Micha Waliski

Kilka uwag o folkloryzmie1

[...] Micha Waliski. Prbowaem troch ledzi dyskusj na temat folkloryzmu w latach siedemdziesitych i zaczn od mojego wewntrznego odczucia. Gdybym dokona autoanalizy, to stwierdzibym, e jestem w sytuacji jak j okrela L. Festinger dysonansu poznawczego 2 . Z jednej strony, uczciwie przyznaj, e od czasu do czasu lubi sobie kupi co w Cepelii" i nawet potupuj nog, kiedy sucham kawakw z nagra folkloru festiwalowego, ba, podpiewuj sobie, nie mog wic mwi, e zdecydowanie tego nie lubi. Ale z drugiej strony, kiedy patrz na hybryd zwan folkloryzmem z perspektywy po pierwsze szeroko rozumianej wspczesnej rzeczywistoci kulturalnej, a po drugie majc na wzgldzie cele folklorystyki jako nauki, to pojawiaj si w moim widzeniu akcenty krytycyzmu wobec owych zjawisk folkloryzacyjnych i dlatego moe najatwiej byoby mi nazwa to, psychologicznie przykr skdind, sytuacj dysonansu poznawczego. Pragn zwrci uwag na kilka problemw, a materiay egzemplifikacyjne z przegldw prasy" w Literaturze Ludowej i obserwacji faktw z lat siedemdziesitych skaniaj wanie do refleksji bardziej krytycznych. Ot w pewnych gosach w toczcej si dyskusji optowanie za folkloryzmem byo, przynajmniej ja tak to odczytaem, jak gdyby wyranym postulatem pod adresem folklorystyki n a u k o w e j. Inaczej mwic, oznaczao sugesti, e folkloryzm

Fragmenty wyjte z Lubelskiej rozmowy o folkloryzmie. Rozmowa, przygotowana przez Wojewdzki Dom Kultury w Lublinie, odbya si 13 grudnia 1983 r., a gospodarzem by prof. J. Bartmiski. Zapis dyskusji w Literaturze Ludowej, nr 4-6, 1987 r., s. 73-103 [wstp: Cz. Hernas] - tu wypowiedzi J. Bartmiskiego, J. Burszty, O. Sirovtki, R. Sulimy, T. Smoliskiej, B. Linette, D. Wowicz-Zikowskiej, W. Dbskiego, J. Adamowskiego i niej podpisanego. [Wypowied tego ostatniego trafia do druku w wersji literalnej, do tego z bdami drukarskimi, dlatego w tym miejscu publikuj j w wersji poprawionej, gwnie pod wzgldem stylistycznym M.W., 2012] 2 L. Festinger, A Theory of Cognitive Dissonance, Standford University Press 1957. Por. te K. B. Madsen, Wspczesne teorie motywacji. Naukoznawcza analiza porwnawcza, prze. A. Jakubczyk, M. apiski, T. Szustrowa, Warszawa 1980.

