsc pracy. Bardzo wan kwesti jest take udzia spoeczestwa w podejmowaniu decyzji o lokalizacji inwestycji, gdy brak zgody spoeczestwa moe doprowadzi do zablokowania realizacji inwestycji. Zatem inwestor musi znale skuteczny sposb negocjacji i zaszczepi w wiadomoci spoecznej pojcie wsplnego interesu. Jednak wiadomo, e przyjcie nowych zwyczajw przez mieszkacw to efekt mudnej i dugotrwaej pracy, a bez zwyczaju nie ma prawa i o tym nie naley zapomina.

promocyjno5. Dziaania promocyjno-edukacyjne

W celu wyeliminowania czynnikw spowalniajcych rozwj inwestycji OZE, wynikajcych z braku spoecznej akceptacji, gminy bd inwestorzy powinni podejmowa szereg niezbdnych dziaa, aby przekona spoeczno lokaln do realizowanego przedsiwzicia. Naley w sposb rzetelny informowa o korzyciach rodowiskowych, gospodarczych i spoecznych tego typu inwestycji. Podstawowym dziaaniem w tym zakresie jest zatem prowadzenie na szerok skal edukacji ekologicznej, sprzyjajcej podniesieniu wiadomoci spoeczestwa w zakresie planowanych czy realizowanych inwestycji OZE. Powinny by prowadzone akcje edukacyjno-informacyjne, polegajce m.in. na wskazywaniu dobrych przykadw inwestycji w energetyk odnawialn i korzyci z nich pyncych, kreowaniu zachowa konsumentw w kierunku zakupu produktw energooszczdnych czy racjonalizacji zuycia energii. W ramach akcji edukacyjnej konieczne wydaje si przyblienie spoeczestwu wiedzy na temat uwarunkowa administracyjno-prawnych

134

inwestycji OZE, procesach wytwarzania i zagospodarowania energii pochodzcej z OZE, dostpie do nowoczesnych technologii czy wreszcie o moliwociach finansowania tego typu inwestycji. Dziaania powinny by ukierunkowane na wzrost wiadomoci dokonywania racjonalnych wyborw konsumenckich i dostarczenia kompletnej informacji o efektywnych energetycznie zachowaniach i stosowaniu odpowiednich urzdze [123]. Wedug Gunthera Oettingera komisarza ds. energii UE edukacja energetyczna to najbardziej opacalna inwestycja UE30. Wspomniane ju Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010 202031 wskazuj na spoeczne korzyci inwestycji w OZE w postaci tzw. green jobs, czyli aktywizacj gospodarcz wsi oraz zwikszenie zatrudnienia wrd spoecznoci lokalnej. Podkrela si take pobudzenie rozwoju lokalnej przedsibiorczoci, wzrost dochodw wasnych samorzdw gminnych oraz wzrost konkurencyjnoci polskiego rolnictwa (tzw. rozproszona infrastruktura energetyczna). Budowa biogazowni daje take szans na zawarcie z producentami rolnymi wieloletnich kontraktw, na dostaw biomasy do biogazowni. Konstatujc, naley podkreli, e protesty wobec wszelkich inwestycji zwizanych z ochron rodowiska s przede wszystkim wynikiem braku informacji, edukacji i komunikacji ze spoeczestwem. W tym zakresie najskuteczniejszym sposobem rozwizania takich problemw bdzie dziaanie pozwalajce na bezporedni kontakt z mieszkacami, tak aby mogli poczu si wsptwrcami realizowanych inwestycji. Do takich dziaa mona zaliczy: badanie opinii spoecznej, analizowanie stanu wiadomoci i postaw mieszkacw, stworzenie systemu informacji publicznej, prowadzenie kampanii informacyjnych i edukacyjnych, zbudowanie zaplecza instytucjonalnego i spoecznego w oparciu o zasady partycypacji spoecznej, nawizanie i utrzymanie dobrych kontaktw z mediami, monitorowanie dziaa oraz zachowa spoecznych. Wykorzystanie odnawialnych rde energii prowadzce do oszczdnoci zasobw nieodnawialnych jest szans poczenia rozwoju ekonomicznego z bardziej efektywn
Magazyn programu Inteligentna Energia Europa na rzecz zrwnowaonej przyszoci 2010 (listopad), nr 1, Komisja Europejska. 31 Dokument przyjty przez Rad Ministrw w dniu 13 lipca 2010 r.
30

