RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 Roku

INSPEKCJA OCHRONY RODOWISKA Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska
RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO w 2011 roku
BIBLIOTEKA MONITORINGU RODOWISKA Lublin 2012
Wydano ze rodkw:
Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie

Opracowano przez zesp pracownikw:
Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Lublinie
Pod kierunkiem Leszka elaznego Lubelskiego Wojewdzkiego Inspektora Ochrony rodowiska w Lublinie Redakcja: Alicja Roguska Teresa Grzywaczewska Autorzy: Zuzanna Balcerek, Jolanta Dobrzyska, Grayna Gle, Stanisaw Godyski, Teresa Grzywaczewska, Teresa Kowalczuk, Renata Lesicka, Urszula ukaszek, Joanna Miazga, Krystyna Michna, Magdalena Milanowska - Pitura, Bernadeta Nowosielska, Dorota Parcheta, Margaryta Sobociska, Joanna luz, Jadwiga Tkaczyk, Urszula Tychmanowicz, Grzegorz Uliski W opracowaniu wykorzystano materiay: Gwnego Urzdu Statystycznego Wojewdzkiego Urzdu Statystycznego w Lublinie Lubelskiego Urzdu Wojewdzkiego Urzdu Marszakowskiego w Lublinie Pastwowej Inspekcji Sanitarnej Wojewdzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Lublinie Instytutu Ochrony rodowiska w Warszawie Generalnej Dyrekcji Drg Krajowych i Autostrad Oddzia w Lublinie Zarzdu Drg Wojewdzkich w Lublinie PKP S.A. Zakadu Linii Kolejowych w Lublinie Zdjcie na okadce w botny z terenu RPN Pawe Marczakowski Zdjcia na przekadkach Pawe Marczakowski oraz archiwum WIO Raport jest dostpny na stronie internetowej WIO Lublin pod adresem www.wios.lublin.pl Druk ekologiczny Niniejsza publikacja zostaa wykonana na papierze CYCLUS PRINT. Jest to papier bezdrzewny, bezchlorowy (PCF Process Chlorine Free) 100% recycled, wyprodukowany zgodnie z norm jakoci ISO 9001 oraz z wymaganiami dotyczcymi ochrony rodowiska okreslonymi norm ISO 14001. ISBN 978-83-927530-4-9 Przygotowanie do druku: Magorzata Nieko Druk i oprawa: AWR Magic, 20-234 Lublin, ul. Megiewska 32, www.magic.lublin.pl
SPIS TRECI
Informacje o wojewdztwie
7 11
27
Powietrze
Chemizm opadw atmosferycznych
Wody
Wody powierzchniowe pynce Wody powierzchniowe stojce Monitoring geochemiczny osadw Wody podziemne
29
32 53 58 61
Haas
65 73 83 89 93 101 105 109 111
Odpady
Promieniowanie elektromagnetyczne
Monitoring przyrody
Dziaalno kontrolna WIO
Dziaalno laboratoryjna
Wsppraca midzynarodowa
Spis map
Wykaz skrtw
Szanowni Pastwo
Waciwa realizacja polityki ekologicznej pastwa, w szczeglnoci dziaania na rzecz zasady zrwnowaonego rozwoju, wymaga cigego monitorowania rodowiska tak, aby na kadym szczeblu zarzdzania jak rwnie na rnych poziomach korzystania z jego zasobw, byo to dziaanie wiadome i odpowiedzialne, poparte rzeteln wiedz na temat jego stanu. ywi nadziej, e tej idei suy cykl raportw o stanie rodowiska wojewdztwa lubelskiego, ktrego kolejne wydanie z przyjemnoci polecam Pastwa lekturze. Prezentowane opracowanie wpisuje si w prowadzon przez Inspekcj Ochrony rodowiska otwart polityk informacyjn w dziedzinie ochrony rodowiska. Szeroki zakres prac analityczno-badawczych realizowany przez nasz instytucj przekada si na oceny stanu rodowiska w poszczeglnych komponentach. Oceniajc stan rodowiska staramy si rwnie wskaza presje, jak i rodki zaradcze jakie naley sukcesywnie podejmowa. Dzikuj serdecznie wszystkim pracownikom Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska, ktrzy uczestnicz w caym procesie, w ktrego konsekwencji mg powsta raport, jak rwnie wszystkim subom i instytucjom wsppracujcym. Szczeglne podzikowania skadam Wojewdzkiemu Funduszowi Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie za wsparcie finansowe publikacji.
mgr in. Leszek elazny Lubelski Wojewdzki Inspektor Ochrony rodowiska w Lublinie
INFORMACJE O WOJEWDZTWIE
RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku
Informacje o wojewdztwie
Wojewdztwo lubelskie zajmuje powierzchni 25 122 km2, co stanowi 8% powierzchni kraju. Znajduje si w rodkowo wschodniej czci Polski, graniczc od wschodu z Ukrain i Biaorusi. Funkcjonujce przejcia graniczne drogowe i kolejowe: polsko biaoruskie (Kukuryki, Terespol, Sawatycze) oraz polsko ukraiskie (Dorohusk, Zosin, Hrebenne) peni istotn rol w kontaktach ze wschodem. Wojewdztwo graniczy rwnie z wojewdztwami: podlaskim, mazowieckim, witokrzyskim i podkarpackim. Lubelszczyzn zamieszkuje 2 151,9 tys. osb, czyli 5,6% ludnoci Polski. Wojewdztwo naley do sabo zurbanizowanych wikszo ludnoci (ok. 53,4%) zamieszkuje tereny wiejskie. Administracyjnie podzielone jest na 24 powiaty (w tym 4 miasta na prawach powiatu: Lublin, Biaa Podlaska, Chem i Zamo) i 213 gmin. Stolic wojewdztwa jest Lublin z liczb mieszkacw 348 450, ktry jest uwaany za najwikszy orodek akademicki i jeden z najwaniejszych orodkw gospodarczych na terenie wschodniej Polski. Wojewdztwo lubelskie charakteryzuje si klimatem umiarkowanym kontynentalnym. Roczna suma opadw naley do niskich w skali kraju i wynosi od ok. 500 mm na pnocy po ponad 600 mm na poudniu. Na Lubelszczynie eksploatowane s surowce naturalne takie jak: wgiel kamienny, gaz ziemny, ropa naftowa. Region jest sabo uprzemysowiony, a dominuj zakady przemysu spoywczego, chemicznego i elektromaszynowego. Do dobre gleby sprzyjaj natomiast produkcji rolnej, ktrej udzia jest znaczcy w skali kraju. Obszar wojewdztwa jest atrakcyjny pod wzgldem walorw przyrodniczo krajobrazowych, naley tu wymieni: 2 parki narodowe (Roztoczaski i Poleski), 17 parkw krajobrazowych, 17 obszarw chronionego krajobrazu oraz 83 rezerwaty przyrody. Najcenniejsze przyrodniczo s: Pojezierze czysko Wodawskie, Roztocze oraz doliny Wisy i Bugu.
Panorama starego miasta w Lublinie stolicy wojewdztwa Fot. Archiwum WIO
Dziedziniec zamkowy
Fot. Archiwum WIO
Fot. P. Marczakowski
INFORMACJE O WOJEWDZTWIE
Tabela 1. Wojewdztwo lubelskie na tle kraju (rdo: GUS, 2010 r.) Wyszczeglnienie Powierzchnia w km2 Gsto zaludnienia na 1 km2 Ludno w tys. osb wg faktycznego miejsca zamieszkania w tym: w miastach na wsi Ludno w wieku nieprodukcyjnym na 100 osb w wieku produkcyjnym Liczba powiatw ogem w tym miasta na prawach powiatu Liczba gmin Liczba miast Stopa bezrobocia rejestrowanego w % cieki przemysowe i komunalne odprowadzane do wd i ziemi w hm3 Ludno korzystajca z oczyszczalni ciekw ( w tys.) Emisja przemysowych zanieczyszcze powietrza z zakadw szczeglnie uciliwych w tys. ton pyowych gazowych gazowych (bez CO2) Odpady komunalne zebrane w cigu roku w tys. ton Odpady komunalne zebrane na 1 mieszkaca w kg Powierzchnia o szczeglnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w tys. ha % pow. w tym: parki narodowe rezerwaty przyrody parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu pozostae formy Polska 312 679 122 38 200 23 264,4 14 935,7 55 314 65 2 479 903 12,4 9 216,8 24 921,6 Wojewdztwo lubelskie 25 122 86 2 151,9 1 002,6 1 149,3 58 20 4 213 42 13,1 150 1 155,1 Miejsce w kraju 3 12 9 10 5 19 10 11
62,5 216 155,4 1 703,9 10 044,2 263,0
2,8 5 196,0 33,0 337,8 156,7
11 12 12 11 16
10 143,1 32,4 314,5 164,2 2 529,0 6 990,0 145,4
570,0 22,7 18,2 11,5 233,2 299,2 7,8
10 12 10 6 2 12 -
Mapa 1. Podzia administracyjny wojewdztwa lubelskiego (rdo: GUS)
10
POWIETRZE
Powietrze
Presje
Zanieczyszczenia powietrza stanowi gazy, ciecze i ciaa stae obecne w powietrzu, ale nie bdce jego naturalnymi skadnikami, lub te substancje wystpujce w ilociach wyranie zwikszonych w porwnaniu z naturalnym skadem powietrza. Powietrze pozbawione naturalnych granic umoliwia rozprzestrzenianie si zanieczyszcze na due odlegoci. Wyemitowane zanieczyszczenia w zalenoci od ich charakteru, wysokoci emitora, warunkw meteorologicznych i topograficznych mog przekracza granice pastw i kontynentw. Rodzaj rda zanieczyszczenia i zwizane z nim warunki wprowadzenia substancji do atmosfery jest jednym z gwnych czynnikw determinujcych rozprzestrzenianie si zanieczyszcze. Zanieczyszczenia powietrza mog pochodzi ze rde naturalnych (poary lasw, wybuchy wulkanw, erozja ska i gleb, py kosmiczny, burze piaskowe, tereny zielone, z ktrych pochodz pyki rolinne) oraz ze rde antropogenicznych zwizanych z dziaalnoci czowieka. Najwikszymi antropogenicznymi rdami emisji zanieczyszcze do powietrza s: zorganizowane rda emitujce zanieczyszczenia w czasie procesw energetycznego spalania paliw oraz przemysowych procesw technologicznych (tzw. emisja punktowa), rodki transportu samochodowego, wodnego, lotniczego (tzw. emisja liniowa), paleniska i kotownie indywidualnych systemw grzewczych, budynkw oraz niezorganizowana emisja powierzchniowa z procesw technologicznych oraz had i skadowisk odpadw (tzw. emisja powierzchniowa). Na terenie wojewdztwa lubelskiego, wedug danych GUS za 2010 rok, emisja zanieczyszcze do powietrza z 94 zakadw szczeglnie uciliwych wyniosa 5 198,9 tys. Mg, w tym emisja pyw 2,8 tys. Mg i emisja gazw (z CO2) 5 196,1 tys. Mg. Udzia wyemitowanych zanieczyszcze pyowych stanowi 4,5%, a gazowych 2,4% emisji krajowej i usytuowa wojewdztwo lubelskie na miejscu 11 w emisji pyw i 12 w emisji gazw (z uwzgldnieniem CO2) (wykresy 1 i 2). Z funkcjonujcych na terenie naszego wojewdztwa 94 zakadw szczeglnie uciliwych dla czystoci powietrza, 77,6% posiadao urzdzenia do redukcji zanieczyszcze pyowych, a tylko
Fot. Archiwum WIO
9,6% do redukcji zanieczyszcze gazowych (rdo: GUS). W roku 2011 do WIO w Lublinie zostay przesane informacje od 168 podmiotw gospodarczych korzystajcych ze rodowiska. Z tych podmiotw w 2011 roku czna emisja zanieczyszcze do powietrza wyniosa 5 692,1 tys. Mg (z CO2), w tym 2,8 tys. Mg pyw, 5 689,3 tys. Mg gazw, w tym 5 425,9 tys. Mg CO 2 (rdo: WIO).
Wojewdztwo Lubelskie 4,5%
Pozostae wojewdztwa 95,5%
Wykres 1. Udzia emisji zanieczyszcze pyowych z zakadw szczeglnie uciliwych w Polsce w 2010 r. (rdo: GUS)
Wojewdztwo Lubelskie 2,4%
Pozostae wojewdztwa 97,6%
Wykres 2. Udzia emisji zanieczyszcze gazowych z zakadw szczeglnie uciliwych w Polsce w 2010 r. (rdo: GUS)
12
POWIETRZE
W wojewdztwie lubelskim wystpuje due zrnicowanie w rozmieszczeniu rde emisji. Pod wzgldem iloci uwolnionych zanieczyszcze do powietrza w roku 2011 na czoowych miejscach znalazy si: powiat puawski - 1 977 889,6 Mg (34,8%) i powiat chemski - 1 785 753,1 Mg (31,4%), natomiast powiat janowski - 1 092,6 Mg (0,02%) znalaz si na ostatnim miejscu. Lokalizacj podmiotw wprowadzajcych do powietrza powyej 100 Mg zanieczyszcze cznie w cigu roku, przedstawia mapa 2.
Mapa 2. Emisja zanieczyszcze do powietrza ze rde punktowych w 2011 r. o cznej iloci powyej 100 Mg - bez CO2 (rdo: WIO)
13
Zakady, ktre wprowadziy do powietrza najwiksz ilo zanieczyszcze: 1. Zakady Azotowe PUAWY S.A. w Puawach 1 977 872,9 Mg (34,7%) 2. Cemex Polska Sp. z o.o. Zakad Cementownia Chem 1 485 708,5 Mg (26,1%) 3. Elektrociepownia Lublin-Wrotkw Sp. z o.o. w Lublinie 593 719,6 Mg (10,4%) 4. Grupa Oarw S.A. Zakad Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym - 294 145,2 Mg (5,2%) 5. MEGATEM EC- LUBLIN Sp. z o. o. w Lublinie 275 208,6 Mg (4,8%) 6. Pozostae zakady 1 068 880,3 Mg (18,8%).
W roku 2010 emisja zanieczyszcze gazowych (bez CO2) ulega zmniejszeniu, w stosunku do roku 2000 o 8,8 tys. Mg tj. o 22,3%. Emisja dwutlenku siarki utrzymaa tendencj spadkow i zmniejszya si o 39,4% w odniesieniu do 2000 r., emisja tlenkw azotu take zmniejszya si o 21,6% w stosunku do najwyszego poziomu (rok 2004) w tym dziesicioleciu, natomiast tendencja wzrostowa wystpia w przypadku emisji tlenku wgla o 13% w odniesieniu do roku 2007, w ktrym to warto bya najwysza (wykres 5).
18,8% 4,8% 5,2% 10,4% 26,1%
34,7%
25 20 tys. Mg/rok 15 10 5
dwutlenek siarki dwutlenek siarki ze spalania paliw
tlenki azotu tlenki azotu ze spalania paliw
tlenek wgla
Zakady Azotowe "PUAWY" S.A. w Puawach Cemex Polska Sp. z o.o. Zakad Cementownia Chem Elektrociepownia Lublin-Wrotkw Sp. z o.o. w Lublinie Grupa Oarw S.A. Zakad Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym "Megatem EC- Lublin" Sp. z o. o. w Lublinie Pozostae zakady
Wykres 3. Zakady wprowadzajce najwiksz ilo zanieczyszcze do powietrza w wojewdztwie lubelskim w 2011 r. (rdo: WIO)
2000
2001
2002
2003
2004
2005 rok
2006
2007
2008
2009
2010
Wykres 5. Emisja zanieczyszcze gazowych z zakadw szczeglnie uciliwych w latach 2000-2010 w wojewdztwie lubelskim (rdo: GUS)
tys. Mg/rok
Najwikszy udzia w emisji zanieczyszcze do powietrza ma dwutlenek wgla, powstajcy w procesie spalania paliw i przy produkcji cementu. Warto wyemitowanego dwutlenku wgla z zakadw szczeglnie uciliwych w 2010 r. wzrosa o 14%, w porwnaniu do roku 2000, natomiast w odniesieniu do 2007 r. kiedy to osigna najwyszy poziom w ostatnim dziesicioleciu, zmniejszya si o 2% (wykres 4).
6000 5000 4000 tys. Mg/rok 3000 2000 1000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 rok 2006 2007 2008 2009 2010
W roku 2010 okoo 70% oglnej iloci wyemitowanych do powietrza zanieczyszcze pyowych pochodzio z procesw spalania paliw. Podobnie jak w latach ubiegych utrzymaa si tendencja spadkowa emisji pyw, uzyskana w 2010 warto 2,8 tys. Mg stanowia 35% wartoci zanotowanej w roku 2000 (wykres 6).
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2000 2001 2002
ogem
ze spalania paliw
2003
2004
2005 rok
2006
2007
2008
2009
2010
Wykres 6. Emisja zanieczyszcze pyowych z zakadw szczeglnie uciliwych w latach 2000-2010 w wojewdztwie lubelskim (rdo: GUS)
Wykres 4. Emisja dwutlenku wgla z zakadw szczeglnie uciliwych w latach 2000-2010 w wojewdztwie lubelskim (rdo: GUS)
14
POWIETRZE
Stan
W 2011 r. prowadzono monitoring jakoci powietrza na 52 stanowiskach pomiarowych, w tym na 23 z pomiarem automatycznym. Na pozostaych stanowiskach wykonywane byy pomiary manualne, w tym na 7 - okresowe. Stacje te nadzorowane byy przez Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Lublinie, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Roztoczaski Park Narodowy (mapa 3). Zweryfikowane wyniki pomiarw oraz wyniki pomiarw prowadzonych na stanowiskach o duej reprezentatywnoci w ssiednich wojewdztwach, a take dane o wielkoci emisji, byy podstaw sporzdzenia rocznej oceny jakoci powietrza oraz klasyfikacji stref. Zgodnie z obowizujcymi przepisami oraz Wytycznymi do rocznej oceny jakoci powietrza w strefach wykonywanej wg zasad okrelonych w art. 89 ustawy Prawo ochrony rodowiska z uwzgldnieniem wymogw dyrektywy 2008/50/WE i dyrektywy 2004/107/WE zatwierdzonymi przez GIO, ocen objto nastpujce substancje:
benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ow, tlenek wgla, ozon, py zawieszony PM10 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/ piren ze wzgldu na ochron zdrowia, dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon ze wzgldu na ochron rolin. Ocen jakoci powietrza wykonuje si w strefach, ktrymi w wojewdztwie lubelskim s: Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska (obszar wojewdztwa poza aglomeracj) dla kryterium ochrony zdrowia oraz strefa lubelska dla kryterium ochrony rolin. W 2011 r. w obu strefach wojewdztwa dotrzymane byy standardy jakoci powietrza dla nastpujcych zanieczyszcze: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, benzenu, tlenku wgla, substancji zawartych w pyle zawieszonym PM10 (oowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo/a/pirenu) oraz w Aglomeracji Lubelskiej dla pyu PM2,5. Pomimo notowanego ograniczenia emisji pyw i gazw ze rde przemysowych nadal identyfikuje si obszary z przekroczeniami ste pyu zawieszonego i ozonu. Wyniki klasyfikacji stref w wojewdztwie lubelskim przedstawiaj tabele 1-3.
Tabela 1. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakoci powietrza za 2011 r. ze wzgldu na ochron zdrowia Lp. Nazwa strefy 1. 2.
1) 2)
Kod strefy PL0601 PL0602
Symbol klasy wynikowej dla poszczeglnych zanieczyszcze dla obszaru caej strefy SO2 A A NO2 A A PM10 C C1) Pb A A C 6H 6 A A CO A A As A A Cd A A Ni A A B/a/P A A PM2,5 A B2)
Aglomeracja Lubelska Strefa lubelska
- obszarami przekrocze s miasta: Biaa Podlaska, Radzy Podlaski, Puawy, Chem, Zamo - przekroczenia stwierdzono w Biaej Podlaskiej i Zamociu
Tabela 2. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakoci powietrza za 2011 r. ze wzgldu na ochron rolin Lp. 1. Nazwa strefy Strefa lubelska Kod strefy PL0602 Symbol klasy wynikowej dla poszczeglnych zanieczyszcze w strefie SO2 A NOx A
Tabela 3. Klasa strefy dla ozonu uzyskana w ocenie jakoci powietrza za 2011 r. Lp. 1. 2. Nazwa strefy Aglomeracja Lubelska Strefa lubelska Kod strefy PL0601 PL0602 ze wzgldu na ochron zdrowia poziom docelowy A A poziom celu dugoterminowego D2 D2 A ze wzgldu na ochron rolin poziom docelowy poziomu celu dugoterminowego D2
Nie dotyczy
klasa A klasa B klasa C
Klasa D1 Klasa D2
klasa strefy dla zanieczyszczenia o steniach poniej poziomu dopuszczalnego bd docelowego, klasa strefy dla zanieczyszczenia o steniach powyej poziomu dopuszczalnego lecz nie przekraczajcych poziomu dopuszczalnego powikszonego o margines tolerancji, klasa strefy dla zanieczyszczenia o steniach powyej poziomu dopuszczalnego powikszonego o margines tolerancji, docelowego, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest okrelony o steniach powyej poziomu dopuszczalnego. klasa strefy dla ozonu o steniach nie przekraczajcych poziomu celu dugoterminowego, klasa strefy dla ozonu o steniach przekraczajcych poziom celu dugoterminowego.
15
L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Adres stacji/Waciciel Biaa Podlaska ul. Orzechowa /WIO Jarczew /IMGW Radzy Podlaski ul. Sitkowskiego 1 B /WIO Puawy ul. Lubelska 5 /WIO Puawy ul. Skowieszyska 51/WIO Lublin ul. liwiskiego 5/WIO Lublin ul. Obywatelska 13/WIO Wilczopole /WIO Chem ul. Jagielloska 64 /WIO Kranik ul. Koszarowa 10 A /WIO Zamo ul. Hrubieszowska 69A /WIO Biay Sup (RPN) /RPN
Rodzaj mierzonych zanieczyszcze SO2 NO2 C6H6 PM10 Pb As Cd Ni B/a/p Ozon NO NOx CO PM2,5
Mapa 3. Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujcych w 2011 r. (rdo: WIO)
16
POWIETRZE
Zanieczyszczenia gazowe oraz substancje oznaczane w pyle charakteryzoway si niskimi wartociami ste na obszarze caego wojewdztwa. rednie roczne stenia dwutlenku siarki wynosiy do 6,4 g/m3, maksymalne stenie 24-godzinne do 40,1 g/m3, tj. do 32,1% poziomu dopuszczalnego (wykres 7). W latach 2002-2011 stenia dwutlenku siarki wykazyway niewielk dynamik zmian. Wzrost ste rednich rocznych w ostatnich latach odnotowany na niektrych stanowiskach moe wynika z innego trybu prowadzenia pomiarw (wykres 8).
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
20 16 12 g/m 8 4 0
Lublin (to miejskie)
Biaa Podlaska (to miejskie)
Chem (to miejskie)
Zamo (to miejskie)
Wykres 8. rednie roczne stenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 2002- 2011 w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO, PIS)
Lublin ul. Obywatelska

D a =40 g/m
Biaa Podl. ul. Orzechowa Chem ul. Jagielloska Zamo ul. Hrubieszowska Jarczew Biay Sup (RPN)
0 25 50 75 maksymalne 24-godzinne stenia 100 125 g/m
0
Biay Sup (RPN)
D24 = 125 g/m
Lublin ul.Obywatelska Biaa Podl. ul. Orzechowa Chem ul. Jagielloska Zamo ul. Hrubieszowska Puawy ul. Lubelska Jarczew 5 10 15 20 stenie rednie roczne 25 30 35
40 g/m
Wykres 7. Maksymalne 24-godzinne stenia dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w wojewdztwie lubelskim w 2011 r. (rdo: WIO, IMGW)
Wykres 9. Stenia rednie roczne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w wojewdztwie lubelskim w 2011 r. (rdo: WIO, IMGW)
Najwysza rednia roczna warto dwutlenku azotu wystpowaa w Aglomeracji Lubelskiej i wynosia 22,6 g/m3 (56,5% poziomu dopuszczalnego), nastpnie w Puawach 20,0 g/m3 (50,0% poziomu dopuszczalnego). W Chemie, Biaej Podlaskiej
i Zamociu wartoci rednie roczne zmieniay si od 11,6 g/m3 do 13,6 g/m3 (wykres 9). Zdecydowanie wysze stenia NO2 w Aglomeracji Lubelskiej byy efektem znacznej emisji punktowej oraz duego udziau zanieczyszcze komunikacyjnych.
Tabela 4. Dwutlenek siarki zestawienie danych za 2011 r. Instytucja wykonujca pomiary Liczba wynikw pomiarw ste 24h w roku Liczba przekrocze dopuszczalnego stenia 24h w roku kalendarzowym ochrona zdrowia teren kraju 0 0 0 0 0 0
Lp.
Lokalizacja stanowiska pomiarowego
Stenie rednie roczne [g/m3]
Max. stenie 24h [g/m3]
Aglomeracja lubelska 1. 2. 3. 4. 5. 6. Lublin ul. Obywatelska 13 Biaa Podlaska ul. Orzechowa Chem ul. Jagielloska 64 Zamo ul. Hrubieszowska 69A Jarczew Biay Sup (teren RPN) WIO WIO WIO WIO IMGW RPN 332 Strefa lubelska 53 50 334 355 254 3,4 4,1 5,2 2,9 3,4* 20,0 17,5 28,3 20,8 10,6* 6,4 40,1
*- wynik niepewny z powodu niszej od wymaganej kompletnoci serii pomiarowej, RPN Roztoczaski Park Narodowy
17
W latach 2002-2011 stenia dwutlenku azotu nie ulegay wikszym zmianom (wykres 10).
Lublin ul.Obywatelska
W zakresie zanieczyszczenia powietrza benzenem najwysze stenie rednie roczne wystpio w Zamociu i wynosio 3,8 g/m3 (76% poziomu dopuszczalnego). Nisze wartoci, odnotowano w miastach: Biaa Podlaska 1,9 g/m3 i Kranik 2,6 g/m3.
0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Kranik ul. Koszarowa
Zamo ul. Hrubieszowska 0,5 1 1,5 stenie rednie roczne 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 g/m
40 35 30 25 g/m 20 15 10 5 0
Wykres 11. Stenia benzenu na stacjach pomiarowych wojewdztwa lubelskiego w 2011 r. (rdo: WIO)
Chem (to miejskie)
Zamo (to miejskie)
Wykres 10. rednie roczne stenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 2002-2011 w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO, PIS)
W Aglomeracji Lubelskiej niska kompletno pomiarw uniemoliwiy wyznaczenie stenia redniego dla roku kalendarzowego. Stenie rednie obliczone z okresu od stycznia do koca marca wynioso 2,4 g/m3 (wykres 11). Uzyskane wyniki wskazuj rwnie na dotrzymywanie zaostrzonych kryteriw okrelonych dla uzdrowisk i obszarw ochrony uzdrowiskowej.
Tabela 5. Dwutlenek azotu zestawienie danych za 2011 r. Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonujca pomiary Liczba zatwierdzonych wynikw pomiarw ste 24h w roku 336 Strefa lubelska 2. 3. 4. 5. 6. 7. Puawy ul. Lubelska 5 Jarczew Biaa Podlaska ul. Orzechowa Chem ul. Jagielloska 64 Zamo ul. Hrubieszowska 69A Biay Sup (teren RPN) WIO IMGW WIO WIO WIO RPN 218 353 53 50 365 265 20,0* 10,2 13,4 11,6 13,6 7,3* 50,0* 25,5 33,5 29,0 34,1 18,3* Stenie rednie roczne [g/m3] % stenia dopuszczalnego
Aglomeracja Lubelska 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIO 22,6 56,5
*- wynik niepewny z powodu niszej od wymaganej kompletnoci serii pomiarowej, RPN Roztoczaski Park Narodowy Tabela 6. Benzen zestawienie danych za 2011 r., (stacje WIO) Liczba wynikw pomiarw ste w roku kalendarzowym /czas uredniania/ 2094 / 1h Strefa lubelska 2. 3. 4.
*) 1)
Lp.
Lokalizacja stanowiska
Stenie rednie roczne [g/m3]
% stenia dopuszczalnego
Aglomeracja Lubelska 1. Lublin ul. Obywatelska 13 Biaa Podlaska ul. Orzechowa Zamo ul. Hrubieszowska 69 Kranik ul. Koszarowa 10A 2,4* 1,9 3,8 2,6
_1)
56 / 24h 56 / 24h 56 / 24h
38,0 76,0 52,0
rednia za okres od 1.01.2011 r. do 29.03. 2011 r. wykonane pomiary nie umoliwiy wyznaczenia stenia redniego dla roku kalendarzowego, ktre mona byoby porwna z poziomem dopuszczalnym
18
Da= 5 g/m
Biaa Podl. ul. Orzechowa
POWIETRZE
Tabela 7. Tlenek wgla zestawienie danych za 2011 r. (stacja WIO Lublin ul. Obywatelska 13) Liczba wynikw pomiarw 1h w roku kalendarzowym 6499 Stenie rednie roczne [g/m3] 517,3 Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego 0 Max. rednia 8h warto [g/m3] 5707,6 data wystpienia 2.03.2011 r. % poziomu dopuszczalnego 57,1
Lp. 1.
Do oceny jakoci powietrza pod wzgldem zanieczyszczenia tlenkiem wgla wykorzystano seri pomiarow ze stacji zlokalizowanej w Aglomeracji Lubelskiej na obszarze o spodziewanych wysokich steniach tego zanieczyszczenia. W 2011 r. maksymalna rednia 8-godzinna wynosia 5707,6 g/m3, co wiadczy o dotrzymaniu poziomu dopuszczalnego nawet na obszarach o duej presji rde emisji. Podobnie jak w latach wczeniejszych, istotnym problemem jest zanieczyszczenie powietrza pyem PM10 w sezonie grzewczym, w szczeglnoci w zakresie ste 24-godzinnych. W 2011 r. stwierdzono wystpowanie przekrocze standardw dla pyu PM10 na obszarze obu stref, tj. Aglomeracji Lubelskiej oraz strefy lubelskiej. Strefy te zostay zaliczone do klasy C z powodu przekraczania dobowej wartoci dopuszczalnej przez wicej ni 35 dni. Obszarami przekrocze w strefie lubelskiej s miasta: Biaa Podlaska, Chem, Puawy, Radzy Podlaski i Zamo. Przekroczenia dopuszczalnych ste 24-godzinnych pyu PM10 powyej dozwolonej iloci wystpiy cznie na 6 stanowiskach. Liczba dni o steniach wyszych ni 50 g/m3 wynosia
maksymalnie 59 (wykres 12). W strefach o klasie C niezbdne jest prowadzenie dziaa majcych na celu obnienie ste przynajmniej do poziomw dopuszczalnych. Na przestrzeni lat 2005-2011 standard jakoci powietrza dla pyu PM10, skutkujcy zaliczeniem strefy do klasy C, nie by dotrzymany w Aglomeracji Lubelskiej (2005-2011 r.), w Chemie i Zamociu (2005-2009 r., 2011 r.), w Biaej Podlaskiej (20062008 r., 2010-2011 r.), w cznej (2007 r.), w ukowie (2010 r.) i Radzyniu Podlaskim (2010-2011 r.). W ostatnich latach stenia rednie roczne wykazyway niewielk tendencj rosnc, jednak na wikszoci stanowisk byy dotrzymywane (wykres 13). Powodem przekrocze, gwnie ste 24godzinnych, bya emisja pyu i jego prekursorw ze spalania paliw na cele grzewcze oraz z transportu. Potwierdza to dua zmienno ste SO2 i pyu PM10 w cigu roku, wzrastajca w okresie jesienno-zimowym, zwaszcza na terenach zabudowy mieszkaniowej. Liczb przekrocze pyu na tle miesicznych zmian temperatur w 2011 r. przedstawia wykres 14.
Lublin ul.Obywatelska Lublin ul. liwiskiego Biaa Podl. ul. Orzechowa g/m Chem ul. Jagielloska Zamo ul. Hrubieszowska Puawy ul. Skowieszyska Kranik ul. Koszarowa Radzy Podl. ul. Sitkowskiego 0 10 20 30 40 liczba przekrocze D24 stenie rednie roczne w /m 50 60 70 80 90 Da = 40 g/m, D24= 50 g/m
60 50 40 30 20 10 0
2002 2003
2004 2005
2006 2007
2008 2009
2010 2011
Chem (to miejskie)
Zamo (to miejskie)
Wykres 13. rednie roczne stenia pyu PM10 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 2002- 2011 w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO)
Wykres 12. Stenia pyu PM10 na stacjach monitoringowych w wojewdztwie lubelskim w 2011 r. (rdo: WIO)
19

