Roberto Juarroz

ROBERTO JUARROZ
Wybr, przekad i opracowanie Marta Cichocka
Krakw 2005
MARTA CICHOCKA
PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

O
MARTA CICHOCKA
czyli o Poezji Pionowej Roberto Juarroza
ak prolog nieznanego tekstu, / piszemy ycie na podstawie wtlejszej ni papier, / na substancji ulotniejszej ni woda, z niezmiennym przewiadczeniem, / e prolog jest cakowicie zbdny. Moe zbdny jest rwnie / tekst, ktry opatrujemy wstpem? A jeli tak, to jaka bya jego przyczyna / i w jakim celu zosta napisany? Albo moe jeszcze nie zosta napisany / i to my mamy go zredagowa? Albo prolog i tekst s wymienne / i prolog moe zmieni si w tekst, lub tekst zredukowa do prologu? (Z tomiku Jedenasta Poezja Pionowa)
Autor tych sw, Argentyczyk Roberto Juarroz (5 X 1925 31 III 1995), doczeka si niniejszym polskiej antologii swojej twrczoci. Jak w kilku sowach nakreli sylwetk Juarroza? By bibliotekarzem z wyksztacenia. Mylicielem z zamiowania. A w istocie, przez cae ycie poet. I to poet wybitnym, cho tak unikajcym rozgosu, e sawa upomniaa si o niego dopiero pod koniec ycia. Podny jako twrca, pozostawi po sobie kilkanacie tomikw poezji, kilkaset lunych fragmentw, trzy wypowiedzi programowe i nadziej na uwolnienie poezji od bagau gadulstwa i ciaru ornamentyki. I to chyba zjednao mu najwiksze uznanie czytelnikw, tumaczy i wydawcw na caym wiecie. By czowiekiem nietuzinkowym, niezwykle wiadomym i bardzo konsekwentnym w swoich yciowych wyborach. Zdecydowany wrg polityki i... literatury, przeciwnik angaowania si poetw w sprawy nie zwizane z poezj, przez cae ycie podkrela uparcie: "Najlepsze, co poeta moe powiedzie, jest w jego poezji." Nie cierpia mwi o sobie, nieubaganie wykazywa niedorzeczno interpretacji wierszy, a w krytykach literackich dostrzega przede wszystkim sfrustrowanych twrcw. Nie musz tumaczy, e do pisania tego wstpu przystpuj z pewn obaw, e Juarroz prawdopodobnie skwitowaby go jako "cakowicie zbdny", a moich potencjalnych czytelnikw odesa bezporednio do lektury swoich poezji... Niech tak bdzie. Czytanie wstpw bywa rwnie wyczerpujce, co ich pisanie licz wic, e pozostan przy mnie tylko najwytrwalsi i najyczliwsi.
MARTA CICHOCKA
Juarroz wywodzi si z rodziny emigrantw baskijskich. Jego ojciec by zawiadowc stacji w Coronel Dorrego. Tam may Roberto mieszka do dziesitego roku ycia, a dalekobiene pocigi wypeniay jego sny wizjami podry i przygd. Potem ojciec zosta przeniesiony do Androgu, tego samego Androgu, gdzie przez pewien czas mieszka Borges. To tam w modym chopcu zacz budzi si poeta; tam te objawia mu si caa proza ycia. Straci ojca, rodzina zacza nagle cierpie niedostatek i kilkunastoletni Roberto musia i do pracy. Pracowa w szkolnej bibliotece: to znak przyszego powoania. A jednak dugo nie by zdecydowany co do swojej przyszoci. Studiowa prawo, potem medycyn, ale po dwch czy trzech latach porzuci te kierunki. Studiowa rwnie literatur i tam, paradoksalnie, wytrwa najkrcej. W jego yciu osobistym te dugo brak byo stabilizacji. Gdy jako trzydziestolatek pozna poetk Laur Cerrato, niezastpion towarzyszk reszty ycia, mia za sob kilka zwizkw i jedno nieudane maestwo. Ostatecznie ukoczy bibliotekoznawstwo, otrzyma roczne stypendium na Sorbonie i oboje z Laur pojechali po raz pierwszy do Parya. Czsto tam powracali: to zreszt Pary najpeniej uczci w Juarrozie wybitnego poet. W Argentynie ich losy zwizay si z uniwersytetem w Buenos Aires, gdzie Roberto wykada przez blisko trzydzieci lat i by dyrektorem instytutu bibliotekoznawstwa, a Laura do dzi kieruje katedr literatury anglosaskiej. Ale nie byo to ycie usane rami, zwaszcza z uwagi na ich uparty brak zaangaowania politycznego. W Meksyku, na uroczystoci ku czci Octavio Paza, Juarroz wywoa prawdziwy skandal, przeciwstawiajc politykw poetom i deklarujc, e "przeciwiestwem totalitaryzmu nie jest demokracja, tylko wolno". Taka postawa naraaa go na nieprzyjemnoci zarwno ze strony lewicy, jak i prawicy, co w kocu spowodowao utrat pracy i wygnanie z kraju (podrowa wtedy po Ameryce Poudniowej jako przedstawiciel UNESCO i OEA). Na te trudnoci naoyy si z czasem kopoty zdrowotne, zaway serca, ciko chore nerki. Trudno poj, jak mg Juarroz zachowa pogod ducha i synne enigmatyczne poczucie humoru, i do samego koca pozosta sob. Peen sprzecznoci, poeta i profesor, introwertyk w pisaniu wierszy, ale ekstrawertyk w ich czytaniu, asceta w swoich poszukiwaniach, ale mionik dobrej kuchni, czasem nieporuszony, czasem wybuchowy, otwarty wobec innych i dyskretnie niedostpny. Gdyby dane mi byo z nim porozmawia, zapewne nie oparabym si pokusie wypytywania go o dziecinne strachy, pierwsze mioci, ulubione ksiki, modziecze rozczarowania, o to wszystko, co uksztatowao go jako czowieka. A on z ca pewnoci
MARTA CICHOCKA
odpowiedziaby mi tak, jak w jednym z wywiadw: "Za kadym razem, gdy kto wypytuje mnie o okolicznoci mojego ycia, czuj si troch zbity z tropu. Nie wydaje mi si, eby moja biografia miaa jakie znaczenie dla innych, nawet gdyby miaa je dla mnie, dlatego nigdy nie zaprztaem sobie gowy podawaniem do wiadomoci oglnej dat ani wydarze zwizanych z moj prywatn histori. Musz by inne przyczyny i nie jest to czysty paradoks: moje ycie zwrcone jest duo bardziej w stron teraniejszoci i przyszoci, ni w kierunku przeszoci. Co wicej, kiedy uwaaem, e zapominanie jest u mnie oznak zdrowia umysu. Ja nie potrafi y w uzalenieniu od przeszoci i rzeczywicie nie przypominam sobie zbyt wielu szczegw..." 1
TP PT
Nic wic dziwnego, e wiemy o nim tyle, ile sam zechcia powiedzie. e na jego dziecistwo rwnie wielkie pitno wycisno pikno pampy, co tradycyjne katolickie wychowanie. e cho w modoci oddali si od religii, to w gbi duszy pozosta mistykiem. e najwikszy wpyw wywara na niego twrczo (i przyja) innego Argentyczyka, Antoniego Porchii. I e "nic, poza doznaniem wyjtkowo gwatownym lub absurdalnym, nie jest w stanie naruszy tego przenonego wiata, ktry nosimy ze sob w poszukiwaniu czego, na czym naprawd nam zaley. Nikt nie tworzy sobie okolicznoci wasnego ycia, nie da si oczekiwa sytuacji idealnych, czystych i jasnych, aby wwczas poszukiwa tylko tego, co nas interesuje. Trzeba przyjmowa to, co si dzieje, w kadym wypadku, i y. Trzeba y." 2
TP PT
I y, y poezj. Lecz cho pisa od najwczeniejszych lat, przez dugi czas nie spieszy si z publikacj. Duo czyta: wrd jego lektur znaleli si, czsto pniej przez niego cytowani, Apollinaire, Beckett, Borges, Garca Lorca, Heraklit, Huidobro, Neruda, Nietzsche, Novalis, Rimbaud, wity Jan od Krzya i wielu innych. Na studiach redagowa pismo o znamiennym tytule POESIA = POESIA: poezja zawsze rwna si tylko... poezji. Debiutowa pno, bo dopiero w wieku 33 lat. I moe dlatego by to debiut dziwny: pozbawiony cech waciwych debiutowi, zdumiewajco dojrzay i wyznaczajcy ramy, ktrych Juarroz w swych dugoletnich poszukiwaniach poetyckich nigdy ju nie przekroczy.
Fragment wywiadu, ktry w 1977 r. przeprowadzi z Juarrozem cierpliwy Guillermo Boido (patrz: "Entrevista con Roberto Juarroz", w Hispamrica, a.VI, n.17). Wsppraca midzy nimi ukadaa si tak dobrze, e gdy pniej Juarroz odmwi rozpisywania si na temat wasnej poezji (na zamwienie swojego argentyskiego wydawcy), Boido namwi go na dialogowan form ksiki. Tak powstay Poesa y creacin (Poezja i tworzenie) , wydane przez Carlosa Lohl w 1980 roku. 2 Fragment cytowanego wyej wywiadu.
TP PT TP PT
MARTA CICHOCKA
Jego pierwszy tomik zadedykowany: "Dla prawie wszystkich. A moe dla prawie nikogo? Ale dla ciebie." nosi lakoniczny tytu Poesa Vertical (Poezja Pionowa). Pod tym samym tytuem, jeli nie liczy wariacji liczebnika porzdkowego, ukazyway si przez blisko czterdzieci lat kolejne tomiki Juarroza, a po pomiertn Czternast Poezj Pionow, wydan w 1997 roku dziki staraniom Laury Cerrato. Nie jest si prorokiem we wasnym kraju. Borges wspomina, e w Argentynie zaczto go bra na serio dopiero po tym, jak zdoby uznanie w Hiszpanii. Juarroz o uznanie nigdy nie zabiega i dlatego doczeka si go dosy pno. Wspomniany wyej debiutancki tom Poezji Pionowej ukaza si w Buenos Aires w roku 1958 w wydawnictwie Equis, na koszt autora. Ju na pocztku lat szedziesitych zacz poezj Juarroza wydawa w Belgii jego pierwszy tumacz, Fernand Verhesen. Natomiast trzeba byo czeka a dwadziecia lat, nim poezja ta znalaza argentyskiego wydawc, Carlosa Lohl. Juarroz mia ju wtedy na koncie sze tomw poezji i liczne publikacje w Belgii, Francji, Hiszpanii i Wenezueli. Dopiero lata osiemdziesite umacniaj jego pozycj na poetyckiej scenie. Juarroz wydaje pi kolejnych tomw wierszy, udziela wywiadw i publikuje acz niechtnie trzy ksiki o charakterze wypowiedzi programowych. Niechtnie, poniewa woli pisa poezj, ni pisa o poezji, o "tym strasznym i uczcym pokory zajciu ukadania sw, bez godzenia si z ich wartoci rynkow, bez traktowania sw jako zuytych narzdzi, ani narzdzi w ogle" jak wyznaje w ksice pt. Poesa y creacin (Poezja i tworzenie) z 1980 roku. W marcu 1985 francuski dziennik Libration zwraca si do niego (podobnie jak do czterystu poetw i prozaikw z caego wiata) z pytaniem: "Pourquoi crivez-vous?" Dlaczego Pan pisze?... "Poezja jest moim ostatecznym wyznaniem wiary odpowiada Juarroz. Znajduj w niej moliwo nadziei w wiecie, ktry nadziej postrada. I znajduj tu si, ktra pozwala mi tworzy, mimo istnienia absurdu i mierci, szalestwa i samobjstwa. Pisz, bo poezja jest dla mnie najgbszym poczeniem przypadku i przeznaczenia, najwyszym szczytem dla czowieka i jego jzyka, czym duo wicej, ni tylko rodzajem literackim, czym, co pozwala mi przyj i uprawia w najpeniejszej formie t przedziwn pasj istnienia. I, na zakoczenie, pisz, bo pisanie nie wymaga adnego uzasadnienia, w wiecie gdzie kade uzasadnienie jest faszywe..." W 1986 roku Academia Argentina de Letras przyjmuje Juarroza w poczet swoich czonkw. Stanowi to dla bohatera okazj okrelenia zwizkw midzy rzeczywistoci a
MARTA CICHOCKA
poezj ksztatujc rzeczywisto, w synnym przemwieniu wydanym pniej pod tytuem Poesa y realidad (Poezja i rzeczywisto). W nastpnym roku ukazuje si drapiena Poesa, literatura y hermenutica (Poezja, literatura i hermeneutyka): w rozmowie z Teresit Sagui, Juarroz systematycznie wykazuje niedorzeczno tradycyjnych form interpretacji poezji i powtarza za Novalisem, e krytyka poezji jest absurdem. Krytycy literaccy, jego zdaniem, zbyt atwo ulegaj pokusie wykorzystywania cudzej twrczoci jako pretekstu do wasnych popisw a wykady z literatury nie prowadz do jej gbszego przeywania, lecz przeciwnie, do spyconej konsumpcji. Szczero poety wygnanego z lekcji literatury zdobywa mu szybko mio czytelnikw spragnionych przeywania poezji. Lata dziewidziesite przynosz wzrost zainteresowania Juarrozem, ktry wydaje wwczas dwunasty i trzynasty tom swojej poezji, a potem cao dotychczasowego dorobku w wydawnictwie Emec. W tym te okresie jego twrczo dociera do polskich czytelnikw, dziki przekadom Krystyny Rodowskiej na amach Arkusza, Kresw, Kwartalnika Artystycznego, Literatury na wiecie, Odry. W Argentynie Juarroz bierze udzia w rozmaitych imprezach kulturalnych, gdzie czyta swoje wiersze, podkrelajc wag pewnych sw ekspresywn gestykulacj (w ktrej suchacze dostrzegali "prorocz autorytatywno", jak wspomina jego paryski przyjaciel i wydawca Michel Camus). Jest te gociem midzynarodowych festiwali poetyckich i zdobywa liczne nagrody. Rok 1992 by pod tym wzgldem szczeglnie obfity: w Marsylii przyznano mu nagrod im. J. Malrieu; na Biennale w Lige przyj gwn nagrod z rk jurorw, wrd ktrych zasiada Artur Midzyrzecki; a w Rotterdamie, na Midzynarodowym Festiwalu Poezji, jury zdecydowao, e to wanie jego wiersze zostan przeoone przez obecnych na festiwalu poetw na ich ojczyste jzyki. Obecny tam indiaski poeta z Chile wyzna, e w jego jzyku brakuje jednego sowa niezbdnego do przekadu. "Pomylaem, e nawet w najdoskonalszym jzyku brakuje zawsze jakiego sowa wspomina Juarroz. Zreszt, przecie tak czsto mamy wraenie, e w naszym wasnym jzyku brakuje nam sw..." Zapyta, co to byo za sowo. - Lustro, odpowiedzia indiaski poeta. - A czy w jzyku twojego ludu istnieje sowo "odbicie"? - Tak, odpar Indianin, w dwch sowach: "woda po deszczu". "Prawdziwy jzyk jest zawsze walk z brakiem sw, z t cisz, ktr nosimy w sobie od zarania." podkrela Juarroz w 1994 roku, komentujc to wydarzenie na wiatowym Kongresie Transdyscyplinarnym, organizowanym w Portugalii pod auspicjami UNESCO.
MARTA CICHOCKA
W ruchu transdyscyplinarnym, kierowanym przez uczonego Basaraba Nicolescu, fascynowao go poszukiwanie nowego jzyka, zdolnego poczy nauk z poezj. Jego zdaniem, stworzenie takiego "holistycznego" jzyka wymagaoby zerwania z konwencjonaln skal rzeczywistoci, z powszechn wiar w to, e cao rzeczywistoci sprowadza si do rzeczywistoci materialnej, dostpnej poznaniu zmysowemu; zerwania z jzykiem stereotypowym, powtarzalnym, z tym naiwnym jzykiem, za ktrego porednictwem budujemy granice rzeczywistoci; wreszcie zerwania z naszym sklerotycznym stylem ycia, jak gdyby ycie byo tworzywem okrelonym z gry i zgodnie z pewn konwencj. Wedug Wittgensteina to granice jzyka okrelaj granice jego wiata i jego rzeczywistoci. Natomiast Juarrroz zastanawia si, czy granice jego wiata nie okrelaj granic jego jzyka. Kwestia jzyka bya dla kwesti zasadnicz: czsto powoywa si na zdanie Emersona, e czowiek jest tylko poow siebie, a drug poow jest jego jzyk. Jednoczenie podkrela, e poezja nie moe dziaa w granicach jzyka, wyobrani czy rzeczywistoci. Dla poezji rzeczywisto nie ma granic, tak jak poezja jest nieskoczenie otwarta wobec rzeczywistoci. Pamitajmy jednak, e "najlepsze, co poeta moe powiedzie, jest w jego poezji." Juarroz stworzy poezj "pionow", po prostu. Pisa bez przerwy, notowa swoje utwory z gry na d na niezliczonych karteluszkach, od ktrych puchy jego kieszenie i teczki z materiaami na kolejne tomiki. Ale prno doszukiwa si na przestrzeni lat jakiejkolwiek ewolucji w tym pisaniu. Zreszt, kolejne wydania Poezji pionowej nie prezentuj wierszy w porzdku chronologicznym, zgodnie z latami powstawania: przeciwnie, kady tomik jest pewn kompozycj autorsk, na ktr skadaj si utwory stare i nowe. Tym bardziej niezwyka jest gboka jednorodno waciwa caej twrczoci Juarroza. Baraczak nazwaby go poet "rulonowcem"3, autorem jednego tylko wiersza, niekoczcego si
TP PT
palimpsestu. Istotnie, poszczeglne utwory nie maj tytuw: na wzr kolejnych tomikw, poeta opatrywa je numerem porzdkowym. Z rzadka pojawiaj si wrd nich podtytuy, motta i dedykacje4. Na styl charakterystyczny dla wierszy Juarroza rozmaitej dugoci, czsto
TP PT
podzielonych na strofy, rzadko rymowanych skada si naturalna interpunkcja (bez
Por. S. Baraczak, "Kartografia bezdomnoci", wstp do E. Bishop, 33 wiersze, Krakw, Znak (1995). Najwicej wierszy powiconych jest Laurze Cerrato. Jak sama wspomina, Roberto dedykowa jej nie tyle wiersze, ktre zainspirowaa, ile te, ktre sama lubia.
TP PT
3 4
TP PT
MARTA CICHOCKA przerzutni), brak
PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY eksperymentw awangardowych, jzyk wolny od
9 naleciaoci
pozwalajcych przypisa poet do okrelonego miejsca lub czasu, dobr sw moliwie neutralnych, brak nazw wasnych. Obok "wierszy pionowych" znajdujemy u Juarroza rwnie "okruchy pionowe", ktrych kilkaset zostao wydanych pomiertnie. Szczegln cech wszystkich utworw jest ich specyficzna struktura logiczna w postaci ukadw anafor i epifor, antytez lub paradoksw, o zauwaalnym charakterze retorycznym. Niektre sowa: ycie, mier, sen, bg (najczciej z maej litery), mio, jzyk powracaj tak czsto, i mona dostrzec w nich tematy wierszy w znaczeniu elementarnym. Emily Dickinson pisaaby je z duej litery. Tymczasem Juarroz powtarza za Paulem Claudelem: "Mj wiersz skada si ze sw uoonych na papierze jak klucze". Nazywa je po imieniu: mier mierci, mio mioci. I nie jest to pustosowie. Poezja pionowa jest swoistym fenomenem i jako taki wymyka si uparcie wszelkim prbom zaszufladkowania. Zdumiewa obfito materiaw krytycznych na temat autora tak negatywnie nastawionego wobec krytykw. Ale jego nieprzejednana postawa stanowi wyzwanie: moe wanie dziki temu doczeka si Juarroz nowoczesnych krytykw bdcych zarazem podnymi twrcami, jak pisarz Octavio Paz, poetka Sylvia Baron-Supervielle, filozof Roger Munier i wielu innych. Co ciekawsze, obcujc z poezj Juarroza, stawali si oni szybko jego przyjacimi. Czytajc Drug poezj pionow Julio Cortzar oceni, e wiersze jego rodaka sigaj "najwyej" i "najgbiej" ze wszystkich napisanych po hiszpasku w tym okresie, i wyzna mu z podziwem: "...Cay czas miaem wraenie, ze udaje si Panu prowadzi wasne poszukiwania ze spojrzeniem cakowicie wolnym od zanieczyszcze (werbalnych, dialektycznych, historycznych), jakie w jutrzence naszego wiata mieli ci poeci presokratejscy, ktrych profesorowie nazywaj filozofami: Parmenides, Tales, Anaksagoras, Heraklit. [...] Czytaem sobie na gos te wiersze, ktre rozumiem lepiej (inne umykaj mi albo domagaj si ode mnie interpretacji, ktra jest moe pocieszaniem si po tym, jak nie mona wyczu ich od razu) i za kadym razem powtarzao si to nadzwyczajne uczucie zdumienia i przypyw emocji. [...] Ju dawno nie czytaem wierszy, ktre by mnie do tego stopnia zmczyy i zachwyciy, co Paskie, i tak to Panu mwi w biegu i ju nie czytajc po raz drugi, bo na koniec czowiek gupieje i zaczyna si ba tylu wielkich sw. Ale czuj, e mi Pan uwierzy i e ju jestemy przyjacimi. Julio Cortzar"5.
TP PT
5
TP PT
Fragmenty entuzjastycznego listu Cortazara, ktry posuy jako wstp do Trzeciej poezji pionowej (1965).
MARTA CICHOCKA
10
To, co pisa Cortzar w roku 1963, podejmie ponad trzydzieci lat pniej Octavio Paz. W pomiertnym hodzie dla zmarego przyjaciela pisze o nim jako o jednym z twrcw najczystszych i najgbszych drugiej poowy dwudziestego wieku, do ktrego nie pasuje wytarte okrelenie "wielki poeta". Dla Paza by Juarroz poet "wysokim i gbokim", zakochanym w studniach i w gwiazdach, spogldajcym w gr z dou i z gry w d. Z ciaa w sfer myli, a ze sfery myli w sfer uczu, tych rzeczywistoci chimerycznych, ktre s zarazem nieuchwytne i namacalne. Jedyny i podwjny zarazem temat jego Poezji pionowej to geologia istnienia i astronomia umysu: kontemplacja rozmowy czowieka ze wiatem i z samym sob. Susznie dostrzeg Cortzar zwizki Juarroza z presokratykami, tymi poetami myli, ktrych nie zdya dosign niech Platona. Gdy w dokona podziau na filozofi z jednej, poezj z drugiej strony, jzyk, zamiast czy, stan midzy nimi jak bariera. Zauwamy, ze podzia ten utrzymuje si do dzisiaj. Tymczasem u Juarroza poezja na nowo rodzi si na miar myli, ktr zawiera: metafory przestaj by poetyczne. Staj si noetyczne: su rozumowemu poznaniu rzeczywistoci, ktr zarazem tworz. Wspczesny poeta to homo noeticus: jego przeznaczeniem jest poczy myl, uczucie, wyobrani i mio w akcie twrczym. Poezja rodzi si jak ywy organizm scalajcy w jedno myl i sowo, byt i wiadomo, obalajc swoim istnieniem odwieczne i faszywe dychotomie. Owe dychotomie pozwala omin inna moliwa cieka interpretacyjna twrczoci Juarroza, na ktr Cortzar w swym licie nie zwrci uwagi, chocia dla bohaterw Gry w klasy byaby ona oczywista. Japoski buddyzm Zen zafascynowa Juarroza swoim uniezalenieniem od logiki zachodniej, obrazowaniem penym paradoksw, poznaniem osiganym na drodze olnienia. Poet inspirowaa buddyjska postawa penego otwarcia na wiat, znoszca podziay na obserwatora, to, co obserwowane i sam akt obserwacji ucznik, uk, strzaa i cel splataj si w nierozerwaln jedno. Nie dziwi wic, e niektre wiersze w tej ksice przypominaj haiku, a inne to niemal zagadkowe kany buddyjskiego mdrca, paradoksy majce doprowadzi ucznia na skraj rozpaczy i olnienia wanie. Z tym, e to poznanie, pozarozumowe, pozostaje rwnie niewyraalne. Poezja Juarroza balansuje na granicy jzyka, w poszukiwaniu "trzeciego sowa" Mistrza Eckharta: nigdy nie wypowiedzianego, nie pomylanego, niewyraalnego. Michel Camus nazywa j najpierw "metapoezj", a potem "transpoezj", w tym sensie, w jakim
MARTA CICHOCKA
11
natenie dowiadczenia wewntrznego jest przeywane poprzez i ponad jzykiem poetyckim. Niektrzy krytycy id jeszcze dalej i dopatruj si w twrczoci Juarroza ilustracji wspczesnej teorii wzgldnoci czy doskonaego wyobraenia strukturalizmu. Lecz nawet najbardziej wyszukany kontekst interpretacyjny nie zastpi potrzeby bezporedniego obcowania z t poezj, czytania jej i przeywania. To stanowi jej prawdziw si, ktrej dowodem niech bdzie fakt, e bez najmniejszych zabiegw ze strony autora przetumaczono j na dwadziecia jzykw. Dzi we Francji wierszami Juarroza inauguruje si wykady z filozofii, w Chile wiersze modych twrcw wygrywajcych konkursy poetyckie powicone s jego pamici, a na internetowych stronach malarskich cytaty z Poezji Pionowej su jako motta do obrazw. Na marginesie oficjalnych antologii, z dala od wrzawy rynku literackiego, trafia ona do coraz to nowych czytelnikw na caym wiecie. Do rk czytelnikw polskich trafia teraz w wydaniu dwujzycznym, co powinno ucieszy mionikw jzyka hiszpaskiego. Ten subiektywny wybr obejmuje utwory ze wszystkich tomikw Poezji pionowej z zachowaniem ich oryginalnej numeracji cho, jak ju wspominaam, kolejno publikacji poszczeglnych utworw nie zaleaa od kolejnoci ich powstawania. I dlatego wiersz zamykajcy Czternast poezj pionow nie jest ostatnim wierszem napisanym przez Roberto Juarroza. Moe to przypadek, a moe przedziwny zbieg okolicznoci, ale nie wiadomo, jaki by jego ostatni wiersz. Jako prawdziwy "rulonowiec", Juarroz pisa przez cae ycie, przez cay czas, kadego dnia. Gdy, ciko chory, ju nie mg pisa, dyktowa swoje wiersze onie. Tak musiao by z ostatnim wierszem. Podyktowa go Laurze, a ona oddaa mu kartk. Nastpnego dnia zmar. Kartki z ostatnim wierszem nigdy nie odnaleziono. Dlatego ostatnie sowo naley do Laury.
Marta Cichocka
(sierpie 1999 wrzesie 2005)
MARTA CICHOCKA
12
potykamy si na tej stronie ksiki na ktrej prawie nigdy ci nie byo a gdzie ja zagldaam moe za czsto. Ale twoja nieobecno wymazuje moj obecno a staje si nieobecna podwjnie. Nigdy ci nie znaam a zrozumiaam, e nigdy ci nie poznam. Ta pewno uniewania kade przyblienie ktre poda mona byo w tej przeszoci, ktrej nie mielimy. Ty nigdy nie bye na tej stronie a ja nie umiaam by poza ni.
Moe twoje niebycie i moje bycie uparte stworz jak inn stron na ktrej nie ma mnie ani ciebie ale gdzie ty bdziesz i ja te bd. Albo przynajmniej gdzie uda si nam obojgu nie by razem.
Laura Cerrato, z tomiku Sowa w lustrze
___________________
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM PIERWSZY (1958)
13
I, 8 No s si todo es dios. No s si algo es dios. Pero toda palabra nombra a dios: zapato, huelga, corazn, colectivo. Y ms colectivo incendiado, zapato viejo, huelga general, corazn junto a ruinas. Y ms todava colectivo sin hombre, zapato sin suela, huelga general de los muertos, corazn en las ruinas del aire. Y ms todava inmvil colectivo para dioses, zapato para andar por las palabras, huelga de los muertos con la ropa gastada, corazn con la sangre de las ruinas. Y ms. Pero no importa. Ya he dejado de orar. Voy a buscar ahora las espaldas de dios.
ie wiem, czy wszystko jest bogiem. Ani czy cokolwiek jest bogiem. Ale kade sowo nazywa boga: but, strajk, serce, autobus. A jeszcze bardziej poncy autobus, stary but, strajk generalny, serce obok ruin. I jeszcze lepiej autobus bez pasaerw, but bez podeszwy, strajk generalny umarych, serce wrd ruin powietrza. I jeszcze dalej
ROBERTO JUARROZ
14