135

136

ochron rodowiska naturalnego w myl zasady zrwnowaonego rozwoju. Niestety, zaoenia rozwoju ekonomicznego przeciwstawiaj si moliwociom realizacji zasady zrwnowaonego rozwoju. Nadziej na prawidow realizacj tej zasady daje zmiana mentalnoci ludzi, a szczeglnie modego pokolenia poprzez odpowiednie programy nauczania ekologii na wszystkich szczeblach edukacji. W sukurs naszym zamierzeniom idzie take, propagowany ostatnio, benchmarking, polegajcy na czerpaniu informacji z najlepszych, sprawdzonych praktyk, ktry moe wspomc lokalne spoecznoci w lepszej edukacji ekologicznej oraz przy realizacji inwestycji w odnawialne rda energii. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE powica art. 14 zasadom przekazywania informacji i prowadzenia szkole, stanowic, e pastwa czonkowskie, przy udziale wadz lokalnych i regionalnych, opracowuj odpowiednie programy informacyjne, programy zwikszania wiadomoci, programy doradcze lub szkoleniowe, aby informowa obywateli o korzyciach i rozwizaniach praktycznych zwizanych z rozwojem i wykorzystaniem energii ze rde odnawialnych. Ponadto, zapewniaj dostp do informacji o rodkach wsparcia wszystkim zaangaowanym stronom, takim jak odbiorcy, wykonawcy budowlani, instalatorzy, architekci i dostawcy urzdze i systemw grzewczych, chodzcych i elektrycznych oraz pojazdw wykorzystujcych energi ze rde odnawialnych. Dobrze przeprowadzona akcja edukacyjno-promocyjna to niekiedy jeden z waniejszych elementw procesu inwestycyjnego. Jak wana jest edukacja ekologiczna moemy zaobserwowa, ledzc przepisy ustawy Prawo Ochrony rodowiska, gdzie odrbny rozdzia powicony jest tym zagadnieniom. Wszystkie typy szk, rodki masowego przekazu zobligowane s do uwzgldniania problematyki ochrony rodowiska i zrwnowaonego rozwoju, ksztatowania pozytywnego stosunku spoeczestwa do ochrony rodowiska oraz popularyzowania zasad tej ochrony. Natomiast organy administracji, instytucje koordynujce oraz kierujce dziaalnoci naukow i naukowo-badawcz, a take szkoy wysze, placwki naukowe i naukowo-badawcze, obejmujce swym zakresem dziaania z dziedziny nauki lub dyscypliny naukowe, wice si z ochron rodowiska s obowizane uwzgldnia w ustalanych programach oraz w swej dziaalnoci badania dotyczce zagadnie ochrony rodowiska i badania te rozwija. A moe sposobem na efektywne i szybkie dotarcie do spoecznoci lokalnej jest muzyka? Takie rozwizanie w promocji efektywnoci energetycznej i odnawialnych rde energii proponuje Energy Union. Udaje si tam, gdzie bawi si modzie i czy kampani informacyjn Inteligentnej Energii z tras koncertow [108, s. 6].

