Czas. Stomatol., 2007, LX, 9, 574-584 2007 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.

net

Metody opracowania ubytkw i materiay stosowane do wypenie pierwszych staych zbw trzonowych przez polskich stomatologw
Cavity preparation methods and restorative materials to ll rst permanent molars as used by Polish dental surgeons
Urszula Kaczmarek1, Joanna Chapowska2, Karina Pawlaczyk2, Alina Wrzyszcz-Kowalczyk1, Maria Borysewicz-Lewicka2
Z Katedry i Zakadu Stomatologii Zachowawczej i Stomatologii Dziecicej AM we Wrocawiu1 Kierownik: prof. dr hab. U. Kaczmarek Z Katedry i Kliniki Stomatologii Dziecicej UM w Poznaniu2 Kierownik: prof. dr hab. M. BorysewiczLewicka

Wprowadzenie: pojawienie si materiaw adhezyjnych zapewniajcych moliwo poczenia twardych tkanek zba z materiaami odtwrczymi spowodowao zmian podejcia do preparacji ubytku. Cel pracy: zebranie danych odnonie stosowania rnych metod opracowywania ubytkw prchnicowych oraz wyboru materiau do wypenie pierwszych staych zbw trzonowych. Materia i metody: w badaniu ankietowym wzio udzia 87 lekarzy stomatologw. Wyniki: wikszo lekarzy deklarowaa, e do opracowywania ubytkw klasy I i II stosuje metod konwencjonaln. Metoda ART oraz PRR nie nale do czsto stosowanych, podobnie jak metody szczelinowa i tunelowa. Wnioski: naley pooy nacisk na ksztacenie lekarzy przybliajce aktualn wiedz kariologiczn, co pomogoby dokonywa prawidowych wyborw dotyczcych metod opracowywania ubytkw oraz ich wypeniania.

Streszczenie

Introduction: The introduction of adhesive materials which enable adhesion of restorative materials to hard dental tissues has initiated a change in the approach to cavity preparation. Aim of the study: To obtain data on currently used methods of cavity preparation and on the choice of material for the lling of rst permanent molars. Material and methods: The questionnaire study involved 87 dentists. Results: The majority of dentists declared that they apply the conventional technique for class I and II cavity preparation. The ART and PRR methods, as well as the slot and tunnel techniques, have been rarely applied. Conclusion: The focus should be on appropriate training of dentists to cover recent achievements in dental caries treatment methods so that they can make the best choices concerning the cavity preparation methods and dental restorations.

Summary

HASA INDEKSOWE: pierwsze zby trzonowe stae, opracowanie ubytku, materiay do wypenie, stomatologia dziecica

KEYWORDS: rst permanent molars, cavity preparation, restorative materials, pediatric dentistry

574

2007, LX, 9

Materiay stosowane do wypenie zbw pierwszych trzonowych staych

Wprowadzenie
Pojawienie si materiaw adhezyjnych zapewniajcych moliwo poczenia twardych tkanek zba z materiaami odtwrczymi spowodowao zmian podejcia do schematu opracowania ubytku. Dziki tym materiaom stao si moliwe bardziej oszczdzajce preparowanie zba. Wprowadzono nowe metody opracowania ubytkw pozwalajce na maksymalne zachowanie tkanek zmineralizowanych, takie jak wypenienie zapobiegawcze (ang. preventive resin restoration PRR) i preparacja tunelowa otwarta, tunel klasy II (ang. open tunnel, class II tunnel) oraz zamknita, zamknity lub lepy tunel, czciowy tunel, wewntrzna preparacja, tunel klasy I (ang. close or blind tunnel, partial tunnel, internal preparation, class I tunnel), preparacja szczelinowa policzkowo-jzykowa (ang. slot preparation), preparacja w ksztacie mini skrzyni (ang. minibox) i spodka (ang. saucer-shaped preparation) a take atraumatyczne leczenie odtwrcze (ang. atraumatic restorative treatment ART) [4, 8, 10, 12]. Zmiana koncepcji leczenia prchnicy uwidocznia si w zmianie terminologii przez wprowadzenie w miejsce okrelenia stomatologia odtwrcza (ang. restorative dentistry) prolaktycznej stomatologii odtwrczej (ang. preventive restorative dentistry) [5]. Opracowanie ubytku oszczdzajce zmineralizowane tkanki zba jest szczeglnie istotne w zbach pierwszych staych trzonowych, ktre czsto w krtkim czasie po wyrzniciu zostaj objte procesem prchnicowym. Wiadomo e, zachowanie czynnoci tych zbw jest bardzo istotne dla prawidowego rozwoju narzdu ucia. Trzeba by rozway, ktre z wymienionych metod powinny by zalecane w przypadku polskich dzieci, to jest w populacji z wysokim poziomem prchnicy oraz nie-

objtych specjalnym programem prolaktycznoleczniczym.