nieruchomy autobus dla bogw, but do chodzenia po sowach, strajk umarych w zniszczonej odziey, serce pene krwi z ruin. I tak dalej. Ale niewane Ju skoczyem si modli. Teraz pjd poszuka plecw boga.
ROBERTO JUARROZ
15
I, 14 He encontrado el lugar justo donde se ponen las manos, a la vez mayor y menor que ellas mismas. He encontrado el lugar donde las manos son todo lo que son y tambin algo ms. Pero all no he encontrado algo que estaba seguro de encontrar: otras manos esperando a las mas.
nalazem miejsce w sam raz dla moich doni, mniejsze i wiksze zarazem od nich samych.
Znalazem takie miejsce, gdzie donie s wszystkim, czym s i jeszcze czym wicej. Ale nie znalazem tam tego, czego si spodziewaem: innych doni czekajcych na moje.
ROBERTO JUARROZ
16
I, 25 El cielo tambin tiene arrugas y no para servir a un pensamiento. El cielo tiene arrugas para apartar un poco de sombra y protegerla y descansar. Cuando todo se alisa, quedan las arrugas del cielo para sostener la fe del universo. Y hasta el cielo mismo se refugia a veces en sus arrugas para poder creer.
iebo te ma zmarszczki, ale nie po to, eby myle.
Niebo ma zmarszczki, eby oddzieli troch cienia i ochroni go, i odpocz. Kiedy wszystko si wygadza, pozostaj zmarszczki nieba, eby podtrzymywa wiar wiata. A czasem nawet samo niebo chroni si cae w swoje zmarszczki by mc uwierzy.
ROBERTO JUARROZ
17
I, 33 S, hay un fondo. Pero hay tambin un ms all del fondo, un lugar hecho con caras al revs. Y all hay pisadas, pisadas o por lo menos su anticipo, lectura del ciego que ya no necesita puntos y lee en lo liso o tal vez lectura de sordo en los labios de un muerto. S, hay un fondo. Pero es el lugar donde empieza el otro lado, simtrico a este, tal vez ste repetido, tal vez ste y su doble, tal vez ste.
ak, istnieje dno.
Ale istnieje te miejsce poza dnem, powstae z twarzy obrconych do gry. I s tam lady stp, lady albo chocia ich zapowied, jak lepy, co nie potrzebuje braille'a i gadko czyta po gadkim lub moe guchy, czytajcy z ruchu warg umarego. Tak, istnieje dno. Lecz akurat w tym miejscu zaczyna si druga strona, symetryczna do tej, a moe ta w powtrzeniu, a moe ta i jej odbicie, a moe wanie ta.
ROBERTO JUARROZ
18
I, 40 Las manos tambin nos engaan. La verdad es que no tenemos manos y por eso lo perdemos todo, una piedra o la vida. No tenemos manos. Y los ambiguos antecedentes de Dios no alcanzan de ninguna manera para tapar este mun flotante en el cual desembocamos y en el cual tal vez todo desemboque.
ce te nas oszukuj.
Tak naprawd, to ich nie mamy i dlatego wszystko wymyka nam si z rk, czy to kamie, czy ycie. Nie mamy rk. A niezrozumiali poprzednicy Boga nie mog ukry w aden sposb tego powiewajcego w powietrzu kikuta, ktrym si koczymy i na ktrym by moe koczy si wszystko.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM DRUGI (1963)
19
II, 16 El centro no es un punto. Si lo fuera, resultara fcil acertarlo. No es ni siquiera la reduccin de un punto a su infinito. El centro es una ausencia, de punto, de infinito y aun de ausencia y slo se lo acierta con ausencia. Mrame despus que te hayas ido, aunque yo est recin cuando me vaya. Ahora el centro me ha enseado a no estar, pero ms tarde el centro estar aqu.
rodek nie jest punktem. Inaczej atwo byoby w niego trafi. Nie jest nawet redukcj punktu do swej nieskoczonoci. rodek jest nieobecnoci: punktu, nieskoczonoci i nawet nieobecnoci, i trafia si w niego tylko nieobecnoci. Popatrz na mnie, gdy ju ci nie bdzie, chobym by tu dopiero wtedy, gdy odejd. Teraz rodek nauczy mnie nie by, ale potem rodek bdzie tutaj.
ROBERTO JUARROZ
20
II, 48 Los muros del sueo se recuestan a veces en el pecho y sbitamente uno comprende que el sueo es un amor extraviado, una forma de amor que qued suelta. No vale tratar de recogerla, ni aun amando dormidos, pues el amor, cuando pasa, se independiza de nosotros, como el viento del rbol o la noche del gesto casi absorto de sus horas. Se independiza y se rodea de muros.
ury snu kad si czasem na piersi i nagle rozumiesz, e sen to mio, ktra zesza z drogi i pozostaa swobodna. Nie warto jej apa, nie prbuj, nawet kochajc przez sen, bo mio, przemijajc, uniezalenia si od nas, jak wiatr od drzewa lub noc od zamylonego oblicza swych godzin. Uniezalenia si i otacza murami.
ROBERTO JUARROZ
21
II, 52 Si alguien, cayendo de s mismo en s mismo, manotea para sostenerse de s y encuentra entre l y l una puerta que lo lleva a otra parte, feliz de l y de l, pues ha encontrado su borrador ms antiguo, su primera copia.
eeli kto, opadajc z siebie w siebie, usiuje uchwyci si siebie i trafia midzy sob a sob na drzwi, co prowadz go gdzie indziej, tym lepiej dla niego i niego, bo znalaz swj najstarszy brulion, swoj pierwotn wersj.
ROBERTO JUARROZ
22
II, 58 As como el da guarda su filo en la vaina de la noche y la noche halla el suyo guareciendo el del da y ambos se encuentran entonces ms all de su lmite y su filo, as, casi olvidada inminencia de la vida nos ha recogido a ti y a m de algn gesto perdido de los hombres o quiz de una ausencia del gesto para recortar otra vez los signos o antisignos de la unin. Ayer fuimos y maana seremos l y ella, pero hoy somos el sitio donde es posible hallarlo todo. Quien pierda hoy algo puede buscarlo aqu. Toda la bruma del mundo se hace pan en tus ojos. Todo el sueo del mundo se despierta en mis manos. Toda el hambre del mundo se sacia en un cabello. Toda la muerte del mundo se enjuga como una sola lgrima con el borde lento de tu piel o de mi voz. Y de alguna manera ya los otros no son otros, o porque slo t y yo existimos o porque la vida nos ha dado al recogernos la forma ms ntima de todos, esa que a veces hace flamear a un hombre suelto en el camino.
ak jak dzie chowa swoje ostrze w pochwie nocy i noc znajduje swoje w pochwie dnia, i wtedy oboje spotykaj si poza swoj granic i swoim ostrzem, tak prawie zapomniana nieuchronno ycia ocalia mnie i ciebie z jakiego daremnego gestu ludzi, lub moe nieobecnoci gestu, by okreli raz jeszcze znaki i antyznaki zwizku. Wczoraj bylimy i jutro bdziemy nim i ni, lecz dzi jestemy miejscem, gdzie mona znale wszystko. Ktokolwiek zgubiby co dzisiaj, moe tu tego poszuka. Caa mga wiata zmienia si w chleb w twoich oczach. Cay sen wiata budzi si w moich doniach. Cay gd wiata syci si jednym wosem. Caa mier wiata ociera si jak jedna jedyna za ociaym rbkiem twojej skry lub mojego gosu. A obcy ludzie ju w pewien sposb nie s obcy, albo dlatego, e tylko ty i ja istniejemy, albo dlatego, e ycie nam dao, ocalajc nas, ksztat najintymniejszy ze wszystkich, dziki ktremu powiewa czasem ubranie samotnego wdrowca.
ROBERTO JUARROZ
23
II, 69 Cada uno se va como puede, unos con el pecho entreabierto, otros con una sola mano, unos con la cdula de identidad en el bolsillo, otros en el alma, unos con la luna atornillada en la sangre y otros sin sangre, ni luna, ni recuerdos. Cada uno se va aunque no pueda, unos con el amor entre dientes, otros cambiandose la piel, unos con la vida y la muerte, otros con la muerte y la vida, unos con la mano en su hombro y otros en el hombro de otro. Cada uno se va porque se va, unos con alguien trasnochado entre las cejas, otros sin haberse cruzado con nadie, unos por la puerta que da o parece dar sobre el camino, otros por una puerta dibujada en la pared o tal vez en el aire, unos sin haber empezado a vivir y otros sin haber empezado a vivir. Pero todos se van con los pies atados, unos por el camino que hicieron, otros por el que no hicieron y todos por el que nunca harn.
ady odchodzi jak moe, jedni z wpotwart piersi, drudzy z jedn tylko rk, jedni z dowodem tosamoci w kieszeni, a drudzy w duszy, jedni z ksiycem przykrconym do krwi, drudzy bez krwi, ksiyca ani wspomnie. Kady odchodzi, choby i nie mg, jedni z mioci w zbach, drudzy zmieniajc skr, jedni z yciem i mierci, drudzy ze mierci i z yciem, jedni z rk na swoim, a drudzy na cudzym ramieniu. Kady odchodzi, bo odchodzi,
ROBERTO JUARROZ
24
jedni z czyim niewyspaniem midzy brwiami, drudzy, co nikogo nie spotkali, jedni przez drzwi, ktre wychodz albo zdaj si wychodzi na drog, drudzy przez drzwi narysowane na cianie a moe w powietrzu, jedni, co nie zaczli y i drudzy, co nie zaczli y. Ale wszyscy odchodz ze zwizanymi stopami, jedni po drodze, ktr wytyczyli, drudzy po tej, ktrej nie wytyczyli, a wszyscy po tej, ktrej nigdy nie wytycz.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)
25
III, 2 El otro que lleva mi nombre ha comenzado a desconocerme. Se despierta donde yo me duermo, me duplica la persuasin de estar ausente, ocupa mi lugar como si el otro fuera yo, me copia en las vidrieras que no amo, me agudiza las cuencas desistidas, descoloca los signos que nos unen y visita sin m las otras versiones de la noche. Imitando su ejemplo, ahora empiezo yo a desconocerme. Tal vez no exista otra manera de comenzar a conocernos.
en drugi, ktry nosi moje imi, przesta mnie poznawa. Budzi si tam, gdzie ja zasypiam, podwaja moje przewiadczenie, e mnie nie ma, zajmuje moje miejsce, jak gdyby on by mn, odbija mnie w witrynach, ktrych nie lubi, pogbia mi puste oczodoy, usuwa znaki, ktre nas cz i odwiedza beze mnie inne wersje nocy. Idc za jego przykadem, teraz ja przestaj si poznawa. Moe nie ma innego sposobu na rozpoczcie naszej znajomoci.
ROBERTO JUARROZ
26
III, 3 Hay huellas que no coinciden con su pie. Hay huellas que se anticipan a su pie. Hay huellas que fabrican su pie. Hay huellas que son ms pie que el pie. Qu puede hacer un pie cuando le ocurren estas cosas? Solamente darse vuelta hacia el aire.
lady, ktre nie pasuj do swej stopy. S lady, ktre wyprzedzaj swoj stop. S lady, ktre wymylaj swoj stop S lady, ktre s bardziej stop, ni stopa. C moe zrobi stopa, gdy zdarza si jej co takiego? Najwyej obrci si w stron nieba.
ROBERTO JUARROZ
27
III, 11 Mirar es contarse una fbula. O contrsela al mundo. El corazn nos secuestra y desde su propio interior lo arrojamos a la nada. Pero nos rebota en la nada y entonces los reflejos de una pared cualquiera nos adoptan.
atrze to opowiada sobie bajk. Albo opowiada j wiatu.
Serce nas porywa i z jego wasnego wntrza wyrzucamy je w nico. Ale odbijamy si od nicoci i wtedy nasz ksztat przyjmuj cienie jakiejkolwiek ciany.
ROBERTO JUARROZ
28
III, 13 Despiertos, pero dnde? Tambin el humo est despierto, tambin el sueo est despierto, tambin la muerte tiene bien izados los prpados, tambin las cosas tienen olor a pensamiento. Las pginas del libro donde estamos escritos no las da vuelta nadie y se leen entre ellas. Y el otro libro, el que escribimos con una pluma seca, se termina en el ttulo, se duerme donde empieza. Vagamente enfrentados los dos libros se borran sin que nada despierte. Dnde estamos despiertos?
rzebudzeni, ale gdzie? Dym te jest obudzony, sen te jest przytomny, mier te ma wysoko uniesione powieki, przedmioty te maj zapach myli. Oto stronice ksigi, gdzie nas zapisano: nikt ich nie przewraca i czytaj si same midzy sob. A druga ksiga, ktr piszemy suchym pirem, koczy si na tytule, zasypia tam, gdzie si zaczyna. Niewyranie zestawione, obie ksigi wymazuj si, nim cokolwiek si obudzi. Gdzie jestemy przebudzeni?
ROBERTO JUARROZ
29
III, 15 Nos quedamos a veces detenidos en medio de una calle, de una palabra o de un beso, con los ojos inmviles como dos largos vasos de agua solitaria, con la vida inmvil y las manos quietas entre un gesto y el que hubiera seguido, como si no estuvieran ya en ninguna parte. Nuestros recuerdos son entonces de otro, a quien apenas recordamos. Es como si prestsemos la vida por un rato, sin la seguridad de que nos va a ser devuelta y sin que nadie nos haya pedido, pero sabiendo que es usada para algo qu nos concierne ms que todo. No ser tambin la muerte un prstamo, en medio de una calle, de una palabra o de un beso?
atrzymujemy si czasem na rodku jezdni, w p sowa lub w trakcie pocaunku, z oczami nieruchomymi jak dwie wysokie szklanki samotnej wody, z nieruchomym yciem i rkoma w bezruchu miedzy jednym gestem i tym nastpnym, jakby ju nigdzie ich nie byo. Nasze wspomnienia nale wtedy do kogo, kogo ledwo pamitamy. Jakbymy na moment poyczyli nasze ycie, nie pytani i niepewni, czy do nas wrci, ale wiedzc, e suy do czego, co dotyczy nas bardziej ni wszystko inne. Czy aby mier te nie bdzie poyczk na rodku jezdni, w p sowa lub w trakcie pocaunku?
ROBERTO JUARROZ
30
III, 34 Alguna vez juego a alcanzarme. Corro con el que fui y con el que ser la carrera del que soy. Y alguna vez juego a pasarme. Corro entonces quiz la carrera del que no soy. Pero hay todava otra carrera en la que jugar a hacerme pasar. Y esa ser la carrera verdadera.
az gram w to, by si dogoni. Biegn z tym, kim byem i z tym, kim bd w wycigu z tym, kim jestem. A czasem gram w to, by si przegoni. Wtedy cigam si chyba z tym, kim nie jestem. Ale jest jeszcze inny wycig, gdzie sprbuj da si przegoni. I to bdzie wycig prawdziwy.
ROBERTO JUARROZ
31
III (II, 29) Todo es un ojo abierto. Y yo formo parte de ese ojo. Pero cuando el mo se cierre de qu formar parte? de un ojo cerrado?
szystko jest otwartym okiem. A ja jestem czci tego oka.
Ale gdy moje oko si zamknie, czego bd czci? Zamknitego oka?
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)
32
IV, 1 La vida dibuja un rbol y la muerte dibuja otro. La vida dibuja un nido y la muerte la copia. La vida dibuja un pjaro para que habite el nido y la muerte de inmediato dibuja otro pjaro. Una mano que no dibuja nada se pasea entre todos los dibujos y cada tanto cambia uno de sitio. Por ejemplo: el pjaro de la vida ocupa el nido de la muerte sobre el rbol dibujado por la vida. Otras veces la mano que no dibuja nada borra un dibujo de la serie. Por ejemplo: el rbol de la muerte sostiene el nido de la muerte, pero no lo ocupa ningn pjaro. Y otras veces la mano que no dibuja nada se convierte a s misma en imagen sobrante, con figura de pjaro, con figura de rbol, con figura de nido. Y entonces, slo entonces, no falta ni sobra nada. Por ejemplo: dos pjaros ocupan el nido de la vida sobre el rbol de la muerte. O el rbol de la vida sostiene dos nidos en los que habita un slo pjaro. O un pjaro nico habita un solo nido sobre el rbol de la vida y el rbol de la muerte.
ROBERTO JUARROZ
33
a mier robi to samo. ycie rysuje ptaka, eby zamieszka w gniedzie, a mier natychmiast rysuje drugiego ptaka. Rka, ktra niczego nie rysuje, przechadza si wrd rysunkw i co jaki czas ktry przestawia. Na przykad: ptak ycia zajmuje gniazdo mierci na drzewie narysowanym przez ycie. Innym razem rka, ktra niczego nie rysuje, wymazuje jeden rysunek z serii. Na przykad: drzewo mierci podtrzymuje gniazdo mierci, ale nie zajmuje go aden ptak. A innym razem rka, ktra niczego nie rysuje zmienia si sama w dodatkowy rysunek w ksztacie ptaka, w ksztacie drzewa, w ksztacie gniazda. I wtedy, tylko wtedy niczego nie brakuje ani nie zbywa. Na przykad: dwa ptaki zajmuj gniazdo ycia na drzewie mierci. Albo drzewo ycia podtrzymuje dwa gniazda, ktre zamieszkuje tylko jeden ptak. Albo jeden jedyny ptak zamieszkuje jedno jedyne gniazdo na drzewie ycia i drzewie mierci.
ycie rysuje drzewo, a mier rysuje drugie. ycie rysuje gniazdo,
ROBERTO JUARROZ
34
IV, 14 Estoy despierto. Me duermo. Sueo que estoy despierto. Sueo que me duermo. Sueo que sueo. Sueo que sueo que estoy despierto. Sueo que sueo que me duermo. Sueo que sueo que sueo. Estoy despierto.
ie ni. Zasypiam. ni, e nie ni. ni, e zasypiam. ni, e ni. ni, e ni, e nie ni. ni, e ni, e zasypiam. ni, e ni, e ni. Nie ni.
ROBERTO JUARROZ
35
IV, 22 Hemos hallado un puente que nos desanda, un puente para desandarnos y volver a lo que nunca fuimos, a tu mirada sin ti, a mi suela clavada en un agua que no permite hundirse, a esa mano que sirvi de bandera cuando cayeron todas las banderas, al bloqueo taciturno y celeste de la muerte que vuelve de la muerte. Un puente movedizo, desde un punto cualquiera en el que somos algo ms o algo menos que imposibles, hasta un punto cualquiera de no sernos o de ser slo un punto. Debajo corre el tiempo sin porciones esdrjulas, el tiempo que desangra a la memoria, el tiempo que se piensa a s mismo en la mtrica de un poema sin tiempo. Hemos hallado un puente hecho agua.
nalelimy most, co zawraca nas z drogi, most, by zawrci nas z drogi i wrci do tego, czym nigdy nie bylimy, do twojego spojrzenia bez ciebie, do mojej podeszwy utkwionej w wodzie, ktra nie daje uton, do tej rki, co suya za sztandar, gdy ju pady wszystkie sztandary, do milczcej, niebiaskiej blokady mierci wracajcej od mierci. Ruchomy most z kadego punktu, gdzie jestemy troch mniej lub bardziej ni niemoliwi, do kadego punktu nie bycia nami albo bycia tylko jednym punktem. Poniej pynie czas bez akcentowanych czci, czas wykrwawiajcy pami, czas mylcy o sobie w metryce wiersza bez iloczasu.
ROBERTO JUARROZ
36
Znalelimy most, ktry sta si wod.
ROBERTO JUARROZ
37
IV, 25 Hemos amado juntos tantas cosas que es difcil amarlas separados. Parece que se hubieran alejado de pronto o que el amor fuera una hormiga escalando los declives del cielo. Hemos vivido juntos tanto abismo que sin ti todo parece superficie, rbita de simulacros que resbalan, tensin sin extensiones, vigilancia de cuerpos sin presencia. Hemos andado tanto sin movernos que los viajes ahora se descuelgan como abrigos intiles. Movimiento y quietud se han desunido como grados de dos temperaturas. Hemos perdido juntos tanta nada que el hbito persiste y se da vuelta y ahora todo es ganancia de la nada. El tiempo se convierte en antitiempo porque ya no lo piensas. Hemos callado y hablado tanto juntos que hasta callar y hablar son dos traiciones, dos sustancias sin justificacin, dos substitutos. Lo hemos buscado todo, lo hemos hallado todo, lo hemos dejado todo. Unicamente no nos dieron tiempo para encontrar el ojo de tu muerte, aunque fuera tambin para dejarlo. (a Antonio Porchia)
yle rzeczy kochalimy razem, e trudno jest kocha je osobno. Wydaje si, jakby oddaliy si nagle lub jakby mio bya mrwk wspinajc si po stokach nieba. Tak otcha przeylimy razem, e bez ciebie wszystko zdaje si powierzchni, orbit rozlizganych zudze,
ROBERTO JUARROZ
38
pustk bez przepustek, czuwaniem nieistotnych cia. Tyle przeszlimy nie ruszajc si z miejsca, e podre osuwaj si teraz jak niepotrzebne paszcze. Ruch i bezruch rozeszy si jak stopnie dwch temperatur. Tak nico przegralimy razem, e nawyk pozostaje i staje na gowie, i teraz wszystko jest wygran nicoci. Czas zmienia si w antyczas, bo ju o nim nie mylisz. Tyle milczelimy i mwilimy razem, e nawet milczenie i mowa to dwie zdrady, dwie substancje bez uzasadnienia, dwie namiastki. Szukalimy wszystkiego, znalelimy wszystko, porzucilimy wszystko. I tylko nie dano nam czasu, by znale oko twojej mierci, choby po to, by je te porzuci. (Antoniemu Porchii)
ROBERTO JUARROZ
39
IV, 27 Sobre qu lado se apoya ms la ternura del hombre? Sobre su pecho, siempre relativamente abierto? Sobre su espalda, siempre relativamente abandonada? Sobre su perfil, siempre relativamente ajeno? Sobre qu lado lo sentir ms la tierra, cuando cae para volver a levantarse y cuando cae para que otros se levanten? Ser distinto ese lado para el tacto del polvo, de la piedra o del barro, para el desierto, el campo de batalla o el jardn? Sobre qu lado se lo olvida ms fcil, se lo mata ms fcil, se lo ama ms fcil? Sobre qu lado se abre el vuelo que llevamos, el fruto que llevamos, el cero que llevamos? Sobre qu lado es el hombre posible para el hombre? (a Ileana)
ktrej strony opiera si bardziej czuo czowieka? Na piersi, zawsze raczej otwartej? Na plecach, zawsze raczej zaniedbanych? Na profilu, zawsze raczej obcym? Z ktrej strony mocniej go poczuje ziemia, kiedy pada, eby znw si podnie i gdy pada, eby inni wstali? Moe ta strona inaczej znosi kontakt z kurzem, z kamieniem lub z botem, z pustyni, placem boju lub ogrodem? Z ktrej strony zapomina si go atwiej, zabija atwiej, kocha atwiej? Z ktrej strony zaczyna si lot, w ktrym si wznosimy, owoc, ktry przynosimy, zero, ktre wynosimy? Z ktrej strony jest czowiek moliwy dla czowieka? (Ileanie)
ROBERTO JUARROZ
40
IV, 46 Las palabras son pequeas palancas, pero no hemos encontrado todava su punto de apoyo. Las apoyamos unas en otras y el edificio cede. Las apoyamos en el rostro del pensamiento y las devora su mscara. Las apoyamos en el ro del amor y se van con el ro. Y seguimos buscando su suma en una sola palanca, pero sin saber qu queremos levantar, si la vida o la muerte, si el hecho mismo de hablar o el crculo cerrado de ser hombres.
owa to mae dwignie ale nie znalelimy jeszcze punktu ich oparcia.
Opieramy jedne o drugie, a budowla ustpuje. Opieramy je o oblicze myli, a jej maska je poera. Opieramy je w rzece mioci, a one spywaj z prdem. I wci szukamy dwigni bdcej sum ich wszystkich, ale nie wiemy, jaki ciar chcemy unie: ycie czy mier, czy te sam fakt mwienia, czy zamknity krg bycia ludmi.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)
41
V, 2 Llega un da en que la mano percibe los lmites de la pgina y siente que las sombras de las letras que escribe saltan del papel. Detrs de esas sombras, pasa entonces a escribir en los cuerpos repartidos por el mundo, en un brazo extendido, en una copa vaca, en los restos de algo. Pero llega otro da en que la mano siente que todo cuerpo devora furtiva y precozmente el oscuro alimento de los signos. Ha llegado para ella el momento de escribir en el aire, de conformarse casi con su gesto. Pero el aire tambin es insaciable y sus lmites son oblicuamente estrechos. La mano emprende entonces su ltimo cambio: pasa humildemente a escribir sobre ella misma.
ewnego dnia rka czuje, e koczy si jej strona i cienie liter, ktre pisze, wyskakuj z papieru. W lad za tymi cieniami zaczyna wtedy zapisywa ciaa rozrzucone po wiecie, wycignite rami, pusty kielich, skrawki czego. Ale innego dnia rka czuje, e kade ciao poera ukradkiem i przedwczenie ciemny pokarm liter. Nadesza wic pora, by pisa w powietrzu i niemal pogodzi si z jego obliczem. Ale powietrze te jest nienasycone,
ROBERTO JUARROZ
42
a jego krace s zdradliwie ciasne. Rka podejmuje wtedy swoj ostatni przemian: zaczyna pokornie pisa po sobie samej.
ROBERTO JUARROZ
43
V, 4 El mundo es el segundo trmino de una metfora incompleta, una comparacin cuyo primer elemento se ha perdido. Dnde est lo que era como el mundo? Se fug de la frase o lo borramos? O acaso la metfora estuvo siempre trunca?
wiat jest drugim czonem niepenej metafory, porwnaniem, ktrego pierwsza cz si zgubia. Gdzie jest to, co byo jak wiat? Umkno ze zdania, czy je wykrelilimy? A moe metafora zawsze bya kaleka?
ROBERTO JUARROZ
44
V, 10 Hay vidas que duran un instante: su nacimiento. Hay vidas que duran dos instantes: su nacimiento y su muerte. Hay vidas que duran tres instantes: su nacimiento, su muerte y una flor.
iektre ycia trwaj jedn chwil: swoich narodzin.
Niektre ycia trwaj dwie chwile: narodzin i mierci. Niektre ycia trwaj trzy chwile: narodzin, mierci i jednego kwiatu.
ROBERTO JUARROZ
45
V, 11 El ojo traza en el techo blanco una pequea raya negra. El techo asume la ilusin del ojo y se vuelve negro. La raya se borra entonces y el ojo se cierra. As nace la soledad.
Oko rysuje na biaym suficie ma czarn kresk. Sufit bierze na siebie zudzenie oka i staje si czarny. Wtedy kreska znika, a oko zamyka si. Tak rodzi si samotno.
ROBERTO JUARROZ