miaby by tym, czym folkloryci mieliby si dzisiaj przede wszystkim zajmowa, a z takim stanowiskiem trudno si do koca zgodzi, chocia z pewnych wzgldw, o czym za chwil, moe daoby si go broni. Dlaczego? Dlatego, e konstatowano wielokrotnie, i dawne (stare, tradycyjne) folklory, ktre s praktycznie zgas histori, cz si dzisiaj, wanie na zasadzie folkloryzmu, w nurt, w cay proces kulturalny (kulturowy?) we wspczesnej rzeczywistoci spoecznej i de facto staj si czym w rodzaju wspczesnego folkloru. Nieco inaczej patrz na zagadnienie folkloru wspczesnego i w moim przekonaniu tego folkloru szuka trzeba dzisiaj zupenie gdzie indziej, tzn. jednak gwnie poza zjawiskami obejmowanymi mianem tzw. folkloryzmu, chocia nie da si zaprzeczy, i rne formy folkloryzmu, ktre wedug mnie s przede wszystkim formami instytucjonalnymi (sterowanymi odgrnie), mog tworzy, animowa co w rodzaju i w jakie mierze autentycznych i spontanicznych zachowa folklorystycznych, np. swego rodzaju folklor okoo festiwalowy. Sowem folkloryzm moe inspirowa tworzenie folkloru. Folklorotwrcza funkcja folkloryzmu? By moe. Cecha, ktra nakazuje bardziej krytycznie patrze na zjawiska folkloryzmu, to sprawa wieloci funkcji, ktre potrafi folkloryzm peni, co mona wyczyta z gosw w dyskusji i wypowiedziach na temat folkloryzmu w Polsce bd te z rnych opracowa obrazujcych sytuacj w innych krajach w ostatnich kilkunastu latach . Dziwne albowiem to zjawisko, ktre potrafi speni a tyle funkcji: wychowawcz, dydaktyczn, estetyczn; dalej moe suy celom: religijnym, ideologicznym, propagandowym, reklamowym, bywao i bywa podstaw ruchw regionalistycznych, suyo i dzisiaj jeszcze suy w wiecie jakim szlachetnym ruchom niepodlegociowym, propastwowym, chocia z drugiej strony w dzisiejszej rozmowie zostao to ju powiedziane odgrywao czy potd odgrywa rol zdecydowanie negatywn, w subie np. nacjonalizmu czy szowinizmu, wemy pod uwag chociaby niegdysiejsz karier" folkloryzmu w subie faszyzmu. Poza tym wspomniane tutaj funkcje

 komercyjna, ludyczna, widowiskowa. Na pewno ta wielo funkcji ma swoje okrelone przyczyny, niemniej przeto jednak nie s to ju te funkcje, jakie peni niegdy tradycyjny folklor chopski, i nakazuj raczej wiza wiele z przejaww folkloryzmu z kultur masow. Analizy krytycznej, pozbawionej uprzedze, wymaga sam termin: termin folkloryzm jest pojciem-workiem, do ktrego mona w zasadzie wszystko wrzuci, nawet docenta mianowanego, ktry z nudw zacz rzebi w drzewie witki albo i babci sprzedajc na ulicy oscypki. Pojciem tym obejmuje si np. pieni, taniec, muzyk ludow na ywo, w radiu i na pytach, festiwale i konkursy folklorystyczne oraz regionalne, liczne lokalne dni i doroczne wita folkloru, twrczo vel produkcj tzw. twrcw ludowych, pierwiastki ludowe w sztuce, architekturze, modzie, przemyle odzieowym, wyposaeniu wntrz mieszkalnych, ba nawet co jest ju wyranym nieporozumieniem literatur inspirowan tematem wiejskim. Mwi si o folkloryzmie w masowych magazynach, radiu i TV, reklamie, kabarecie czy teatrze, gastronomii, przepisach kulinarnych, turystyce. Dalej dziaalnoci rnego rodzaju zespow muzycznych, od Mazowsza czy lska po modzieowe, bitowe, wykonujce muzyk w stylu pop. Kiedy by zesp No to co", dzi mamy nurt country, a wic muzyk oglnie zwan muzyk folk. Ciekawa rzecz, e to polskie country jako nie odwouje si do rodzimej tradycji, tylko jest zazwyczaj przeniesieniem na nasz grunt konwencji gwnie anglosaskich, amerykaskich. Wskazuje to na t cech folkloryzmu, jak jest jego internacjonalno, kosmopolityzm. Powiedziano ju w tej sali, w trakcie naszej rozmowy, e folkloryzm broni narody czy grupy spoeczne przed unifikacj, wtopieniem si w wiksze struktury, dodaje danym grupom im swoistego kolorytu, ale przecie zauwamy, e potrafi take peni rol uniformizujc spoeczestwo w takim znaczeniu, jak kultura masowa.

