Ukad immunologiczny budowa i funkcja.

Ju od urodzenia organizm czowieka styka si z wieloma zarazkami, ale niszczy je, broni si przed ich dziaaniem lub przystosowuje si do ycia z nimi. Mechanizmami oddziaywania organizmu na zarazki zajmuje si immunologia. Immunologia jest to nauka zajmujca si zjawiskami odpornoci w chorobach zakanych (immunologia infekcyjna) oraz w chorobach niezakanych (immunologia nieinfekcyjna). Wyrnia si takie dziay immunologii jak: Serologia jest to nauka o waciwociach krwi czowieka. Obejmuje ona takie dziay jak: Immunoprofilaktyka polega na zapobieganiu chorobom zakanym przez wprowadzenie do organizmu surowicy odpornociowej lub immunoglobuliny zawierajcej swoiste przeciwciaa oraz w wyniku szczepie ochronnych. Seroterapi leczenie za pomoc swoistej surowicy odpornociowej chorb zakanych takich jak bonica, tec, zatrucie jadem kiebasianym. Wakcynoterapi leczenie niektrych chorb zakanych za pomoc szczepionek lub autoszczepionek. Serodiagnostyk rozpoznawanie niektrych chorb za pomoc odpowiednich reakcji serologicznych np. odczynu aglutynacji, odczynu wizania dopeniacza, skrnych odczynw alergicznych. Immunochemia zajmuje si gwnie zalenoci pomidzy chemiczna struktur antygenu a swoistoci serologiczn, okrelaniem chemicznej struktury przeciwcia, reakcja czenia si przeciwciaa z antygenami, oznaczaniem struktury jadw bakteryjnych, surowic odpornociowych czy enzymw bakteryjnych. Immunopatologia jest to nauka zajmujca si zmianami w tkankach spowodowanymi przez zjawiska odpornociowe. Obejmuje ona wszystkie reakcje immunologiczne zarwno te korzystne jak i szkodliwe dla organizmu. Immunogenetyka bada genetyczne podoe procesw odpornociowych i tolerancji immunologicznej. Immunoendokrynologia nauka zajmujca si powizaniem ukadu odpornociowego z neuroendokrynnym. Dziki licznym obserwacjom stwierdzono ze stres psychiczny znacznie osabia odporno organizmu. Transplantologia jest to nauka zajmujca si przeszczepami.

1. NARZDY LIMFATYCZNE Ukad limfatyczny utworzony jest przez limfocyty, komrki pomocnicze, do ktrych nale

makrofagi i komrki prezentujca antygen. Skupiony jest w wyodrbnionych narzdach lub w zgrupowaniach rozproszonego ukadu limfatycznego. Narzdy i tkanki limfatyczne dziel si na pierwotne (centralne) i wtrne (obwodowe).

Pierwotne narzdy limfatyczne Pierwotne narzdy limfatyczne s gwnym miejscem rozwoju limfocytw tzn. rnicowania z komrek macierzystych, proliferacji, dojrzewania i przeksztacania w komrki, ktre bd sprawne czynnociowo. W pierwotnych narzdach limfocyty otrzymuj zestaw swoistych receptorw antygenowych, a niektre z nich trafiaj na obwd gdzie rozpoznaj tylko obce antygeny. Do pierwotnych narzdw limfatycznych nale grasica, w ktrej dojrzewaj komrki T oraz szpik kostny, ktry jest miejscem dojrzewania komrek B. Komrki B dojrzewaj rwnie w podowej wtrobie. Grasica Jest to narzd lecy w klatce piersiowej na sercu i duych naczyniach krwiononych. Waciwoci grasicy jest to, e wraz z wiekiem ulega zanikowi. Zanikanie rozpoczyna si w okresie dojrzewania i trwa przez cae ycie. Wie si to wraliwoci grasiczych limfocytw na kortykosterydy. Wszystkie stany zwizane z wysokim wzrostem stenia we krwi tych hormonw przyczyniaj si do jej zaniku np. cia, stres. Grasica zbudowana jest dwch patw a kady z nich zbudowany jest z mniejszych pacikw oddzielonych od siebie tkanka czn. Kady pacik skada si z czci korowej i czci rdzennej. W czci rdzennej pacikw znajduj si koncentrycznie uoone komrki s to ciaka grasicze (ciaka Hassala). Niektre z tych ciaek cz si z komrkami zrbu nabonkowego a te, ktre ssiaduj ze sob mog si scala ze sob nadajc czci rdzennej grasicy specyficzny wygld. Zrb grasicy zbudowany jest z torebki i przegrody cznotkankowej oraz komrek z dugimi wypustkami tworzcymi charakterystyczn dla tego narzdu sie. Na komrkach zrbu grasicy wystpuj czsteczki gwnego ukadu zgodnoci tkankowej (MHC). Odgrywa to du role dla czynnociowego dojrzewania limfocytw T, ktre rozpoznaj antygeny w poczeniu z tymi czsteczkami. W sieci le limfocyty grasicze zwane tymocytami. Prekursory tymocytw wdruj w yciu podowym z wtroby do grasicy a nastpnie do szpiku kostnego, ktry jest centrum krwiotwrczym. Szpik dostarcza komrki prekursorowe rwnie po urodzeniu, ale w znacznie mniejszym stopniu. Tymocyty proliferuj w zewntrznej czci korowej i rnicujc si przesuwaj si w kierunku wewntrznym czci

korowej. Wikszo z nich nie wnika do rdzenia, lecz przechodzi do naczy wosowatych ylnych i tym samym opuszcza grasic. Po jej opuszczeniu cz limfocytw T lokuje si w tzw. obszarach grasicozalenych a inne kr w ustroju. W korze grasicy znajduj si specyficzne komrki, ktre otaczaj tymocyty swoimi wypustkami tak cile, e nazwano je komrkami opiekuczymi. Wtrne narzdy limfatyczne Do wtrnych narzdw limfatycznych naley: ledziona, wzy chonne, migdaki, kpki Peyera przewodu pokarmowego. Wtrne narzdy limfatyczne zapewniaj odpowiednie rodowisko, w ktrym limfocyty mog prawidowo dziaa ze sob oraz z komrkami pomocniczymi i antygenami. Odpowied immunologiczna powstaa w tych narzdach wymaga dziaania fagocytujcych makrofagw, komrek prezentujcych antygeny a take komrek T i B. Grudki limfatyczne Grudki limfatyczne zwane te grudkami chonnymi s wanym elementem wzw limfatycznych i ledziony. Grudki limfatyczne nieotorbione wystpuj zazwyczaj w cianie przewodu pokarmowego, drg oddechowych oraz narzdw moczowo pciowych. Dziki takiej lokalizacji chroni miejsca szczeglnie naraona na atak drobnoustrojw. W niektrych stanach patologicznych grudki limfatyczne mog pojawi si np. w reumatoidalnym zapaleniu staww mog wystpi w bonie maziowej, w chorobie Haschimoto w tarczycy. Grudki limfatyczne nieotorbione mog wystpowa pojedynczo lub w skupiskach i tworzy migdaki, kpki Peyera, czyli skupione grudki limfatyczne. Migdaki Migdaki s grudki limfatyczne uoone pojedynczo lub w skupiskach pod nabonkiem w miejscu czenia si grnego odcinka drg oddechowych z przewodem pokarmowym. Jest to bardzo znaczce miejsce dla obrony ustroju przed infekcjami wywoanymi przez drobnoustroje. Wrd migdakw mona wyrni migdaek: jzykowy, gardowy, nagoniowy oraz migdaki podniebienne, trbkowe i krtaniowe. Migdaki pokryte s nabonkiem, ktry wnika gboko w tkank limfatyczn tworzc tzw. krypty, w ktrych umieszczone s limfocyty. Bardzo czsto z powodu, powtarzajcego si stanu zapalnego migdakw s one usuwane. Jednak wycina si je coraz rzadziej gdy ich funkcja jest lepiej poznana i przez to bardziej doceniana.