46
V, 17 Cada mano coloca su nube en un cielo distinto. Pero un da la encuentra en el cielo de todos. Slo entonces puede volver a ser el pedazo de tierra prometida que era antes de ser mano. Slo entonces su nube llover sobre ella.
ada do umieszcza swoj chmur na osobnym niebie.
Ale pewnego dnia znajduje j na niebie wsplnym. Dopiero wtedy moe sta si znowu kawakiem ziemi obiecanej, ktrym bya, zanim bya doni. Dopiero wtedy jej chmura zele na ni deszcz.
ROBERTO JUARROZ
47
V, 34 Traspasar los lmites de la noche, pero no hacia el da. Desenmarcar la historia oscura que nos narra como pequeos cuentos, romper el episodio que nos toca, saltar del escenario sin traspunte ni texto e irse sin ms tramoya que el hecho natural o artificial de haber nacido. Porque ya no queda otra alternativa que apretar el botn que hay en el centro. Aunque la realidad salte en pedazos. O aunque no ocurra nada.
rzekroczy granice nocy, ale nie w stron dnia. Zedrze okadk z ciemnej historii, ktra nas opowiada jak krtkie bajki, przerwa dotyczcy nas epizod, wyskoczy ze sceny bez inspicjenta ani tekstu i odej bez innego teatralnego chwytu ni fakt naturalny lub sztuczny wasnych narodzin. Bo ju nie ma innej alternatywy, jak tylko nacisn guzik porodku. Choby rzeczywisto rozpada si na kawaki. Lub choby nie stao si nic.
ROBERTO JUARROZ
48
V, 39 Abrazarse la cabeza como si se le pudiera dar un refugio. Abrazarla hasta que el pensamiento pueda abrazar al pensamiento. Abrazarla hasta sentir el pensamiento en los brazos.
bj gow rekoma, jakby mona byo da jej schronienie.
Obj j, a myl bdzie moga obj myl. Obj j, a si poczuje myl w ramionach.
ROBERTO JUARROZ
49
V, 42 No mirar, simplemente: ahuecar o rellenar las cosas con la mirada. No pensar, simplemente: hacer lo que se piensa tan slo con pensarlo. No amar, simplemente: bajar con el amor a los subsuelos de aquello que se ama. No vivir, simplemente: trasladar la sustancia de la vida hasta la orilla opuesta. No morir, simplemente: alisar con el peso de la muerte la senda interminable.
ie patrze, po prostu: dry lub wypenia rzeczy swoim spojrzeniem. Nie myle, po prostu: robi to, co si myli samym tylko myleniem. Nie kocha, po prostu: schodzi z mioci do wntrza tego, co si kocha. Nie y, po prostu: przenosi substancj ycia na przeciwlegy brzeg. Nie umiera, po prostu: wygadza ciarem mierci niekoczc si drog.
ROBERTO JUARROZ
50
V, 55 Un amor ms all del amor, por encima del rito del vnculo, ms all del juego siniestro de la soledad y la compaa. Un amor que no necesite regreso, pero tampoco partida. Un amor no sometido a los fogonazos de ir y de volver, de estar despiertos o dormidos, de llamar o callar. Un amor para estar juntos o para no estarlo, pero tambin para todas las posiciones intermedias. Un amor como abrir los ojos. Y quiz tambin como cerrarlos.
io poza mioci, ponad rytuaem zwizku, poza nieszczsn gr bycia razem i osobno. Taka mio, co nie potrzebuje powrotu, ale rozstania rwnie nie. Mio wolna od nagych zryww chodzenia tam i z powrotem, woania lub milczenia, jawy albo snu. Mio po to, eby by albo nie by razem, ale take dla wszystkich stanw porednich. Mio jak otwarcie oczu. I moe te jak ich zamknicie.
ROBERTO JUARROZ
51
V, 57 As como el espacio se acostumbra al espacio, yo me he acostumbrado a ser algo. Cuando desaparezca, habr sencillamente una costumbre menos.
ak, jak przestrze przywyka do przestrzeni, ja przywykem do bycia czym.
Kiedy znikn, bdzie po prostu o jeden nawyk mniej.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM SZSTY (1975)
52
VI, 8 El fruto es el resumen del rbol, el pjaro es el resumen del aire, la sangre es el resumen del hombre, el ser es el resumen de la nada. La metafsica del viento se notifica de todos los resmenes y del tnel que excavan las palabras por debajo de todos los resmenes. Porque la palabra no es el grito, sino recibimiento o despedida. La palabra es el resumen del silencio, del silencio, que es resumen de todo.
woc jest streszczeniem drzewa, ptak jest streszczeniem powietrza, krew jest streszczeniem czowieka, istnienie jest streszczeniem nicoci. Metafizyka wiatru wzbogaca si o te podsumowania i o tunel, ktry kopi sowa pod nimi wszystkimi. Bo sowo nie jest krzykiem, tylko gocin albo poegnaniem. Sowo jest podsumowaniem ciszy, ciszy, ktra streszcza wszystko.
ROBERTO JUARROZ
53
VI, 21 No entiendo la distancia. Cmo comprender el espacio que me separa del rbol, si su corteza dibuja las lneas que le faltan a mi pensamiento? Cmo comprender el parntesis que cuelga entre la nube y mi ojo, si las figuras del viento desatan el tiempo apretado en mi pequea historia? Cmo comprender el grito congelado que presiona entre todas las palabras del mundo, si as como existe un slo silencio hay tambin una sola palabra? No entiendo la distancia. La ltima comprobacin es el espacio absurdo que divide en dos vidas tu existencia y la ma.
Jak zrozumie przestrze oddzielajc mnie od drzewa, skoro jego kora kreli linie, ktrych brak jest mojej myli? Jak zrozumie nawias wiszcy midzy chmur a moim okiem, skoro figury wiatru rozwizuj czas cinity w mojej maej historii? Jak zrozumie zamroony krzyk, napierajcy na wszystkie sowa wiata, skoro tak, jak istnieje jedna cisza, istnieje te naprawd jedno sowo? Nie pojmuj odlegoci. Ostatecznym dowodem jest bezsensowna przestrze, ktra dzieli na dwa ycia twoje i moje istnienie.
ie pojmuj odlegoci.
ROBERTO JUARROZ
54
VI, 25 Hay pocas muertes enteras. Los cementerios estn llenos de fraudes. Las calles estn llenas de fantasmas. Hay pocas muertes enteras. Pero el pjaro sabe en qu rama ltima se posa y el rbol sabe dnde termina el pjaro. Hay pocas muertes enteras. La muerte es cada vez ms insegura. La muerte es una experiencia de la vida. Y a veces se necesitan dos vidas para poder completar una muerte. Hay pocas muertes enteras. Las campanas doblan siempre lo mismo. Pero la realidad ya no ofrece garantas y no basta vivir para morir.
ao jest mierci zupenych. Cmentarze roj si od faszerstw. Ulice roj si od upiorw. Mao jest mierci zupenych. Ale ptak wie, na jakiej ostatniej gazi siada a drzewo wie, gdzie koczy si ptak. Mao jest mierci zupenych. mier jest coraz bardziej niepewna. mier jest dowiadczeniem ycia. I czasem potrzebne s dwa ycia, eby zoy si na jedn mier. Mao jest mierci zupenych. Dzwony wydzwaniaj wci to samo. Ale rzeczywisto ju nie daje gwarancji i nie wystarcza y, eby umrze.
ROBERTO JUARROZ
55
VI, 34 Cada hombre lleva un ngel, pero no una asexuada telaraa con alas que lo protege como un paraguas, sino la rplica justa de cada uno de sus movimientos, su copia en la escritura con carbnico de la vida. De ese modo, si se pierde el original, queda la copia. El archivo debe estar siempre completo.
ady czowiek nosi przy sobie anioa, ale nie adn bezpciow uskrzydlon pajczyn, ktra osania go jak parasol, tylko dokadn replik wszystkich swoich ruchw, kopi w pimie przez kalk ycia. Dziki temu, jeli zaginie orygina, pozostaje kopia. Archiwum musi by zawsze kompletne.
ROBERTO JUARROZ
56
VI, 36 Despertar sin que estuvieses a mi lado sera como dormirme ms profundamente o como descubrir de pronto que todo es una llanura interminable. Dormir es el riesgo de no volver a encontrarte. Por eso llegar la noche en que antes de dormirme te pedir garantas de que volvers a inaugurarme la mirada.
budzi si, gdy nie bdzie ci obok, to tak, jakby zasn jeszcze gbiej albo odkry nagle, e wszystko jest niekoczc si rwnin. Zasn to ryzyko, e ju ci nie znajd. Dlatego nadejdzie ta noc, kiedy przed zaniciem poprosz ci o gwarancj, e rano mj wzrok znw ci napotka.
ROBERTO JUARROZ
57
VI, 64 Me despert con un pedazo de sueo entre las manos y no supe qu hacer con l. Busqu entonces un pedazo de vigilia, para vestir el pedazo de sueo, pero ste ya no estaba. Tengo ahora un pedazo de vigilia entre las manos y no s qu hacer con l. A menos que encuentre otras manos que puedan entrar con l al sueo.
budziem si ze skrawkiem snu w rkach i nie wiedziaem, co z nim zrobi. Poszukaem wic skrawka czuwania, eby okry skrawek snu, ale jego ju nie byo. Mam teraz w rkach skrawek czuwania i nie wiem, co z nim zrobi. No chyba, e spotkam inne rce, ktre potrafi wej z nim w sen.
ROBERTO JUARROZ
58
VI, 75 Estamos aqu como juguetes de alguien que no sabe jugar. Los juguetes deben ensearle a jugar a quien los hizo.
estemy tutaj jak zabawki kogo, kto nie umie si bawi. Zabawki powinny nauczy zabawy tego, kto je stworzy.
ROBERTO JUARROZ
59
VI, 79 Primero, pintar los retratos sin modelo. Despus, pintar los autorretratos sin modelo. Quiz se pueda entonces pintar la nada con modelo.
ajpierw malowa portrety bez modela.
Potem malowa autoportrety bez modela. Moe bdzie mona wtedy malowa nico wedug modela.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM SIDMY (1982)
60
VII, 1 Usar la propia mano como almohada. El cielo lo hace con sus nubes, la tierra con sus terrones y el rbol que cae con su propio follaje. Slo as puede escucharse la cancin sin distancia, la cancin que no entra en el odo porque est en el odo, la nica cancin que no se repite. Todo hombre necesita una cancin intraducible.
y wasnej doni jako poduszki. Niebo to robi ze swoimi chmurami, ziemia ze swoimi polami, a upadajce drzewo z wasnymi limi. Tylko w ten sposb mona usysze z bliska piosenk, ktra nie wpada w ucho, bo jest w uchu, jedyn piosenk nie do powtrzenia. Kademu czowiekowi jest potrzebna jedna nieprzetumaczalna piosenka.
ROBERTO JUARROZ
61
VII, 7 Llevamos una seal en la frente y otra seal en la nuca. A veces nos parece que adelante est el signo de la vida y atrs el de la muerte. Pero hay das en que el orden se invierte. Y hay todava otros das en que llevamos adelante y atrs la misma seal. De cualquier modo, este juego nos prueba que existimos entre dos seales o por lo menos dentro de una. Sin embargo, queda todava otra posibilidad: que se trate de ninguna seal y dos puntos de vista.
osimy jedno znami na czole, a drugie na karku. Czasem nam si wydaje, e z przodu jest znak ycia, a z tyu znak mierci. Ale s dni, gdy ten porzdek si odwraca. A jeszcze kiedy indziej nosimy z przodu i z tyu to samo znami. W kadym bd razie, ta gra nam dowodzi, e istniejemy midzy dwoma znakami, lub przynajmniej wewntrz jednego. Mimo to jest jeszcze inna moliwo: e nie chodzi o aden znak, tylko o dwa punkty widzenia.
ROBERTO JUARROZ
62
VII, 36 Vivir es irreal. Es como soplar unas plumas sobre la palma de la mano. Pero hay varias clases de irrealidad. Y esa mano gira a veces y nos devuelve el soplo.
ycie jest nierealne. zagbieniu doni. pirka To jak rozdmuchiwa w Ale s rne stopnie nierealnoci. I do obraca si czasem by odda nam dmuchnicie.
ROBERTO JUARROZ
63
VII, 42 El hombre es siempre el constructor de una crcel. Y no se conoce a un hombre hasta saber qu crcel ha construido. Algunas veces parece slo la propia, pero siempre es tambin la de otros. Y no le basta con construir la prisin: aporta tambin el carcelero. Lo nico que el hombre no pone es el material para hacer la prisin, porque sobra en todas partes. Pero hay otra cosa que no sabemos quin la pone: el combustible para el incendio. Porque si todo hombre es la historia de sus crceles, la lamentable historia de un ex presidiario que vuelve a su prisin o inaugura otra, a veces es tambin la historia de quemarse al incendiar la mayor de sus prisiones. O ni siquiera la mayor: la que estaba en el lmite. (a Carlos y Marcela)
zowiek jest zawsze budowniczym wizienia. I eby kogo dobrze pozna, trzeba wiedzie, jakie wizienie zbudowa. Wydaje si, e suy ono tylko jemu, lecz zawsze wizi rwnie innych ludzi. I nie wystarcza czowiekowi postawi wizienie: dostarcza te dozorc wiziennego. Jedyne, czego nie przynosi, to materia na budow wizienia, bo wszdzie jest go w nadmiarze. Ale jest jeszcze co, przyniesione przez nie wiadomo kogo: podpaka na poar. Bo jeli czowiek jest histori swoich wizie,
ROBERTO JUARROZ
64
aosn histori byego skazaca, ktry powraca do starego wizienia lub rozpoczyna nowe, to jest te niekiedy histori oparze przy podpalaniu najwikszego z nich. Albo nawet nie najwikszego: tylko pierwszego z brzegu. (Carlosowi i Marceli)
ROBERTO JUARROZ
65
VII, 43 Estoy contigo. Pero por encima de tu hombro me dice adis tu mano que se aleja. Entonces yo contengo mi mano para que no nos traicione ella tambin. E insisto: estoy contigo. Los innegables ttulos del adis abandonan entonces provisoriamente sus derechos. Y nuestras manos se aquietan en las equidistancias de estar juntos.
estem przy tobie. Ale ponad twoim ramieniem macha mi na poegnanie oddalajca si rka. Wtedy ja powstrzymuje moj rk, eby i ona nas nie zdradzia. I powtarzam: jestem przy tobie. Bezsporne prawa poegnania rezygnuj wtedy chwilowo ze swoich uprawnie. I nasze rce uspokajaj si w tej samej odlegoci, ktra je czy.
ROBERTO JUARROZ
66
VII, 54 Le ventaja de los hombres planos es poder vivir en casas planas y pensar pensamientos planos, que caben entre las hojas de los libros. No necesitan pasos en la noche ni ramas en los rboles. No necesitan muchas habitaciones, ni templos, ni caricias, ni candados. Los hombres planos tapan las miradas con tapones de corcho. Y en sus casas no puede entrar la muerte porque no encuentra espacio. Los hombres planos siempre nos despistan, aunque no tengan sombra. La luna les va tejiendo corazones y el tiempo les va tejiendo resultados. Si les falta un candil, siempre arde alguna vela. Si les falta la voz, el viento los disfraza. Y les basta un perfil para ubicarse, mientras llega su noche sin relieves.
ascy ludzie maj to szczcie, e mog mieszka w paskich domach, a ich paskie myli mieszcz si bez trudu midzy stronicami ksiek. Nie potrzebuj krokw w nocy, ani gazi na drzewach. Nie potrzebuj wcale wielu pokoi, ani wity, ani pieszczot, ani kdek. Pascy ludzie zatykaj spojrzenia korkiem od butelki. A mier nie moe wej do ich mieszka, bo ju si nie mieci. Pascy ludzie zawsze wyprowadz nas w pole, choby nie mieli cienia. Ksiyc wci tka im serca, a czas wci tka im wyniki. Jeli brak im kaganka, zawsze tli si jaka wieczka.
ROBERTO JUARROZ
67
Jeli brak im gosu, wtedy wiatr ich osania. I wystarcza im profil, eby si odnale, podczas kiedy zapada ich noc bez wypukoci.
ROBERTO JUARROZ
68
VII, 61 Cada uno tiene su pedazo de tiempo y su pedazo de espacio, su fragmento de vida y su fragmento de muerte. Pero a veces los pedazos se cambian y alguien vive con la vida de otro o alguien muere con la muerte de otro. Casi nadie est hecho tan slo con lo propio. Pero hay muchos que son nada ms que un error: estn hechos con trozos totalmente cambiados.
ady posiada swj kawaek czasu i swj kawaek przestrzeni, swj fragment ycia i swj fragment mierci. Ale czasem kawaki si wymieniaj i kto yje yciem kogo innego lub umiera mierci innej osoby. Prawie nikt nie powsta tylko z siebie samego. Ale wielu jest po prostu pomyk: powstali z kawakw cakowicie pozamienianych.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM SMY (1984)
69
VIII, 8 Debemos conseguir que el texto que leemos nos lea. Debemos conseguir que la msica que escuchamos nos oiga. Debemos conseguir que aquello que amamos parezca por lo menos amarnos. Es preciso demoler la ilusin de una realidad con un solo sentido. Es necesario por ahora que cada cosa tenga por lo menos dos, aunque en fondo sepamos que si algo no tiene todos los sentidos no tiene ninguno. Debemos conseguir que una rosa que acabamos de crear al mirarla nos cree a su vez. Y lograr que luego engendre de nuevo al infinito.
usimy sprawi, eby tekst, ktry czytamy, nas czyta. I eby muzyka, ktrej suchamy, nas syszaa. I eby to, co kochamy, przynajmniej zdawao si nas kocha. Naley zburzy zudzenie jednokierunkowej rzeczywistoci. Trzeba teraz, eby kada rzecz miaa przynajmniej dwa kierunki, chobymy w gbi duszy wiedzieli, e jeeli co nie prowadzi wszdzie, to prowadzi do nikd. Musimy sprawi, eby ra, ktr wanie stworzyo nasze spojrzenie, teraz stworzya nas. I eby potem na nowo zrodzia nieskoczono.
ROBERTO JUARROZ
70
VIII, 9 Tengo un pjaro negro para que vuele de noche. Y para que vuele de da tengo un pjaro vaco. Pero he descubierto que ambos se han puesto de acuerdo para ocupar el mismo nido, la misma soledad. Por eso, a veces, suelo quitarles ese nido, para ver qu hacen cuando les falta el retorno. Y as he aprendido un increble dibujo: un vuelo sin condiciones en lo absolutamente abierto. (para Laura, todava)
am czarnego ptaka, eby lata w nocy. A do latania w dzie mam ptaka pustego. Ale odkryem, e oba si umwiy eby zajmowa to samo gniazdo, t sam samotno. Dlatego, od czasu do czasu, zabieram im to gniazdo, eby sprawdzi, co robi gdy nie maj dokd wraca. I tak si nauczyem rysunku nie do wiary: lotu bez ogranicze w przestrzeni otwartej na przestrza. (dla Laury, jeszcze)
ROBERTO JUARROZ
71
VIII, 13 El centro del amor no siempre coincide con el centro de la vida. Ambos centros se buscan entonces como dos animales atribulados. Pero casi nunca se encuentran, porque la clave de coincidencia es otra: nacer juntos. Nacer juntos, como debieran nacer y morir todos los amantes.
unkt rodkowy mioci nie zawsze zbiega si ze rodkiem ycia. Obydwa punkty szukaj si wtedy, jak dwa zmartwione zwierzta. Ale prawie nigdy si nie spotykaj, bo klucz do zbienoci jest inny: urodzi si razem. Urodzi si razem, jak powinni byli rodzi si i umiera wszyscy kochankowie.
ROBERTO JUARROZ
72
VIII, 19 Escaleras que no ascienden ni descienden, que no llevan hacia arriba ni abajo, horizontales escaleras que preservan simplemente la naturaleza de ser escaleras. Sus peldaos reflejos no ayudan a ningn pie ni colaboran con ninguna altura. Es ms: slo existen a la altura en la que estn. Escaleras para ir hacia el centro.
chody, ktre nie wznosz si ani nie zniaj, nie prowadz w gr ani w d, poziome schody, ktre zachowuj po prostu natur schodw. Ich przemylane stopnie nie su adnej stopie, nie wsppracuj z adn wysokoci. Co wicej, istniej tylko na wysokoci, na ktrej s. Schody po to, eby i do rodka.
ROBERTO JUARROZ
73
VIII, 26 Aunque abramos bien los ojos, slo vemos el cielo a travs de pequeos orificios por los que adems se derrama el infierno. El cielo, en cambio, no se derrama. Es preciso aguardar el momento justo y derramarse en l cuando los pequeos orificios no estn ocupados por el fluir del infierno. Puede entonces ocurrir lo inesperado, que el cielo y el infierno se junten, desaparezcan como dos estaciones provisorias y surja por fin lo clamorosamente otro, el ramo hecho de todas las flores, el camino que va hacia todas partes, la expresin que sirve para todos los gestos, el reposo que sostiene todas las quietudes, la creacin sin el lmite de ningn creador.
hobymy otworzyli oczy jak najszerzej, widzimy niebo tylko przez mae otworki, przez ktre na dodatek przelewa si pieko. Niebo natomiast nie przelewa si nigdy. Naley wyczeka waciwy moment i przela si do niego, gdy mae otworki nie bd zatkane upywem pieka. Moe si wtedy wydarzy co nieoczekiwanego, niebo i pieko si pocz, znikn jako dwie prowizoryczne pory roku i pojawi si wreszcie co haaliwie innego, bukiet uoony ze wszystkich kwiatw, droga prowadzca wszdzie, ekspresja suca wszystkim wyrazom twarzy, odpoczynek podtrzymujcy kady spokj, twrczo nie ograniczona adnym twrc.
ROBERTO JUARROZ
74
VIII, 29 A veces parece que todo cuanto hacemos ya ha sido hecho exactamente igual un momento antes, como si frente a su incontenible inminencia lo copiaran o reprodujeran previamente o como si alguien corrigiese la secuencia del tiempo y se nos anticipara con extraa y minuciosa inmediatez. Tal vez sea ste un curioso procedimiento para probar la inocuidad de lo que hacemos, pero podra ser tambin la evidencia ms palpable de un universo excesivamente celoso de cualquier movimiento del hombre. La realidad carece de escrpulos y no la arredra ni an plagiar textualmente por adelantado.
zasem wydaje si, e wszystko, co robimy zostao ju zrobione dokadnie moment wczeniej, jak gdyby wobec jego niepowstrzymanej nieuchronnoci wszystko zawczasu przepisano lub powielono, albo jakby kto poprawi nastpstwo czasu i uprzedzono nas z dziwn i drobiazgow niezwocznoci. Moe chodzi o osobliw metod udowodnienia nieszkodliwoci naszych dziaa, ale mgby to by te najbardziej namacalny dowd istnienia wiata zazdrosnego przesadnie o jakikolwiek ruch czowieka. Rzeczywisto nie ma adnych skrupuw i niestraszny jej nawet dosowny plagiat z gry.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM DZIEWITY (1987)
75
IX, 5 Morir, pero lejos. No aqu, donde todo es una aviesa conspiracin de la vida, hasta las otras muertes. Morir lejos. No aqu, donde morir es ya una traicin, ms traicin que en otra parte. Morir lejos. no aqu, donde la soledad descansa a ratos como si fuera un animal tendido, olvidando su espuela de locura. Morir lejos. No aqu, donde cada uno se duerme siempre en el mismo sitio, aunque despierte siempre en otro. Morir lejos. No aqu. Morir donde nadie nos espere, donde haya lugar para morir. (para Jorge Luis Borges)
mrze, ale daleko std. Nie tutaj, gdzie wszystko jest przewrotnym spiskiem ycia, nawet inne mierci. Umrze daleko std. Nie tutaj, gdzie umieranie jest ju zdrad: bardziej zdradzieck, ni gdzie indziej.
Umrze daleko std. Nie tutaj, gdzie samotno chwilami odpoczywa niczym lece zwierz, zapominajc o ostrodze szalestwa. Umrze daleko std.
ROBERTO JUARROZ
76
Nie tutaj, gdzie kady zasypia zawsze w tym samym miejscu, chocia budzi si zawsze w innym. Umrze daleko std. Nie tutaj. Umrze tam, gdzie nikt nie bdzie na nas czeka i gdzie bdzie miejsce na to, eby umrze. (dla Jorge Luisa Borgesa)
ROBERTO JUARROZ
77
IX, 12 Dormir es otra forma de pensar. Pensar es otra forma de soar. Soar es otra forma de no ser. No ser es otra forma de existir. La rueda gira y gira. Los caminos se enrollan alrededor de la rueda y la rueda se los lleva como empolvadas cintas. La rueda gira y gira pero ya no hay camino.
panie jest inn form mylenia. Mylenie jest inn form snu. Sen jest inn form niebytu. Niebyt jest inn form istnienia. Koo toczy si i toczy. A dookoa osi owijaj si drogi i koo je unosi jak zakurzone wstki. Koo toczy si i toczy, ale ju nie ma drogi.
ROBERTO JUARROZ
78
IX, 13 Las obsesiones del lenguaje como todas las obsesiones, nos visitan de noche. A veces, despiertos, pero casi siempre dormidos. Entonces desaprendemos lo que parece que sabemos e inauguramos lo que parece que ignoramos. Por eso los poemas se escriben de noche, aunque a veces se disfracen de luz. O si se escriben de da, convierten el da en noche.
bsesje jzyka, jak to obsesje, nawiedzaj nas w nocy. Czasami przytomnych, ale przewanie pogronych we nie. Wwczas zapominamy to, co pozornie umiemy, a odkrywamy to, czego podobno nie wiemy. Dlatego wiersze pisz si noc, cho czasem przebieraj si w wiato. A jeli pisz si w dzie, to zmieniaj dzie w noc.
ROBERTO JUARROZ
79
IX, 32 Me he apartado de m, pero ms de mi ausencia. Me he apartado del collar de colores que usan los hombres cuando olvidan, de la voz que se ahoga en el agua inocente de mi vaso, de la luna demorada en el templo, de las palabras neutras como tiza, del corazn rodando en el pedregullo. Me he apartado de todo, pero ms de su ausencia. Y despus he vivido ms cerca de la vida.
ddaliem si od siebie, ale bardziej od swojej nieobecnoci.