[C] [C] 25 20 15 10 5 0 -5 -10 I 8 4 [C] 25 20 15 10 5 0 II -5 III I -10 liczba przekrocze w miesicu liczba przekrocze w miesicu [C] 30 Puawy ul. 51 Puawy ul. SkowieszyskaSkowieszyska 51 25 20 15 12 7 7 1 IV II V III VI IV VII V VI VIII 12 10 5 0 -5 6 I 1 II 7 19 7 76 III IV XI 7 V XII -10 VI 10 VII 0 9 VIII I 1 5 IX II 10 12 19 Puawy ul. Skowieszyska 51 [C] 30 20 [C] 30 20 612 9 5 7 12 2 XI XII IV II V III 2 VI IV VIIV VIII VI 10 0 6 I 9 5 II 6 6 III XIIX 7 8 2 4 7 2 V III VI IV VII V VIIIVI Biaa Podl. ul. Orzechowa ul. Orzechowa Biaa Podl. 25 20 15 10 5 0 5 8 4 4 5 19 7 2 IV XI 4 V XII VI 19 20 10 VII 0 8 VIII I -10 3 IX II -10 liczba przekrocze w miesicu liczba przekrocze w miesicu [C] Zamo ul. HrubieszowskaHrubieszowska 69 Zamo ul. 69 30 19 20 19 12 19 20 5 10 0 X III I 98 4 XI2 3 XII IV II V III 10 9 2 VI IV VII V VIIIVI 04 I 8 Biaa Podl. ul. Orzechowa [C] 30 [C] 30 19 20 15 3 8 II 4 III XI 9 15 2 IV 8 V XII VI [C] Chem ul. Jagielloskaul. Jagielloska 64 Chem 64 30
Chem ul. Jagiello
IV II
I II III -5 IX VII X VIII XI IX XII X -10
IX VII X VIII XI IX XII X -10
liczba przekrocze w miesicu
[C] 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 I 7
[C] 30 25 20 15 7 10 5 0 II -5 III I -10
Zamo ul. Hrubieszo
2 IV XI
6 V XII VI
IX VII X VIII XI IX XII X -10
0X III I -10
IX VII X VIII XI IX -10
liczba przekrocze w miesicu liczba przekrocze w miesicu [C] [C] 25 20 15 10 5 0 -5 -10 5 4 II [C] 25 20 15 10 5 0 -5 -10 liczba przekrocze w miesicu liczba przekrocze w miesicu 9 5 1 III I 4 V III 9 1 VI IV VII V VI VIII 1 Radzy Podl. ul. Sitkowskiego 1B Radzy Podl. ul. Sitkowskiego 1B 25 20 15 10 5 5 4 5 16 9 16
liczba przekrocze w miesicu liczba przekrocze w miesicu Radzy Podl. ul. Sitkowskiego 1B
16
IV II
3 03 1 I II III -5 IX VII X VIII XI IX XII X -10
1 IV XI
5 V XII VI VII VIII
1 IX
3 X XI
5 XII
Wykres 14. Liczba przekrocze 24-godzinnych ste pyu PM10 na tle miesicznych zmian temperatur w 2011 r. (rdo: WIO)
Tabela 8. Py zawieszony PM10 zestawienie danych za 2011 r. (stacje WIO) Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Liczba wynikw pomiarw ste 24h w roku kalendarzowym Aglomeracja Lubelska 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Lublin ul. Obywatelska 13 Lublin ul. liwiskiego 5 Biaa Podlaska ul. Orzechowa Radzy Podlaski ul. Sitkowskiego 1B Kranik ul. Koszarowa 10A Puawy ul. Skowieszyska 51 Chem ul. Jagielloska 64 Zamo ul. Hrubieszowska 69 364 330 Strefa lubelska 358 353 308 346 355 365 37,6 34,1 31,2* 36,1 31,0 36,3 49 44 34 59 49 59 34,1 30,6 59 34 Stenie rednie roczne [g/m3] Liczba przekrocze dopuszczalnego stenia 24h w roku kalendarzowym
*- wynik niepewny z powodu niszej od wymaganej kompletnoci serii pomiarowej
20
POWIETRZE
W Aglomeracji Lubelskiej, Biaej Podlaskiej, Chemie i Zamociu, rwnolegle z pomiarami pyu PM10, prowadzono pomiary frakcji pyu PM2,5. Stenia rednie roczne pyu PM2,5 w 2011 r. wynosiy od 21,9 do 25,7 g/m3, na dwch stanowiskach (Biaa Podlaska, Zamo) przekraczay poziom dopuszczalny okrelony dyrektyw z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakoci powietrza i czystszego powietrza dla Europy (wykres 15). Z uwagi na brak przekrocze poziomu dopuszczalnego powikszonego o margines tolerancji strefa lubelska zostaa zaliczona do klasy B. Wymagane dziaania w tej strefie to zmniejszenie emisji pyu PM2,5 do wartoci umoliwiajcej w 2015 r. osignicie standardu. Z pomiarw prowadzonych metod grawimetryczn rwnolegle na 4 stacjach wynika, e zawarto pyu PM2,5 w pyle PM10 wynosi od 70% do 80%, przy czym wysze zawartoci rejestrowano w miesicach chodnych. Przykadowy przebieg 24-godzinnych ste pyu obu frakcji na stacji w Lublinie przy ul. liwiskiego przedstawia wykres 16.
Lublin ul. liwiskiego
Biaa Podl. ul. Orzechowa
Chem ul.Jagielloska
Zamo ul. Hrubieszowska 20 21 Poziom docelowy= 25 g/m 22 23 24 25 26 [g/m]
Wykres 15. Stenia rednie roczne pyu PM2,5 na stacjach monitoringowych w wojewdztwie lubelskim w 2011 r. (rdo: WIO)
[g/m] 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2011-01-01 2011-01-15 2011-01-29 2011-02-12 2011-02-26 2011-03-12 2011-03-26 2011-04-09 2011-04-23 2011-05-07 2011-05-21 2011-06-04 2011-06-18 2011-07-02 2011-07-16 2011-07-30 2011-08-13 2011-08-27 2011-09-10 2011-09-24 2011-10-08 2011-10-22 2011-11-05 2011-11-19 2011-12-03 2011-12-17 2011-12-31 PM10 PM2,5 Aglomeracja Lubelska ul. liwiskiego
Wykres 16. Przebieg 24-godzinnych ste pyu PM10 i PM2,5 w Aglomeracji Lubelskiej przy ul. liwiskiego w 2011 r. (rdo: WIO)
Tabela 9. Py zawieszony PM2,5 zestawienie danych za 2011 r., (stacje WIO) Lp. Lokalizacja stacji Liczba zatwierdzonych wynikw pomiarw ste 24h w roku Stenie rednie roczne [g/m3] Aglomeracja Lubelska 1. Lublin ul. liwiskiego 5 Biaa Podlaska ul. Orzechowa Chem ul. Jagielloska 64 Zamo ul. Hrubieszowska 69 330 23,2 Strefa lubelska 2. 3. 4. 348 358 362 25,7 21,9 25,7 102,8 87,6 102,8 91,8 78,2 91,8 92,8 82,8 % stenia dopuszczalnego % stenia dopuszczalnego powikszonego o margines tolerancji
21
Zawarto metali w pyle PM10 monitorowano na jednej stacji zlokalizowanej w Lublinie. Uzyskane wyniki pomiarw, pomimo duej presji zanieczyszcze, charakteryzoway si niskimi i bardzo niskimi wartociami. rednie roczne stenie oowiu wynosio 0,006 g/m3 i stanowio 1,2% poziomu dopuszczalnego. Stenie arsenu wynosio 0,7 ng/m3, tj. 11,7% poziomu docelowego, stenie kadmu 0,3 ng/m3, tj. 6% poziomu docelowego, niklu 0,6 ng/m3, tj. 3% poziomu docelowego. Z tego wzgldu obie strefy dla wszystkich ww. metali zostay zaliczone do klasy A. Stenia benzo/a/pirenu jako wskanika WWA oznaczane w pyle PM10 nie przekraczay poziomu docelowego. Wszystkie wartoci rednie roczne oznaczane na 5 stanowiskach wynosiy maksymalnie 0,8 ng/m3 (wykres 17), co byo podstaw do zaliczenia obu stref do klasy A.
Lublin ul. Obywatelska Biaa Podl. ul. Orzechowa Chem ul. Jagielloska Zamo ul. Hrubieszowska Kranik ul. Koszarowa 0 0,2 stenie rednie roczne 0,4 0,6 0,8
Panorama Lublina
Fot. Archiwum WIO
1 ng/m
Wykres 17. Stenia benzo/a/pirenu w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych wojewdztwa lubelskiego w 2011 r. (rdo: WIO)
stacja miejska (Lublin) 30 25 rednia liczba dni 20 15 10 5 0 2002 2003 2004 2005 2006 rok 2007 2008 2009 2010 2011 stacja pozamiejska(Jarczew) stacja pozamiejska(Biay Sup)
Wykres 18. rednia arytmetyczna z liczby dni ze steniami 8-godz. ozonu wyszymi od 120 g/m3 w latach 2002-2011 w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO, IMGW)
Zanieczyszczenie powietrza ozonem dla kryterium ochrony zdrowia oceniono na podstawie serii pomiarowych uzyskanych z 5 stanowisk. Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym, uredniona dla trzech ostatnich lat, na poszczeglnych stanowiskach wynosia maksymalnie 12,3, bya wic nisza od liczby dozwolonej wynoszcej 25. W Biaej Podlaskiej liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w 2011 r. wynosia 1,5. Zatem Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska z uwagi na brak przekrocze poziomu docelowego zostay zaliczone do klasy A. Ze wzgldu na drugie kryterium, jakim jest poziom celu dugoterminowego, obie strefy zaliczono do klasy D2 jako niespeniajce wymogu, gdy wystpiy dni z przekroczeniem wartoci 120 g/m3. Kryterium celu dugoterminowego dla ozonu, do osignicia w 2020 r., nie dopuszcza adnego przekroczenia wartoci 120 g/m3 w roku kalendarzowym. W latach 2002-2011 w wojewdztwie lubelskim trzyletnia rednia arytmetyczna z liczby dni ze steniami 8-godz. ozonu wyszymi od 120 g/m3 charakteryzujca si zmiennoci: wystpia niewielka tendencja rosnca na stacji miejskiej w latach 20082010, po czym spadek w 2011 r. (wykres 18). Na adnym stanowisku nie wystpiy wartoci wysze od poziomu alarmowego dla ozonu.
Tabela 10. Metale - zestawienie danych za 2011 r. (stacja WIO Lublin, ul. Obywatelska 13) Lp. 1. 2. 3. 4. Wyszczeglnienie ow arsen kadm nikiel Liczba dobrych wynikw pomiarw w roku kalendarzowym /czas uredniania 364 / 24h 364 / 24h 364 / 24h 364 / 24h Stenie rednie roczne 0,006 g/m3 0,7 ng/m3 0,3 ng/m3 0,6 ng/m3 Poziom dopuszczalny/ docelowy 0,5 g/m3 6 ng/m3 5 ng/m3 20 ng/m3 % poziomu dopuszczalnego/ docelowego 1,2 11,7 6,0 3,0
22
p. docelowy = 1 ng/m
POWIETRZE
Tabela 11. Benzo()piren zestawienie danych za 2011 r., (stacje WIO) Liczba dobrych wynikw pomiarw w roku kalendarzowym /czas uredniania/ 364 / 24 Strefa lubelska 2. 3. 4. 5. Biaa Podlaska ul. Orzechowa Chem ul. Jagielloska 64 Kranik ul. Koszarowa 10A Zamo ul. Hrubieszowska 69 358 / 24h 355 / 24 h 308 / 24h 365 / 24h 0,6 0,7 0,8* 0,8 60 70 80 80 Stenie rednie roczne [ng/m3]
Lp.
Lokalizacja stanowiska
% poziomu docelowego
Aglomeracja Lubelska 1. Lublin ul. Obywatelska 13 0,5 50
*- wynik niepewny z powodu niszej od wymaganej kompletnoci serii pomiarowej
Tabela 12. Ozon zestawienie danych za 2011 r. kryterium ochrony zdrowia Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonujca pomiary Liczba wynikw pomiarw 1h w roku kalendarzowym 8032 Strefa lubelska 2. 3. 4. 5. Biaa Podlaska Biay Sup Jarczew Wilczopole WIO RPN IMGW WIO 8079 5899 8587 8273 1 2* 16 3 46,5 48,8* 53,4 44,8 127,1 128* 143,5 124,5 Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego 1 Stenie rednie roczne [g/m3] Maksymalna rednia 8-h [g/m3]
Aglomeracja lubelska 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIO 41,4 128,8
RPN Roztoczaski Park Narodowy, *- wynik niepewny z powodu niszej od wymaganej kompletnoci serii pomiarowej
Tabela 13. Ozon zestawienie danych z lat 2009-2011 - kryterium ochrony zdrowia Liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu ozonu w latach Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Wyszczeglnienie Lublin ul Obywatelska 13 Biaa Podlaska Biay Sup (teren RPN) Wilczopole Jarczew 2009 7 2 3 6 2010 7 2 0 15 2011 1 1 2 3 16 rednia z lat 2009-2011 5 1,5 1,3 3 12,3
W ocenie jakoci powietrza za 2011 r. w odniesieniu do kryteriw ochrony rolin stref lubelsk podlegajc ocenie i klasyfikacji dla dwutlenku siarki, tlenkw azotu i ozonu zaliczono do klasy A. Oznacza to, e na terenie strefy nie stwierdzono przekrocze poziomu dopuszczalnego, bd docelowego ww. substancji. Stenia rednie roczne dwutlenku siarki wynosiy do 17% poziomu dopuszczalnego, stenie rednie dla pory zimowej
maksymalnie 20% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. rednie roczne stenia tlenkw azotu na stacjach zlokalizowanych w wojewdztwach ociennych byy niskie i bardzo niskie, przy czym rednie roczne stenie NOx na stacji o intensywnym oddziaywaniu rde emisji zlokalizowanej w Zamociu, wynosio 70,3% poziomu dopuszczalnego okrelonego dla kryterium ochrony rolin.
23
Nie stwierdzono przekrocze poziomu docelowego dla ozonu okrelonego parametrem AOT40, liczonym jako rednia z ostatnich piciu lat, na stacjach w Jarczewie i Biaym Supie. Dla stacji w Jarczewie parametr wyznaczony AOT40 stanowi ok. 64,5% poziomu docelowego, dla stacji w Biaym Supie ok. 70% (wykres 19). Nie zosta dotrzymany poziom celu dugoterminowego AOT40 wynoszcy 6000 g/m3h i ze wzgldu na to kryterium strefa lubelska zostaa zaliczona do klasy D2. W strefach o klasie D2 niezbdne jest podejmowanie ekonomicznie uzasadnionych dziaa technicznych i technologicznych majcych na celu osignicie poziomu celu dugoterminowego w 2020 r.
Jarczew
Biay Sup 11000 11500 12000 12500 g/m 13000
Wykres 19. rednia warto parametru AOT40 w wojewdztwie lubelskim z lat 2007-2011 (rdo: WIO, IMGW)
Tabela 14. Ozon zestawienie danych za 2011 r. - kryterium ochrony rolin Instytucja wykonujca pomiary
Liczba dobrych wynikw pomiarw 1h w 2011 r. / w okresie do obliczenia AOT40
Wskanik AOT40 [mg/m3h] wyszczeglnienie poziom docelowy 18 000 rednia z lat 2007-2011 11481 11610 8 226* 12526* *)
Lp.
Lokalizacja stacji
2007
2008
2009
2010
2011
1.
Jarczew
IMGW
8637 1070 5899 725 8273 1057
wyznaczony z pomiarw AOT40 x wspczynnik wyznaczony z pomiarw AOT40 x wspczynnik wyznaczony z pomiarw AOT40 x wspczynnik
16332 16347 10270 10488 -
11488 11732 5474 5570 -
7190 7190 3007,4 3158 6984 7054
11252 11283 1973,0 2447 -
11142 11496 1973* 2447* 5926 6187
2.
Biay Sup (teren RPN)
WIO
3.
Wilczopole
WIO
*) dotrzymanie parametru sprawdza si na podstawie wynikw pomiarw z co najmniej trzech kolejnych lat
Reakcje
Na przeomie ostatnich lat notowany jest sukcesywny spadek emisji do powietrza z zakadw szczeglnie uciliwych, gwnie w odniesieniu do pyu i dwutlenku siarki. Natomiast emisja pozostaych gwnych zanieczyszcze gazowych w poszczeglnych latach ulegaa wahaniom. W 2010 r. niewielki wzrost odnotowano (w porwnaniu do 2009 r.) w przypadku emisji tlenkw azotu o ok. 2% i dwutlenku wgla o ok. 6%. Korzystny trend w wielkoci emitowanych zanieczyszcze cieszy tym bardziej, e wskaniki charakteryzujce ekonomi wojewdztwa cigle rosn. Warto produktu krajowego brutto (PKB) wytworzonego na obszarze wojewdztwa na przestrzeni lat 2000-2009 wzrosa o 69,9% i w 2009 roku wynosia 51 082 mln z, co stanowio 3,8% i dao 10 miejsce w skali kraju wg danych GUS. Zmiany w emisji podstawowych zanieczyszcze gazowych do powietrza na tle dynamiki wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) w wojewdztwie lubelskim w latach 2000-2010 zaprezentowano na wykresie 20. Zmniejszenie emisji zanieczyszcze do powietrza ze rde punktowych to wynik zrealizowanych wielu dziaa proekologicznych, zwaszcza przez sektor energetyczny. Nakady inwestycyjne na ochron powietrza i klimatu w 2010 r. wzrosy wg GUS ponad 4-krotnie w stosunku do 2009 r., a ich warto bya najwysza w ostatnim 10-leciu i wynosia 62 258,7 tys. z wykres 21.
24
POWIETRZE
dwutlenek siarki dwutlenek wgla 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 30 20 10 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0 2010 tlenki azotu PKB mln z
70 60 50 40
rok
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
rok
Wykres 20. Zmiany emisji do powietrza SO2, NOx, CO2 z zakadw szczeglnie uciliwych na tle zmian PKB w wojewdztwie lubelskim w latach 2000-2010, przy zaoeniu, e warto wskanikw w 2000 r. rwna jest 100% (rdo: GUS)
Przykady inwestycji zrealizowanych w 2011 r. w wojewdztwie lubelskim na rzecz zmniejszenia emisji zanieczyszcze do powietrza ze rde punktowych: 1. CZYSKA ENERGETYKA Spka z o.o. w Bogdance w eksploatowanej ciepowni zakoczono modernizacj systemu odpylania spalin polegajc na wymianie dotychczas eksploatowanych cyklonw na filtry workowe pulsacyjne prod. KOWENT Sp. z o. o. w Koskich. Oddano rwnie do uytkowania instalacj odsiarczania spalin psuch metod DEMIS, polegajc na kontakcie spalin z reagentem deemis, ktry w postaci roztworu rozpylany jest w kanaach spalin za pomoc dysz. Zainstalowane urzdzenia pozwoliy na obnienie emisji pyu poniej 20 mg/m3 oraz dwutlenku siarki do poziomu poniej 200 mg/m3. Miejskie Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej Spka z o.o. w Chemie Centralna Ciepownia w Chemie dokonano wymiany instalacji odpylania spalin wraz z transportem pyw dymnicowych dla kota WR 10 (K-3). Ukad 2,5 - stopniowy odpylaczy: multicyklon przelotowy + baterie cyklonw pozwoli zmniejszy emisj pyw poniej 150 mg/Nm3 (O2 = 6%). Dla zapewnienia w przyszoci emisji ste pyu poniej standardu emisyjnego (od 01.01.2016 r. w wysokoci 100 mg/Nm3) przewidziano wariant alternatywny, w ktrym w 1-stopniu odpylania zastosowany bdzie filtr tkaninowy.
2010
Wykres 21. Nakady inwestycyjne na ochron powietrza i klimatu w wojewdztwie lubelskim w latach 2000-2010 (rdo: GUS)
3.
4.
5.
2.
Bigorajskie Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej Spka z o.o. w Bigoraju przeprowadzono remont kota WLM-5 w kierunku podniesienia jego sprawnoci i efektywnoci spalania wgla, co ma wpyw na zmniejszenie zuycia wgla na jednostk wyprodukowanego ciepa. Remont tego kota jest kolejnym etapem dziaa przedsibiorstwa w kierunku podniesienia sprawnoci eksploatacyjnej caej instalacji spalania wgla. CEMEX Sp. z o.o. Zakad Cementownia w Chemie rozpoczto budow kulistych, hermetycznych magazynw klinkieru, celem wyeliminowania emisji pyowej niezorganizowanej ze skadw klinkieru. Sdzucker Polska S.A. we Wrocawiu Zakad produkcyjny Cukrownia Strzyw w Strzyowie zamontowano ogrzewacz soku surowego na oparach warnikowych celem odzysku ciepa odpadowego, zmodernizowano instalacj wtrnego powietrza do kota OR-32 w celu podniesienia jego sprawnoci, co w konsekwencji spowoduje zmniejszenie zuycia wgla, wprowadzono automatyk pieca wapiennego, co wpynie na zmniejszenie zuycia koksu, dokonano wymiany dotychczasowych silnikw zamontowanych na liniach produkcyjnych na silniki wysokosprawne, przez co zmniejszy si ilo zuywanej energii elektrycznej.
25
Powysze dziaania zrealizowano przed kampani 2011 r. i s one kontynuacj dziaa w kierunku ograniczenia wielkoci emitowanych zanieczyszcze z instalacji spalania wgla oraz ograniczenia strat ciepa i energii rozpocztych w poprzednim roku. 6. Zakad Produkcji Ogrodniczej Pawe Kwietniewski w Lublinie Szklarnia w Godowie dokonano wymiany instalacji odpylania spalin za trzema kotami wglowymi. W miejsce odpylaczy cyklonowych zamontowano filtry pulsacyjne typu MIL-90 o wydajnoci 20 000 m3/h i sprawnoci ponad 99% firmy F.P.H MILAP z Koskich. Zainstalowane urzdzenia pozwalaj na dotrzymanie standardw emisyjnych w zakresie emisji pyu na poziomie 100 mg/Nm3. Prowadzone przez WIO kontrole w zakresie dotrzymywania przez podmioty wielkoci emitowanych do powietrza pyw lub gazw okrelonych w pozwoleniach zintegrowanych lub sektorowych nie wykazuj przekrocze. Dziaania na rzecz poprawy jakoci powietrza podejmowane s nie tylko w sektorze przemysowym. Sukcesywnie prowadzone s termomodernizacje budynkw uytecznoci publicznej i innych obiektw komunalnych, realizowana jest modernizacja i rozbudowa sieci cieplnej (wykres 22) i gazowej (wykres 23), ronie rwnie wykorzystanie odnawialnych rde energii. Udzia OZE w produkcji energii elektrycznej w woj. lubelskim oscyluje tylko w granicach 1%, ale w przeoeniu na liczby na koniec 2011 r. na terenie wojewdztwa znajdowao si 35 instalacji do wytwarzania energii ze rde odnawialnych (5 elektrowni biogazowych, 1 elektrownia biomasowa, 1 wykorzystujca promieniowanie soneczne, 23 elektrownie wodne, 3 elektrownie wiatrowe i 2 wykorzystujce technologi wspspalania). Najwiksz moc posiada instalacja w powiecie bigorajskim wytwarzajca energi z odpadw przemysowych drewnopodobnych i celulozowo-papierniczych (dane Urzdu Marszakowskiego w Lublinie).
km 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2000 r. 2005 r. 2010 r. ogem miasto wie
km 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2000 r.
ogem
miasto
wie
2005 r.
2010 r.
Wykres 23. Dugo czynnej sieci gazowej w wojewdztwie lubelskim 2000 r., 2005 r.,2010 r. (rdo: US w Lublinie)
Wykres 22. Dugo sieci cieplnej przesyowej w wojewdztwie lubelskim w 2000 r., 2005 r.,2010 r. (rdo: US w Lublinie)
Z uwagi na przekroczenia ste pyu PM10 w powietrzu w latach 2005 i 2006 w wczesnych strefach, ktrymi byy powiaty grodzkie: Lublin, Biaa Podlaska, Chem i Zamo opracowano dla tych stref programy ochrony powietrza (POP), ktre uchwaami Sejmiku Wojewdztwa Lubelskiego z dnia 27 padziernika 2008 r. przyjte zostay do realizacji. Zadaniem programw byo zdiagnozowanie przyczyn przekroczenia poziomw dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu, nastpnie wskazanie dziaa naprawczych, ktre doprowadz do przywrcenia standardw jakoci powietrza w strefach. Diagnoza istniejcego stanu w zakresie jakoci powietrza w strefach wojewdztwa lubelskiego zaprezentowana w POP wskazuje, e gwn przyczyn przekrocze poziomw dopuszczalnych pyu PM10 jest niska emisja, czyli emisja powierzchniowa oraz transport drogowy emisja liniowa. Najmniejszy wpyw na wielko ste w powietrzu pyu zawieszonego ma emisja ze rde punktowych. Dziaania naprawcze podjte w latach 2009-2010 w ramach realizacji POP: w zakresie zmniejszenia emisji powierzchniowej zmniejszenie zapotrzebowania na ciepo poprzez termomodernizacje budynkw (ocieplenie, wymiana okien), zastpienie lokalnych rde ciepa ogrzewaniem sieciowym oraz wykorzystanie alternatywnych rde energii, w zakresie zmniejszenia emisji liniowej (z transportu i komunikacji) modernizacja taboru komunikacji miejskiej, budowa, modernizacja i przebudowa odcinkw ulic i drg, odpowiednie utrzymanie czystoci nawierzchni drg (regularne mokre czyszczenie ulic), w zakresie zmniejszenia emisji ze rde punktowych realizacja inwestycji przez podmioty korzystajce ze rodowiska.
26
POWIETRZE
Oszacowano, e redukcja emisji pyu PM10 ze wszystkich grup rde w latach 2009-2010, wg zrealizowanych dziaa naprawczych wyniosa dla: m. Lublin 629,75 Mg, m. Biaa Podlaska 26,545 Mg, m. Chem 3,689 Mg. Niestety, mimo podjtych dotychczas dziaa na rzecz poprawy jakoci powietrza, okazay si one niewystarczajce. Wyniki oceny jakoci powietrza za 2011 r. wskazuj na utrzymywanie si przekrocze dopuszczalnych poziomw w zakresie pyu PM10.
[mm] 250 2010 2011
200
150
100
50
Chemizm opadw atmosferycznych

Skad chemiczny opadw atmosferycznych jest odzwierciedleniem stanu zanieczyszczenia atmosfery. Zawarte w powietrzu zwizki kwasotwrcze i metale wraz z opadami przenikaj do gleby i wd, powodujc ich degradacj. Monitoring chemizmu opadw atmosferycznych i depozycji zanieczyszcze do podoa jest prowadzony od 1999 r. jako jeden z podsystemw Pastwowego Monitoringu rodowiska. Monitoring ten dostarcza informacji o obcieniu gleb i wd powierzchniowych zwizkami zakwaszajcymi, biogennymi i metalami cikimi deponowanymi do powietrza. Zawarte w wodach opadowych zwizki azotu i metale cikie maj negatywny wpyw na rodowisko: zwizki biogenne (fosforu i azotu) wpywaj na zmiany warunkw troficznych gleb i wd, natomiast metale cikie pogarszaj jako produkcji rolinnej i wd zlewni. W 2011 r. WIO w Lublinie kontynuowa badania chemizmu opadw atmosferycznych na stacji IMGW we Wodawie, ktra jest jedn z 23 stacji badawczych monitoringu krajowego na obszarze Polski. W rocznym monitoringu, miesiczne urednione prbki opadw s analizowane w zakresie: wartoci pH, przewodnoci elektrolitycznej waciwej, chlorkw, siarczanw, azotynw i azotanw, azotu amonowego, azotu oglnego, fosforu oglnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, elaza, oowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Zmierzone na stacji we Wodawie w 2011 r. iloci opadw wyniosy 654,1 mm, tj. o 7,5% wicej w stosunku do roku poprzedniego. Najwiksze iloci opadw wystpiy w lipcu 237,4 mm, za najmniejsze zanotowano w listopadzie - zaledwie 0,5 mm. Na wykresie 24 przedstawiono miesiczne sumy opadw w latach 2010-2011 na stacji we Wodawie.
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
opad atmosferyczny
Wykres 24. rednie miesiczne sumy opadw atmosferycznych na stacji we Wodawie w latach 2010-2011 (rdo: IMGW Wodawa)
W 2011 r. opady charakteryzoway si odczynem kwanym, przy pH w przedziale 4,76-6,08. Odczyn nie wykaza duych zmian w stosunku do 2010 r. W latach 2010-2011 w adnej z prb nie stwierdzono odczynu zasadowego. Przewodnictwo elektrolityczne waciwe, bdce miar zawartoci substancji rozpuszczonych, dla opadw atmosferycznych na stacji IMGW we Wodawie w roku 2011 charakteryzowao si niewielkimi zmianami w stosunku do roku poprzedniego i miecio si w zakresie 9,2-24,3 S/cm. Z porwnania iloci zanieczyszcze wniesionych w roku 2011 w stosunku do poprzedniego wynika, e w 2011 r. wody opadowe zawieray wicej azotanw i azotynw, sodu, potasu, cynku, magnezu oraz fosforu oglnego. Ilo chromu pozostaa bez zmian. W zakresie pozostaych zanieczyszcze odnotowano tendencj malejc. W tabeli 15 przedstawiono zakresy ste zanieczyszcze w prbkach miesicznych opadw atmosferycznych na stacji IMGW we Wodawie, poddanych analizie w latach 2010 - 2011.
27
Tabela 15. Zakresy ste zanieczyszcze w prbkach miesicznych opadw atmosferycznych na stacji IMGW we Wodawie w latach 2010 2011 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Nazwa badanego skadnika Chlorki Siarczany Azotany + Azotyny Azot amonowy Azot oglny Fosfor oglny Sd Potas Wap Magnez Cynk Mied elazo Ow Kadm Nikiel Mangan Chrom Odczyn Przewodno el.w Jednostka miary mg Cl/dm3 mg SO4/dm3 mg N /dm3 mg N/dm3 mg N/dm3 mg P/dm3 mg Na/dm3 mg K/dm3 mg Ca/dm3 mg Mg/dm3 mg Zn/dm3 mg Cu/dm3 mg Fe/dm3 mg Pb/dm3 mg Cd/dm3 mg Ni/dm3 mg Mn/dm3 mg Cr/dm3 pH S/cm Zakres ste Wodawa 2010 r. 0,19- 2,28 0,8- 4,36 0,182- 0,531 0,22- 1,98 0,572- 2,985 0,007- 0,066 0,09- 0,45 0,05- 0,23 0,46- 2,05 0,015- 0,15 0,013- 0,062 0,001- 0,016 0,001- 0,012 0,0005- 0,004 0,0001- 0,0047 0,0005- 0,005 0,002- 0,01 0,0002- 0,0005 4,36- 6,67 8,6 - 28,1 2011 r. 0,14-1,6 1,08-3,25 0-0,651 0,51-1,53 1,03-2,43 0,002-0,075 0,081-0,51 0,075-0,26 0,44-1,32 0,05-0,7 0,021-0,112 0,004-0,014 0,002-0,008 0,0005-0,002 0,0002-0,0013 0,0005-0,001 0,001-0,009 0,0002-0,0005 4,76-6,08 9,2-24,3 2010 r. 0,7 1,98 0,375 0,76 1,45 0,02 0,21 0,13 0,92 0,06 0,034 0,007 0,0056 0,00096 0,0009 0,0011 0,0032 0,000227 5,42 17,05 Warto rednia Wodawa 2011 r. 0,6 2,1 0,380 0,93 1,678 0,032 0,259 0,178 0,78 0,16 0,05 0,007 0,005 0,0011 0,00045 0,000773 0,004 0,000418 5,37 17,86
12 10 8 6 4 2 0
[kg/ha]
12 10 8 6 4 2
[kg/ha] 2010 12 10 8 6 4 2 chlorki siarczany [kg/ha] 2010 7 6 5 4 3 2 1 sd wap 0 potas sd wap [kg/ha] 2011 [kg/ha] 2011 azot azot suma N chlorki 0 siarczany amonowy oglny NO2+NO3 [kg/ha] 2011
siarczany [kg/ha]
azot oglny
1 0,9 2010 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 azot 0 azot amonowy oglny
[kg/ha] 2011 2010
suma N magnez chlorki 3 azot NO2+NO [kg/ha] amonowy 2011 2010
7 6 5 4 3 2 1 0
7 6 5 4 3 2 1 wap 0
0,05 2010 0,045 0,04 0,035 0,03 0,025 0,02 0,015 0,01
[kg/ha] 1 2010 2011 [kg/ha] 0,9 1 0,8 2011 0,9 0,7 0,8 0,6 0,7 0,5 0,6 0,4 0,5 0,3 0,4 0,2 0,3 0,1 0,2 0 0,1 cynk magnez fosfor oglny cynk suma N 0 magnez 3 NO2+NO[kg/ha] 0,05 2010 2011 [kg/ha] 2010 0,045 0,05 2011 0,04 0,045 0,035 0,03 0,025 0,02 0,015 0,01 0,005 0 0,04 0,035 0,03 0,025 0,02 0,015 0,01 mangan elazo 0,005 mied mangan 0 elazo
2010
2011 2010 2011
fosfor oglny cynk 2011 2010 2011 fosfor oglny
0,005 potas 0
0,014 0,012 0,01 0,008 0,006 0,004 0,002 0
[kg/ha]
0,014 0,012 0,01 0,008 0,006 0,004 0,002
[kg/ha] 2010 0,014 0,012 0,01 0,008 0,006 0,004 0,002 ow chrom kadm 0nikiel
sd
elazo 2011 2010
potas
mied mangan mied
2010
2011
ow
nikiel
chrom ow nikiel
kadm chrom kadm
Wykres 25. Roczne adunki jednostkowe badanych substancji [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach 2010-2011 w rejonie stacji IMGW we Wodawie (rdo: IMiGW)
28
WODY
Wody
Presje
Najwikszym wyzwaniem dla Polski w zakresie gospodarowania wodami jest realizacja wymaga Ramowej Dyrektywy Wodnej, a tym samym osignicie do koca 2015 r. dobrego stanu jednolitych czci wd i ekosystemw od wd zalenych. Przeprowadzona w poprzednich latach analiza presji i oddziaywa na rodowisko wodne dla wd powierzchniowych i podziemnych wykazaa, e 75% spord nich zagroonych jest nieosigniciem dobrego stanu do 2015 r. Do najistotniejszych presji jakim poddawane jest rodowisko wodne naley: nadmierny pobr wd na cele bytowe i gospodarcze; odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych ciekw, w duej mierze komunalnych, do wd powierzchniowych lub do ziemi; spywy obszarowe z rolnictwa obcione zwizkami biogennymi; odprowadzanie nieoczyszczonych wd opadowych i roztopowych zwaszcza z terenw miast; niewaciwe skadowanie odpadw. Cakowity pobr wd w wojewdztwie lubelskim w 2010 r. wynis 370,7 hm3. Struktura poboru wody w wojewdztwie w 2010 r. przedstawiaa si nastpujco: na potrzeby produkcyjne dla przemysu - 113,4 hm3 tj. 30,6% na eksploatacj sieci wodocigowej - 89,3 hm3 tj. 24,1% na rolnictwo i lenictwo - 168,0 hm3 tj. 45,3% Zakady przemysowe wojewdztwa lubelskiego pobieraj na potrzeby produkcyjne zarwno wod podziemn jak i powierzchniow. Usytuowane w zlewni Wieprza zakady przemysu spoywczego mleczarnie i zakady misne pokrywaj swoje potrzeby z wody podziemnej, natomiast cukrownie z wody powierzchniowej. Przemys usytuowany w zlewni Bugu pobiera wod do celw przemysowych gwnie z wd powierzchniowych. Najwikszym przemysowym konsumentem wody w wojewdztwie lubelskim s Zakady Azotowe w Puawach, pokrywajce 95% swoich potrzeb z wd rzeki Wisy oraz Elektrociepownia Lublin Wrotkw zaopatrujca si w wod z Bystrzycy. Do eksploatacji sieci wodocigowej wykorzystywane s jedynie wody podziemne, przy czym
Stawy Echo w Zwierzycu
Fot. P. Marczakowski
najwikszym zuyciem charakteryzoway si miasta Puawy i Lublin. Ilo pobranej wody w 2010 r. w stosunku do lat poprzednich ksztatowaa si na zblionym poziomie.
Oczyszczalnia ciekw w Hajdowie
Fot. Archiwum WIO
Dla potrzeb rolnictwa i lenictwa wykorzystywane s wody powierzchniowe. Najwikszy pobr wd do celw nawodnie zanotowano w powiatach: lubartowskim, parczewskim i kranickim. W 2010 r. do wd powierzchniowych lub do ziemi w wojewdztwie lubelskim odprowadzono 150,1 hm3 ciekw, w tym: 50,2 hm3 (33,4%) byy to cieki komunalne, natomiast 99,9 hm3 (66,6%) byy to cieki przemysowe. Stanowiy one 1,6% iloci ciekw odprowadzanych do wd lub ziemi w Polsce. Wedug danych GUS w 2010 roku w wojewdztwie lubelskim dziaay 263 oczyszczalnie komunale, w tym: 9 oczyszczalni mechanicznych, 223 oczyszczalnie biologiczne i 31 oczyszczalni z podwyszonym usuwaniem biogenw, o cznej przepustowoci 349 069 m3/dob i wielkoci 2 216,1 tys. RLM. cieki komunalne oczyszczane mechanicznie
30
WODY
stanowiy zaledwie 0,1% ciekw, biologicznie 18,6% ciekw, z podwyszonym usuwaniem biogenw - 81,3% ciekw oczyszczanych. Na obszarach miejskich okoo 93,9% ludnoci korzysta z oczyszczalni, natomiast na terenach wiejskich zaledwie 18,6%. Ogem na obszarze Lubelszczyzny z oczyszczalni ciekw korzysta 53,7% ludnoci. cieki przemysowe oczyszczane byy w 67 oczyszczalniach przemysowych w tym: 18 mechanicznych, 3 chemicznych, 44 biologicznych i 2 z podwyszonym usuwaniem biogenw. Oczyszczaniu mechanicznemu poddano 68,4% ciekw, chemicznemu 8,5%, biologicznemu 21,3%, z podwyszonym usuwaniem biogenw 1,8% ciekw oczyszczanych. cieki nieoczyszczone stanowiy 0,5% ogu ciekw przemysowych. W cigu ostatnich lat obserwuje si systematyczny spadek iloci ciekw oczyszczanych mechanicznie oraz wzrost iloci ciekw oczyszczanych biologicznie, w tym rwnie z podwyszonym usuwaniem biogenw. W latach 2000-2010 ilo ciekw oczyszczanych t metod wzrosa ponad trzykrotnie (wykres 1). Systematycznie maleje te ilo adunkw zanieczyszcze odprowadzanych do wd i do ziemi (wykres 2). W ostatnich latach w wojewdztwie lubelskim odnotowano wzrost dugoci sieci wodocigowej i kanalizacyjnej (wykres 3). Pomimo to nadal istniej dysproporcje pomidzy iloci przyczy sieci wodocigowych, a dostpnoci do kanalizacji, z ktrej korzysta zaledwie 53,7% ludnoci wojewdztwa, przy czym na obszarach miejskich 85,6%, a na obszarach wiejskich tylko 13,6% mieszkacw (wykres 4 i 5). Na tle kraju wojewdztwo lubelskie mieci si poniej redniej krajowej liczby korzystajcej z kanalizacji wynoszcej 65,2% ludnoci ogem. cieki komunalne nie odprowadzone do kanalizacji, s potencjalnym rdem zanieczyszczenia wd powierzchniowych i podziemnych.
km 25000 20000 15000 10000 5000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 sie wodocigowa w km sie kanalizacyjna w km
Wykres 3. Sie kanalizacyjna i wodocigowa w wojewdztwie lubelskim w latach 2000-2010 (rdo: GUS)
mechaniczne z pod.usuw. biogenw 90000 80000 70000 dam /rok 60000 50000 40000 20000 10000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
% ludnoci 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0
chemiczne cieki nieoczyszczone
biologiczne
30000
Wykres 1. cieki przemysowe i komunalne wymagajce oczyszczenia odprowadzane do wd lub do ziemi w latach 2000-2010 w wojewdztwie lubelskim (rdo: GUS)
2005 mieszkacy wsi
2009 mieszkacy miast
2010
Wykres 4. Oglna liczba ludnoci korzystajca z kanalizacji w wojewdztwie lubelskim (rdo: GUS)
BZT5 10000000 9000000 8000000 7000000 kg/rok 6000000 5000000 4000000 3000000 2000000 1000000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 CHZT zawiesina oglna azot oglny fosfor oglny
Wykres 2. adunki wprowadzanych zanieczyszcze do wd i do ziemi w latach 2000-2010 w wojewdztwie lubelskim (rdo: GUS)
Zanieczyszczenia pochodzce z sektora rolniczego, zarwno obszarowe jak rwnie punktowe, stanowi due rdo presji. Wynika to gwnie z niewaciwego wykonywania zabiegw agrotechnicznych, czy te skadowania nawozw naturalnych. Na przestrzeni lat 2000-2010 zuycie nawozw mineralnych lub chemicznych wzroso o 14% (tabela 1), jednak z uwagi na zmniejszenie si powierzchni uytkw rolnych, realnie wzroso o okoo 36% na 1 ha UR.
31
100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Lublin Biaa Podlaska Chem Zamo bialski bigorajski chemski hrubieszowski janowski krasnostawski kranicki lubartowski lubelski czyski ukowski opolski parczewski puawski radzyski rycki tomaszowski widnicki wodawski zamojski
Wykres 5. % ludnoci korzystajcej z kanalizacji w poszczeglnych powiatach w roku 2010 (rdo: GUS)
Tabela 1. Zuycie nawozw mineralnych lub chemicznych oraz wapniowych w przeliczeniu na czysty skadnik (rdo: GUS) Rok Wyszczeglnienie Nawozy mineralne lub chemiczne ogem, w tym: azotowe fosforowe potasowe Nawozy wapniowe 1999/2000 [ton/rok] 129 419 66 748 29 282 33 389 115 653 2004/05 [ton/rok] 149 114 80 539 30 474 38 101 93 970 2008/09 [ton/rok] 155 401 85 442 34 303 35 656 31 050 2009/10 [ton/rok] 147 748 80 605 32 304 38 038 38 038
Tabela 2. Zuycie nawozw mineralnych lub chemicznych oraz wapniowych w przeliczeniu na czysty skadnik *(rdo: GUS) Rok Wyszczeglnienie Nawozy mineralne lub chemiczne ogem, w tym: azotowe fosforowe potasowe Nawozy wapniowe * w kg na 1 ha uytkw rolnych (UR) 1999/2000 [kg/ha UR] 76,8 39,6 17,4 19,8 68,6 2004/05 [kg/ha UR] 99,8 53,9 20,4 25,5 62,9 2008/09 [kg/ha UR] 98,1 53,9 21,7 22,5 19,6 2009/10 [kg/ha UR] 104,3 56,9 22,8 24,6 26,9
Istotnym czynnikiem presji s wody opadowe lub roztopowe ujte w systemy kanalizacyjne, pochodzce z terenw zanieczyszczonych, w tym z centrw miast, terenw przemysowych oraz drg o duym nateniu ruchu oraz parkingw. Wody te ujte w systemy kanalizacyjne wymagaj oczyszczania, w przeciwnym razie staj si rdem zanieczyszczenia dla wd powierzchniowych i podziemnych. Oczyszczania wymagaj rwnie odcieki ze skadowisk odpadw, zarwno w trakcie eksploatacji skadowiska, jak te w okresie poeksploatacyjnym. W nowych skadowiskach odcieki zbierane s systemem drenaowym i kolektorem zbiorczym odprowadzane do oczyszczalni ciekw.
Stan
Wody powierzchniowe pynce
Monitoring jakoci wd powierzchniowych
Podstawowym celem monitoringu wd powierzchniowych jest pozyskanie informacji o stanie wd w dorzeczach, niezbdnych dla wspomagania procesw planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny osigania celw rodowiskowych gwnie poprawy jakoci wd oraz ich ochrony przed
32
WODY
antropogenicznych, dokonania oceny dugoterminowych zmian stanu JCWP w warunkach naturalnych oraz zaprojektowania przyszych programw monitoringu; operacyjnego - dla ustalenia stanu tych czci wd, ktre uznano za zagroone niespenieniem okrelonych dla nich celw rodowiskowych, oceny krtkoterminowych zmian stanu wd w wyniku wdraania programw naprawczych oraz oceny wd na obszarach chronionych; badawczego w celu dostarczenia dodatkowych informacji o stanie wd w zwizku z uwarunkowaniami lokalnymi lub umowami midzynarodowymi.
Rzeka Bug Fot. A. Iwaniuk
zanieczyszczeniami. Rok 2011 by drugim rokiem bada monitoringowych w cyklu szecioletnim 20102015, prowadzonych zgodnie z rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czci wd powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685) i dostosowanych do wymogw Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) 2000/60/WE. Monitoring prowadzono w punktach pomiarowo-kontrolnych (ppk.), w odniesieniu do jednolitych czci wd powierzchniowych (JCWP). Przez jednolite czci wd powierzchniowych rozumie si oddzielny i znaczcy element wd powierzchniowych, takich jak: struga, strumie, potok, rzeka, kana lub ich czci, sztuczny zbiornik wodny, jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, morskie wody wewntrzne, wody przejciowe lub wody przybrzene, jednorodny pod wzgldem hydromorfologicznym i biologicznym, dla ktrych prowadzone s analizy presji antropogenicznych i opracowywane programy wodno-rodowiskowe. W Polsce wydzielono ponad 4,5 tys. jednolitych czci wd dla rzek, okoo tysica dla jezior, 11 dla wd przybrzenych i 9 dla wd przejciowych. Sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych czci wd, takich jak kanay, zbiorniki zaporowe czy te w znacznym stopniu zmienione rzeki, jest w Polsce ok. 600, co stanowi ok.13% iloci wszystkich JCWP. W granicach administracyjnych wojewdztwa lubelskiego znajduje si 374 JCWP, z ktrych 214 to JCWP naturalne, 156 silnie zmienione, a 4 to sztuczne jednolite czci wd. Badania wd prowadzone byy w ramach trzech rodzajw monitoringu: diagnostycznego - w celu dostarczenia oglnej oceny stanu wd powierzchniowych w kadej zlewni i podzlewni dorzecza, dokonania oceny dugoterminowych zmian stanu JCWP z powodu szeroko rozumianych oddziaywa
W roku 2011 uruchomiono po raz pierwszy w cyklu monitoring diagnostyczny, kontynuowano rozpoczty w roku 2010 I cykl monitoringu operacyjnego oraz prowadzono monitoring badawczy. cznie badaniami objto 57 ppk. zlokalizowanych na 53 JCWP. W 12 punktach realizowano rwnoczenie program monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. W ramach sieci realizowane byy rwnie programy pomiarowe dla wd zlokalizowanych na obszarach chronionych: przeznaczonych do ochrony gatunkw zwierzt wodnych o znaczeniu gospodarczym (wody przeznaczone do bytowania ryb) i obszarach chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunkw (obszary NATURA 2000), wraliwych na eutrofizacj wywoan zanieczyszczeniami pochodzcymi ze rde komunalnych oraz naraonych na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych.
Ocena jakoci wd w roku 2011