 Tkanka limfatyczna jelit Tkanka limfatyczna wystpujca w cianie jelit jest najwikszym skupiskiem limfocytw w organizmie. Wystpuj tam limfocyty rozproszone oraz grudki limfatyczne w postaci skupionej jak i rozproszonej. Samotne grudki limfatyczne rozproszone s wzdu caego jelita za grudki skupione zwane kpkami Peyera najliczniej wystpuj w kocowym odcinku przewodu pokarmowego. W grudkach tych znajduje si szczeglnie duo supresorowych limfocytw T i proliferujcych limfocytw B. Wzy chonne Wzy limfatyczne zwane s take narzdami limfatycznymi chonnymi i le wzdu naczy limfatycznych, ktre uchodz do wza a pniej go opuszczaj. Funkcja wza limfatycznego polega na filtrowaniu limfy i zatrzymywaniu antygenw zawartych w niej oraz drobnoustrojw, mikroorganizmw, komrek nowotworowych. Oprcz tego wzy limfatyczne s odpowiedzialne za wytwarzanie limfocytw T i B oraz udzia w odpowiedzi immunologicznej. ledziona ledziona ma owalny ksztat i ley pod przepon w lewym podebrzu. Jest najwikszym narzdem limfatycznym i rwnie w niej limfocyty s aktywowane przez antygeny a nastpnie rnicuj si w komrki efektorowe odpowiedzi immunologicznej. ledziona jest pobudzana przez antygeny, ktre dostay si prosto do krwi i przez antygeny, ktre dotary do limfy i nie byy zatrzymane w wzach limfatycznych a nastpnie przedostay si do naczy limfatycznych odprowadzajcych i do krwi. O ledzionie mwi si, e jest narzdem krwiolimfatycznym gdy ley na przebiegu naczy krwiononych, ale nie uchodz do niej naczynia limfatyczne doprowadzajce. Otoczona jest ona torebk cznotkankow, od ktrej we wnce ledziony odchodz w jej gb beleczki cznotkankowe. Przestrze midzy beleczkami a torebk wypeniajcy misz ledziony nazwany jest miazg. Misz ten jest bardzo delikatny i dlatego atwo pka przy urazach lewej strony jamy brzusznej. Na przekroju ledziony wyrnia si dwie warstwy: Miazg bia obejmuje pochewki limfatyczne wok ttnic pozabeleczkowych i czce si z nimi grudki limfatyczne. Jest to obszar, w ktrym wystpuj erytrocyty i limfocyty, ktrych jest wicej ni w miazdze czerwonej, ale nie s tak cile uoone. Obszar ten

okrela si jako stref brzen. Do komrek zrbowych s tu zaliczane makrofagi i komrki dendrytyczne. Pochewki wok ttnic zawieraj przede wszystkim limfocyty T i w zwizku z tym zalicza si je do obszarw grasicozalenych. Prekursory limfocytw T miazgi biaej przywdrowuj do ledziony z grasicy za Prekursory limfocytw B napywaj bezporednio ze szpiku kostnego. Miazg czerwon mona w niej wyrni wszystkie elementy morfotyczne krwi oraz makrofagi. W cytoplazmie makrofagw ledziony bardzo czsto znajduj si erytrocyty w rnych etapach przeprowadzanej fagocytozy. Jest to zwizane z bardzo wan funkcj ledziony, czyli na usuwaniu zuytych erytrocytw z krwiobiegu. W okresie podowym w miazdze czerwonej wystpuj dojrzae krwinki oraz wszystkie komrki krwiotwrcze. W niektrych stanach chorobowych np. w niedokrwistoci, biaaczkach czy cikich chorobach zakanych ledziona moe wznowi pene zdolnoci krwiotwrcze. Do najwaniejszych funkcji ledziony naley: Wytwarzanie limfocytw i monocytw przez cay czas a innych krwinek tylko w yciu podowym, Udzia w odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego tzn. w wytwarzaniu przeciwcia, Wspuczestnictwo w wytwarzaniu bilirubiny, Magazynowanie krwi oraz krwinek. Naczynia limfatyczne Wosowate naczynia limfatyczne rni si od wosowatych naczy krwiononych tym, e nie maj dobrze rozwinitej bony podstawnej i zaczynaj si lepo w tkance cznej. Pyn tkankowy, ktry zawiera biaka oraz inne czsteczki wnika od razu do wosowatych naczy limfatycznych przez otwory midzy komrkami rdbonka. Wiksze naczynia limfatyczne maj budow trjwarstwow charakterystyczna dla naczy krwiononych. Naczynia limfatyczne maj rwnie liczne zastawki i prowadz limf do ukadu ylnego.

2. LIMFOCYTY

Limfocyty s podstawowymi komrkami ukadu odpornociowego mogcymi rozpozna przez swoiste receptory rne determinanty antygenowe. Pod wzgldem morfologicznym s to mae, jdrzaste komrki z nieznaczn iloci zasadochonnej cytoplazmy oraz z niewielk iloci mitochondriw. Na podstawie cech morfologicznych dzieli si je na: mae, rednie i due. Niektre z limfocytw charakteryzuj si krtkim okresem ycia rzdu kilku dni. Mwi si o nich, e s to limfocyty krtko yjce. Pod wzgldem morfologicznym nale do wszystkich trzech kategorii. Cz z nich yje dugo a u czowieka nawet kilka lat. Limfocyty dugo yjce zaliczane s do limfocytw maych. Powstaj one z pluripotencjalnych komrek macierzystych przez dwie linie rozwojowe. Linia limfoidalna wytwarza limfocyty za linia mieloidalna wytwarza fagocyty, czyli monocyty, makrofagi i neutrofile oraz inne komrki. Podobnie jak wszystkie komrki krwi limfocyty maj swj pocztek w szpiku kostnym. We krwi i tkankach wystpuj jako wolne komrki za w postaci zorganizowanej znajduj si w grasicy, ledzionie, wzach chonnych. Limfocyty mog rnicowa si w komrki innego typu i tym samym peni rne funkcje w organizmie. Limfocyty s bardzo wysoko wyspecjalizowanymi komrkami a wie si to ze swoistoci dla antygenu i odpowiedni funkcj w ukadzie immunologicznym. Kada populacja limfocytw ma specyficzne tylko dla siebie antygeny rnicowania odpowiadajce za fenotyp i penion funkcj. Limfocyty T Limfocyty T powstaj w czerwonym szpiku kostnym skd nastpnie wdruj do grasicy, w ktrej proliferuj i nabywaj cech immunologicznych. Mwi si o nich, e s grasicozalene gdy przechodz przez ni. Nastpnie przedostaj si do innych narzdw limfopoetycznych, w ktrych nadal si dziel a nastpnie dostaj si do krwi obwodowej. Limfocyty typu B yj nawet 10 lat i s odpowiedzialne za wykrywanie i unieszkodliwianie czynnikw obcych dla organizmu, czyli bior udzia w odpornoci typu komrkowego. Pod wzgldem funkcjonalnym limfocyty T dziel si na: Limfocyty Th (helper) s to limfocyty pomocnicze, ktre wydzielaj limfokiny pobudzajce i podtrzymujce odpowied immunologiczn, Limfocyty Ts limfocyty supresorowe, ktre wydzielaj limfokiny hamujce odpowied immunologiczn, Limfocyty Tc s to limfocyty cytotoksyczne. Do tych limfocytw zalicza si komrki NK, komrki K.