Oddaliem si od korali kolorw, ktrych ludzie uywaj w zapomnieniu, od gosu co si topi w niewinnej wodzie z mojej szklanki, od ksiyca przestajcego w wityni, od sw nijakich jak kreda, od serca toczcego si po wirze. Oddaliem si od wszystkiego, ale bardziej od jego nieobecnoci. I odtd yj bliej ycia.
ROBERTO JUARROZ
80
IX, 34 Despertar es siempre una difcil emergencia: reencender la lucidez como quien recomienza el mundo. Por eso nos quedamos en los estados intermedios. El hombre no es una criatura despierta: desconoce lo abierto. Llamas que se consumen a medias, prpados que se olvidan del ojo, jardines paralizados en le noche, huecos de la intemperie acorralada. Los caminos se aglomeran en vano: despertar es borrar los caminos.
udzi si to zawsze wynurza si z trudem: jasno umysu zapala na nowo jak kto, kto znw zaczyna wiat. Dlatego pozostajemy w pooeniach porednich. Czowiek nie jest istot przytomn: nie pojmuje tego, co otwarte. Pomienie spalajce si w poowie, powieki, co zapominaj o oku, ogrody sparaliowane w nocy, szczeliny osaczonej niepogody. Na prno gromadz si drogi: obudzi si znaczy je wymaza.
ROBERTO JUARROZ
81
IX, 37 Inaugurar la transparencia. Ver a travs de un cuerpo, de una idea, de un amor, de la locura, divisar sin estorbo el otro lado, traspasar de parte a parte el trompo ubicuo de ser algo. no solo penetrar con el ojo en la roca sino tambin salir por su revs. Y algo ms todava: inaugurar la transparencia es abolir un lado y el otro y encontrar por fin el centro. Y es poder no seguir, porque ya no es preciso, porque una cosa deja de ser interferencia, porque el mas all y el mas ac se han unido. Inaugurar la transparencia es hallarte en tu sitio. (para Laura)
apocztkowa przejrzysto. Widzie poprzez ciaa i idee, poprzez mio i szalestwo dostrzega bez przeszkd drug stron, przeszywa na wskro to nasze wirowanie tu i tam w byciu czymkolwiek. Nie tylko przenika wzrokiem ska, ale i wyj z drugiej strony. To nie wszystko: zapocztkowa przejrzysto to znie jedn i drug stron, i znale w kocu rodek. I mc na tym poprzesta, bo dalej ju nie trzeba, bo rzeczy przestay by zakceniem, bo ten i tamten wiat si poczyy. Zapocztkowa przejrzysto to znale ci na twoim miejscu. (dla Laury)
ROBERTO JUARROZ
82
IX, 39 La nieve ha cambiado el mundo en el cementerio. Pero el mundo ya era un cementerio y la nieve slo ha venido a publicarlo. La nieve slo ha venido a sealar, con su delgado dedo sin articulaciones, al verdadero y escandaloso protagonista. La nieve es un ngel cado, un ngel que ha perdido paciencia.
nieg zmieni wiat w cmentarz. Ale wiat ju wczeniej by cmentarzem, a nieg spad tylko, eby to ogosi.
nieg spad tylko, eby wskaza swoim cienkim bezkostnym palcem prawdziwego bohatera skandalu. nieg jest upadym anioem: anioem, ktry straci cierpliwo.
ROBERTO JUARROZ
83
IX, 40 Me ha despertado una palabra entre mis labios, una palabra que pareca pronunciarse a s misma. Tendrn acaso algunas palabras la autonoma suficiente para ejercer su propia iniciativa, articular los rganos precisos y ascender la cuesta del sonido? Y quiz alguna de esas palabras no podr tambin prescindir de las formalidades habituales, descartar la fontica y generarse a solas, por su cuenta? Tal vez maana venga otra palabra, que nadie ha pronunciado, a entreabrirme los labios desde afuera. Entonces perder para siempre la administracin fugaz de mi silencio y el control engaoso de mi voz.
budzio mnie sowo na moich wargach, ktre zdawao wymawia si samo.
Moe niektre sowa s do samodzielne, by same z siebie puszcza w ruch waciwe organy i wspina si po wzgrzu dwiku? A moe jedno z tych sw zdoa omin zwyke formalnoci, odrzuci fonetyk i zrodzi si samo, na wasny rachunek? Moe jutro jakie inne sowo, ktrego nikt nie wymwi, zdoa rozchyli mi wargi od zewntrz. Wtedy utrac na zawsze zudne panowanie nad moim milczeniem i ulotn kontrol mego gosu.
ROBERTO JUARROZ
84
IX, 44 Una asamblea desierta en una iglesia sin campana junto a una plaza abandonada en un espacio sin sombra. Por este lugar pasamos todos. O terminamos. O empezamos.
ezludne zgromadzenie w kociele bez dzwonw obok opuszczonego placu w przestrzeni bez cienia. To miejsce mijamy wszyscy. Albo na kocu. Albo na pocztku.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM DZIESITY (1987)
85
X, 22 Una soledad adentro y otra soledad afuera. Hay momentos en que ambas soledades no pueden tocarse. Queda entonces el hombre en el medio como una puerta inesperadamente abierta. Una soledad adentro. Otra soledad afuera. Y en la puerta retumban los llamados. La mayor soledad est en la puerta.
edna samotno w rodku, a druga samotno na zewntrz.
S chwile, gdy obie samotnoci nie mog si zetkn. Czowiek pozostaje wtedy porodku jak drzwi nieoczekiwanie otwarte. Jedna samotno w rodku. Druga samotno na zewntrz. A drzwi dudni od uderze. Najwiksza samotno jest w drzwiach.
ROBERTO JUARROZ
86
X, 36 Cuando cesan todos los brindis suele quedar un silencio en el silencio o una media voz en la voz que alude al otro lado de las cosas. Cuando termina el brindis por el ser debe empezar el brindis por el no ser. La diferencia es poca, slo tal vez una escueta vibracin en el aire. O quiz cierto gusto tmido en el vino. Pero la copa y la mano son las mismas.
iedy ustaj wszystkie toasty, zwykle pozostaje cisza w ciszy albo pgos w gosie, aluzja do drugiej strony rzeczy. Kiedy koczy si toast za byt, powinien si zacz toast za niebyt. Rnica jest niewielka, moe tylko zwyka wibracja w powietrzu. Lub pewien niemiay posmak w winie. Ale kieliszek i rka s te same.
ROBERTO JUARROZ
87
X, 44 Me doy vuelta hacia tu lado, en el lecho o la vida, y encuentro que ests hecha de imposible. Me vuelvo entonces hacia m y hallo la misma cosa. Es por eso que aunque amemos lo posible, terminaremos por encerrarlo en una caja, para que no estorbe ms a este imposible sin el cual no podemos seguir juntos. (para Laura, otra vez, mientras nos acercamos)
bracam si w twoj stron, w ku lub w yciu, i widz, e jeste stworzona z niemoliwoci. Obracam si wtedy ku sobie i znajduj to samo. To dlatego, chobymy kochali to, co moliwe, na koniec zamknlibymy je w pudle, eby nie przeszkadzao wicej tej niemoliwoci, bez ktrej nie moemy wci by razem. (dla Laury, znowu, podczas gdy zbliamy si do siebie)
ROBERTO JUARROZ
88
X, 52 Estamos en fila. Nadie sabe para qu. Debe ser para la muerte. La vida no es cuestin de formar fila. O tal vez para la historia o sus flacos sucedneos, que tampoco tienen mucho que ver con la vida. Estamos en fila. Y la fila apenas se mueve. Algunos tratan de hacer trampa y adelantarse cuando creen que nadie los observa. Otros, en cambio, tratan de correrse atrs. No ha habido ninguna orden. No es tampoco un problema topogrfico, fisiolgico o estratgico. Estamos en fila como una lineal concentracin de juncos aturdidos. Y est vedado, no sabemos por quin, tirarse a la vera del camino. Slo queda escapar alguna noche y arrojarse como un dios contra las sombras, corriendo el riesgo de caer en otra fila. Porque tambin los dioses, por lo menos los pocos que quedaban, han terminado al fin por formar fila. (para Julin Polito)
toimy w kolejce. Nikt nie wie po co. Pewnie po mier, bo ycie nie jest kwesti ustawienia si w kolejce. A moe po histori lub jej sabe surogaty, ktre te niewiele maj wsplnego z yciem. Stoimy w kolejce. A kolejka ledwie si posuwa. Niektrzy prbuj oszukiwa i przesuwa si do przodu, kiedy myl, e nikt nie patrzy. Inni dla odmiany
ROBERTO JUARROZ
89
usiuj przesuwa si do tyu. Nie byo adnego polecenia. Nie jest to te kwestia topografii, fizjologii lub strategii. Stoimy w kolejce jak linearne skupienie ogupiaej trzciny. I kto zakaza, nie wiadomo kto, ka si na skraju drogi. Pozostaje tylko uciec ktrej nocy i rzuci si jak bg przeciwko cieniom, ryzykujc, e wpadnie si w inn kolejk. Poniewa bogowie, przynajmniej ta garstka, ktra zostaa, te w kocu ustawili si w kolejce. (dla Juliana Polito)
ROBERTO JUARROZ
90
X, 62 Pensar separa. Amar separa. Dios separa. Ser separa. Todo desva la atencin. Slo un punto en el centro podra quiz no separar.
ylenie dzieli. Kochanie dzieli. Bg dzieli. Byt dzieli. Wszystko odwraca uwag. Tylko punkt porodku mgby chyba nie dzieli.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM JEDENASTY (1988)
91
XI (I, 1) Prlogo de un texto que ignoramos, escribimos la vida sobre un soporte ms frgil que el papel, sobre una sustancia ms huidiza que el agua, con la sensacin irreprimible de que ese prlogo es decididamente innecesario. Ser acaso tambin innecesario el texto que prologamos? Y si es as, por qu y para qu fue escrito? O an no ha sido escrito y somos nosotros quienes debemos redactarlo? O el prlogo y el texto son intercambiables y puede el prlogo convertirse en texto o el texto reducirse a prlogo?
ak prolog nieznanego tekstu, piszemy ycie na podstawie wtlejszej ni papier, na substancji ulotniejszej ni woda, z niezmiennym przewiadczeniem, e prolog jest cakowicie zbdny. Moe zbdny jest rwnie tekst, ktry opatrujemy wstpem? A jeli tak, to jaka bya jego przyczyna i w jakim celu zosta napisany? Albo moe jeszcze nie zosta napisany i to my mamy go zredagowa? Albo prolog i tekst s wymienne i prolog moe zmieni si w tekst, lub tekst zredukowa do prologu?
ROBERTO JUARROZ
92
XI (I, 10) So un manuscrito cuyas lneas se borraban una a una. So tambin a quienes lo escriban - uno era yo y tambin se borraban uno a uno. Al despertar no quedaba ya nadie. Y haba una nica lnea, que tambin comenzaba a borrarse. Esa lnea deca: Slo dios puede salvar de dios.
rzyni mi si rkopis, ktrego linijki zacieray si jedna po drugiej. Przynili mi si rwnie ci, ktrzy go pisali - jeden by mn i rwnie zacierali si jeden po drugim. Gdy si obudziem, nie byo ju nikogo. Zostaa tylko jedna jedyna linijka, ktra te zaczynaa si zaciera. Ta linijka gosia: Tylko bg moe zbawi od boga.
ROBERTO JUARROZ
93
XI (I, 31) Para leer lo que quiero leer tendra que escribirlo. Pero no s escribirlo. Nadie sabe escribirlo. Se tratar de una escritura perdida o acaso de una escritura del futuro? Tal vez quiera leer lo que no se puede escribir. O simplemente lo que no se puede leer, aunque se escriba.
to, co eby przeczytanapisa.chc przeczyta, musiabym to Ale nie umiem tego napisa. Nikt nie umie tego napisa. Moe chodzi o utracone pismo, albo o pismo z przyszoci? By moe chciabym przeczyta to, czego napisa si nie da. Lub po prostu to, czego nie da si przeczyta, choby si napisao.
ROBERTO JUARROZ
94
XI (II, 19) Hemos abierto todas las ventanas, hacia afuera y tambin hacia adentro. Hemos intentado atravesar todas las puertas, abiertas o cerradas o inventadas. Hemos odo o ledo todas las palabras y las hemos escrito casi todas. Hemos mirado casi todos los rostros, tambin los dados vuelta. Hemos callado todos los silencios, hasta el silencio de aquello que no existe. Y al no encontrar el centro del llamado, nos hemos retirado a esperar. Pero en la espera haba otros materiales y hemos forjado nuevas puertas y ventanas, y rostros y palabras y silencios, armando poco a poco un mundo diferente, por encima o debajo o tal vez al costado del otro. Y despus de fundar hasta desiertos y no encontrar el centro del llamado, nos hemos retirado otra vez a esperar. Pero no hay silla o lecho o promontorio que pueda soportarnos esta espera, como no hay rama o sarmiento o tronco alguno que pueda sostener mucho tiempo ningn fruto. Y hemos buscado entonces el centro del llamado aqu en el centro mismo de la espera, aunque esta decisin significara renunciar a todo movimiento, abdicar casi de la vida. Y al no encontrar as tampoco el centro del llamado, no sabemos como siempre adnde hay que acudir y adems no sabemos continuar esperando. Slo nos queda una sospecha: nosotros mismos somos el llamado.
tworzylimy wszystkie okna, na zewntrz, jak rwnie do wewntrz. Sprbowalimy przekroczy wszystkie drzwi, te otwarte, zamknite i zmylone. Usyszelimy lub przeczytali wszystkie sowa,
ROBERTO JUARROZ
95
i zapisalimy je niemal wszystkie. Ogldnlimy prawie wszystkie twarze, nawet te odwrcone. Przemilczelimy wszystkie milczenia, nawet milczenie tego, co nie istnieje. A nie znajdujc rda woania, wycofalimy si w oczekiwaniu. Ale w oczekiwaniu byy inne surowce i wykulimy nowe drzwi i okna, twarze, sowa i milczenie, urzdzajc stopniowo odmienny wiat, poniej lub powyej, lub moe obok tamtego. A gdy urzdzilimy nawet pustynie i nie znalelimy rda woania, znw wycofalimy si w oczekiwaniu. Ale adne krzeso ani ko, ani postument ju nie moe unie naszego oczekiwania; tak jak adna ga ani winorol, ani aden pie nie utrzyma dugo adnego owocu. I wtedy poszukalimy rda woania tutaj, u samych rde oczekiwania, chocia ta decyzja oznaczaa rezygnacj z wszelkiego ruchu, niemal wyrzeczenie si ycia. I nie znajdujc nawet w ten sposb rda woania, jak zawsze nie wiemy, dokd si zwrci i w dodatku nie potrafimy czeka duej. Pozostaje nam tylko jedno podejrzenie: e sami jestemy woaniem.
ROBERTO JUARROZ
96
XI (II, 28) La sensacin de que debiera estar en otra parte no me abandona nunca, ni siquiera cuando no estoy en ninguna parte. Y s que esa sensacin tampoco me abandonara aunque estuviera en esa otra parte, que nadie sabe dnde est, como nadie sabe dnde est ninguna parte. Quiz mi sensacin proceda justamente de querer estar en una parte, nada ms que en una sola, pero sabiendo dnde est. O tal vez mi ensacin proceda de querer estar aqu.
czucie, e powinienem by gdzie indziej nie opuszcza mnie nigdy, nawet wtedy, gdy nigdzie mnie ju nie ma. I wiem, e to uczucie nie opucioby mnie nawet wtedy, gdybym by gdzie indziej, ktre nie wiadomo gdzie jest, tak jak nie wiadomo, gdzie jest nigdzie. Moe moje uczucie bierze si wanie z chci bycia w jednym miejscu, tylko w jednym, ale wiedzc, gdzie ono jest. A moe moje uczucie pochodzi z chci bycia tutaj.
ROBERTO JUARROZ
97
XI (IV, 19) Me inquieta al dormirme la posibilidad de no encontrarme al despertar. Pero me inquieta ms todava la posibilidad de no encontrarte. Me inquieta al dormirme la posibilidad de que nos sustituyan mientras duermo. Pero me inquieta ms an la posibilidad de no reconocernos cuando despierte. Me inquieta al dormirme la posibilidad de que al despertar nada corresponda con la nada, ni siquiera t conmigo. Pero me inquieta ms todava la posibilidad de que a ambos nos borren el pasado y t y yo no hayamos existido nunca. (para Laura, otra vez)
iepokoi mnie przed zaniciem moliwo, e nie znajd si przy przebudzeniu. Ale niepokoi mnie jeszcze bardziej ta moliwo, e nie znajd ciebie.
Niepokoi mnie przed zaniciem moliwo, e zastpi nas kim innym podczas mojego snu. Ale niepokoi mnie jeszcze bardziej ta moliwo, e nas nie rozpoznam, kiedy si obudz. Niepokoi mnie przed zaniciem moliwo, e przy przebudzeniu nic nie bdzie pasowao do niczego, nawet ty do mnie. Ale niepokoi mnie jeszcze bardziej ta moliwo, e obojgu nam wyma przeszo tak, jakby adne z nas nigdy nie istniao. (dla Laury, jeszcze raz)
ROBERTO JUARROZ
98
XI (IV, 28) No existen parasos perdidos. El paraso es algo que se pierde todos los das, como se pierden todos los das la vida, la eternidad y el amor. As tambin se nos pierde la edad, que pareca crecer y sin embargo disminuye cada da, porque la cuenta es al revs. O as se pierde el color de cuanto existe, descendiendo como un animal amaestrado escaln por escaln, hasta que nos quedamos sin color. Y ya que sabemos adems que tampoco existen parasos futuros, no hay ms remedio, entonces, que ser el peraso.
ie istniej raje utracone. Raj to co, co traci si codziennie, tak jak codziennie traci si ycie, wieczno i mio. Tak samo gubi nam si wiek, ktry zdawa si rosn, a jednak maleje kadego dnia, bo odliczanie idzie od koca. I tak samo gin barwy wszystkiego, co istnieje schodzc jak wytresowane zwierz stopie po stopniu, a stajemy si zupenie bezbarwni. A poniewa wiemy na dodatek, e nie istniej raje przysze, to nie pozostaje nam nic innego, jak by rajem.
ROBERTO JUARROZ
99
XI (IV, 43) Ni siquiera tenemos un reino y lo poco que tenemos no es de este mundo. Pero tampoco es del otro. Hurfanos de ambos mundos, con lo poco que tenemos, tan slo nos queda hacer el otro mundo.
ie mamy nawet krlestwa, a ta odrobina, ktr mamy nie jest z tego wiata. Ale z tamtego te nie. Osieroconym przez oba wiaty, z tej odrobiny, ktr mamy, pozostaje nam tylko stworzy inny wiat.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM DWUNASTY (1991)
100
XII, 8 Dibujaba ventanas en todas partes. En los muros demasiado altos, en los muros demasiado bajos, en las paredes obtusas, en los rincones, en el aire y hasta en los techos. Dibujaba ventanas como si dibujara pjaros. En el piso, en las noches, en las miradas palpablemente sordas, en los alrededores de la muerte, en las tumbas, en los rboles. Dibujaba ventanas hasta en las puertas. Pero nunca dibuj una puerta. No quera entrar ni salir. Saba que no se puede. Solamente quera ver: ver. Dibujaba ventanas. En todas partes.
ysowa okna wszdzie. Na murach zbyt wysokich, na murach zbyt niskich, na rozwartych cianach, na ktach, na powietrzu i nawet na dachach. Rysowa okna jak gdyby rysowa ptaki. Na pokoju, na nocy, na spojrzeniach namacalnie guchych, na okolicach mierci, na grobach, na drzewach. Rysowa okna nawet na drzwiach. Ale nigdy nie narysowa drzwi. Nie chcia wchodzi ani wychodzi. Wiedzia, e si nie da. Chcia tylko widzie: widzie. Rysowa okna. Wszdzie.
ROBERTO JUARROZ
101
XII, 18 Podra quiz olvidar algo que he escrito y volver a escribirlo de la misma manera. Podra olvidar la vida que he vivido y volver a vivirla de la misma manera. Podra olvidar la muerte que morir maana y volver a morirla de la misma manera. Pero siempre hay un grano de polvo de la luz que rompe el engranaje de las repeticiones: podra olvidar algo que he amado pero no volver a amarlo de la misma manera.
gbym moe zapomnie to, co napisaem i znowu napisa to tak samo.
Mgbym zapomnie ycie, ktre przeyem i znowu przey je tak samo. Mgbym zapomnie mier, ktr jutro umr i znowu umrze ni tak samo. Ale zawsze jest ziarenko pyu wiata, co przerywa zazbianie si powtrze: mgbym zapomnie co, co kochaem i ju nie pokocha tego tak samo.
ROBERTO JUARROZ
102
XII, 21 A veces parece que estamos en el centro de la fiesta. Sin embargo en el centro de la fiesta no hay nadie. En el centro de la fiesta est el vaco. Pero en el centro del vaco hay otra fiesta.
zasem wydaje si, e jestemy w rodku wita. A przecie w rodku wita nie ma nikogo. W rodku wita jest pustka. Ale w rodku pustki jest inne wito.
ROBERTO JUARROZ
103
XII, 23 Mi mano acaricia tu sueo. Y para mejor acariciarlo se convierte ella tambin en sueo. Pero entonces tu sueo se convierte en una mano, para poder corresponder a esa caricia. El amor ser siempre el cruce de una mano que va y otra mano que vuelve? O ser solamente el paso de dos sueos que se cruzan?
oja rka pici twj sen. I eby lepiej go pieci, sama staje si snem. Ale wtedy twj sen staje si rk, eby mc odpowiada tej pieszczocie. Czy mio bdzie zawsze punktem przecicia si jednej rki, co odchodzi i drugiej rki, co powraca? Albo bdzie tylko przejciem dwch krzyujcych si snw?
ROBERTO JUARROZ
104
XII, 58 La muerte no tiene forma. La vida da sus formas a la muerte. No sabemos si sta a veces las adopta porque las formas no regresan. Si la muerte fuese una rosa oscura y el hombre tuviera ojos para verla, sabramos que sucede con las formas. Pero entonces ya no seria necesario conocer el destino de las formas: bastara con aspirar profundamente el oscuro perfume de la rosa.
mier nie ma ksztatu. To ycie daje swoje ksztaty mierci. Nie wiemy, czy ona je przybiera, bo ksztaty nigdy nie wracaj. Gdyby mier bya ciemn r i ludzkie oczy mogy j zobaczy, wiedzielibymy, co si dzieje z ksztatami. Ale wtedy ju nie trzeba by byo zna dalszego losu ksztatw: wystarczyoby wcign gboko ciemny zapach ry.
ROBERTO JUARROZ
105
XII, 61 Estar. Y nada ms. Hasta que se forme un pozo abajo. No estar. Y nada ms. Hasta que se forme un pozo arriba. Despus, entre ambos pozos, se detendr un instante el viento.
y. I nic wicej. A powstanie studnia na dole. Nie by. I nic wicej. A powstanie studnia na grze. Potem, pomidzy obiema studniami, wiatr zatrzyma si na chwil.
ROBERTO JUARROZ
106
XII, 77 El misterio no tiene dos extremos: tiene uno. El nico extremo del misterio est en el centro de nuestro propio corazn. Sin embargo, no dejaremos nunca de buscar el otro extremo, el extremo que no existe.
ajemnica nie ma dwch kracw : ma tylko jeden. Jedyny kraniec tajemnicy jest w rodku naszego wasnego serca. Mimo to, nigdy nie przestaniemy szuka drugiego kraca : kraca, ktry nie istnieje.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM TRZYNASTY (1993)
107
XIII, 2 Todo comienza en otra parte. No importa que algunas cosas todava estn aqu y hasta acaben aqu: aqu no empieza nada. Por eso esta palabra, este silencio, esta mesa, el florero, tus pasos en rigor no estuvieron nunca aqu. Todo est siempre en otra parte: all donde empieza.
Niewane, e niektre rzeczy wci jeszcze s tutaj a nawet kocz si tutaj: tu nie zaczyna si nic. Dlatego tej ciszy, tego sowa, tego stou, wazonu, twoich krokw w zasadzie nigdy tu nie byo. Wszystko jest zawsze gdzie indziej: tam, gdzie si zaczyna.
szystko zaczyna si gdzie indziej.
ROBERTO JUARROZ
108
XIII, 23 Aparecer y desaparecer. Hay un juego ms triste, ms tenebrosamente irnico, ms parecido a un antijuego? Si fuera un juego limpio tendra que tener por lo menos dos pasos.
ojawi si i znikn. Czy jest smutniejsza gra, jeszcze pospniej ironiczna, jeszcze mniej podobna do gry? Gdyby to bya uczciwa gra, musiaaby mie przynajmiej dwie partie.
ROBERTO JUARROZ
109
XIII, 38 Hoy me duele pensar, me duele la mano con que escribo, me duele la palabra que dije ayer y tambin la que no dije, me duele el mundo. Hay das que son como espacios preparados para que todo duela. Slo dios no me duele hoy. Ser porque hoy no existe?
zi boli mnie mylenie, boli mnie rka, ktr pisz, boli mnie sowo wypowiedziane wczoraj i to nie wypowiedziane rwnie, boli mnie wiat. Niektre dni s jak obszary przygotowane na to, eby wszystko bolao. Tylko bg nie boli mnie dzisiaj. Czyby dlatego, e dzi nie istnieje?
ROBERTO JUARROZ
110
XIII, 45 Hay hombres que al quedar solos desaparecen, se esfuman como vrtigos en el aire. Si alguien de pronto los llamase, nadie respondera. O tal vez slo se oyera algo similar a una voz grabada. La soledad es una prueba de realidad. Y ensea por lo menos a buscarse otro nombre. Y algunas veces, otro ser.
iektrzy ludzie znikaj gdy tylko zostaj sami, rozpywaj si jak wiry powietrzne. Gdyby kto ich nagle zawoa, nie byoby odpowiedzi, lub najwyej byoby sycha co jakby gos puszczony z tamy. Samotno jest prb rzeczywistoci. I uczy przynajmniej szuka sobie innego imienia. A niekiedy innego bytu.
ROBERTO JUARROZ
111
XIII, 50 Nos morimos de estar vivos. Cuanto ms vivos, ms morimos. De estar muerto no muere nadie. Por eso algunos, para no morir, prefieren estar muertos. As se escriben dos historias opuestas: algunas crnicas biogrficas, innumerables notas necrogrficas y unos pocos apuntes a lo vivo. La aparente relacin monoltica entre las vidas y las muertes se vuelve entonces un patio de mosaicos con mltiples y caprichosos dibujos. Y en ese patio juega un nio que no siquiera mira los dibujos.
