Dlaczego warto studiowa ekonomi? (w:) B. Balewski (red.

) Ksztacenie jako podstawa rozwoju osobistego i zawodowego sukcesu mieszkacw obszarw wiejskich (ISBN 978-83927045-0-8), Wysza Szkoa Kadr Menederskich w Koninie, Konin 2009, ss.66-73 dr Baej Balewski dr in. Andrzej Janowski Wysza Szkoa Kadr Menederskich w Koninie

Dlaczego warto studiowa ekonomi

O sowie ekonomia
Fundamentem ekonomii s dwa podstawowe zaoenia: ograniczone zasoby oraz nieograniczone potrzeby, ktrych poznanie i zrozumienie stanowi istot ekonomizacji1. Potrzeby w ekonomii s postrzegane jako stricte materialne zaspokajane dobrami i usugami dostarczajcymi ich konsumentom uyteczno termin uywany do mierzenia zadowolenia, zatem potrzeby takie jak: mio, samorealizacja, szacunek, stanowi przedmiot zainteresowania innych, poza ekonomi, nauk spoecznych. Potrzeby materialne natomiast zaspokajane s dobrami rzeczowymi 2. ktre mona podzieli na dwie grupy. Wrd nich s dobra: podstawowe niezbdne do ycia i luksusowe. Przytoczona klasyfikacja jest zmienna w czasie i przestrzeni. Dobra uznawane jako luksusowe staj si podstawowymi, jak rwnie dobra postrzegano jako podstawowe w jednym kraju, s luksusowe w innym3. Potrzeby materialne wystpuj nie tylko u indywidualnych osb ale wyraane s take przez jednostki gospodarcze oraz instytucje rzdowe. Jednostkom gospodarczym potrzebne s budynki, maszyny rodki transportowe, surowce, usugi marketingowe czy prawnicze. Rzd reprezentujc obywateli stwarza zapotrzebowanie na szkoy, szpitale, drogi koowe i szynowe oraz dobra militarne. Wspln cech potrzeb materialnych jest niemono ich cakowitego zaspokojenia, zwana take nieograniczonoci potrzeb. Std te uprawnionym jest twierdzenie i potrzeby maj charakter dynamiczny. Pojawiajce si nowe produkty, wspomagane przez intensywn promocj powoduj, i potencjalni odbiorcy odczuwaj nowe zapotrzebowania4. Niektre pragnienia ludzkie s determinowane potrzebami biologicznymi, inne stanowi pochodn
1 2

T. Kotarbiski, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw 1982, s. 126 M.in. ubraniami, jedzeniem, mieszkaniami, samochodami 3 Wzmiankowane uwarunkowania opisane s przez krzyw Engla 4 Np. telefon komrkowy, bardziej zaawansowany technologicznie komputer

zwyczajw kulturowych lub zasobw spoecznych. Ostatecznym celem dziaalnoci gospodarczej jest zaspokojenie tych zrnicowanych i dynamicznie rozwijajcych si potrzeb. Jednake, aby w cel zrealizowa, niezbdnym jest wytworzenie dbr i usug materialnych, do produkcji ktrych konieczne s takie rodki jak budynki fabryczne, maszyny i urzdzenia, narzdzia i materiay, sia robocza oraz ziemia wraz z znajdujcymi si w niej bogactwami naturalnymi. rodki te nazywane s zasobami ekonomicznymi lub rodkami produkcji5. Zasoby ekonomiczne podzieli mona na cztery nastpujce kategorie: ziemi, kapita, prac i technologi. W ekonomii pod pojciem ziemi rozumie si wszystkie zasoby naturalne, ktre mog by zuyte w procesie produkcji6. Kapita obejmuje wszystkie uprzednio wytworzone rodki produkcyjne, ktre uywane s do produkcji dbr i usug materialnych 7. Powysze zasoby nazywane s rwnie dobrami inwestycyjnymi lub dobrami kapitaowymi 8. Prac w ekonomi definiuje si jako fizyczne i umysowe zdolnoci ludzkie wykorzystywane do wytwarzania dbr materialnych9. Specyficznym rodzajem zasobu ludzkiego, ktry odgrywa istotn rol w dziaalnoci gospodarczej jest zdolno przedsibiorcza zwana po prostu przedsibiorczoci10. Czwarty zasb ekonomiczny to technologia, tj., wiedza technologiczna i organizacyjna niezbdna do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej i bycia konkurencyjnym. Wiedza ta podobnie jak pozostae zasoby moe by wykorzystywana w sposb produkcyjny. W niektrych dziedzinach dziaalnoci gospodarczej naley ona do najdroszych zasobw ekonomicznych11. Przeprowadzone dotd rozwaania pozwalaj na okrelanie nauki ekonomii: ekonomia to nauka o procesach gospodarczych, ktrej celem jest identyfikacja i opis uwarunkowa determinujcych te procesy12.
5 6