H. Bausinger3, ktry by ju przywoywany, a ktry jest, o ile si nie myl, twrc samego terminu folkloryzm (mam nadziej, e nie myl si), ot Bausinger wskazywa na takie przykady prawdziwego folkloru, jakie mona obserwowa np. na imprezie Swiss Folk Show. gdzie na tle idyllicznych krajobrazw alpejskich amerykascy i angielscy turyci suchaj jodlerskich pieni, piewanych przez profesjonalnych wykonawcw. Wykonywanych w jzyku angielskim Nietrudno wyobrazi sobie kapel polskich piewakw gralskich, ubranych w indiaskie kierpce i koszulki z napisem USA, ktrzy przy wtrze gitary elektrycznej wykonuj, w jzyku angielskim, z nienagannym podhalaskim akcentem, pradawn pie pt. Gralu, czy ci nie al... na poegnanie zagranicznych Polakw odpywajcych z Gdyni polskim Batorym i wymachujcych przy tym tomahawkami. Tego rodzaju zjawiska s wic znane na wiecie i krytycznie oceniane nie tylko u nas. Mona by mnoy przykady tego, co si zalicza do folkloryzmu; wszystko mona by do niego, na dobr spraw, wczy, w zasadzie brak mi tu jeszcze tylko jednego wspczesnej medycyny ludowej. Oglnie jeli chodzi o stanowiska badawcze w interesujcej nas kwestii to zarysowuj si one mniej wicej w nastpujcy sposb: od wczenia folkloryzmu do kultury masowej, np. id w tym kierunku stanowiska R. M. Dorsona4 czy wspomnianej M. Bokovi-Stulli5, a po traktowanie folkloryzmu

H. Bausinger. Folklorismus jako mezinrodn jev. Nrodopisn aktuality 1970, r. 7, s. 217- 222; tego,

Folklorimus in Europa (Eine Umfrage), Zeitschrift fr Volkskunde, 1968, r. 65, s. 1-8; tego, Zur Kritik der Folklorismuskritik, [w:] Popular revisus (Volksleben 14), Tbingen 1966. s. 61-75. Jako pierwszy terminu folkloryzm uy H. Moser, Folklorismus in unserer Zeit, Zeitschrift fr Volkskunde 1964, r. 55, s. 9-57 [a wic niesusznie przypisaem go Bausingerowi]; por. take specjalny numer ..Zeitschrift fr Volkskunde" (1969 nr 1) powiecony tej problematyce. W Polsce termin spopularyzowa w licznych pracach J. Burszta.
4

R. M. Dorson, American Folklore. Chicago 1959; tego, A Theory for American Folklore, Journal of American

Folklore 1959, r. 72, s. 240. Por. te Folklore in the Modern World, pod red. R. M. Dorsona, Haga 1978. W polemice z recenzentem tej pracy Ch. L. Perdue (JAF 1989 nr 369) Dorson pisze m. in.: Perdue nie ma pojcia, czym jest fakelore. Istot koncepcji fakelore jest dowodzenie przez handlarzy, i sentymentalny produkt, ktry oferuj oni naiwnej publicznoci, jest prawdziwym folklorem. Fakelore wybiera z caoci materii, podczas gdy

jako procesu spontanicznego, kulturowego6. Tak przy okazji chciabym odrni pojcie mechanizmw kulturalnych od procesw kulturowych, co jest istotne dla przyjtego toku rozwaa. Z mojego punktu widzenia, co ju sugerowaem, trzeba by patrze na folkloryzm w ramach tej kultury, ktr nazywamy m a s o w , w tym najszerszym ujciu. A. Koskowska7 formuuje w zasadzie dwa rozumienia pojcia kultura masowa: kultura masowa jako kultura rodkw masowego przekazu oraz szersze jako wspczesna forma kultury popularnej. Folkloryzm definiowabym wic w ramach tej szeroko rozumianej kultury masowej, wczajc w to oczywicie mass media. Zatem moe on by, powinien by (?) kategori badan obiektywnie w ramach tej caoci, ktr nazywamy kultur masow. Nie mona tedy odrywa bada nad folkloryzmem od cech czy tendencji, ktre charakteryzuj zjawiska kultury masowej, dla mnie te dwie sprawy bardzo si wi. Sowem przychylam si do pogldu, e folkloryzm jest gwnie zjawiskiem zinstytucjonalizowanym, a wic raczej nie spontanicznym, jest form aktywnoci kulturalnej, ale sterowanej, programowanej; tak daoby si to okreli. Nasuwa si wniosek, e folkloryzm jest zawsze taki, jakim kto chce go widzie (nadawcy, odbiorcy). Najbardziej neutralne z pewnej perspektywy byyby zatem formy folkloryzmu sprowadzone do paszczyzny czysto ludycznej, cho i to bdzie jako wzgldna. Pozostae funkcje s w wikszoci bardzo kontrowersyjne i dyskusyjne.

