Stanisaw Piwko Jan Kalwin, dzieo i ycie recenzja

Bartosz Makuch, I Te.

Profesor Stanisaw Piwko jest polskim filozofem, kierownikiem Katedry Filozofii Szkoy Gwnej Handlowej (dawnej Szkoy Gwnej Planowania i Statystyki). Jak sam pisze w krtkim wprowadzeniu jego ksika, Jan Kalwin, ycie i dzieo (Warszawa 1995, wyd. Semper) jest w swojej zasadniczej (drugiej) czci odwieon reedycj jego rozwaa nt. filozoficznych aspektw doktryny oraz pogldw szesnastowiecznego reformatora Kocioa wydawanych wczeniej przez jego macierzyst uczelni, za pierwsz cz stanowi uzupenienie, jakiego te rozwaania wymagay w postaci biografii Kalwina wraz z rysem historycznym epoki. Pierwszy rozdzia ksiki (Jan Kalwin czowiek i organizator Kocioa) autor rozpoczyna przedstawieniem osoby Jana Kalwina oraz jego rodziny, relacjonuje okres jego nauki oraz studiw uzupeniajc go o liczne wzmianki opisujce wczesne prdy filozoficzne; relacjonuje jego zasadnicze studia oraz dylematy zwizane ze studiowaniem prawa. Profesor Piwko nieustannie w tej czci swojej ksiki powraca do poszukiwania odpowiedzi na pytanie o to, kiedy sympatyzujcy z ewangelikami naukowiec dokona oficjalnej konwersji (i ustala dat na rok 1533 na podstawie wzmianki w Przedmowie do Komentarza do Psalmw). Znajdujemy tu take opis jego przyjani z Filipem Melanchtonem oraz wtrcenia nt. jego ewoluujcych zapatrywa na osob Marcina Lutra. Nastpnie filozof opisuje ucieczk Kalwina do Strasburga, pobyt w Bazylei i przypadkowy pobyt w Genewie w trakcie podry oraz objcie tam probostwa. Czytamy o pierwszych sporach ze zborownikami krcych wok jego surowoci, karierze naukowej, etc. Nastpne akapity przynosz nam informacje nt. jego pogldw na ekskomunik i o stworzeniu prawnych podwalin Konsystorza oraz o sporach z Rad Miasta i banicj reformatora, o jego probostwie w Stasburgu, maestwie, a nastpnie o niechtnym powrocie do Genewy, po ktrym to Kalwin przechodzi przez wiele sporw z niechtnymi mu parafianami, Rad Miasta i heretykami. Rozdzia koczy si opisem mierci Kalwina. Ta nowsza cz ksiki zostaa wzbogacona o liczne wtrcenia opisujce karier naukow reformatora, informujce o jego kolejnych dokonaniach pisarskich i egzegetycznych, wpywowych znajomociach i pogldach

teologiczno-filozoficznych oraz w duej mierze o dziaalnoci w Genewie i pracach, ktre tam prowadzi. Rozdzia drugi (Teodycea. Uwagi wstpne) stanowi pierwszy z piciu rozdziaw stanowicych wsplnie zwarty komentarz filozoficzny do pogldw Kalwina. Ten rozdzia autor rozpoczyna od nakrelenia historii rozwaa nad istot filozofii chrzecijaskiej. Pniej autor wspomina m.in. o tym, e reformator uwaa poznanie Boga za fundamentalny obowizek czowieka, przedstawia jego pogldy na stworzenie czowieka przez Boga i tego konsekwencje filozoficzne (Komentarz do Ksigi Rodzaju), na Trjc wit, osob Boga. Stwierdza, e fundamentem kalwiskiej teodycei jest reformacyjne haso Soli Deo Gloria, wspomina o rozwaaniach nt. rnoci poj obraz i podobiestwo z Genesis. Rozdzia trzeci (Problem za zarys teodycei) przedstawia ewolucj pogldw Kalwina na zo wywodzone z historii upadku Adama i Ewy, ktre to wydarzenie miao stanowi jego (za) narodziny. Autor wspomina o pogldach teologa na ask Ducha witego, jego rozwaania dotyczce (nie)wolnej woli (czerpanych z Orygenesa) i jego zapatrywania na osignicia filozoficzne epoki patrystycznej, jednoczenie zarzucajc w pewnym momencie Kalwinowi nieprzekonywujce wyraanie si. Na pocztku rozdziau czwartego (Antropologia filozoficzna) autor wspomina, e wg. Kalwina tytuowa antropologia filozoficzna ma peni rol suebn wobec teologii, opisuje znaczenia jakie dla reformatora miao imitatio Christi (odzwierciedlenie najwaniejszych wartoci symbolizowanych przez mier, pogrzebanie i zmartwychwstanie Chrystusa i pync std ufno) oraz nt. interpretacji vocatio hominis oraz nt. podporzdkowywania si Bogu i o ludzkiej praxis. Przedstawia koncepcj samozaparcia si czowieka i model idealny moralny oraz pogldy reformatora na osobowo czowieka oraz refleksj nt. surowego ycia i wolnoci chrzecijaskiej. Rozdzia pity (Eklezjologia) stanowi kompendium wiedzy o pogldach Kalwina na Koci: omwione zostaj predestynacjonizm i supranaturalizm jako grunt dla idei religijnoci niezinstytucjonalizowanej. Wspomniane zostaj zapoyczenia od Lutra (pogldy na uczynkowo). Profesor Piwko wspomina, e represje antyewangelickie we Fracji stay si podstaw do wysnucia idei Kocioa bezwyznaniowego. Pniej wiksza partia tekstu opisuje