Cel pracy
Celem pracy byo zebranie danych na temat stosowanych przez polskich stomatologw dziecicych metod opracowania ubytkw prchnicowych oraz czynnikw wpywajcych na wybr materiau do wypenie w pierwszych staych zbach trzonowych z yw miazg.

Materia i metody
Badaniem ankietowym objto 87 stomatologw uczestniczcych w oglnopolskiej konferencji o problematyce z zakresu stomatologii dziecicej. Otrzymali oni do wypenienia kwestionariusz zawierajcy 12 punktw. Pierwsza jego cz (8 punktw) dotyczya danych biogracznych i demogracznych lekarzy, tj.: wiek, pe, lata pracy zawodowej, posiadana specjalizacja, sektor pracy, typ praktyki oraz wiek i liczba dzieci leczonych tygodniowo w gabinetach, w ktrych pracuj ankietowani. Natomiast druga cz zoona z punktw strukturalnych dotyczya stosowanych metod opracowania ubytkw klasy I i II w pierwszych staych zbach trzonowych, czynnikw wpywajcych na wybr materiau do wypenie tych ubytkw np. uwzgldnianie przy wyborze materiau preferencji rodzicw dziecka, czstoci stosowania wypenie amalgamatowych, w tym z zastosowaniem systemu adhezyjnego. Uzyskane dane poddano analizie statystyk nieparametryczn oceniajc dystrybucj 2 za pomoc dwustronnych testw dokadnego Fishera i Fishera Freemana Haltona przyjmujc za istotny poziom 0<0,05. 575

U. Kaczmarek i in.

Czas. Stomatol.,

Wyniki
Wikszo badanych stanowiy kobiety 73/ 87, co wiadczy o feminizacji zawodu stomatologa (tab. 1). Najwicej ankietowanych byo w przedziale wiekowym od 31 do 40 lat (24/87 osb) i kolejno w przedziaach do 30 lat i od 41 do 50 lat (23/87 osb). Ponad 1/3 badanych (31/87) charakteryzowaa si ponad 20-letnim staem pracy zawodowej. Znaczna wikszo respondentw miaa specjalizacj, w tym 14/ 87 osb z zakresu stomatologii dziecicej. W publicznej opiece stomatologicznej pracowao 70/87 stomatologw, w tym 59/87 prowadzio jednoczenie praktyk prywatn. Prol gabinetu ukierunkowany wycznie na leczenie pacjentw w wieku rozwojowym podawao 26/87, a poczony z oglnym 17/87 ankietowanych. Pozostali badani 44 osoby zgaszay prol oglnostomatologiczny. Wicej ni 20 pacjentw w wieku rozwojowym w cigu tygodnia leczyo 35 z 87 lekarzy, przy czym najczciej byy to dzieci midzy 6 a 10 rokiem. W kwestionariuszu, w celu sprawdzenia wiedzy respondentw w zakresie metod opracowania ubytkw wszystkie podane techniki (PRR, konwencjonalna, adhezyjna, szczelinowa, tunelowa, ATR) zamieszczono w powizaniu z ubytkami klasy I i II. Umoliwio to w pewnej mierze werykacj prawdziwoci uzyskiwanych informacji. Odpowiedzi respondentw dotyczce stosowania metody szczelinowej oraz tunelowej w opracowaniu ubytkw klasy I, jak rwnie metody PRR w ubytkach klasy II wiadcz o braku dostatecznej wiedzy na temat tych metod i dlatego naley uzna je za nieprawdziwe. Takie wyjanienie potwierdza te wysoki odsetek braku odpowiedzi na pytania o technik preparowania ubytku (tab.2). Za prawidowe naley uzna informacje dotyczce czstoci stosowania metod PRR, konwencjonalnej, adhezyjnej i ART przy 576

