Kryzysy A Rozwój Branży Fonograficznej 2010

Ten utwr jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Uycie niekomercyjne 3.0 Unported.
Tekst powsta w ramach bada statutowych SGH KES pt. Przemiany gospodarcze i spoeczne w dobie globalnego kryzysu w 2010r.
Anna Anetta Janowska Zakad Mediw Elektronicznych i Komunikowania Szkoa Gwna Handlowa
Kryzysy a rozwj brany fonograficznej w XX i XXI wieku.
Brana fonograficzna, od momentu powstania i przez cay okres swojego istnienia, przesza kilka etapw intensywnego wzrostu, a take gwatownych zaama. Na jedne i na drugie wpyw mia szereg czynnikw: ekonomicznych, politycznych, technologicznych, spoecznych, a take prawnych. H. Vogel wskazuje, e w caej historii brany fonograficznej zaobserwowa mona byo cykliczne fluktuacje zapotrzebowania na muzyk nagran, charakteryzujce si pewn wraliwoci na oglne trendy w gospodarce. Rozwj w okresach recesji pozostawa sporo poniej oglnego trendu, za wydatki konsumentw na muzyk byy najwysze w szczytach aktywnoci gospodarczej, albo tu po niej, podczas gdy osigay one najnisze wartoci w kilka miesicy po tym, jak nastpowao oglne minimum1. W historii brany fonograficznej mielimy do czynienia z trzema powanymi kryzysami. Pierwszy z nich nastpi pod koniec lat 20. XXw., drugi pod koniec lat 70., z trzecim mamy do czynienia obecnie. Konsekwencjami pierwszych dwch byy gbokie zmiany w brany: zmienia si model jej funkcjonowania, a take produkt i sposb konsumpcji. Poniszy tekst ma na celu przywoanie okolicznoci towarzyszcych poszczeglnym kryzysom, wskazanie zmian, jakie spowodoway oraz prb odpowiedzi na pytanie czy obecny kryzys moe by uwaany za szczeglnego rodzaju okres przejciowy, ktrego efektem bdzie nowy ksztat i model funkcjonowania brany fonograficznej.
Pocztki rozwoju brany fonograficznej i pierwszy kryzys

Od pocztku XXw. wiatowa gospodarka rozwijaa si bardzo intensywnie: w latach 1920 1929 produkcja przemysowa wzrosa w USA o 51%, w Niemczech o 28%, a w Wielkiej Brytanii o
Vogel, H. L., Entertainment Industry Economics: A Guide for Financial Analysis, Cambridge University Press, Cambridge, New York 2001, s. 232.
26%2.
Podobny
rozwj,
ktrego
intensywno
zdecydowanie
wzrosa
po
roku
1914,
charakteryzowa bran fonograficzn. Wygasy wwczas patenty na produkcj pyt i urzdze do nagrywania i odtwarzania muzyki, znajdujce si w rkach kilku przedsibiorstw amerykaskich, co spowodowao, e na rynku zacz si pojawia sprzt produkowany przez coraz liczniejsze firmy konkurencyjne (nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale i na innych rynkach, w tym na rynku polskim). Podobnie byo, jeli chodzi o toczenie pyt3. W cigu kilku lat liczba wytwrni w USA, z zaledwie kilkunastu, wzrosa do okoo dwustu. Coraz wiksza powszechno urzdze pocigna za sob rwnie wzrost zapotrzebowania na pyty: w 1929r. sprzedano ich 150 mln, 50% wicej ni w roku 19214. Wytwrnie, wspomagane przez nowe medium radio - budoway renom gwiazd muzycznych. Zacza si zmienia struktura brany: powsta system gwiazdorski, ktremu sprzyjay alianse firm fonograficznych z silnymi sieciami radiowymi. Samo czenie si lokalnych stacji radiowych w sieci pocigao za sob proponowanie podobnych audycji i podobnej muzyki mieszkacom rnych regionw, a wic pewn homogenizacj oferty w skali kraju i zwikszenie zasigu oddziaywania gwiazd. Wpyno to na uksztatowanie si strategii dziaania firm fonograficznych polegajcej na maksymalizacji sprzeday, czyli promowania nielicznych gwiazd i sprzedawania ich pyt w moliwie duych nakadach. Dziki radiu poszerzy si take krg odbiorcw muzyki, jej konsumpcja zacza si stawa masowa, czemu sprzyjaa popularno odbiornikw radiowych w gospodarstwach domowych: w 1921 w USA byy one wyposaone w 50 tys. radioodbiornikw, w 1929r. liczba ich signa 10 mln5. Radio ugruntowao te zwyczaj suchania muzyki w domu, na co zwraca uwag A. Alexander6. Z drugiej strony, radio okazao si pomocne w zwikszaniu rnorodnoci