6. Podsumowanie
Inwestowanie w odnawialne rda energii wpisuje si w budowanie nowego adu spoecznego, opartego o ide zrwnowaonego rozwoju. Jednake nie bdzie ono moliwe bez akceptacji spoecznej. Aby lepiej i skuteczniej prowadzi konsultacje spoeczne naley przede wszystkim dokona analizy grup, do ktrych kierowane s informacje, a take zaangaowa w ten proces gwnych aktorw ycia spoecznego. Wanym elementem jest take edukacja proekologiczna zarwno formalna, jak i nieformalna. Istotne jest, by wiedza i wartoci przekazywane w szkole miay swe odzwierciedlenie i znajdoway potwierdzenie take w yciu codziennym, w rodzinie, w krgach koleeskich i ssiedzkich. Nieformaln edukacj pozaszkoln, kierowan zarwno do dorosych, jak i do dzieci, mog zajmowa si wadze lokalne, rodki masowego przekazu, instytucje i organizacje dziaajce na danym obszarze. Czowiek jest cakowicie zaleny od zasobw rnorodnoci biologicznej, a jej ochrona jest podstawowym warunkiem na dalsze egzystowanie. Naley zatem walczy o spoeczn akceptacj inwestycji OZE, aby do wiadomoci spoecznej dotaro, e narastajce zmiany klimatu, powodujce utrat rnorodnoci biologicznej, prowadz do pogorszenia jakoci ycia nas wszystkich. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym, wzrostem zamonoci spoeczestwa i zwizanym z tym wzrostem konsumpcji ilo zapotrzebowania na energi bdzie si zwiksza. Naley zatem jak najszybciej stworzy alternatywne rozwizania, ktre obserwowane s ju w wielu krajach wysoko rozwinitych, a wynikaj po pierwsze ze zmian struktury konsumpcji, po drugie natomiast z upowszechniania wiadomoci ekologicznej i wdraania postpu technologicznego o charakterze proekologicznym. Rozwj gospodarczy nie odbywa si w oderwaniu od rodowiska. Uwzgldni naley, e dalszy rozwj ekonomiczny i cywilizacyjny nie jest moliwy bez jednoczesnego uwzgldniania problemw rodowiska i nie moe odbywa si przy wyeksploatowanych bogactwach naturalnych.

Bibliografia
[1] Art. 3 pkt. 50. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony rodowiska. Tekst jedn. Dz. U. 2008, nr 25, poz. 150 ze zm. [2] Bar M., Jdroka J., Decyzja rodowiskowa o rodowiskowych uwarunkowaniach i inne wymagania prawne ochrony rodowiska w procesie inwestycyjnym. Praktyczny poradnik prawny, Wrocaw 2010. [3] Bar M., Jdroka J., Lenart W., Ocena oddziaywania na rodowisko w inwestycji budowlanej. Procedura prawna i sporzdzanie raportw w procesie inwestycyjnym, Warszawa 2009, s. 127 180. [4] Behnke M., Analiza wariantowa jako przesanka wskazania wariantu innego ni proponowany przez inwestora lub odmowy wydania decyzji rodowiskowej, [w:] Wybrane problemy prawa ochrony rodowiska, red. B. Rakoczy, M. Pchaek, Warszawa 2010. [5] Bie J., Osady ciekowe teoria i praktyka, Wydawnictwo Politechniki Czstochowskiej, Czstochowa 2002. [6] Biomass gasification and biomass technology, Vienna University of Technology, http://renet.at. [7] Botromiuk A., wiadomo ekologiczna Polakw zrwnowaony rozwj, Raport z bada 2009. [8] Braun R., Huber P., Meyrath J., Ammonia toxicity in liquid piggery manure digestion, Biotechnology Letters 1987, vol. 3. [9] Braun R., Weiland P., Wellinger A., Biogas from energy crop digestion, IFA Bioenergy, 2010. [10] Braun R., Wellinger A., Potential of co-digestion, IFA Bioenergy, 2010. [11] BSJP & Taylor Wessing. Inwestycje w zakady wytwarzajce biogaz i przetwarzajce biomas w latach 20102012. [Online] 2009. [Zacytowano: 17 stycznia 2012.] [12] Bukowski Z., Postpowanie administracyjne w sprawach z zakresu ocen oddziaywania na rodowisko, ToruWocawek 2010. [13] Burger T., Konflikt ekologiczny specyfika i studium przypadkw, [w:] Konflikt Ekologiczny, materiay pokonferencyjne, red. C. Starczewski, Warszawa 2007. [14] Catalogue Biogas storage tanks for each Plan Design , http://ceno-tec.de. [15] Cherka M., Elanowski F., Swora M., Wsowski K. (red.), Energetyka i ochrona rodowiska w procesie inwestycyjnym, Warszawa 2010. [16] Cotula L., Vermeulen S., Keeley R.L., Keeley J., Land grab or development opportunity? Agricultural investment and international land deals in Africa, FAO, IIED and IFAD, Rome 2009.