opracowaniu ubytkw klasy I oraz metod; konwencjonalnej, adhezyjnej, szczelinowej, tunelowej i ART w ubytkach klasy II. Najwicej badanych (tab. 2) deklarowao zawsze lub przewanie stosowanie metody konwencjonalnej w obu klasach ubytkw (po 62/87). W nastpnej kolejnoci podawano stosowanie techniki adhezyjnej; 38/87 osb odpowiedziao zawsze lub przewanie w przypadku ubytkw klasy I i 35/87 w odniesieniu do ubytkw klasy II. Atraumatyczne opracowanie ubytkw obu klas wykonywao niewielu lekarzy stomatologw; odpowiedzi zawsze lub przewanie udzielio 8/87 osb dla ubytku klasy I i 10/87 dla klasy II. Wykonywanie wypenienia zapobiegawczego PRR w ubytkach klasy I deklarowao tylko 8/87 stomatologw (odpowiedzi zawsze lub przewanie), a opracowywanie ubytku klasy II technik szczelinow lub tunelow odpowiednio 9/87 i 6/87 (odpowiedzi zawsze lub przewanie). Spord podanych 7 czynnikw wpywajcych na wybr materiau do odbudowy ubytku klasy I najwicej respondentw uznao za bardzo istotne: intensywno prchnicy (71/87), kontrol wilgotnoci pola zabiegowego (70/ 87), uwalnianie jonw uorkowych z materiaw odtwrczych (69/87) i wspprac dziecka (68/87). Natomiast przy wypenianiu ubytku klasy II wymieniono najczciej wspprac pacjenta (69/87), kontrol wilgotnoci (68/87) oraz intensywno prchnicy i stan higieny jamy ustnej (po 76/87). W przypadku wypenie obu klas ubytkw mniej ni poowa lekarzy uwzgldniaa preferencje rodzicw odnonie rodzaju materiau wypeniajcego (tab. 3). Ponad poowa respondentw do wypenienia ubytkw klasy I i II stosowaa amalgamat czasem, odpowiednio 51/87 i 54/87 (tab. 4). O tym, e uywao ten materia zawsze i

2007, LX, 9

Materiay stosowane do wypenie zbw pierwszych trzonowych staych

T a b e l a 1 . Czynniki biograficzne i demograficzne ankietowanych lekarzy Lp. 1) 2) Pe Przedziay wieku (lata) Czynniki biograczne i demograczne mczyni kobiety do 30 31-40 41-50 51 i powyej brak odpowiedzi 3) Przedziay lat pracy zawodowej do 5 6-10 11-15 16-20 21 i powyej brak odpowiedzi 4) Specjalizacja brak stomatologia oglna stomatologia zachowawcza stomatologia dziecica inna 5) Sektor pracy NFZ gabinet prywatny NFZ i gabinet prywatny brak odpowiedzi 6) Prol praktyki Oglny Stomatologia dziecica Oglny i stomatologia dziecica 7) Liczba dzieci leczonych tygodniowo 1-5 6-10 11-20 21-30 >31 sporadycznie brak odpowiedzi 8) Wiek leczonych dzieci w latach (zaznaczono wicej ni jedn odpowied) 1-5 6-10 11-15 15-18 n 14 73 23 24 23 16 1 20 12 12 9 31 3 31 30 6 14 6 11 8 59 9 44 26 17 14 13 18 16 19 4 3 57 73 64 58

577

U. Kaczmarek i in. T a b e l a 2 . Rodzaje stosowanych technik opracowania ubytku Czsto stosowania Technika Klasa I PRR Konwencjonalna Adhezyjna Szczelinowa Tunelowa ART Klasa II PRR Konwencjonalna Adhezyjna Szczelinowa Tunelowa ART 2 18 10 3 2 3 7 44 25 6 4 7 17 8 12 14 19 15 16 2 5 20 28 27 3 21 16 2 3 2 5 41 22 8 3 6 29 11 14 19 10 24 9 2 3 15 35 18 zawsze n przewanie n czasem n nigdy n

Czas. Stomatol.,

brak odpowiedzi n 41 12 32 43 36 37 45 15 35 44 34 35

T a b e l a 3 . Czynniki uwzgldniane przy wyborze materiau odtwrczego w zbach pierwszych staych trzonowych z yw miazg Czynniki Wsppraca dziecka Intensywno prchnicy Kontrola wilgoci Stan higieny Retencja materiau Uwalnianie uoru Preferencja rodzicw Ubytek klasy I (n) 68 71 70 61 64 69 43 Ubytek klasy II (n) 69 67 68 67 65 64 41

przewanie poinformowao odpowiednio 22/87 i 14/87 osb. Natomiast nie wykonywao takich wypenie odpowiednio 14/87 i 16/87 stomatologw. Wikszo ankietowanych uy578

wajcych amalgamatu podaa, e nigdy nie stosowaa go z systemem adhezyjnym (48/73), natomiast zawsze i przewanie z tego systemu korzystao 6/73 osb.