odradzanie si tradycji folklorystycznych i mitologicznych przebiega w cisym zwizku z autentycznym podoem." (Response to Perdues Reviev of Folklore in the Modern Worid, JAF 1951 nr 371, s. 86).
5 6

M. Bokovi-Stulli, O folklorizmu, Zbornik za narodni ivot i obiaje 1971, r. 45, S. 165-186. Por na ten temat niektre z przegldw prasy zamieszczanych na amach Literatury Ludowej (T. A. Koskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona. Warszawa 1980.

Zielichowskiego, H. Waliskiej, M. Waliskiego).

7

Wanie dlatego z zainteresowaniem wysuchaem uwag pana doc. B. Linette, bo rwnie mnie nasuno si podobne pytanie. Uwaam, e problem folkloryzmu zosta nieco sztucznie, z rnych bardzo powodw, wyeksponowany w latach siedemdziesitych, gwnie zreszt przez publicystyk. Warto si zastanowi, czy wspczenie takie s rzeczywicie potrzeby spoeczne, a wic moe przy okazji sformuowa postulat, aby zjawiska, o ktrych mwimy, dokadnie przebada od strony odbioru spoecznego, od strony oczekiwa spoeczestwa, ale i od strony programujcych, sterujcych. Fakty, o ktrych wspomnia pan doc. B. Linette, mwic o odbywajcych si czsto wielkich folklorystycznych imprezach przy prawie pustej widowni bd imprezach, ktrych widowni stanowi ci, ktrzy sami je tworz, s faktami dosy znaczcymi8. Co takiego rzeczywicie mona obserwowa. Kiedy mwi si o festiwalach, np. o tym odbywajcym si w Kazimierzu nad Wis (zastrzegam si, e nie wygaszam adnego sdu krytycznego wobec tego, bardzo popularnego, akurat festiwalu), zastanawiam si zawsze, po co ci ludzie tam jad, co tych ludzi tam cignie. Czy rzeczywicie chodzi o mira tych starych ludowych wartoci, czy moe o klimat i pogod, a moe o ca t atmosfer jarmarczn, ktrej ludzie s spragnieni, bo tam mona w jaki sposb zabawi si, porozmawia? To jest pytanie istotne co tych wszystkich ludzi na takich festiwalach gromadzi? Trzeba by na takie pytania w miar dokadnie odpowiedzie, aby dyskutowane zjawiska dobrze opisa. aby opisa folkloryzm w ogle i role folklorystyki. I podsumowa. Pozostajc jeszcze przez chwil przy pytaniu: czy takie s rzeczywiste potrzeby spoeczne, chciabym zasygnalizowa problem, ktry pan prof. O. Sirovtka 9 okreli jako folkloryzm kontra kultura. Na przykadzie woj.

[Notabene w tradycyjnym folklorze nadawca by jednoczenie odbiorc, ale to bya inna sytuacja, nawet gdy O. Sirovtka. Sieben Hauptsnde des Folklorismus. Die negativen Erscheinungen im Folklorismus, Iw:] Folklr

przysuchiwa si temu, obserwowa i pilnie notowa Kolberg. Uwaga M.W. 2012 r. ]