muzycznej: nadzieja na sukces, a wic sprzeda pyt artystw promowanych przez sieci radiowe zacza sprzyja poszukiwaniu nowych talentw, nowych gatunkw muzycznych. Radio dao nowoci, a promocja na antenie pozwalaa zmniejszy ryzyko, e nowo wydane przez wytwrnie pyty pozostan nieznane, co byo rwnoznaczne z porak artystyczn i duymi stratami finansowymi. Dziki nowemu medium zacza wzrasta sprzeda fonogramw, wzroso bowiem na nie zapotrzebowanie: od czasu gdy radio zaczo nadawa pyty w programie, wzrs ogromnie popyt na pyty w ogle. Radio, o ktrym sdzono, e zabije przemys gramofonowy, przyczynio si powanie do jego rozwoju, kada firma,
2
Jachowicz, P., Wielki Kryzys, szoki naftowe i obecny kryzys finansowy: prba analizy porwnawczej, w: Nauki spoeczne wobec kryzysu na rynkach finansowych, red. Osiski, J., Sztaba, S., Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009, s. 11. 3 Huygens, M., Baden-Fuller, Ch., Van Den Bosch, F.A.J., Volberda, H.W, Coevolution of Firm Capabilities and Industry Competition: Investigating the Music Industry 1877 1997, Rotterdam School of Management, Padziernik 2001, pdf, s. 20. 4 Huygens, M. i in., op.cit., s. 21. 5 Brochand, C., Histoire gnrale de la radio et de la tlvision en France 1921 1974, La Documentation Franaise, Paris 1994. 6 Alexander, A., Owers, J., Carveth, R., Hollifield, C.A., Greco, A.N., (ed.), Media Economics. Theory and Practice, Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, London 2004, s. 228.
ktra wypoycza pyty dla rozgoni radiowych stwierdza, e po koncercie dostaje mas telefonw z zapytaniem o tak czy inn pyt, usyszan przed chwil z gonika7. Okres rozwoju brany do czasu Wielkiego Kryzysu zaburzya pierwsza wojna wiatowa, miaa ona jednak inny wpyw na rynek amerykaski, a inny na europejski. Wikszo europejskich firm nagraniowych musiaa si w tym czasie przestawi na produkcj dla wojska, co spowodowao znaczcy spadek produkcji. Z drugiej jednak strony pyty z muzyk stay si wanym narzdziem propagandy, oddziaujc na emocje walczcych, tak wic nagrano w tym okresie i przekazano do dystrybucji kilka tysicy utworw o wydwiku patriotycznym8. Wysyano je nie tylko onierzom na front, ale i sprzedawano cywilom. Wojna dotkna gwnie Europ, dajc jednoczenie pocztek amerykaskiej dominacji nad wiatem, w tym dominacji kulturalnej. W Europie ucierpiay nie tylko fabryki pyt i sprztu. Nie byo take wielu chtnych na zakup pyt: potencjalni konsumenci walczyli na frontach, a dla tych, ktrzy pozostali, pyty nie stanowiy dbr pierwszej potrzeby. W tym czasie w Stanach Zjednoczonych pojawio si kilkudziesiciu nowych wydawcw fonogramw. Pod koniec wojny byo ich ju okoo 200: wydawali wtedy okoo 2 milionw pyt rocznie9. Przyczyn takiego rozkwitu amerykaskiego przemysu fonograficznego byo nie tylko osabienie fonografii europejskiej, ale rwnie blokada wymiany handlowej midzy nowym i starym kontynentem. Uniemoliwio to dostp do europejskich artystw i sprawio, e firmy amerykaskie musiay przenie swoje zainteresowanie na artystw lokalnych, ktrych muzyka kierowana bya do publicznoci rnych ras i narodowoci, stanowicej spor cz populacji i nowy, obiecujcy segment odbiorcw. W tym miejscu naley zwrci uwag na zmiany spoeczne, ktre zachodziy w wczesnym spoeczestwie i ktre podobnie jak elementy polityczne, ekonomiczne i technologiczne przyczyniy si do zmian w brany fonograficznej. Wynalazek T. Edisona fonograf i pniej E. Berlinera gramofon, stanowice technologiczne podwaliny przemysu fonograficznego, pojawiy si na rynku w momencie, gdy zacza rozkwita moda na suchanie muzyki w domu. Zwizane to byo, midzy innymi, ze zmianami dokonujcymi si w wczesnym spoeczestwie. Mielimy do czynienia z gwatown urbanizacj, czyli z migracj ludnoci ze wsi do miast oraz z rosnc rol klasy robotniczej i klasy redniej. Grupy te budoway wwczas swoj now tosamo, a konsumpcja kultury (produktw kultury) bya jednym z elementw jej tworzenia. Poza tym rozrost miast powodowa, e dostp do teatrw i sal koncertowych stawa si utrudniony, tak ze wzgldu na