2007, LX, 9

Materiay stosowane do wypenie zbw pierwszych trzonowych staych

T a b e l a 4 . Czsto wypeniania ubytkw amalgamatem Czsto Zawsze Przewanie Czasem Nigdy Brak odpowiedzi Ubytek klasy I (n) 3 19 51 14 0 Ubytek klasy II (n) 0 14 54 16 3

Analizujc zwizki midzy rozpatrywanymi parametrami zaobserwowano istotne wspzalenoci (p<0,05) pomidzy wyborem metody konwencjonalnego opracowania ubytku klasy I i II a moliwoci kontroli wilgotnoci pola zabiegowego (odpowiednio p=0,050 i p=0,0394) oraz midzy stosowaniem metody atraumatycznej w klasie I ubytkw a intensywnoci prchnicy (p=0,050) i wspprac dziecka podczas zabiegu; p=0,0438 (tab. 5). Znamienny statystycznie zwizek zanotowano rwnie midzy stosowaniem systemw adhezyjnych przy wypenieniach amalgamatowych, a wiekiem stomatologa p=0,0189; czciej osoby powyej 41 lat ycia, staem pracy zawodowej (p=0,0234), czciej osoby pracujce >16 lat oraz posiadaniem specjalizacji (p=0,0137), czciej osoby ze specjalizacj w zakresie stomatologii dziecicej i stomatologii zachowawczej (tab.6). Ponadto istotnie czciej (p=0,0112) wypeniano amalgamatem ubytki klasy I przy trudnoci z kontrol wilgotnoci ubytku.

Omwienie wynikw i dyskusja

Obserwowany w minionych latach dynamiczny rozwj materiaw odtwrczych i zwizany z tym rozwj nowych lub zmodykowanych technik opracowania ubytkw powinien znale swoje odzwierciedlenie w

praktyce klinicznej. Realizacja tego programu wymaga od lekarzy ustawicznego nabywania aktualnej wiedzy zarwno teoretycznej jak i doskonalenia praktycznego. Do tej pory brak byo danych dotyczcych preferowanych metod opracowania ubytkw prchnicowych przez lekarzy praktykw w Polsce, dlatego podjte badania stanowi pierwsz prb uzyskania odpowiedzi na to pytanie. Otrzymane w pracy dane wiadcz o niewystarczajcej wiedzy ankietowanych odnonie stosowanych wspczenie metod opracowania ubytkw prchnicowych. Wskazuje na to nie tylko fakt, e na niektre pytania nie udzielio odpowiedzi wicej ni poowa stomatologw, lecz take potwierdzenie korzystania z danej metody w przypadku, gdy nie ma ona zastosowania (tab. 2). Sugeruje to konieczno podjcia szkole w zakresie wyboru optymalnego, zgodnego z aktualn wiedz, sposobu opracowania ubytkw w zbach trzonowych. Jest to tym bardziej celowe, gdy jak dotd, nie opracowano wicych wytycznych dotyczcych metod opracowania ubytkw i materiaw do wypenie w wieku rozwojowym. W pimiennictwie polskim nie natraono na prace na ten temat i dlatego te nie mona porwna uzyskanych wynikw. Tran i Messer [11] szczegowo ocenili czynniki decydujce o wyborze materiau do bezporedniej odbudowy ubytkw w pierw579