 Komrki K i NK Nieliczne limfocyty nie posiadaj na swojej powierzchni markerw limfocytw T i B oraz charakterystycznych dla tych komrek receptorw antygenowych i dlatego nazwane zostay komrkami zerowymi. Pod wzgldem morfologicznym s to due komrki, yjce okoo tygodnia z licznymi ziarnistociami cytoplazmatycznymi. Wrd nich wyrnia si komrki K i NK. Komrki K (killer, czyli zabjca) w ustroju znajduj si w sposb naturalny bez wczeniejszej immunizacji. Komrki te maj zdolno do zabijania komrek oznaczonych przeciwciaami skierowanymi przeciwko ich antygenom powierzchniowym. Taki proces zabijania nazywa si cytotoksycznoci komrkow zalen od przeciwcia. Komrki NK (natural killer, czyli wrodzony zabjca) s to komrki, ktre maj zdolno do uszkadzania bez wczeniejszej immunizacji niektrych komrek nowotworowych i komrek, ktre nie s nowotworowe i s sabo zrnicowane. W chorobach takich jak biaaczka, szpiczak czy policytemia, czyli w chorobach, w ktrych zaburzeniu ulega funkcja szpiku zaobserwowano obnion aktywno komrek NK. Limfocyty B Limfocyty te powstaj w ukadzie limfoidalnym w czerwonym szpiku kostnym, ale w przeciwiestwie do limfocytw T nie przechodz przez grasic, dlatego mwi si o nich, e s szpikozalene. Limfocyty B yj krtko, bo okoo 4 10 dni. Wytwarzaj immunoglobuliny, ktre speniaj funkcj specyficznych przeciwcia i bior udzia w odpornoci typu humoralnego. Komrki plazmatyczne Komrki plazmatyczne zwane s take plazmocytami. Powstaj w wyniku rnicowania si limfocytw B pod wpywem antygenu. S to jdrzaste komrki z du iloci zasadochonnej cytoplazmy oraz mocno rozwinit siateczk endoplazmatyczn, w ktrej zachodzi synteza przeciwcia. Nale do komrek efektorowych odpowiedzi humoralnej o dugoci ycia od kilku do kilkunastu tygodni. W porwnaniu z limfocytami B nie maj na swojej powierzchni receptorw immunoglobulinowych.

 Makrofagi Makrofagi s to komrki pochodzenia szpikowego, ktre po przejciu stadium monocytu we krwi wdruj przez rdbonek naczy do tkanek. Ich cech charakterystyczn jest ruchliwo i zdolno do fagocytozy. Wystpuj jako makrofagi wolne, migrujce, osiade. Makrofagi o rnej lokalizacji mog rni si morfologi i penion funkcj. Makrofagi ledziony, wtroby, skry, szpiku, tkanki cznej, mikroglej mzgu osteoklasty koci utworzyy tzw. ukad makrofagw. Peni one bardzo wan funkcj w obronie immunologicznej swoistej i nieswoistej. Dziki temu, e posiadaj zdolno do przeprowadzania fagocytozy usuwaj z organizmu komrki zuyte czy martwe. W swoistej odpowiedzi immunologicznej prezentuj antygen limfocytom T. Uczestnicz take w odpowiedzi typu komrkowego. Komrki dendrytyczne Do komrek dendrytycznych zaliczane s dwa typy komrek o podobnej morfologii, lecz o innym pochodzeniu. Pierwszym rodzajem komrek s komrki pochodzenia szpikowego znajdujce si w skrze oraz w strefach T- zalenych wzw chonnych i ledziony. Nale do tej samej linii, co makrofagi i s szczeglnie skuteczne w prezentowaniu antygenw limfocytom T. Drugim typem s pcherzykowate komrki dendrytyczne zlokalizowane w grudkach rozrodczych tkanek limfatycznych. Komrki te s zdolne do dugotrwaego utrzymywania na swojej powierzchni antygenw w kompleksie z przeciwciaami.

Granulocyty Granulocyty i makrofagi powstaj ze wsplnych komrek prekursorowych w szpiku, ale rni si morfologi i funkcj. Wyrnia si trzy rodzaje granulocytw, ktre peni odmienne funkcje w reakcjach immunologicznych. Neutrofile (granulocyty obojtnochonne) wdrujce ze szpiku kostnego do krwi neutrofile opuszczaj j po 6 24 godzinach, aby przej przez rdbonek naczyniowy do tkanek gdzie gin w cigu 1 3 dni. Neutrofile stanowi okoo 60 % wszystkich leukocytw. S pierwsza lini obrony organizmu gdy jako pierwsze docieraj do miejsca uszkodzenia tkanek wywoanego inwazja drobnoustrojw bd

innymi

czynnikami.

Gin

zazwyczaj

kilka

godzin

po

przeprowadzonej fagocytozie. Due nagromadzenie si neutrofili i produktw ich rozpadu powoduje powstanie ropy. Eozynofile (granulocyty kwasochonne) po wywdrowaniu ze szpiku docieraj do krwi, w ktrej przebywaj okoo 30 60 minut a nastpnie migruj do tkanek, w ktrych gin po kilku dniach. Eozynofile stanowi okoo 1 3 % leukocytw krwi. Ich liczba znacznie wzrasta w przewlekych zapaleniach i w zmianach wczesno alergicznych. Zasadnicz funkcj neutrofili jest neutralizacja mediatorw, ktre wytworzyy bazofile i komrki tuczne oraz ochrona organizmu przed infekcjami gwnie przed robaczycami (tasiemcami, woniem krtym), chorobami bakteryjnymi (szkarlatyna) czy chorobami wirusowymi (taczka). Bazofile (granulocyty zasadochonne) i mastocyty (komrki tuczne) te dwa rodzaje komrek speniaj tak sam funkcje, mimo i nale do dwch rnych linii. Bazofile pochodzce ze szpiku stanowi okoo 0,5 % - 1% caej liczby leukocytw. Mastocyty wystpuj gwnie w tkance cznej i tuszczowej oraz w skrze i pod bonami luzowymi. W przeciwiestwie do, bazofili, ktre s ju komrkami kocowymi mastocyty mog si dalej dzieli. Cytoplazma obu typw tych komrek zawiera liczne ziarnistoci w skad, ktrych wchodzi midzy innymi heparyna. Jest to zwizek przeciwdziaajcy krzepniciu krwi, co zapobiega tworzeniu si zakrzepw zwaszcza wok ognisk zapalnych. Komrki te bior udzia w reakcjach alergicznych oraz w zapaleniach. 3. PRZECIWCIAA Przeciwciaa lub inaczej immunoglobuliny s to substancje biakowe wytwarzane w limfocytach B i plazmocytach, ktre maj zdolno czenia si z antygenem. Wyrnia si 5 klas immunoglobulin: IgG jest gwn immunoglobulin wystpujc w surowicy. IgG przechodzi przez oysko, co zapewnia noworodkowi odporno biern. IgA jest skadnikiem wydzielin surowiczo luzowych takich jak np. lina, siara, wydzielin ukadw tchawiczo oskrzelowych oraz moczowo pciowych. IgM jest to przeciwciao pojawiajce si jako pierwsze w odpowiedzi na zoone

antygeny drobnoustrojw. IgD wystpuje na powierzchni komrek. Jego biologiczna funkcja nie jest jeszcze poznana. IgE wystpuje na powierzchni bazofili i mastocytw. Przyczynia si do uczulania spojwek, luzwek i oskrzeli.