W. Orowski, Nowy leksykon ekonomiczny, Graf-Punkt, Warszawa 1998,s.53 Np., ziemia uprawna, lasy, surowce mineralne, pokady ropy naftowej i gazu oraz zasoby wody 7 Np., budynki fabryczne oraz magazyny, ich wyposaenie, maszyny i urzdzenia, narzdzia, rodki transportowe oraz rodki dystrybucji. 8 Czsto uywane jest pojcie kapita pieniny rozumiany jako pienidze niezbdne do nabycia maszyn i urzdze oraz innych rodkw produkcji. Pienidze nie stanowi zasobu ekonomicznego, poniewa z nich nie mona wyprodukowa dbr i usug materialnych. 9 R. Milewski, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, 2005, s. 18 10 Przedsibiorczo sprowadza si do: 1. organizowania zasobw ekonomicznych w zyskowne przedsiwzicie. 2. podejmowania nierutynowych decyzji nadajcych kierunek dziaania temu przedsiwziciu. 3. bycia innowatorem, tj., wprowadzania na gruncie komercyjnym nowych produktw, technik produkcyjnych lub organizacyjnych jak i form organizacji biznesu oraz 4. podejmowania ryzyka dziaalnoci gospodarczej. Por [J. Bills, J. Kalisiak, Przedsibiorczo, PWE, Warszawa, 1998, s. 49; P. Drucker, Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE Warszawa 1992, s. 37] 11 Np. brana IT, elektronika, zaawansowanych technologii, medycyna 12 Nazw ekonomia posugiwa si ju Arystoteles. Oikos znaczy po grecku dom, natomiast nomos-prawo. Ekonomia oznaczaa wwczas wiedz o prawach rzdzcych gospodarstwem domowym. Poczwszy od XVII wieku upowszechni si termin ekonomia polityczna, przy czym przymiotnik polityczna oznacza mniej