Radioinformator, Polskie Radio, 1939r., (w): Lerski, T., Syrena Record. Pierwsza polska wytwrnia fonograficzna. 1904 1939, wyd. KARIN, New York Warszawa 2004, s. 101. 8 Watkins, G., Proof through the night : music and the great war, University of California Press, Berkeley, los Angeles, London, 2003, http://books.google.pl/books?id=DbnA3byXJMcC&printsec=frontcover&dq=%22proof+through+the+night+and+the+gr eat+war%22&ei=1xrcS5j0B6TGywSw_sSdCQ&cd=1#v=onepage&q&f=false, czerwiec 2010. 9 Tourns, L., Du phonographe au mp3. XIXe XXIe sicle. Une histoire de la musique enregistre, Autrement, Paris, 2008, s. 40.
wiksz liczb chtnych, jak i bardziej znaczc odlego dzielc mieszkacw przemysowych przedmie od centrw kultury10. E. Berliner, twrca koncepcji nagrywania i reprodukowania muzyki na pytach, ktry od pocztku zakada, e stan si one nonikiem muzyki11, e bdzie mona je atwo powiela, znakowa, transportowa i przechowywa, planowa te, e gramofon stanie si centrum domowej rozrywki12. Jego wynalazek spotka si z przychylnym przyjciem konsumentw, co sprawio, e intensywnie wroso zapotrzebowanie na pyty: ju w 1900 roku, w katalogu firmy Berliner Gramophone Company, znajdowao si 5000 tytuw pytowych13. Wzrastao rwnie zainteresowanie domowym sprztem grajcym: dla przykadu, w 1920r., w USA, 16% gospodarstw domowych byo wyposaonych w gramofon14. Masowym odbiorc muzyki w pierwszej poowie XXw. stay si wic gospodarstwa domowe nalece do klasy redniej15. Nie ulega wtpliwoci, e wynalazek ten pojawi si w momencie, gdy otoczenie spoeczno-ekonomiczne byo sprzyjajce, dlatego mg zadomowi si na rynku. Poza tym, w czasie pierwszej wojny i po jej zakoczeniu, nastpia w USA migracja czarnej ludnoci z poudnia do wielkich aglomeracji na pnocy kraju, co pocigno za sob rozpowszechnienie si czarnej muzyki. Byy to nowe grupy odbiorcw, ktre nareszcie zaczo by sta na zakup gramofonu oraz pyt. Pocztkowo muzyk t nagryway mae wytwrnie, zarzdzane przez czarnoskrych. Dopiero pniej, kiedy wielcy producenci, tacy jak Columbia, przekonali si, e Afro-Amerykanie mog stanowi znaczc dla wysokoci przychodw grup odbiorcw, zdecydowali si na zainwestowanie w bluesa, jazz i gatunki pochodne. Dziki wsparciu wiodcych na rynku firm, polegajcym przede wszystkim na tym, e kierowali nimi biali wydawcy16, ktrzy uwiarygodnili warto tej muzyki wrd biaych suchaczy, nagrania najpierw nazywane race records, a potem, eufemistycznie rythm and blues stay si popularne wrd szerszego grona odbiorcw, nie tylko czarnych. Due firmy, upatrujc w tym rodzaju muzyki obietnic wysokich przychodw, zaczy wykupywa czarne labele17, zapewniajc im w ten sposb midzynarodow sie dystrybucji i popularyzujc je poza USA18. Rozwojowi tego gatunku sprzyja rwnie fakt, e
Ibidem, s. 27. W odrnieniu od planw T. Edisona, ktry swj fonograf przeznacza przede wszystkim do zastosowa biurowych, by to wic raczej prototyp dyktafonu. 12 Kominek, M. Zaczo si od fonografu, PWM, Krakw 1986, s. 46. 13 Ibidem, s. 49. 14 Gabriel, Y., Lang, T., The Unmanageable Consumer. Contemporary Consumption and its Fragmentation, SAGE Publications, London,Thousand Oaks, New Delhi, 1995, s. 13. 15 Frith, S., The Industrialization of Popular Music, w: Frith, S., Taking popular music seriously: selected essays, Ashgate Publishing, Ltd., 2007, s. 99, http://books.google.pl/books?id=ZFBUsDpDTx4C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false, czerwiec 2010r. 16 Kenney, W., H., Recorded music in American Life: the Phonograph and popular memory, 1890 1945, Oxford University Press, Oxford, New York, 2003, s. 111, http://books.google.pl/books?id=Cvk_AP6LwUgC&printsec=frontcover&dq=%22recorded+music+in+american+life%22 &ei=BiLcS_mtMpTYywSo8IWzCw&cd=1#v=snippet&q=race%20records&f=false. 17 Label inaczej maa wytwrnia fonograficzna. 18 Tourns, L., op.cit., s. 42.