U. Kaczmarek i in.

Czas. Stomatol.,

T a b e l a 5 . Zwizek wybranych czynnikw z wyborem technik opracowania ubytku przez stomatologw (wartoci testw nieparametrycznych opartych na dystrybucji 2 badanej dwustronnym testem dokadnym Fishera lub testem Fishera Freemana Haltona) Technika Czynniki Ubytek klasy I Wiek 2 = 10,60 stomatologa dt = 9, p = 0,3045 Lata pracy 2 = 15,72 zawodowej dt = 12, p = 0,2043 Posiadanie 2 = 11,31 specjalizacji dt = 9, p = 0,2548 Sektor pracy 2 = 2,859 dt = 6, p = 0,8263 Wsppraca 2 = 1,158 dziecka dt = 3, p = 0,7631 Intensywno 2 = 1,279 prchnicy dt = 3, p = 0,7341 Kontrola wil- 2 = 5,649 goci dt = 3, p = 0,13 Ubytek klasy II Wiek 2 = 8,614 stomatologa dt = 9, p = 0,4736 Lata pracy 2 = 11,79 zawodowej dt = 12, p = 0,4629 Posiadanie 2 = 10,90 specjalizacji dt = 9, p = 0,2830 Sektor pracy 2 = 3,318 dt = 6, p = 0,7680 Wsppraca 2 = 1,270 dziecka dt = 3, p = 0,7362 Intensywno 2 = 1,872 prchnicy dt = 3, p = 0,5994 Kontrola 2 = 3,840 wilgoci dt = 3, p = 0,2793 PRR Konwencjonalna 2 = 5,921 dt = 9, p = 0,7478 2 = 11,94 dt = 12, p = 0,4506 2 = 6,030 dt = 9, p = 0,7369 2 = 6,520 dt = 6, p = 0,3675 2 = 1,613 dt = 3, p = 0,6564 2 = 1,754 dt = 3, p = 0,6251 2 = 7,461 dt = 3, p = 0,050* 2 = 8,919 dt = 9, p = 0,4448 2 = 11,90 dt = 12, p = 0,4536 2 = 3,663 dt = 9, p = 0,9322 2 = 5,659 dt = 6, p = 0,4625 2 = 1,648 dt = 3, p = 0,7357 2 = 1,595 dt = 3, p = 0,6605 2 = 8,347 dt = 3, p = 0,0394* Adhezyjna 2 = 8,058 dt = 12, p = 0,7805 2 = 14,38 dt = 16, p = 0,5706 2 = 10,21 dt = 9, p = 0,3337 2 = 8,336 dt = 8 p = 0,4014 2 = 0,7394 dt = 3, p = 0,8639 2 = 1,670 dt = 3, p = 0,6436 2 = 2,832 dt = 3, p = 0,4183 2 = 7,130 dt = 9, p = 0,6236 2 = 10,04 dt = 12, p = 0,6127 2 = 7,590 dt = 9, p = 0,5759 2 = 10,21 dt = 6, p = 0,1161 2 = 1,273 dt = 1, p = 0,4154 2 = 1,292 dt = 3, p = 0,7311 2 = 3,423 dt = 3, p = 0,3308 Szczelinowa 2 = 12,67 dt = 9, p = 0,1779 2 = 12,42 dt = 12, p = 0,4126 2 = 9,093 dt = 9, p = 0,4288 2 = 4,603 dt = 6, p = 0,5956 2 = 2,963 dt = 3, p = 0,3974 2 = 3,2380 dt = 3, p = 0,3563 2 = 3,520 dt = 3, p = 0,3182 2 = 11,11 dt = 9, p = 0,2683 2 = 17,66 dt = 12, p = 0,1265 2 = 8,654 dt = 9, p = 0,4698 2 = 6,722 dt = 6, p = 0,3474 2 = 0,9458 dt = 3, p = 0,8144 2 = 1,469 dt = 3, p = 0,6895 2 = 3,641 dt = 3, p = 0,3029 Tunelowa 2 = 8,635 dt = 9 p = 0,4717 2 = 12,37 dt = 12, p = 0,4164 2 = 9,816 dt = 9, p = 0,3656 2 = 3,608 dt = 6, p = 0,7296 2 = 2,358 dt = 3, p = 0,5015 2 = 3,796 dt = 3, p = 0,2844 2 = 3,206 dt = 3, p = 0,3609 2 = 8,509 dt = 9, p = 0,4838 2 = 9,652 dt = 12, p = 0,6464 2 = 11,66 dt = 9, p = 0,2329 2 = 3,582 dt = 6, p = 0,7330 2 = 3,046 dt = 3, p = 0,3846 2 = 3,184 dt = 3, p = 0,3642 2 = 0,2532 dt = 3, p = 0,4696 ART 2 = 11,85 dt = 9, p = 0,2217 2 = 11,12 dt = 12, p = 0,5187 2 = 8,474 dt = 9, p = 0,4872 2 = 2,479 dt = 6, p = 0,8708 2 = 3,593 dt = 3, p = 0,0438* 2 = 8,109 dt = 3, p = 0,050* 2 = 3,027 dt = 3, p = 0,3875 2 = 10,56 dt = 9, p = 0,3072 2 = 10,55 dt = 12, p = 0,5681 2 = 5,000 dt = 9, p = 0,8343 2 = 3,655 dt = 6, p = 0,7232 2 = 1,708 dt = 3, p = 0,6353 2 = 6,535 dt = 3, p = 0,0883 2 = 1,811 dt = 3, p = 0,6124

Istotno rnic na poziomie: * p<0,05.