Przedmiotem zainteresowa ekonomii stanowi zatem gospodarowanie sensu largo-dziaalno gospodarcza ludzi, postrzegana czsto jako przedsibiorczo. Istotn determinant efektywnoci tego procesu jest ograniczono zasobw ludzkich13 oraz zasobw naturalnych14 i tych, ktre powstaj w rezultacie wczeniejszej dziaalnoci ludzkiej15. Ekonomia ukazuje, w jaki sposb poszczeglne jednostki ludzkie wykorzystuj wspomniane zasoby podczas procesu gospodarowania, a take kryteria wyborw przedsibiorcw kierunkowane na osignicie wyszej skutecznoci16 i efektywnoci17 podejmowanych, w ramach dziaalnoci gospodarczej procesw.
wicej to samo, co spoeczna. Wspczenie, zwaszcza w literaturze anglo-amerykaskiej, przymiotnik ten jest zazwyczaj pomijany i stosowany jest termin ekonomia.[za R. Milewski, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, 2005, s. 19] 13 Wcznie z wiedz i umiejtnociami. 14 Np. bogactwa naturalne znajdujce si w ziemi, powietrze, woda 15 Np. narzdzia, pprodukty, urzdzenia, magazyny, hale, odzie, ywno, domy, mieszkania, rodki finansowe, transportowe i inne) 16 W literaturze przedmiotu wystpuje wiele koncepcji skutecznoci i sprawnoci. K. Obuchowski uwaa, e skuteczno to przekraczanie okrelonych wymogw doranych [K. Obuchowski, Przez galaktyk potrzeb, Zysk i S-ka, Pozna,1997, s.21]. J.A.F Stoner i Ch. Wankel natomiast zgodnie z nurtem prakseologicznym twierdz, e skuteczno oznacza umiejtno wyznaczania celw i robienia waciwych rzeczy [J. Stoner, Kierowanie, PWE, Warszawa 1992, s. 24]. J. Zieleniewski podkrela natomiast, e skutecznym jest dziaanie w trakcie ktrego poszczeglne rodki i cele dziaania si nie wyczaj. Dodaje jednoczenie, e skutki dziaa mog by oceniane pozytywnie i negatywnie z trzech perspektyw oceniania: ze wzgldu na ocen przez dziaajcego oraz ze wzgldu na przewidywania dziaajcego i ze wzgldu na znaczenie dla dziaajcego. Twierdzi te, e aby osign skutki oceniane pozytywnie trzeba ponie zawsze jakie ofiary, czyli liczy si te ze skutkami ocenianymi negatywnie[ J. Zieleniewski, 1974, s.194-195]. Szersze prakseologiczne ujcie skutecznoci mona znale w dziele T. Kotarbiskiego Traktat o dobrej robocie. Autor ten twierdzi, e skutecznym jest takie dziaanie, ktre prowadzi do skutku zamierzonego jako cel lub ktre przygotowuje cig dziaania dla osignicia danego celu w przyszoci. Charakteryzuje je: wydajno, oszczdno oraz poprawno-czyli stosowanie metody lub metod wyprbowanych i przyjtych za wzorcowe przez dane grono znawcw i ekonomizacja, czyli uczynienie dziaa bd oszczdniejszymi, bd wydajniejszymi, co prowadzi do optymalizacji energii wydatkowanej przez podmiot dziaajcy. Aby zaistniao dziaanie skuteczne konieczna jest prba, czyli usiowanie zrobienia czego dla okazania, czy to jest wykonalne, a przez to wykluczenie bdu praktycznego, czyli wykonania daremnego ruchu lub te jego daremnego zaniechania. Skuteczne dziaanie warunkuj ponadto: wykonalno, czyli mono sytuacyjna wykonania dziea, umiejtno dokonania wyboru spord ewentualnoci kompletnych; racjonalno dziaania-czyli dziaanie oparte na wiedzy (posiadanych informacjach), ktra z uwagi na swoje uzasadnienie przypisuje dostateczne prawdopodobiestwo jej prawdziwoci oraz wano, czyli odniesienie do za utosamianego z niemonoci dziaania i motywacja do dziaania (dziaanie wolne od przymusu zewntrznego) wraz z dzielnoci osobnika dziaajcego, czyli przejawianiem ochoty do dziaania, samodzielnoci dziaania i wytrwaoci w dziaaniu, a take zrczno i znawstwo, czyli umiejtnoci bdce elementem sprawnoci manipulacyjnej, ktra jest warunkiem skutecznoci. T. Kotarbiski ukazuje te zwizek skutecznoci i sprawnoci. Za sprawno utosamian z praktycznoci, uwaa on dziaania czce skuteczno i ekonomiczno, czyli oszczdno i wydajno [Kotarbinski T., 1969]. Inn definicj sprawnoci proponuje P. Drucker. Uwaa on, e sprawno to robienie rzeczy we waciwy sposb [. Drucker, Meneder skuteczny, akademia Ekonomiczna w Krakowie, Krakw 1994r.,s.122]. 17 Efektywno- Sowo efektywno wywodzi si z aciskich poj: effectivus i effectus. Pierwsze oznacza bycie skutecznym, drugie osignicie, wynik [Za B. Balewski, Psychospoeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywnoci aktywnych form przeciwdziaania bezrobociu, niepublikowana praca doktorska, Akademia Ekonomiczna Pozna, 2006]. Std te, W. Kopaliski za dziaanie efektywne uwaa skuteczny, sprawny, istotny, rzeczywisty przejaw aktywnoci ludzkiej [W. Kopaliski, Podrczny sownik wyrazw obcych, Muza, 1999, s. 111]. Autorzy sownika jzyka polskiego wyjaniajc pojcie efektywnoci zwracaj dodatkowo uwag na aspekt wydajnoci [M. Szymczak (red.), Sownik (1978), t.1., s. 516]. Powizanie efektywnoci z wydajnoci zbliyo termin efektywnoci do pojcia produktywnoci, oznaczajcego wielko efektu uzyskanego z danych nakadw.