Podstaw oceny stanu wd powierzchniowych byo rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czci wd powierzchniowych oraz rodowiskowych norm jakoci dla substancji priorytetowych (Dz.U. Nr 257, poz. 1545). Rozporzdzenie okrela sposb dokonywania oceny stanu jednolitych czci wd poprzez dokonywanie oceny stanu ekologicznego (JCWP naturalne) lub potencjau ekologicznego (JCWP sztuczne i silnie zmienione), stanu chemicznego, sposb interpretacji wynikw bada wskanikw jakoci, sposb prezentowania wynikw klasyfikacji oraz czstotliwo wykonywania klasyfikacji. Wynikiem oceny jest okrelenie stanu JCWP jako stan dobry lub zy.
33
Monitoring diagnostyczny
Zakres pomiarowy monitoringu diagnostycznego, oprcz elementw biologicznych i fizykochemicznych w skad ktrych wchodziy rwnie specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne, obejmowa take badania wskanikw chemicznych zawierajcych substancje priorytetowe i inne substancje zanieczyszczajce. Badania prowadzono w 12 ppk. dla 12 JCWP, w tym 9 naturalnych ciekach, 2 silnie zmienionych oraz 1 sztucznej czci wd. Klasyfikacja elementw biologicznych: Dla 7 punktw w 7 JCWP okrelono III klas jakoci, o czym zadecydowa gwnie fitobentos. Dobr, II klas czystoci stwierdzono dla 5 punktw w 5 JCWP, o czym w znacznej mierze zadecydowa drugi z badanych elementw makrofity. Klasyfikacja elementw fizykochemicznych: We wszystkich badanych punktach stwierdzono dobry stan fizykochemiczny (II klasa). Klasyfikacja elementw fizykochemicznych specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych: dla wszystkich badanych punktw wyznaczono II klas czystoci, gwnie ze wzgldu na wglowodory ropopochodne, rzadziej fenole lotne. Pozostae wskaniki tych zanieczyszcze dotrzymyway normy dla klasy I. Stan/potencja ekologiczny: dla 7 ppk. (7 JCWP: 6 naturalnych i 1 silnie zmieniona) okrelono umiarkowany stan/potencja ekologiczny natomiast dla 5 ppk. (5 JCWP: 3 naturalnych, 1 silnie zmienionej i 1 sztucznej) dobry stan/potencja ekologiczny. Stan chemiczny: we wszystkich ppk. i JCWP stan chemiczny okrelono jako dobry. Nie odnotowano adnych przekrocze wartoci dopuszczalnych dla klasy I. Stan wd: w 7 JCWP (58%) stwierdzono zy stan wd natomiast w 5 JCWP (42%) dobry stan wd.
wyznaczono dobry stan natomiast dla 14 ppk. (14 JCWP) stan poniej dobrego. Zadecydoway o tym gwnie: OWO, azot Kjeldahla oraz sporadycznie fosforany. Stan/potencja ekologiczny: stan/potencja umiarkowany wyznaczono dla 32 ppk. (31 JCWP: 18 naturalnych i 13 silnie zmienionych), natomiast dla 13 ppk. (12 JCWP: 5 naturalnych, 6 silnie zmienionych i 1 sztucznej) okrelono stan/potencja ekologiczny jako dobry i powyej dobrego. Stan wd: spord 35 ppk. (33 JCWP) moliwych dla okrelenia stanu wd, dla 30 ppk. (29 JCWP) 88% stwierdzono zy stan natomiast dla 5 ppk. (4 JCWP) 12% okrelono dobry stan wd.
Monitoring badawczy
Badania w ramach monitoringu badawczego prowadzono dla 12 ppk. w 9 JCWP naturalnych. 2 punkty na 1 JCWP badano w zwizku z zobowizaniami lokalnymi w ramach zintegrowanej stacji monitoringu rodowiska, zlokalizowanej na terenie Roztoczaskiego Parku Narodowego. Dla tej JCWP dokonano jedynie klasyfikacji elementw fizykochemicznych, ze wzgldu na brak wynikw bada elementu biologicznego - makrobezkrgowcw, ktre s w trakcie oznaczania. Stan fizykochemiczny w obydwu punktach okrelono jako bardzo dobry. Badania pozostaych 10 punktw w 8 JCWP rzeki Bug i jej dopyww prowadzono w zwizku z realizacj umw midzynarodowych na wodach granicznych. Klasyfikacja elementw biologicznych: dobr II klas wskanikw biologicznych okrelono dla 8 ppk. (6 JCWP), o czym zadecydowa gwnie wskanik najbardziej miarodajny dla tego typu rzek fitoplankton. III klas wyznaczono jedynie dla 2 ppk. (2 JCWP). Klasyfikacja elementw fizykochemicznych: dla 3 punktw (3 JCWP) stwierdzono II klas, natomiast dla reszty 7 ppk. (5 JCWP) okrelono stan elementw fizykochemicznych jako poniej stanu dobrego, gwnie ze wzgldu na fosforany i sporadycznie OWO. Pozostaa cz wskanikw fizykochemicznych w przewadze dotrzymywaa norm dla I bardzo dobrej klasy czystoci. Klasyfikacja elementw fizykochemicznych specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych: dla wszystkich badanych punktw wyznaczono I klas czystoci. Stan/potencja ekologiczny: umiarkowany stan ekologiczny okrelono dla 7 ppk. (5 JCWP), natomiast dla 3 ppk. (3 JCWP) stwierdzono dobry stan ekologiczny.
Monitoring operacyjny
Zakres pomiarowy dla 45 ppk. w 43 JCWP - 22 naturalnych czciach wd, 20 silnie zmienionych i 1 sztucznej, badanych w ramach monitoringu operacyjnego, zawiera elementy biologiczne oraz fizykochemiczne. Klasyfikacja elementw biologicznych: III klas jakoci wyznaczono dla 26 ppk. (w 25 JCWP), o czym decydowa gwnie fitobentos. Dla 19 ppk. (w 18 JCWP) okrelono dobr II klas, co determinoway gwnie makrofity, rzadziej fitoplankton. Klasyfikacja elementw fizykochemicznych: dla 1 ppk. (1 JCWP) wyznaczono bardzo dobry stan elementw fizykochemicznych, dla 30 ppk. (28 JCWP)
34
WODY
Stan wd: okrelono dla 7 czci wd 62,5%, moliwych do oceny zgodnie z rozporzdzeniem. Ich stan okrelono jako zy. Na wykresach 6-7 przedstawiono klasyfikacj biologicznych i fizykochemicznych elementw jakoci oraz stanu/potencjau ekologicznego we wszystkich badanych ppk. w 2011 roku.
42,9 0,0
klasa el. biologicznych klasa el. fizykochemicznych POTENCJA EKOLOGICZNY 0% 10% 38,1 20%
57,1
85,7
36,4
63,4 30% II klasa 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
I klasa (0%)
III klasa
IV klasa (0%)
poniej stanu dobrego
Wykres 6. Klasyfikacja elementw biologicznych, fizykochemicznych oraz potencjau ekologicznego w ppk. w sztucznych i silnie zmienionych JCWP w wojewdztwie lubelskim w 2011 r.
klasa 0,0 el. biologicznych klasa el. fizykochemicznych 2,9 23,5 10% I klasa 20%
44,1 61,8 76,5 30% 40% III klasa 50% 60% 70%
55,9 35,3
STAN 0,0 EKOLOGICZNY 0%
80%
90% 100% V klasa (0%)
II klasa
PSD
IV klasa (0%)
Wykres 7. Klasyfikacja elementw biologicznych, fizykochemicznych oraz stanu ekologicznego w ppk. w naturalnych JCWP w wojewdztwie lubelskim w 2011 r.
Monitoring na obszarach chronionych

Wody przeznaczone do bytowania ryb Sie punktw monitoringu wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych bya zaprojektowana w oparciu o wykazy obszarw ochrony siedlisk i gatunkw, w ktrych stwierdzono wystpowanie chronionych gatunkw ryb. Badaniami objto 10 ppk w zakresie zgodnym z rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 4 padziernika 2002 r. w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiada wody rdldowe bdce rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 176, poz.1445). W oparciu o ww. rozporzdzenie przeprowadzono ocen i stwierdzono, e w 2 badanych ppk. woda nie speniaa wymaga okrelonych dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych. W obydwu punktach odnotowano przekroczenie wartoci dopuszczalnych dla zawiesiny oglnej, BZT5 i fosforu oglnego. Dla 8 ppk. wody speniay wymagania okrelone ww. rozporzdzeniem. Obszary Natura 2000 Wody powierzchniowe na obszarach ochrony siedlisk lub gatunkw, ktrych stan jest wanym czynnikiem ochrony, badane byy w 14 ppk.
zlokalizowanych na 14 JCWP. Dla takich obszarw nie wyznaczono dodatkowych wymaga, jedynie okrelono, e jednolita cz wd o umiarkowanym stanie ekologicznym nie spenia wymaga dla takich obszarw, a wymagania te spenia tylko dobry i bardzo dobry stan ekologiczny. Z przeprowadzonych bada wynika, ze stan wd speni wymagania dla obszarw Natura 2000 tylko w 3 ppk., tj. 3 JCWP (21,5%), w pozostaych 11 ppk. 11 JCWP (78,5%) wymagania nie zostay spenione. Eutrofizacja komunalna Implementacja Dyrektywy dotyczcej oczyszczania ciekw komunalnych (91/271/EWG) do polskiego prawodawstwa doprowadzia, e obszar caego kraju zosta uznany za wraliwy na eutrofizacj wywoan zanieczyszczeniami ze rde komunalnych. W zwizku z tym, wszystkie punkty monitoringu operacyjnego posuyy do oceny stopnia eutrofizacji wd. Zakres bada obejmowa nastpujce wskaniki: elementy biologiczne - fitoplankton bd fitobentos, fizykochemiczne BZT5, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot oglny, fosforany i fosfor oglny. Oceny dokonano na podstawie bada w 40 ppk. na 39 JCWP. Dla 5 ppk. na 4 JCWP ocena bya niemoliwa ze wzgldu na brak wyniku wskanika
35
biologicznego fitoplanktonu bd fitobentosu, ktrych badania nie byy wymagane zgodnie z nieobowizujcym ju rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czci wd powierzchniowych i podziemnych. W 29 ppk. (28 JCWP) 72% stwierdzono niespenienie
wymaga dla tych obszarw, czyli wody uznano za zagroone eutrofizacj ze rde komunalnych (najczciej decydowa o tym fitobentos i w kilku przypadkach azot Kjeldahla) natomiast dla 11 ppk. (w 11 JCWP) 28% okrelono spenienie wyznaczonych wymaga wody niezagroone eutrofizacj komunaln.
klasyfikacja el. biologicznych klasyfikacja el.fizykochemicznych STAN/POTENCJA EKOLOGICZNY 0% 10% 30,8
48,1 69,2 63,4 30% 40% 50% 60%
51,9 36,4
20%
70%
80%
90%
100%
I kasa
II klasa
III klasa
PSD
IV klasa (0%)
V klasa (0%)
Wykres 8. Klasyfikacja elementw biologicznych, fizykochemicznych oraz stanu ekologicznego/potencjau ekologicznego w JCWP w 2011 r.
Mapa 4. Prezentacja stanu/potencjau ekologicznego JCWP w wojewdztwie lubelskim w 2011 roku (rdo: WIO)
36
WODY
Eutrofizacja ze rde rolniczych Wpyw rde rolniczych na eutrofizacj wd powierzchniowych badano w 3 ppk. (2 JCWP) zlokalizowanych na rzece Biace, przepywajcej przez obszar szczeglnie naraony na zanieczyszczenia zwizkami azotu pochodzenia rolniczego w gminie Komarwka Podlaska. Ocen wykonano zgodnie z rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriw wyznaczania wd wraliwych na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych (Dz.U. Nr 241, poz. 2093). Wskaniki, ktre wzito do oceny to: chlorofil a, azot azotanowy, azot oglny, azotany i fosfor oglny. W adnej z 2 JCWP przepywajcych przez OSN nie stwierdzono zagroenia eutrofizacj pochodzenia rolniczego.
Rzeka Wisa
Fot. Archiwum WIO
Ocena jednolitych czci wd w zlewniach
ZLEWNIA WISY
Zlewnia III rzdu - Wisa od Ianki do Bystrej W ramach tej zlewni przebadano dwie rzeki: Chodelk i Wrzelwk w trzech punktach (na 3 JCWP): Chodelka, ppk. Ruda Maciejowska w jednolitej czci wd o nazwie - Chodelka do dopywu spod Wronowa, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz realizowany by (podobnie jak dla wszystkich punktw operacyjnych) program dla wd wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Spord elementw biologicznych do bada wybrano makrofity. Ten element zdeterminowa II, dobr klas biologiczn. Klasyfikacja elementw fizykochemicznych, na poziomie II klasy (tylko jeden wskanik azot Kjeldahla przekroczy wartoci graniczne dla klasy I) potwierdzia dobr jako wody dla tej JCWP. Oceny obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj wywoan zanieczyszczeniami pochodzcymi ze rde komunalnych nie przeprowadzono z powodu braku bada wskanikw biologicznych (fitoplanktonu lub fitobentosu). Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Chodelka do dopywu spod Wronowa okrelono jako DOBRY. Chodelka, ppk. Podgrz w jednolitej czci wd o nazwie - Chodelka od dopywu spod Wronowa do ujcia, typ abiotyczny 9 maa rzeka wyynna wglanowa.
Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu diagnostycznego i operacyjnego oraz realizowany by program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Badane elementy biologiczne fitobentos i makrofity, zakwalifikowano do III klasy. Stan elementw fizykochemicznych okrelono na poziomie dobrej II klasy, a wskanikami o tym decydujcymi byy: BZT5, ChZT-Mn oraz azot Kjeldahla. Wartoci zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych zadecydoway o II klasie czystoci w tej grupie ze wzgldu na przekroczenie wartoci granicznej klasy I dla wglowodorw ropopochodnych. Wartoci wskanikw substancji chemicznych, w tym priorytetowych, utrzymyway si na poziomie poniej granicy oznaczalnoci, czym zadecydoway o dobrym stanie chemicznym wody. Ze wzgldu na obszary chronione woda nie speniaa zaoonych wymaga ze wzgldu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Chodelka od dopywu spod Wronowa do ujcia okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na stan elementw biologicznych) natomiast stan wd jako ZY. Wrzelwka, ppk. Szczekarkw w jednolitej czci wd o nazwie Wrzelowianka, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego oraz prowadzono program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Stwierdzono dobr, II klas badanego elementu biologicznego makrofitw, natomiast grupa wskanikw fizykochemicznych uplasowaa si na poziomie poniej stanu dobrego, o czym
37
zadecydowao niewielkie przekroczenie wartoci dla klasy II wskanika zanieczyszcze organicznych oglnego wgla organicznego (17,2 mgC/l). Oceny ze wzgldu na eutrofizacj ze rde komunalnych nie przeprowadzono z powodu braku bada wskanikw biologicznych (fitoplanktonu lub fitobentosu). Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wrzelowianka okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na stan elementw fizykochemicznych) natomiast stan wd jako ZY. Zlewnia III rzdu - Wisa od Sanny do Kamiennej W ramach tej zlewni przebadano trzy rzeki: Wrzelowiank, Urzdwk i Wynic, w kadej z nich po jednym punkcie (na 3 JCWP): Wrzelowianka, ppk. Kolczyn w jednolitej czci wd o nazwie Wrzelowianka, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego, jak rwnie realizowano program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Warto wskanika okrzemkowego dla fitobentosu zdecydowaa o dobrej, II klasie w grupie elementw biologicznych. Wszystkie wskaniki fizykochemiczne mieciy si w granicach I klasy, oprcz azotu Kjeldahla, ktrego warto wyniosa 1,18 mgN/l i zadecydowaa o II klasie czystoci. Wymagania dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego zostay spenione. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wrzelowianka I okrelono jako DOBRY - zdeterminowany zarwno przez elementy biologiczne jak i wspierajce j elementy fizykochemiczne. Urzdwka, ppk. Bczyn w jednolitej czci wd o nazwie Urzdwka, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Analogicznie jak w poprzedniej jednolitej czci wd, badania w ppk. Bczyn prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz realizowano program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego.Wynik badania fitobentosu, zakwalifikowa grup elementw biologicznych do klasy III, wartoci wskanikw fizykochemicznych uplasoway si na poziomie dobrej, II klasy, a jedynymi wskanikami, dla ktrych odnotowano przekroczenie wartoci granicznych dla klasy I byy: azot Kjeldahla i fosforany. Ze wzgldu na obszary chronione woda nie speniaa
zaoonych wymaga. Stwierdzono zagroenie eutrofizacj pochodzenia komunalnego z uwagi na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Urzdwka okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos) a stan wd jako ZY. Wynica, ppk. Dzierzkowice w jednolitej czci wd o nazwie - Wynica od rde do Urzdwki bez Urzdwki, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Dla tej jednolitej czci wd realizowany by program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Element biologiczny fitobentos, zdeterminowa III klas tej grupy wskanikw, grup elementw fizykochemicznych sklasyfikowano na poziomie II klasy ze wzgldu na BZT5 i azot Kjeldahla. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw chronionych, wraliwych na zanieczyszczenia komunalne. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Wynica od rde do Urzdwki bez Urzdwki okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos) a stan wd jako ZY. W zlewni Wisy stwierdzono: 67% JCWP o UMIARKOWANYM stanie ekologicznym 33% JCWP osigno DOBRY stan ekologiczny.
Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 0% 10% 20% 30% 74,3 40% 50% 60% 70% 78,8 100,0 22,7 80%
93,3 21,2
6,4 0,0 0,0 0,0 0,0 3,0
90% 100%
I klasa
II klasa
PSD
Wykres 9. Ocena wskanikw fizykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wisy w 2010 r.

Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 0% 10% 20% 30% 80,6 40% 50% 60% 70% 80% 68,4 100,0 19,4 0,0 0,0 26,3 5,3 0,0 0,0 0,0
100,0
90% 100%
I klasa
II klasa
PSD
Wykres 10. Ocena wskanikw fizykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wisy w 2011 r.
38
WODY
Rzeka Bug w Zosinie
Fot. A. Iwaniuk
Mapa 5. Prezentacja stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wisy (rdo: WIO)
zakwaszenie (odczyn pH), i substancje biogenne (azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot oglny, fosforany, fosfor oglny). W grupie specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych przebadano: chrom szeciowartociowy, chrom oglny, cynk, mied oraz fenole lotne. Zawartoci tych substancji nigdy nie przekroczyy wartoci granicznych bardzo dobrej, I klasy. Dla wszystkich ww. JCWP okrelono stan ekologiczny, oraz dla niektrych stan wd. Bug, ppk. Kryw w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od granicy RP do Huczwy, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego, realizowano program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego, jak rwnie prowadzono monitoring badawczy w zwizku ze wspprac na wodach granicznych. Stan elementw biologicznych okrelono na poziomie dobrej, II klasy, o czym zadecydowa fitoplankton. Stan elementw fizykochemicznych okrelono jako poniej dobrego, ze wzgldu na przekroczenie wartoci granicznych dla II klasy przez fosforany, ktrych stenie rednioroczne wynosio 0,4 mg PO4/l. Woda wykazaa zagroenie eutrofizacj komunaln. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od granicy RP do Huczwy okrelono jako UMIARKOWANY, natomiast stan wd jako ZY. Bug, ppk. Zosin w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od Huczwy do Studianki, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. W tym punkcie realizowany by monitoring badawczy na wodach granicznych. Wartoci wskanikw biologicznych: fitoplanktonu i makrofitw na poziomie odpowiednio II i I klasy zadecydoway o dobrej, II
ZLEWNIA BUGU
Zlewnia III rzdu - Bug (I)
W ramach tej zlewni przebadano dziewi rzek w 15 ppk., przy czym: Bug w 7 ppk. na 6 JCWP, a rzeki: Lepitucha, Wodawka, Tarasienka, Hanna, Czapelka, Krzna, Czywka, Kana Wieprz-Krzna po jednym punkcie. Wszystkie punkty na rzece Bug oraz 3 ppk. na trzech jej dopywach: Czapelce, Czywce i Krznie badane byy w ramach monitoringu badawczego, prowadzonego na wodach granicznych. Zakres dostosowany by do potrzeb okrelenia stanu wd oraz porwnania ste poszczeglnych wskanikw w ramach wymiany dowiadcze ze stron ukraisk i biaorusk. Obejmowa wskaniki biologiczne, gwnie fitoplankton - optymalny wskanik dla Bugu jako rzeki typu 21, sporadycznie - makrofity oraz w jednym punkcie fitobentos. Spord wskanikw fizykochemicznych przebadano wszystkie grupy: stan fizyczny (temperatura, zawiesina oglna), warunki tlenowe (tlen rozpuszczony, BZT5, OWO), zasolenie (przewodno, substancje rozpuszczone, siarczany, chlorki, wap, magnez, twardo oglna),
39
klasie tej grupy wskanikw. Klas wskanikw fizykochemicznych okrelono jako poniej stanu dobrego ze wzgldu na stenie fosforanw przekraczajce warto graniczn II klasy. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od Huczwy do Studianki okrelono jako UMIARKOWANY, natomiast stan wd jako ZY. Bug, ppk. Horodo w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od Studianki do Zootuchy, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Zrealizowany program monitoringu badawczego, wykaza dobr, II klas elementw biologicznych, stan grupy wskanikw fizykochemicznych poniej dobrego, ze wzgldu na fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od Studianki do Zootuchy okrelono jako UMIARKOWANY, natomiast stan wd jako ZY. Bug, ppk. Wodawa w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od Uherki do Wodawki, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. II klas elementw biologicznych okrelono na podstawie fitoplanktonu. Wskaniki fizykochemiczne rwnie uksztatoway si na poziomie II klasy. Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie - Bug od Uherki do Wodawki wyznaczono jako DOBRY. Bug, ppk. Sawatycze w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od Wodawki do Grabara, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Podobnie jak we wczeniejszej JCWP stan elementw biologicznych i fizykochemicznych uzyska dobr, II klas. Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie - Bug od Wodawki do Grabara wyznaczono jako DOBRY. Bug, ppk. Terespol w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od Grabara do Krzny, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Stwierdzono dobr, II klas elementw biologicznych ze wzgldu na fitoplankton, natomiast stan fizykochemiczny okrelono jako poniej dobrego, o czym zadecydoway: OWO i fosforany. W konsekwencji dla tego punktu okrelono UMIARKOWANY stan ekologiczny. Bug, ppk. Krzyczew w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od Grabara do Krzny, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. W drugim punkcie oceniajcym t sam JCWP rwnie stwierdzono II klas elementw biologicznych ze wzgldu na fitoplankton oraz stan elementw fizykochemicznych na poziomie poniej dobrego. Analogicznie do poprzedniego ppk.
zadecydoway o tym: OWO i fosforany. Ostatecznie temu punktowi przypisano UMIARKOWANY stan ekologiczny. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Bug od Grabara do Krzny okrelono jako UMIARKOWANY, a stan wd jako ZY. Bug, ppk. Gnojno - w jednolitej czci wd o nazwie - Bug od Krzny do Niemirowa, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Dla tego ppk. i tej JCWP stwierdzono III klas elementw biologicznych ze wzgldu na warto wskanika fitoplanktonowego. Stan elementw fizykochemicznych okrelono jako poniej dobrego ze wzgldu na OWO i fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od Krzny do Niemirowa okrelono jako UMIARKOWANY (zarwno ze wzgldu na element biologiczny jak i fizykochemiczne elementy wspomagajce), natomiast stan wd jako ZY. Czapelka, ppk. Starzynka - w jednolitej czci wd o nazwie Czapelka, typ abiotyczny 23 potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Zrealizowany program monitoringu badawczego wykaza III klas elementw biologicznych ze wzgldu na fitobentos, stan grupy wskanikw fizykochemicznych poniej dobrego ze wzgldu na fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Czapelka okrelono jako UMIARKOWANY (zarwno ze wzgldu na element biologiczny jak i fizykochemiczne elementy wspomagajce), natomiast stan wd jako ZY. Czywka, ppk. Janw Podlaski - w jednolitej czci wd o nazwie - Czywka z dopywami, typ abiotyczny 23 potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Dla tego punktu okrelono dobr, II klas elementw biologicznych, na podstawie badania makrofitw oraz dobry stan elementw fizykochemicznych. Przekroczenia wartoci I klasy elementw fizykochemicznych odnotowano jedynie dla azotu Kjeldahla i fosforanw. Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie Czywka z dopywami wyznaczono jako DOBRY. Krzna, ppk. Neple - w jednolitej czci wd o nazwie - Krzna od Klukwki do ujcia, typ abiotyczny 24 maa i rednia rzeka na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Na podstawie badania fitoplanktonu wyznaczono
40
WODY
dobr, II klas elementw biologicznych, natomiast stan elementw fizykochemicznych okrelono jako poniej dobrego, ze wzgldu na przekroczenie wartoci granicznej dla II klasy przez fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Krzna od Klukwki do ujcia okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fosforany), natomiast stan wd jako ZY. Lepitucha, ppk. Sawin w jednolitej czci wd o nazwie Lepitucha, typ abiotyczny 23 potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Dla tego punktu zlokalizowanego w silnie zmienionej JCWP realizowany by program monitoringu operacyjnego oraz program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Klas elementw biologicznych okrelono jako III ze wzgldu na fitobentos. Wskaniki fizykochemiczne zakwalifikowano do dobrej II klasy, o czym zadecydoway gwnie warunki tlenowe. Wody nie speniay wymaga pod wzgldem obszarw chronionych wraliwych na zanieczyszczenia komunalne ze wzgldu na fitobentos. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Lepitucha okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos), natomiast stan wd jako ZY. Wodawka, ppk. Koacze w jednolitej czci wd o nazwie - Wodawka od rde do Mietiuki, typ abiotyczny 24 maa i rednia rzeka na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Dla tego ppk. w silnie zmienionej JCWP realizowane byy nastpujce programy: operacyjny, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, dla obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadany element biologiczny fitobentos zdeterminowa III klas w tej grupie wskanikw, natomiast elementy fizykochemiczne II klas. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb zostay spenione natomiast dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego wody nie speniay wymaga, dla tych drugich ze wzgldu na fitobentos. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Wodawka od rde do Mietiuki okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na element biologiczny), natomiast stan wd jako ZY. Tarasienka, ppk. Okuninka w jednolitej czci wd, o nazwie - Tarasienka, typ abiotyczny 23 potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. W tej naturalnej JCWP, analogicznie jak w wyej opisanej czci wd, zrealizowano 4 programy monitoringowe. Stwierdzono III klas elementw biologicznych, o czym zadecydowa fitobentos, a wskaniki fizykochemiczne zakwalifikowano do II klasy. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb zostay spenione, natomiast nie zostay spenione dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Tarasienka okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na element biologiczny), natomiast stan wd jako ZY. Hanna, ppk. Kuzawka w jednolitej czci wd o nazwie - Hanna bez Romanwki, typ abiotyczny 23 potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Zrealizowany program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego, okrelono dla tej silnie zmienionej JCWP III klas wskanikw biologicznych, o czym zadecydowa fitobentos oraz makrofity. Grupie wspierajcych elementw fizykochemicznych przypisano dobr II klas - przekroczenia wartoci granicznych dla klasy I odnotowano dla BZT5, OWO, azotu Kjeldahla oraz fosforanw. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj ze rde komunalnych. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Hanna bez Romanwki okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na elementy biologiczne), natomiast stan wd jako ZY. Kana Wieprz-Krzna, ppk. elizna w jednolitej czci wd o nazwie - Kana Wieprz-Krzna od dop. z lasu przy ulinkach do wypywu Danwki ze zb. elizna, typ abiotyczny 0 kanay i zbiorniki zaporowe. W tej jedynej sztucznej czci wd realizowano program diagnostyczny, operacyjny, dla obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Zarwno fitobentos jak i makrofity uplasowane na poziomie II klasy zadecydoway o dobrym potencjale biologicznym wody. W grupie elementw fizykochemicznych stwierdzono rwnie dobry potencja, a zadecydoway o tym ChZT-Mn oraz azot Kjeldahla. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne uksztatoway si rwnie w II klasie. Stan wskanikw chemicznych okrelono jako dobry. Wymagania dla obszarw chronionych, zarwno Natura 2000 jak i zagroonych eutrofizacj komunaln, zostay spenione.
41
Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Kana Wieprz-Krzna od dop. z lasu przy ulinkach do wypywu Danwki ze zb. elizna okrelono jako DOBRY i POWYZEJ DOBREGO, natomiast stan wd jako DOBRY. W zlewni Bugu stwierdzono: 73% JCWP o UMIARKOWANYM stanie/potencjale ekologicznym 27% JVWP osigno DOBRY/DOBRY I POWYEJ DOBREGO stan/potencja ekologiczny.
Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 0% 10% 20% 67,8 30% 40%
100,0 87,8 98,0 16,1 50% 60% 70% PSD 80% 16,1 11,1
0,0 0,0 1,1
2,0 0,0
90% 100%
I klasa
II klasa
Wykres 11. Ocena wskanikw fizykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Bugu w 2010 r.
Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 0% 10% 20% 30% 71,9 40% 50% 60% 70% PSD 77,8 100,0 20,8 80% 0,0 0,0 15,6 6,7 0,0 0,0 7,3 90% 100%
100,0
I klasa
II klasa
Wykres 12. Ocena wskanikw fizykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Bugu w 2011 r.
ZLEWNIA WIEPRZA
Zlewnia III rzdu - Wieprz do abuki W ramach tej zlewni przebadano 3 rzeki: Wieprz w 3 ppk. na 3 JCWP, Por w 1 ppk. na 1 JCWP oraz wierszcz w 2 ppk. na 1 JCWP Wieprz, ppk. Namule w jednolitej czci wd o nazwie - Wieprz do Jacynki, typ abiotyczny 23 potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Dla tego ppk. zlokalizowanego w naturalnej JCWP realizowany by program monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Obydwa przebadane wskaniki biologiczne makrofity i fitobentos wskazay na dobr, II klas tej grupy elementw. Grupa wskanikw fizykochemicznych uksztatowaa si rwnie na poziomie II klasy, a wartoci graniczne dla klasy I przekroczone zostay tylko przez fosforany oraz wskaniki warunkw tlenowych (BZT5 i ChZTMn). II klas wykazay rwnie wartoci specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny, podobnie jak dla wszystkich ppk. badanych w ramach monitoringu diagnostycznego okrelono jako dobry. Woda speniaa wymagania dla obszarw wraliwych na eutrofizacj ze rde komunalnych.
Mapa 6. Prezentacja oceny stanu/potencjau ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Bugu w 2011 r. (rdo: WIO)
42
WODY
Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie Wieprz do Jacynki wyznaczono jako DOBRY. Wieprz, ppk. Michalw w jednolitej czci wd o nazwie - Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz, typ abiotyczny 9 maa rzeka wyynna wglanowa. Dla tego ppk. w naturalnej JCWP realizowane byy nastpujce programy: operacyjny, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. W grupie elementw biologicznych przebadano jeden wskanik fitobentos, ktrego warto wskazaa na III klas biologiczn. Dla wszystkich wskanikw fizykochemicznych dotrzymane byy wymagania klasy I, oprcz fosforanw, ktrych stenie zadecydowao o dobrej, II klasie tej grupy elementw. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb zostay spenione, natomiast niespenione dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego, dla tych drugich ze wzgldu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos), natomiast stan wd jako ZY. Wieprz, ppk. Staw Noakowski w jednolitej czci wd o nazwie - Wieprz od Zbiornika Nielisz do kiewki, typ abiotyczny 15 rednia rzeka wyynna wschodnia. Badania tej czci wd prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, realizowany by take program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Stan elementw biologicznych na poziomie III klasy zosta wyznaczony na podstawie badania fitobentosu. Wskaniki fizykochemiczne uksztatoway si na poziomie dobrym. Wymagania dla obszarw chronionych nie zostay spenione, o czym zadecydowa fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Zbiornika Nielisz do kiewki okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos), natomiast stan wd jako ZY. Por, ppk. Nawz w jednolitej czci wd o nazwie - Pr od Wierzbwki do ujcia, typ abiotyczny 9 maa rzeka wyynna wglanowa. W tym ppk. zlokalizowanym w naturalnej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Warto
Rzeka Wieprz
Fot. Archiwum WIO
wskanika okrzemkowego fitobentosu zadecydowaa o III klasie dla elementw biologicznych. Wszystkie wskaniki fizykochemiczne speniay wymagania I klasy. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw wraliwych na eutrofizacj komunaln. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Pr od Wierzbwki do ujcia okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos), natomiast stan wd jako ZY. wierszcz, ppk. Malowany Most w jednolitej czci wd o nazwie wierszcz, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Dla tego ppk. w naturalnej JCWP prowadzono monitoring badawczy. Dokonano jedynie klasyfikacji elementw fizykochemicznych, ze wzgldu na brak wynikw bada elementu biologicznego - makrobezkrgowcw, ktre s w trakcie oznaczania. wierszcz, ppk. Zwierzyniec w jednolitej czci wd o nazwie - wierszcz, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Dla tego ppk. w tej samej naturalnej JCWP prowadzono rwnie monitoring badawczy. Dokonano jedynie klasyfikacji elementw fizykochemicznych, ze wzgldu na brak wynikw bada elementu biologicznego - makrobezkrgowcw, ktre s w trakcie oznaczania. Dla JCWP o nazwie wierszcz stan elementw fizykochemicznych okrelono jako BARDZO DOBRY.
43
Zlewnia III rzdu - Wieprz od abunki do Gieczewki Wieprz, ppk. Borowica w jednolitej czci wd o nazwie - Wieprz od kiewki do oddzielenia si Kanau Wieprz-Krzna, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. Dla tego ppk. w naturalnej czci wd realizowano trzy programy monitoringowe: diagnostyczny, operacyjny oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj ze rde komunalnych. W grupie elementw biologicznych stwierdzono III klas ze wzgldu na fitobentos, natomiast wskaniki fizykochemiczne sklasyfikowano na poziomie dobrej II klasy. Klas II wykazay rwnie, podobnie jak we wszystkich ppk. badanych w ramach monitoringu diagnostycznego, wartoci specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny okrelono jako dobry. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw wraliwych na eutrofizacj komunaln, rwnie ze wzgldu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od kiewki do oddzielenia si Kanau Wieprz-Krzna okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos), natomiast stan wd jako ZY. Wolica, ppk. Skierbieszw w jednolitej czci wd o nazwie - Wolica do ujcia, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. W tym ppk. usytuowanym w naturalnej JCWP realizowane byy nastpujce programy: operacyjny, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadany fitobentos zdeterminowa III klas elementw biologicznych. Wskaniki fizykochemiczne zaliczono do II klasy, a przekroczenie wartoci granicznych dla I klasy odnotowano jedynie dla twardoci oglnej i fosforanw. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb zostay spenione, natomiast dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego wody nie speniay wymaga, w przypadku eutrofizacji ze wzgldu na obniony wskanik fitobentosu. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wolica do ujcia okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na fitobentos), natomiast stan wd jako ZY. Wojsawka, ppk. Krasnystaw w jednolitej czci wd o nazwie Wojsawka, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych.
W tym ppk. zlokalizowanym na naturalnej JCWP realizowane byy nastpujce programy: diagnostyczny, operacyjny, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadane wskaniki biologiczne: makrofity i fitobentos okreliy klas tej grupy elementw jako III. Stan fizykochemiczny okrelono jako dobry. Klas II wykazay wartoci specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny okrelono jako dobry. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb zostay spenione, natomiast dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego nie zostay spenione, dla tych drugich ze wzgldu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wojsawka okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na elementy biologiczne), natomiast stan wd jako ZY. Siennica, ppk. Kasjan w jednolitej czci wd o nazwie Siennica, typ abiotyczny 6 - potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania tej silnie zmienionej czci wd prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, realizowany by take program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Zarwno element biologiczny fitobentos jak i grupa wskanikw fizykochemicznych ksztatoway si na poziomie II klasy, a wymagania dla obszarw chronionych zostay spenione. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Siennica okrelono jako DOBRY i POWYEJ DOBREGO. Rejka, ppk. Borowica w jednolitej czci wd o nazwie Rejka, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego oraz realizowany by program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Stwierdzono III klas dla grupy wskanikw biologicznych, o czym zadecydowa fitobentos. W grupie elementw fizykochemicznych przekroczenie wartoci granicznej dla II klasy odnotowano jedynie dla fosforanw, ktre okreliy stan tej grupy wskanikw jako poniej dobrego. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw wraliwych na eutrofizacj komunaln ze wzgldu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Rejka okrelono jako UMIARKOWANY (zarwno ze wzgldu na element biologiczny jak i fizykochemiczny), natomiast stan wd jako ZY.
44
WODY
Zlewnia III rzdu - Wieprz od Gieczewki do Bystrzycy Wieprz, ppk. Kijany w jednolitej czci wd o nazwie - Wieprz od Stokw do Bystrzycy, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. zlokalizowanym w naturalnej JCWP realizowane byy nastpujce programy: diagnostyczny, operacyjny, dla obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Obydwa przebadane wskaniki biologiczne fitobentos i makrofity wykazay wartoci na poziomie dobrej II klasy. Wskaniki fizykochemiczne rwnie uksztatoway si na tym poziomie (wskanik decydujcy to OWO). Stan chemiczny okrelono jako dobry. Potwierdzeniem dobrej jakoci wody w tej JCWP jest spenienie wymaga dla wszystkich obszarw chronionych. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Stokw do Bystrzycy okrelono jako DOBRY. Zlewnia III rzdu - Wieprz od Bystrzycy do Tymienicy Wieprz, ppk. Wola Skromowska w jednolitej czci wd o nazwie - Wieprz od Bystrzycy do Tymienicy, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. w naturalnej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadane makrofity i fitoplankton wskazay na III klas elementw biologicznych, natomiast w grupie elementw fizykochemicznych OWO, azot Kjeldahla i fosforany zdeterminoway dobr, II klas tych wskanikw. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw wraliwych na eutrofizacj komunaln ze wzgldu na fitoplankton. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Bystrzycy do Tymienicy okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na elementy biologiczne), natomiast stan wd jako ZY. Zlewnia III rzdu - Wieprz od Tymienicy do ujcia Wieprz, ppk. Dblin w jednolitej czci wd o nazwie - Wieprz od Tymienicy do ujcia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. zlokalizowanym w naturalnej JCWP realizowane byy nastpujce programy: diagnostyczny, operacyjny, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Na podstawie bada makrofitw i fitoplanktonu okrelono III klas elementw biologicznych. Stan elementw fizykochemicznych okrelono jako dobry. Klas II wykazay rwnie wartoci specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny okrelono jako dobry. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb, dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego nie zostay dotrzymane. Stan wd JCWP o nazwie Wieprz od Tymienicy do ujscia okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na elementy biologiczne), natomiast stan wd jako ZY. Irenka, ppk. Dblin w jednolitej czci wd o nazwie Irenka, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. W tym ppk. usytuowanym w naturalnej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Stan elementw biologicznych oceniono na poziomie III klasy, natomiast stan elementw fizykochemicznych na poniej stanu dobrego. Zadecydoway o tym wskaniki warunkw tlenowych oraz substancji biogennych. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw chronionych ze wzgldu na eutrofizacj ze rde komunalnych dla wikszoci badanych wskanikw. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Irenka okrelono jako UMIARKOWANY (zarwno ze wzgldu na elementy biologiczne jak i fizykochemiczne), natomiast stan wd jako ZY. Minina, ppk. Drewnik w jednolitej czci wd o nazwie - Minina od Ciemigi do ujcia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. Badania tej silnie zmienionej JCWP prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Badania fitobentosu wskazay na dobry potencja biologiczny, a wartoci wskanikw fizykochemicznych zdeterminoway dobry potencja w tej grupie. Warto graniczn dla I klasy przekroczy tylko OWO. Woda odpowiadaa wymaganiom obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj ze rde komunalnych. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Minina od Ciemigi do ujcia okrelono jako DOBRY i POWYEJ DOBREGO.
45
Zlewnia III rzdu - Tymienica Tymienica, ppk. Buradw w jednolitej czci wd o nazwie - Tymienica od Brzostwki do Piwonii, typ abiotyczny 24 maa i rednia rzeka na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Badania tej silnie zmienionej czci wd prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000, jak rwnie realizowany by program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Wrd elementw biologicznych przebadano fitoplankton oraz makrofity. Klas elementw biologicznych okrelono jako III ze wzgldu na warto makrofitowego indeksu rzecznego (MIR). Klas II wyznaczono dla elementw fizykochemicznych, a przekroczenie wartoci granicznych dla I klasy zanotowano jedynie dla azotu Kjeldahla i fosforanw. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego zostay spenione, natomiast dla obszarw NATURA 2000 wody nie speniay wymaga. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Tymienica od Brzostwki do Piwonii okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na element biologiczny), a stan wd jako ZY. Tymienica, ppk. Niewgosz w jednolitej czci wd o nazwie - Tymienica od Piwonii do Bystrzycy, typ abiotyczny 24 maa i rednia rzeka na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. W tym ppk. zlokalizowanym w silnie zmienionej JCWP prowadzono monitoring operacyjny, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000, jak rwnie realizowany by program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Potencja biologiczny okrelono jako umiarkowany, o czym zadecydoway obydwa przebadane elementy fitoplankton oraz makrofity. Klas elementw fizykochemicznych okrelono jako II ze wzgldu na wskaniki: BZT5, odczyn pH, azot Kjeldahla oraz fosforany. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb zostay spenione, natomiast dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego wody nie speniay wymaga, dla eutrofizacji ze wzgldu na fitoplankton. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Tymienica od Piwonii do Bystrzycy okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na elementy biologiczne), a stan wd jako ZY.
Tymienica, ppk. Kock w jednolitej czci wd o nazwie - Tymienica od Bystrzycy do ujcia, typ abiotyczny 24 maa i rednia rzeka na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Dla tego ppk. w silnie zmienionej JCWP realizowane byy nastpujce programy: diagnostyczny, operacyjny, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Na podstawie bada fitoplanktonu oraz makrofitw okrelono dobry potencja biologiczny (fitoplankton I klasa, makrofity II klasa). Potencja fizykochemiczny okrelono rwnie jako dobry, a wartoci specyficznych zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych uplasoway si na poziomie dobrej, II klasy, podobnie stan chemiczny. Na podstawie zrealizowanych programw dla obszarw chronionych stwierdzono, e w kadym przypadku woda speniaa zaoone wymagania jakoci. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Tymienica od Bystrzycy do ujcia okrelono jako DOBRY I POWYEJ DOBREGO, a stan wd jako DOBRY. Bobrwka, ppk. Rudka w jednolitej czci wd o nazwie Bobrwka, typ abiotyczny 17 - potok nizinny piaszczysty. Badania tej silnie zmienionej czci wd prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, obszarw NATURA 2000, jak rwnie realizowany by program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Wynik badania fitobentosu wskaza na umiarkowany potencja elementw biologicznych. Elementom fizykochemicznym przypisano dobr, II klas, a zadecydoway o tym tlen rozpuszczony, BZT5, azot Kjeldahla oraz fosforany. Wymagania dla wd na obszarach chronionych nie zostay spenione. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Bobrwka okrelono jako UMIARKOWANY (ze wzgldu na element biologiczny), a stan wd jako ZY. Piwonia, ppk. Koczergi w jednolitej czci wd o nazwie - Piwonia od dopywu ze Stawu Hetman do ujcia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tej silnie zmienionej JCWP realizowany by program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadany wskanik biologiczny makrofity, wskaza na dobry potencja tej grupy elementw. Wskaniki fizykochemiczne zakwalifikowano do II klasy, chocia przekroczenie wartoci
46
wody
granicznych odnotowano jedynie dla dwch wskanikw: azotu Kjeldahla oraz fosforanw. Wymagania dla wd zlokalizowanych na obszarach zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego nie zostay spenione. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Piwonia od dopywu ze Stawu Hetman do ujcia okrelono jako DOBRY I POWYEJ DOBREGO. Piwonia, ppk. Zienki w jednolitej czci wd o nazwie - Piwonia od rde do dop. ze stawu Hetman bez dop. ze stawu Hetman z jez. Uciwierz, Bikcze, ukie, typ abiotyczny 23 potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. W tej silnie zmienionej JCWP realizowany by program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Wynik MIR zdeterminowa II klas elementw biologicznych, natomiast przekroczenie wartoci granicznej dla II klasy przez azot Kjeldahla zdecydowao o potencjale poniej dobrego dla grupy wskanikw fizykochemicznych. Ocena wd wraliwych na zanieczyszczenia komunalne nie zostaa dokonana ze wzgldu na brak bada odpowiedniego wskanika biologicznego. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Piwonia od rde do dop. ze stawu Hetman bez dop. ze stawu Hetman z jez. Uciwierz, Bikcze, ukie okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na azot Kjeldahla, a stan wd jako ZY. Konotopa, ppk. Parczew w jednolitej czci wd o nazwie Konotopa, typ abiotyczny 17 - potok nizinny piaszczysty. Dla tej silnie zmienionej JCWP realizowany by program monitoringu operacyjnego oraz - podobnie jak dla wszystkich ppk. operacyjnych - dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadane makrofity zdecydoway o dobrej, II klasie wskanikw biologicznych. Elementy fizykochemiczne rwnie uplasoway si na poziomie dobrej, II klasy, a przekroczenie wartoci granicznych dla I klasy zanotowano jedynie dla azotu Kjeldahla. Woda speniaa wymagania dla obszaru chronionego. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Konotopa okrelono jako DOBRY I POWYEJ DOBREGO. Stara Piwonia, ppk. Branica w jednolitej czci wd o nazwie Stara Piwonia, typ 17 potok nizinny piaszczysty. W tej silnie zmienionej JCWP realizowany by program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadany wskanik biologiczny fitobentos zadecydowa o dobrej, II klasie tych elementw, natomiast potencja elementw fizykochemicznych okrelono na poziomie poniej dobrego ze wzgldu na wikszo badanych wskanikw. Wymagania dla wd zlokalizowanych na obszarach zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego nie zostay spenione. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Stara Piwonia okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na elementy biologiczne, a stan wd jako ZY. Biaka, ppk. Ostrwki w jednolitej czci wd o nazwie Biaka od rde do dopywu spod Niwek Turw, typ abiotyczny 23 - potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. Dla ppk. w tej silnie zmienionej JCWP prowadzono nastpujce programy: operacyjny, dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego oraz naraonego na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych. Przebadane makrofity zdeterminoway dobry potencja elementw biologicznych, natomiast azot Kjeldahla - dobry potencja elementw fizykochemicznych. W odniesieniu do obszaru chronionego zagroonego azotanami pochodzenia rolniczego i eutrofizacji komunaln, woda speniaa zaoone wymagania. Biaka, ppk. Ustrzesz w jednolitej czci wd o nazwie Biaka od rde do dopywu spod Turowa Niwek, typ abiotyczny 23 - potok lub strumie na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. W tym ppk. zaoonym na powyej wskazanej JCWP prowadzono programy: operacyjny, dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego oraz naraonego na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych. Przebadane makrofity i w tym ppk. zdeterminoway dobry potencja elementw biologicznych, natomiast azot Kjeldahla i twardo oglna zdeterminowa dobry potencja elementw fizykochemicznych. Woda speniaa wymagania zarwno dla obszaru chronionego zagroonego azotanami pochodzenia rolniczego, jak i eutrofizacj ze rde komunalnych. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Biaka od rde do dopywu spod Turowa Niwek okrelono jako DOBRY I POWYEJ DOBREGO.
47
Biaka, ppk. Paszki w jednolitej czci wd o nazwie Biaka od dopywu spod Turowa Niwek do ujcia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. zaoonym w silnie zmienionej JCWP, realizowano nastpujce programy: operacyjny, dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego oraz naraonego na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych. Wyznaczono dobry potencja biologiczny na podstawie wyniku fitobentosu, natomiast potencja fizykochemiczny okrelono jako poniej dobrego ze wzgldu na azot Kjeldahla. Woda nie speniaa wymagania dla obszarw chronionych ze wzgldu na eutrofizacj ze rde komunalnych z powodu przekroczenia wartoci dopuszczalnej dla azotu Kjeldahla, natomiast w odniesieniu do obszaru chronionego zagroonego azotanami pochodzenia rolniczego woda speniaa wymagania. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Biaka od dopywu spod Turowa Niwek do ujcia okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na element fizykochemiczny, a stan wd jako ZY. Bystrzyca, ppk. widerki w jednolitej czci wd o nazwie Bystrzyca do Samicy, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. Dla tej silnie zmienionej JCWP realizowano programy: operacyjny oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Na podstawie bada fitobentosu okrelono III klas elementw biologicznych, natomiast zawarto fosforanw przesdzia o dobrym potencjale fizykochemicznym. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw wraliwych na zanieczyszczenia ze rde komunalnych ze wzgldu na fitobentos. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca do Samicy okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na fitobentos, a stan wd jako ZY. Bystrzyca, ppk. Borki w jednolitej czci wd o nazwie Bystrzyca od Samicy do ujcia, typ abiotyczny 24 maa i rednia rzeka na obszarze bdcym pod wpywem procesw torfotwrczych. W tym ppk. zlokalizowanym w silnie zmienionej JCWP realizowano program operacyjny oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Badania fitoplanktonu i makrofitw okreliy dobry potencja elementw biologicznych. Potencja fizykochemiczny rwnie okrelono jako dobry. Woda speniaa rwnie wymagania dla obszarw wraliwych na eutrofizacj ze rde komunalnych.
Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca od Samicy do ujcia, okrelono jako DOBRY I POWYEJ DOBREGO. Maa Bystrzyca, ppk. Wola Osowiska w jednolitej czci wd o nazwie Maa Bystrzyca, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. Badania tej silnie zmienionej JCWP prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz realizowano program dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Przebadane wskaniki biologiczne fitobentos i makrofity okreliy III klas dla tej grupy elementw. Wskaniki fizykochemiczne sklasyfikowano na poziomie dobrej, II klasy, podobnie jak specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne. Stan chemiczny tej JCWP okrelono jako dobry. Woda nie speniaa wymaga dla wd wraliwych na zanieczyszczenia komunalne ze wzgldu na fitobentos. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Maa Bystrzyca okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na elementy biologiczne, a stan wd jako ZY. Czarna, ppk. Kock w jednolitej czci wd o nazwie Czarna, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. W tej silnie zmienionej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Badania makrofitw okreliy III klas elementw biologicznych, natomiast stenia BZT5 i azotu Kjeldahla powyej wartoci granicznych dla I klasy wyznaczyy II klas dla grupy wskanikw fizykochemicznych. Oceny obszaru chronionego nie dokonano ze wzgldu na brak bada odpowiedniego wskanika biologicznego. Potencja ekologiczny JCWP o nazwie Czarna okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na element biologiczny, a stan wd jako ZY. Zlewnia III rzdu - Bystrzyca Bystrzyca, ppk. Osmolice w jednolitej czci wd o nazwie Bystrzyca do Kosarzewki, typ abiotyczny 6 potok wyynny wglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. W tym ppk. zaoonym w naturalnej JCWP realizowany by program diagnostyczny, operacyjny, oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Wyznaczono II, dobr klas elementw biologicznych na podstawie bada fitobentosu i makrofitw. Elementy fizykochemiczne rwnie uksztatoway si
48
WODY
na poziomie II klasy o czym zadecydoway takie wskaniki jak: zasadowo oglna, azot Kjeldahla oraz fosforany. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne osigny II klas ze wzgldu na przekroczenie wartoci granicznej dla I klasy przez wglowodory ropopochodne. Stwierdzono dobry stan chemiczny. Woda speniaa wymagania dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj ze rde komunalnych. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca do Kosarzewki oraz stan wd okrelono jako DOBRY. Bystrzyca, ppk. Lublin-Wrotkw w jednolitej czci wd o nazwie Bystrzyca od zbiornika Zemborzyckiego do ujcia, typ abiotyczny 15 - rednia rzeka wyynna. Badania w tym ppk. w tej naturalnej JCWP prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Prowadzone badania wskanika biologicznego fitobentosu, wskazay na stan umiarkowany (III klasa) tej grupy elementw. Stan fizykochemiczny okrelono jako dobry ze wzgldu na BZT5, odczyn pH oraz azot Kjeldahla. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw wraliwych na eutrofizacj komunaln, ze wzgldu na przekroczenie wartoci dopuszczalnej przez fitobentos. Dla tego ppk. okrelono umiarkowany stan ekologiczny. Bystrzyca, ppk. Spiczyn w jednolitej czci wd o nazwie Bystrzyca od zbiornika Zemborzyckiego do ujcia, typ abiotyczny 15 - rednia rzeka wyynna. Badania tego ppk. zlokalizowanego w powyej wymienionej, naturalnej JCWP prowadzono w ramach nastpujcych programw monitoringowych: diagnostycznego, operacyjnego, dla wd przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarw NATURA 2000 oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Na podstawie przebadanych wskanikw biologicznych fitobentosu i makrofitw, stwierdzono III klas tej grupy wskanikw. Stan wskanikw fizykochemicznych wykaza dobr, II klas, podobnie jak stan zanieczyszcze syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji chemicznych. Wymagania dla wd przeznaczonych do bytowania ryb, dla obszarw NATURA 2000 oraz obszarw zagroonych eutrofizacj pochodzenia komunalnego, nie zostay dotrzymane. Stan ekologiczny zosta okrelony jako umiarkowany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca od zbiornika Zemborzyckiego do ujcia okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na elementy biologiczne, natomiast stan wd jako ZY. Zlewnia III rzdu - abuka abuka, ppk. Krzak w jednolitej czci wd o nazwie abuka od Czarnego Potoku do ujcia, typ abiotyczny 9 maa rzeka wyynna wglanowa. Dla tego ppk. w naturalnej JCWP realizowany by program diagnostyczny, operacyjny, oraz dla obszarw chronionych wraliwych na eutrofizacj pochodzenia komunalnego. Badania elementw biologicznych fitobentosu i makrofitw, wykazay III klas w tej grupie wskanikw. Wskaniki fizykochemiczne uplasoway si na poziomie II klasy, determinujc dobry stan tej grupy elementw. Klas II osigny rwnie specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne, a stan chemiczny okrelono jako dobry. Woda nie speniaa wymaga dla obszarw chronionych wraliwych na zanieczyszczenia ze rde komunalnych ze wzgldu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie abuka od Czarnego Potoku do ujcia okrelono jako UMIARKOWANY ze wzgldu na fitobentos, natomiast stan wd jako ZY. W zlewni Wieprza stwierdzono: 67% JCWP o UMIARKOWANYM stanie/potencjale ekologicznym 33% JCWP osigno DOBRY/DOBRY I POWYEJ DOBREGO stan/potencja ekologiczny.
Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 0% 10% 20% 69,3 30% 40% 50% 60% 70% PSD 85,7 87,7 100 27,2 80% 14,3
0,0
10,5 1,8 0,0 0,0 4,4 90% 100%
I klasa
II klasa
Wykres 13. Ocena wskanikw fizykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wieprza w 2010 r.
Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 0% 20% 76,3 40% I klasa 60% II klasa PSD 80% 77,5 100,0 19,2
91,3 21,3
8,7
0,0
1,1 0,0 0,0 4,5 100%
Wykres 14. Ocena wskanikw fizykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wieprza w 2011 r.
49
Podsumowanie
Ocena biologiczna Spord ocenionych 55 ppk. II klas osigno 27 ppk. (49%), o czym gwnie decydowa fitoplankton, rzadziej makrofity. Natomiast dla 28 ppk. (51%) okrelono III klas, o czym najczciej decydowa fitobentos, rzadziej makrofity. Ocena fizykochemiczna Spord ocenionych wszystkich 57 ppk. tylko 3 ppk. (5,3%) osigny stan bardzo dobry, w 39 ppk. (68,4%) okrelono stan/potencja dobry, natomiast dla w 15 ppk. wyznaczono stan/potencja poniej dobrego. O stanie/potencjale poniej dobrego decydoway: wskaniki warunkw tlenowych, najczciej oglny wgiel organiczny oraz substancje biogenne, wrd ktrych przekroczenia wartoci granicznych dla II klasy odnotowano gwnie dla azotu Kjeldahla oraz fosforanw. Ocena chemiczna We wszystkich 12 ppk. monitoringu diagnostycznego w ktrych badano zawarto substancji chemicznych, a wic substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczajcych, stan chemiczny oceniono jako dobry. Nie odnotowano adnych przekrocze dla tych substancji, a ich zawarto w wodach ksztatowaa si na poziomie poniej granicy oznaczalnoci. Ocen stanu JCWP dla wszystkich badanych JCWP w 2011 r. przedstawiono w tabeli 3. Szczegowe tabele zwierajce cakowit ocen poszczeglnych rodzajw monitoringu dostpne s na stronie internetowej WIO w zakadce - Ocena jakoci wd rzek.
Tabela 3. Ocena stanu jednolitych czci wd powierzchniowych pyncych w wojewdztwie lubelskim w roku 2011 (rdo: WIO)
Klasa elementw fizykochemicznych - specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne STAN / POTENCJA EKOLOGICZNY (wg MD, MO lub MB) Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Ocena spenienia wymaga dla obszarw chronionych STAN CHEMICZNY (wg MD) Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Klasa elementw hydromorfologicznych Klasa elementw fizykochemicznych
Mapa 7. Prezentacja oceny stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wieprza w 2011 r. (rdo: WIO)
Klasa elementw biologicznych
Nazwa JCWP
Typ abiotyczny
1 1. 2. 3.
2 Wynica od rde do Urzdwki bez Urzdwki Urzdwka Wrzelowianka
3 PLRW2000623363 PLRW20006233649 PLRW200062338 PLRW20006237436 PLRW2000923749
4 Wynica - Dzierzkowice Urzdwka Bczyn Wrzelowianka Kolczyn Chodelka - Ruda Maciejowska Chodelka - Podgrz
5 6 6 6 6 9
6 N N N N N
7 III III II II III
8 I I I I I
9 II II II II II
10
11 UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY DOBRY
12 N N T
13
ZY ZY
4. Chodelka do dop. spod Wronowa dop. spod 5. Chodelka oddo ujcia Wronowa
II
UMIARKOWANY
DOBRY
ZY
50
STAN JCWP
Kod JCWP
Lp.
14
WODY
Tabela 3 c.d. Ocena stanu jednolitych czci wd powierzchniowych pyncych w wojewdztwie lubelskim w roku 2011 (rdo: WIO)
Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Klasa elementw fizykochemicznych - specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne STAN / POTENCJA EKOLOGICZNY (wg MD, MO lub MB) Ocena spenienia wymaga dla obszarw chronionych STAN CHEMICZNY (wg MD) Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Klasa elementw hydromorfologicznych Klasa elementw fizykochemicznych
Nazwa JCWP
Typ abiotyczny
1 6. 7. 8. 9.
2 Wrzelowianka Wieprz do Jacynki Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz Wieprz od Zbiornika Nielisz do kiewki
3 PLRW20006237489 PLRW20002324136 PLRW2000924159 PLRW2000152435 PLRW200019243931 PLRW2000192459 PLRW2000192479 PLRW20001924999 PLRW200092417499 PLRW200092429 PLRW20006243294 PLRW2000624349 PLRW2000624374 PLRW20001724389 PLRW2000624629
4 Wrzelwka - Szczekarkw Wieprz - Namule Wieprz Michalw Wieprz - Staw Noakowski Wieprz Borowica Wieprz - Kijany Wieprz - Wola Skromowska Wieprz - Dblin Por - Nawz abuka - Krzak Wolica - Skierbieszw Wojsawka-Krasnystaw Siennica-Kasjan Rejka-Borowica Bystrzyca Osmolice Bystrzyca Lublin (Wrotkw)
5 6 23 9 15 19 19 19 19 9 9 6 6 6 17 6 15
6 N N N N N N N N N N N N T N N N
7 II II III III III II III III III III III III II III II
8 I I I I I I I I I I I I II I I
9 PSD II PSD II II II II II I II II II II PSD II
10
11 UMIARKOWANY
12
13
ZY T N N N T N N N N N N T N T DOBRY ZY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY ZY ZY ZY DOBRY ZY ZY ZY ZY ZY ZY
II
DOBRY UMIARKOWANY UMIARKOWANY
10. Wieprz od kiewki do oddz. si Kanau Wieprz-Krzna 11. Wieprz od Stokw do Bystrzycy 12. Wieprz od Bystrzycy do Tymienicy
II II
UMIARKOWANY DOBRY UMIARKOWANY
13. Wieprz od Tymienicy do ujcia 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Pr od Wierzbwki do ujcia abuka od Czarnego Potoku do ujcia Wolica od dop. spod Huszczki Duej do ujcia Wojsawka Siennica Rejka Bystrzyca do Kosarzewki
II
UMIARKOWANY UMIARKOWANY
II
UMIARKOWANY UMIARKOWANY
II
UMIARKOWANY DOBRY I POWYEJ DOBREGO UMIARKOWANY DOBRY UMIARKOWANY DOBRY I POWYEJ DOBREGO UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY I POWYEJ DOBREGO UMIARKOWANY DOBRY I POWYEJ DOBREGO UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY I POWYEJ DOBREGO DOBRY I POWYEJ DOBREGO UMIARKOWANY
II
21. Bystrzyca od Zbiornika Zemborzyckiego do ujcia 22. 23. 24. 25. Minina od Ciemigi do ujcia Tymienica od Brzostwki do Piwonii Tymienica od Piwonii do Bystrzycy Tymienica od Bystrzycy do ujcia
PLRW20001524699
III N T T T T T T T T T II III III II II II II III II
II
II
DOBRY
ZY
Bystrzyca - Spiczyn 15 PLRW200019249299 PLRW20002424819 PLRW20002424859 PLRW2000242489 PLRW200023248235 PLRW200019248299 PLRW20001724849 PLRW200017248149 PLRW200017248289 Minina - Drewnik Tymienica Buradw Tymienica - Niewgosz Tymienica - Kock Piwonia - Zienki Piwonia - Koczergi Stara Piwonia Branica Bobrwka - Rudka Konotopa - Parczew Biaka - Ostrwki PLRW20002324852569 Biaka - Ustrzesz PLRW200019248529 Biaka - Paszki 19 23 19 24 24 24 23 19 17 17 17
II II II II II II II II II
II II II II PPD II PPD II II II
T N N T DOBRY ZY ZY DOBRY ZY N N N T ZY ZY ZY
Piwonia od rde do dop. ze bez dop. 26. stawu Hetman Uciwierz,ze stawu Hetman z jez. Bikcze, ukie 27. 28. 29. 30. Piwonia od dop. ze Stawu Hetman do ujcia Stara Piwonia Bobrwka Konotopa Biaka od rde do dop. spod Turowa Niwek Biaka od dop. spod Turowa Niwek do ujcia
31.
II
II
II
32.
II
II
PPD
ZY
STAN JCWP
Kod JCWP
Lp.
14
51
Tabela 3 c.d. Ocena stanu jednolitych czci wd powierzchniowych pyncych w wojewdztwie lubelskim w roku 2011 (rdo: WIO)
Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Klasa elementw fizykochemicznych - specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne STAN / POTENCJA EKOLOGICZNY (wg MD, MO lub MB) Ocena spenienia wymaga dla obszarw chronionych STAN CHEMICZNY (wg MD) Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Klasa elementw hydromorfologicznych Klasa elementw fizykochemicznych
Nazwa JCWP
Typ abiotyczny
1 33. 34. 35. 36. 37.
2 Bystrzyca do Samicy Bystrzyca od Samicy do ujcia Maa Bystrzyca Czarna Irenka
3 PLRW200017248649 PLRW200024248699 PLRW200017248689 PLRW20001724889 PLRW200017249929 PLRW2000026642815 PLRW200021266199 PLRW2000232663469 PLRW20002326636329 PLRW20002326636899 PLRW200023266389 PLRW2000212663113 PLRW2000212663133 PLRW200021266359 PLRW2000212663939
4 Bystrzyca widerki Bystrzyca - Borki Maa Bystrzyca Wola Osowiska Czarna - Kock Irenka - Dblin Kana Wieprz-Krzna - elizna Bug - Kryw
5 17 24 17 17 17 0 21
6 T T T T N T N T T N T N N N N
7 III II III III III II II III III III III II II II II
8 II II II II I II I II II I II I I I I
9 II II II II PSD II PSD II II II II PSD PSD II II
10
11 UMIARKOWANY DOBRY I POWYEJ DOBREGO UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY I POWYEJ DOBREGO UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY
12 N T N
13
ZY
II
DOBRY
ZY ZY
N T N N N N N DOBRY
ZY DOBRY ZY ZY ZY ZY ZY ZY ZY
Kana Wieprz-Krzna od dop. z 38. lasu przy ulinkach do wypywu Danwki ze zb. elizna 39. 40. Bug od granicy RP do Huczwy Lepitucha
II
Lepietucha - Sawin 23 Wodawka Koacze Tarasienka Okuninka Hanna Kuzawka Bug - Zosin Bug - Horodo Bug - Wodawa Bug Sawatycze Bug - Terespol - tama Bug - Krzyczew 24 23 23 21 21 21 21
41. Wodawka od rde do Mietuki 42. 43. 44. 45. 46. 47. Tarasienka Hanna bez Romanwki Bug od Huczwy do Studianki Bug od Studianki do Zootuchy Bug od Uherki do Wodawki Bug od Wodawki do Grabara
I I I I
UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY DOBRY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY
48.
Bug od Grabara do Krzny
PLRW2000212663999
21
II
PSD
ZY
49. 50. 51. 52.
Bug od Krzny do Niemirowa Czapelka Krzna od Krzymoszy do ujcia Czywka z dopywami
PLRW2000212665533 PLRW2000232664989 PLRW200024266499 PLRW2000232665529
Bug - Gnojno Czapelka - Starzynka Krzna - Neple Czywka Janw Podlaski wierszcz Malowany Most wierszcz - wierzyniec
21 23 24 23
N N N N
III III II II
I I I I
PSD PSD PSD II
I I I I
ZY ZY ZY
53.
wierszcz
PLRW200062414
Legenda ocena spenienia wymaga dla obszaru chronionego T N MD MO MB spenione wymogi niespenione wymogi monitoring diagnostyczny monitoring operacyjny monitoring badawczy
klasa elementw JCWP naturalnych I II III PSD stan bardzo dobry stan dobry stan umiarkowany poniej stanu dobrego
klasa elementw JCWP silnie zmienionych II III PSD potencja dobry potencja umiarkowany poniej potencjau dobrego
klasa elementw JCWP sztucznych potencja dobry II
52
STAN JCWP
Kod JCWP
Lp
14
WODY
Wody powierzchniowe stojce