4. ATYGENY Antygeny s to zwizki wieloczsteczkowe najczciej glikoproteiny, ktre rozpoznawane przez limfocyty wytwarzaj odpowied w postaci wytwarzania przeciwcia w odpowiedzi komrkowej lub humoralnej. Wyrnia si antygeny wasne organizmu i antygeny obce. Do antygenw wasnych nalez antygeny zgodnoci tkankowej HLA I i HLA II, ktre wystpuj na powierzchni komrek organizmu, a zwaszcza na powierzchni makrofagw. Mog tworzy z antygenami zarwno wasnymi jak i obcymi, kompleksy rozpoznawalne dla limfocytw T, co pozwala na prezentacj i rozpoznanie antygenw. Takie zjawiska le u podstaw indukcji odpornoci, tolerancji immunologicznej oraz zjawisk odpornociowych.

5. ODPORNO Odporno jest to niewraliwo organizmu na dziaanie chorobotwrczych wirusw, bakterii, pierwotniakw czy pasoytw wielokomrkowych. Dziki skutecznym mechanizmom odpornoci przeciwzakanej wystpujcym zarwno u zwierzt, jaki i rolin organizmy te mog y obok siebie. Odporno przeciwzakana nie jest jedyna funkcj ukadu odpornociowego. W organizmach odchodzi bardzo czsto do rnego rodzaju mutacji komrek, co moe by przyczyn ich niewaciwego mnoenia i powstania komrek nowotworowych. Jednak dziki aktywnoci komrek odpornociowych np. cytotoksycznych takie mechanizmy s ograniczone. Komrki odpornociowe, gwnie fagocytarne, zbieraj si w miejscu uszkodzenia wywoujc odczyn zapalny, co pozwala na usunicie czsteczek i komrek, ktre zakoczyy cykl yciowy. Odporno jest to take zdolno do zachowania integralnoci zagroonej przez niebezpieczne czynniki pochodzenia zewntrznego takie jak drobnoustroje chorobotwrcze lub o pochodzeniu wewntrznym np. komrki nowotworowe, komrki starzejce si czy komrki uszkodzone. Utrzymanie takiej integralnoci organizmu jest moliwe dziki wspdziaaniu ukadu nerwowego i

hormonalnego. Rodzaje odpornoci: Odporno naturalna (dziedziczna, nieswoista) jest to rodzaj odpornoci nieswoistej, czyli takiej, ktr organizm uzyska przed zetkniciem si z drobnoustrojami chorobotwrczymi. Taki rodzaj odpornoci skierowany jest przeciwko drobnoustrojom a uwarunkowany jest przez waciwoci fizjologiczne i budow skry, bon luzowych oraz moliwoci wykonania odruchw obronnych organizmu takich jak np. kichanie, kaszel, zawienie, wymioty czy biegunka. Odporno nabyta (swoista) wytwarza si w wyniku zadziaania na organizm drobnoustroju albo przez wprowadzenie do organizmu surowicy swoistej. Odporno nabyta skierowana jest przeciwko drobnoustrojowi lub przeciwko jego toksynie. Odporno t dzieli si na: Odporno czynn - uwarunkowan przez przebycie choroby lub uodpornieniem na szczepionk. Odporno czynna moe trwa miesice, lata a nawet cae ycie. Odporno biern uzyskan w sposb naturalny w onie matki czy z mlekiem matki a take w sposb sztuczny po podaniu surowicy odpornociowej. Odporno bierna naturalna trwa do 6 miesice a sztuczna przez okoo 12 14 dni. W zalenoci od rodzaju drobnoustroju (bakterie, wirus, drobnoustroje wytwarzajce jady) mona wyrni: Odporno antybakteryjn powstaje ona po zakaeniu bakteryjnym, ale pozostawia sab, lecz krtkotrwa odporno. Rodzaj tej odpornoci oraz jej trwao zale od struktury chemicznej antygenu odpowiedzialnego za jej wytworzenie. Najskuteczniejsz odpornoci cechuj si antygeny biakowe a nieco gorsz antygeny lipidowe i wielocukrowe. Odporno antybakteryjna jest mniej trwaa ni odporno antytoksyczna. Odporno antywirusow powstaje w wyniku dziaania toksyn wirusw chorobotwrczych i ma charakter trway. Dziki biakowej strukturze antygenu wirusowego, ktry prawie jak ektoksyny bakteryjne sprawia, e wzrasta ilo przeciwcia neutralizujcych wirusy. Odporno antytoksyczn jest to odporno wywoana przez ektotoksyny wytwarzane przez bakterie chorobotwrcze. Odporno rdzakana jest to inny rodzaj odpornoci ni przedstawione wyej. Trwa ona tak dugo jak dugo utrzymuje si zakaenie, czyli dopki w organizmie znajduje si

drobnoustrj chorobotwrczy. Wtedy pomidzy organizmem a drobnoustrojem ustala si rwnowaga, w ktrej organizm nie jest na tyle silny, aby zwalczy drobnoustrj za odporno, jaka wytworzy starcza mu do ochrony przed skutkami nastpnego zakaenia. Taki typ odpornoci jest charakterystyczny np. dla grulicy, kiy, zimnicy. Organizm posiada take dwa rodzaje mechanizmw odpornoci: Odporno humoraln jest to odporno zalena od obecnoci swoistych przeciwcia, ktre s produkowane podczas odpowiedzi immunologicznej. Antygen pobudza limfocyty B do proliferacji i rnicowania si w stron komrek pamici i komrek plazmatycznych. Komrki plazmatyczne, czyli plazmocyty s odpowiedzialne za wytwarzanie przeciwcia, ktrych funkcj jest wizanie antygenu w wyniku, czego jest on eliminowany. Komrki pamici decyduj o skutecznej odpowiedzi immunologicznej w czasie ponownego kontaktu z takim samym antygenem. Odporno komrkow to odporno zwizana z wystpowaniem i aktywnoci, immunocytw, czyli wyspecjalizowanych komrek, ktrymi s fagocyty a take komrki o waciwociach cytotoksycznych, czyli komrki K oraz limfocyty T. Wrd limfocytw T i B wyodrbniono tzw. komrki pamici, ktre powstaj przy pierwszym kontakcie z antygenem. Po ponownym kontakcie z tym samym antygenem wyzwala szybsz i bardziej natona odpowied immunologiczn. Dziki temu zjawisku wyjaniono miedzy innymi odporno na choroby przebyte w dziecistwie po ich przebyciu lub po szczepieniu na nie.

6. NADWRALIWO Nadwraliwo jest to stan, w ktrym odpowied immunologiczna moe osign due natenie oraz nieprawidowy stan doprowadzajc do znacznego uszkodzenia tkanek. Dzieje si tak, dlatego e w toku ewolucji ukad immunologiczny wyksztaci wiele specyficznych mechanizmw koniecznych do usuwania lub neutralizowania czynnikw zakanych pochodzcych ze rodowiska, ktre mog by niebezpieczne dla organizmu. Rwnie grone dla organizmu s mechanizmu bronice integralnoci przed czynnikami wewntrznymi, ktre wi si ze zmian struktury wasnych tkanek. Nadwraliwo moe by spowodowana wieloma antygenami jednak przyczyny jej wystpienia mog by rne u poszczeglnych osobnikw.

