KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

Podstawy standardowej oceny jakoci spoin

Tadeusz Morawski
Usugi Techniczne i Ekonomiczne Level, Warszawa level_tmo@onet.pl. Wstp Konstrukcje stalowe przewanie s wykonywane i montowane technikami spawalniczymi, std do jakoci spoin przywizuje si due znaczenie. Ryzyko uszkodzenia zczy spawanych wie si z wielkoci i rodzajem napre, wasnociami materiaw oraz z wymiarami niezgodnoci spawalniczych. Metodami nieniszczcymi (NDT) mona tylko okrela przyblione wymiary geometryczne niezgodnoci spawalniczych. Dziki takiemu dziaaniu zabezpieczamy konstrukcj przed niespodziewanym uszkodzeniem zcza zapocztkowanym od wad w spoinie. Obecno niezgodnoci w zczach nie jest rzecz niezwyk, o ile ich rodzaj i wielko nie zagraaj bezpieczestwu konstrukcji. Referat powicony zostanie standardowym badaniom nieniszczcym, sformalizowanym ustanowionymi normami EN, przeprowadzanym rutynowo w celu oceny jakoci spoin. Kluczem do oceny jakoci spoin jest norma PN-EN ISO 5817:2007[2]. Dotyczy ona zczy o gruboci powyej 0,5 mm ze spoinami czoowymi i pachwinowymi. Podobnie jak jej poprzedniczka EN 25817 wprowadza termin "poziom jakoci" (PJA), ktry definiuje jako opis jakoci spoiny na podstawie rodzaju i wielkoci wybranych niezgodnoci spawalniczych. Opis ten okrelaj ustalone w niej granice wymiarw niezgodnoci spawalniczych odpowiadajce wymaganej lub spodziewanej jakoci zcza. Granice te okrela si dla kadego rodzaju niezgodnoci i gruboci spoiny. Jako zcza moe odpowiada jednemu z trzech poziomw jakoci sklasyfikowanych w PN-EN ISO 5817 i oznaczonych literami B, C, D (podana kolejno odpowiada wymaganiom ostrym, rednim i agodnym). Poziom jakoci zcza spawanego ocenia si na podstawie rzeczywistych wymiarw niezgodnoci spawalniczych oraz rzeczywistych wielkoci odchyle od nominalnego ksztatu spoiny i/lub geometrii zcza. Ocen zcza dokonuje si oddzielnie dla kadego rodzaju niezgodnoci spawalniczej. Niezgodnoci krtkie (dugo lmax 25 mm) ocenia si na odcinku spoiny o dugoci L=100 mm.

Wskazania i poziomy badania przy wykrywaniu wskaza

Metody nieniszczce (z wyjtkiem VT) daj jako wynik badania wskazania od niezgodnoci, Maj one rnorodne postaci (echa, obrazy radiograficzne, impulsy,...), Najwaniejsz czynnoci w badaniu spoin jest okrelenie poziomw rejestracji (PRE) i akceptacji (PAK) dla wskaza od niezgodnoci. Dokonuje si tego ju przy wyborze poziomu badania, czciej i susznie okrelanego terminem klasa badania (KL) wybran metod NDT.

65

KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

Wskazanie zdefiniowane w PN-EN 12062

jako zobrazowanie niezgodnoci lub sygna od niej, w postaci jak umoliwia stosowana metoda bada nieniszczcych.

Klasy badania spoin metod radiograficzn

Ukad geometryczny badania metod RT oraz wybrane z norm EN oznaczenia:

b odlego obiekt (zcze) bona, d rozmiar rda promieniowania gamma, d wymiar ogniska promieniowania X, f odlego rdo obiekt, FFD odlego ognisko bona, SFD odlego rdo bona, t grubo nominalna, w grubo przewietlana, np. przez dwie cianki Ug nieostro geometryczna

Pooenie rda i bony w stosunku do badanego zcza powinno by takie, aby nieostro i rozmycie konturw obrazu byy moliwie najmniejsze, a gsto D odpowiadaa zaleceniom PN

66

KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

Wasnoci bony wpywajce bezporednio na jako obrazu to: - gradient G, - ziarnisto sD, - stosunek gradientu do szumu G/sD (zdolno rozdzielcza) - czuo S (speed)- zwiksza si prawie liniowo ze wzrostem wielkoci