580

2007, LX, 9

Materiay stosowane do wypenie zbw pierwszych trzonowych staych

T a b e l a 6 . Zwizek wybranych czynnikw ze stosowaniem wypenie amalgamatowych bez i z materiaem adhezyjnym przez stomatologw uywajcych amalgamatu (wartoci testw nieparametrycznych opartych na dystrybucji 2 dwustronnym testem dokadnym Fishera lub testem Fishera Freemana Haltona) Materia Czynniki Wiek stomatologa Lata pracy zawodowej Posiadanie specjalizacji Sektor pracy Wsppraca dziecka Intensywno prchnicy Kontrola wilgoci Amalgamat bez systemu adhezyjnego Ubytek klasy I 2 = 8,542 dt = 9, p = 0,4806 2 = 10,60 dt = 12, p = 0,5343 2 = 7,024 dt = 9, p = 0,6346 2 = 9,455 dt = 6, p = 0,1495 2 = 10,60 dt = 3, p = 0,0574 2 = 0,5500 dt = 2, p = 0,7596 2 = 8,983 dt = 2, p = 0,0112* Ubytek klasy II 2 = 7,230 dt = 6, p = 0,3001 2 = 8,734 dt = 8, p = 0,3652 2 = 3,889 dt = 6, p = 0,6917 2 = 3,568 dt = 4, p = 0,4676 2 = 1,759 dt = 2, p = 0,4149 2 = 0,8412 dt = 2, p = 0,6566 2 = 4,858 dt = 2, p = 0,0881 Amalgamat z systemem adhezyjnym Ubytki klasy I i II 2 = 15,83 dt = 6, p = 0,0189* 2 = 23,55 dt = 12, p = 0,0234* 2 = 20,77 dt = 9, p = 0,0137* 2 = 1,495 dt = 4, p = 0,8276 2 = 1,443 dt = 2, p = 0,4860 2 = 0,3872 dt = 2, p = 0,8240 2 = 4,486 dt = 3, p = 0,2135

Istotno rnic na poziomie: * p<0,05.

szych staych zbach trzonowych z yw miazg. Badaniem ankietowym objli 78 stomatologw, w tym czonkw Australoazjatyckiej Akademii Stomatologii Dziecicej-AA (n = 44) oraz Australijskiego i Nowozelandzkiego Oddziau Wiktoriaskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecicej SPD (n = 34). Stwierdzili, e za pierwszoplanowe czynniki decydujce o wyborze materiau odtwrczego respondenci uznali intensywno prchnicy (grupa AA 50,52%, grupa SPD 42,61%), wiek dziecka (odpowiednio 25,32% i 6,16%) i kontrol wilgotnoci (odpowiednio 9,20% i 2,36%), a za drugoplanowe rwnie kontrol

wilgotnoci (odpowiednio 38,48% i 30,50%) i intensywno prchnicy (odpowiednio 16,21% i 3,10%) oraz retencj wypenienia (odpowiednio 7,17% i 14,30%). W badaniu wasnym uzyskano podobn kategoryzacj znaczenia czynnikw determinujcych wybr materiau wypeniajcego, bowiem polscy stomatolodzy za najistotniejsze uznali w przypadku ubytku klasy I intensywno prchnicy (71/87), kontrol wilgotnoci pola zabiegowego (70/87), uwalnianie uoru (69/87) i wspprac dziecka (68/87). Z kolei przy ubytku klasy II ranking czynnikw by nastpujcy: wsppraca dziecka (69/87), kon581