mieramy z bycia ywymi. Im bardziej jestemy ywi, tym bardziej umieramy. Z bycia umarym nie umiera nikt. Dlatego niektrzy, eby nie umrze, wol by martwi. W ten sposb powstaj dwie sprzeczne historie: niektre kroniki biograficzne, niezliczone noty nekrograficzne i niewielka ilo notatek na ywo. Pozornie niewzruszony zwizek pomidzy yciem a mierci staje si wtedy podwrkiem wyoonym mozaik o licznych i kaprynych rysunkach. A na tym podwrku bawi si dziecko, ktre ani nie spojrzy na rysunki.
ROBERTO JUARROZ
112
XIII, 52 Hoy no he hecho nada. Pero muchas cosas se hicieron en m. Pjaros que no existen encontraron su nido. Sombras que tal vez existan hallaron sus cuerpos. Palabras que existen recobraron su silencio. No hacer nada salva a veces el equilibrio del mundo, al lograr que tambin algo pese en el platillo vaco de la balanza.
zi nie zrobiem nic. Za to duo rzeczy zrobio si we mnie.
Ptaki, ktre nie istniej, odnalazy swoje gniazdo. Cienie, ktre moe istniej, znalazy swoje ciaa. Sowa, ktre istniej, odzyskay swoje milczenie. Nie robic nic ocala si czasem rwnowag wiata, gdy udaje si osign, e co ciy na pustej szalce wagi.
ROBERTO JUARROZ
113
XIII, 73 Decimos lo que decimos para que la muerte no tenga la ltima palabra. Pero tendr la muerte el ltimo silencio? Hay que decir tambin el silencio.
wimy to, co mwimy, eby mier nie miaa ostatniego sowa. Ale czy mier bdzie miaa ostatni cisz? Trzeba wymwi rwnie cisz.
ROBERTO JUARROZ
114
XIII, 85 Todas las cosas se parecen a la muerte, aunque desviemos la mirada. Varan, eso s, las semejanzas. Un recin nacido se parece de otro modo que los espasmos del amor, las cartas extraviadas, lo borrado en este verso o las mendicidades de la sombra. Y lo ms diferente a la muerte se parece ms a la muerte, porque las diferencias se acercan ms que las semejanzas. Por ejemplo un pozo y una torre, la cancin y una lmpara. Tan slo un muerto no se parece a la muerte. Pero un muerto no se parece a nada.
szystkie rzeczy s podobne do mierci, chobymy odwracali wzrok.
Rni si stopnie podobiestwa. Noworodek jest podobny inaczej, ni konwulsje mioci, zapodziane listy, to, co wykrelone w tym wierszu, lub ebranina cienia. A to, co najbardziej odmienne, jest najbardziej podobne do mierci, bo rnice przycigaj si bardziej, ni podobiestwa. Na przykad studnia i wiea, piosenka i lampa. Jedynie zmary nie jest podobny do mierci. Ale zmary nie jest podobny do niczego.
ROBERTO JUARROZ
POEZJA PIONOWA: TOM CZTERNASTY, POMIERTNY (1997)
115
XIV, 8 No se puede obturar el pasado. Todo grifo clausurado contina goteando la sombra de sus gotas. El pasado gotea.
Z kadego zakrconego kranu dalej kapie cie jego kropli. Przeszo kapie.
ie da si zatka przeszoci.
ROBERTO JUARROZ
116
XIV, 13 Llega siempre un momento en que hay que descansar de los hombres, como la rosa del jardinero o el jardn de la rosa. Como el agua descansa del agua o el cielo del cielo. Como un zapato descansa de su pie o un salvador de su cruz. Como un creador descansa de su creacin y la creacin de su creador.
adchodzi zawsze taka chwila, kiedy trzeba odpocz od ludzi, jak ra od ogrodnika lub jak ogrd od ry. Jak woda odpoczywa od wody lub jak niebo od nieba. Jak but odpoczywa od swojej stopy lub jak zbawiciel od swojego krzya. Jak twrca odpoczywa od swojego dziea lub jak dzieo od swojego twrcy.
ROBERTO JUARROZ
117
XIV, 15 Escribir un texto y dejarlo abandonado en la pagina. No volver a leerlo, no mostrarlo a ninguno, no enviarlo a parte ninguna. Que quede en su reposo de texto. Y dejar que all encuentre su lector, como todos los textos se encuentran. Tambin el que llevamos escrito adentro y nos parece imposible que alguien pueda leer.
apisa tekst i pozostawi go na stronie.
Nie czyta go wicej, nie pokazywa nikomu, nigdzie nie wysya. Niech opoczywa w spokoju swojego tekstu. I pozwoli, eby znalaz tam swojego czytelnika tak, jak znajduj go wszystkie teksty. Rwnie ten, ktry nosimy napisany w sobie i wydaje nam si niemoliwe, by kto mg go przeczyta.
ROBERTO JUARROZ
118
XIV, 21 Soamos con un lector perfecto. Superior a nosotros. Mejor an que la propia lectura de nosotros mismos. Para el escribimos, aunque no exista. No podemos dejar de sentir que se esconde detrs de ese silencio que arrastran las palabras como una tnica partida. Quiz si persistimos en este oficio desolado de elevar torres sin andamios, el lector que no existe despierte alguna vez all donde el lector ya no es necesario, porque al final toda lectura se lee sola.
arzymy o czytelniku doskonaym, lepszym od nas samych. Jeszcze lepszym od naszego wasnego czytania. To dla niego piszemy, choby nie istnia. Nie moemy pozby si wraenia, e kryje si za t cisz, ktr wlok sowa jak rozdart tunik. Moliwe, e jeli wytrwamy w tym rozpaczliwym zajciu wznoszenia wie bez rusztowa, to czytelnik, ktry nie istnieje, obudzi si pewnego dnia tam, gdzie czytelnik ju nie jest potrzebny, bo ostatecznie kade czytanie czyta si samo.
ROBERTO JUARROZ
119
XIV, 22 Dios ha perdido su nombre. No importa: el sueo mayor no necesita nombre. Sin embargo, nuestro sueo seguir buscando ese nombre. Y si no lo encuentra, perder tambin los otros nombres. Para nombrar a dios basta el hueco de los nombres. Slo con el vaco se puede llamar al vaco. Y recibir una respuesta.
g straci swoje imi Niewane: wielki sen nie potrzebuje imienia. Mimo to, nasz sen bdzie dalej szuka tamtego imienia. A jeli go nie znajdzie, straci rwnie inne imiona. eby nazwa boga wystarczy pustka po imionach. Tylko prni mona wzywa prni I dosta odpowied.
ROBERTO JUARROZ
120
XIV, 36 Confundo los nombres de la gente, pero no sus silencios. Confundo las hojas de los arboles, pero nunca su sombra. Confundo en la caricia tu tacto con el mo, pero no tu mano con mi mano. Confundo tu mirada y mi mirada, pero no tus ojos y mis ojos. Confundo mi presencia con mi ausencia, pero nunca tu ausencia y tu presencia. Confundo aquel dios que antes tena con el dios que ahora no tengo, pero no con el que crearon mis palabras en el medio de ambos. Confundo muchas veces la vida con la muerte, pero nunca la muerte con la vida. Confundo la materia y el vaco, pero nunca el vaco y un vaco. Y temo dar el paso que an no he dado: confundir todo lo que confundo con lo que no confundo o tal vez no confundir ya nada. Sin embargo, ya no s si confundir algo con algo es slo un subterfugio para no confundirlos. Y no confundir algo con algo, nada ms que un retraso de la confusin total.
yl midzy sob imiona ludzi, ale nie ich milczenie. Myl midzy sob licie drzew, ale nigdy ich cie. Pieszczc ci myl twoje dotknicie z moim, ale nie twoj rk z moj rk. Myl twoje spojrzenie z moim, ale nie twoje oczy i moje oczy. Myl moj obecno z nieobecnoci, ale nigdy twoj nieobecno z twoj obecnoci.
ROBERTO JUARROZ
121
Myl tamtego boga, ktrego miaem kiedy z bogiem, ktrego teraz nie mam, ale nie z tym, ktrego midzy nimi dwoma stworzyy moje sowa. Czsto myl ycie ze mierci, ale nigdy mier z yciem. Myl materi z prni, ale nigdy prni z pustk. I boj si zrobi ten krok, ktrego jeszcze nie zrobiem: pomyli to, co myl z tym, czego nie myl, lub moe nie myli ju niczego. Mimo to, ju nie wiem, czy myli co z czym nie jest przypadkiem wykrtem, eby ich nie myli. A nie myli niczego z niczym, tylko odwlekaniem cakowitego zamtu.
ROBERTO JUARROZ
122
XIV, 90 Cualquier tiempo y espacio sirve para que se encuentren nuestras manos. Pero el espacio y el tiempo de la noche parecen predispuestos para esto. La oscuridad no es oscuridad para mis manos. La oscuridad es luz para las tuyas.
akikolwiek czas i miejsce su do tego, by spotkay si nasze donie.
Ale miejsce i czas nocy wydaj si do tego przeznaczone. Ciemno nie jest ciemnoci dla moich doni. Ciemno jest wiatem dla twoich.
ROBERTO JUARROZ
123
XIV, 93 Versin simple del mundo: el lugar que encontramos. Versin mas ajustada: el lugar que dejamos. Versin perfeccionada: el lugar para buscar otro mundo. Versin casi definitiva: el lugar de una ausencia. Y otra mas todava: el lugar que nos prueba que ser no es lugar. Y la ltima versin: el mundo es el lugar para aprender que ser no necesita lugar.
ersja uproszczona wiata: miejsce, ktre znajdujemy.
Wersja bardziej dopasowana: miejsce, ktre opuszczamy. Wersja udoskonalona: Miejsce do szukania innego wiata. Wersja niemal ostateczna: miejsce nieobecnoci. I jeszcze jedna: miejsce, ktre nam udowadnia, e istnienie nie jest miejscem. I ostatnia wersja: wiat jest miejscem do nauczenia si, e istnienie nie potrzebuje miejsca.
ROBERTO JUARROZ
124
XIV, 109 Un da ya no podremos partir. Repentinamente, se habr hecho tarde. No importar desde donde o hacia donde era el viaje. Tal vez hacia otro extremo del mundo o slo desde uno hacia su sombra. Dibujaremos entonces la figura de un pjaro y la clavaremos encima de la puerta como blasn y memento, para recordar que tampoco existe la ltima partida. Y la lanza, que estaba clavada en el suelo, slo se hundir un poco ms.
ewnego dnia ju nie bdziemy mogli odjecha. Nieoczekiwanie zrobi si pno. Nie bdzie miao znaczenia skd lub dokd bya podr. By moe na drugi koniec wiata lub tylko od siebie do swojego cienia. Narysujemy wtedy obraz ptaka i przybijemy go nad drzwiami jako herb i memento, eby przypomina, e nie ma te ostatniego odjazdu. A ten dyszel, ktry ju by wbity w ziemi, zagbi si tylko troch bardziej.
ROBERTO JUARROZ
OKRUCHY PIONOWE (1974 - 1997)
125
Prawie poezja
(1) Me falla la memoria: recuerdo demasiado. Recuerdo, por ejemplo, que no era. (10) Lo visible es un adorno de lo invisible. (13) Hay que afilar la vida como un lpiz y copiar al dictado. (14) Mirar con los ojos marea. (20) Hay que aprender las lecciones dibujadas en la parte de abajo de los puentes. (24) Apagar una luz me deslumbra ms que encenderla. (27) Dnde est lo que falta? Tal vez solamente aqu, donde falta. (40) Dios es la posibilidad de un insomnio eterno. Si alguien pudiera no dormirse, sera dios. (50) No se puede compartir el sabor de s mismo. Sin embargo, nos parece a veces reconocer el mismo gusto en otras partes.
Zawodzi mnie pami: za duo pamitam. Pamitam, na przykad, e mnie nie byo.
To, co widzialne jest ozdob niewidzialnego. Trzeba zaostrzy ycie jak owek i przepisywa pod dyktando. Patrzenie oczami powoduje zawroty gowy. Trzeba nauczy si lekcji zapisanych na dnie mostw.
Olepia mnie bardziej gaszenie wiata, ni jego zapalanie. Gdzie jest to, czego nie ma? Moe tylko tu, gdzie go nie ma. Bg to moliwo wiecznej bezsennoci. Gdyby kto umia nie spa, byby bogiem.
Nie mona podzieli si z nikim smakiem siebie samego. A jednak czasem wydaje si nam, e rozpoznajemy ten smak w innych miejscach.
(72) Cada cosa lleva en s su anttesis. Sin ella no podra existir. Es condicin de la realidad su propia contradiccin. Imaginar una realidad sin contradiccin, constituye otra contradiccin. (76) Ver slo en la luz puede bastarle a un dios miope. Es preciso corregir esa limitacin y acostumbrarlos ojos a ver en la oscuridad. Los textos parecen haber olvidado, junto al Hgase la luz, el otro mandato necesario: Hgase la sombra. Nosotros no podemos olvidarlo. La verdadera visin no separa la luz de la tiniebla: sirve para ambas. Ver slo en la luz es peor que la ceguera. (79) La vida est tan sola que a la muerte ya no le va quedando soledad. (85) Para hallar un paraso es necesario haber sido expulsado de otro. En cambio, para encontrar un infierno no se requiere ningn precedente. (86) La msica corporiza misteriosamente al tiempo. (89) De ningn viaje se vuelve. (103) Alguna vez se acabarn los pjaros, pero siempre quedar un espantapjaros. Tal vez quede tambin un vuelo.
U
Kada rzecz nosi w sobie wasne zaprzeczenie. Bez niego nie mogaby istnie. Warunkiem rzeczywistoci jest jej wewntrzna sprzeczno. Wyobraa sobie rzeczywisto bez sprzecznoci oto kolejna sprzeczno. Widzeniem tylko w wietle moe zadowoli si bg krtkowidz. Naley usun to ograniczenie i przyzwyczai oczy do widzenia po ciemku. Teksty zapomniay chyba, e obok Niech bdzie wiato, konieczne byo drugie polecenie: Niech bdzie ciemno. My musimy o tym pamita. Prawdziwe widzenie nie oddziela wiata od mroku: suy im obu. Widzenie tylko w wietle jest gorsze od lepoty. ycie jest tak samotne, e dla mierci ju nie starcza samotnoci. eby znale raj, trzeba najpierw zosta wygnanym z poprzedniego. Natomiast eby znale pieko, nie ma adnych wstpnych wymaga. Muzyka tajemniczo ucielenia czas.
Z adnej podry si nie wraca. Pewnego dnia ju nie bdzie wrbli, ale zawsze pozostanie jaki strach na wrble. Moe pozostanie te jaki lot.
___________________________________________________________________________
Prawie racja
(10) No veo salidas. Slo veo algunas entradas. Nie widz wyjcia. Widz tylko kilka wej.
ROBERTO JUARROZ
127
(20) La poesa es una arena tan sensible que registra la edad de nuestra sombra. (30) El progresivo no tener tiempo para hacer esto o aquello puede conducir a no tener tiempo para no hacerlo. (41) No me asusta hablar solo. Siempre he hablado solo. Todos los hombres hablan solos. Adems, es probable que hablar con los otros sea otra forma de hablar solo. Y es posible que hasta el amor constituya otra variacin del mismo soliloquio. Quiz la nica alternativa de hablar solo sea el poema. O la oracin, exista o no exista dios. (62) Hay una contemporaneidad de toda la poesa verdadera. No importa si se escribi antes o despus. Esto equivale a decir que hay una sobretemporalidad del pensamiento y la imaginacin. Por eso es posible leer sin distincin de tiempo un soneto de Quevedo y un fragmento de Herclito, unas lneas de Lao Ts y un poema de Eliot o Celan. (73) Quien no sabe callar no sabe hablar. La poesa que no calla no puede decir nada. (84) No hay textos intocables. Todo escrito puede ser mejor. La correccin acompaa siempre a la creacin, desde antes de asumir la primera palabra de un poema. En cierto modo, crear es ya corregir. (86) No pasar un da sin escribir algo, aunque sea una lnea, en el papel o en el pensamiento, no es para el escritor un precepto formalista o de cdigo literario: es como abrir los ojos cada da.
Poezja to piasek tak czuy, e rejestruje wiek naszego cienia. Rosncy brak czasu na zrobienie czego moe prowadzi do braku czasu, by tego nie zrobi. Nie boj si mwi sam do siebie. Zawsze to robiem. Wszyscy ludzie mwi sami do siebie. Poza tym, rozmawianie z ludmi jest prawdopodobnie innym sposobem mwienia do siebie. I moliwe, e nawet mio stanowi kolejn odmian tego samego monologu wewntrznego. Moe jedyn alternatyw jest tutaj wiersz. Albo modlitwa: obojtnie, czy bg istnieje, czy nie. Kada prawdziwa poezja jest wspczesna. Nieistotne, czy zostaa napisana wczeniej czy pniej. Jest to rwne stwierdzeniu, e myl i wyobrania s ponadczasowe. Dlatego mona czyta, bez rnicy czasu, sonet Quevedo i fragment Heraklita, kilka linijek Lao Tse i wiersz Eliota lub Celana.
Kto nie potrafi milcze, nie potrafi mwi. Poezja, ktra nie milczy, nie umie niczego powiedzie. Nie ma tekstw nietykalnych. Wszystko, co napisane, moe by lepsze. Poprawianie zawsze towarzyszy tworzeniu, jeszcze zanim wemie si odpowiedzialno za pierwsze sowo wiersza. Tworzenie ju poniekd jest poprawianiem. Zasada: ani dnia bez napisania choby tylko jednej linijki, na papierze lub w mylach nie jest dla pisarza nakazem formalizmu albo kodu literackiego. To jak otwiera oczy kadego dnia.
ROBERTO JUARROZ
128
(90) Hacia el final de su vida, Borges declar que el lenguaje es poesa fsil. La poesa fue y es, entonces, el lenguaje no fosilizado. (91) La reticencia y la falta de alegra o satisfaccin por la buena calidad de una obra ajena, constituye una tara de la mayor parte de los escritores y es un signo revelador de cierta miseria ntima, que de alguna manera se traslucir en la propia obra. (116) Eso que llamamos "la vida", da a menudo ganas de dormirse. (133) Hacer un libro nicamente con los finales de los poemas que se han escrito. Otra posibilidad: no escribir poemas, sino slo finales de poemas. Son dos pruebas sin escapatoria. (140) As como se duda de cualquier fe, cabra tambin dudar de la falta de fe. Dudar del no creer, dudar de la incredulidad. Tal vez sea sta una dimensin ms creadora de la duda. Y quiz nos lleve a otra forma ms libre de la fe: la fe en la duda. (141) No interesa ver el futuro, ni tampoco verse o ver las cosas desde un futuro imaginado. Lo que interesa es ver el futuro en el presente, el futuro actual. (150) Slo es posible rer en serio de lo serio.
Pod koniec ycia Borges owiadczy, e jzyk jest skamienia poezj. Poezja bya i jest, wobec tego, jzykiem nie skamieniaym. Rezerwa i brak zadowolenia z wysokiej jakoci cudzego dziea stanowi wad wikszoci pisarzy i jest znamienn oznak pewnego wewntrznego ubstwa, ktre w jaki sposb przejawi si w ich wasnym dziele.
To, co nazywamy "yciem", czsto dziaa usypiajco. Napisa ksik wycznie z zakocze wierszy, ktre si napisao. Inna moliwo: nie pisa wierszy, tylko same zakoczenia wierszy. S to dwie prby bez wyjcia. Tak, jak wtpi si w kad wiar, wypadaoby rwnie wtpi w brak wiary. Wtpi w niewiar, wtpi w niedowierzanie. Moe jest to najbardziej twrczy wymiar wtpliwoci. I moe doprowadzi nas do innej, swobodniejszej formy wiary: wiary w wtpliwo. Nie jest ciekawe zobaczy przyszo, ani te zobaczy siebie lub rzeczy z perspektywy przyszoci wymylonej. Ciekawe jest zobaczy przyszo w teraniejszoci, przyszo obecn. mia si na powanie da si tylko z tego, co powane.
ROBERTO JUARROZ
129
(155) La poesa es por naturaleza una culminacin de la sinceridad humana, as como la poltica o los negocios, tambin por naturaleza, son extremos de la insinceridad. (172) Me cuesta a veces desprenderme de algunos papeles, escritos o no. En el segundo caso, todo papel es por lo menos un signo o una palabra virtual, en potencia: algo que puede ser. Y a veces es ms dificil separarse de lo que puede ser que de lo que es. (180) Tener razn no significa casi nada, aunque casi todos crean tenerla. La razn es opinin y la opinin es un punto de vista parcial e insuficiente. Hay que alcanzar una visin interior de cada cosa. Hay que ser visin interior.
Poezja jest z natury esencj ludzkiej szczeroci tak jak polityka lub handel, ze swej natury, s szczytami nieszczeroci.
Czasem trudno mi pozby si niektrych kartek, zapisanych lub nie. W tym drugim przypadku, kada kartka jest przynajmniej znakiem lub sowem wirtualnym, potencjalnym: czym, co moe by. I czasem trudniej jest rozsta si z tym, co moe by, ni z tym, co jest. Mie racj nie znaczy prawie nic, choby prawie wszyscy wierzyli, e j maj. Racja jest opini, a opinia jest punktem widzenia, jednostronnym i niewystarczajcym. Trzeba osign wewntrzne widzenie kadej rzeczy. Trzeba by wewntrznym widzeniem. Tajemniczych skojarze midzy niektrymi obrazami lub ideami rnych twrcw, wspczesnych sobie lub z odmiennych epok, nigdy nie udaje si wyjani do koca poprzez nieprawdopodobne wpywy lub ewentualne zwizki bezporednie tylko poprzez istnienie niezalenej sfery ducha, ktra jest naszym udziaem w chwilach wyjtkowej peni.
eby zbliy si do poezji, dobrze jest czasami przypomnie sobie niektre rzeczy, ktrymi poezja nie jest. I tak, na przykad, poezja nie jest terapi ani wypowiedzi, ani ideologi, ani polityk, ani religi, i literatur rwnie nie. Nie przychodzi nikogo leczy, nie jest nieprzerwanym cigiem wnioskw, nie ksztatuje systemu wyjanie ani odpowiedzi, nie jest form ratunku, nie tworzy konstrukcji mniej lub bardziej elokwentnej. Moe jest wanie przeciwiestwem tego wszystkiego.
(183) La misteriosa asociacin entre ciertas imgenes o ideas de creadores diversos, contemporneamente o en pocas distintas, no acaba nunca de explicarse por improbables influencias o eventuales vinculaciones directas, sino por la existencia de una autnoma zona del espritu, que todos compartimos en momentos de excepcional plenitud.
(201) Para acercarse a la poesa, es bueno recordar a veces algunas cosas que la poesa no es. As, por ejemplo, la poesa no es una teraputica, ni un discurso, ni una ideologa, ni una poltica, ni una religin, ni tampoco literatura. No viene a curar a nadie, no es una ilacin ininterrumpida, no configura un sistema de explicaciones o respuestas, no es una forma de salvacin, no forja una estructura ms o menos palabresca. Tal vez sea precisamente lo contrario de todo eso.
ROBERTO JUARROZ
130
___________________________________________________________________________
U
Prawie fikcja
(1) Estaban tan unidos que cuando uno de los dos se iba, el otro volva. (7) Era castigado cada da, cuidadosamente, a la misma hora. Acab por saltar esa hora. Por eso los das de aquel hombre tuvieron una hora de menos. (14) Pasa tn rpido el tiempo, que todo cuanto ha ocurrido no parece haber tenido tiempo de ocurrir. (19) El hielo parece una piedra. El hombre parece dios. Pero el hombre y el hielo tienen prisa. (21) Tal vez el sentido de nadie sea la personificacin y el paliativo de nada. Un poco menos de abismo en el abismo. (29) En una calle, un hombre esperaba que pasara alguien. Y no pasaba nadie. l esper, esper. Y no pas nadie. Entonces sali huyendo. Y tampoco encontr a nadie. Aquel hombre termin por darse cuenta: l era nadie. (37) Ser posible traer los personajes del sueo afuera del sueo y conversar con ellos? Debe ser ms fcil de lo que suponemos. Basta con recordar que el estar fuera del sueo es estar en un sueo invertido. Byli tak zczeni ze sob, e gdy jedno z nich odchodzio, drugie powracao. Karano go kadego dnia, dokadnie o tej samej godzinie. Na koniec opuci t godzin. Dlatego dni tego czowieka miay o godzin mniej.
Czas mija tak szybko, e wydaje si, e wszystko to, co si zdarzyo, nie miao czasu si zdarzy. Ld wydaje si kamieniem. Czowiek wydaje si bogiem. Ale czowiek i ld si spiesz. Moe znaczenie sowa nikt jest zarazem uosobieniem i paliatywem sowa nic. Troch mniej otchani w otchani. Na jednej z ulic czowiek czeka, a kto przejdzie. I nie przechodzi nikt. Poczeka jeszcze. I nie przeszed nikt. Wtedy zacz ucieka. I te nie spotka nikogo. Na koniec ten czowiek zrozumia: to on by tym nikim. Czy byoby moliwe zabra postaci ze snu poza sen i porozmawia z nimi? To powinno by atwiejsze, ni przypuszczamy. Wystarczy pamita, e by poza snem to by we nie odwrconym.
ROBERTO JUARROZ
131
(50) Se especializ en escaleras descendentes. Termin por caer hacia arriba. (64) Es difcil atreverse a renunciar al propio nombre sobre la lpida. Sin embargo, ese nombre ser una interferencia. (67) A veces el pensamiento no me deja leer. (80) Cunto amaramos una puerta que nadie tuviera que abrir. (88) Hay que tener la prudencia de cambiar slo por partes, ya que cambiar por entero es adoptar sin condiciones lo desconocido. (97) Me parece haber sufrido una eternidad. Quiero pasar a otra. (124) Hemos aprendido a escribir sobre todas las superficies, hasta sobre el agua. Pero no hemos aprendido a escribir encima del silencio, quiz porque no sabemos escribir con el silencio.
Jego specjalnoci byy schody wznoszce si. Na koniec spad w gr.
Trudno jest odway si na rezygnacj z wasnego imienia na nagrobku. A jednak imi to bdzie tylko zakceniem.
Czasem myl nie pozwala mi czyta.
Jake kochalibymy drzwi, ktrych nikt nie musiaby otwiera. Trzeba by rozsdnym i zmienia si tylko po kawaku, bo zmieni si cakowicie oznacza przyj bezwarunkowo to, co nieznane. Wydaj mi si, e cierpiaem ca wieczno. Chc przej do innej. Nauczylimy si pisa po kadej powierzchni, nawet po wodzie. Ale nie nauczylimy si zapisywa powierzchni ciszy, moe dlatego, e nie umiemy pisa cisz.
___________________________________________________________________________
U
132
I. Twrczo Roberto Juarroza