pogldy Kalwina na Koci (wity katolicki powszechny, corpus Christi). Wnioskuje autor, e pogldy reformatora na Koci cz si z antropologicznymi. Nastpnie przedstawione zostaj refleksje o wierze i tym, e jedynie Koci transmituje jej ask. Wspomniane zostaje, i Kalwin widzia Koci zarwno jako Matk, jak i jako Oblubienic, wsplnot witych. Nastpnie opisane zostaj znamiona Kocioa widzialnego (czysto zwiastowane Sowo Boe i Sakramenty sprawowane zgodnie z ustanowieniem Chrystusa) i Kocioa niewidzialnego. Opisane zostaj pogldy Kalwina na: Sowo Boe i Tradycj, Sakramenty (oraz polemika w tym temacie ze stron katolick), a nastpnie na Sakrament Chrztu witego (pojcie i polemika z Lutrem, docenienie Zwingliego przez Kalwina) oraz Wieczerzy Paskiej (verbum visibilium, substancja, podobiestwo z zwingliaskim symbolizmem, Duch wity cznikiem, aspekty metaficzne, etc.). Ostatni, szsty rozdzia (Organizacja Kocioa. Dialektyka stosunkw Koci-pastwo) opisuje pogldy Kalwina na struktur wewntrzn Kocioa (jako skutek Boskiej proweniencji, a nie zawioci historycznych; ustanowiony przez Jezusa Chrystusa). Profesor Piwko wspomina, i Kalwin pierwotnie wymienia trzy urzdy duchowne, a pniej cztery. Nastpnie opisane zostaj pogldy reformatora na powoanie wewntrzne i zewntrzne, ktrych rdem jest wola Boa. Opisane zostaj pogldy Kalwina na pastorsk misj goszenia Sowa Boego, wadz kluczy, etc. oraz funkcje dyscyplinarne, wybory duchownych i starszych. Kocowe akapity zawieraj informacj o zapatrywaniach Francuza na stosunki Kocioa z pastwem.

Ksika profesora Stanisawa Piwki pisana jest monotonnym stylem, z poszarpan i niejednolit form przekazu w ktrej prby ubarwienia narracji zdaj si nader sztuczne. Autor operuje wyrafinowanym i cikim sownictwem. Liczne wtrcenia z jzykw greckiego i aciskiego raz s tumaczone na polski, innym razem ju nie. Chronologia opisywanych wydarze jest zaburzona, w tekcie mamy do czynienia z mnstwem dygresji i wtrce, ktre nieraz przerywaj waciwy tok mylowy na kilka stron. Autor czsto wchodzi w polemik z innymi biografami Kalwina, starajc si wywodzi wasne wnioski. Czytajc ksik ma si wraenie, jakby wikszo tekstu drugiej czci (rozdziay od drugiego do szstego) zostay uksztatowane w zdecydowanej mierze przez dwa z kilkudziesiciu dzie Kalwina (Institutio Christianae religionis oraz Komentarz do Ksigi Rodzaju), co zmniejsza spektrum gwnych rde informacji. Przypisy w ktrych przywoywane s cytaty zwykle nie s tumaczone, co stanowi

utrudnienie dla czytelnikw nieznajcych jzyka francuskiego. Brakuje dobrej bibliografii, a indeks stanowicy aneks do ksiki pozostawia wiele do yczenia. Autor piszc nt. pogldw Kalwina dot. tematyki Ksigi Rodzaju zdaje si zapomina o teorii rde i czytelnik moe odnie wraenie, i prof. Piwko uwaa Mojesza za jej autora, co jest punktu widzenia egzegezy Starego Testamentu cakowicie nieprawdziwe. Ksika w formie przekazu informacji jest nader trudna i ewidentnie skierowana do osb z gruntownym wyksztaceniem filozoficznym i nie nadaje si dla czytelnikw-hobbystw lub nawet studentw pierwszych semestrw studiw humanistycznych. Pozostaje jednak pytanie, czy skrtowa forma ksiki jest w stanie zaspokoi potrzeby naukowcw? Recenzowana przeze mnie biografia wydaje mi si nie spenia adnego zasadniczego celu; jestem wrcz w stanie powiedzie, i autorowi aden konkretny cel w pisaniu teje ksiki nie przywieca: zagadnienia zostaj potraktowane czstokro skrtowo, jednake zrozumienie opisywanych przez prof. Piwk pogldw Kalwina wymaga od czytelnika dobrego aparatu pojciowego i filozoficznego. Z tej ksiki nie skorzysta hobbysta (jest zbyt trudna), ani profesjonalista (jest zbyt skrtowa). Dodatkowe niecisoci i niejednolity styl obniaj jej warto merytoryczn. Osobicie nie potrafi odnale zastosowania dla tej monografii i uwaam j za chybion: autor mg albo te same zagadnienia przedstawi w formie bardziej przyjaznej niezaznajomionemu z filozofi i teologi czytelnikowi, lub te rozwin tre i objto przeznaczajc j tylko dla specjalistw. Czuj si rozczarowany ksik, ktr pocztkowo uznaem za dobre kompendium wiedzy o yciu i teologii Jana Kalwina.