11
10
radiostacje nie byy pierwotnie zainteresowane nadawaniem tego typu repertuaru, mg si on wic rozpowszechnia wycznie dziki nagraniom19. Wszystkie te czynniki spowodoway wzrost sprzeday nagra przed Wielkim Kryzysem. W 1929r., czyli w przededniu Wielkiego Kryzysu, sprzeda pyt na wiecie ksztatowaa si w sposb nastpujcy:
19
Frith, S., op.cit., 100.
Tabela 1. Szacunkowa sprzeda fonogramw na rynkach krajowych przed Wielkim Kryzysem Ameryka Pn. i Pd. USA Argentyna Brazylia Kolumbia Wenezuela Peru Kuba Europa UK Niemcy Francja Hiszpania Wochy Szwecja Niderlandy Azja Indie Chiny Indonezja Malaje Japonia
150 mln < 1 mln < 1 mln > 1 mln > 1 mln > 1 mln > 1 mln
30 50 mln 30 mln 10 20 mln < 3 mln < 3 mln > 3 mln > 3 mln
< 2 mln < 2 mln > 2 mln 1 mln 10 mln
rdo: Gronow, P., The Record Industry: The Growth of a Mass Medium, Popular Music, Vol.3, Producers and Markets
1983, s. 62-63, http://links.jstor.org/sici?sici=0261-1430%281983%293%3C53%3ATRITGO%3E2.0.CO%3B2-P, pdf; Tourns, L., op.cit., s. 53.
Krach na giedzie w USA w 1929r. dotkn gwnie kraje uprzemysowione, takie jak Stany Zjednoczone i Niemcy, gdzie PKB, mierzony w cenach staych, w latach 19281932 spad o 25 do 30%20. Rwnie produkcja przemysowa obniya si tam o 40%, za w Anglii o 11%. Skutkiem kryzysu byo bankructwo wielu przedsibiorstw, a take wzrost bezrobocia. Na pocztku lat 30. amerykaski przemys nagraniowy prawie nie istnia21. Ze wzgldu na zmniejszenie siy nabywczej gospodarstw domowych gwatownie spada sprzeda nagra. W 1932r. sprzedano w Stanach Zjednoczonych zaledwie 6 mln pyt i 40 tysicy gramofonw22 (spadek by okoo 20-krotny w stosunku do roku 1927). W Europie kryzys, aczkolwiek nie tak gboki, rwnie dotkn bran. Mae firmy zbankrutoway, cz zostaa przejta przez najwiksze wytwrnie. Sprzeda dwch gwnych firm brytyjskich Gramophone Co. i Columbia Graphophone Co. spada w okresie 1928 1930 z 1,5 miliona funtw do 160 tysicy funtw. Mae firmy znikny z rynku gwnie z powodu specjalizacji, jakiej ulegy w okresie intensywnego rozwoju brany. Ograniczyy si one wwczas wycznie do nagrywania pyt, za toczenie musiay zleca duym koncernom, ktre produkoway rwnie wyposaenie do studiw nagraniowych oraz sprzt do odtwarzania pyt kierowany na rynek masowy. Spadek siy nabywczej gospodarstw domowych z powodu kryzysu spowodowa, e mae firmy fonograficzne nie przetrway zapaci23, nie miay one bowiem alternatywnego rda uzyskiwania przychodw.