138

[17] Cukrowski A., Oniszk-Popawska A., Surowce do produkcji biogazu uproszczona metoda obliczania wydajnoci biogazowi rolniczej, Czysta Energia 2010, nr 1. [18] Cukrowski A., Oniszk-Popawska A., Surowce do produkcji biogazu, Czysta energia 2010, nr 149. [19] Czerska B., Grabiska-Sota E., Kalka J., Surmacz-Grska J., Biotechnologia ciekw, Gliwice 2000. [20] De Boer J., Zastosowanie analizy cyklu ycia do modelowania rozwoju zintegrowanych strategii gospodarki odpadami dla szybko rozwijajcych si miast i regionw, PoznaGniezno 2003. [21] Dobrowolski G., Decyzja o rodowiskowych uwarunkowaniach, Toru 2011. [22] Dymaczewski Z., Sozaski M.M., Oleszkiewicz J.A., Poradnik eksploatatora oczyszczalni ciekw, PZITS, Pozna 1995. [23] Dyrektywa 2001/77/WE z 27 wrzenia 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewntrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze rde odnawialnych Dz. Urz. UE L 283/33 z 2001 r. z pn. zm. [24] Dz. U. z 1999 r., nr 96, poz. 1110. [25] Dz. U. z 2002 r., nr 122, poz. 1055. [26] Dz. U. z 2005 r., nr 187, poz. 1577 z pn. zm. [27] Dz. U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z pn. zm. [28] Dz. U. z 2006 r., nr 169, poz. 1199 z pn. zm. [29] Dz. U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z pn. zm. [30] Dz. U. z 2007 r., nr 120, poz. 826. [31] Dz. U. z 2007 r., nr 147, poz. 1033 z pn. zm. [32] Dz. U. z 2008 r., nr 199, poz.1227 z pn. zm. [33] Dz. U. z 2010 r., nr 185, poz. 1243. [34] Dz. U. z 2010 r., nr 213, poz. 1397. [35] Dz. U. z 2011 r., nr 86, poz. 476. [36] Dz. U. z 2011 r., nr 95, poz. 558. [37] Dz. Urz. UE L140/16 z 05.06.2009 r. [38] Dz. Urz. UE seria L z 2012 r. nr 26 zastpia dyrektyw Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutkw wywieranych przez niektre przedsiwzicia publiczne i prywatne na rodowisko naturalne 85/337/EWG, Dz. Urz. UE L Nr 175/1985, s. 40 z pn. zm. [39] Europa na rzecz zrwnowaonej przyszoci, Inteligentna Energia 2010 (listopad), nr 1. [40] Grski M., Administracja publiczna czowiek a ochrona rodowiska: zagadnienia spoeczno-prawne, Warszawa 2011. [41] Grski M., Prawo Ochrony rodowiska, d 2009. [42] Grski M., Pchaek M. (red.), Prawo ochrony rodowiska. Komentarz, Warszawa 2011. [43] Grabowska G., Europejskie prawo rodowiska, Warszawa 2001. [44] Gruszecki K. (red.), Ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko. Komentarz, Wrocaw 2009.