Do zagadnie lecych w obszarze zainteresowa ekonomii nale zarwno aktywnoci stanowice przedmiot troski wikszoci rodzin18, jak i stanowice przedmiot zainteresowania wskiego grona specjalistw z danej dziedziny oraz politykw gospodarczych 19. Ekonomia, dokonujc analizy zwizkw midzy wzmiankowanymi zagadnieniami warunkuje lepsze poznanie rzeczywistoci gospodarczej oraz determinuje bardziej efektywne wprowadzanie zmian.

Funkcje ekonomii
Ekonomia peni wiele funkcji, z ktrych jako najwaniejsze, postrzegane s zazwyczaj: - funkcja poznawcza polegajca na dostarczaniu wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, ich przyczynach, skutkach, a take prawidowociach charakterystycznych dla tych procesw. Podczas analizy wymienionych wyej procesw oraz ich interpretacji, ekonomia identyfikuje istniejce w danej gospodarce mechanizmy rozwizywania problemw spoeczno-gospodarczych, w tym kryteriw wyboru produktw dla okrelonych grup docelowych, - funkcja aplikacyjna dostarczanie wskazwek do podejmowania efektywnych decyzji gospodarczych zarwno osobom odpowiedzialnym za polityk gospodarcz pastw, jak i gospodarstwom domowym. Podczas procesu ekonomizacji spotykane s stwierdzenia pozytywne20 oraz normatywne21. Objaniajc rzeczywisto, badacze-ekonomici, nie zawsze s, podobnie jak przedstawiciele innych nauk spoecznych, w stanie wyjani procesy zachodzce w otoczeniu gospodarczym w sposb obiektywny. Podobnie jak inne jednostki, determinant wielu ich dziaa jest okrelony wiatopogld oraz inne, zblione czynniki. Dlatego te nie wydaje si by zasadne twierdzenie o moliwoci uwolnienia si od twierdze wartociujcych22

18

Np. warunki pracy, potrzeby, wysoko uzyskiwanych dochodw, poziom wydatkw, wysoko cen nabywanych przez nich produktw 19 Np. mechanizmy regulacyjne gospodarki, oraz efektywno ekonomiczna tych systemw, skutki spoecznopolityczne, relacje gospodarcze z zagranic, determinanty warunkujce nowoczesno gospodarki danego kraju, jej stabilno lub destabilno. 20 Kiedy badacz, biorc pod uwag istniejce fakty, wyjania w oparciu o metody naukowe, przy zachowaniu kryterium bezstronnoci, wyjania prawidowoci dotyczce rzeczywistoci gospodarczej, starajc si rwnie udzieli odpowiedzi, jakie aktywnoci, procesy, zjawiska maj istotny wpyw na gospodark oraz zidentyfikowa przyczyny i nastpstwa tyche zjawisk, a take skutkw, do ktrych prowadz dziaania ludzi. 21 Kiedy badacz wyraa swoje przekonanie oraz konstytuuje subiektywne zalecenia w oparciu o wasny ogld i interpretacj zjawisk, w konsekwencji narzuca swj pogld na wartociowanie pozytywne lub negatywne zjawisk. 22 Przykadami twierdze pozytywnych mog by stwierdzenia typu: inflacja obnia skonno do oszczdzania oraz bezrobocie prowadzi do biedy. S to stwierdzenia weryfikowalne, mona je potwierdzi lub obali np. prowadzc badania empiryczne. Natomiast przykadami stwierdze normatywnych mog by stwierdzenia w rodzaju: bezrobocie jest powaniejszym problemem ni inflacja oraz due rnice w dochodach s niedobre.