W 2011 r. Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Lublinie realizujc zadania ujte w Programie Pastwowego Monitoringu rodowiska wojewdztwa lubelskiego na lata 2010-2012 przeprowadzi badania siedmiu jezior. Wszystkie badane jeziora objto monitoringiem operacyjnym, 4 z nich badano rwnie w ramach monitoringu diagnostycznego oraz 1 jezioro Biae Wodawskie w ramach monitoringu reperowego. Badania prowadzono zgodnie z rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czci wd powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685). Monitoring diagnostyczny obejmowa: peny zakres bada elementw biologicznych (fitoplankton, fitobentos i makrofity), parametry fizykochemiczne charakteryzujce: natlenienie, przezroczysto, substancje biogenne i zasolenie, a take ocen stanu chemicznego tj. ze wzgldu na obecno substancji priorytetowych i szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego. W jeziorach objtych monitoringiem operacyjnym, zgodnie z ww. rozporzdzeniem, realizowano badania fitoplanktonu i wspierajcych wskanikw fizykochemicznych. Ocen stanu jednolitych czci wd jeziornych w dorzeczach, na zlecenie Gwnego Inspektoratu Ochrony rodowiska, wykonuje Instytut Ochrony rodowiska. Ocena za rok 2011 jest w trakcie weryfikacji, w raporcie przedstawiono wstpn ocen stanu monitorowanych jezior, okrelajc ich stan ekologiczny oraz w przypadku jezior objtych monitoringiem diagnostycznym, take ich stan chemiczny. Ocen stanu przeprowadzono zgodnie z: rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czci wd powierzchniowych oraz rodowiskowych norm jakoci dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1545) Procedur oceny stanu ekologicznego jezior w oparciu o multimetriks fitoplanktonowy PMPL. Zaproponowane w Procedurze oceny stanu ekologicznego jezior... wartoci graniczne multimetriksa fitoplanktonowego (PMPL) przedstawiono w tabeli 4, zostan one wprowadzone do ww. rozporzdzenia Ministra rodowiska w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych czci wd powierzchniowych oraz rodowiskowych norm jakoci dla substancji priorytetowych przy jego najbliszej aktualizacji.
Jezioro Piaseczno
Fot. Archiwum WIO
Tabela 4. Zakresy wartoci granicznych dla PMPL Warto PMPL 0-1,00 1,01-2,00 2,01-3,00 3,01-4,00 4,01-5,00 Stan ekologiczny jeziora bardzo dobry dobry umiarkowany saby zy
Wstpn ocen stanu wd jeziornych przestawiono w tabeli 5. Z siedmiu przebadanych w 2011 r. jezior jedno osigno bardzo dobry stan ekologiczny (Piaseczno), pi charakteryzuje si dobrym stanem ekologicznym (Biae Wodawskie, ukcze, Rogno, Sumin i Zagbocze), jedno uzyskao umiarkowany stan ekologiczny (Biae Sosnowickie).
Jezioro Rogno
Fot. Archiwum WIO
53
Tabela 5. Wstpna ocena stanu czystoci jezior badanych w 2011 r. (rdo: WIO) Biae Biae Wodawskie Sosnowickie Nr katalogowy Typ abiotyczny jeziora Wspczynnik Schindlera Rodzaj monitoringu Elementy biologiczne PMPL multimetriks fitoplanktonowy Fitobentos Makrofity Przewodno [S/cm] Nasycenie hypolimnionu O2 [%] Tlen nad dnem [mgO2/l] Przezroczysto [m] Azot cak. [mg N/l] Fosfor cak. [mgP/l] Ocena stanu ekologicznego 30728 7a <2 MD , MO 0,50 0,68 0,54 195 8,25 n.d. 3,8 0,83 0,003 Dobry
fitobentos, makrofity, nie uwzgldnione warunki tlenowe
ukcze 30690 7b <2 MD, MO 1,5 0,76 0,38 207 n.d. 0,6 1,23 1,21 0,006 Dobry
Zagbocze 30718 7a <2 MD, MO 0,88 0,66 0,40 196 0 n.d. 2,2 1,30 0,004 Dobry
Piaseczno 30692 7a <2 MO 0,82 0,9 n.b. 156 28,8 n.d. 4,4 1,00 0,003 Bardzo dobry
Rogno 30689 7a <2 MO 1,5 n.b. n.b. 270 1,3 n.d. 2,3 1,39 0,011 Dobry
PMPL, nie uwzgldnione warunki tlenowe i przezroczysto
Sumin 30718 7b >2 MO 1,0 n.b. n.b. 374 n.d. 6,1 1,2 1,16 0,006 Dobry
30710 7b >2 MD, MO 1,9 0,56 0,25 353 n.d. 10,2 0,63 1,22 0,005 Umiarkowany
makrofity, przezroczysto
Elementy fizykochemiczne
Element decydujcy o ocenie stanu ekologicznego
PMPL, fitobentos, fitobentos, makrofity, nie makrofity, uwzgldnionie uwzgldne warunki nione warunki tlenowe i przetlenowe i przezroczysto zroczysto
PMPL, fitobentos
PMPL
Ocena stanu chemicznego Ocena stanu wd Legenda Elementy biologiczne I II III stan bardzo dobry stan dobry stan umiarkowany
Dobry DOBRY
Dobry ZY
Dobry DOBRY
Dobry DOBRY
n.b.
n.b.
n.b.
Elementy fizykochemiczne I/II PSD stan dobry poniej stanu dobrego n.d. - nie dotyczy
MD monitoring diagnostyczny reperowy MD monitoring diagnostyczny MO monitoring operacyjny
n.b. - nie badano;
Parametrami decydujcymi o stanie ekologicznym jezior byy badania biologiczne. We wszystkich badanych jeziorach zgodnie z zaleceniami Gwnego Inspektora Ochrony rodowiska wyznaczono multimetriks fitoplanktonowy, dodatkowy nowo wypracowany parametr charakteryzujcy fitoplankton. Zawarto chlorofilu a, a take skad i obfito glonw, s cenn informacj przy ocenie stanu ekologicznego jezior, poniewa odzwierciedlaj oglne warunki rodowiska zachodzce w danym zbiorniku. Multimetriks fitoplanktonowy (PMPL), bdcy urednion wartoci trzech wskanikw: biomasy fitoplanktonu, biomasy sinic i chlorofilu a, w przypadku wszystkich badanych w 2011 r. jezior, mieci si w granicach od 0 do 2, odpowiadajc bardzo dobremu i dobremu stanowi ekologicznemu. Procedura oceny stanu ekologicznego jezior
w oparciu o multimetriks fitoplanktonowy definiuje rwnie wartoci graniczne koncentracji: chlorofilu, biomasy oglnej i biomasy sinic dla poszczeglnych klas. W analizowanych jeziorach bardzo korzystnie wypada koncentracja biomasy sinic i biomasy oglnej nie przekracza wartoci granicznej dla klasy I, jedynie w jeziorze Biaym Sosnowickim koncentracja biomasy oglnej spenia wymagania II klasy. Gorzej wypada metriks - chlorofil a, wskanik ten jedynie w 4 jeziorach nie przekracza wartoci granicznych II klasy (Biae Wodawskie, Piaseczno, Sumin i Zagbocze). W przypadku jeziora ukcze mieci si w granicach III klasy, a w pozostaych jeziorach: Biaym Sosnowickim i Rognie spenia wymagania IV klasy. Wyniki klasyfikacji multimetriksu fitoplanktonowego przedstawiono na wykresie 15.
54
WODY
g/l
1,8
1,6
typ 7a
typ 7b
multimetriks fitoplanktonowy
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
granica klasy stanu dobrego zgodna z wytycznymi GIO
Wykres 15. Wyniki klasyfikacji multimetriksu fitoplanktonowego (PMPL) jezior badanych w 2011 r. (rdo: WIO)
W jeziorach objtych monitoringiem diagnostycznym badano rwnie pozostae parametry biologiczne: fitobentos (multimetryczny indeks okrzemkowy) i makrofity (makrofitowy indeks stanu ekologicznego). Wartoci tych wskanikw speniay wymagania stanu dobrego, za wyjtkiem jeziora Biaego Sosnowickiego, w przypadku ktrego odpowiaday umiarkowanemu stanowi ekologicznemu. Makrofity, a w szczeglnoci roliny zanurzone, s bardzo wraliwe na zmian warunkw siedliskowych, stanowi wic bardzo dobry wskanik stanu troficznego jezior. Ich rozwj jest uzaleniony w duej mierze od dostpu wiata, dlatego zmiany widzialnoci wody znaczco wpywaj na skad gatunkowy i zasiedlenie makrofitw. Fitolitoral jezior pytkich (ukcze i Biae Sosnowickie) badanych w 2011 r. by mao zrnicowany, szuwar waciwy tworzya przede wszystkim trzcina pospolita, zajmujca okoo 50% powierzchni pokrytej rolinnoci. Licznie wystpoway nimfeidy (roliny o liciach pywajcych) grele i grzybienie, a take sporadycznie rdestnica pywajca. Podwodne ki tworzyy zbiorowiska wywcznika kosowego i rogatka sztywnego. W jeziorach stratyfikowanych: Biaym Wodawskim i Zagboczu, gdzie przezroczysto wody sigaa lub przekraczaa warto graniczn dla stanu dobrego (2,5 m), zrnicowanie zbiorowisk rolinnych byo bardziej widoczne, w fitolitoralu przewaay eloidy (roliny zanurzone), ktre wraz z nimfeidami zasiedlay okoo 80% powierzchni pokrytej rolinnoci. Rolinno zanurzon stanowiy zbiorowiska wywcznika kosowego, rogatka sztywnego i osoki aleosowatej, wrd rolinnoci pywajcej dominoway grele i grzybienie.
W obydwu tych jeziorach stwierdzono wystpowanie ramienic, rolin wskanikowych dobrego stanu ekologicznego jezior. W jeziorze Biaym Wodawskim ki ramienicowe stanowiy ponad 22% fitolitoralu, w Zagboczu wystpowanie ramienicy Nitellopsis obtusa stwierdzono tylko na 1 transekcie. Okrzemki dziki wskiemu zakresowi tolerancji na zmiany parametrw wskanikowych s uwaane za jedne z najlepszych bioindykatorw. W zespoach okrzemkowych badanych jezior dominoway (ponad 70%) okrzemki z rodzajw: Achnanthes, Navicula i Nitzschia. Ocen stanu ekologicznego przeprowadzono rwnie w oparciu o analiz wartoci parametrw wspomagajcych, fizyko-chemicznych tj.: zawartoci tlenu, przezroczystoci, przewodnoci elektrolitycznej, azotu oglnego i fosforu oglnego. Przewodno elektrolityczna i zawarto substancji biogennych we wszystkich badanych jeziorach speniaa wymagania RDW dla stanu dobrego. Niska przezroczysto wd potwierdzaa umiarkowany stan ekologiczny jeziora Biaego Sosnowickiego. W przypadku trzech jezior (ukcze, Rogno i Zagbocze) w ocenie nie uwzgldniono obnionej nieznacznie widzialnoci, na ktr niekorzystnie moga wpyn podwyszona barwa wody. Znowelizowane rozporzdzenie klasyfikacyjne dopuszcza wystpienie jednego parametru w niszej klasie, jeli biologia jest w stanie bardzo dobrym lub dobrym, ponadto w poprzednich latach w omawianych jeziorach widzialno speniaa wymagania RDW. Wyniki pomiarw tego wskanika w roku 2011 w stosunku do poprzedniego roku bada przedstawiono na wykresie 16.
55
typ 7a
4
typ 7b
przezroczysto
2010 2011
2009 2011
2009 2011
2007 2011
2007 2011
2008 2011
2009 2011
granica klasy stanu dobrego zg. z rozporzdzniem M z 2011r. zalena od wielkoci wspczynnika Schindlera
Wykres 16. Wyniki klasyfikacji przezroczystoci jezior badanych w 2011 r. (rdo: WIO)
Zaobserwowane w niektrych jeziorach niekorzystne warunki tlenowe rwnie nie zostay uwzgldnione w ocenie, gdy nadmierne odtlenienie hypolimnionu w szczycie stagnacji letniej jest naturalnym zjawiskiem wystpujcym czsto w jeziorach gbokich (Biae Wodawskie, Rogno, Zagbocze). Analiza profili termiczno-tlenowych wykonana przez Instytut Ochrony rodowiska w ramach weryfikacji wynikw ocen z lat 20092010 pozwolia na stwierdzenie, e warunki tlenowe zmieniaj si z roku na rok, a zmiany te nie s kierunkowe (wartoci elementw biologicznych wskazuj na stan co najmniej dobry), to parametr ten nie powinien by uwzgldniany w ocenie. Na wykresie 17 przedstawiono warunki tlenowe zaobserwowane w szczycie stagnacji letniej w jeziorach stratyfikowanych.
Wykres 17. Warunki tlenowe w jeziorach stratyfikowanych w szczycie stagnacji letniej w 2011 r. (rdo: WIO)
Jeziora objte monitoringiem diagnostycznym zostay przebadane rwnie pod ktem obecnoci substancji priorytetowych, szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego, wszystkie uzyskay stan chemiczny dobry, a badane wskaniki nie przekraczay wartoci dopuszczalnych. Jeziora polskie generalnie nale do zbiornikw
eutroficznych ze wzgldu na niekorzystne cechy morfometryczne i hydrograficzne, ktre sprzyjaj naturalnemu procesowi starzenia si jezior. O stanie czystoci decyduj nie tylko cechy naturalne, ale rwnie rnorodna presja antropogeniczna oraz uytkowanie zlewni. W tabeli 6 przedstawiono charakterystyk jezior badanych w 2011 r.
56
wody
Tabela 6. Charakterystyka jezior badanych w 2011 r.
Nazwa jeziora Powierzchnia* [ha] Pojemno* [tys. m3] Gboko* max [m] Zagospodarowanie** Jezioro intensywnie uytkowane rekreacyjnie, liczna zabudowa rekreacyjna w zlewni bezporedniej jeziora. cieki z orodkw wypoczynkowych i zabudowy indywidualnej odprowadzane s kanalizacj poza zlewni jeziora. Uytkowane jako staw hodowlany i okresowo zasilane wodami Kanau Wieprz-Krzna. W zlewni cakowitej zdecydowan wikszo stanowi grunty orne i tereny o zabudowie rozproszonej. Otoczenie jeziora jest bardzo mocno zabudowane i ogrodzone. Zabudowa letniskowa i pobliskie wsie nie s skanalizowane. cieki przetrzymywane s w zbiornikach bezodpywowych i wywoone do oczyszczalni. Jezioro jest intensywnie wykorzystywane rekreacyjnie, liczna zabudowa letniskowa i pobliskie wsie nie s skanalizowane. cieki przetrzymywane s w zbiornikach bezodpywowych i wywoone do oczyszczalni. Jezioro jest do podatne na degradacj, a dua presja wdkarska nasila procesy eutrofizacyjne. Nieliczna zabudowa letniskowa nie jest skanalizowana. cieki przetrzymywane s w zbiornikach bezodpywowych i wywoone do oczyszczalni. Jezioro z niewielk i rozproszon zabudow rekreacyjn. Ze wzgldu na niedostpne dla rozwoju turystyki brzegi (bagna i torfowiska) podlega niewielkiej antropopresji. W strukturze uytkowania zlewni przewaaj lasy, ki i ugory, a rozproszona zabudowa rekreacyjna zlokalizowana jest m. in. na glebach potorfowych, zalewanych w okresie wysokich wd. Powoduje to przesikanie ciekw z szamb do wd gruntowych a nawet zalewanie zbiornikw bezodpywowych. Ukad roww melioracyjnych pozwala na odprowadzanie wd z terenw zalewanych (torfowisk i dziaek rekreacyjnych z zabudow) do jeziora. Podatno na degradacj** Jezioro charakteryzuje si wysok odpornoci na degradacj dziki korzystnym warunkom morfometrycznym duej gbokoci i objtoci oraz nieduej powierzchni zlewni cakowitej. Jezioro bardzo podatne na degradacj ze wzgldu na niekorzystne wskaniki morfometryczne - ma gboko redni, brak stratyfikacji.
Biae Wodawskie
106,4
14 998
33,6
Biae Sosnowickie
144,8
2 018
2,7
ukcze
56,5
2 091
8,9
Jezioro ze wzgldu na cechy morfometryczne, rolniczo-rekreacyjn zlewni, ma gboko i brak penej stratyfikacji bardzo podatne na degradacj.
Piaseczno
84,7
10 674
38,8
Jezioro odporne na degradacj dziki duej gbokoci i objtoci zgromadzonej w nim wody, nieduej zlewni cakowitej oraz przewadze lasw w zlewni. Jezioro posiada redni odporno na degradacj. Dobre cechy to niski procent wymiany wody w roku i niewielka zlewnia, mniej korzystne wartoci przyjmuje stosunek objtoci jeziora do dugoci linii brzegowej oraz procent stratyfikacji wd. Jezioro posiadajce nisk odporno na degradacj ze wzgldu na zesp niekorzystnych cech morfometrycznych: ma gboko, brak stratyfikacji i dobrze rozwinit lini brzegow.
Rogno
57,1
4 209
25,4
Sumin
91,5
1 454
6,5
Zagbocze
59
4 279
25
Jezioro posiada redni odporno na degradacj, decyduj tutaj gwnie wskaniki zlewniowe: wymiana wody w roku i wspczynnik Schindlera, a take sposb zagospodarowania zlewni bezporedniej i stratyfikacja wd.
* dane morfometryczne wg Jeziora czysko-wodawskie Monografia przyrodnicza UMCS wyd. BM 1998 ** - opracowano na podstawie projektu Sformuowanie w warunkach korzystania z wd regionu wodnego ogranicze w korzystaniu wd jezior lub zbiornikw oraz w uytkowaniu ich zlewni, MGGP S.A. oraz Instytut Ochrony rodowiska 2010 oraz danych WIO.
57
Monitoring geochemiczny osadw

Stenia metali cikich w osadach s bardzo dobrym wskanikiem stanu zanieczyszczenia rodowiska wodnego ze wzgldu na znacznie wysze ich koncentracje w osadach dennych, ni w wodach. Analiza chemiczna osadw umoliwia ledzenie zmian ste tych metali w rodowisku wodnym, nawet przy stosunkowo niskiej ich zawartoci w wodach powierzchniowych. W zanieczyszczonych osadach obserwuje si najczciej podwyszone koncentracje takich metali jak: kadm, chrom, mied, nikiel, ow czy cynk - pierwiastkw ktre maj szerokie zastosowanie w przemyle i gospodarce, jak rwnie trwaych zanieczyszcze organicznych (TZO) m.in. wielopiercieniowych wglowodorw aromatycznych (WWA), pestycydw chloroorganicznych i polichlorowanych bifenyli (PCB). Badania osadw wodnych rzek i jezior wykonywane s przez Pastwowy Instytut Geologiczny w ramach podsystemu Pastwowego Monitoringu rodowiska - Monitoring jakoci rdldowych wd powierzchniowych i obejmuj okrelenie zawartoci metali cikich i wybranych szkodliwych zwizkw organicznych w osadach powstajcych wspczenie w rzekach i jeziorach na obszarze kraju. Badania s wykonywane od 1990 roku. Bezporedni nadzr nad realizacj programu bada sprawuje Gwny Inspektorat Ochrony rodowiska. Kryteria oceny osadw Ocena jakoci osadw dennych na potrzeby monitoringu wykonywana jest w oparciu o kryteria geochemiczne (Bojakowska I., Sokoowska G., 1998 Geochemiczne klasy czystoci osadw wodnych Przegld Geologiczny 46 [1]:49-54). Wyniki bada odnoszone s do wartoci charakteryzujcych to geochemiczne, a wic do warunkw naturalnych bez pitna antropopresji. Wartoci przekraczajce ten poziom oceniane s w trzystopniowej skali (tabela 7). Osad oceniony zostaje za zanieczyszczony nawet w przypadku, gdy przekroczenie zawartoci dopuszczalnej stwierdzono tylko dla jednego pierwiastka. Jedynym aktem prawnym w naszym kraju traktujcym o jakoci osadw jest rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 16 kwietnia 2002 roku w sprawie rodzajw oraz ste substancji, ktre powoduj, e urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz. 498). Kryteria zawarte w tym rozporzdzeniu odnosz si do arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, oowiu i rtci oraz WWA (tabela 8).
Jezioro Rogno
Fot. Archiwum WIO
Do oceny ekotoksykologicznej zastosowano wartoci PEL (ang. Probable Effects Levels) okrelajce zawartoci pierwiastkw, powyej ktrych czsto obserwowany jest szkodliwy wpyw zanieczyszczonych osadw na organizmy wodne. Wartoci PEL zostay wyznaczone dla pierwiastkw ladowych, niektrych pestycydw chloroorganicznych, polichlorowanych bifenyli i WWA (tabela 8).
Charakterystyka zanieczyszczenia osadw wodnych wojewdztwa lubelskiego w 2011 r.

Sie monitoringu osadw rzecznych i jeziornych wojewdztwa lubelskiego w 2011 r. obejmowaa 24 punkty obserwacyjne: 21 rzecznych - zlokalizowanych gwnie przy ujciach wikszych rzek oraz 3 jeziorne. Osady aluwialne na obszarze wojewdztwa lubelskiego charakteryzuj si niskimi zawartociami metali cikich, w wikszoci zblionymi do wartoci ta geochemicznego.
58
WODY
Tabela 7. Kryteria geochemicznej oceny osadw (rdo: PIG) Pierwiastek Jednostka Srebro Arsen Bar Kadm Kobalt Chrom Mied Rt Nikiel Ow Cynk To geochemiczne mg/kg <0,5 <5 <50 <0,5 3 6 6 <0,05 5 15 73 Klasa I - osady sabo zanieczyszczone mg/kg 1 10 100 1 10 20 20 0,1 30 50 200 Klasa II - osady miernie zanieczyszczone mg/kg 2 30 500 5 20 100 100 0,5 50 200 500 Klasa III- osady zanieczyszczone mg/kg 5 50 1000 20 50 500 200 1 100 500 1000
Rzeki
We wszystkich badanych punktach wedug kryteriw okrelonych rozporzdzeniem, osady uznano za niezanieczyszczone. Jedynie, analogicznie do lat ubiegych, w osadach Bugu utrzymywaa si podwyszona zawarto strontu, wynoszca maksymalnie 206 ppm w Kryowie, jednak mieszczca si w granicach I klasy. Jest to zwizane z naturalnie wysz zawartoci tego pierwiastka na obszarach wglanowo-marglistych utworw kredowych na Roztoczu. Osady miernie zanieczyszczone (II klasa) w oparciu o kryterium geochemiczne odnotowano w Wieprzu w miejscowoci Wola Skromowska oraz w Wile w miejscowociach Piotrawin oraz Gob. Przekroczenie ta geochemicznego odnotowano prawie dla wszystkich badanych metali, pestycydw oraz WWA. Wedug trzeciego z kryteriw oceny ekotoksykologicznej, we wszystkich badanych punktach odnotowano sporadycznie szkodliwe oddziaywanie osadw na organizmy ywe.
Tabela 8. Wartoci graniczne szkodliwego odziaywania pierwiastkw na organizmy wodne wg rozporzdzenia M i wartoci PEL Skadnik Pierwiastek (mg/kg) Arsen (As) Chrom (Cr) Cynk (Zn) Kadm (Cd) Mied (Cu) Nikiel (Ni) Ow (Pb) Rt (Hg) Antracen Fluoren Fenantren Fluoranten Benzo(a)antracen Benzo(b)fluoranten Benzo(k)fluoranten Benzo(ghi)perylen Benzo(a)piren Chryzen Dibenzo(a,h)antracen Indeno(1,2,3-c,d)piren Piren 1,0 1,0 0,875 1,5 1,5 1,5 1,0 1,0 0,782 0,862 0,135 30 200 1000 7,5 150 75 200 1 17 90 315 3,5 197 42 91 0,487 0,245 0,144 0,544 1,494 0,385 Rozporzdzenie M Wartoci PEL
Wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne (mg/kg)
Jeziora
Z badanych jezior tylko Zagbocze posiada osady niezanieczyszczone wg kryterium geochemicznego, pozostae dwa oceniono jako miernie zanieczyszczone. Podobnie jak w poprzednich latach, najwiksza koncentracja badanych substancji, wystpia w osadach jeziora Biaego Wodawskiego, jak rwnie w osadach jeziora Biaego Sosnowickiego. Przekroczenia ta geochemicznego wystpiy w przypadku zawartoci: As, Ba, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni i Pb. Wykonana przez Instytut ocena wedug kryterium ekotoksykologicznego (biogeochemicznego) okrelia osady jeziorne jako sporadycznie szkodliwie
w przypadku Biaego Sosnowickiego i Zagbocza, a czsto szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe w przypadku osadw Biaego Wodawskiego. Lokalizacj punktw obserwacyjnych osadw wodnych w wojewdztwie w 2011 roku oraz wyniki ocen wedug opisanych trzech kryteriw przedstawia tabela 9.
59
Tabela 9. Lokalizacja punktw pomiarowych osadw wodnych w wojewdztwie lubelskim w 2011 roku oraz wyniki oceny wedug 3 kryteriw (rdo: PIG) Klasa (na podstawie rozp. Dz.U. 2002, Nr 55,poz.498-pierwiastki, TZO) Szer. geogr. D. geogr. Klasa (geochemiczne)
Lp.
Nazwa punktu
Gmina
Data poboru
Klasa (biogeochemiczne)
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.
Jez. Biae Wodawskie 23,53346 51,49721 Wodawa Jez. Biae Sosnowickie Jez. Zagbocze Bug - Krzyczew Chodelka - Podgrz Bug - Sawatycze Bug - Wodawa Bug - Horodo Bug - Dorohusk Bug - Zosin Bug - Kryw Sanna - Opoka wider Wlka Poznaska Kana Wieprz-Krzna Wieprz - Borowica Wieprz - Michalw Wieprz - Jaszczw Kurwka - Puawy Wieprz - Dblin Wisa - Gob Wieprz - Wola Skromowska Krzna - Neple Wisa Piotrawin (Solec) Wisa - Annopol 21,85419 51,54350 Puawy 21,87250 51,47667 Puawy 22,45806 51,61194 Firlej 23,52056 52,12497 Terespol 21,79681 51,11306 aziska 21,83556 50,88306 Annopol 23,04532 51,53327 Sosnowica 23,02417 51,43088 Ludwin 23,50000 52,14689 Terespol 21,88306 51,29278 Wilkw 23,55944 51,76189 Sawatycze 23,56639 51,55139 Wodawa 24,04004 50,83952 Horodo 23,82344 51,16181 Dorohusk 24,14500 50,86528 Horodo 24,06153 50,68272 Mircze 21,89806 50,81472 Annopol 21,95333 51,97917 Stoczek ukowski 22,97194 51,865
2011-07-15 2011-07-15 2011-07-15 2011-07-11 2011-07-15 2011-07-12 2011-07-12 2011-07-12 2011-07-12 2011-07-12 Osady niezanieczyszczone 2011-07-12 2011-08-01 2011-07-25
osady miernie zanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady niezanieczyszczone
osady czsto szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaywujce na organizmy ywe
Komarwka 2011-07-11 Podlaska 2011-07-14 2011-07-14 2011-07-14 2011-07-15 2011-07-16 2011-07-16 2011-07-14 2011-07-11 2011-07-15 2011-07-15
23,11028 51,06806 opiennik Grny 23,02222 50,73306 Suw 22,94439 51,21231 Milejw
60
WODY
Wody podziemne
Jako wd rde
W wojewdztwie lubelskim wystpowanie rde skoncentrowane jest na Wyynie Lubelskiej i Roztoczu. Naturalne wypywy wd podziemnych wystpuj do powszechnie i maj niezwykle cenne walory przyrodnicze oraz gospodarcze. rda wypywajce na obszarze Lubelszczyzny i Roztocza zasilane s z zasobu kredowego poziomu wodononego i s to wody wysokiej jakoci. Zadaniem monitoringu wd podziemnych jest kontrola ich jakoci w celu okrelenia zmian chemizmu w warunkach oddziaywania antropopresji oraz ocena stopnia zagroenia tych wd. Program PM realizowany na terenie woj. lubelskiego w 2011 r. w ramach monitoringu regionalnego obejmowa 13 rde. Przeprowadzone badania wykazay, e dominoway wody bardzo dobrej jakoci I klasy i dobrej jakoci - II klasy. W badanych rdach nie stwierdzono wysokich ste azotanw, ich zawarto miecia si w I i II klasie jakoci. Wody podziemne na Lubelszczynie
Tabela 10. Lokalizacja oraz ocena jakoci wd rde w 2011 r. (rdo: WIO) Lokalizacja rda miejscowo/ gmina Piaski Stryjno/ Rybczewice Piotrkw Kolonia/ Jabonna Wierciszw/ Jabonna Babin/ Beyce Bychawka Modre/ Bychawa Kosarzew Grny/ Krzczonw opiennik Grny I opiennik Grny 18 Gliska opiennik Grny Majdan Krzywski opiennik Grny Stopie/Chem Nowosiki/ Chem Ocena fizykochemiczna wody klasa II I I II II II II I II I I II I wskaniki decydujce o niszej klasie Ca, NO3 PO4,Ca Ca Ca Ca wodorowglany, wap, cynk wodorowglany, cynk, wap wap, cynk wap, cynk wodorowglany, wap (III), cynk, azotany wodorowglany, wap Azotany mg/ l Ocena mikrobiologiczna Liczba bakterii grupy coli / w tym typu kaowego [w 100 ml] <3 <3 4 43/15 4 9 4 4/4 4/4 43/23 7/4 4/4 9/4 wypyw naturalny wypyw obudowany wypyw naturalny wypyw naturalny wypyw obudowany wypyw naturalny Uwagi
Fot. M. Sobociska
Lp.
Dorzecze /zlewnia rzeki
Uytkowanie terenu Zabudowania, staw Nieuytki, las liciasty Zabudowania Zabudowania Zabudowania Podmoka ka Zabudowania, ka Nieuytki naturalne Nieuytki naturalne Uytki zielone Nieuytki naturalne Zabudowa, uytki zielone Zabudowa, uytki zielone
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
Gieczew/Wieprz Radomirka/ Gieczew/Wieprz Czerniejwka/ Bystrzyca/Wieprz Kosarzewka/ Bystrzyca/Wieprz Krniczanka/ Bystrzyca/Wieprz Kosarzewka/ Bystrzyca/Wieprz opa/Wieprz opa/Wieprz opa/ Wieprz opa/Wieprz Garka/Uherka Garka/Uherka
17,50 8,46 8,81 13,70 15,00 10,4 13,8 4,12 4,39 4,34 3,77 14,88 8,55
Klasyfikacj wd oparto o 30 wskanikw fizyko-chemicznych: temperatura, przewodno, odczyn, tlen rozpuszczony, oglny wgiel organiczny, amoniak, azotynyH, azotanyH, fosforany, fluorkiH, chlorki, wodorowglany, siarczany, sd, potas, wap, magnez, elazo, mangan, arsenH, chromH, cynk, kadmH, mied, nikielH, rtH, owH, bar, borH, glinH (H wskaniki, ktrych wartoci nie mog przekroczy granicy dopuszczalnej dla danej klasy). Ocenie mikrobiologicznej poddano 2 wskaniki: NPL bakterii coli, NPL bakterii coli typu kaowego.
61
charakteryzuj si podwyszon zawartoci wapnia i wodorowglanw, co wynika z budowy geologicznej regionu. Podwyszone stenia tych zwizkw zarejestrowane w badanych prbach maj wic charakter geogeniczny, nie antropogeniczny. Zawarto fosforanw na poziomie II klasy jakoci wd wystpia w rdle Wierciszw, na co mogy mie wpyw zanieczyszczenia bytowe, bd rolnicze przedostajce si z pobliskich zabudowa do wd gruntowych. Spord badanych rde w 5 stwierdzono wystpowanie cynku na poziomie II klasy jakoci. Badane wody podziemne we wszystkich punktach osigny dobry stan chemiczny. Ocena wd przeprowadzona na podstawie bada mikrobiologicznych zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. w sprawie jakoci wody przeznaczonej do spoycia przez ludzi (Dz.U. Nr 72, poz. 466) wypada niekorzystnie. Badania wykazay zanieczyszczenia wd rdlanych bakteriami grupy coli, w tym typu kaowego.
Monitoring skadowisk
Najbardziej rozpowszechnion metod unieszkodliwiania odpadw komunalnych w wojewdztwie lubelskim, podobnie jak w caej Polsce, jest ich skadowanie. Skadowiska odpadw komunalnych oraz przemysowych, lokalizowane zarwno w sposb legalny jak i niezgodny z obowizujcymi przepisami, mog by rdem negatywnego oddziaywania na wszystkie elementy rodowiska naturalnego: wody podziemne i powierzchniowe, gleby, roliny oraz powietrze. Ze wzgldu na du rnorodno skadu morfologicznego i chemicznego skadowanych odpadw, dochodzi do biochemicznych przemian masy odpadowej, co wpywa na ilo zanieczyszcze wynoszonych ze skarpy skadowiska. Zastosowanie zabezpieczenia podoa lub jego brak ma bezporedni wpyw na przedostawanie si powstajcych w miszu skadowiska zanieczyszcze do rodowiska. Na przestrzeni ostatnich lat skad morfologiczny skadowanych odpadw zmienia si, co rzutuje na objto i skad wd odciekowych oraz gazw wysypiskowych. W wyniku rozkadu substancji organicznych uwalniane s do rodowiska niebezpieczne substancje chemiczne: produkty cieke mog zagraa rodowisku gruntowo-wodnemu, lotne zanieczyszcza atmosfer. Do oceny wpywu skadowisk odpadw na rodowisko przyrodnicze niezbdne jest prowadzenie monitoringu. Obowizek monitorowania skadowisk spoczywa na zarzdzajcych, co wynika z ustawy z 27
kwietnia 2001 roku o odpadach (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r., Nr 39, poz. 251 z pn. zm.), natomiast zakres i czstotliwo okrela rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunkw prowadzenia monitoringu skadowisk odpadw (Dz.U. z 2002 r., Nr 220, poz.1858). W roku 2011 na terenie woj. lubelskiego badania jakoci wd podziemnych w ramach monitoringu skadowisk prowadzone byy wok 100 skadowisk komunalnych, w tym 57 w fazie eksploatacji i 43 w fazie poeksploatacyjnej (wykres 18), oraz 3 skadowisk gromadzcych odpady przemysowe. Stanowio to ponad 84% obiektw, wok ktrych moliwe byo prowadzenie tego typu bada. W porwnaniu z rokiem poprzednim wzrs udzia jednostek prowadzcych monitoring poeksploatacyjny z 28 do 43 obiektw. Ocen stanu wd podziemnych w rejonie skadowisk przeprowadzono na podstawie wynikw bada monitoringowych nadesanych przez zarzdzajcych tymi obiektami. Rozporzdzenie dotyczce monitoringu skadowisk przewiduje okrelon czstotliwo prowadzonych bada: 4 razy w roku w fazie eksploatacji oraz 2 razy w fazie poeksploatacyjnej. Spord nadesanych wynikw w przypadku 74% skadowisk czstotliwo bada zostaa zachowana. W pozostaych przypadkach odnotowano odstpstwa od zalece zawartych w rozporzdzeniu. Jako wd podziemnych wok badanych obiektw oceniona zostaa w oparciu o rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriw i sposobu oceny stanu wd podziemnych (Dz. U. z 2008 r., Nr 143, poz. 896). Wyniki bada wd podziemnych pobranych z piezometrw zlokalizowanych wok skadowisk porwnano z wartociami granicznymi wskanikw, przyporzdkowujc je do jednej z piciu klas jakoci. Klasyfikacja poszczeglnych elementw fizykochemicznych wykazaa, e badane wody charakteryzoway si zrnicowan jakoci: od wd o bardzo wysokiej jakoci (klasa I) do wd zej jakoci (klasa V). Przeprowadzona klasyfikacja wd podziemnych badanych wok skadowisk komunalnych, wskazywaa na ponad 60%-owy udzia skadowisk charakteryzujcych si dobrym stanem chemicznym wd (I, II i III klasa czystoci). W pozostaych przypadkach okrelony zosta saby stan chemiczny. O zaklasyfikowaniu wd podziemnych wok skadowisk odpadw do klasy IV i V zadecydoway przede wszystkim zwizki organiczne, wrd ktrych najczciej wystpowa oglny wgiel organiczny oraz przewodno elektrolityczna. Stwierdzono rwnie podwyszone i wysokie stenia kadmu, cynku, oowiu.
62
WODY
Na podstawie wynikw bada poddanych analizie mona stwierdzi, e najmniej korzystnie wypado Skadowisko Odpadw Komunalnych w Kol. Stara Wie, zarzdzane przez PGKiM w cznej, gdzie w prbkach wody pobranej z piezometrw stwierdzono wysokie stenia (klasa V) WWA, Cd, Pb, Al, Mn, Fe, NH4, PO4, oglnego wgla organicznego oraz wysok przewodno elektrolityczn. Podobnie niekorzystne oddziaywanie zaobserwowano wok skadowiska w Poniatowej Wsi, gdzie odnotowano wysokie stenia Ni, NH4, PO4, No2 (klasa IV) oraz Cd, Pb (klasa V). Rwnie wok Skadowiska Odpadw Komunalnych w Rykach stwierdzono wysokie stenia (klasa V) Cl, Mn, PO4, NH4, Cr oraz OWO. W otoczeniu skadowisk gromadzcych odpady przemysowe wystpiy przekroczenia badanych wskanikw na poziomie klasy IV i V. W rejonie skadowiska Zakadw Azotowych PUAWY S.A. byy to: siarczany, amoniak, azotyny, elazo oraz pH, natomiast w rejonie skadowiska odpadw pogrniczych Lubelski Wgiel BOGDANKA S.A.: siarczany, amoniak, azotany, Na, Ca, Ni, Fe, Cl, pH oraz Mn. Stan chemiczny okrelony zosta jako saby. W rejonie skadowiska zarzdzanego przez Zwizek Midzygminny Strefa Usug Komunalnych w Kraniku stan chemiczny badanych wd uznany zosta jako dobry. Monitoring prowadzony w sposb systematyczny umoliwia ledzenie zmian w rodowisku wd podziemnych, zachodzcych pod wpywem zanieczyszcze migrujcych ze skadowiska. Najbardziej niebezpieczne s skadowiska stare, bez odpowiednich zabezpiecze, w ktrych zachodzce procesy zmieniaj charakter powstajcych odciekw. Mog by one rdem dugotrwaego zanieczyszczenia rodowiska. Nowoczesne skadowiska odpadw posiadajce uszczelnienia w postaci geomembran skutecznie ograniczaj odpyw odciekw do wd podziemnych i gleb. Dziaania podejmowane w celu ograniczenia skadowania odpadw, ich segregowania oraz recyklingu pozwol znacznie ograniczy, bd wyeliminowa negatywny wpyw skadowisk odpadw na rodowisko.
43% nieczynne 16% brak wynikw 84% skadowiska prowadzce monitoring
57% czynne
Wykres 18. Monitoring skadowisk prowadzony w 2011 r. na terenie woj. lubelskiego (rdo: WIO)
Pompowanie wody ze studni Przegaliny Due
Fot. Archiwum WIO
Obszar Szczeglnie Naraony (OSN)

W roku 2011 Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Lublinie kontynuowa zadania na obszarze szczeglnie naraonym na zanieczyszczenia zwizkami azotu pochodzcymi ze rde rolniczych (OSN) wyznaczonym na terenie gminy Komarwka Podlaska. Omawiany obszar, o powierzchni 32 ha, wyznaczony zosta na postawie przekrocze poziomw zawartoci azotanw w pytkich
wodach podziemnych. Granice obszaru oraz dziaania zmierzajce do poprawy naruszonych standardw jakoci rodowiska okrelone zostay w rozporzdzeniu Dyrektora Regionalnego Zarzdu Gospodarki Wodnej (RZGW) w Warszawie, obowizujcym od 2008 roku. Zgodnie z ww. rozporzdzeniem WIO w Lublinie prowadzi kontrole rolniczych rde zanieczyszczenia oraz monitoring wd podziemnych i powierzchniowych. Uzyskane wyniki s elementem skadowym oceny efektywnoci dziaa prowadzonych na tym terenie. W wyniku 12 kontroli przeprowadzonych przez WIO w Lublinie w 2011 roku, ukierunkowanych na sprawdzenie realizacji obowizkw wynikajcych z programu, wydano 9 poucze oraz 9 zarzdze pokontrolnych. Stwierdzone nieprawidowoci dotyczyy najczciej niewaciwego przechowywania obornika oraz braku planu nawoenia i bilansu azotu. Monitoring skutecznoci programu prowadzony by w oparciu o 4 ppk. pytkich wd gruntowych oraz 3 ppk. wd powierzchniowych na rzece
63
Biaka. Dodatkowo, na zlecenie RZGW, wykonano pomiary w 3 studniach pooonych poza wyznaczonym OSN. Ocen sporzdzono na podstawie rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriw i sposobu oceny stanu wd podziemnych (Dz. U. 2008 r. Nr 143 poz. 896). Na podstawie uzyskanych wynikw elementw fizykochemicznych, stan pytkich wd podziemnych odpowiada klasie IV w 2 punktach pomiarowych zlokalizowanych w m. Przegaliny Due 48 oraz w m. Brzeziny. W miejscowoci Derewiczna odnotowano III klas czystoci, a V klas w miejscowoci Przegaliny Due 137. Decydujcym parametrem bya zawarto azotanw w wodzie, ktrych stenie wahao si w granicach od 0,4 mg/l do 294,4 mg/l. Zgodnie z Dyrektyw Azotanow 91/676/EWG stenie azotanw w wodach nie powinny przekracza 50 mg/l. Na podstawie rekomendacji RZGW w 2011 r. przeprowadzono dodatkowe badania pytkich wd gruntowych (studnie kopane) wykonane w 3 z 4 zaproponowanych punktw pomiarowych lecych poza granicami wyznaczonego OSN. Pobr w 1 z punktw pomiarowym nie by moliwy z powodu niskiego poziomu wd. Uzyskane zawartoci azotanw przekroczyy dopuszczaln zawarto (50 mg/l) w 2 analizowanych punktach. Poziom azotanw mieci si w przedziale od 23,9 do 135,5 mg/l. Wody rzeki Biaki nie wykazay przekrocze w stosunku do wartoci granicznych, okrelonych rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriw wyznaczania wd wraliwych na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych (Dz. U. 2002 r. Nr 241, poz. 2093). Warto rednioroczna azotanw miecia si w zakresie od 0,81 do 4,20 mgNO3/l, przy dopuszczalnej granicy wynoszcej 10 mgNO3/l. Naley wic uzna, e wody powierzchniowe przepywajce przez wyznaczony OSN nie s wraliwe na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych. W II poowie 2012 r. zostanie zakoczony drugi 4-letni program realizowany na wyznaczonym obszarze szczeglnie naraonym na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze rde rolniczych pooonym na terenie gminy Komarwka Podlaska. Ocena kocowa efektywnoci programu pozwoli podj decyzj co do dalszych rozwiza. Dotychczasowe dziaania przyniosy efekty w postaci podniesienia wiadomoci rolnikw objtych programem i przestrzegania zasad Dobrej Praktyki Rolnej. Racjonalizacja dziaa rolnych nie przyniosa jednak widocznej poprawy stanu wd podziemnych. Dziaania zmierzajce do poprawy ich jakoci musz obj wszystkie aspekty racjonalnego gospodarowania rodowiskiem na omawianym terenie, a przede
wszystkim gospodarki wodno-ciekowej.
Reakcje
Rok 2010 by kolejnym, w ktrym prowadzono szereg inwestycji w zakresie rozwoju gospodarki wodno - ciekowej. Nakady finansowe zwizane byy z budow nowych obiektw jak rwnie z modernizacj ju funkcjonujcych. Ogem w roku 2010 na ten cel przeznaczono okoo 295 mln z z budetw wasnych gmin, funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, budetu pastwa oraz innych (rdo: GUS). W roku 2011 kontynuowano inwestycje w zakresie gospodarki ciekowej dotyczce budowy nowych oraz modernizacji ju istniejcych oczyszczalni ciekw. Na terenie wojewdztwa lubelskiego w 2011 roku oddano do uytku 6 nowych oczyszczalni ciekw zlokalizowanych w miejscowociach: Dbrowica Maa, Pakw, Rejowiec, Michalw Kolonia, Niemirwek Kolonia i Tuczna. Zakoczono prace modernizacyjne 2 obiektw pooonych na terenie wojewdztwa lubelskiego zlokalizowane w miejscowoci Wisznice i Piszczac. Prace te dotyczyy rozbudowy obiektw w celu zwikszenia ich przepustowoci. Wpyw na popraw stanu gospodarki ciekowej ma realizacja Krajowego Programu Oczyszczania ciekw Komunalnych, ktry zakada wyposaenie do 2015 r. wszystkich aglomeracji powyej 2000 RLM w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ciekw komunalnych zapewniajce odpowiednie oczyszczanie. W wojewdztwie lubelskim w realizacji KPOK, udzia bior 132 aglomeracje. Kontynuacja rozbudowy systemw kanalizacyjnych i oczyszczalni ciekw, bdzie si przyczynia do poprawy jakoci wd w kolejnych latach. Gospodark wodn oraz zapewnienie penego oczyszczania wytwarzanych ciekw zaliczono do dziaa priorytetowych w ochronie rodowiska Lubelszczyzny. Wanym i kompleksowym zadaniem jest ograniczenie oddziaywa obszarowych, zwizanych z dziaalnoci rolnicz. Niezbdne jest uwiadomienie rolnikw o koniecznoci waciwego zagospodarowania gruntw oraz bilansowania skadnikw mineralnych i substancji organicznych przy organizacji produkcji rolinnej i zwierzcej, zwaszcza przestrzeganie dawek i terminw stosowania nawozw i rodkw ochrony rolin. Priorytetem powinno by wdraanie dobrej praktyki rolniczej oraz wspieranie rolnikw przy realizowaniu inwestycji sucych ochronie wd, m.in. budowie pyt i zbiornikw do przechowywania nawozw.
64
HAAS
Haas
Ochrona przed haasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego rodowiska, w szczeglnoci poprzez utrzymanie poziomu haasu poniej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie oraz na zmniejszaniu poziomu haasu do co najmniej dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany - art. 112 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150). Poziomy dopuszczalne haasu okrela rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 14 czerwca 2001 r. w sprawie dopuszczalnych poziomw haasu w rodowisku (Dz.U. 2007, Nr 120, poz. 826). Ochronie akustycznej podlegaj tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, wielorodzinnej i zagrodowej oraz tereny szpitali, szk, domw opieki spoecznej, uzdrowisk oraz tereny rekreacyjno-wypoczynkowe.
Fot. Archiwum WIO