Cech charakterystyczn dla nadwraliwoci jest to, e nie wystpuje ona przy pierwszym kontakcie z antygenem, ale dopiero przy kolejnym. Znane s cztery typy nadwraliwoci, z ktrych I, II, III zaley od udziau przeciwcia a IV od limfocytw T i makrofagw. Typy nadwraliwoci: Typ I (anafilaktyczny) zachodzi natychmiast, gdy immunoglobulina E (IgE) jest wytwarzana w odpowiedzi na niskie stenie niegronych antygenw pochodzcych ze rodowiska np. kurz domowy, pyki rolin, roztocza, naskrek zwierzt. W wyniku, czego mediatory takie jak histamina, leukotrieny czy aktywatory kinin s uwalniane z komrek tucznych uczulonych na immunoglobulin E, co wywouje reakcje zapaln objawiajca si katarem siennym, atropowym zapaleniem skry, czyli wierzbiczk, astm lub niekiedy wstrzsem anafilaktycznym Typ II (cytotoksyczny) jest to nadwraliwo zwizana z cytotoksycznoci komrkow uzalenion od przeciwcia. Powstaje, gdy przeciwciao wie si z autoantygenem lub z obcym antygenem na powierzchni komrki, co prowadzi do fagocytozy, cytotoksycznoci komrek K bd lizy wywoanej aktywacj dopeniacza. Moe doprowadzi do reakcji poprzetoczeniowej, anemii hemolitycznej, anemii, leukopenii, trombocytopenii, miastemii czy u noworodkw do choroby hemolitycznej. Typ III powstaje, gdy kompleksy immunologiczne odkadaj si w duych ilociach w tkankach czy te nie mog by usuwane przez ukad siateczkowo rdbonkowy. Prowadzi to do uszkodzenia tych tkanek i zapalenia a to z kolei moe by przyczyn choroby posurowiczej, przewlekego kbuszkowego zapalenia nerek w przebiegu tocznia rumieniowatego, zewntrzpochodnego alergicznego zapalenia pcherzykw pucnych czy reakcji Arthusa. Typ IV (komrkowy) to nadwraliwo opniona (DHT) rozwija si, gdy antygeny zostan pochonite przez makrofaga i nie mog by usunite. Dochodzi wtedy do pobudzenia limfocytw T a nastpnie do produkcji cytokin wpywajcych na rozpoczcie szeregu reakcji zapalnych. Nadwraliwoci typu oprnionego s np. reakcje odrzucania przeszczepu alogenicznego, kontaktowe zapalenie skry czy odczyn po podaniu tuberkuliny. NADWRALIWO I ALERGIA Nadwraliwo typu I to inaczej reakcja alergiczna pojawiajca si zaraz po kontakcie z alergenem. Alergeny s to antygeny mogce wywoa reakcj alergiczn. Alergia oznacza

zmiany reaktywnoci organizmu podczas powtrnego kontaktu z antygenem. Dawniej alergia nie bya czona z nadwraliwoci typu I. Z alergi bardzo cile zwizana jest atropia. Atropia jest to dziedziczna skonno do nadmiernego wytwarzania przeciwcia immunoglobuliny E w porwnaniu do wystpujcych zazwyczaj w rodowisku antygenw. U jej podoa le mechanizmy nadwraliwoci typu I. Atropia jest to okrelenie zbiorcze dla klinicznych objaww nadwraliwoci typu I katar sienny, astma atropowa, pokrzywka, alergie pokarmowe. Szacuje si, e na choroby atropowe cierpi kilkanacie procent ludzi na caym wiecie. Naukowcy sadz, e czciej ta choroba pojawia si u osb, u ktrych w wywiadzie lekarskim stwierdzono objawy podobne do bblowo rumieniowych odczynw skrnych na powszechnie wystpujce alergeny rodowiskowe. Reakcje nadwraliwoci typu I s warunkowane wwczas, gdy alergen pobudza komrki tuczne uczulone immunoglobulin E. Komrki tuczne pobudzone przez IgE uwalniaj wiele rnych cytokin takich jak: IL 3 i IL 4, ktre mog dziaa autokrynowo na komrki tuczne i wraz z innymi cytokinami mog pobudza limfocyty B do produkcji immunoglobuliny E, IL 5, ktra moe uczestniczy w chemotaksji i aktywacji komrek zapalnych w miejscu powstania reakcji alergicznej. Gdy dojdzie do pierwszego kontaktu alergenu z bona luzow nastpuje szereg reakcji prowadzcych do wytworzenia immunoglobuliny E. Immunoglobulina wytwarzana jest lokalnie w miejscu wniknicia alergenu do organizmu tzn. na powierzchni bon luzowych czy w okolicach wzw chonnych. Limfocyty B produkuj IgE w zalenoci od rodzaju prezentacji alergenu przez komrki prezentujce antygen (APC) oraz od wspdziaania limfocytw B i limfocytw Th2. IgE wytworzona miejscowo uczula w pierwszej kolejnoci lokalne komrki a jej nadmiar przedostaje si do krwi gdzie wie si ze specyficznymi receptorami na krcych bazofilach i komrkach tucznych w tkankach caego ciaa. Cech charakterystyczna dla IgE jest jej due powinowactwo do wizania z komrkami tucznymi przez fragment Fc. Pomimo tego, e czas ptrwania immunoglobuliny w surowicy wynosi tylko kilka dni to komrki tuczne mog by uczulone na ni przez par miesicy. W chorobach alergicznych wystpuje podwyszony poziom IgE a w inwazjach pasoytniczych poziom IgE jest zazwyczaj kilkakrotnie wyszy. W diagnostyce alergii nie jest wystarczajce oznaczenie poziomu immunoglobulin trzeba take wzi pod uwag inne czynniki mogce warunkowa wystpienie alergii. Czynniki mogce spowodowa wystpienie alergii:

 Czynniki genetyczne ryzyko zachorowa na alergie jest wiksze u osb z obcieniem rodzinnym. Gdy jedno z rodzicw lub oboje cierpi na alergi to obcienie dziedziczne moe wystpi w 40 80%. Ciekawe jest to, e na choroby alergiczne czciej zapadaj chopcy a ryzyko zachorowania jest wiksze, gdy alergikiem jest matka, ni gdy na alergi cierpi ojciec. Czynniki rodowiskowe: Pokarm naturalny podawany niemowltom do czynnikw, ktre mog wpyn na zachorowanie dziecka na alergi mona zaliczy poziom i swoisto przekazywanych podowi przeciwcia IgG w kocowym etapie ciy, ktrych dziaanie ochronne rozciga si na okres kilku miesicy po urodzeniu oraz karmienie piersi. Karmienie piersi ma najprawdopodobniej najwikszy zapobiegawczy wpyw na wystpienie alergii u dziecka. Czynniki infekcyjne i toksyczne najprawdopodobniej zakaenia ukadu oddechowego mog by wywoywane przez uczulenia na alergeny wziewne, czego dowodem moe by wystpowanie podwyszonego miana przeciwcia przeciwwirusowych i przeciwcia IgE we krwi. Jest te bardzo prawdopodobne, e szczepionki zawierajce zabite paeczki krztuca mog wpywa na odpowied immunologiczna tak, e powoduj wzrost ryzyka zachorowania na alergi. Przebycie w dziecistwie okrelonych infekcji moe by korzystne i moe znacznie ograniczy ryzyko wystpienia alergii. Zachodzi to w przypadku chorb zakanych spowodowanych przez mikroorganizmy wyzwalajce rozwj limfocytw Th1, ktre to wydzielaj cytokiny blokujce mechanizmy nadwraliwoci typu I. Bardzo wanym czynnikiem powodujcym wystpienie alergii ukadu oddechowego jest dym papierosowy a take spaliny samochodowe. Coraz czciej uwaa si, e wzrastajca zapadalno na rnego typu alergie w krajach rozwinitych jest cen, jak spoeczestwo paci za eliminowanie pewnych chorb zakanych. Miesic urodzenia zaobserwowano, e czciej alergia wystpuje u osb urodzonych przed okresem zwikszonego pylenia traw i drzew. Mimo to alergia moe wynika z innych przyczyn np. infekcji, poywienia czy zmian klimatycznych.