Makro a mikroekonomia
Przedmiotem zainteresowania makroekonomii nie stanowi szczegy gospodarki23 lecz w oglnym jej obrazie. Rnica midzy mikroekonomi a makroekonomi to nie pochodna skali, co sugerowaby greckie przedrostki mikro i makro. Rny jest te cel analizy. W mikroekonomii i makroekonomii stosuje si rne podejcia, aby mc panowa nad prowadzon analiz. W mikroekonomii najwaniejsze jest szczegowe zrozumienie zasad dziaania konkretnych rynkw. Aby osign ten stopie szczegowoci czy te powikszenia, pomija si wiele zwizkw z innymi rynkami24. Mikroekonomia przypomina nieco ogldanie wycigw konnych przez lornetk. Przyblia ona znakomicie szczegy, ale czasami mona uzyska lepszy obraz caej gonitwy goym okiem. Poniewa makroekonomia zajmuje si gwnie powizaniami midzy rnymi czciami gospodarki, opiera si ona na innego rodzaju uproszczeniach, majcych na celu zwikszenie operacyjnoci analizy. Upraszcza si wic tutaj elementy konstrukcyjne, aby mc wyjani, jak pasuj one do siebie i w jaki sposb wzajemnie na siebie wpywaj. Makroekonomia natomiast bada due agregaty, takie jak popyt globalny gospodarstw domowych na dobra lub globalne wydatki przedsibiorstw na maszyny i budowle. Przedmiotem analizy makroekonomicznej s: inflacja25, bezrobocie26, produkcja i wzrost gospodarczy27.

Proces gospodarowania, przedsibiorcy, decyzje gospodarcze

Gospodarowanie, czyli dziaalno gospodarcza ludzi, nie stanowi aktu jednorazowego. Ze wzgldu na odnawialno i rozwj ludzkich potrzeb jest to proces cigy. Dlatego te w litera-

Tego typu stwierdze nie da si zweryfikowa [za. R. Milewski, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, 2005, s. 20] 23 Np. relacji ceny papierosw w stosunku do ceny chleba lub produkcji samochodw w stosunku do produkcji stali 24 Mwic, np., w Wielkiej Brytanii podatek od samochodw zmniejsza ich poda, ktra rwnoway rynek, pomijany jest sposb spoytkowania przez pastwo wpyww podatkowych. Jeeli pastwo bdzie musiao poycza mniej pienidzy, to jest moliwe, e stopa procentowa i kurs walutowy obni si i e podwyszona konkurencyjno midzynarodowa producentw samochodw w Wielkiej Brytanii spowoduje w rzeczywistoci zwikszenie produkcji samochodw rwnowacej rynek brytyjski. 25 Roczna stopa inflacji jest to procentowy przyrost przecitnego poziomu cen dbr i usug w cigu roku. 26 jest to liczba osb zarejestrowanych jako poszukujcych pracy i jednoczenie nie majcych zatrudnienia. Stopa bezrobocia jest to odsetek siy roboczej pozostajcej bez pracy. Sia robocza jest to liczba ludzi pracujcych lub poszukujcych pracy. Nie obejmuje ona zatem wszystkich tych, poczwszy od bogatych wacicieli ziemskich do narkomanw, ktrzy nie pracuj ani nie poszukuj pracy. 27 Realny produkt narodowy brutto (PNB) jest miar cakowitego dochodu gospodarki narodowej. wiadczy on o iloci dbr i usug, na ktrych zakup moe pozwoli sobie gospodarka jako cao. PNB jest blisko zwizany z kategori produkcji globalnej gospodarki. Przyrosty realnego PNB okrela si mianem wzrostu gospodarczego. [por. D. Begg, Ekonomia, PWE Warszawa, 2006, s. 42]

turze przedmiotu podkrelana jest w aspekcie procesw gospodarowania28 - ich powtarzalno. Midzy poszczeglnymi strefami procesu gospodarowania istniej rnorodne powizania. Sposb uczestnictwa ludzi w procesie produkcji29 wpywa na formy ich partycypacji w podziale rezultatw; do wacicieli nale wytworzone produkty i dochody z tytuu ich sprzeday, natomiast do pracownikw najemnych pace, czyli wynagrodzenie za wykonan prac. Sposb podziau dochodw z wczeniejszej produkcji determinuje rozmiary przyszej produkcji i dochody z niej. Strefa szeroko pojmowanej produkcji znajduje si w obszarze szczeglnych zainteresowa ekonomii, gdy przedmiotem podziau, wymiany i konsumpcji moe by tylko to, co zostao wczeniej wytworzone. Aby pewne dobra mogy sta si przedmiotem wymiany, musi powsta ich nadwyka ponad wasne potrzeby wytwrcw30 - wwczas mog one sta si przedmiotem konsumpcji31. W procesie gospodarowania podmiotem dziaalnoci s ludzie32. S oni zwykle odpowiednio zorganizowani i tworz podmioty gospodarcze. Mianem podmiotu gospodarczego 33 mona okreli kadego aktywnego uczestnika procesu gospodarowania. Podstawowymi podmiotami gospodarczymi s dzi zazwyczaj przedsibiorstwa, czyli ludzie34 dysponujcy okrelonymi rodkami35 niezbdnymi do regularnego prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usug36. W roli podmiotw gospodarczych wystpuj take gospodarstwa domowe, penice funkcje zarwno konsumpcyjne jak i produkcyjne37. Wanym podmiotem gospodarczym jest rwnie pastwo. Jego rola w porwnaniu z innymi pod-