Poesa vertical, Buenos Aires, Equis, 1958. Segunda poesa vertical, Buenos Aires, Equis, 1963. Tercera poesa vertical (wstp Julio Cortzar), Buenos Aires, Equis, 1965. Cuarta poesa vertical, Buenos Aires, Aditor, 1969. Quinta poesa vertical, Buenos Aires, Equis, 1974. Poesa vertical, Barcelona, Barral, 1974 (Ocnos 46). Poesa vertical (1958-1975), w tym Sexta poesa vertical, Caracas, Monte Avila, 1976. Poesa vertical: Antologa mayor (wstp Roger Munier), Buenos Aires, Carlos Lohl, 1978. Poesa y creacin. Dilogos con Guillermo Boido, Buenos Aires, Carlos Lohl, 1980. Poesa vertical: Nuevos poemas, Buenos Aires, Mano de obra, 1981. Sptima poesa vertical, Caracas, Monte Avila, 1982. Octava poesa vertical, Buenos Aires, Carlos Lohl, 1984. "Poesa y realidad" (Discurso de incorporacin), Boletn de la Academia Argentina de Letras, 51 (1986). Poesa, literatura y hermenutica. Conversaciones con Teresita Sagui, Mendoza, Centro Argentino de Estudios Interdisciplinarios (CADEI), 1987. Novena poesa vertical, Mxico, Papeles Privados, 1987. Novena poesa vertical. Dcima poesa vertical. Buenos Aires, Carlos Lohle, 1987. Poesa vertical: Antologa incompleta (wstp Louis Bourne), Madrid, Playor, 1987. Undcima poesa vertical, Buenos Aires, Carlos Lohl, 1988. Duodcima poesa vertical, Buenos Aires, Carlos Lohle, 1991.
133 Treizime posie verticale. dition bilingue (tum. Roger Munier) Paris, Jos Corti, 19926.
TP PT
"Fragmentos verticales". Palimpsesto 6 (1993), str. 67-71. Poesa vertical, 1958/1982, Buenos Aires, Emec, 1993. Poesa vertical, 1983/1993, Buenos Aires , Emec, 1993. Quatorzime posie verticale. Edition bilingue (tum. Sylvia Baron-Supervielle) Paris, Jos Corti, 19977.
TP PT
Dcimocuarta poesa vertical, Buenos Aires, Emec, 1997.
II. Publikacje na temat twrczoci Roberto Juarroza