139

140

[45] Gruszecki K., Nastpstwa prawne wyznaczenia otuliny parkw narodowych oraz rezerwatw przyrody, Casus 2006, nr 1, poz. 3. [46] Gruszecki K., Uwarunkowania prawne realizacji przedsiwzi energetycznych na terenie parkw narodowych i obszarw Natura 2000, [w:] Energetyka i ochrona rodowiska w procesie inwestycyjnym, red. M. Cherka, F. Elanowski, M. Swora, K. Wsowski, Warszawa 2010. [47] Hnatkow R., Poziom mocy akustycznej ruchomych rde haasu poruszajcych si ruchem jednostajnie przyspieszonym, Materiay XXVIII ZSZZW GliwiceUstro 2000 r. [48] Hnatkow R., Poziom mocy akustycznej ruchomych rde haasu. Materiay XXVII ZSZZW GliwiceUstro 1999 r. [49] http://biogas-nord.com. [50] http://www.biogasregions.org/doc/shining_examples/4.pdf. [51] http://www.biogazownierolnicze.pl/biogazownierolnicze,article,0,77,145,kierunki-rozwoju-biogazownirolniczych-przyjete-przez-rade-ministrow.html [52] http://www.heatgroup.at/heatbio/index.php?id=5&sid=4&country=1 [53] http://www.niebywalesuwalki.pl/4345 [54] http://www.tvp.pl/bialystok/aktualnosci/spoleczne/biogazownianasesji/4614577 [55] http://www.strefabiznesu.pomorska.pl/artykul/liciszewy-kolejny-protest-przeciwko-biogazowni65288.html [56] Janosz-Rajczyk M., Wybrane procesy jednostkowe w inynierii rodowiska, wyd. 3 poprawione, Wydawnictwo Politechniki Czstochowskiej, Czstochowa 2004. [57] Jerzmaski J., Prawo ochrony rodowiska. Komentarz, red. M. Pchaek, M. Grski, Warszawa 2011. [58] Jdrczak A., Biologiczne przetwarzanie odpadw, PWN, Warszawa 2007. [59] Jdrzejewska-Ciciska M., Kozak K., Przetwarzanie permeatw powstajcych podczas filtracji membranowej serwatki do paliw gazowych, Przegld Mleczarski 2007, (1). [60] Jwiak M., Technologie biogazowe, ZENERIS S.A., 2009. [61] Kassenberg A., Promocja ekorozwoju to nasza misja, red. Jolanta Kamieniecka, UKFiT i InE, Warszawa 1998. [62] Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 20102020, Ministerstwo Gospodarki, [Online] 13 lipca 2010. [63] Kistowski M., Pchaek M., Natura 2000 w planowaniu przestrzennym rola korytarzy ekologicznych, Warszawa 2009. [64] Kopotek B., Odpady a zapewnianie bezpieczestwa energetycznego pastwa, Odpady i rodowisko 2010, nr 4. [65] Kowalczyk-Juko A., Efektywno produkcji biogazu z odpadw rolniczych i przetwrstwa rolno-spoywczego, Zeszyty Naukowe 2009, (11). [66] Krzyszkowski J., d i region dzki problemy spoeczne, polityka spoeczna i pomoc spoeczna, PTPS, d 2010.