28

Procesy produkcji, podziau, wymiany i konsumpcji dbr, okrelane s cznie mianem procesu gospodarowania. 29 Np., czy bior oni w nim udzia w charakterze wacicieli zakadw produkcyjnych, czy te zatrudnionych w nich pracownikw najemnych 30 Nadwyka ta nie musi zawsze by przedmiotem wymiany. W pewnych warunkach moe by rozdzielona bezporednio, z pominiciem charakterystycznych dla wymiany aktw kupna sprzeday 31 Rozliczne s wzajemne powizania midzy produkcj i konsumpcj. Z jednej strony, produkcja okrela konsumpcj, gdy stwarza dla niej przedmiot konsumpcji oraz wyzwala impuls konsumpcji. Poziom produkcji determinuje w znacznym stopniu stop yciow spoeczestwa. Z drugiej strony, konsumpcja okrela produkcj, gdy uzasadnia celowo dotychczasowej produkcji i stwarza potrzeb nowej produkcji. Bez masowej produkcji pewnych dbr nie jest moliwa ich masowa konsumpcja, a bez masowej konsumpcji ponowna ich masowa produkcja itd. Przykady wspzalenoci midzy rnymi sferami i aspektami procesu gospodarowania mona by oczywicie mnoy. Istotnym zadaniem ekonomii jako nauki jest analiza tych wspzalenoci. 32 Poszczeglne jednostki, grupy ludzi, spoeczestwo jako cao 33 Czy te podmiotu gospodarujcego 34 Lub grupy ludzi 35 Np. takimi jak wspominane ju ziemia, lokale biurowe, budynki fabryczne, maszyny, urzdzenia, narzdzia, surowce, rodki pienine, rodki transportu 36 Przedsibiorstwem jest np., jednoosobowy zakad fryzjerski czy krawiecki, ale te gospodarstwo rolne, warsztat rzemielniczy, cegielnia, kopalnia, huta, mleczarnia, fabryka samochodw, hotel, bank itd. 37 Polegajce na zdobywaniu dochodu.

miotami wspczenie jest bardzo zrnicowana od stosunkowo nieznacznej w jednych krajach do wrcz dominujcej w innych. Dziaalno pewnych przedsibiorstw i pastw czsto wykracza poza ramy danego kraju, staj si wic one podmiotami gospodarczymi w skali midzynarodowej czy nawet wiatowej38.

Ekonomia a pojcie wasnoci

Istotn rol w procesach spoeczno gospodarczych odgrywaj stosunki wasnociowe, czyli relacje powstajce midzy ludmi w zwizku z korzystaniem z dbr oraz decydowaniem o nich. Determinuj one caoksztat stosunkw spoecznych39. W oparciu o wzmiankowane zaoenia, wasno mona zdefiniowa jako zbir efektywnie wykorzystywanych 40 uprawnie, inaczej praw wasnoci, jakimi dany podmiot wasnoci41 dysponuje w odniesieniu do okrelonego obiektu42 wasnoci. W zbiorze tym mona wyodrbni dwa podzbiory: 1) faktyczne korzystanie w rnorodny sposb z obiektu wasnoci43 2) bezporedni lub poredni udzia w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczcych wykorzystania tego obiektu, czyli zarzdzania nim. Jak dowodzi praktyka, faktyczne korzystnie z danego obiektu z reguy jest silnie uzalenione od udziau w zarzdzaniu nim. Wasno jest zjawiskiem stopniowalnym. Mona bowiem korzysta z obiektw wasnoci i decydowa o nich w rnym stopniu44 oraz posiada wiele aspektw ekonomia analizuje przede wszystkim ekonomiczny aspekt wasnoci i ten wanie aspekt eksponowany jest w podanej wyej definicji wasnoci. Nie ulega jednak wtpliwoci, e w rzeczywistoci tego elementu nie mona precyzyjnie oddzieli od wieli innych, w szczeglnoci prawnego, ale take politycznego, ideologicznego.