[ %] 180 170 160 150
Presje
Ruch drogowy, w niewielkim stopniu kolejowy oraz obiekty przemysowe, s gwnymi rdami emisji haasu do rodowiska w wojewdztwie lubelskim. A zatem, klimat akustyczny rodowiska w wojewdztwie ksztatuje haas drogowy, ktrego natenie moe by znacznie zrnicowane: jest zaleny od obcienia drogi ruchem samochodowym, udziau pojazdw cikich w potoku ruchu, prdkoci i pynnoci jazdy, parametrw technicznych oraz stanu nawierzchni drogi. Przekroczenia dopuszczalnych wartoci haasu pochodzcego od ruchu samochodowego spowodowane s take zbyt blisk lokalizacj zabudowy mieszkaniowej od drogi, jak i brakiem zabezpiecze przeciwhaasowych. Poza tym, z roku na rok wzrasta liczba pojazdw na drogach wojewdztwa lubelskiego, od 2000 r. o ponad 60% (wykres 1).
140 130 120 110 100 90 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 [rok] ogem s. ciarowe cigniki s. osobowe
Wykres 1. Zmiany liczby zarejestrowanych pojazdw w latach 2000 2010 w wojewdztwie lubelskim, przy zaoeniu, e warto wskanikw w 2000 roku rwna jest 100% (rdo: GUS)
Stan
Sporzdzenie oceny stanu akustycznego rodowiska w wojewdztwie na terenach nie objtych obowizkiem opracowywania map akustycznych spoczywa na wojewdzkim inspektorze ochrony rodowiska (art. 117 ust. 5 ustawy Po.). W ramach monitoringu haasu w 2011 r. WIO w Lublinie wykona badania haasu komunikacyjnego w 10 punktach pomiarowych w wikszych miastach wojewdztwa. Wskanikami majcymi zastosowanie
w prowadzeniu dugookresowej polityki w zakresie ochrony rodowiska przed haasem, w szczeglnoci do sporzdzania map akustycznych oraz programw ochrony rodowiska przed haasem s: - LDWN dugookresowy redni poziom dwiku A wyraony w decybelach [dB], wyznaczony w cigu wszystkich db w roku, z uwzgldnieniem pory dnia od godz. 6.00 18.00, pory wieczoru od godz. 18.00 22.00 oraz pory nocy od godz. 22.00 6.00, - LN - dugookresowy redni poziom dwiku A wyraony w decybelach [dB], wyznaczony w cigu wszystkich pr nocy w roku od godz. 22.00 6.00. Na obszarze miasta Biaa Podlaska oraz miasta Chem wykonano pomiary w celu okrelenia wskanikw rocznych wyraonych wskanikami LN i LDWN. W obu punktach wystpiy przekroczenia dopuszczalnych poziomw dwiku zarwno dla pory dnia jak i nocy: w Chemie niewielkie, wynoszce: 1,2 dB
66
HAAS
w dzie oraz 2,6 dB w nocy, o wiele wiksze w Biaej Podlaskiej, wynoszce: 6,0 dB w dzie oraz 14,6 dB w nocy (wykres 2).
[dB] 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
Chem, ul.I Puku Szwoleerw 14
Biaa Podlaska, ul.Sidorska 8
dopuszczalne poziomy haasu - pora dzienna - pora nocna
pora dzienna L DWN LN pora nocna
Wykres 2. Monitoring haasu drogowego - wskaniki dugookresowe LDWN i LN w wojewdztwie lubelskim w 2011 r.
W pozostaych omiu punktach wykonano pomiary w celu okrelenia wartoci wskanikw dobowych LAeqD i LAeqN, majcych zastosowanie do ustalania i kontroli warunkw korzystania ze rodowiska w odniesieniu do jednej doby, przy czym: L AeqD jest to rwnowany poziom dwiku A dla pory dnia, rozumianej jako przedzia czasu w godz. 6.00 22.00,
LAeqN - rwnowany poziom dwiku A dla pory nocy, rozumianej jako przedzia czasu w godz. 22.00 6.00. Pomiary krtkookresowe w 2011 r. wykazay, e najwiksze przekroczenia sigajce ponad 11 dB w dzie wystpiy w Bigoraju oraz ok. 10 dB w nocy, w Biaej Podlaskiej. Ponadto pomiary wskazay, e nieco wysze wartoci dwikw wystpiy jesieni ni wiosn. W tabeli 2 przedstawiono pomiary krtkookresowe haasu drogowego w latach 2009 2011 z okresu jesiennego. Z uwagi na ubog sie linii kolejowych w wojewdztwie i zmniejszenie liczby pocze, haas powstajcy w wyniku ich eksploatacji nie jest tak dotkliwy, jak w przypadku haasu drogowego. W 2010 r., wedug danych PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zakad Linii Kolejowych w Lublinie, struktur ruchu stanowiy pocigi osobowe, pospieszne lokalne i dalekobiene oraz towarowe. Jak wynika z bada, jedynie wzdu linii kolejowej nr 7 Warszawa Wschodnia Osobowa - Dorohusk wystpoway przekroczenia dopuszczalnych norm haasu w porze dziennej o 10, 4 dB i nocnej o 17,4 dB, na odcinku od stacji Zarzeka do stacji Puawy Azoty (Mapa 8 , tabela 3). czna ilo przejazdw na linii nr 7 wynosia okoo 20 pocigw w porze dziennej i okoo 5 w porze nocnej, przy redniej prdkoci 100 km/h.
Tabela 1. Wyniki pomiarw dugookresowych haasu drogowego w latach 2009 -2011 L.p. Miejscowo Lokalizacja LDWN [dB] 2009 r. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Biaa Podlaska Chem Puawy Kranik ukw Radzy Podlaski Midzyrzec Podlaski Bigoraj Krasnystaw Zamo Chem Hrubieszw Biaa Podlaska Chem ul. Zamkowa Ul. Kolejowa ul. Lubelska ul. Janowska ul. Radzyska ul. Warszawska ul. osicka ul. Zamojska ul. Okrzei ul. Lwowska Al. Armii Krajowej ul. Zamojska ul. Sidorska ul. I Pk. Szwoleerw 68,9 60,3 2010 r. 71,6 66,9 66,0 66,8 71,5 66,3 62,6 67,7 64,5 66,1 2011 r. 66,0 61,2 64,6 52,6 6,0 1,2 14,6 2,6 WIO WIO 61,3 58,1 56,6 57,2 60,9 60,8 55,9 63,1 57,0 59,7 16,6 11,9 6,0 6,8 11,5 11,3 7,6 12,7 4,5 11,1 11,3 8,1 6,6 7,2 10,9 10,8 5,9 13,1 7,0 9,7 IO IO IO IO IO IO IO WIO WIO IO 60,2 53,4 13,9 0,3 10,2 3,4 WIO WIO LN [dB] Warto przekroczenia LDWN [dB] LN [dB] rdo danych
67
Tabela 2. Wyniki pomiarw krtkookresowych haasu drogowego w latach 2009 - 2011 r. (pora jesienna) L.p. Nazwa odcinka LAeqD [dB] 57,6 61,9 59,1 58,8 63,0 67,1 LAeqN [dB] 2009 r. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Biaa Podlaska, ul.Terebelska 76 Biaa Podlaska, ul. Warszawska 52 Chem, Al. Pisudskiego 23 Chem, ul. I Armii Wojska Polskiego 21 Hrubieszw, ul. Pisudskiego Hrubieszw, ul. eromskiego Bigoraj, ul. Zamojska Chem, Al. Armii Krajowej 29 Chem, Al. Armii Krajowej 30 Chem, Al. Armii Krajowej 42 Hrubieszw, ul. Zamojska Krasnystaw, ul. Okrzei Kranik, ul. Janowska ukw, ul. Radzyska ukw, ul. Wyszyskiego 22 ukw, ul. Warszawska Midzyrzec Podlaski, ul. osicka Puawy, ul. Lubelska Radzy Podlaski, ul. Warszawska Zamo, ul. Lwowska Zamo, ul. Hrubieszowska Zamo, ul. Myska Biaa Podlaska, ul.Lubelska 30 Biaa Podlaska, ul.Narutowicza 48 Biaa Podlaska, ul.Al. Jana Pawa II Bigoraj, ul. Kociuszki Bigoraj, ul. Zamojska Chem, ul. I Puku Szwoleerw 17 Chem, ul. I Puku Szwoleerw 27 Chem, ul. Czackiego 8 52,8 54,7 46,5 54,6 53,9 58,7 2010 r. 66 61,2 65,4 64,7 66 63 64 65 71,2 64,2 70 69 65 64,8 59,9 65,4 64,4 65,4 65,0 64,3 66,8 57,8 62,9 54,7 60 52,2 56,1 55,6 59 56 58 56 66,6 59,1 60 60 58 55,6 52,4 55,7 2011 r. 59,7 59,3 55,3 57,6 58,2 44,4 48,7 45,1 4,4 5,4 5,0 9,3 11,8 0,0 2,9 0,0 9,7 9,3 5,3 7,6 8,2 0,0 0,0 0,0 WIO 11 1,2 5,4 4,7 11 8 9 5 11,2 4,2 10 14 5 4,8 4,9 10,4 10 2,2 6,1 5,6 9 6 8 6 16,6 9,1 10 10 8 5,6 2,4 5,7 WIO IO WIO IO WIO IO 0,0 6,9 0,0 0,0 3,0 12,1 2,8 4,7 0,0 4,6 3,9 8,7 WIO Warto przekroczenia Dzie [dB] Noc [dB] rdo danych
Tabela 3. Wyniki pomiarw krtkookresowych haasu kolejowego w 2010 r. (rdo: PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zakad Linii Kolejowych w Lublinie) L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Nazwa odcinka Zarzeka-Puawy Azoty Sadurki-Motycz Lublin Rejowiec-Zawadwka Chem Wschodni Motycz-Lublin ukw-Radom Stawy-Dblin Zwierzyniec-Bigoraj 26 26 66 7 Nr linii LAeq [dB] 70,4 54,8 55,1 58,2 38,8 55,5 53,5 28,4 52,9 LAeqN [dB] 67,4 49,6 51,1 55,5 36,6 51 54,5 55,9 Warto przekroczenia Dzie [dB] 10,4 0 0 0 0 0 0 0 0 Noc [dB] 17,4 0 1,1 5,5 0 4 4,5 5,9
68
HAAS
W porze dziennej przekroczenia dopuszczalnych norm stwierdzono w 9 obiektach, natomiast w 8 noc. Przedziay przekrocze przedstawiono na wykresach 3 i 4.
60 50 40 30 20 10 0 [ %] 0-5 dB pora nocna >5-10 dB >10-15 dB >15-20 dB >20 dB
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 rok
Wykres 4. Rozkad procentowy przekrocze haasu przemysowego dla pory nocnej w latach 2000- 2011 w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO)
Mapy akustyczne
Ustawa Prawo ochrony rodowiska zobowizuje starostw miast oraz zarzdzajcych drogami, liniami kolejowymi i lotniskami do sporzdzania map akustycznych. Pierwszy etap mapowania akustycznego w wojewdztwie lubelskim, zakoczony w 2007 r., dotyczy miasta Lublin - aglomeracji o liczbie ludnoci wikszej ni 250 tys. oraz gwnych drg o przejedajcej liczbie pojazdw ponad 6 milionw rocznie: DK Nr 12, na odcinkach: Puawy - Koskowola, Kurw Lublin, Lublin Piaski, Piaski obwodnica, DK Nr 17 na odcinku Tomaszw Lubelski przejcie graniczne Hrebenne. Drugi etap realizacji map akustycznych w wojewdztwie lubelskim zosta zakoczony z pocztkiem 2012 r. Dotyczy otoczenia gwnych drg o liczbie przejedajcych pojazdw ponad 3 miliony rocznie, to jest: 55 odcinkw drg krajowych nr: 17, 19, 48, 63, 74, 82 wystpujcych w wojewdztwie, oddziaujcych na klimat akustyczny powiatw: bialskiego, hrubieszowskiego, janowskiego, krasnostawskiego, kranickiego, lubartowskiego, lubelskiego, czyskiego, ukowskiego, puawskiego, ryckiego, widnickiego, tomaszowskiego, zamojskiego oraz miast: Lublina i Zamocia, 10 odcinkw drg wojewdzkich nr: 801, 824, 830, 833, 835, oddziaywujcych na klimat akustyczny powiatw: puawskiego, lubelskiego, kranickiego, bigorajskiego.
Mapa 8. Lokalizacja punktw oraz wyniki pomiarw krtkookresowych haasu kolejowego w 2010 r. (rdo: PKP LK Lublin)
[ %] 60 50 40 30 20 10 0 0-5 dB >5-10 dB >10-15 dB >15-20 dB >20 dB
pora dzienna
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 rok
Wykres 3. Rozkad procentowy przekrocze haasu przemysowego dla pory dziennej w latach 2000- 2011 w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO)
Pomiarami haasu przemysowego objto w 2011 r. 35 zakadw przemysowych zlokalizowanych na terenie wojewdztwa lubelskiego. Byy to w wikszoci zakady usugowe i produkcyjne oraz jednostki handlowe zlokalizowane w bezporednim ssiedztwie zabudowy mieszkaniowej, przez co stanowiy uciliwo i byy przyczyn wpywajcych do WIO skarg. rdami haasu w tych obiektach byy urzdzenia wentylacyjne, chodnicze i urzdzenia produkcyjne wykorzystywane do produkcji materiaw budowlanych.
69
Z analizy wyej wymienionych map wynika, e najbardziej niekorzystne warunki akustyczne wystpuj w Lublinie, gdzie na wszystkich badanych odcinkach stwierdzono przekroczenia wartoci
dopuszczalnych haasu. Do najbardziej uciliwych pod wzgldem wystpowania haasu zaliczono: Alej Solidarnoci, Alej Warszawsk, Alej Spdzielczoci Pracy oraz Alej Kranick.
[km ]
7000
liczba mieszkacw 6000 5000 4000 3000 2000 1000 bialski
w pow iatach
25
L DWN
20 15 10 5 0
w powiatach
L DWN
hrubieszowski
janowski
krasnostawski
kranicki
lubartowski
lubelski
czyski
Lublin*
ukowski
puawski
rycki
widnicki
tomaszowski
Zamo*
zamojski
bialski
hrubieszowski
janowski
krasnostawski
kranicki
lubartowski
lubelski
czyski
Lublin*
ukowski
puawski
rycki
tomaszowski
widnicki
zamojski zamojski
55 60 dB
60 65 dB 30 000
65 70 dB
70 75 dB
powyej 75 dB
50 55 dB
55 60 dB
[km ] 120 100 80
60 65 dB
65 70 dB
powyej 70 dB
liczba mieszkacw
25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0

25408
,
w wojewdztwie
L DWN
14644 11174 5556 1006
w wojewdztwie
L DWN
108,03 49,3 24,78 13,4 8,61
,
60 40 20 0
Wykres 5. Rozkad liczby osb naraonych na haas w przedziaach stref imisji dla wskanika LDWN, ktrych tereny wchodz w zakres analizowanych obszarw wok odcinkw drg krajowych
Wykres 7. Rozkad powierzchni obszarw eksponowanych na haas oceniany wskanikiem LDWN, ktrych tereny wchodz w zakres analizowanych obszarw wok odcinkw drg krajowych
[km ] 7000 liczba mieszkacw 6000 5000 4000 3000 2000 1000 bialski hrubieszowski janowski krasnostawski kranicki lubartowski lubelski Lublin* czyski ukowski puawski rycki tomaszowski zamojski widnicki Zamo* 0 w pow iatach 25 w pow iatach
LN
20 15 10 5 0
LN
bialski
hrubieszowski
janowski
krasnostawski
kranicki
lubartowski
lubelski
Lublin*
czyski
ukowski
puawski
rycki
widnicki
tomaszowski
50 55 dB
55 60 dB
25000 20000 15000 10000 5000 0
60 65 dB
65 70 dB
powyej 70 dB
50 55 dB
55 60 dB
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 [km ]
60 65 dB
65 70 dB
powyej 70 dB
liczba mieszkacw
w wojewdztwie
w wojewdztwie
LN
20611 13351 8155 2808 251
,
LN
84,43 37,79 18,76 10,27
,
3,82
Wykres 6. Rozkad liczby osb naraonych na haas w przedziaach stref imisji dla wskanika LN, ktrych tereny wchodz w zakres analizowanych obszarw wok odcinkw drg krajowych
Wykres 8. Rozkad powierzchni obszarw eksponowanych na haas oceniany wskanikiem LN, ktrych tereny wchodz w zakres analizowanych obszarw wok odcinkw drg krajowych * miasta na prawach powiatu
70
Zamo*
Zamo*
HAAS
W przypadku map akustycznych dotyczcych drg krajowych stwierdzono, e na wikszoci obszarw chronionych akustycznie, w szczeglnoci bezporednio przylegych do analizowanych odcinkw drg krajowych, wystpoway przekroczenia dopuszczalnych poziomw haasu. Ludno zamieszkujca w tym rejonie naraona jest na przekroczenia haasu w zakresie do 5 dB, zarwno dla pory dnia jak i nocy. Zakres przekrocze powyej 20 dB dotyczy odcinka drogi DW 835 Lublin-Mtw oraz DW 835 Bigoraj. Na wykresach 5 - 8 przedstawiono graficznie wielko obszarw naraonych na oddziaywanie ponadnormatywnych poziomw haasu oraz liczb zamieszkaej na tych obszarach ludnoci.
Reakcje
Najpilniejszymi zadaniami w zakresie ochrony przed haasem jest idce w lad za mapami akustycznymi z 2012 r. opracowanie programw ochrony rodowiska przed haasem dla wyej wymienianych 55 odcinkw drg krajowych i 10 wojewdzkich oraz realizacja zada zawartych w ju opracowanych programach ochrony rodowiska przed haasem: Programie ochrony rodowiska przed haasem dla miasta Lublin i Programie ochrony rodowiska przed haasem dla wojewdztwa lubelskiego, terenw poza aglomeracjami, pooonymi wzdu drg krajowych, na ktrych poziom haasu przekracza poziom dopuszczalny. Pierwszy dokument zakada opracowanie projektw i budow ekranw akustycznych oraz wymian stolarki otworowej w mieszkaniach, gdzie yj ludzie najbardziej naraeni na haas, caodobowe pomiary natenia ruchu oraz monitoring prdkoci pojazdw na miejskich odcinkach drg krajowych i wojewdzkich, wykonanie tablicy informacyjnej o zagroeniu haasem w Lublinie oraz opracowanie mapy akustycznej linii kolejowych, w terminie do 2020 r. Ze wzgldu na du liczb naraonej na haas ludnoci Lublina, kolejno realizacji zada ustalono zaczynajc od terenw o najwyszej wartoci wskanika zagroenia ludnoci M, charakteryzujcego wielko przekroczenia dopuszczalnego poziomu haasu i liczb mieszkacw na terenie jego odziaywania. Drugi dokument wskazuje kierunki i dziaania niezbdne do poprawy klimatu akustycznego, m.in.: opracowanie projektw i budow ekranw akustycznych, sporzdzenie sprawozdania okrelajcego wpyw zrealizowanych ekranw na stan akustyczny rodowiska, wprowadzenie ogranicze
Fot. Archiwum WIO
prdkoci i urzdze monitoringu, wprowadzenie obszaru ograniczonego uytkowania. Termin wykonania zada wymienionych w dokumencie przypada na 2021 r.
Adresy internetowe: Mapy akustyczne: - Lublin: www.um.lublin.pl/um/index.php?t=200&fid=6382, - odcinki drg: www.pma.oos.pl Programy ochrony rodowiska przed haasem: - dla miasta Lublin: www.um.lublin.eu/um/index.php?t=210&id=63858 - dla wojewdztwa lubelskiego, terenw poza aglomeracjami, pooonymi wzdu drg krajowych, na ktrych poziom haasu przekracza poziom dopuszczalny: www.um.bip.lublin.pl/upload/pliki/2POSPH_Wojewodztwo_Lubelskie.pdf
71
ODPADY
Odpady
Problem wytwarzanych odpadw, zarwno pochodzcych z gospodarki komunalnej, jak i z przemysu jest najbardziej palcym problemem ekologicznym obecnych czasw. Nieprawidowe gospodarowanie odpadami wywiera negatywny wpyw na jako wszystkich elementw rodowiska: powierzchni ziemi, wd i powietrza, a tym samym na kondycj ekosystemw i zdrowie ludzi. Ze wzgldu na te zagroenia minimalizacja iloci wytwarzanych odpadw i racjonalne nimi gospodarowanie, nale do najwaniejszych kierunkw ochrony rodowiska. Wanym czynnikiem stymulujcym pozytywne zmiany w gospodarce odpadami jest wiadomo ekologiczna spoeczestwa. Jej wynikiem jest akceptacja wprowadzanych zmian w istniejcych systemach zbierania, transportu, skadowania, odzysku i unieszkodliwiania odpadw. Monitoring gospodarki odpadami w wojewdztwie lubelskim w 2011 r. realizowano na podstawie informacji pochodzcych z prowadzonej i aktualizowanej przez WIO bazy danych Karta Skadowiska i Karta Spalarni, dziaalnoci kontrolnej WIO oraz statystyki publicznej GUS.
Stacja demontau
Fot. Archiwum WIO
W 2009 r. nastpi wzrost wskanika masy wytworzonych odpadw na jednostk PKB w porwnaniu do roku ubiegego i osign warto 1030 kg/10 000 z. PKB. (wykres 2).
1,500 Mg/10 000 z PKB 1,400 1,300 1,200 1,100 1,000 0,900 0,800 1,182 1,410 1,222 1,210 1,109 1,343 1,196 1,129 1,030 0,886 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 rok
Odpady przemysowe
Informacje o ilociach i rodzajach odpadw z sektora gospodarczego oraz sposobach gospodarowania nimi w woj. lubelskim w 2010 r. pochodz z danych Urzdu Statystycznego w Lublinie. Wedug WUS odpady przemysowe stanowi od wielu lat dominujcy strumie (ponad 90%) odpadw wytworzonych w woj. lubelskim. Na przestrzeni lat zauwaalny jest wzrost iloci wytwarzanych odpadw przemysowych. Najmniej odpadw wytworzono w 2001 r. - 3670,4 tys. Mg, a najwicej w 2009 r. 5264,5 tys. Mg (wykres 1).
6000
odpady przemysowe [tys. Mg]
Wykres 2. Ilo wytworzonych w latach 2000-2009 odpadw przemysowych w przeliczeniu na 10 000 z PKB woj. lubelskiego (rdo: GUS)
60000 50000
warto PKB [mln z]
5000 4000 3000 2000 1000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0
40000 30000 20000 10000 0 rok
odpady przemysowe
warto PKB
Wykres 1. Ilo odpadw wytworzonych w woj. lubelskim w latach 2000-2010 na tle zmian PKB (rdo: GUS)
W 2010 r. wytworzonych zostao 4 860,4 tys. Mg odpadw przemysowych, co stanowio 4,3% odpadw przemysowych wytworzonych w Polsce. Najwicej odpadw pochodzcych z sektora gospodarczego powstao w powiatach: czyskim, hrubieszowskim, krasnostawskim, puawskim i w m. Lublin - ok. 90% wszystkich odpadw wytworzonych w wojewdztwie. Natomiast najmniej odpadw powstao w powiatach: wodawskim, parczewskim i janowskim (wykres 3). Spord wytwrcw odpadw przemysowych zewidencjonowanych w 2010 r. przez GUS do najbardziej znaczcych od wielu lat naley Lubelski Wgiel BOGDANKA S. A., ktry generuje ok. 60% ogu odpadw przemysowych rocznie.
74
ODPADY
3324,5 446,6 278,1 3500
3000
2500
tys. Mg
2000
1500
1000 189,9
121,9
64,5
11,4
32,5
37,5
40,1
69,2
20,2
21,5
11,4
48,2
10,4
14,4
30,6
24,2 zamojski
0 bialski Biaa Podlaska bigorajski Chem chemski hrubieszowski janowski krasnostawski kranicki lubartowski lubelski Lublin czyski opolski parczewski ukowski puawski radzyski rycki widnicki tomaszowski wodawski Zamo
odzysk skadowanie czasowe magazynowanie unieszkodliwianie
Wykres 3. Odpady przemysowe wytworzone w woj. lubelskim w 2010 r. wg powiatw (rdo: GUS)
W iloci wytworzonych odpadw przemysowych w 2010 r. najwikszy udzia procentowy (ok. 93%) stanowiy trzy grupy: 01,02 i 10.
Grupa odpadu 01 02 10 Nazwa grupy Odpady powstae przy poszukiwaniu, wydobyciu, fizycznej i chemicznej przerbce rud oraz innych kopalin Odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybowstwa, lenictwa oraz przetwrstwa ywnoci Odpady z procesw termicznych
19,3%
0,8%
0,4%
W gospodarce odpadami wan rol peni procesy odzysku i unieszkodliwiania. Od kilku lat w woj. lubelskim odzyskuje si ok. 90% odpadw wytworzonych, wyjtek stanowi 2009 r., w ktrym odzyskano ponad 54%. odpadw (wykres 4). W 2010 r. odzyskowi poddano ok. 80% odpadw przemysowych, unieszkodliwiono poza skadowaniem 0,4%, skadowano na skadowiskach 19,3% oraz czasowo magazynowano 0,8% odpadw (wykres 5).
100% 80% 60% 40% 20% 0%
79,5%
Wykres 5. Gospodarowanie odpadami przemysowymi w wojewdztwie lubelskim w 2010 r. (rdo: GUS)
System gospodarowania odpadami azbestowymi

Dziaania podejmowane w zakresie usuwania wyrobw zawierajcych azbest na terenie kraju oraz wojewdztwa lubelskiego okrelone zostay w obowizujcych dokumentach: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 przyjty uchwa Rady Ministrw 14 lipca 2009 r. Program usuwania wyrobw zawierajcych azbest dla terenu wojewdztwa lubelskiego na lata 2012-2032 uchwalony 28 listopada 2011 r. przez Sejmik Wojewdztwa Lubelskiego.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 odzysk unieszkodliwianie skadowanie
czasowe magazynowanie
Wykres 4. Gospodarka odpadami przemysowymi w wojewdztwie lubelskim w latach 2000-2010 (rdo: GUS)
21,5
500
6,9
23
6,4
5,5
75
Gwnymi zaoeniami programu wojewdzkiego s: usunicie i unieszkodliwienie wyrobw zawierajcych azbest, minimalizacja negatywnych skutkw zdrowotnych spowodowanych obecnoci azbestu na terenie wojewdztwa lubelskiego, likwidacja szkodliwego oddziaywania azbestu na rodowisko. Dokument ten jest aktualizacj Programu usuwania wyrobw zawierajcych azbest dla terenu wojewdztwa lubelskiego na lata 2009-2032. Podstaw zarzdzania procesami usuwania azbestu i gospodarowania odpadami azbestowymi jest szczegowa informacja o iloci azbestu w wojewdztwie zawarta w bazie azbestowej. Baza azbestowa jest to narzdzie do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobw zawierajcych azbest, prowadzone przez Ministerstwo Gospodarki. Dane inwentaryzacyjne wprowadzaj urzdy gminne i urzdy marszakowskie. Stanowi jedno z narzdzi monitorowania realizacji zada wynikajcych z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Mona tam znale informacje o gminnych, powiatowych i wojewdzkich Programach Usuwania Azbestu oraz dokumenty i publikacje przybliajce problematyk zwizan z usuwaniem wyrobw azbestowych od strony praktycznej i finansowej. Wg danych zawartych w bazie azbestowej spord 213 gmin w wojewdztwie lubelskim 105, tj. 49% gmin objtych zostao inwentaryzacj osb fizycznych. W przypadku pozostaych 108 gmin brak jest na ten temat danych. W przypadku osb prawnych sytuacja przedstawia si duo korzystniej 173 gminy, tj. 81% spord wszystkich, objtych zostao inwentaryzacj (dane zawarte w bazie pochodz z koca 2009 r.). Uzyskanie penych i wiarygodnych danych na temat iloci wyrobw zawierajcych azbest, znajdujcych si na terenie poszczeglnych gmin pozwolioby przyj odpowiedni strategi dziaa zwizanych z ich usuwaniem. Od 1 stycznia 2011 roku na terenie woj. lubelskiego wprowadzony zosta przez Samorzd Wojewdztwa Lubelskiego we wsppracy z samorzdami lokalnymi projekt pt. Pilotaowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie wojewdztwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem iloci oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania. Inicjatywa ta zostaa podjta w ramach obszaru priorytetowego rodowisko i infrastruktura, obszaru tematycznego Odbudowa, remont, przebudowa i rozbudowa
Fot. T. Grzywaczewska
podstawowej infrastruktury oraz poprawa stanu rodowiska Szwajcarsko-Polskiego Programu Wsppracy. Zakoczenie projektu przewidziane jest do koca czerwca 2015 r. W ramach projektu refundacj objte zostan koszty zwizane z demontaem, odbiorem (zaadunkiem, transportem, rozadunkiem) i unieszkodliwieniem odpadw zawierajcych azbest. O dofinansowanie ubiega si mog: osoby fizyczne nie bdce przedsibiorc, wsplnoty i spdzielnie mieszkaniowe z terenu gmin, ktre przystpiy do projektu, a take jednostki samorzdu terytorialnego z terenu wojewdztwa lubelskiego (gmina lub powiat), ktre przystpiy do projektu, oraz Wojewdztwo Lubelskie bdce wacicielem obiektu, na ktrym znajduj si wyroby zawierajce azbest lub dziaki, na ktrych porzucono odpady zawierajce azbest (dzikie wysypiska). Na terenie wojewdztwa lubelskiego eksploatowane byy 3 skadowiska przyjmujce odpady zawierajce azbest: Srebrzyszcze Chem, Piaski Zarzecze Kranik,
Poniatowa Wie.
Na skadowiska tego typu trafiaj gwnie odpady usuwane z dachw i elewacji budynkw oraz odpady konstrukcyjne zawierajce azbest. W 2011 r. na tych obiektach zdeponowano 14 308,546 Mg odpadw (wykres 6), co daje cznie 71,68 tys. Mg odpadw nagromadzonych. Ponad 88% odpadw unieszkodliwionych poprzez skadowanie trafio na skadowisko w Kraniku. Zagadnienia dotyczce kontroli gospodarowania odpadami azbestowymi powstajcymi podczas
76
ODPADY
usuwania wyrobw zawierajcych azbest, w tym ich magazynowanie, transport oraz unieszkodliwianie, znajduj si w zakresie obowizkw realizowanych przez Inspekcj Ochrony rodowiska. Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Lublinie, w ramach dziaalnoci inspekcyjnej, przeprowadzi w 2011 r. 17 kontroli jednostek i instytucji, ktrych dziaalno zwizana bya z postpowaniem z wyrobami zawierajcymi azbest (wykres 7), przy czym kontrole interwencyjne stanowiy ok. 35%.
[tys. Mg] 15 12 9 6 3 0 2011 r. 2010 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2009 r. 2008 r. 2007 r. 2006 r. 2005 r. 2004 r. Liczba kontroli 25 20 15 10 5 0 2003 r. 2002 r. 2001 r. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% eksploatowane nieeksploatowane
Rozadunek zabezpieczonych odpadw azbestowych przeznaczonych do skadowania Fot. Archiwum WIO
Wykres 6. Ilo odpadw zawierajcych azbest unieszkodliwionych na skadowiskach woj. lubelskiego w latach 2005 2011 (rdo: WIO)
Wykres 8. Skadowiska odpadw komunalnych w woj. lubelskim w latach 2000-2011 (rdo: WIO)
2005 r.
2006 r.
2007 r.
2008 r.
2009 r.
2010 r.
2011 r.
Wykres 7. Liczba kontroli przeprowadzonych przez WIO w Lublinie w latach 2005 2011 (rdo: WIO)
Odpady komunalne
Wedug danych WIO na terenie wojewdztwa lubelskiego w 2011 r. eksploatowano 64 skadowiska odpadw innych ni niebezpieczne i obojtne przyjmujce odpady komunalne. W 2011 r. na podstawie stosownych decyzji administracyjnych wyczono z eksploatacji nastpujce skadowiska: Midzyrzec Podlaski, Kopyw, Batorz I, Chrzanw III, Kolonia Niedwiada, Kolonia Kolechowice, Krlewski Dwr, Glinny Stok, Gob, Przestrze i Zaboreczno. Natomiast w cigu ostatnich jedenastu lat ogem zamknito 70 skadowisk nie speniajcych wymaga ochrony rodowiska (wykres 8), z tego do koca 2011 r. ponad 38% poddano rekultywacji.
W 2011 r. na skadowiskach zdeponowano ogem 245 056,4 Mg odpadw komunalnych tj. 12% mniej ni w ubiegym roku, natomiast nagromadzenie wynioso 4 710 738,8 Mg. (tabela 1 i wykres 9) Najwicej odpadw zoono w powiatach: lubartowskim, puawskim, zamojskim, bialskim, kranickim, ich udzia stanowi ok. 73% wszystkich odpadw skadowanych w wojewdztwie. W wikszoci powiatw zmniejszya si ilo odpadw skadowanych. Jest to szczeglnie widoczne w powiecie chemskim, gdzie redukcja odpadw skadowanych w 2011 r. wyniosa ok. 82% w stosunku do roku 2010 (ok. 60% masy przyjtych niesegregowanych odpadw komunalnych zostao przeznaczone do kompostowania). Taki stan jest efektem dziaalnoci nowoczesnego Zakadu Przetwarzania Odpadw Komunalnych Regionu Chema w m. Srebrzyszcze, ktry spenia warunki regionalnej instalacji przetwarzania odpadw komunalnych, oraz zamknicia skadowisk gminnych.
77
Zakad ten prowadzi nastpujce procesy technologiczne: sortowanie odpadw zmieszanych i z selektywnej zbirki, przygotowanie paliwa alternatywnego dla cementowni Chem, kompostowanie odpadw organicznych, skadowanie odpadw balastowych, skadowanie odpadw azbestowych, przyjmowanie i czasowe magazynowanie oraz wysyka do utylizacji zuytego sprztu elektrycznego i elektronicznego.
100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 [Mg]
100% 98% 96% 94% 92% 90% 88% 86% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 rok
zebrane bez wyselekcjonowania
zebrane selektywnie
Wykres 11. Odpady zebrane selektywnie w oglnej masie odpadw komunalnych (rdo: GUS)
bialski
bigorajski
chemski hrubieszowski
janowski krasnostawski
kranicki
lubartowski
lubelski
czyski
ukowski
opolski
parczewski
puawski
rycki
widnicki tomaszowski
wodawski
zamojski
W celu efektywniejszego gospodarowania odpadami w wojewdztwie lubelskim uruchomiono w 2011 r. pi nowych instalacji: 1 zakad unieszkodliwiania odpadw w Chemie, 2 kompostownie w Chemie i Bigoraju, 2 linie do segregacji odpadw w Chemie i Midzyrzecu Podlaskim. Na koniec 2011 r. ogem funkcjonoway nastpujce instalacje:
Wykres 9. Odpady zoone na skadowiskach wg powiatw w 2011 r. (rdo: WIO)
Zgodnie z danymi GUS w 2010 r. zorganizowanym systemem zbierania odpadw komunalnych zostao objtych ok. 80% ludnoci w wojewdztwie, podobnie jak w Polsce 79,8%. W przeliczeniu na jednego mieszkaca wojewdztwa w 2010 r. zebrano 157 kg odpadw komunalnych, natomiast wskanik ten dla kraju wynosi 263 kg / mieszkaca (wykres 10).
0,3 0,25 Mg/mieszkaca/rok 0,2 0,15 0,1 0,05 0
64 skadowiska odpadw innych ni obojtne i niebezpieczne, 3 zakady unieszkodliwiania odpadw, 22 linie do segregacji odpadw, 8 kompostowni, 2 wspspalarnie w Cementowniach: Chem i Rejowiec Fabryczny, 36 stacji demontau pojazdw i 20 punktw zbierania odpadw. Gwnymi celami w gospodarce odpadami komunalnymi nadal pozostaj: 1. zwikszenie udziau odzysku, szczeglnie recyklingu szka, metali, tworzyw sztucznych, papieru i tektury, take odzysku energii z odpadw, 2. zwikszenie iloci zbieranych selektywnie odpadw niebezpiecznych wystpujcych w strumieniu odpadw komunalnych, 3. eliminacja nielegalnego skadowania odpadw.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 rok
Wykres 10. Odpady komunalne zebrane w przeliczeniu na 1 mieszkaca w woj. lubelskim (rdo: GUS)
Z roku na rok rozwija si system selektywnej zbirki odpadw, ktry funkcjonuje w wikszoci gmin wojewdztwa. Od roku 2003 wida niewielki, ale systematyczny wzrost odpadw zebranych selektywnie (wykres 11). Wskanik ten wynis 9,2% ogu zebranych odpadw.
Fot. Archiwum WIO
78
ODPADY
Tabela 1. Wykaz czynnych skadowisk odpadw komunalnych w 2011 r. w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO) Spenia wymagania techniczne TAK/NIE Ilo odpadw nagromadzona do koca 2011 r. [Mg] 74 542,41 7 818,4 5 782,2 9 373,74 3 757,42 45 706,56 222 035,4 7 894,2 3046,5 657,6 1849,3 283 481,98 2 445,98 9 560,18 985,51 3 209,53 89 711,1 638,4 10 588,6 1 671,1 19 672,6 2 158,84 60 847,4 2 333,65 2740,6 69 279,09 23 646,35 2 347,54 1 900 543,00 125 348,99 25 698,32 23 415,87 1 895,92 3 691,39 1 249,40 103 465,09 17 661,22 Powierzchnia skadowiska [ha] Ilo zoona w roku 2011 r. [Mg] 19 616,67 113,4 164,9 1 060,95 183,49 1 189,78 7 100,1 513,2 212,5 124,5 103,8 55,88* 2 445,98 # 467,78 68,31 226,63 4 993,8 128,7 963,5 83,7 1 960,9 76,5 6 210,8 79,35 194,0 12 793,72 977,45 29,02 77 957,2 7 912,37 1 271,53 981,93 12,43 80,60 4,70 8 945,94 460,30
Lp.
Gmina
Nazwa przedsibiorstwa eksploatujcego
Miejscowo
Powiat bialski 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. Biaa Podlaska bialski Konstantynw Janw Podlaski Kode Piszczac Terespol Bigoraj Jzefw ukowa Obsza Potok Grny Chem Dorohusk Ruda Huta Sawin Hrubieszw Dohobyczw Mircze Trzeszczany Janw Lubelski Potok Wielki Krasnystaw Siennica Rana kiewka Kranik Annopol Szastarka Lubartw Lubartw Beyce Bychawa Jabonna Wysokie Zakrzew czna Ludwin Bialskie Wodocigi i Kanalizacja ,,WOD-KAN,, Sp. z o.o. P. W. KOMUNALNIK w Biaej Podlaskiej U. G. w Kodniu EKO NOWA Sp. z o.o. w Piszczacu EKO - BUG Sp. z o.o. w Kobylanach Biaa Podlaska Komarno Janw Podlaski Kode I Kolonia Piszczac Lebiedziew T T T T T T 2,85 1,50 4,12 4,64 2,94 1,24 9,00 2,10 1,26 0,50 1,00 4,00 2,6 1,10 1,00 1,00 2,13 0,60 4,54 1,50 26,60 0,51 3,26 1,20 1,43 3,25 2,50 0,88 5,59 3,44 1,70 3,20 0,60 0,58 0,99 3,20 2,61 160 000 56 000 79 500 42 500 14 900 140 977 1 052 000 46 000 28 000 35 000 13 680 640 000 270 617 20 613 30 475 46 000 258 500 7 000 63 046 8 500 545 197 7 450 413 000 53 200 8 500 550 000 126 000 14 490 1 462 455 183 000 48 210 23 200 15 000 23 100 5 175 83 460 47 700
Powiat bigorajski P. G. K. Sp. z o.o. w Bigoraju Korczw Z. W. i K. w Jzefowie Jzefw Podsonina Z. G. K. w ukowej ukowska Z. G. K. w Obszy Wola Obszaska Z. G. K. w Potoku Grnym Potok Grny Powiat chemski P. G. O. Sp. z o.o. w Chemie G. Z. O. w Dorohusku Z. U. K. w Rudzie Hucie U. G. w Sawinie Srebrzyszcze
T T T T T
T T T T T T T T T T T T T T T** N*** T T T N T T N
wiere Kolonia Rudka Malinwka Powiat hrubieszowski P. G. K. i M. w Hrubieszowie Hrubieszw G. Z. U. K. w Dohobyczowie Hulcze G. Z. K. w Mirczu askw G. Z. K. w Trzeszczanach Trzeszczany Powiat janowski Z. G. K. i M. w Janowie Lubelskim Borownica U. G. w Potoku Wielkim Potok Wielki Powiat krasnostawski M. S. O. K. Kras Eko w Wincentowie Wincentw U. G. w Siennicy Ranej Zagroda Z. U. K. w kiewce Wola kiewska Powiat kranicki Z. K. G. w Kraniku Piaski Zarzecze II Z. G. K. i M. w Annopolu Annopol U. G. w Szastarce Polichna Dolna IV Powiat lubartowski M. P. W. i K. w Lublinie Rokitno Z. G. K. w Lubartowie Nowodwr Powiat lubelski Z. G. K. i M. w Beycach Beyce Bychawskie Przeds. Komunalne Zdrapy w Bychawie U. G. w Jabonnej Tuszw U. G. w Wysokim Wysokie U. G. w Zakrzewie Zakrzew Powiat czyski Kolonia Stara P. G. K. i M. w cznej Wie U. G. w Ludwinie Kolonia Dratw
T T
Pojemno skadowiska [m3]
79
Tabela 1 c.d. Wykaz czynnych skadowisk odpadw komunalnych w 2011 r. w wojewdztwie lubelskim (rdo: WIO) Spenia wymagania techniczne TAK/NIE Ilo odpadw nagromadzona do koca 2011 r. [Mg] 6 268,1 6 937,87 105 577,25 11 267,58 2 323,66 2 396,2 22 265,73 43 921,42 11 468,05 6 398,04 143 947,67 9 839,29 5 342,50 9 642,38 138 800,27 69 121,50 13 221,27 2 737,70 893,5 2 995,0 4 950,9 7 431,4 2 838,7 2 093,1 1 175,7 135 980,43 768 914,4 4 933,7 4 710 738,77 Powierzchnia skadowiska [ha] Ilo zoona w roku 2011 r. [Mg] 550,3 279,85 5 724,67 1 149,6 431 318,9 2 230,33 2 835,77 643,25 2 375,82 18 243,49 1 616,10 427,00 280,03 9 755,66 2 722,60 1 836,66 1 222,00 179,1 407,5 572,9 488,1 223,3 253,2 155,7 4 939,43 25 029,4 398,0 245 056,4
Lp.
Gmina
Nazwa przedsibiorstwa eksploatujcego
Miejscowo
37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46.
Adamw Krzywda ukw Stoczek ukowski Wola Mysowska Stanin Opole Lubelskie Poniatowa Wilkw Dbowa Koda
47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64.
Puawy Kazimierz Dolny Baranw Markuszw Kurw Ryki Styca Trawniki Jarczw aszczw Rachanie Susiec Tarnawatka Telatyn Ulhwek Wodawa Skierbieszw Krasnobrd
Powiat ukowski Z. G. K. w Adamowie Adamw Z. K. w Krzywdzie Krzywda P. U. i I. K. w ukowie ukw M. Z. G. K.. w Stoczku ukowskim Stoczek ukowski U. G. w Woli Mysowskiej Wola Mysowska Z. G. K. w Staninie Niedwiadka Powiat opolski Z. G. K. i M. w Opolu Lubelskim Oarw P. G. K. i M. w Poniatowej Poniatowa Wie U. G. w Wilkowie Rogw Powiat parczewski Pomocnicze Gospod. U. G. Lubiczyn w Dbowej Kodzie Powiat puawski M. P. W. i K. WODOCIGI Puawy PUAWSKIE w Puawach M. Z. K. w Kazimierzu Dolnym Dbrwka U. G. w Baranowie Baranw U. G. w Markuszowie Markuszw U. G. w Kurowie Szumw Powiat rycki P. G. K. i M. w Rykach Ryki U. G. w Stycy Brzece Powiat widnicki U. G. w Trawnikach Dorohucza Powiat tomaszowski U. G. w Jarczowie Wereszczyca U. G. w aszczowie Zimno U. G. w Rachaniach Grodysawice G. Z. U. K. w Sucu Susiec U. G. w Tarnawatce Tarnawatka U. G. w Telatynie Telatyn G. Z. U. K. w Ulhwku Dyniska Powiat wodawski M. P. G. K. w Wodawie Wodawa Powiat zamojski P. G. K. w Zamociu Dbowiec Z. G. K. w Krasnobrodzie Grabnik
T T T T T T T T T
1,87 2,52 17,5 3,61 0,90 2,2 2,07 4,70 2,30 3,52
44 100 118 000 340 000 64 000 16 100 48 290 115 750 241 157 31 000 36 270
T T T T T T T T T T T T T T T T T T
3,17 0,39 1,34 0,75 2,84 0,80 3,08 0,85 1,40 1,30 1,00 0,30 1,60 0,50 2,67 8,35 11,94 1,40 202,54
200 000 10 693 11 500 25 650 91 800 80 000 54 400 41 500 13 400 12 000 30 203 15 670 12 700 18 000 8 520 650 000 1 150 000 34 248 10 025 802
Ogem
* odpady wykorzystane do rekultywacji skadowiska, (eksploatacja niecki zakoczona w 2011 r.) ** skadowisko w trakcie postpowania o wydanie zezwolenia na unieszkodliwianie odpadw *** skadowisko zamknite w 2011 r. # nowa niecka skadowiska odp. balastowych, eksploatacja rozpoczta w 2011 r.
80
Pojemno skadowiska [m3]
ODPADY
Konstantynw Janw Podl. Rokitno Konstantynw Janw Podl. Terespol Zalesie Rokitno
Lena Podl.
Midzyrzec Podl. Stoczek ukowski Trzebieszw
Biaa Podlaska
Midzyrzec Podl. omazy
Lena Podl.
Terespol
Piszczac Zalesie Kode
ukw
Stanin Stoczek ukowski Krzywda Ulan-Majorat Stanin Wojcieszkw Borki
Kkolewnica Drelw Wschodnia Trzebieszw
Biaa Podlaska
Tuczna omazy Sosnwka Rossosz Hanna Sawatycze
Piszczac
Kode
Wola Mysowska
ukw Radzy Podlaski