[67] Kujawski O., Kujawski J., Przegld technologii produkcji biogazu (cz druga), Czysta Energia 2010, vol. 101. [68] Kupczyk A., Przdka A., Rnicka I., Wybrane problemy produkcji i wykorzystania biogazu. Biogaz w krajach Unii Europejskiej i w Polsce, Energetyka 2009, nr 8. [69] Lebowa D., Podstawy prawne funkcjonowania parkw krajobrazowych w Polsce, [w:] Administracja publiczna czowiek a ochrona rodowiska. Zagadnienia spoeczno-prawne, red. M. Grski, J. Buciska, M. Niedzika, R. Stec, D. Strus, Warszawa 2011. [70] Ledakowicz S., Krzystek L., Wykorzystanie fermentacji metanowej w utylizacji odpadw przemysu rolno-spoywczego, Biotechnologia 2005, 3(70). [71] Leibniz Institute of Agricultural Engineering Postdam-Bornim e. V. (ATB), http://atb-potsdam.de. [72] Lukehurst C., Frost P., Al Seadi T., Utilisation of digestate from biogas plants as biofertiliser, IFA Bioenergy, 2010. [73] Magrel L., Prognozowanie procesu fermentacji metanowej mieszaniny osadw ciekowych oraz gnojowicy, Wydawnictwo Politechniki Biaostockiej, Biaystok 2002. [74] Majchrzak B., Instytucja odstpstwa od przepisw techniczno-budowlanych, [w:] Energetyka i ochrona rodowiska w procesie inwestycyjnym, red. M. Cherka, F. Elanowski, M. Swora, K. Wsowski, Warszawa 2010. [75] Monnet F., An introduction of anaerobic digestion of organic wastes, Final report., 2003. [76] Mroczek B. (red.), Akceptacja dorosych Polakw dla energetyki wiatrowej i innych odnawialnych rde energii, Szczecin 2011. [77] Muras Z., Komentarz do art. 3 pkt 20, [w:] Prawo energetyczne. Komentarz, red. Swora M., Muras Z., Warszawa 2010. [78] Niewiadomski Z. (red.), Prawo budowlane. Komentarz, Warszawa 2009. [79] Nowina-Witkowska A., Szmigiero M., Gospodarowanie odpadami w procesie inwestycjno-budowlanym. Zagadnienia wybrane, [w:] Energetyka i ochrona rodowiska w procesie inwestycyjnym, red. M. Cherka, F. Elanowski, M. Swora, K. Wsowski, Warszawa 2010. [80] Pchaek M., Adamski A., Krytyka sztuki OO prawo vs realia, Problemy Ocen rodowiskowych 2010, nr 1. [81] Plan Gospodarki Odpadami Wojewdztwa dzkiego 2011. [82] Pozyskiwanie biogazu z odpadw komunalnych, http://agroenergetyka.pl/?a=article&id=530 [83] Przewodnik dla inwestorw zainteresowanych budow biogazowi rolniczych, [Online] marzec 2011. [84] Przewodnik dla inwestorw zainteresowanych budow biogazowni rolniczych, Ministerstwo Gospodarki, 2011. [85] Radecki W., Charakter prawny raportu oddziaywania a rodowisko, Ochrona rodowiska. Pastwo i Prawo 2001, nr 2. [86] Radecki W., Konstytucyjne podstawy ochrony rodowiska w Polsce, Problemy Ekologii 1997, nr 6. [87] Rakoczy B., Ciar dowodu w polskim prawie ochrony rodowiska, Warszawa 2010.

141

142

[88] Rakoczy B., Ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko. Komentarz, Warszawa 2010. [89] Regional Economic Outlook, Sub-Saharan Africa Weathering the Storm, International Monetary Fund, Washington 2009. [90] Renewable Municipal Waste Barometer, EurObservEr, November 2010. [91] Rowiska D., Uzyskanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach dla biogazowni, Czysta Energia 2010, nr 3. [92] Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegowych zasad ksztatowania i kalkulacji taryf oraz rozlicze w obrocie energi elektryczn, Dz. U., nr 128, poz. 895 z pn. zm. [93] Rozporzdzenie ministra gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, Dz. U., nr 93, poz. 623 z pn. zm. [94] Rozporzdzenie ministra rolnictwa i gospodarki ywnociowej z dnia 7 padziernika 1997 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle rolnicze i ich usytuowanie, Dz. U., nr 132, poz. 877 z pn. zm. [95] Rozporzdzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegowego sposobu stosowania nawozw oraz prowadzenia szkole z zakresu ich stosowania, Dz. U., nr 80, poz. 479. [96] Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie procesu odzysku R10, Dz. U., nr 228, poz. 1685. [97] Rozporzdzenie ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu odpadw, Dz. U., nr 112, poz. 1206. [98] Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 padziernika 2009 r. okrelajcego przepisy sanitarne dotyczce produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego, nieprzeznaczone do spoycia przez ludzi oraz w sprawie wykonywania dyrektywy Rady 97/78/We w odniesieniu do niektrych prbek i przedmiotw zwolnionych z kontroli weterynaryjnych na granicach w myl tej dyrektywy (Dz. U. UE. L z 2011 r. 54.1). [99] Sadecka Z., Toksyczno i biodegradacja insektycydw w procesie fermentacji metanowej osadw ciekowych, Redakcja Wydawnictw Naukowo-Technicznych, Zielona Gra 2002. [100] Sadowski P., Strona postpowania administracyjnego w kontekcie ocen oddziaywania na rodowisko i ochrony przed haasem, [w:] Kodyfikacja postpowania administracyjnego na 50-lecie k.p.a., red. J. Niczyporuka, Lublin 2010. [101] Special EUROBAROMETER 262. Energy Technologies: Knowledge, Perception, Measures. [Online] January 2007. [Zacytowano: 17 stycznia 2012.] [102] Stanaszek A., Tdziagolska M., Badanie wiadomoci ekologicznej Polakw 2010 ze szczeglnym uwzgldnieniem energetyki przyjaznej rodowisku, Warszawa 2011.