7. AUTOIMMUNIZACJA I CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE Wrd receptorw wytwarzanych przez limfocyty T i przeciwcia produkowanych przez limfocytw B s tez takie, ktre mog rozpoznawa wasne antygeny. Komrki, ktre je wytwarzaj nazywa si komrkami potencjalnie autoreaktywnymi. Jednak sama obecno tych komrek nie wystarcza do zapocztkowania odpowiedzi immunologicznej, poniewa musz by one jeszcze odpowiednio aktywowane. Organizm broni si i uruchamia wiele mechanizmw prbujcych nie dopuci do wzrostu iloci komrek autoreaktywnych i utrzymuje tzw. stan autotolerancji. Brak odpowiedzi komrkowej i humoralnej na okrelony antygen jest to tolerancja immunologiczna a gdy dotyczy wasnych antygenw nazywa si ona autotolerancj. Gdy z jaki wzgldw zostanie ona zakcona to dojdzie do odpowiedzi przeciwko wasnym tkankom i narzdom, co jest istot zjawisk autoimmunologicznych.

CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE Zjawiska autoimmunologiczne zaobserwowano ju w wielu chorobach a w innych podejrzewa si ich udzia. Choroby autoimmunizacyjne nale zazwyczaj do schorze przewlekych z charakterystycznymi okresami poprawy i pogorszenia stanu. Choroby o takim podou s uwarunkowane przez wiele czynnikw i podjecie leczenia jest w wikszoci przypadkw niemoliwe. W wikszoci przypadkw choroba rozpoznawana jest za pno a z drugiej strony bardzo trudno jest zapobiega chorobie, ktr jest trudno przewidzie. Przykadem takiej choroby jest cukrzyca typu I ktra ujawnia si, gdy wiksza cz komrek wytwarzajcych insulin jest ju zniszczona. Niektre autoprzeciwciaa mog pojawi si nawet kilka lat wczeniej od wystpienia objaww klinicznych tej choroby. Jeeli antygen wystpuje w okrelonym narzdzie lub tkance to mwi si o chorobach narzdowo swoistych. Najczciej s nim dotknite takie narzdy jak tarczyca, nadnercza, komrki bony luzowej odka, cz wewntrzwydzielnicza trzustki. Odpowied immunologiczna kierowana jest przeciwko konkretnemu narzdowi i moe wiza si z mechanizmami reakcji krzyowej np. w cukrzycy typu I jeden z autoantygenw, przeciwko ktremu wykrywa si autoprzeciwciaa wykazuje homologi z biakiem pewnych wirusw. W grupie chorb narzdowo swoistych zaobserwowano nakadanie si poszczeglnych jednostek chorobowych. Chorzy z niedokrwistoci zoliw wytwarzaj

przeciwciaa przeciwko czynnikowi wewntrznemu, dziki ktremu uatwione jest wchanianie witaminy B12 a take wytwarzaj przeciwciaa przeciwtarczycowe. Jeli za autoantygen wystpuje powszechnie w ustroju to zmiany chorobowe zachodz w wielu narzdach. Podobnie jak w chorobach autoimmunizacyjnych narzdowo swoistych i tutaj mona wyrni zespoy chorobowe ktre si nakadaj i tak np. mieszana choroba tkanki cznej skupia w sobie cechy twardziny, tocznia i zapalenia wielominiowego. Ale nie zdarza si, aby u jednego pacjenta wstpowaa rwnoczenie choroba narzdowo swoista i ukadowa. W leczeniu chorb autoimmunizacyjnych stosuje si zazwyczaj metody agodzce cikie objawy a nie zapobiega ich postpowi, co mimo ogromnego postpu w medycynie wie si jeszcze z brakiem wiedzy na temat tych schorze. Podzia chorb autoimmunizacyjnych: Narzdowo swoiste Choroba Hashimoto (zapalenie tarczycy) choroba ta rozwija si w wyniku zaburze ukadu odpornociowego. Zaburzenia takie prowadz do autoagresji tzn., e substancje pochodzce z wasnej tarczycy s traktowane jak obce antygeny. Antygeny pochodzce z tarczycy pobudzaj wytwarzanie przeciwcia, co prowadzi do uszkodzenia a nawet cakowitego zniszczenia tarczycy. Rwnoczenie pod wpywem autoagresji dochodzi do uczulenie komrek ukadu immunologicznego powodujc naciekanie tarczycy i jej zmiany chorobowe. Skonno do wystpowania choroby Hashimoto jest w duej mierze uwarunkowana genetycznie tak, wic moe by przekazywana potomstwu. Na to zaburzenie znacznie czciej zapadaj kobiety. Objawia si ona powstaniem zmian zapalnych w tarczycy, co moe powodowa jej rozrost jak i zanik. Choroba Gravesa Basedowa powstaje w nastpstwie dziaania antygenu, ktry wchodzi w skad nabonka pcherzykowego tarczycy w wyniku, czego w organizmie powstaj przeciwciaa pobudzajce tarczyc do rozrostu i nadmiernego wydzielania hormonw. Pocztek tej choroby moe rozpoczyna si do gwatownie od wzmoonej pobudliwoci nerwowej, wychudzenia pomimo dobrego apetytu, zaburze snu. Nastpnie do tych objaww dochodzi koatania serca, zadyszka, osabienie, cige odczuwanie gorca, wzmoona potliwo oraz powikszenie tarczycy i zmiana wygldu oczu wytrzeszcz oczu. Innym typowym objawem tej choroby jest obrzk przedgoleniowy. Obrzknita skra staje si zgrubiaa, twarda i brunatno

przebarwiona. Czsto na goleni pojawia si dodatkowe owosienie a take mog tworzy si guzy. Niedokrwisto zoliwa (niedokrwisto Addisona Biermera) cierpicy na t chorob nie wytwarzaj czynnika wewntrznego w wyniku, czego nie mog wchania zawartej w rnych pokarmach witaminy B12. witamina ta jest niezbdna do syntezy kwasw nukleinowych gwnie w komrkach szpiku kostnego. Niedobr witaminy B12 powoduje zahamowanie dojrzewania komrek, co prowadzi do obnienia si iloci leukocytw i trombocytw. Objawem niedokrwistoci jest blado skry, czste biegunki oraz zesp objaww neurologicznych przejawiajcych si w zaburzeniach rwnowagi w wyniku osabienia czucia gbokiego. Choroba Addisona (cisawica) spowodowana jest niedostatecznym wydzielaniem hormonu adrenokortykotropowego ACTH. Najczstsz przyczyn tej pierwotnej niewydolnoci kory nadnerczy s procesy chorobowe prowadzce do uszkodzenia nadnerczy np. grulica, czy te samoistny zanik o podou autoimmunizacyjnym. Wyrane objawy niedoczynnoci kory nadnerczy pojawiaj si wwczas, gdy zniszczeniu ulegnie 90% narzdu. Objawami tej choroby jest znaczne osabienie organizmu, niedobra tolerancja wysiku fizycznego i duszego przebywania na socu, mdoci, wymioty i chudnicie. Najbardziej typowym objawem jest ciemne zabarwienie skry przypominajce opalenizn na twarzy, dekolcie. Charakterystyczne s te przebarwienia luzwki jamy ustnej i warg, co jest zalene od wydzielania hormonw przysadki, czyli ACTH i melanotropin oraz niedoborem kortyzolu. Cukrzyca typu I jest to cukrzyca insulinozalena i stanowi okoo 10% wszystkich przypadkw cukrzycy. Najczciej wystpuje w modoci, poniej 30 roku ycia. Przyczyna tej choroby jest zakaenie wirusem, ktry wywouje zaburzenie odpornoci i prowadzi do niszczenia komrek B wytwarzajcych insulin w wyspach Langerhansa trzustki. Jest to posta cukrzycy, w ktrej wystpuje bezwzgldny niedobr insuliny. Objawami cukrzycy typu I jest pocztkowo sucho w ustach, wzmoone pragnienie, wielomocz, gwatowne chudnicie przy bardzo duym apetycie oraz osabienie. Dodatkowo na skrze mog pojawi si czyraki i zadrapania spowodowane przez wid. Innym czsto wystpujcym objawem jest powikszenie wtroby i zmiany neurologiczne takie jak zaburzenia czucia i brak poprawnych odruchw neurologicznych. Gdy chory z takimi objawami nie jest odpowiednio szybko poddany leczeniu moe doj do zaburze wiadomoci a nastpnie do piczki wywoanej kwasic ketonow.