Baron-Supervielle, Silvia, "Une ouverture verticale" w Quinzaine littraire 621 (1993). Boido, Guillermo, "Juicio critico", w Poesa argentina contempornea, Buenos Aires, Fundacin Argentina para la Poesa, 1978, t. 2. Bourne, Louis, "Prlogo: un buceador en el trasfondo del ser" w Poesa vertical. Antologa incompleta de Roberto Juarroz, Madrid, Playor, 1987. Cabrera, Miguel, "La pasin de la totalidad: Poesa y/o prosa vertical", w Cuadernos americanos 257 (1984) Camus, Michel, "Lettre Basarab Nicolescu sur notre ami Roberto Juarroz" w Bulletin Interactif du Centre International de Recherches et tudes Transdisciplinaires, n. 5, czerwiec 1995, http://perso.club-internet.fr/nicol/ ciret/bulletin/b5c4.htm Cerrato, Laura, "Acerca de la poesa y el desnombrar", w Ensayos sobre poesa comparada, Buenos Aires, Botella al mar, 1985. ---, "La historia de dcimocuarta poesa vertical" w Dcimocuarta poesa vertical, Buenos Aires, Emec, 1997. Cobo Borda, Juan Gustavo. "Poesa hispanoamericana del siglo XX: una aproximacin", w Letras de esta Amrica, Bogot, Universidad Nacional de Colombia, 1986. ---. "Poesa hispanoamericana: repaso con novedades" w Insula 5, 12-13, 1989. Cuadra, Pablo Antonio, "Poetas de Amrica: Roberto Juarroz", w La Prensa Literaria, Managua, 14, sierpie 1982.
6
TP PT
7
TP PT
Wydanie francuskie poprzedzio publikacj tego tomiku w Argentynie. Jak wyej.
134 Foffani, Enrique Abel, "La poesa de Roberto Juarroz y el Oriente: la otra lgica", w Cuadernos Hispanoamericanos, Madrid, n. 471, IX, 1989. Fogel, Jean-Franois i Rondeau, Daniel, "Pourquoi crivez-vous? 400 crivains rpondent", w Libration, n. 30-31, 1988. Hubin, Christian, La fort en fragments, Paris, Jos Corti, 1987. Loubet, Jorgelina, "Meditacin, concentracin, ardimiento: Roberto Juarroz" w Coordenadas literarias. Estudios de literatura argentina, Buenos Aires, El Francotirador Ediciones, 1996. Malpartida, Juan, "La perfeccin indefensa" w Cuadernos hispanoamericanos n. 480, 1990. Meneses, Carlos, "Poesa vertical de Roberto Juarroz" w Insula n. 362, 1977. Munier, Roger, "Palabras liminares" (tum. z franc. Laura Cerrato), Poesa vertical. Antologia mayor, Buenos Aires, Carlos Lohl, 1978 ---, "Tout commence ailleurs", w Bulletin Interactif du Centre International de Recherches et tudes Transdisciplinaires, numer 5, czerwiec 1995, http://perso.club-internet.fr/nicol/ ciret/bulletin/b5c4.htm Nicolescu, Basarab, "La vie suit la vie" w Bulletin Interactif du Centre International de Recherches et tudes Transdisciplinaires, numer 5, czerwiec 1995, http://perso.clubinternet.fr/nicol/ ciret/bulletin/b5c6.htm Ortega, Julio (wydanie, wstp i przypisy) Antologia de la poesa hispanoamericana actual, Mxico, Siglo XXI, 1987. Pagni, Andrea, "Zona de discusin" w Literatura argentina hoy. De la dictadura a la democracia, Univ. de EichstSigmatt, Ed. Karl Kohut, Andrea Pagni, Frankfurt a/Main, Vervuert, 1989. Palley, Julian, "Roberto Juarroz: Los portalones del sueo" w Revista iberoamericana 151, 1990, University of Pittsburg, t. 51. Paz, Octavio, Los hijos del limo. Del romanticismo a la vanguardia, Barcelona, Seix Barral, 1974. ---, "El pozo y la estrella" w La Nacin, Mexico, 9.IV.1995. Peltzer, Federico, "Discurso de recepcin a Don Roberto Juarroz", en Boletn de la Academia Argentina de Letras, Buenos Aires, n. 51, VII-XII 1986. Perednik, Jorge Santiago (wydanie i wstp), La nueva poesa argentina durante la dictadura (1976-1983), Buenos Aires, Calle Abajo, 1989. Pollmann, Leo, Argentinische Lyrik im Lateinamerikanischen Kontext: Der Fall Roberto Juarroz: Mit Einer Deutsch-spanishen Anthologie, Heidelberg, Winter, 1987.
135 ---. "Lirica y libertad. Posiciones de la poesa argentina del postcuarenta" w Literatura argentina hoy. De la dictadura a la democracia, Univ. de EichstSigmatt, Ed. Karl Kohut, Andrea Pagni, Frankfurt a/Main, Vervuert, 1989. Puente, Graciela Susana, "La experiencia de lo absurdo en Roberto Juarroz" w Borges, Molinari, Juarroz. Noche, sed, absurdo. Buenos Aires, Botella al mar, 1984. Puente, Graciela y Paris, Diana, "Octava poesa vertical de Roberto Juarroz: convocatoria de los lmites" w La periodizacin de la literatura argentina. Problemas, criterios, autores, textos, Universidad Nacional de Cuyo, 1989. Rivera, Francisco, "Poesa vertical" w Inscripciones, Caracas, Fundarte, 1981. ---, "Roberto Juarroz o el descenso a las profundidades" w Cuadernos Hispanoamericanos n. 420, 1985. Rodrguez Padrn, Jorge, "La aventura potica de Roberto Juarroz" w Nueva Estafeta 54, 1983. Running, Thorpe, "Roberto Juarroz: Vertical Poetry and Structuralist Perspective" w Chasqui 2-3, 1982. ---, "La potica explosiva de Roberto Juarroz" w Revista iberoamericana 125, 1983, University of Pittsburg, t. 49. ---, "Roberto Juarroz: Exploding the limits", w The Critical Poem: Borges, Paz, and Other Language-Centered Poets in Latin America, Lewisburg, Bucknell University Press, 1996. Santiago, Jose Alberto, "Roberto Juarroz y las otras circunstancias". Nueva Estafeta 16, 1980. Silva, Ludovico, "Decir de lo indecible. La poesa de Roberto Juarroz" w Actual 2, 1968. Sola, Graciela de, "Roberto Juarroz y la nueva poesa argentina", w Cuadernos Hispanoamericanos, Madrid, n. 193, I 1966. Sucre, Guillermo, "Espacio rojo y espacio blanco" w Eco, (XXIII/4), 136, 1971. --- "Poesa Critica: Lenguaje y Silencio" w Revista iberoamericana 76-77, 1971, t. 37. --- "Roberto Juarroz: sino/ si no" w Plural 27, 1973. --- "La metfora incompleta" w Plural 46, 1975. --- "Juarroz: Sino/Si no" w La mscara, la transparencia, Mxico, FCE, 1985. Varderi, Alejandro, "Operacin para diseccionar un poema. Sptima poesa vertical" w Zona Franca III Epoca, 30-31, 1982. Velter, Andr, "La posie comme lvation" w Le Monde, Paris, 4.IV.1995.
136 Verhesen, Fernand, "Roberto Juarroz" w Bulletin Interactif du Centre International de Recherches et tudes Transdisciplinaires, numer 5, czerwiec 1995, http://perso.clubinternet.fr/nicol/ciret/bulletin/b5c3.htm Xirau, Ramon, "Roberto Juarroz" w Sep/Setentas, 1972. Poesa iberoamericana. Doce autores. Mexico,
III. Wywiady
"Roberto Juarroz: El vuelo hacia adentro", w Comn presencia 1.2, 1989. Alphant, Marianne, "Roberto Juarroz, il jouait au pote debout", w Libration, 20.II.1985. Boido, Guillermo, "Entrevista con Roberto Juarroz", w Hispamrica, a.VI, n.17, 1977. Cabrera, Miguel, "La mano dentro del espejo. Conversacin con Roberto Juarroz", w Cuadernos americanos 246.1, 1983. Gonzlez, Xavier, "Rencontre avec Roberto Juarroz", w Revue de Posie Spirale, INKARI 7, 1991. Gonzlez Dueas, Daniel y Toledo, Alejandro, La fidelidad al relmpago. Conversaciones con Roberto Juarroz, Iztapalapa, D.F., Universidad Autnoma Metropolitana, 1990. Pizarnik, Alejandra, "Entrevista con Roberto Juarroz" w Zona Franca 52, 1967. ---. "Entrevista con Roberto Juarroz" w Prosa potica. Gustavo Zuloaga, Medelln, Ed. Medelln, Endymion, 1987. Ponzo, Luis Alberto, "Entre el despertar y la nada. Conversacin con Roberto Juarroz" w Zona franca III Epoca 23, 1981. ---. "Dilogo con el poeta Roberto Juarroz" w Hora de poesa 40-41, 1985. Random, Michel, "Pour comprendre une voix, couter toutes les autres", w La Pense transdisciplinaire et le rel, Paris, Edition Dervy, 1996. ___________________________________________________________________________
Spis treci
TOU
UOT
3 13
TOU
UOT
TOU
UOT
125 125 126
PRAWIE POEZJA
TU UT
PRAWIE RACJA
TU UT
PRAWIE FIKCJA
TU UT TOU
130
UOT
132
UT
I. TWRCZO ROBERTO JUARROZA