Rozwj po Wielkim Kryzysie i drugi kryzys w brany fonograficznej

Pierwszy kryzys w brany fonograficznej spowodowa, e przeksztaceniu uleg podstawowy model biznesowy, zgodnie z ktrym funkcjonowaa ona wczeniej. W nowym modelu firmy, gwnie
20 21
Jachowicz, P., op.cit., s. 14. Kominek, M., str.71. 22 Ibidem. 23 Gronow, P., The Record Industry: The Growth of a Mass Medium, Popular Music, Vol.3, Producers and Markets 1983, s.62, http://links.jstor.org/sici?sici=0261-430%281983%293%3C53%3ATRITGO%3E2.0.CO%3B2-P, pdf.
wielkie koncerny, skupiy si na maksymalizacji sprzeday, uzyskiwaniu korzyci ze skali, w oparciu o masow promocj oraz o rozwijanie midzynarodowej sieci dystrybucji. Z kolei warunki polityczne i ekonomiczne, jakie zaistniay w czasie II wojny wiatowej, zachciy firmy nagraniowe do poszukiwania nowego nonika muzyki, ktrym staa si pyta winylowa. Pojawi si nowy produkt: album, na ktrym miecio si kilka utworw muzyki rozrywkowej oraz pene wykonania dzie klasycznych. Kiedy po okresie zaamania koniunktury pod koniec lat 20. pozostay na rynku wycznie najwiksze wytwrnie, okazao si, e wrd odbiorcw nastpia rwnie reorganizacja zwyczajw rozrywkowych. Pojawiy si bowiem produkty substytucyjne, takie jak radio i filmy dwikowe, ktre zastpiy pyty, bdce dotd gwnym produktem rozrywki. Skutkiem tego mniejsze rodki, jakimi dysponoway w tym okresie gospodarstwa domowe, musiay zosta podzielone midzy kilka rnych dbr, tak wiec sprzeda pyt spada. Wwczas wanie brana zacza rozwija strategi uzyskiwania przychodw z rozpowszechniania muzyki w tych nowych mediach. Gwnym ich rdem sta si publishing muzyczny24. Kolejnym rodkiem zaradczym, jaki zastosoway wielkie koncerny po Wielkim Kryzysie by ruch w kierunku koncentracji. Wtedy to zaczy si ksztatowa pierwsze imperia dwiku25, czyli oligopol, z ktrym mamy do czynienia rwnie dzisiaj. Z jednej strony majors26 zaczy wykupywa bankrutujcych producentw niezalenych, z drugiej za, do brany zaczy wchodzi wielkie firmy dziaajce dotd w obszarach niezwizanych z przemysem nagraniowym. Amerykaska cz Columbii staa si wasnoci sieci radiowej CBS, a inna sie radiowa RCA wykupia wytwrni Victor, potrzeboway one bowiem muzycznego wypeniacza do swoich radiowych programw27. Z kolei dwie firmy brytyjskie Gramophone His Masters Voice i Columbia poczyy si, dajc pocztek jednej z dzisiejszych majors, EMI, pochaniajc jednoczenie dwie do znaczce w owym czasie firmy europejskie: Lindstrm i Path, a take wiele maych firm niezalenych. EMI staa si wwczas najwiksz firm nagraniow na wiecie28. Uzyskaa kontrol nad prawie caym przemysem fonograficznym w Europie i pozostaa do lat 70. najsilniejsz firm europejsk. Jedynym jej konkurentem w momencie powstania byo Deutsche Grammophon. Nowym graczem, ktry wszed z impetem na ten rynek w 1929r. bya Decca. W 1934r.
Publishing muzyczny dziaalno polegajca na czerpaniu dochodw z eksploatacji praw do posiadanych dzie: wytwrnia, ktra wyprodukowaa jak piosenk otrzymuje tantiemy w momencie, gdy piosenka ta wykorzystania zostanie w mediach, reklamie, filmie itp. 25 Bishop, J., Building International Empires of Sound: Concentrations of Power and Property in the Global Music Market, Popular Music and Society, Routledge, X 2005, s.443 471, pdf. 26 Majors to wielkie, dzisiaj transnarodowe koncerny fonograficzne, dzielce midzy siebie przez przewaajc cz historii brany fonograficznej wiksz cz rynku. 27 Frith, S., op.cit., s.100. 28 EMI Group Ltd., The, w: Hoffman, F.W., Ferstler, H., Encyclopedia of Recorded Sound, Routledge, New York 2005, str.374.