 Miastenia jest to choroba charakteryzujca si znacznym osabieniem mini szkieletowych, ktrych istot jest zaburzenie przewodnictwa w obrbie pytki ruchowej. Rozwija si zazwyczaj miedzy 20 a 30 rokiem ycia. Do typowych objaww naley opadanie powiek, podwjne widzenie, cichncy gos a take trudnoci z uciem i poykaniem. Pcherzyca zwyka na skrze i bonach luzowych tworz si pcherze, ktre pkaj i przeksztacaj si w sczce naderki. Zmiany takie s zazwyczaj do liczne, ale poza nimi raczej nie wystpuj inne objawy. Stwardnienie rozsiane jest to jedna z czciej wystpujcych chorb ukadu nerwowego. Pierwsze objawy pojawiaj si zazwyczaj miedzy 20 a 40 rokiem ycia. Cecha charakterystyczn dla tej choroby jest to, e ma ona okresy znacznej poprawy przeplatane pogorszeniem. Do najbardziej typowych objaww naley zapalenie nerwu wzrokowego, podranienie nerww okoruchowych, oczopls, drenie z zamieraniem a take uszkodzenie mdku, niedowad, zaburzenia czynnoci zwieraczy i brak odruchw brzusznych. Lokalizacja ognisk demielinizacyjnych w mzgu moe by bardzo zrnicowana, co moe prowadzi do bardzo rnych objaww

neurologicznych. Ukadowe Niedokrwisto immunohemolityczna mwi si o niej wtedy, gdy ukad odpornociowy traktuje wasne czerwone krwinki jak obce i wytwarza przeciwko nim przeciwciaa. Dzieje si tak, gdy jaka substancja wprowadzona z zewntrz wie si z krwinka czerwon tworzc kompleks, ktry jest obcy dla ukadu odpornociowego. Do substancji mogcych zmieni naturalne waciwoci krwinek nalez leki, trucizny, bakterie, pasoyty, wirusy. Szczegln form niedokrwistoci immunochemolitycznej jest hemoliza powstajca na skutek przetaczania krwi, ktra jest niezgodna grupowo lub rodzi si dziecko z tzw. ciy konfliktowej. Pierwotna marsko ciowa wystpuje wycznie u kobiet w rednim wieku a jej podoem s zaburzenia immunologiczne. Pierwszym objawem pojawiajcym si wiele lat przed uszkodzeniem wtroby jest chroniczny, bardzo dokuczliwy wid skry. Wrzodziejce zapalenie jelita grubego istot tej choroby jest powierzchowne zapalenie bony luzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrnicy, co w wikszoci przypadkw prowadzi do powstania owrzodze. Objawami tego zapalenia s biegunka

oraz ka z domieszk krwi, ble podbrzusza a take ble oglne, gorczka, osabienie i spadek wagi ciaa. Zesp Sjgrena wystpuj gwnie u kobiet w okresie przekwitania. Objawia si suchoci i rogowaceniem bony luzowej, powikszeniem gruczow przyusznych, zanikiem gruczow potowych i ojowych, zaburzeniem pigmentacji skry. Gwnym objawem tej choroby jest przewlekle zapalenie staww i zapalenia naczy krwiononych. Zapalenie skrno miniowe jest to zesp chorb wywoany zapaleniem wirusowym, bakteryjnym czy zaburzeniami immunologicznymi. Objawami zapalenia skrno miniowego moe by obrzk, bolesno, zanik, zwknienie a nawet stwardnienie mini. Na skrze mog wystpi zmiany rumieniowe, grudkowe. Twardzina (skleroderma) przyczyn tej choroby s zaburzenia w ukadzie nerwowym, zaburzenia biochemiczne oraz zjawiska autoimmunologiczne. Objawami twardziny s zmiany zapalne, zaburzenia naczyniowe i wkniste. W postaci ukadowej tego zaburzenia pojawia si postpujce twardnienie skry i tkanki podskrnej a niekiedy te mini. Natomiast najczciej wystpujca odmiana naczyniowa zaczyna si od sinienia, zibnicia i obrzku palcw doni. Takie zmiany stwardnieniowe mog przenie si na inne czci ciaa np. klatk piersiow, twarz. Tocze ukadowo rumieniowaty jest to choroba o podou autoimmunologicznym. Czynnikiem wywoujcym chorob s kompleksy antygen przeciwciao odkadajce si w tkankach a w tej chorobie najczciej w nerkach. We krwi pojawiaj si autoprzeciwciaa skierowane przeciw jdrom komrkowym. Jest to zoony zesp chorobowy, ktry objawia si tym, e na twarzy pojawia si rumie ksztatem przypominajcy motyla. Innymi objawami s: wypadanie wosw, drtwienie palcw doni, nadwraliwo na wiato, ble staww, zmiany w nerkach, zapalenie opucnej, osierdzia oraz drastyczne obnienie biaych krwinek.

8. SZCZEPIONKI I SUROWICE

SZCZEPIONKI Szczepionki s to preparaty biologiczne zawierajce drobnoustroje ywe lub martwe bd te produkty ich metabolizmu, ktre po wprowadzeniu do organizmu prowadz do wytworzenia odpornoci swoistej. Wpywaj take na odporno nieswoist, przez co s

wykorzystywane nie tylko w leczeniu, ale i w profilaktyce. Warto szczepionki zaley od waciwoci serologicznych, antygenowych, morfologicznych i biochemicznych szczepu wchodzcego w jej skad oraz od sposobu zabicia tych mikroorganizmw. Odporno uzyskana za pomoc szczepionek jest odpornoci czynn, dugotrwa tzn. utrzymuje si w zalenoci od rodzaju szczepionki miesice lub lata. Rozrnia si szczepionki zawierajce drobnoustroje martwe lub ywe, szczepionki zawierajce produkty metabolizmu drobnoustrojw lub ich autolizy, szczepionki pojedyncze lub skojarzone i autoszczepionki.