TU TU
132
UT
II. PUBLIKACJE NA TEMAT TWRCZOCI ROBERTO JUARROZA III. WYWIADY

TU UT
133 136
ROBERTO JUARROZ (5 X 1925 - 31 III 1995) Argentyczyk, z wyksztacenia bibliotekarz, z zamiowania myliciel, z gbokiej wewntrznej potrzeby poeta. Czowiek niezwykle wiadomy i bardzo konsekwentny w swoich yciowych wyborach, zdecydowany wrg polityki i... literatury, przeciwnik angaowania si poetw w sprawy nie zwizane z poezj. Pozostawi po sobie kilkanacie tomikw "poezji pionowej", kilkaset "okruchw pionowych", trzy wypowiedzi programowe oraz nadziej na uwolnienie poezji z bagau gadulstwa i ciaru ornamentyki.
Marta Cichocka nie przepada za notkami biograficznymi, bo niewiele z nich wynika. Doktor iberystyki, pracownik naukowy Instytutu Neofilologii krakowskiej AP, zastpca red. naczelnego "Biuletynu Fotograficznego", wci kry mylami midzy Paryem a Buenos Aires. Ma na koncie zarwno wystawy fotograficzne, jak i teksty krytycznoliterackie, poezj, przekady. Jej fascynacja Juarrozem zacza si w 1996 roku i trwa do dzisiaj.

Roberto Juarroz - Poezja Pionowa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Roberto Juarroz - Poezja Pionowa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wybr, przekad i opracowanie Marta Cichocka

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

czyli o Poezji Pionowej Roberto Juarroza

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

podzielonych na strofy, rzadko rymowanych skada si naturalna interpunkcja (bez

MARTA CICHOCKA przerzutni), brak

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY eksperymentw awangardowych, jzyk wolny od

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

PROLOG JEST CAKOWICIE ZBDNY

Laura Cerrato, z tomiku Sowa w lustrze

POEZJA PIONOWA: TOM PIERWSZY (1958)

POEZJA PIONOWA: TOM PIERWSZY (1958)

POEZJA PIONOWA: TOM PIERWSZY (1958)

POEZJA PIONOWA: TOM PIERWSZY (1958)

iebo te ma zmarszczki, ale nie po to, eby myle.

POEZJA PIONOWA: TOM PIERWSZY (1958)

ak, istnieje dno.

POEZJA PIONOWA: TOM PIERWSZY (1958)

POEZJA PIONOWA: TOM DRUGI (1963)

POEZJA PIONOWA: TOM DRUGI (1963)

POEZJA PIONOWA: TOM DRUGI (1963)

POEZJA PIONOWA: TOM DRUGI (1963)

POEZJA PIONOWA: TOM DRUGI (1963)

POEZJA PIONOWA: TOM DRUGI (1963)

POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)

POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)

POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)

atrze to opowiada sobie bajk. Albo opowiada j wiatu.

POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)

POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)

POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)

POEZJA PIONOWA: TOM TRZECI (1965)

szystko jest otwartym okiem. A ja jestem czci tego oka.

Ale gdy moje oko si zamknie, czego bd czci? Zamknitego oka?

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

ycie rysuje drzewo, a mier rysuje drugie. ycie rysuje gniazdo,

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

Znalelimy most, ktry sta si wod.

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

POEZJA PIONOWA: TOM CZWARTY (1969)

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

iektre ycia trwaj jedn chwil: swoich narodzin.

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

ada do umieszcza swoj chmur na osobnym niebie.

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

POEZJA PIONOWA: TOM PITY (1974)

bj gow rekoma, jakby mona byo da jej schronienie.