24
zainstalowaa ona swoj fili w USA, a w 1939r. zajmowaa ju drugie miejsce, po EMI, na rynku brytyjskim29. Trzecim ze rodkw zaradczych na spadek sprzeday pyt, jaki wytwrnie staray si przyj, bya wojna cenowa. Proponowane przez nie ceny byy coraz nisze, jednak nie przynioso to oczekiwanej reakcji konsumentw: sprzeda nie zacza wzrasta. Dlatego te naleao rozway inn strategi dziaania. Zaproponowa j nowy gracz na rynku fonograficznym, firma Decca, ktrej pomysem na sukces w trudnej sytuacji bya agresywna reklama w prasie i na billboardach30. Wytwrnia ta wykorzystaa rwnie szczegln okoliczno zwizan z rozkadem kosztw produkcji pyt. Ze wzgldu na wysokie koszty stae produkcji i niskie reprodukcji, dziaaniem, ktre mogo przynie najwiksze korzyci, bya produkcja niewielu projektw w wykonaniu
renomowanych artystw i sprzeda ich, dziki szeroko zakrojonej promocji, w maksymalnie duych nakadach. Celem bya tutaj maksymalizacja sprzeday, nie za, jak ma to zazwyczaj miejsce w przypadku przedsibiorstw dziaajcych w innych obszarach gospodarki, maksymalizacja zysku. W zwizku z tym zmniejszono nakady na produkcj, koncentrujc j na niewielkiej liczbie artystw i uzyskano korzyci skali na poziomie marketingu, na ktry sta byo wycznie due firmy, co dawao im przewag na rynku. W tym wanie momencie niezwykle wan rol odegrao radio (sieci radiowe), wykorzystywane do reklamy nagra muzycznych. Dziki niemu uwaga publicznoci moga zosta skierowana na wybranych artystw. Zanim brana fonograficzna odzyskaa stan sprzed Wielkiego Kryzysu, pojawi si kolejny czynnik destabilizujcy, a mianowicie II wojna wiatowa. Zaszkodzia ona przede wszystkim, podobnie jak poprzednia wojna, europejskiemu przemysowi nagraniowemu. Cho cz wytwrni nie zaprzestaa produkcji, musiaa j w sporym stopniu ograniczy. Zoyo si na to kilka czynnikw. Po pierwsze, fonografia zacza by wykorzystywana jako rodek propagandy, co z jednej strony nie podobao si okupantowi. Z drugiej zostao skrztnie przez niego wykorzystane do wydawania materiaw niemieckich. Z tych wanie powodw zamknito w Polsce wytwrni Syrena Record31: okupanci obawiali si, e fabryka bdzie wykorzystywana do celw propagandowych (ju w okresie I wojny wydawano tam nagrania o charakterze narodowym, jak Mazurek Dbrowskiego czy Rot). Poza tym, znajdowaa si ona w rkach ydowskich przedsibiorcw, co byo jeszcze jednym argumentem przemawiajcym za jej likwidacj. Jeli chodzi o przemys amerykaski, wojna paradoksalnie pomoga w jego rozwoju. Od Wielkiego Kryzysu firmy nagraniowe w Stanach Zjednoczonych wracay powoli do dawnej formy. W samym tylko 1940r. sprzedano na tamtejszym rynku a 100 milionw pyt32 (dla porwnania: w 1929r. sprzeda osigna najwyszy do czasw II wojny poziom, a mianowicie 150 mln). Jednym z
29 30
Tourns, L., op.cit., s. 58. Frith, S., op.cit., s. 100. 31 Lerski, T., op.cit., s. 76. 32 Huygens, op.cit., str. 22.