9

Trsadalom - Mvszet nr 2-3. cz. II (Komunikaty). Kecskemt 1978, s. 224 - 227. Ten podwjny zeszyt

katowickiego, gdzie z pewnej perspektywy patrzc, mielimy do czynienia w ostatnich kilkunastu latach jakby z kulturalnym trjktem bermudzkim. Jego wierzchoki wytyczay: znany zesp ,.lsk", tzw. Spodek i Stadion lski, oczywicie z najlepsz widowni sportow w Polsce. Reszta kultury jakby znikna, znikaa, niczym statki i samoloty w okolicach geograficznych Bermudw. Bardzo mocno eksponowano przy tym w wojewdztwie katowickim rne wtki folklorystyczne, przede wszystkim w formie z o r g a n i z o w a n e j spontanicznoci, a wic rne wita ludowe, np. wito wielkiej gazety, festiwale, konkursy gawdziarskie. Mielimy tu do czynienia z takim jakby odgrnym dawaniem ludziom spontanicznoci; odbieram to tak: macie oto festyn z krupniokiem, bdcie spontaniczni tutaj i teraz, bawcie si, tylko nie wychylajcie si. S powody, aby tak to widzie, bo w latach siedemdziesitych na Grnym lsku, dajc t spontaniczno odgrnie i jakby nieco z aski, likwidowano jednoczenie to, co byo naprawd spontaniczne i autentyczne, niekoniecznie zreszt tylko w sferze ludowoci, ale w sferze aktywnoci kulturalnej w ogle. Likwidatorskie gesty nie oszczdziy takich lokalnych autentycznych inicjatyw, jak teatr Dormana, Rybnickie Dni Poezji, Rocznik Ziemi Bdziskiej", towarzystwa regionalnych, amatorskich czy pamatorskich, zespow pieniarskich lub orkiestrowych, ba! z lokalnej anteny znikny tak popularne ongi audycje lskie, robione w gwarze. Mona by poda wicej przykadw, zreszt wypowiadaem si na ten temat obszerniej w jakim tam druku. A wic: presja na folkloryzm moe stwarza pewne niebezpieczestwa dla wspczesnej aktywnoci kulturalnej czowieka: wi si one wanie z t

zawiera materiay z midzynarodowej konferencji Folkloryzm dawniej i dzisiaj", ktra odbya si 27 - 29 lipca 1973 roku w Kecskemt.

dawan ludziom, zazwyczaj odgrnie, moliwoci bycia spontanicznym, podczas gdy prawdziwie spontaniczne zachowania i autentyczne wartoci gin nieraz bezpowrotnie. Z tego, co powiedziaem, wynika i taki wniosek, nie wiem, czy mog go ex cathedra formuowa e folkloryzm jest po czci jakim substytutem, surogatem, namiastk, zaspokojeniem zastpczym, e folkloryzm bywa bardzo dobrym rodkiem usypiajcym spoeczestwo. I to rwnie trzeba wzi pod uwag w dyskusji nad tym zjawiskiem. Zabawa w folkloryzm moe prowadzi do czego, co za J. Huizing10 da si nazwa puerylizmem kulturowym. Zabawa za w kultur jak pisa J. Bystro moe sta si trucizn dla mas11. Padaj pytania w rodzaju, czy folkloryzm jest/nie jest folklorem? Widz w tym pewn niebezpieczn tendencj, mylc perspektyw, gdy uwaam, i nadmierne epatowanie folkloryzmem, sztuczne czsto przy pomocy naukowcw, etnografw i folklorystw, dziaaczy kulturalnych reanimowanie folkloru, przesania to, co najbardziej wanie interesujce w sferze wiadomoci spoecznej i kultury: zjawiska naprawd autentyczne, spontaniczne, nieprogramowane, procesualne na danym terenie. Moe si toczy duga dyskusja prowadzona przez etnografw z Muzeum Bdziskiego na temat: jak powinien wyglda ludowy strj zagbiowski, przysoni ona jednak to, co si tam, w Zagbiu Dbrowskim, tak naprawd dzieje w sferze ludowoci. Widz w tym pewne niebezpieczestwa, patrzenie na wspczesn rzeczywisto folkloru, ludowo, poprzez folkloryzm moe wyznacza optyk mylc, zudn. A przecie nie chodzi w tym wypadku tylko o wie, swj folklor miaa i chyba nadal tworzy np. klasa robotnicza; posugujemy si zreszt cigle jeszcze niezdefiniowanym pojciem kultury robotniczej. By moe wic rne