Ulan-Majorat
Komarwka Podlaska Kkolewnica Wschodnia
Rossosz Drelw Wisznice Komarwka Podlaska Jabo Wohy Podedwrze
Tuczna
Wola Mysowska Koczew Adamw
Wohy
Krzywda Serokomla
Czemierniki Wojcieszkw Kock Borki Ostrwek Serokomla Firlej Jeziorzany Kock Niedwiada Siemie
Radzy Milanw Podlaski Parczew
Sawatycze Wisznice Sosnwka Hanna
Ryki
Styca Dblin
Nowodwr
Koczew Jeziorzany
Adamw
Milanw
Jabo Wyryki
Podedwrze
Czemierniki Dbowa Koda Sosnowica
Wodawa Wodawa
98
Baranw yrzyn Styca Dblin
Ryki
Nowodwr Michw U Abramw
Ostrwek
Siemie
Parczew
98
Wyryki
Lubartw
Ostrw Lub. Ucimw Niedwiada
Dbowa Koda Stary Brus Urszulin Sosnowica Hask
Kamionka Michw Baranw
Firlej Serniki
Puawy
Janowiec Kazimierz D.
Koskowola
yrzyn Abramw
Kurw Markuszw Garbw
Koskowola Jastkw Wwolnica Naczw Kurw Markuszw Garbw Janowiec Wojciechw
Puawy
Spiczyn Kamionka Niemce Wlka
Lubartw
Ostrw Lub. Ucimw
94
Urszulin
Stary Brus Wola Hask Uhruska
Ludwin Serniki Cycw
Wilkw
Lublin
7x
Gusk
czna
Megiew Niemce
Puchaczw Spiczyn
Ludwin Siedliszcze
Wierzbica Cycw
Sawin
94
Wola Uhruska
Milejw Wlka
Ruda Huta Sawin Kamie
Karczmiska
Kazimierz D. Poniatowa Beyce
Konopnica Wwolnica Naczw
Jastkw
widnik
Opole Lub.
aziska
Wilkw
Wojciechw Niedrzwica Dua Karczmiska Poniatowa Chodel Beyce Strzyewice Borzechw
Lublin
7x
Gusk Krzczonw
czna
Megiew Trawniki
Puchaczw
Piaski
Rejowiec F. Milejw
Konopnica Jabonna
widnik
Siedliszcze Rejowiec
Chem
Wierzbica
Dorohusk Ruda Huta
Fajsawice
Opole Lub.
opiennik Piaski Grny
49
Trawniki Fajsawice
Rejowiec F.
Jzefw
aziska Urzdw
Wilkoaz Chodel
Niedrzwica Bychawa Dua Strzyewice
Rybaczewice Jabonna Gorzkw
Krasnystaw
Rybaczewice Izbica
Dzierzkowice Jzefw Annopol Gocieradw
Borzechw Zakrzwek Urzdw Kranik Trzydnik Szastarka Duy Dzierzkowice Wilkoaz
Siennica Rana opiennik Kraniczyn Grny
Rejowiec Leniowice
Chem
mud
Dubienka Kamie
Dorohusk
49
Wojsawice Siennica Rana Kraniczyn Grabowiec
Biaopole mud Dubienka
Bychawa kiewka Wysokie Krzczonw Rudnik
Leniowice Uchanie
Batorz
Zakrzew Zakrzwek
Gorzkw kiewka Nielisz
Krasnystaw Skierbieszw
Izbica
Biaopole Horodo
Annopol
Potok Wielki Gocieradw Trzydnik Chrzanw Szastarka Modliborzyce Duy Godziszw Potok Wielki
Kranik
18
Turobin Batorz Goraj Zakrzew
Stary Zamo
Wojsawice Trzeszczany
Hrubieszw
Uchanie
Horod
Wysokie Suw
Radecznica
18
Zamo
Rudnik Nielisz Suw Adamw Szczebrzeszyn
Skierbieszw Miczyn Stary Sitno Zamo
Grabowiec Werbkowice
Trzeszczany Mircze
Hrubieszw
Legenda:
Skladowiska eksploatowane Skladowiska nieeksploatowane Skladowiska eksploatowane Skadowiska zrekultywowane
Turobin Szczebrzeszyn Chrzanw Radecznica Zwierzyniec Goraj
Janw Lub.
Dzwola Modliborzyce
abunie
Godziszw Frampol
Zamo
Krynice Tarnawatka Adamw
Miczyn Komarw SitnoTyszowce Osada
Werbkowice Dohobyczw Mircze
Legenda:
Dzwola
Janw Lub. Bigoraj
Tereszpol Frampol
abunie Rachanie
Zwierzyniec Krasnobrd Jzefw Tereszpol Susiec Aleksandrw
Komarw aszczw Osada
Telatyn Tyszowce
Dohoby
Krynice Tarnawatka Jarczw
Skladowiska nieeksploatowane Skladowisko odpadw azbestowych

Kompostownie Skadowiska zrekultywowane
Aleksandrw
Bigoraj
ukowa
Tomaszw Lub.
Krasnobrd Beec Susiec Jzefw
Ulhwek Rachanie aszczw
Telatyn
Linia do segregacji odpadw Skladowisko odpadw azbestowych Zakad Unieszkodliwiania Odpadw Kompostownie Linia do segregacji odpadw Zakad Unieszkodliwiania Odpadw
Potok Grny
Biszcza
Ksipol
Lubycza Krlewska
Ulhwek Jarczw
Tomaszw Lub.
Beec
Tarnogrd Potok Grny
Biszcza
Obsza Ksipol
ukowa
Lubycza Krlewska
Tarnogrd
Obsza
Mapa 9. Lokalizacja skadowisk odpadw komunalnych i innych instalacji na terenie woj. lubelskiego (rdo: WIO)
81
PROMIENIOWANIE ELEkTROMAgNETyCZNE
Promieniowanie elektromagnetyczne
Presje
Promieniowanie elektromagnetyczne jest naturalnym elementem natury i zawsze istniao w rodowisku ziemskim. Do niedawna pochodzio gwnie z naturalnych rde jakimi s Ziemia, Soce i Wszechwiat, a take naturalnych wyadowa elektrycznych w trakcie burzy. Rozwj techniki wnosi jednak do naszego codziennego ycia nowe, coraz to liczniejsze sztuczne rda promieniowania elektromagnetycznego. Gwnymi rdami promieniowania elektromagnetycznego s elektroenergetyczne linie wysokiego napicia i instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komrkowej) i stacje nadajce programy radiowe i telewizyjne. Stacje elektroenergetyczne nie s rdami pl o poziomach istotnych ze wzgldw ochrony rodowiska, poniewa natenia pl elektrycznego i magnetycznego, malej szybko wraz ze wzrostem odlegoci od linii elektroenergetycznych. Obiektami o istotnym z punktu widzenia ochrony rodowiska oddziaywaniu s: due radiowo-telewizyjne centra nadawcze ze wzgldu na zasig oddziaywania, stacje bazowe telefonii komrkowej i radiowego dostpu do Internetu ze wzgldu na powszechno wystpowania.
Fot. Archiwum WIO
Stan
Prowadzenie okresowych bada poziomw pl elektromagnetycznych (PEM) w rodowisku jest zadaniem ustawowym wojewdzkiego inspektora ochrony rodowiska. Pomiary przeprowadza si zgodnie z rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada poziomw pl elektromagnetycznych w rodowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Zakres prowadzenia bada poziomw pl elektromagnetycznych w rodowisku obejmuje pomiary natenia skadowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale czstotliwoci co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz. Pomiary PEM na terenie wojewdztwa realizowane s w trzyletnim cyklu pomiarowym cznie w 135 punktach, po 45 w roku, w kadym z tych punktw pomiary powtarza si co trzy lata. Punkty rozmieszczone s rwnomiernie na obszarze wojewdztwa. Rok 2011 rozpocz drugi trzyletni cykl pomiarowy, pomiary powtarzano w tych samych punktach, co w roku 2008. W 2011 roku pomiary PEM wykonano w: 1. centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkacw przekraczajcej 50 tys. w 15 punktach; 2. pozostaych miastach w 15 punktach; 3. terenach wiejskich w 15 punktach. Lokalizacj punktw pomiarowych przedstawiono na mapie 10.
Obiekty takie s zlokalizowane zarwno w miastach, jak i poza miastami. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektw radiokomunikacyjnych s stacje bazowe telefonii komrkowej i stacje radiowego dostpu do Internetu. W ostatnich latach masowo pojawiaj si nadajniki telefonii komrkowej i innych urzdze radiokomunikacyjnych. Jest to spowodowane koniecznoci zwikszenia dostpu do sieci, a to jest moliwe dziki budowie nowych stacji bazowych. W sieciach telefonii komrkowej wykorzystuje si czstotliwo z zakresw 900, 1800 i 2100 MHz. Wedug danych prezentowanych na stronie internetowej wyszukiwarki btsearch.pl, ktra prezentuje i aktualizuje istniejce i dziaajce stacje, w wojewdztwie lubelskim s zlokalizowane 854 stacje bazowe.
84
PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE
Mapa 10. Lokalizacja punktw pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2011 r. na terenie wojewdztwa lubelskiego (rdo: WIO)
85
Analiza wynikw bada przeprowadzonych na obszarze wojewdztwa nie wykazaa przekrocze dopuszczalnej wartoci skadowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wynoszcej 7 V/m, okrelonej w rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 30 padziernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomw pl elektromagnetycznych w rodowisku oraz sposobw sprawdzania dotrzymania tych poziomw (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). rednie arytmetyczne zmierzonych wartoci skutecznych nate pl elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu czstotliwoci co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz uzyskanych dla wszystkich punktw pomiarowych utrzymyway si na niskim poziomie i wynosiy od 0,02 V/m (0,3% wartoci poziomu dopuszczalnego) do 0,44 V/m (6,3% wartoci poziomu dopuszczalnego) tabela 1. Najnisz warto skadowej elektrycznej odno-
towano w miejscowoci Obrocz a najwysz w Zamociu przy ul. Peowiakw - wykres 1. Porwnujc rednie wartoci z poszczeglnych rodzajw terenw, mona zauway, e najwysze rednie wartoci wystpuj na terenach miast powyej 50 tys. mieszkacw i pozostaych miast, a najnisze na terenach wiejskich wykres 2. rednia arytmetyczna wszystkich wynikw wykonanych w 2011 r. wynosi 0,14 V/m, co stanowi 2% wartoci dopuszczalnego poziomu pl elektromagnetycznych okrelonego prawem. Uzyskane wyniki pokazuj, e najwiksze natenie PEM wystpuje na obszarach miejskich i przemysowych, gdzie liczba sztucznych rde jest wprost proporcjonalna do gstoci zaludnienia. Znacznie mniejsze natenie jest na terenach wiejskich o maej gstoci zaludnienia.
[V/m] 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00
miasta powyej 50 tys. mieszkacw
pozostae miasta
tereny wiejskie
Sitaniec
Obrocz
Wilkoaz
Rogno
Kkolewnica Wsch.
Midzyrzecz Podl.
Lubartw
Hrubieszw
Tomaszw Lub.
Wodawa
Krasnystaw
Parczew
Janw Lub.
Wykres 1. rednia wartoci zmierzonej skadowej elektrycznej uzyskanej w punktach pomiarowych na terenie wojewdztwa lubelskiego w 2011 r. (rdo: WIO)
[V/m] 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00
0,18
0,16
Radzy Podl.
Biaa Podl.
Biaa Podl.
Biaa Podl.
0,08
Miasta powyej 50 tys. mieszkacw
Pozostae miasta
Tereny wiejskie
Wykres 2. rednie wartoci skadowej elektrycznej dla poszczeglnych kategorii terenw w 2011 r. na terenie wojewdztwa lubelskiego (rdo: WIO)
86
Polichna
Trawniki
Koacze
Puawy
Puawy
Puawy
Gobki
Zamo
Zamo
Zamo
widnik
Kranik
czna
Bigoraj
Susiec
yrzyn
Chem
Chem
Chem
ukw
Dblin
Lublin
Lublin
Lublin
Krupe
Janki
Borki
Firlej
PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE
Tabela 1. Wyniki bada poziomw PEM w rodowisku na terenie woj. lubelskiego wykonane w 2011 r. (rdo: WIO)
rednia arytmetyczna zmierzonych wartoci skutecznych nate pl elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu czstotliwoci co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz uzyskanych dla punktu pomiarowego [V/m]
L.p.
Lokalizacja punktu pomiarowego PEM
Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkacw przekraczajcej 50 tys. 1. Lublin, ul. Obywatelska / Hirszfelda 0,08 2. Lublin, ul. liwiskiego 0,07 3. Lublin, Al. Kranicka 0,35 4. Biaa Podlaska, ul. Szkolny Dwr 0,09 5. Biaa Podlaska, ul. Terebelska 0,11 6. Biaa Podlaska, ul. Orzechowa 0,16 7. Chem, ul. Zachodnia 0,16 8. Chem, ul. K. Szymanowskiego 0,12 9. Chem, ul. Droga Mczennikw 0,36 10. Zamo, ul. Zamojskiego 0,23 11. Zamo, ul. Peowiakw/Partyzantw 0,44 12. Zamo, ul. Partyzantw 0,21 13. Puawy, ul. Krlewska 0,09 14. Puawy, ul. Lubelska 27 0,19 15. Puawy, ul. Skodowskiej 0,10 Pozostae miasta 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. Lubartw, ul. Sowackiego czna, ul. 1000-lecia Dblin, Rynek 40/Pisudskiego widnik, Al. Lot. Polskich 42 Kranik, ul. Koszarowa 10A Janw Lubelski, ul. Kiliskiego Hrubieszw, ul. 3-go Maja 15 Bigoraj, ul. Kociuszki Tomaszw Lubelski, ul. Lwowska 68 Wodawa, ul. Jana Pawa II Krasnystaw, ul. Lwowska Parczew, ul. Spdzielcza 7 Radzy Podlaski, ul. Jana Pawa II 2 ukw, ul. Wyszyskiego/Laskowskiego Midzyrzec Podl., Pl. Jana Pawa II Tereny wiejskie Kkolewnica Wschodnia Gobki Borki Koacze Krupe Janki Trawniki Wilkoaz Polichna yrzyn Rogno Firlej Sitaniec Obrocz Susiec 0,09 0,19 0,27 0,12 0,20 0,25 0,20 0,17 0,14 0,16 0,06 0,20 0,11 0,19 0,11 0,08 0,09 0,14 0,07 0,06 0,08 0,08 0,06 0,08 0,12 0,06 0,10 0,09 0,02 0,05
Fot. Archiwum WIO
Reakcje
Zestawione w tabeli 1 wyniki pomiarw monitoringowych pokazuj, e w roku 2011, podobnie jak w latach ubiegych, wartoci natenia PEM utrzymyway si na niskich poziomach. W trakcie przeprowadzonych kontroli wok instalacji nie wykazano przekrocze obowizujcych norm PEM, take sprawozdania otrzymane od prowadzcych instalacj oraz uytkownikw urzdze emitujcych pola elektromagnetyczne nie wykazay przekrocze dopuszczalnego poziomu promieniowania elektromagnetycznego w rodowisku. Mimo cigego wzrostu liczby stacji bazowych radiokomunikacji ruchomej, jaki ma miejsce w ostatnich latach, nie nastpi istotny wzrost rednich arytmetycznych wartoci zmierzonych poziomw skadowych elektrycznych pl elektromagnetycznych na terenie wojewdztwa lubelskiego. W zwizku z powyszym WIO w Lublinie nie stwierdzi wystpowania w wojewdztwie lubelskim terenw z przekroczeniem dopuszczalnych poziomw pl elektromagnetycznych w rodowisku, w szczeglnoci terenw przeznaczonych pod zabudow mieszkaniow oraz miejsc dostpnych dla ludnoci.
87
MONITORINg PRZYRODY
Monitoring przyrody
Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Lublinie w ramach PM prowadzi w 2011 r. badania na potrzeby funkcjonowania Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu rodowiska w Roztoczaskim Parku Narodowym. Badaniami objto nastpujce komponenty rodowiska: wody powierzchniowe, podziemne, gleby i roliny.
Jako wd powierzchniowych
Monitoring wd powierzchniowych prowadzony by w zlewni badawczej rzeki wierszcz, w profilu pomiarowym Malowany Most i Zwierzyniec, w zakresie elementw biologicznych i fizykochemicznych z czstotliwoci 4 razy w roku. W celu oceny stanu ekologicznego wd badano nastpujce wskaniki: temperatur, pH, tlen rozpuszczony, BZT5, oglny wgiel organiczny, przewodno, substancje rozpuszczone, twardo ogln, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot oglny, fosforany i fosfor oglny. Badane wskaniki osigny I klas jakoci. Na obu stanowiskach pomiarowych prowadzone byy rwnie badania makrobezkrgowcw bentosowych, jednak z uwagi na fakt, e ten element biologiczny jest nieuwzgldniony w klasyfikacji wd (warunki referencyjne w trakcie ustalania), nie dokonano oceny stanu ekologicznego w ww. punktach pomiarowo-kontrolnych.
Konik polski w Roztoczaskim Parku Narodowym
Fot. J. Tkaczyk
Zawarto metali cikich i siarki w glebach i mchach