dziaa, ktre podjto w tym okresie, a ktre miay na celu podniesienie morale amerykaskiej armii walczcej na rnych frontach wiata, byo nagrywanie specjalnych, wojennych piosenek. Byy one wysyane do amerykaskich jednostek wojskowych oraz nadawane przez American Forces Network33 wszdzie tam, gdzie trway dziaania wojenne34. W ten sposb, dziki amerykaskim onierzom, tamtejsza muzyka staa si bardzo popularna poza USA, co dao pocztek wiatowej ekspansji amerykaskich firm fonograficznych oraz zapocztkowao trwajcy do dzi trend amerykaskiej dominacji w muzyce. Dodatkowym elementem, dziki ktremu brana moga si intensywnie rozwija, by rozwj technologii. Sprzyjay mu midzy innymi badania prowadzone na potrzeby armii. W ten sposb wynaleziono, m.in., tranzystor, tam magnetyczn oraz nowy nonik pyt winylow, ktre zmieniy sposb produkcji muzyki i wpyny na obnienie jej kosztw. Powodem rozpoczcia bada nad nowym nonikiem, poza chci obnienia kosztw produkcji oraz polepszenia jakoci nagrywanej muzyki, byy kopoty z pozyskiwaniem szelaku, z ktrego toczone byy pyty gramofonowe. By on importowany z Azji, co w czasie wojny byo utrudnione, poza tym zgromadzone w wytwrniach zapasy tego materiau zostay w duej czci zarekwirowane na potrzeby wojskowe. Dlatego te podjto prby zastpienia tego surowca innym. Skutkiem tego maa pyta szelakowa, ktrej wad by gwnie krtki czas trwania nagranej na niej muzyki, wynoszcy zaledwie 4 minuty, a take krucho, zostaa zastpiona pyt winylow. Powstay dwa alternatywne standardy: pyta o 33 obrotach, tzw. longplay oraz pyta o 45 obrotach, czyli singiel. Prawa do longplaya znajdoway si w rkach wytwrni CBS. Inna dua, amerykaska firma RCA zaproponowaa jako nonik pyty winylowe o 45 obrotach. Wtedy to CBS zdecydowao si na darmowe przekazanie swojej licencji nowym firmom, ktre zaczy si wwczas pojawia na rynku amerykaskim, skutkiem czego to wanie jego nonik longplay zacz si gwatownie rozpowszechnia. Uwolnienie patentu sprawio, e nastpia w brany fonograficznej
dekoncentracja (albo, inaczej ujmujc decentralizacja produkcji, jak nazywa to S. Frith), liczba maych wytwrni wzrosa, tym razem z 11 w 1949r. do ponad 200 w 1954r.35 Wtedy te pozostae due firmy przekonay si do tego wanie standardu: sta si on gwnym nonikiem muzyki a do pocztku lat 80. XXw. Mona si zastanawia nad przyczynami decyzji CBS dotyczcej uwolnienia patentu, skoro wasno technologii decydowaa wwczas o wpywach na rynku fonograficznym. Koncern CBS, inwestujc w opracowanie pyt dugograjcych, musia walczy z powanym konkurentem, ktrego nonik mia wiele zalet: przede wszystkim by taszy w produkcji i dystrybucji, mg wic by sprzedawany po o wiele niszych cenach. Poza tym wpisywa si w tradycj pyt zawierajcych
33 34
Amerykaskie radio prowadzone przez armi amerykask. Tourns, L. op.cit., s. 68. 35 Kominek, M., op.cit., s.102.
jeden utwr na stronie, czyli pyt szelakowych, do ktrych przyzwyczajeni byli odbiorcy. CBS zdawa sobie spraw, e powodzenie nowego standardu zaleao od jego masowego wprowadzenia na rynek, dlatego udostpni go wszystkim nowym podmiotom. Poniewa by on rwnoczenie wacicielem kilkudziesiciu stacji radiowych w USA oraz jednej z trzech najwikszych amerykaskich wytwrni firmy Columbia, ktr wykupi w 1938r., mg zapewni sukces swoim produktom wykorzystujc, z jednej strony, promocj w radiu i, z drugiej, si innowacji maych firm w zakresie repertuaru. Szeroka promocja miaa rozpowszechni produkcj Columbii (CBS) na nowym noniku. Z kolei niewielkie labele, dziaajce w skali lokalnej, a wic zarwno blisko nowych gatunkw muzyki i wykonawcw, jak i blisko odbiorcw zapewniy wsparcie oddolne, take popularyzujc longplay. Warto zaznaczy w tym miejscu, e mimo wprowadzenia na rynek longplaya, jako dominujcego formatu dwiku, wiele wytwrni niezalenych wydawao swoje produkcje na singlach, co przyczynio si w owym okresie do zmian w brany fonograficznej, tym razem w dziedzinie dystrybucji. Produkcja, skadowanie i transport