Dominik Jarczewski OP STRESZCZENIE KSIKI - YVES CONGAR PRAWDZIWA I FASZYWA REFORMA W KOCIELE.

Punktem wyjcia ksiki Congara jest obecny w poowie XX. wieku ruch reformistyczny, opierajcy si na dojrzaej i pozytywnej samokrytyce w Kociele szczeglnie zapoznanej po reformacji. Gwnymi jego postulatami, mocno osadzonymi w paradygmacie nowoytnoci, s: denie do autentycznoci gestw i zrewidowanie anachronicznych form ycia Kocioa. Waciwej ocenie tych tendencji suy maj rozwaania nad miejscem i warunkami prawdziwej reformy w Kociele. Swoje analizy Congar rozpoczyna od porwnania wizji Kocioa i grzechu w epokach przed-nowoytnych i nowoytnoci. Po pierwsze, dla staroytnych Koci by mistycznym organizmem. Nie oddzielano wntrza czowieka od uzewntrznionego sprawowania wadzy, za grzech, nawet najbardziej osobisty, ze wzgldu na wszczepienie czowieka w Koci, mia zawsze charakter spoeczny. Podkrelano te wymiar mistycznego transcendowania doczesnoci, ktry od pnego redniowiecza zacz ustpowa instytucjonalnej koncepcji Kocioa. Po drugie, w przeciwiestwie do nowoytnego prymatu podmiotu, jeszcze do 1793 roku dominowa obiektywizm, z nieuwarunkowanymi indywidualnie obyczajami i brakiem takich wartoci jak autentyczno czy szczero, ktra buntuje si przed skostnia, fasadow i przyjmowan moc inercji tradycj. Dla czowieka nowoytnego pretensje do witoci musz mie podstaw w wartociach samego podmiotu. Po trzecie, horyzontem wszelkiego wartociowania by wczeniej sam Koci, podczas gdy wspczenie krytyka dokonuje si zewntrznie, w imi wartoci, duchowoci a nawet religijnoci wieckiej. Po czwarte, wiat staroytny by statyczny, natomiast paradygmatem nowoytnoci jest postp, ktrego wymaga si rwnie od Kocioa. Oglnie, katolicy w konfrontacji z zewntrzn krytyk stali si o wiele bardziej wraliwi na saboci Kocioa, aby w ten sposb obroni si przed atakami z zewntrz. Przygldajc si historycznej nauce witoci Kocioa, zauwaamy, e Koci apostolski sta na przedueniu historii Izraela jego odstpw i powrotw do Boga. Nowoci staa si gwarantowana przez Jezusa i rzeczywisty dar Ducha witego wewntrzna wito i stao Kocioa, przez co nie trzeba ju wci odnawia Przymierza z Bogiem. Wrd grzechw na pierwszym planie sytuuj si te przeciw jednoci, w trosce o ktr wprowadzona zostaje sukcesja apostolska.

Ojcowie Kocioa podkrelali wito Kocioa zoonego z grzesznych czonkw. Obrazem Kocioa jest z jednej strony ksiyc, ktry, przechodzc rne fazy, czerpie w nocy wiato z ukrytego Soca, a z drugiej - wybrana i oczyszczona nierzdnica. W odpowiedzi na donatyzm podkrelano niezaleno sakramentw od uwarunkowa podmiotowych. Naley odrni struktur i ycie Kocioa. Dokumenty Kocioa, jeli w ogle mwi co o grzechach czonkw Kocioa, nawet tych piastujcych wysokie urzdy, podkrelaj nienaruszaln wito samego Kocioa, ktry, sam niewinny, ponosi kar za winy swoich czonkw. Refleksja teologiczna wprowadza pomocne rozrnienia. Po pierwsze doprecyzowuje, e Koci jest wity o tyle, o ile jest Boy, natomiast o tyle, o ile jest ludzki, jest grzeszny. Po drugie, rozrnia Koci jako wsplnot i jako instytucj. Koci jest budowany przez swoje czonki, a rwnoczenie to on je ksztatuje. Od wiekw istnia w zamyle Boym i trwa ju w Izraelu. W zwizku z tym sam Koci moemy rozumie: formalnie jako instytucj zaoon przez Jezusa i wyposaon w peni rodkw do zbawienia tzn. sakramenty, doktryn i zwizane z nimi wadze (i w tym znaczeniu jest nieskazitelny i nieomylny), materialnie jako wsplnot ludzi wczonych w t instytucj (tutaj poszczeglni ludzie grzesz indywidualnie), jako przedstawicieli speniajcych kocielne akty hierarchiczne niejako in persona Ecclesiae (same funkcje s wite, natomiast mona pobdzi w konkretnym ich sprawowaniu) i w kocu jako poczenie zasady formalnej i materialnej. rdem kontrowersji zwizanych ze witoci Kocioa jest pomieszanie paszczyzny zasad z paszczyzn ich konkretnych, historycznych realizacji. Naley rozrni obiektywn wito Kocioa (pochodzc z darw Boga) i wito jego czonkw (ktra zawiera domieszk nieczystoci i musi wci si oczyszcza). Oprcz nich istnieje jeszcze najgbsza wito Kocioa, ktra jest w nim dzieem Ducha witego. Te rozrnienia nie powinny jednak przesoni podstawowej prawdy, e Koci podobnie jak Wcielony Syn Boy jest jeden i obejmuje wszystkie powysze znaczenia. A zatem jest jednoczenie wity i grzeszny. Fundamentem dla myli o przemianach w Kociele jest fakt, e cae dzieo Boe jest histori i rozwojem danych w zalku darw, w kolejnych etapach, ku peni zapowiadanej w tymczasowych figurach. Std naley wystrzega si pokusy przywizywania do tymczasowych form realizacji Boej Obietnicy. Wprawdzie Koci trwa ju w czasach ostatecznych, a Objawienie osigno kres, to jednak chrzecijanie nie maj jeszcze penego udziau w Krlestwie Boym i dopiero d do jego urzeczywistnienia si w peni: w nich samych i w wiecie. 2