10
11

J. Huizing, Zabawa jako rdo kultury, prze. M. Kurecka i W. Wirpsza, Warszawa 1967, s. 288 i n. J, S. Bystro, Megalomania narodowa. Warszawa 1935, s. 29.

parafolklorystyczne zjawiska, formy folkloryzmu przysaniaj istotne fakty w sferze wiadomoci spoecznej. Przekonuje mnie take przykad, ktry podawa prof. Bartmiski, przykad dziaalnoci Staniewskiego. Ja bym nie klasyfikowa tego jako folkloryzm i wyczy z dyskusji o folkloryzmie, bo jest to pewna wspczesna forma spontanicznej (nieodgrnej) aktywnoci, polegajca na intuicyjnych prbach dotarcia do jakich pierwotnych rde czowieczestwa, pierwotnych zachowa, prymarnych wartoci kulturowych. Uycie terminu folkloryzm moe nam znieksztaci zjawisko pt. Staniewski Na koniec jeszcze jeden problem, ktry nasuwa si niejako naturalnie: istotna relacja: folkloryzm (jego rne formy i przejawy) a stereotypy spoeczne, jeli zwaszcza przyj, e folkloryzm jest czci kultury masowej i bywa instrumentem propagandy. Ten wtek powinien by mocno rozwinity w analizach zjawiska, szczeglnie w jego formach globalnych, obejmujcych pewne zachowania wielkich grup spoecznych. Folkloryzm nieraz bywa (i jest) rodkiem, nazwijmy to, indoktrynacji spoeczestwa: kto jak tam tez lansuje, jak wan ide, poprze j jakim zorganizowanym ludowym przytupywaniem i piewem, i ta teza staje si lej strawna, atwiejsza do skonsumowania przez masy. Wystarczy przywoa niektre opinie W. Lippmanna a czy A. Schaffa ze znanej ksiki12. Pan doc. B. Linnette mwi przed chwil, e folkloryzm jest stereotypem dawnej chopskiej ludowoci, daje jej stereotypowy obraz. Ja bym powiedzia wicej, e folkloryzm bywa czsto jakby stereotypem drugiego stopnia, a to dlatego, e stary folklor, kultura chopska i jej obraz ju w wiadomoci tych,

12

W. Lippman, Public Opinion, New York 1946. (I wyd. N.J. 1922). A. Schaff, Stereotypy a dziaanie

ludzkie, Warszawa 1981. Tu jednak odnotujmy krytyczne spojrzenie na t prac J. Bartmiskiego, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki (I), [w:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej III, s. 25-53.

ktrzy j opisywali i badali, by mocno stereotypowy; mona pod tym ktem przeanalizowa niektre, np. dziewitnastowieczne zbiory, chociaby K. Wjcickiego z O. Kolbergiem wcznie. A zatem folkloryzm po czasie! odwouje si raczej do pewnego, uksztatowanego dawniej, stereotypu kultury chopskiej, dlatego mwi o stereotypie drugiego stopnia. Wskazanie na zwizki folkloryzmu ze stereotypem odsania, jeszcze jedn, trudn do weryfikacji, ale wart spojrzenia relacj: relacj midzy folkloryzmem a kiczem. Istniej wyrane podobiestwa midzy mechanizmami stymulujcymi rne procesy folkloryzacyjne a mechanizmami produktywnymi dla rnych odmian wspczesnego kiczu, takie porwnanie uzasadnia np. koncepcja kiczu P. Beylina
13

naszym spoeczestwie, ktre jest w duej czci wiatopogldowo neomieszczaskim czy

spoeczestwem

niby-mieszczaskim, folkloryzm nierzadko funkcjonuje jakby na podobnej zasadzie jak kicz. Nasze spoeczestwo w znacznej czci jest spoeczestwem wyrwanym na skutek okrelonych historycznych procesw spoecznych, ekonomicznych, cywilizacyjnych z macierzystego, chopskiego podglebia kulturowego. Czowiek pozbawiony korzeni kulturowych szuka po prostu pewnych namiastek, kupuje wic kicze i kupuje folklor. Kupuje sobie cytaty: M. Czerwiski pisa w jednej ze swoich prac o funkcjach takich cytatw we wasnych wntrzach14.