Rozdzielczo jest kombinacj kontrastu i ostroci obrazu, ktre zale od nieostroci wewntrznej (Ui). Ui ronie wraz z energi promieniowania
ziarna

Krzywa gstoci optycznej bony rentgenowskiej - wspczynnik kontrastu DD= D2 - D1 (kontrast) DE=E2 - E1 rnica dawek eksp. Warto ekspozycji: prd anodowy x czas [mA min]; aktywno x czas [GBqh], [Cimin]

Dla aparatw rentgenowskich wykresy ekspozycji podawane s

dla rnych napi na lampie, tj. dla rnych wartoci ekspozycji (prd anodowy x czas) i jednej odlegoci FFD, np. 700 mm
Wykres ekspozycji aparatu rentgenowskiego dla bony D7 w okadkach Pb, FFD=1m, D=2, wywoywanej w temperaturze 28oC przez 8 min.

Dla rde izotopowych wykres ekspozycji pozwala wyznaczy warto: aktywno x czas, a parametrem wykresu jest odlego ogniskowa SFD Wykres ekspozycji dla rda Ir 192 w
odlegoci SFD = 1m od bon (D3 26 D8) do

67

KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

Kontrola jakoci radiogramw

Podstawowe problemy jakie trzeba rozwiza aby skutecznie ocenia poziom jakoci zczy spawanych to: - technika pomiaru wskaza dan metod NDT oraz - dokadno korelacji wielkoci wskaza z rodzajem i rozmiarem rzeczywistym niezgodnoci

Kryteria akceptacji zczy spawanych - Zasady oglne Decydujc czynnoci przy ocenianiu jakoci zczy spawanych jest okrelanie poziomu akceptacji (PAK) wskaza od niezgodnoci, ktre zostay zarejestrowane jako wynik badania stosowan metod nieniszczc.

Kryteria akceptacji zczy spawanych

Poziom akceptacji (PAK)- ustalone granice wskaza
lub graniczne wymiary niezgodnoci spawalniczych, przy przekroczeniu ktrych zcze uznaje si za nieakceptowane dla wymaganego poziomu jakoci (PJA)
Poziomy jakoci (PJA) wg EN 25817

Poziomy akceptacji (PAK) wskaza uzyskanych metodami:

VT
wg EN 25817

RT
wg EN 12517

UT
wg EN 1712

PT
wg EN ISO 23277

MT
wg EN ISO 23278

PJA-B PJA-C PJA-D

**)Moe

PAK-B PAK-C
PAK-D

PAK-1 PAK-2
PAK-3

PAK-2 PAK-3 UT nie zalecane**)

PAK-2x PAK-2x
PAK-3x

PAK-2x PAK-2x
PAK-3x

by uzgodnione midzy stronami dla takich samych wymaga jak w PJA-C

68

KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

Kryteria akceptacji wskaza w badaniach radiograficznych

VT

RT

Kryteria akceptacji wskaza w badaniach ultradwikowych Parametrami, ktre su do oceny i akceptacji wskaza wg PN-EN 1712 s: - amplituda echa porwnywana z amplitud wysokoci) echa od reflektora odniesienia oraz - dugo wskazania przyrwnywana do gruboci zcza t.

Poziom odniesienia (POD) jest to amplituda echa okrelonego reflektora odniesienia

Technika DAC- 3 mm cd.

69

KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

Technika DAC- 1 mm Technika DAC-1 mm

Technika DGS (Odlego Wzmocnienie Rozmiar)

Technika tandem
Dla wszystkich gruboci zczy spawanych poziom odniesienia nastawia si na paskodennym otworze (tarczy) DDSR = 6 mm.

POD = POC = PRE.

Poziom akceptacji wskaza (PAK) uzgadniaj strony kontraktu.

Reflektory tarczowe i cylindryczny do wyznaczania POD technik DAC i tandem

Norma PN-EN 1714 zaleca stosowanie techniki tandem jako dodatkowego, uzgodnionego badania zczy doczoowych o gruboci t > 15 mm oraz do badania zczy krzyowych o t > 40 mm.

70

KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

Kryteria akceptacji wskaza wykrytych metodami PT i MT

Wskazania klasyfikuje si w zalenoci od ich rozmiarw na: - liniowe (dugo wiksza od trzykrotnej szerokoci wskazania) i - nieliniowe (zaokrglone), gdy dugo jest rwna lub mniejsza od trzech szerokoci. Pomiar wskazania powinien by wykonany w optymalnym czasie po ujawnieniu si wskazania (z upywem czasu zmienia si rozmiar wskaza).