U. Kaczmarek i in.

Czas. Stomatol.,

trola wilgotnoci (68/87), intensywno prchnicy i stan higieny po 67/87 (tab. 3). Dostpno szerokiej gamy adhezyjnych materiaw odtwrczych w kolorze tkanek zba sprawia, i s one ze wzgldu na walory estetyczne powszechnie stosowane rwnie w zbach bocznych. Ponadto wiedza zarwno stomatologw, jak i spoeczestwa o moliwym niekorzystnym oddziaywaniu amalgamatu na organizm spowodowaa zmniejszenie jego stosowania pomimo, e materia ten jest refundowany przez publiczn opiek zdrowotn. Uzyskane w pracy dane wskazuj, e 14/ 87 lekarzy nigdy nie wypeniao tym materiaem ubytkw klasy I, za 16/87 klasy II, ale czasem stosowao go odpowiednio 51/87 i 54/87 osb. Natomiast zawsze i przewanie odpowiednio 22/87 i 14/87 stomatologw (tab. 4). Niektre kraje wyday specjalne zarzdzenia lub zalecenia odnonie stosowania materiaw odtwrczych, zwaszcza u pacjentw wieku rozwojowym. W krajach skandynawskich w latach 90 XX wieku zalecono zaprzestanie stosowania wypenie z amalgamatu. Spowodowao to powstanie istotnych zmian w lecznictwie stomatologicznym (tzw. era poamalgamatowa). W Finlandii w 1992 roku do odbudowy zbw staych najczciej uywano konwencjonalnego cementu szko-jonomerowego 39,4%, a w nastpnej kolejnoci amalgamatu 23,5% i cermetu 6,8% [6]. W tym czasie u dzieci do lat 16 amalgamat stanowi 15% ogu wypenie [15]. Po 5 latach wraz z rozwojem nowych materiaw zmienia si preferencja. Najczciej stosowanym materiaem sta si materia zoony 59,1%, wiato i chemoutwardzalny cement szko-jonomerowy po 20,1%, natomiast niemal zaprzestano stosowania amalgamatu 0,6% [6]. Mjor i wsp. [9] w pracy opublikowanej w 1999 r. przedstawili rodzaje stosowanych 582

materiaw do wypenie w praktykach stomatologicznych w Norwegii. Wykazali, e w zbach staych amalgamat stanowi 32% wypenie, okoo 40% materia zoony i okoo 25% cement szko-jonomerowy. U pacjentw do 18 roku ycia amalgamat stanowi 25% ogu wypenie. Zanotowano take, i wypenienia amalgamatowe dominoway w 2 i 3-powierzchniowych ubytkach klasy II. Z kolei Wang [13] porwna rodzaje wypenie u dzieci i modziey norweskiej w latach 1978 i 1995. Wykaza u dzieci 5-letnich 97% redukcj powierzchni zbw wypenionych amalgamatem i 78% u modziey 18-letniej. Natomiast Wendt i wsp.[14] zbadali retrospektywnie wypenienia zakadane u dzieci i modziey szwedzkiej w latach 1990-1995. Stwierdzili, e najczciej stosowanymi materiaami w zbach staych byy materiay zoone i amalgamat, przy czym 13% wypenie wymagao wymiany gwnie z powodu prchnicy wtrnej. W Kanadzie i USA amalgamat jest nadal powszechnie i czsto stosowanym materiaem odtwrczym [1, 7]. Z bada nad rodzajami materiaw stosowanych w praktykach stomatologicznych w Wielkiej Brytanii wynika, e amalgamat jest nadal powszechnie uywany. Brunton i wsp. [3] stwierdzili, e materia ten jest stosowany do odbudowy 61% ubytkw klasy I i 73% klasy II. Rwnie Wilson i wsp.[16] wykazali, e 86% ubytkw klasy II w zbach przedtrzonowych i trzonowych byo wypenianych amalgamatem. Zanotowali take, i 60% stomatologw uwaao za zasadne kontynuacj stosowania amalgamatu, ale wikszo z nich (66%) nie bya przekonana o celowoci stosowania systemw adhezyjnych do wypenie z tego materiau. Mona przypuszcza, e podobny odsetek polskich stomatologw wyraa takie samo przekonanie, gdy jak wynika z naszych ba-

2007, LX, 9

Materiay stosowane do wypenie zbw pierwszych trzonowych staych

da 48/87 osb nigdy nie stosowao systemu adhezyjnego do umocowania amalgamatu. W kraju brak jest szczegowych zalece dotyczcych techniki opracowania ubytkw i stosowania materiaw odtwrczych w zbach pierwszych staych trzonowych z yw miazg w wieku rozwojowym. Zalecenia zwizane z leczeniem stomatologicznym dzieci wydaje natomiast okresowo Amerykaska Akademia Stomatologii Dziecicej (American Academy of Pediatric Dentistry AAPD) [2]. W wytycznych na lata 2005-2006 do wypenie w zbach staych (AAPD) rekomenduje materiay zoone w przypadku maych ubytkw na powierzchni ujcej z uyciem metody PRR, w ubytkach klasy I z prchnic szerzc si do zbiny oraz ubytkach klasy II obejmujcych zasigiem od 1/3 do 1/2 szerokoci midzyguzkowej w kierunku policzkowo-jzykowym. Zaleca rwnie uywanie amalgamatu do wypeniania ubytkw klasy I i II w zbach przedtrzonowych i trzonowych a cementy szko-jonomerowe przy zastosowaniu metody ART.

wykorzystania wspczesnych metod opracowania ubytkw.