[...] Micha Waliski. Zgadzam si oczywicie z tym, e dziecka z kpiel nie mona wylewa i to pytanie, ktre postawi prof. J. Burszta: Czym byaby nasza kultura

13

P. Beylin, Autentyczno i kicze. Warszawa 1975. 14 M. Czerwiski, Gos w dyskusji nt. Aktualnych problemw ludowej twrczoci i opieki nad ni w Polsce. Polska Sztuka Ludowa 1970, nr , s. 156.

10

bez folkloryzmu"? oczywicie naley stawia, naley na nie prbowa odpowiada, ale jednoczenie naley stawia pytanie: Czym mogaby dysponowa nasza wspczesna kultura zamiast folkloryzmu lub obok folkloryzmu? I drugi problem, zwizany z tez, e folkloryzm peni ow pikn, szlachetn funkcj, e podaje ogowi pewne wartoci etyczne i estetyczne. Trzeba by dokadnie zda sobie spraw z tego, jakie to s wartoci estetyczne i etyczne. Ja rozumiem, e s to trudne problemy do dyskusji, ale obawiam si, e nie stawiajc tych pyta, moemy w pewnym momencie popeni ten sam bd. ktry popeni A. Mickiewicz w patrzeniu na folklor, tzn. nie dostrzec tego, e etyka tradycyjnego folkloru bya w gruncie rzeczy bardziej zoona, co moe zreszt A. Mickiewicz widzia, ale czego celowo nie zauwaa. Przykad chociaby bajki ludowej jakie wartoci etyczne lansuje bajka? Midzy innymi ideologi atwej kariery spoecznej, nierbstwa, okruciestwa itp. Take i my, budujc wizj folkloryzmu, tworzc go, tworzymy co na wasne wyobraenie, wedle naszego systemu wartoci etycznych i estetycznych. To za stawia pod znakiem zapytania warto tego rodzaju konserwowania folkloru, warto podtrzymywania go w takiej wersji. Tak to widz. W kwestii estetyki, przychylam si czciowo do uwag Wodzimierza Pawluczuka15, ktry poddawa w wtpliwo istnienie czego takiego jak wiadomo estetyczna wrd ludu tradycyjnego. Jak zatem ta wiadomo wygldaa, jeli si mwi, e dzisiaj folkloryzm jakie wartoci estetyczne z tego krgu konserwuje?

15

Por. niektre dywagacje tego badacza na temat wiadomoci formy w gonej pracy ywio i forma. Wstp do bada empirycznych nad kultur wspczesn. Warszawa 1978, np.: Tradycyjny folklor, czyli tradycyjny sposb wiejskiego ycia w istocie nie moe by dla chopw absolutem. Autentyczny folklor jest dla chopw jak powietrze, ktrego obecnoci si nie odczuwa, a uczestnictwo w folklorze jest jak oddychanie, ktre prawidowo i normalnie moe odbywa si tylko bez kontroli wiadomoci. Dopki wiejski folklor jest autentyczny, chopi nie traktuj tradycyjnych form zachowa kulturowych w kategoriach wyboru [] Lud uprawiajcy to, co my nazywamy sztuk, nie by wiadomy tego, co czyni. (s. 84-90).

11

Jzef Burszta. Ale przynajmniej wyczucie estetyczne. Micha Waliski. Wyczucie estetyczne? Nie wypowiadam si definitywnie, dziel si raczej wtpliwociami. O ile mwi si o ogle [spoeczestwa], e folkloryzm odpowiada na pewne zapotrzebowanie na wartoci estetyczne i etyczne ogu, to trzeba by pyta og, czy og tego rzeczywicie chce. Bo z obserwacji wynika e pewien og woli I. Santor, inny za M. Rodowicz. Czy nie jest tak, e og jest czasem na si uszczliwiany? Folkloryzm peni dzisiaj jeszcze jedn funkcj, ktr mona by okreli jako funkcj sentymentalno-nostalgiczn, a wic kolejne pytanie: czy to tsknota caego ogu, czy bardzo drobnej czci tego ogu?

12