Pospolite gatunki mchu Pleurozium schreiberi s to organizmy wyranie reagujce na naturalne i antropogeniczne zmiany w rodowisku i z tego wzgldu s wykorzystywane jako bioindykatory w ocenie zagroenia rodowiska. Z uwagi na fakt, e s dobrymi absorbentami stosuje si je do okrelania zanieczyszczenia rodowiska metalami cikimi oraz zwizkami siarki. Badania prowadzone na terenie RPN obejmoway okrelenie zawartoci nastpujcych metali: oowiu, kadmu, cynku, niklu, chromu oglnego oraz siarki oglnej i siarczanowej w prbkach glebowych i mchach. W glebach przeprowadzono dodatkowo badanie odczynu. Prbki gleb pobrane zostay z dwch warstw: do 30 cm i od 30 cm do 60 cm gbokoci. Wyniki badanych gleb w punktach rozmieszczonych w ssiedztwie przebiegajcych tras komunikacyjnych wykazay, e stenia metali s niewielkie - nisze od dopuszczalnych dla kategorii A w obowizujcym rozporzdzeniu w sprawie standardw jakoci gleby oraz standardw jakoci ziemi. Zawartoci metali wskazuj na naturalny poziom ich wystpowania. Na podstawie wartoci odczynu pH, gleby zaliczono do gleb bardzo kwanych i kwanych. Ocen wynikw zawartoci siarki oglnej i siarki siarczanowej przeprowadzono w oparciu o 4-stopniow skal zasobnoci i zanieczyszczenia gleb siark (wg kryteriw
Jako wd podziemnych
Monitoring wd podziemnych prowadzony by w 5 studniach zlokalizowanych na terenie RPN, ktre ujmoway kredowy poziom wodonony charakteryzujcy si naturaln izolacj od powierzchni terenu. W badanych wodach stenia azotanw osigny wartoci poniej 10 mg/l. Stwierdzone podwyszone wartoci wodorowglanw i wapnia byy wynikiem naturalnych procesw zachodzcych w wodach podziemnych Roztocza. Stwierdzono wystpowanie cynku w zakresie ste wahajcych si od I do IV klasy jakoci. Pozostae wskaniki odpowiaday I klasie jakoci. Przeprowadzona ocena wd wykazaa, e w 4 studniach wystpiy wody o dobrym stanie chemicznym, natomiast w studni na terenie leniczwki Rybakwka odnotowano saby stan chemiczny ze wzgldu na cynk, ktrego warto przekroczya granic III klasy jakoci.
90
MONITORING PRZYRODY
opracowanych przez IUNiG w Puawach dla gleb uytkowanych rolniczo). Siarka oglna we wszystkich badanych prbach gleb bya na poziomie naturalnej zawartoci. W przypadku siarki siarczanowej zanotowano podwyszone zawartoci (II stopie) w obwodzie ochronnym Obrocz. Wyniki bada gleb na terenie RPN przedstawione zostay w tabeli 2. Monitoring prowadzony na terenie RPN obejmowa rwnie badania mchw w tych samych profilach pomiarowych co gleby. Wyniki bada przedstawiono w tabeli 3. Z analizy uzyskanych wynikw bada zawartoci metali w mchach wynika, e utrzymyway si one na poziomie zblionym do lat ubiegych. W obwodzie ochronnym Kruglik znacznemu obnieniu ulega zawarto siarki, natomiast w obwodzie Supy odnotowano prawie 3-krotny wzrost w stosunku do roku 2007. Porwnujc wyniki przeprowadzonych bada do lat wczeniejszych mona stwierdzi, e utrzymuj si one w dalszym cigu w zakresie niskich ste charakterystycznych dla ,,czystych obszarw Polski.
Tabela 1. Ocena jakoci wd podziemnych na terenie Roztoczaskiego Parku Narodowego w 2011 r. (rdo: WIO) Ocena fizykochemiczna wody Lp. Lokalizacja studni Leniczwka Florianka st. wiercona Leniczwka Kruglik st. wiercona Leniczwka Bezednia st. wiercona Leniczwka Rybakwka st. wiercona Leniczwka Dbowiec st. kopana Gboko punktu [mp.p.t] ok.50 ok.50 ok.50 ok.20 ok.20 Klasa wody III II III IV I Zawarto azotanw [mg/l] 5,13 5,44 9,42 9,43 4,71 Wskaniki odpowiadajce niszej klasie jakoci wodorowglany, wap, cynk wap, cynk wap, cynk wodorowglany, wap, cynk wodorowglany, wap Ocena bakteriologiczna Liczba bakterii grupy coli/w tym typu kaowego [w 100ml] 0/0 3/3 3/3 1/1 0/0
1. 2. 3. 4. 5.
Tabela 2. Wyniki bada gleb na terenie Roztoczaskiego Parku Narodowego w 2011 r. (rdo: WIO) Lp. 1. Lokalizacja punktw Obwd Ochronny Obrocz (Malowany Most przy torach LHS) Obwd Ochronny Obrocz (Malowany Most po drugiej stronie torw LHS) Obwd Ochronny Kruglik Obwd Ochronny Supy Obwd Ochronny Bukowa Gra Odl./geb. 150/30 150/60 80/30 80/60 30 60 30 60 30 60 Odczyn pH 4,79 5,14 4,33 4,96 3,58 4,20 4,54 5,18 3,52 4,29 Zawarto metali [mg/kg s. m.] ow 3,84 2,04 5,14 3,37 12,55 3,49 11,04 4,49 8,26 2,25 kadm <0,33 <0,33 <0,33 <0,33 <0,33 <0,33 <0,33 <0,33 <0,33 <0,33 nikiel <0,7 <0,7 0,89 0,91 1,07 1,75 1,39 1,89 0,81 1,44 mied 1,12 0,99 1,62 1,19 3,32 2,04 2,12 2,51 2,54 1,44 cynk 3,65 2,50 6,79 5,23 10,19 8,33 11,16 9,84 6,54 6,30 chrom 1,88 19,7 2,89 4,69 3,95 4,23 4,37 3,99 3,78 3,20 Siarka oglna [mg/kg s. m.] 36,7 52,4 85,6 64,5 96,7 68,8 77,7 114,3 106,5 80,7 Siarka siarczanowa [mg/kg s. m.] 11,1 16,1 77,7 60,4 28,7 20,9 23,2 34,1 32,0 24,0
2.
3. 4. 5.
Tabela 3. Wyniki bada mchw na terenie Roztoczaskiego Parku Narodowego w 2011 r. (rdo: WIO) Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Lokalizacja punktw Obwd Ochronny Obrocz (Malowany Most przy torach LHS) odl. 150 m Obwd Ochronny Obrocz (Malowany Most po drugiej stronie torw LHS) odl. 80 m Obwd Ochronny Kruglik Obwd Ochronny Supy Obwd Ochronny Bukowa Gra Zawarto metali [mg/kg s. m.] Ow 2,47 2,14 2,58 2,30 2,32 kadm <0,15 <0,15 <0,15 <0,15 <0,15 Nikiel 0,87 0,76 0,85 0,96 0,87 mied 6,90 5,87 5,48 4,68 6,19 cynk 35,7 29,0 31,7 24,4 31,3 chrom 2,07 1,75 1,42 2,19 2,01 Siarka oglna [mg/kg s.m.] 828,6 778,1 613,1 733,4 814,8
91
DZIAALNO kONTROLNA
Dziaalno kontrolna
Inspekcja Ochrony rodowiska dziaa na podstawie ustawy z 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony rodowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 ze zm.). Ponadto organy IO, jako organy administracji publicznej prowadz postpowania administracyjne wg przepisw ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) zgodnie z waciwoci rzeczow w przypadkach okrelonych w prawie materialnym. Kontrole prowadzone przez Inspekcj Ochrony rodowiska nie podlegaj procedurom okrelonym w Kpa. Inspekcja Ochrony rodowiska w ramach przyznanych kompetencji prowadzi kontrole przestrzegania wymaga ochrony rodowiska, ktrych celem jest uzyskanie przez korzystajcych ze rodowiska waciwych zachowa w obszarze rodowisko, a w szczeglnoci korzystania ze rodowiska w ramach prowadzonej dziaalnoci, zgodnie z obowizujcymi przepisami prawa polskiego i wsplnotowego. Obecnie Inspekcja realizuje wiele zada z zakresu przestrzegania prawa ekologicznego przez podmioty korzystajce ze rodowiska. Liczba wykonywanych zada z roku na rok zwiksza si o nowe obowizki naoone na Inspekcj przepisami prawa. Dla sprostania wszystkim zadaniom niezbdna jest ich hierarchizacja, polegajca na okreleniu zada priorytetowych, wyszczeglnieniu nowych obowizkw oraz zada. Kontrola przestrzegania przepisw o ochronie rodowiska jest procesem kilkuetapowym, na ktry skada si planowanie kontroli, przeprowadzanie i dokumentowanie kontroli oraz podejmowanie dziaa pokontrolnych. Wedug wytycznych GIO za najwaniejsze cele do osignicia w 2011 r. uznano midzy innymi wzmocnienie skutecznoci dziaa kontrolnych WIO, w tym eliminacja tzw. szarej strefy w zakresie gospodarowania odpadami opakowaniowymi, pojazdami wycofanymi z eksploatacji oraz zuytym sprztem elektrycznym i elektronicznym. Kontrolom poddano podmioty podejrzane o prowadzenie nielegalnego demontau pojazdw wycofanych z eksploatacji oraz przetwarzanie zuytego sprztu elektrycznego i elektronicznego niezgodnie z przepisami prawa. Uwzgldniajc powysze uwarunkowania oraz wszystkie obowizki zawarte w przepisach prawa, do realizacji w roku 2011 ustalono nastpujce cele kontrolne: 1. przestrzeganie wymogw ochrony rodowiska przez prowadzcych instalacje wymagajce uzyskania pozwolenia zintegrowanego,
CEMEX Polska - Cementownia CHEM
Fot. Archiwum WIO
2.
3. 4.
5. 6.
7.
8.
9.
10. 11.
12. 13.
przestrzeganie wymogw w zakresie ochrony wd powierzchniowych i podziemnych, w tym przed substancjami niebezpiecznymi, realizacja Dyrektywy azotanowej, wypenianie wymaga ochrony rodowiska przez prowadzcych instalacje energetyczne i technologiczne, wypenianie wymogw w zakresie systemu monitorowania i kontrolowania jakoci paliw, przestrzeganie wymaga w zakresie postpowania z substancjami zubaajcymi warstw ozonow, ocena jakoci danych przekazanych przez prowadzcych instalacje w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszcze, wypenianie wymogw przez podmioty prowadzce dziaalno w zakresie gospodarki odpadami wytwarzanie, zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie, ocena eksploatacji skadowisk i spalarni odpadw, w tym ocena dostosowania skadowisk do wymogw ustawy o odpadach, wypenianie obowizkw wynikajcych z ustawy o midzynarodowym przemieszczaniu odpadw, spenianie przez wyroby zasadniczych wymaga nadzr rynku, w tym przestrzeganie przepisw o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a take eliminacja haasu emitowanego przez urzdzenia uywane na zewntrz pomieszcze, ocena speniania wymogw ochrony rodowiska przez stacje demontau pojazdw, przestrzeganie obowizkw wynikajcych z ustawy o zuytym sprzcie elektrycznym i elektronicznym oraz ustawy o bateriach i akumulatorach,
94
DZIAALNO KONTROLNA
14. realizacja obowizkw wynikajcych z przeciwdziaania powanym awariom w zakadach, w tym o zwikszonym ryzyku (ZZR) i o duym ryzyku (ZDR) - oraz bazach i stacjach paliw, 15. ocena wypeniania wymaga Rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwole i stosowanych ogranicze w zakresie chemikaliw (REACH) Rozporzdzenie Nr 1907/2006 PEiR oraz substancji i preparatw chemicznych, 16. przestrzeganie obowizkw w zakresie ochrony przed emisj ponadnormatywnego poziomu haasu do rodowiska. Trzy z wyej wymienionych celw realizowano w ramach krajowych cykli kontrolnych, pod nazw: Ocena stanu realizacji zada ujtych w Krajowym Programie Oczyszczania ciekw Komunalnych, Ocena stanu usunicia i unieszkodliwiania instalacji i urzdze zawierajcych PCB, Oglnokrajowy cykl kontrolny w zakresie realizacji obowizku ograniczenia iloci odpadw ulegajcych biodegradacji kierowanych do skadowania. Obok ww. zada, realizowane byy inne, kwalifikowane jako kontrole pozaplanowe oraz kontrole na podstawie przedkadanej dokumentacji, bez wyjazdu w teren, midzy innymi: zwizane z analiz przekazywanych przez podmioty wynikw samokontrolnych pomiarw emisji ( ciekw, zanieczyszcze wprowadzanych do powietrza, itp.), zwaszcza pod ktem wymierzania kar pieninych, analiz wynikw pomiarw pl elektromagnetycznych przedkadanych na podstawie art. 122a ustawy Po, analiz dokumentw w celu wydania opinii dotyczcej raportu o bezpieczestwie, weryfikacj sprawozda PRTR, analiz danych o rodzaju, kategorii i iloci substancji niebezpiecznych znajdujcych si na terenie ZDR wystpienia powanej awarii. W ewidencji WIO w Lublinie, wedug stanu na dzie 31.12.2011 r., znajdoway si 2803 podmioty. cznie w 2011 r. zaplanowano przeprowadzenie 650 kontroli, w tym 66 kontroli kompleksowych i 584 kontrole problemowe. Zgodnie z zaoeniami Systemu Kontroli wprowadzona zostaa zasada podziau podmiotw przewidzianych do kontroli wg kategorii ryzyka w nastpujcy sposb: Kategoria I ryzyko najwysze kontrole co roku Kategoria II ryzyko wysokie kontrole co dwa lata lub rzadziej Kategoria III ryzyko rednie kontrole raz na trzy lata lub rzadziej Kategoria IV ryzyko niskie kontrole raz na cztery lata lub rzadziej Kategoria V pozostae instalacje nie objte systemem planowania rocznego. W 2011 r. WIO w Lublinie przeprowadzi 2101 kontroli, w tym: - kontroli planowych 650, - kontroli pozaplanowych 240, w tym 173 kontrole interwencyjne, - kontrole w oparciu o dokumentacj 737, - kontrole transportw towarw lub odpadw 474. Inspekcja podczas realizacji tych kontroli oceniaa stopie przestrzegania wymaga okrelonych w dyrektywach i rozporzdzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady WE. Przestrzeganie wymaga ochrony rodowiska zawartych w 34 dyrektywach przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Przestrzeganie wymaga dyrektyw i rozporzdze UE w 2011 r. (rdo: WIO) Liczba zakadw skontrolowanych Liczba zakadw w ewidencji WIO Zastosowane sankcje
Wystpienia do innych organw Zarzdzenia pokontrolne Wstrzymanie ruchu instalacji Kara pienina Mandat karny
Pouczenie
Lp.
Dyrektywa/ Rozporzdzenie UE
Opis
1 1.
2 2008/1/WE
3 Dotyczca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. Ustanawiajc system handlu przydziaami emisji gazw cieplarnianych we Wsplnocie, z uwzgldnieniem mechanizmw projektowych Protokou z Kioto, zmieniona dyrektyw 2004/101/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27.10.2004. oraz z pn.zm.
4 129
5 59
6 17
7 8
8 27
9 7
10 4
11 0
2.
2003/87/WE
36
Ogem
12 63
95
Tabela 1 c.d. Liczba zakadw skontrolowanych Liczba zakadw w ewidencji WIO Zastosowane sankcje
Pouczenie
Lp.
Opis
1 3.
2 1999/32/WE
3 Odnoszca si do redukcji zawartoci siarki w niektrych paliwach ciekych oraz zmieniajca dyrektyw 93/12/EWG. W sprawie kontroli emisji lotnych zwizkw organicznych (LZO) wynikajcych ze skadowania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw. W sprawie ograniczenia emisji niektrych zanieczyszcze do powietrza z duych obiektw energetycznego spalania. W sprawie ograniczenia emisji lotnych zwizkw organicznych spowodowanej uyciem organicznych rozpuszczalnikw podczas niektrych czynnoci i w niektrych urzdzeniach zmieniona dyrektyw 2004/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia w sprawie ogranicze emisji lotnych zwizkw organicznych w wyniku stosowania rozpuszczalnikw organicznych w niektrych farbach i lakierach oraz produktach do odnawiania pojazdw. W sprawie spalania odpadw. W sprawie opakowa i odpadw opakowaniowych. W sprawie skadowania odpadw. W sprawie odpadw niebezpiecznych. Ramowa dyrektywa w sprawie odpadw. W sprawie przemieszczania odpadw. W sprawie zuytego sprztu elektrycznego i elektronicznego (WEEE). W sprawie pojazdw wycofanych z eksploatacji. W sprawie ochrony rodowiska, w szczeglnoci gleby, w przypadku wykorzystywania osadw ciekowych w rolnictwie. W sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektre substancje niebezpieczne odprowadzane do rodowiska wodnego Wsplnoty. W sprawie ochrony wd podziemnych przed zanieczyszczeniem przez niektre substancje niebezpieczne. Dotyczca oczyszczania ciekw komunalnych. Dotyczca ochrony wd przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. W sprawie zblienia ustawodawstw Pastw Czonkowskich odnoszcych si do emisji haasu do rodowiska przez urzdzenia uywane na zewntrz pomieszcze zmieniona dyrektyw 2005/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14.12.2005 r. Odnoszca si do oceny i zarzdzania poziomem haasu w rodowisku. W sprawie ograniczania zanieczyszczenia rodowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu.
4 18
5 14
6 0
7 0
8 1
9 0
10 0
11 0
4.
94/63/WE
280
26
5.
2001/80/WE
6.
1999/13/WE
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
2000/76/WE 94/62/WE 1999/31/WE 91/689/EWG[zastpiona przez dyrektyw 2008/98/WE] 2006/12/WE [zastpiona przez dyrektyw 2008/98/WE] Rozporzdzenie nr 1013/2006 PEiR 2002/96/WE 2000/53/WE 86/278/EWG
2 278 130 551 1511 15 128 76 68
2 24 33 70 282 5 29 51 9
0 3 12 14 51 1 4 4 5
0 0 0 9 13 0 1 1 0
0 3 15 22 94 1 7 7 6
0 0 7 3 17 1 0 0 1
0 0 0 0 2 0 1 2 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
177 3 14 14 12
16.
2006/11/WE
18
10
17. 18. 19.
80/68/EWG 91/271/EWG 91/676/EWG
7 85 50
1 80 12
0 8 9
0 1 0
0 19 9
0 2 0
0 2 0
0 0 0
20.
2000/14/WE
99
26
21. 22.
2002/49/WE 87/217/EWG
37 75
25 15
3 6
7 0
8 8
2 1
0 0
0 0
96
Ogem
12 1
0 6 34 48
0 32 18
20 15
DZIAALNO KONTROLNA
Tabela 1 c.d. Liczba zakadw skontrolowanych Liczba zakadw w ewidencji WIO Zastosowane sankcje
Pouczenie
Lp.
Opis
1 23. 24. 25. 26. 27. 28.
2 2006/66/WE 75/439/EWG [zastpiona przez dyrektyw 2008/98/WE] 96/59/WE Rozporzdzenie 1005/2009/WE Rozporzdzenie 842/2006 PEiR 96/82/WE
3 W sprawie baterii i akumulatorw oraz zuytych baterii i akumulatorw oraz uchylajca dyrektyw 91/157/EWG. W sprawie unieszkodliwiania olejw odpadowych. W sprawie usuwania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli (PCB/ PCT). W sprawie substancji zuboajcych warstw ozonow. W sprawie niektrych fluorowanych gazw cieplarnianych. W sprawie kontroli niebezpieczestwa powanych awarii zwizanych z substancjami niebezpiecznymi. W sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwole i stosowanych ogranicze w zakresie chemikaliw (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliw zmieniajce dyrektyw 1999/45/ WE oraz uchylajce rozporzdzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporzdzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak rwnie dyrektyw Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE. W sprawie ograniczonego stosowania mikroorganizmw zmodyfikowanych genetycznie. W sprawie zamierzonego uwalniania do rodowiska organizmw zmodyfikowanych genetycznie i uchylajca dyrektyw Rady 90/220/EWG. W sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszcze i zmieniajca dyrektyw Rady 91/689/EWG i 96/61/WE. W sprawie odpowiedzialnoci za rodowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrzdzonym rodowisku naturalnemu. W sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi z przemysu wydobywczego.
4 108 168 37 227 70 22
5 9 30 10 44 21 20
6 1 2 1 8 1 1
7 0 0 1 3 1 0
8 1 3 2 8 3 2
9 0 0 0 0 0 0
10 0 0 0 0 0 0
11 0 0 0 0 0 0
29.
Rozporzdzenie nr 1907/2006 PEiR
251
26
30.
2009/41/WE
31.
2001/18 EC
32.
166/2006/WE
137
17
33. 34.
2004/35/WE 2006/21/WE
5 0
5 0
1 0
0 0
1 0
1 0
0 0
0 0
Z analizy tabeli wynika, i w 2011 r. najwyszy procent narusze w stosunku do liczby skontrolowanych podmiotw stwierdzono odnonie przestrzegania dyrektyw dotyczcych: wykorzystania osadw ciekowych w rolnictwie (86/278/EWG), ochrony wd przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (91/676/EWG), instalacji posiadajcych pozwolenia zintegrowane (2008/1/WE), lotnych zwizkw organicznych (1999/13/WE), skadowisk odpadw (1999/31/WE).
Pozwolenia zintegrowane
Wedug stanu na dzie 31.12.2011r., na terenie dziaania wojewdztwa lubelskiego, zlokalizowanych jest 129 podmiotw eksploatujcych 151 instalacji zobowizanych do posiadania pozwolenia zintegrowanego. Trzy podmioty posiadajce trzy instalacje, ktre nie uzyskay pozwolenia zintegrowanego nie eksploatuj tych instalacji. W 2011 r. przeprowadzono 61 kontroli 59 podmiotw prowadzcych 67 instalacji posiadajcych pozwolenia zintegrowane. Naruszenia warunkw korzystania ze rodowiska
Ogem
12 2 5 4 19 5 3
3 0
97
stwierdzono podczas 30 kontroli, w tym: naruszenia 1 kategorii podczas 21 kontroli, naruszenia 2 kategorii podczas 9 kontroli. W czasie prowadzonych kontroli naoono 8 mandatw karnych oraz udzielono 17 poucze. W wyniku dziaa pokontrolnych: wydano 27 zarzdze zobowizujcych do usunicia stwierdzonych nieprawidowoci, skierowano 7 wystpie do organw ochrony rodowiska, naliczono 4 kary pienine.
W 4 stwierdzonych przypadkach podmioty poinformoway o zaprzestaniu demontau pojazdw.
Kontrole interwencyjne
W 2011 r. w wyniku rozpatrywania skarg oraz interwencji przeprowadzono jedn kontrol skargow i 172 kontrole interwencyjne. W zwizku z wniesion skarg przeprowadzono kontrol w zakresie nieprawidowego oprniania zbiornikw bezodpywowych przez wacicieli prywatnych posesji oraz zaburzenia stosunkw wodnych na terenach wiejskich. Kontrole interwencyjne dotyczyy midzy innymi: gospodarki odpadami nieprawidowej eksploatacji skadowisk odpadw komunalnych, spalania odpadw na powierzchni ziemi, nieprawidowoci w gospodarowaniu odpadami medycznymi oraz zawierajcymi azbest, prowadzenia dziaalnoci w zakresie zbierania odpadw bez wymaganych zezwole, ochrony czystoci wd i gospodarki ciekowej nieprawidowoci eksploatacyjnych komunalnych oczyszczalni ciekw oraz rolniczego wykorzystania ciekw gwnie przez zakady zajmujce si ubojem i przetwrstwem misa, ochrony powietrza - nadmiernej emisji zanieczyszcze do powietrza z kotowni zakadowych oraz procesw technologicznych, uciliwoci zapachowych powodowanych przez obiekty zlokalizowane w ssiedztwie zabudowy mieszkaniowej, gwnie przez fermy hodowlane, ochrony przed haasem - nadmiernego haasu emitowanego do rodowiska, powodowanego eksploatacj midzy innymi urzdze technologicznych, urzdze chodniczych i wentylacyjnych oraz uciliwoci dla otoczenia powodowanych przez haas komunikacyjny i tor kartingowy. Podobnie jak w latach ubiegych, najwicej kontroli interwencyjnych dotyczyo gospodarki odpadami 75 kontroli, gospodarki wodno-ciekowej 44 kontrole, ochrony powietrza - 25 kontroli oraz ochrony przed haasem - 20 kontroli. W wyniku dziaa pokontrolnych wydano 70 zarzdze, naoono 18 mandatw karnych oraz skierowano 56 wystpie do organw administracji rzdowej i samorzdowej. Ponadto wszczto 8 postpowa karno administracyjnych i 5 decyzji nakadajcych zobowizania pienine oraz jedn decyzj niepienin. Ilo kontroli interwencyjnych w roku 2011 w porwnaniu z rokiem 2010, zwikszya si o 32.
Szara strefa
W 2011 r. skontrolowano 11 podmiotw podejrzanych o prowadzenie nielegalnego demontau pojazdw. W przypadku 4 podmiotw stwierdzono prowadzenie nielegalnego demontau pojazdw. Podmioty, u ktrych stwierdzono nielegalny demonta pojazdw posiaday wpis do ewidencji dziaalnoci gospodarczej. W 3 przypadkach przewaajcym rodzajem dziaalnoci bya sprzeda detaliczna czci i akcesoriw do pojazdw samochodowych, z wyczeniem motocykli. Ponadto w 1 przypadku, wedug owiadczenia waciciela, firma zajmowaa si napraw pojazdw oraz demontaem pojazdw z przeznaczeniem na czci. W 2 przypadkach firma zajmowaa si nabywaniem pojazdw, ich napraw i sprzeda. W 1 przypadku przedmiotem dziaalnoci bya sprzeda hurtowa zomu i odpadw. Podmioty, w przypadku ktrych nie stwierdzono demontau pojazdw zajmoway si: usugami transportowymi, zbieraniem odpadw, gwnie metali elaznych i nieelaznych, napraw pojazdw, sprzeda czci samochodowych. W 1 przypadku kontrolowano osob fizyczn, nie prowadzc dziaalnoci gospodarczej. W przypadku 4 podmiotw, u ktrych stwierdzono prowadzenie demontau pojazdw wydano zarzdzenia pokontrolne zobowizujce do zaprzestania tej dziaalnoci. W 4 przypadkach, w zwizku ze stwierdzeniem demontau pojazdw poza instalacjami speniajcymi minimalne wymagania, pouczono kontrolowane podmioty o przepisach wynikajcych z ustawy o recyklingu pojazdw wycofanych z eksploatacji. W 2011 r. 4 podmiotom wymierzono w drodze decyzji kary pienine na podstawie art. 53 a ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdw wycofanych z eksploatacji na czn kwot 60 000 zotych.
98
DZIAALNO KONTROLNA
Dziaania pokontrolne
W przypadku stwierdzenia nieprawidowoci zastosowano nastpujce instrumenty prawne: zarzdzenia pokontrolne 346, skierowane wnioski do organw cigania 4, naoone grzywny w drodze mandatu 57 na kwot 15 400 z, skierowane wnioski do organw administracji: rzdowej 12, samorzdowej 70. Ponadto w 2011 r. wydano 82 decyzje administracyjne, w tym: 76 decyzji o charakterze pieninym, tj.: decyzje ustalajce kary biegnce za przekroczenie ustalonych warunkw korzystania ze rodowiska - 7, decyzje ustalajce administracyjne kary za okres trwania naruszenia 43, decyzje w zakresie odroczenia terminu patnoci kar pieninych 15, decyzje rozliczone w zwizku z realizacj inwestycji 2, decyzje o rozoeniu patnoci kar pieninych na raty 2, decyzje o kosztach ponoszonych w zwizku z prowadzeniem kontroli 7 5 decyzji o charakterze niepieninym, tj.: o wstrzymaniu uytkowania instalacji 2, o wyraeniu zgody na podjcie wstrzymanej dziaalnoci 2, wyznaczajcej termin usunicia narusze lub zaniedba 1. Wysoko wymierzonych w 2011 roku administracyjnych kar pieninych przedstawia tabela nr 2.
do powietrza oraz 1 decyzj dotyczc emisji haasu do rodowiska. Ponadto do zakadw kierowano pisma informujce o stwierdzeniu narusze bez wszczcia postpowa wymierzajcych administracyjne kary pienine ze wzgldu na przewidywan wysoko kary nieprzekraczajc kwot 800 z. Ponadto kierowano wystpienia do zakadw dotyczce uzupenienia przesyanych sprawozda i wynikw analiz, jak te ujednolicenia danych zawartych w PRTR i wykazach danych do opat. Ponadto w omawianym okresie WIO w Lublinie wyda 231 zawiadcze, opinii i informacji w zakresie oddziaywania na rodowisko. Najwiksz liczb stanowiy (154) zawiadczenia o niezaleganiu z patnociami z tytuu administracyjnych kar pieninych za naruszanie warunkw korzystania ze rodowiska.
Tabela 2. Kary pienine wymierzone w 2011 r. (rdo: WIO) Wyszczeglnienie Kary za przekroczenia ustalonych warunkw korzystania ze rodowiska - Ogem - za wprowadzanie do wd lub do ziemi ciekw - za przekroczenie ustalonych warunkw poboru wody - za przekroczenie dopuszczalnej iloci wprowadzania do powietrza gazw i pyw za przekroczenie dopuszczalnego poziomu haasu - za nieprzestrzeganie przepisw ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach ( z wyczeniem opaty sankcyjnej) - za nieprzestrzeganie przepisw w zakresie recyklingu pojazdw wycofanych z eksploatacji - za nieprzestrzeganie przepisw w zakresie midzynarodowego przemieszczania odpadw - za nieptrzestrzeganie przepisw w zakresie zuytego sprztu elektrycznego i elektronicznego - za nieprzestrzeganie przepisw dot. PRTR Ilo decyzji 43 27 1 2 1 Kwota [z] 1790065,00 1564115,00 45242,00 6918,00 8790,00
45000,00
30000,00
W 2011 r. przeprowadzono 737 kontroli w oparciu o dokumenty. W wyniku podjtych dziaa pokontrolnych wydano 26 decyzji wymierzajcych administracyjne kary pienine za stwierdzone naruszenia warunkw dopuszczalnych, w tym 23 decyzje dotyczce odprowadzania ciekw do rodowiska, 2 decyzje dotyczce emisji zanieczyszcze
50000,00
1 2
20000,00 20000,00
99
DZIAALNO LABORATORyJNA
Dziaalno laboratoryjna
Laboratorium WIO w Lublinie realizuje na zlecenie Wydziau Monitoringu rodowiska i Wydziau Inspekcji ustawowe zadania polegajce na prowadzeniu bada stanu rodowiska, pomiarw kontrolnych jednostek organizacyjnych oraz na potrzeby wynikajce z nadzwyczajnych zagroe rodowiska. Prowadzi szeroki zakres bada wd powierzchniowych i podziemnych, ciekw, gleb, odpadw, osadw, imisji i emisji do powietrza, haasu oraz pomiary pl elektromagnetycznych (PEM). Laboratorium pracuje w trzech zakresach badawczych: analityka w zakresie zanieczyszcze fizykochemicznych wszystkich komponentw rodowiska, badania mikrobiologiczne wd, gleb, powietrza, ciekw i osadw, badania hydrobiologiczne wd powierzchniowych i osadw czynnych, badania i pomiary terenowe w szerokim zakresie pomiarw jakoci powietrza i gazw odlotowych. W grupie tej wykonuje si take pomiary haasu i PEM oraz dokonuje poboru wszelkiego rodzaju prbek do bada laboratoryjnych. W 2011 roku w wyniku dostosowania organizacji Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Lublinie do wymaga rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 30 maja 2011 w sprawie zasad i sposobu organizacji wojewdzkich inspektoratw ochrony rodowiska oraz ich delegatur, zmieniona zostaa struktura Laboratorium WIO w Lublinie. Obecnie w skad Laboratorium WIO w Lublinie wchodz: Pracownia analiz manualnych i instrumentalnych, Pracownia analiz mikrobiologicznych i hydrobiologicznych, Pracownia pomiarw terenowych, poboru prb i obsugi sieci pomiarowej monitoringu powietrza. Poszczeglne Pracownie, poza swoim podstawowym zakresem, specjalizuj si w specyficznych metodach badawczych. Laboratorium prowadzi badania i pomiary w oparciu o polskie i midzynarodowe normy, zarzdzenia GIO, noty aplikacyjne producentw aparatury, bd wasne sprawdzone i udokumentowane metodyki. Wszystkie badania i pomiary prowadzone s przy
Waga elektroniczna MYA 0,8/3
Fot. B. Hiewska - Kwieciska
uyciu nowoczesnej aparatury i sprztu pomiarowego. Potencja aparaturowy obejmuje midzy innymi: chromatografy gazowe, cieczowe i jonowe chromatograf gazowy z detekcj masow spektrofotometry UV-VIS spektrometry absorpcji atomowej z kuwetami grafitowymi spektrometry ICP mikroskopy odwrcone mikroskopy stereoskopowe analizatory wgla organicznego aparaty do oznaczania BZT aparaty do oznaczania ChZT aparaty do oznaczania azotu Kjeldahla analizatory spalin pyomierze przemysowe aparaty do oznaczania ekstraktu eterowego analizatory rtci mobilne laboratoria do poboru wd i ciekw automatyczny miernik pyu zawieszonego do pomiaru PM2.5 poborniki LVS pyu PM2.5 i PM10 mierniki pl elektromagnetycznych przenony detektor pomieniowo-jonizacyjny(FID) do pomiarw ste LZO automatyczne analizatory dwutlenku siarki, tlenkw azotu, ozonu pehametry, konduktometry, tlenomierze, wagi analityczne oraz specjalistyczny sprzt pomocniczy. W 2011 roku laboratorium Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Lublinie doposaone zostao: w ramach realizowanego projektu PIO.03.03.00-00-001/08-00 Wdraanie nowoczesnych technik monitorowania powietrza, wody i haasu poprzez zakupy aparatury
102
DZIAALNO LABORATORYJNA
kontrolno-pomiarowej i analitycznej dla sieci laboratoriw Inspekcji Ochrony rodowiska. Doskonalenie systemu zapewnienia jakoci poprzez organizacj laboratoriw wzorcujcych i referencyjnych dla potrzeb wzmocnienia systemu zarzdzania jakoci rodowiska i ocen efektw ekologicznych programu. Etap I finansowanego ze rodkw Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, Priorytet III - Zarzdzanie zasobami i przeciwdziaanie zagroeniom rodowiska Dziaanie 3.3 - Monitoring rodowiska: w chromatograf gazowy Clarus 680 - 3 szt. w automatyczny system mobilnego monitoringu haasu 2 szt. w ramach realizowanego projektu PIO.03.02.00-00-001/09 pt Zakupy sprztu do szybkiej oceny ryzyka w przypadku wystpienia powanej awarii, organizacja systemu monitoringu dynamicznego przeciwdziaania powanym awariom, w tym organizacja systemu i sieci teleinformatycznych finansowanego ze rodkw Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, Priorytet III - Dziaanie 3.2 Zapobieganie i ograniczanie skutkw zagroe naturalnych oraz przeciwdziaanie powanym awariom: w spektrometr w podczerwieni do badania prbek staych i ciekych Mobile-IR w analizator chemiczny spektroskopia ramanowska Morpho Detection StreetLab Mobile. w ramach zakupw restytucyjnych sprztu i wyposaenia dla laboratoriw Inspekcji Ochrony rodowiska: w mikrowag MYA 0,8/3 ze stoem wagowym SAM/M w zmywark laboratoryjn w suszarki laboratoryjne 3 szt. Cae wyposaenie pomiarowe i badawcze objte jest opracowanym przez laboratorium programem wzorcowania, sprawdze i legalizacji. Laboratorium zatrudnia wysoko kwalifikowany personel, legitymujcy si w wikszoci wyszym wyksztaceniem oraz dugoletnim dowiadczeniem zawodowym. Pracownicy laboratorium doskonal swoje umiejtnoci poprzez uczestnictwo w szkoleniach zewntrznych i wewntrznych. Szkolenia dotycz zarwno systemu zarzdzania jak i dziaalnoci technicznej (techniki pomiarowe i badawcze, aparatura pomiarowa, wyraanie niepewnoci, walidacja metod itd.). W celu zapewnienia spjnoci pomiarowej laboratorium stosuje: udokumentowane i zwalidowane procedury badawcze, certyfikowane materiay odniesienia i materiay odniesienia o potwierdzonych i udokumentowanych waciwociach, wyznaczanie niepewnoci pomiaru, wzorcowanie i kalibracje wyposaenia pomiarowego i badawczego, zachowanie odstpw czasu midzy wzorcowaniami i sprawdzeniami, odniesienie stosowanych jednostek do jednostek ukadu SI, dokumentowanie danych, prowadzenie i nadzr nad dokumentami i zapisami. Od ponad 20 lat Laboratorium Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Lublinie posiada wdroony system zarzdzania jakoci potwierdzony stosownym certyfikatem akredytacji laboratorium badawczego. Obecnie jest to certyfikat akredytacji laboratorium badawczego Nr AB 118 wany do dnia 14.09.2015 r. wydany przez Polskie Centrum Akredytacji w Warszawie potwierdzajcy spenienie wymaga normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 oraz wymaga PCA. Laboratorium stale doskonali funkcjonujcy system zarzdzania jakoci i dostosowuje go do nowych wymaga Polskiego Centrum Akredytacji. W wyniku nowelizacji dokumentw PCA laboratorium opracowao strategi uczestnictwa w badaniach biegoci i midzylaboratoryjnych badaniach porwnawczych obejmujcych cay cykl akredytacyjny, w ktrych systematycznie uczestniczy, uzyskujc bardzo dobre wyniki, co jest potwierdzeniem wysokich kwalifikacji i dowiadczenia pracownikw laboratorium.
Street Lab Mobile
Fot. B. Hiewska - Kwieciska
103
WSPPRACA MIDZYNARODOWA
Wsppraca midzynarodowa
Wsppraca z Biaorusi
Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Lublinie, z racji przygranicznego pooenia prowadzi wspprac midzynarodow z instytucj odpowiedzialn za ochron rodowiska na terytorium Republiki Biaoru. Wsppraca ta polega przede wszystkim na wymianie informacji o stanie rodowiska, pozyskiwaniu danych, zdobywaniu dowiadcze, jak rwnie rozwijaniu i doskonaleniu systemu wzajemnego powiadamiania w przypadku wystpienia awarii lub nadzwyczajnego zanieczyszczenia wd granicznych. WIO w Lublinie kierujc si ustaleniami Polsko-Biaoruskiej Podkomisji do Spraw Wsppracy Przygranicznej, dziaajcej w ramach Polsko-Biaoruskiej Midzyrzdowej Komisji Koordynacyjnej do Spraw Wsppracy Transgranicznej kontynuowa w 2011 roku wspprac z Brzeskim Obwodowym Komitetem ds. Zasobw Naturalnych i Ochrony rodowiska w Brzeciu. W jej ramach koncentrowano si nad problemem czystoci rzeki Bug i kontroli jej stanu na wsplnym odcinku granicznym. W tym celu odbyy si dwa spotkania robocze: w maju po stronie biaoruskiej i we wrzeniu po stronie polskiej. Podczas spotka dokonywano wsplnego poboru prb wody rzeki Bug, dokonano oceny wczeniejszych bada oraz kontynuowano prace nad ustaleniem wsplnych kryteriw granicznych dla rzeki Bug, o przekroczeniu ktrych informowana bdzie strona wsppracujca. Wymieniono take informacje na temat przebiegu prac modernizacyjnych miejskiej oczyszczalni ciekw w Brzeciu. Zakres dalszej wsppracy wyznaczaj rekomendacje zawarte w protokole z X posiedzenia Polsko-Biaoruskiej Podkomisji ds. Wsppracy Przygranicznej z grudnia 2011 r. Strony wyraziy wol kontynuacji wsplnych bada jakoci wd granicznych.
Spotkanie robocze w Brzeciu na Biaorusi
Fot. Roman Panasiuk
Wsppraca z Ukrain
Wsppraca Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Lublinie z Ukrain opiera si na realizacji zada wynikajcych z umw midzynarodowych i regionalnych porozumie zawartych ze subami ochrony rodowiska Ukrainy. Podstaw wsppracy stanowi Umowa midzy Rzdem Rzeczypospolitej Polskiej i Rzdem Ukrainy sporzdzona w Kijowie w dniu 10 padziernika 1996 r.,
ktra wesza w ycie z dniem 6 stycznia 1999 r. Wanym elementem na szczeblu regionalnym s porozumienia o wsppracy w dziedzinie ochrony rodowiska zawarte pomidzy Wojewdzkim Inspektoratem Ochrony rodowiska w Lublinie, a Pastwow Inspekcj Ekologiczn Obwodu Lwowskiego oraz podpisane w 2011 r. porozumienie z Pastwow Inspekcj Obwodu Woyskiego. Staym elementem wsppracy jest wymiana informacji na temat stanu rodowiska wodnego granicznej rzeki Bug. Prowadzone s badania fizykochemiczne i biologiczne wd rzeki Bug w punktach pomiarowo-kontrolnych Kryw, Zosin i Horodo w zakresie zgodnym z PM. W 2011 r. wyniki bada przekazywano raz na kwarta Pastwowym Inspekcjom Ekologicznym Obwodw Woyskiego i Lwowskiego. Wyniki dla dziesiciu rekomendowanych wskanikw przekazywano za porednictwem Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Rzeszowie na potrzeby Grupy Roboczej Ochrony Wd (OW), dziaajcej w ramach Polsko-Ukraiskiej Komisji do spraw Wd Granicznych. Na pocztku roku 2011 przekazano partnerom ukraiskim materiay na temat zasad i sposobu prowadzenia monitoringu, punktw pomiarowo-kontrolnych i zaplanowanych terminw poboru wd granicznego odcinka rzeki Bug w celu zsynchronizowania terminw poboru po stronie ukraiskiej. Wanym elementem wsppracy ze stron ukraisk jest wspdziaanie w przypadku pogorszenia stanu wd granicznych rzeki Bug i denie do wyjanienia ewentualnych przyczyn. W 2011 r., anonimowy rozmwca z Ukrainy przekaza informacj o zanieczyszczeniu wd rzeki Bug przez ciek bez nazwy, odprowadzajcy cieki z zakadu produkujcego pyty wirowe w miejscowoci Kamionka Buska. O powyszym poinformowano
106
WSPPRACA MIDZYNARODOWA
Pastwow Inspekcj Ekologiczn Obwodu Lwowskiego oraz pobrano prb wody w miejscowoci Kryw do bada w zakresie rozszerzonym o formaldehyd. Strona ukraiska poinformowaa, e w planowanym kolejnym poborze prb uwzgldni informacj o zanieczyszczeniu. W celu upowszechniania informacji o stanie rodowiska na naszym terenie przekazano instytucjom ukraiskim Raport o stanie rodowiska wojewdztwa lubelskiego w 2009 roku.
107
SPIS MAP
Spis map
Mapa 1. Podzia administracyjny wojewdztwa lubelskiego (rdo: GUS) Mapa 2. Emisja zanieczyszcze do powietrza ze rde punktowych w 2011 r. o cznej iloci powyej 100 Mg - bez CO2 (rdo: WIO) Mapa 3. Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujcych w 2011 r. (rdo: WIO) Mapa 4. Prezentacja stanu/potencjau ekologicznego JCWP w wojewdztwie lubelskim w 2011 r. (rdo: WIO) Mapa 5. Prezentacja stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wisy (rdo: WIO) Mapa 6. Prezentacja oceny stanu/potencjau ekologicznego w ppk rzek w zlewni Bugu w 2011 r. (rdo: WIO) Mapa 7. Prezentacja oceny stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wieprza w 2011 r. (rdo: WIO) Mapa 8. Lokalizacja punktw oraz wyniki pomiarw krtkookresowych haasu kolejowego w 2010 r. (rdo: PKP LK Lublin) Mapa 9. Lokalizacja skadowisk odpadw komunalnych i innych instalacji na terenie woj. lubelskiego (rdo: WIO) Mapa 10. Lokalizacja punktw pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2011 r. na terenie wojewdztwa lubelskiego (rdo: WIO)
109
WYKAZ SKRTW
Wykaz skrtw zastosowanych w tekcie

BZT5 ChZTMn DK dB GUS hm3 IMGW IO IUNG JCWP Kpa. KPOK LZO MD MO Mg mg/kg s.m. mg/Nm3 MHz M g/m3 ng/m3 OSN OWO OZE PCA PCB PEM PIG PIS PKB PM2,5 PM10 PMPL POP Po ppk. PRTR RDW RLM RPN RZGW TZO WIO WUS WWA V/m piciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu chemiczne zapotrzebowanie tlenu (indeks nadmanganianowy) droga krajowa decybele Gwny Urzd Statystyczny hektometr szecienny Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Instytut Ochrony rodowiska Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa w Puawach jednolita cz wd powierzchniowych Kodeks postpowania administracyjnego Krajowy Program Oczyszczania ciekw Komunalnych Lotne zwizki organiczne monitoring diagnostyczny monitoring operacyjny tona miligram na kilogram suchej masy miligram na normalny metr szecienny megaherc Minister rodowiska mikrogram na metr szecienny nanogram na metr szecienny Obszar Szczeglnie Naraony oglny wgiel organiczny odnawialne rda energii Polskie Centrum Akredytacji polichlorowane bifenyle pola elektromagnetyczne Pastwowy Instytut Geologiczny Pastwowa Inspekcja Sanitarna Produkt Krajowy Brutto py o rednicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 m py o rednicy aerodynamicznej ziaren do 10 m multimetriks fitoplanktonowy Program Ochrony Powietrza Prawo ochrony rodowiska punkt pomiarowo-kontrolny Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszcze Ramowa Dyrektywa Wodna Rwnowana Liczba Mieszkacw Roztoczaski Park Narodowy Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej trwae zanieczyszczenia organiczne Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska Wojewdzki Urzd Statystyczny wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne volt na metr
111
WOJEWDZKI INSPEKTORAT OCHRONY RODOWISKA W LUBLINIE 20 092 Lublin, ul. Obywatelska 13 tel. 0 81 718 62 01 e-mail: dyrektor@wios.lublin.pl www.wios.lublin.pl
Delegatura Biaa Podlaska 21 500 Biaa Podlaska ul. Brzegowa 2 tel. 0 83 342 11 70 e-mail: bialap@wios.lublin.pl
Delegatura Chem 22 100 Chem Pl. Niepodlegoci 1 tel. 0 82 562 75 68 e-mail: chem@wios.lublin.pl
Delegatura Zamo 22 400 Zamo ul. Hrubieszowska 69 tel. 0 84 639 27 99 e-mail: zamo@wios.lublin.pl
ISBN 978-83-927530-4-9

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 Roku

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 Roku

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

INSPEKCJA OCHRONY RODOWISKA Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO w 2011 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU RODOWISKA Lublin 2012

Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie

Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Lublinie

65 73 83 89 93 101 105 109 111

Dziaalno kontrolna WIO

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

Panorama starego miasta w Lublinie stolicy wojewdztwa Fot. Archiwum WIO

Fot. Archiwum WIO

62,5 216 155,4 1 703,9 10 044,2 263,0

2,8 5 196,0 33,0 337,8 156,7

10 143,1 32,4 314,5 164,2 2 529,0 6 990,0 145,4

570,0 22,7 18,2 11,5 233,2 299,2 7,8

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

Mapa 1. Podzia administracyjny wojewdztwa lubelskiego (rdo: GUS)

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

Fot. Archiwum WIO

Pozostae wojewdztwa 95,5%

Wojewdztwo Lubelskie 2,4%

Pozostae wojewdztwa 97,6%

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

18,8% 4,8% 5,2% 10,4% 26,1%

dwutlenek siarki dwutlenek siarki ze spalania paliw

tlenki azotu tlenki azotu ze spalania paliw

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2000 2001 2002

Kod strefy PL0601 PL0602

Aglomeracja Lubelska Strefa lubelska

klasa A klasa B klasa C

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Mapa 3. Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujcych w 2011 r. (rdo: WIO)

Lublin (to miejskie)

Biaa Podlaska (to miejskie)

Chem (to miejskie)

Zamo (to miejskie)

Lublin ul. Obywatelska

Biay Sup (RPN)

D24 = 125 g/m

Lokalizacja stanowiska pomiarowego

Stenie rednie roczne [g/m3]

Max. stenie 24h [g/m3]

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

Kranik ul. Koszarowa

Lublin (to miejskie)

Biaa Podlaska (to miejskie)

Chem (to miejskie)

Zamo (to miejskie)

Aglomeracja Lubelska 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIO 22,6 56,5

Stenie rednie roczne [g/m3]

56 / 24h 56 / 24h 56 / 24h

38,0 76,0 52,0

Biaa Podl. ul. Orzechowa

Lublin (to miejskie)

Biaa Podlaska (to miejskie)

Chem (to miejskie)

Zamo (to miejskie)

RAPORT O STANIE RODOWISKA WOJEWDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

Chem ul. Jagiello

I II III -5 IX VII X VIII XI IX XII X -10

IX VII X VIII XI IX XII X -10

liczba przekrocze w miesicu

liczba przekrocze w miesicu