[103] Starczewski C. (red.), Konflikt Ekologiczny, materiay pokonferencyjne, Warszawa 2007. [104] Strategia zmian wzorcw konsumpcji i produkcji na sprzyjajce realizacji zasad trwaego, zrwnowaonego rozwoju, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej, [Online] 14 padziernika 2003. [105] Strategia Zrwnowaonego Rozwoju Polski do Roku 2025, Ministerstwo rodowiska. [Online] grudzie 1999. [Zacytowano: 17 stycznia 2012.] [106] Stryjecki M., Mielniczuk K., Wytyczne w zakresie prognozowania oddziaywa na rodowisko farm wiatrowych, Warszawa 2011. [107] Swora M., Muras Z. (red.), Prawo energetyczne. Komentarz, Warszawa 2010. [108] Tanecznym krokiem ku ekologicznej przyszoci. Unia energetyczna: kampania rodowiskowa dociera do europejskiej modziey, Inteligentna Energia 2010 (stycze), nr 6. [109] Tarka M., Inerowicz W., Zwoliska A., O biogazowniach prosto z wokandy, Czysta Energia 2010, nr 5. [110] Trzciska D., Natura 2000 a ograniczenie moliwoci korzystania z nieruchomoci, [w:] Wybrane problemy prawa ochrony rodowiska, red. B. Rakoczy, M. Pchaek, Warszawa 2010. [111] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz. U., nr 89, poz. 625 z pn. zm. [112] Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawoeniu, Dz. U., nr 147, poz. 1033. [113] Ustawa z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz zmianie niektrych innych ustaw, Dz. U. z 2010 r., nr 21, poz. 104. [114] Uwarunkowania lokalizacyjne i proces inwestycyjny budowy biogazowi rolniczych w wojewdztwie lubelskim, Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie, Lublin 2009. [115] Walat T., Czy Szwecja upora si z europejskimi mieciami, Polityka, 22.05.2011. [116] Wielgosiski G., Oceny oddziaywania na rodowisko, [w:] Inwestowanie w energetyk odnawialn. Aspekty ekologiczne, technologie, finansowanie i benchmarking, red. E. Kochaska, d 2010. [117] Wilczyski P., Udzia spoeczestwa w ochronie rodowiska, [w:] Prawa i obowizki przedsibiorcw w ochronie rodowiska. Zarys encyklopedyczny, red. P. Korzeniowski, Warszawa 2010. [118] Winiewski G., Oniszk-Popawska A., Stan i perspektywy rozwoju rynku biogazu w Polsce, Warszawa 2011. [119] Wojciechowska U., Projektowanie i budowa biogazowni s jednakowo trudne, Czysta Energia 2010, nr 5. [120] Wojtczak J., Bajda L., BioGaz, MJP, Pozna 2010. [121] Zabocki G., Rozwj zrwnowaony. Idee, efekty, kontrowersje, UMK, Toru 2002. [122] Zakrzewska M., Ograniczenia praw do nieruchomoci zwizane z obszarami specjalnymi, [w:] Zakrzewska M., Ochrona rodowiska w procesie inwestycyjno-budowlanym, Warszawa 2010. [123] mijewski K. (red.), Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport techniczno-metodologiczny, Warszawa 2009.

143