Uwagi na zakoczenie Badania nieniszczce zczy spawanych uznaje si za standardowe gdy jest prowadzona kompleksowa kontrola kilkoma, z uznanych za podstawowe, metod nieniszczcych: VT, MT, PT, UT i RT. Procedury takiej kontroli powinny by zgodne z normami EN, a problem wytrzymaoci badanych pocze pozostawia si wycznie projektantom konstrukcji. Standardowe badania jakoci spoin oparto na klasyfikacjach poziomw akceptacji wskaza od niezgodnoci, ktre s zestawiane tabelarycznie, zgodnie z ustaleniami zawartymi w normach EN, dla poszczeglnych metod nieniszczcych. Procedury bada standardowych w praktyce s bardziej skomplikowane, ni wynikaoby to ze stawianych wymaga w normach. Indywidualne, niestandardowe warunki oceny jakoci zczy spawanych s ustalane wedug odmiennych zasad, np. wg filozofii fitness for purpose, co wymaga znajomoci wasnoci uytych stali oraz rodzaju, wielkoci i rozkadu napre w poczeniach spawanych.

Literatura
Uwaga: Naley stosowa normy PN z ostatni dat nowelizacji [1] PN-EN ISO 5817: Spawanie - Zcza spawane ze stali, niklu, tytanu i ich stopw (z wyjtkiem spawanych wizk) - Poziomy jakoci wedug niezgodnoci spawalniczych [2] PN-EN ISO 6520-1: Spawanie i procesy pokrewne - Klasyfikacja geometrycznych niezgodnoci spawalniczych w metalach - Cz 1: Spawanie [3] PN-EN 12062: Spawalnictwo. Badania nieniszczce zczy spawanych. Zasady oglne [4] PN-EN 1714: Badania nieniszczce. Badania ultradwikowe zczy spawanych [5] PN-EN 583-1: Badania nieniszczce. Badania ultradwikowe. Oglne zasady [6] PN-EN 444: Badania nieniszczce. Oglne zasady radiograficznych bada materiaw metalowych za pomoc promieniowania X i gamma [7] PN-EN 1435 Badania nieniszczce zczy spawanych. Badania radiograficzne zczy spawanych [8] PN-EN 13018: Badania nieniszczce. Badania wizualne. Zasady oglne

71

KRAJOWA KONFERENCJA BADA RADIOGRAFICZNYCH - POPW 2010 23 - 25 sierpnia 2010 r.

[9] PN-EN 970: Spawalnictwo. Badania nieniszczce zczy spawanych. Badania wizualne [10] PN-EN 571-1:1999: Badania nieniszczce. Badania penetracyjne. Zasady oglne [11] PN-EN ISO 3452-3: Badania nieniszczce. Badania penetracyjne. Prbki odniesienia [12] PN-EN ISO 3452-4: Badania nieniszczce. Badania penetracyjne. Wyposaenie [13] PN-EN ISO 9934-1: Badania nieniszczce. Badania magnetyczno-proszkowe. Zasady oglne [14] PN-EN1290: Badania nieniszczce zczy spawanych. Badania magnetyczno-proszkowe zczy spawanych [15] PN-EN 584-1: Badania nieniszczce. Bona radiograficzna przemysowa. Klasyfikacja systemw bony dla radiografii przemysowej [16] PN-EN 1712: Badania nieniszczce spoin. Badania ultradwikowe zczy spawanych. Poziomy akceptacji [17] PN-EN 12517-1: Badania nieniszczce. Badania radiograficzne zczy spawanych. Poziomy akceptacji [18] PN-EN 462-1: Badania nieniszczce. Jako obrazu radiogramw. Wskaniki jakoci obrazu (typu prcikowego). Liczbowe wyznaczniki jakoci obrazu [19] PN-EN 1289: Badania nieniszczce. Badania penetracyjne zczy spawanych. Poziomy akceptacji [20] PN-EN1291: Badania nieniszczce zczy spawanych. Badania magnetyczno-proszkowe zczy spawanych. Poziomy akceptacji [21] PN-EN 583-2: Badania nieniszczce. Badania ultradwikowe. Nastawianie czuoci i zakresu badania

72