Pimiennictwo
1. Adegbemo A O, Watson P A: Removal, replacement and placement of amalgams restorations by Ontario dentists in 2002. J Can Dent Assoc 2005, 71, 8: 565. 2. American Academy of Pediatric Dentistry: Guideline on Pediatric Restorative Dentistry: Pediatr Dent 2005-2006, 27, Suppl, 7 Reference Mannual: 122-129. 3. Brunton P A, Hickel R, Wilson N H: Direct restorative material use of selected practitioners in the United Kingdom. Prim Dent Care 2002, 9, 4: 133-137. 4. Castillo M D: Class II composite marginal ridge failure: conventional vs. proximal box only preparation. J Clin Pediatr Dent 1999, 13, 3: 131-136. 5. Elderton R J: Principles of decision-making to achieve oral health. Red. M H Anderson, D Bratthall, J Einwag, R J Elderton, C-P Ernst, R P Levin, G Tynelius-Bratthall, B Willershausen-Znnchen in: Advances in dentistry 1. Professional prevention in dentistry.Williams & Wilkins 1994, p. 3-27. 6. Forss H, Widstrom E: The post-amalgam era: a selection of materials and their longevity in the primary and young permanent dentition. Int J Pediatr Dent 2003, 13, 3: 158-164. 7. Haj-Ali R, Walker M P, Williams K: Survey of general dentists regarding posterior restorations, selection criteria, and associated problems. Gen Dent 2005, 53, 5: 369-375. 8. Lasfargues J-J, Kaleka R, Louis J-J: A new system of minimally invasive preparations: The Si/Sta concept. in: Advances in operative dentistry. Challenges of the future. Vol. 2. Red. N H F Wilson, J F Roulet, M Fuzzi. Quintessence Publishing Co, Inc 2001, p. 105-114. 9. Mjor I A, Moorhead J E, Dahl J E: Selection of restorative materials in permanent teeth

Podsumowanie
Wykonane badanie stanowi pierwsz prb uzyskania informacji dotyczcych realizacji w praktyce zawodowej aktualnej wiedzy kariologicznej przekazywanej stomatologom podczas studiw i w ramach kursw doskonalcych. Wydaje si, e propagowanie tej tematyki w ramach konferencji naukowo-szkoleniowych pomogoby dokonywa waciwych wyborw w tym zakresie, przez co poprawioby jako opieki stomatologicznej. Uzyskane dane wskazuj na konieczno szczeglnego podkrelenia zarwno w szkoleniu przed jak i podyplomowym lekarzy stomatologw tematyki zwizanej z prawidowym doborem materiaw do wypenie uwzgldniajcym nie tylko stan zbw, ale i moliwo

583

U. Kaczmarek i in.

Czas. Stomatol.,

in general dental pracice. Acta Odont Scand 1999, 57, 5: 257-262. 10. Simonsen R J: Preventive resin restoration and sealants in light of current evidence. Dent Clin North Am 2005, 49, 4: 815-823. 11. Tran L A, Messer L B: Clinicians` choices of restorative materials for children. Aust Dent J 2003, 48, 8: 221-232. 12. Tyas M J, Anusavice K J, Frencken J E, Mount G J: Minimal intervention dentistry a review. FDI Commission Project 1-97. Int Dent J 2000, 50, 1: 1-12. 13. Wang N J: Is amalgam in child dental care on ots way out? Restorative materials used in children and adolescents 1 1978 and 1995 in Norway. Community Dent Health 2000, 17, 2: 97-101.

14. Wendt L-K, Koch G, Birkhed D: Replacements of restorations in the primary and young permanent dentition. Swed Dent J 1998, 22, 4: 149-155. 15. Widstrom E, Forsse H: Selection of restorative materials un dental treatment of children and adults in public and private dental care in Finland. Swed Dent J 1994, 18, 1-2: 1-7. 16. Wilson N H, Christensen G J, Cheung S W, Burke F J, Brunton P A: Contemporary dental practice in the UK: aspects of direct restorations. Endodontics and bleaching. Br Dent J 2004, 197, 12: 753-756.
Otrzymano: dnia 19.VII.2007 r. Adres autorek: 50-425 Wrocaw, ul. Krakowska 26 Tel./Fax: 071 7840362 e-mail: ukaczm@stom.am.wroc.pl

584