Congar wymienia dwa niebezpieczestwa, naprzeciw ktrym wychodzi reformizm. Pokusa faryzeizmu polega na tym, e rodki staj si celami (degradacja ducha do skostniaej formy). Chodzi tutaj szczeglnie o klerykalizm, tryumfalizm, rozdzielenie formy od ducha, prawa od ycia. Natomiast pokusa synagogi wie si z przywizaniem do zastanych form i zaniechaniem dalszego rozwoju w obawie o utrat depozytu tradycji, co okazuje si szczeglnie niebezpieczne w systemie gerontokratycznym. Pomocne jest tu odrnienie wiernoci powierzchniowej i wiernoci gbi. Prawdziwa reforma duchowa nigdy nie moe pomija zastanej sytuacji spoecznej i musi wiza si z przemianami systemowymi. Aby dokona reformy nie wystarczy by witym, trzeba by prorokiem, tzn. w niezgodzie na kompromisy wyj poza system i z zewntrz ustawi z powrotem Lud Boy na drodze do Boga. Prorok nie jest strem postpu, ale odniesienia rzeczy istniejcych w czasie do Boga. Tak rozumiany profetyzm zarwno ex officio jak i ex spiritu - jest nieodczn cech Kocioa. Poniewa jednak pokus proroka jest czsto kierkegaardowskie albo-albo, powinien by te wraliwy na zastane formy i strzec si przed jednostronnoci, ktra moe go zamkn w nowej formie faryzeizmu. W drugiej czci ksiki Congar opisuje warunki prawdziwej reformy, unikajcej schizmy, ktrej rdem jest jednostronne nakierowanie na wybran prawd wiary oraz zudzenie, e nie da si naprawi Kocioa od wewntrz. Zadaniem reformatora jest sta na cienkiej linii, ktra oddziela prawd od faszu, bowiem nie istnieje porednia strefa bezpieczestwa. Po pierwsze, w odrnieniu od herezji, reforma powinna wychodzi z realnie istniejcego Kocioa, a nie z yczeniowej konstrukcji intelektualnej i liczy si z potrzebami oraz ograniczeniami innych wiernych. Wszystkie nieudane reformy ulegy duchowi systemu, tracc odniesienie duszpasterskie. Z tego punktu wynika druga zasada: jednoci z caoci Kocioa. Przejawia si ona przede wszystkim w jednoci z wadz apostolsk. Poniewa wikszo reform ma kierunek oddolny (peryferia - Orbis), niezwykle wane jest sprzgnicie ich z kierownictwem kompetentnej wadzy (centrum - Urbs). Posuszestwu reformatorw powinna odpowiada otwarto instytucji w nowe gosy. T ide realizowa winny sobory i synody. Po trzecie, konieczna jest cierpliwo, ktra chroni przed jednostronnoci i powierzchownoci. Po czwarte, w kocu, aby reforma rzeczywicie dokonaa si w Kociele, powinna odwoywa si do rde do autentycznej Tradycji Kocioa w jej faktycznym, gbokim rdzeniu. Jest to jedyna droga, ktra pozwala na rzeczywiste i skuteczne zintegrowanie elementw nowych z zastanym dziedzictwem. 3

W podsumowaniu Congar zauwaa, e nadmierny opr wobec zmian w imi le rozumianej troski o zachowanie tradycji moe prowadzi do schizmy i zmarnowania twrczych ruchw, jakie si pojawiaj w Kociele. W perspektywie dotychczasowych rozwaa bardzo optymistycznie ocenia ruchy reformistyczne z lat 50-tych, przede wszystkim ze wzgldu na ich wraliwo duszpastersk. Zwraca jednak uwag na niebezpieczestwo wzajemnego oddalenia od siebie kociow partykularnych W zakoczeniu z roku 1968 Congar, odnoszc si negatywnie do powszechnej kontestacji rnych aspektw Kocioa, dostrzega pozytywne aspekty rewolty 68, ktre stanowi wyzwanie dla autentycznego reformizmu. Otwarcie Kocioa na wiat pocigno za sob wczenie go w gwatowne przemiany spoeczne, ktre jednak mog si okaza szans dla Kocioa.