Ekonomia a inne nauki

38

Odnosi si to te do niektrych organizacji i instytucji ponadnarodowych, takich jak: pewne agendy Organizacji Narodw Zjednoczonych, Bank wiatowy, Midzynarodowy Fundusz Walutowy i Unia Europejska. 39 W tym ekonomicznych. Stosunki spoeczne to zalenoci midzy ludmi w zwizku z ich rnego typu dziaalnoci (z penionymi przez nich rolami w spoeczestwie). Wan ich cz stanowi stosunki ekonomiczne, tzn., stosunki powstajce midzy ludmi w procesie produkcji, podziau, wymiany i konsumpcji dbr. 40 A nie tylko deklarowanych czy zapisanych w konstytucji czy kodeksie. 41 Waciciel. 42 Przedmiotu. 43 Np., czerpanie dochodw. 44 Midzy innymi dlatego mona nazwa kogo wacicielem wycznym, penym, niepenym, wspwacicielem.

Ekonomia jest jedna wielu nauk ekonomicznych, czyli nauk zajmujcych si dziaalnoci gospodarcz ludzi. Jest ona wrd nich nauk najbardziej ogln. Jej rozwaania odznaczaj si wysokim stopniem uoglnienia konkretnej rzeczywistoci gospodarczej. Formuujc oglne prawa odnoszce si do okrelonych sfer dziaalnoci gospodarczej ekonomia traktuje te sfery jako wzajemnie ze sob powizane, warunkujce si elementy procesu gospodarowania45. Oprcz ekonomii46 do nauk ekonomicznych zalicza si zwykle histori gospodarcz, zajmujc si badaniem rozwoju procesw i zjawisk gospodarczych w czasie, statystyk ekonomiczn, ujmujca procesy i zjawiska gospodarcze w sposb liczbowy, oraz tzw., ekonomiki47 szczegowe, badajce poszczeglne dziedziny lub aspekty procesu gospodarowania 48. Nauki te peni wobec ekonomii rol suebn, gdy dostarczaj jej niezbdnej wiedzy o faktach i przebiegu konkretnych procesw gospodarczych. Dziki tej wiedzy dokonywane przez ekonomi uoglnienia49 mog by zgodne z rzeczywistoci. Rwnie ekonomia peni wobec pozostaych nauk ekonomicznych suebn rol. Korzystaj one z wynikw bada ekonomii chociaby w sensie, e tworzenie przez ni oglne pojcia i formuowane tezy s niezbdnym punktem wyjcia bada poszczeglnych dziedzin lun aspektw procesu gospodarowania. Tak wszystkie nauki ekonomiczne uzupeniaj si. Szczeglne znaczenie dla rozwoju bada ekonomicznych ma wspczenie statystyka. Opisu rzeczywistoci w coraz wikszym stopniu dokonuje si na podstawie danych liczbowych. Wielkie iloci tych danych gromadz nieustannie przedsibiorstwa, instytucje spoecznogospodarcze oraz rzdy krajw. Pewn ich cz publikuje si. Nastpnie poddaje si je analizie statystycznej. Statystyka dostarcza metod i narzdzi opisu poszczeglnych procesw oraz zjawisk gospodarczych, pozwala przeoy konkretne fakty i zdarzenia gospodarcze na jzyk liczb, ocenia ich znaczenie oraz si zwizku midzy nimi. Dziki postpom w statystyce potrafimy dzi lepiej mierzy natenie rnych procesw i zjawisk gospodarczych orz wyodrbni wpywajce na nie czynniki. Korzystajc z metod i narzdzi wypracowanych przez statystyk ekonomia atwiej moe wychwyci spord miliardw faktw i zdarze majcych miejsce w rzeczywistoci te istotne, rzutujce na pewne prawidowoci. Moe te formuowa