Rodzaje szczepionek: Szczepionki ywe zawieraj drobnoustroje o sabej zjadliwoci. Szczepionki ywe produkowane s w stanie zliofilizowanym (zamroone i wysuszone), co zapewnia im dusz przydatno w przeciwiestwie do szczepionek pynnych. Do tej grupy szczepionek zalicza si szczepionki przeciw ospie, grulicy, odrze, ryczce, wince, wcieklinie, grypie, brucelozie, wglikowi, dumie, poliomyelitis. Szczepionki martwe s najwiksz grup szczepionek stosowanych u ludzi. Mikroorganizmy tworzce tego rodzaju szczepionk s zabijane przez ogrzewania w odpowiedniej temperaturze lub przy uyciu rodkw chemiczny, z ktrych najczciej jest uywany fenol czy formalina. Grup t stanowi szczepionki przeciwko durowi brzusznemu, durowi plamistemu, krztucowi, wcieklinie. Anatoksyna jest to inaktywowana (pozbawiona zjadliwoci) toksyna, ktra pod wpywem formolu i temperatury utracia swoja toksyczno zachowujc swoje waciwoci uodparniajce. Anatoksyny s dobrymi szczepionkami, poniewa zapewniaj dugotrwa odporno np. anatoksyna tcowa czy bonnicza. Szczepionka pojedyncza jest to preparat biologiczny zawierajcy tylko jeden gatunek drobnoustroju tak, wic umoliwia uodpornienie przeciwko jednej chorobie np. szczepionka przeciw wcieklinie, durowi brzusznemu. Szczepionka skojarzona zawiera antygeny kilku drobnoustrojw, co umoliwia jednoczesne uodpornienie przeciw kilku chorobom na raz np. szczepionka bonniczo tcowo krztucowa. Autoszczepionki s to szczepionki martwe zrobione z bakterii wyhodowanych z wydzieliny lub tkanek chorego i wstrzyknite temu samemu choremu w celu wzmocnienia jego odpornoci na te drobnoustroje. Tego rodzaju szczepionki stosowane s najczciej w przewlekych schorzeniach ropnych.

SUROWICE ODPORNOCIOWE Surowica jest to osocze krwi pozbawione fibrynogenu wytrconego w postaci wknika. Surowic otrzymuje si z krwi ludzi i zwierzt. W zalenoci od uytej do uodpornienia zwierzt szczepionki (drobnoustroje, anatoksyny) uzyskuje si surowice antybakteryjne, antywirusowe, antytoksyczne. Oprcz tego wyrnia si surowice jednowartociowe i wielowartociowe. Surowice odpornociowe (antytoksyny) zawieraj przeciwciaa wykorzystywane u ludzi do celw leczniczych (bonnica, tec, zatrucie jadem kiebasianym, ukszenia), jaki i zapobiegawczych (tec, zatrucie jadem kiebasianym, zgorzel gazowa). Czas dziaania ochronne go surowic podanych w celu zapobiegawczym trwa od 12 do 14 dni. Skuteczno lecznicza surowicy uzaleniona jest od odpowiednio wczesnego podania jej choremu tzn. jeszcze przed reakcj jadw z komrkami organizmu. Niepodane dziaanie surowic moe objawia si zaczerwienieniem i obrzkiem w miejscu podania lub te odczynem oglnym takim jak wstrzs anafilaktyczny czy choroba posurowicza. wasne, obce

9. ANTYBIOTYKI Obecnie poznanych jest duo rnych antybiotykw, z ktrych wikszo znalazo praktyczne zastosowanie w walce z chorobami zakanymi. Wrd lekw stosowanych do leczeniu chorb zakanych najwiksz rol odgrywaj antybiotyki, sulfonamidy i leki nitrofuranowe.

ANTYBIOTYKI Rozwj nauki zajmujcej si antybiotykami zapocztkowao odkrycie przez Aleksandra Fleminga w 1929 roku penicyliny, ale do lecznictwa zostaa wprowadzona dopiero w 1941 roku przez Chaina i Floreya. Antybiotyki s to substancje wytwarzane przez drobnoustroje gwnie przez bakterie i plenie, ktre maja zdolno do hamowania wzrostu lub niszczenia innych bakterii, riketsji, grzybw chorobotwrczych, pierwotniakw, robakw. Cz antybiotykw dziaa na bakterie Gram ujemne a cz na bakterie Gram dodatnie, nieczsto dziaaj na obie grupy rwnoczenie. Pod wzgldem chemicznym nale do rnych zwizkw, ktrych dziaanie polega na blokowaniu procesw biologicznych drobnoustrojw. Na skale przemysow antybiotyki otrzymuje si metoda fermentacyjn lub na drodze syntetycznej.

Penicylina bya pierwszym antybiotykiem o najszerszym i najskuteczniejszym spektrum dziaania a wykazywaa przy tym bardzo nisk toksyczno. Penicyliny naturalne uzyskuje si z pleni Penicillium notatum i Penicillium chrysogenum. Dziaaj one na bakterie Gram dodatnie, czyli na gronkowce, paciorkowce, pneumokoki czy meningokoki a wiec ich zakres dziaania jest stosunkowo may. Ich dziaanie na tkanki czowieka nie wywouje niepodanych skutkw za wyjtkiem osb, ktre s uczulone na penicylin. W wyniku coraz powszechniejszego stosowania naturalnych penicylin zwikszya si liczba szczepw bakterii opornych na ich dziaanie oraz wzrosa liczba osb uczulonych na ni. Etapy powstania odpornoci na antybiotyki: Selekcja mikroorganizmw opornych wrd caej populacji o zrnicowanej wraliwoci, Powstaj oporne mutanty, Po rozpadzie komrki bakteryjnej niewraliwej dochodzi do transdukcji, czyli przekazania kwasu rybonukleinowego (RNA) pozachromosomowego zawierajcego czynnik opornoci, ktrym moe by np. enzym rozkadajcy antybiotyk, do komrki wraliwej, Pozachromosomalny RNA, ktry zawiera czynnik opornoci nazywa si plazmidem, W procesie koniugacji dochodzi do przekazania plazmidu z jednej uszkodzonej komrki bakteryjnej do drugiej. Plazmidy mog by rwnie przekazywane z bakterii niechorobotwrczych do bakterii chorobotwrczych z jednych gatunkw

drobnoustrojw do innych gatunkw. W opornoci krzyowej polegajcej na tym, e drobnoustrj oporny na jeden antybiotyk uodparnia si na inne antybiotyki w szczeglnoci te, ktre maj podobny mechanizm dziaania. Gwne mechanizmy dziaania przeciwbakteryjnego polegaj na zaburzeniu syntezy skadnikw ciany komrkowej bakterii, co spowoduje jej uszkodzenie oraz zaburzenie syntezy biaek w cytoplazmie bakterii. Penicyliny psyntetyczne powstay dziki odkryciu, e kwas 6 aminopenicylanowy jest tym skadnikiem chemicznym, od ktrego zaley dziaanie bakteriologiczne. W wyniku doczania rnych podstawnikw za pomoc syntezy pozyskano nowe zwizki o innych waciwociach, ktre nazwano penicylinami psyntetycznymi. S to leki, ktre mona podawa doustnie, cz z nich dziaa na szczepy bakteryjne odporne na penicyliny naturalne,

poniewa s niewraliwe na dziaanie enzymu wytwarzanego przez bakterie, ktry rozkada penicyliny. Wikszo z nich dziaa na bakterie Gram dodatnie i Gram ujemne. W przeciwiestwie do penicylin naturalnych penicyliny psyntetyczne s toksyczne i mog uszkodzi szpik kostny, nerki, ale najczciej wywouj reakcje alergiczne.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiau posiada Wydawnictwo GREG. W zwizku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiau w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiau w celu rozpowszechnienia w szczeglnoci zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drog elektroniczn i wykorzystywanie materiau w inny sposb ni dla celw wasnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG pozbawienia wolnoci. podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci lub