45 46

R. Milewski, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, 2005, s. 37 Ekonomii politycznej. 47 Czy te ekonomie. 48 Np., ekonomika przemysu, ekonomika rolnictwa, ekonomika budownictwa, ekonomika obrotu towarowego, ekonomika transportu, ekonomika turystyki, ekonomika pracy, ekonomika owiaty, nauka o planowaniu, nauka o finansach. 49 Np., w postaci praw ekonomicznych

bardziej poprawne hipotezy dotyczce przyszego przebiegu procesw i zjawisk gospodarczych. Ekonomia korzysta te, oczywicie, z dorobku nauk nieekonomicznych. Chodzi tu przede wszystkim o pozostae nauki spoeczne, takie jak: socjologia, nauka o pastwie i prawie, politologia oraz filozofia. Pewne nauki50 s dla ekonomii naukami pomocniczymi. Naley do nich m.in., logika51 oraz matematyka, z ktrej ekonomia podobnie jak wiele innych nauk korzysta coraz czciej52. Wykorzystuje m.in., proste funkcje matematyczne oraz pochodn funkcji. W nieco szerszym zakresie stosowana jest metoda graficznej prezentacji okrelonych zalenoci. Do nauk pomocniczych wobec ekonomii naley nauka szczeglnie spokrewniona z ni pod wzgldem metodologicznym, tj., prakseologia, czyli nauka o racjonalnym dziaaniu. Dziaanie racjonalne to dziaanie oparte na logicznej, rozumowej ocenie i zasad postpowania. Jego przeciwiestwem jest dziaanie oparte na tradycji i zwyczaju. Prakseologia stosujc takie pojcia, jak: cel, rodek, metoda, plan, sprawno, skuteczno, oszczdno53, formuuje zasady sprawnego dziaania. Te kategorie i zasady wykorzystywane s szeroko przez ekonomi.

Dlaczego warto studiowa ekonomi

W dobie coraz bardziej dynamicznych procesw globalizacyjnych, znajomo praw ekonomicznych moe w istotnym stopniu przyczyni si do poprawy jakoci ycia zarwno pojedynczych jednostek jak i caych krajw. Obecny kryzys gospodarczy obnay niewiedz szerokiej rzeszy ludzi, ktrzy, mimo sygnaw pyncych z rynku, wierzyli, i wzrost gospodarczy jako zjawisko przebiega w sposb liniowy. Tymczasem teoria cyklu koniunkturalnego w sposb jednoznaczny przedstawia procesy, ktrych obecnie dowiadczane s w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Studiowanie ekonomii umoliwia uzyskanie solidnej wiedzy o podstawach funkcjonowania wspczesnej gospodarki. Zagadnienia realizowane w ramach programu studiw uatwiaj zrozumienie procesw zachodzcych we wspczesnej ekonomii. Zatem, jako, e dobrobyt wszystkich gospodarek wiatowych zaley bezporednio lub porednio od osiganych przez nie efektw ekonomicznych, wydaje si by uzasadnione twierdzenie, i ekonomista bdzie jednym z najbardziej poszukiwanych i intratnych zawodw w najbliszej przyszoci.
50 51

Poza wymienionymi wyej naukami ekonomicznymi. Z ktrej w ekonomii zapoyczono np., metody wnioskowania, zwaszcza indukcji i dedukcji. 52 Stosujc np., pewne formuy i funkcje matematyczne przydatne do opisu oraz analizy okrelonych procesw i zjawisk ekonomicznych. 53 Okrelane mianem kategorii prakseologicznych.

Literatura
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Balewski B., Psychospoeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywnoci aktywnych form przeciwdziaania bezrobociu, niepublikowana praca doktorska, Akademia Ekonomiczna Pozna, 2006 Begg D., Ekonomia, PWE Warszawa, 2006 Bills J., Kalisiak J., Przedsibiorczo, PWE, Warszawa, 1998 Drucker P., Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE Warszawa 1992 Drucker P., Meneder skuteczny, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Krakw 1994 Kopaliski W., Podrczny sownik wyrazw obcych, Muza, 1999 Kotarbiski T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw 1982 Milewski R., Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, 2005 Obuchowski K., Przez galaktyk potrzeb, Zysk i S-ka, Pozna,1997 Orowski W., Nowy leksykon ekonomiczny, Graf-Punkt, Warszawa 1998 Stoner J., Kierowanie, PWE, Warszawa 1992 Szymczak M.(red.), Sownik jzyka polskiego, PWN Warszawa, 1978, t.1. Zieleniewski J., Sownik, PWN Warszawa 1974