singli byy tasze ni pyt dugograjcych. W zwizku z tym zaczy si rwnie pojawia nowe kanay dystrybucji: powstao wiele nowych firm dystrybucyjnych, ktre rozpowszechniay nagrania maych wytwrni, a pyty byy sprzedawane w bardzo wielu miejscach, nie tylko w wyspecjalizowanych w tej dziedzinie sklepach muzycznych. Sprzedawano je w domach towarowych, supermarketach, drogeriach, a nawet na stacjach benzynowych36. Rwnie tama magnetyczna, ktr zaczto wykorzystywa w studiach nagra po II wojnie wiatowej, okazaa si istotnym wynalazkiem dla rozwoju brany fonograficznej. Jedn z pierwszych firm, ktre wprowadziy ten sprzt do studiw bya Deutsche Grammophon Ges (Niemcy, 1946r.). W Anglii jej ladem posza EMI (1948r.). Wkrtce wszystkie wytwrnie porzuciy star metod rejestracji na pytach na korzy zapisu magnetycznego. Technologia ta pozwolia na znaczne obnienie kosztw staych nagrania: tam mona byo, po pierwsze, montowa, co uatwio nagranie i skrcio jego czas37. Po drugie, magnetofon by sprztem przenonym, z atwoci wic dawao si go instalowa w salach koncertowych. Pojawia si moliwo nagrywania na ywo, a wic proponowania dodatkowego produktu w ramach jednego projektu artystycznego38. W ten
Ibidem, s. 110. W przypadku nagrywania muzyki w studiu na pyty (nacinanie w matrycy zapisu cieki dwikowej), jeli nagranie si nie udao, naleao cao nagrywa jeszcze raz na nowej pycie. Technologia ta bya w zwizku z tym do droga, wymagaa bowiem duszego czasu, potrzebnego na wielokrotny zapis caego utworu na oddzielnych nonikach. Stosunkowo kosztowne byy rwnie same pyty i sprzt do zapisu dwiku. Magnetofony i tamy magnetyczne byy nie tylko porczniejsze w obsudze, ale pozwalay na nagrywanie utworu po kawaku, poza tym raz nagrana tama moga by wielokrotnie wykorzystywana do kolejnych nagra. 38 Produktem zasadniczym by album studyjny, ktry pniej by promowany poprzez wykonywanie utworw w nim zawartych na koncertach. Wydanie koncertowe byo produktem dodatkowym, dajcym konsumentom, ktrzy nie mogli uczestniczy w wydarzeniu na ywo, pewn jego namiastk, za tym, ktrzy w koncercie uczestniczyli, pamitkow rejestracj takiego wydarzenia.
37
36
10
sposb zwikszaa si liczba potencjalnych nabywcw, czyli nowy segment konsumentw muzyki. Obnienie kosztw produkcji umoliwio wejcie na rynek nowym podmiotom, maym, lokalnym wytwrniom, ktre zaczy otwiera niezbyt duym kosztem wasne studia nagraniowe39. Po raz kolejny wpyno to na zmian ukadu si w brany fonograficznej i zapowiedziao nastpny etap jej intensywnego rozwoju. Innym skutkiem obnienia kosztw nagrania by wzrost rnorodnoci muzyki oferowanej w postaci fonogramw. Z jednej strony nowe, mae labele, mogy proponowa mniej popularny, lokalny, niszowy repertuar. Z drugiej, take due firmy nagraniowe zadbay o rozszerzanie oferty, zaczy wic siga po muzyk, ktra dotd nie bya nagrywana, albo nagrywana w niewielkim stopniu, jak na przykad barok i muzyka dawna40. Rwnie i w tym wypadku skutkiem byo pojawienie si kolejnego, dodatkowego segmentu konsumentw muzyki, ktrzy wczeniej mogli sucha ulubionych gatunkw bd w lokalnych rozgoniach radiowych, bd te wycznie w postaci koncertw. Po tamie magnetofonowej przysza kolej na kaset magnetofonow, produkt firmy Philips Phonographische Industries. Philips udziela licencji na wykorzystywanie nowej technologii wszystkim zainteresowanym, tak wic wynalazek ten szybko rozprzestrzeni si na caym wiecie. Szacuje si, e liczba nagranych kaset produkowanych co roku w Stanach Zjednoczonych w latach 1970 1980 bya taka sama, co pyt dugograjcych41. Wytwrnie, dziki wydawaniu albumw rwnolegle na dwch nonikach, zwikszyy w ten sposb swoje przychody, trafiajc z produktem do nowej grupy odbiorcw. Dokonay one segmentacji konsumentw na tych, ktrych byo sta na zakup droszego sprztu do odtwarzania pyt winylowych i dla ktrych jako muzyki oraz pewien rytua zwizany ze suchaniem byy istotne. Drug grup byli modzi ludzie, o mniejszych zasobach finansowych, ktrzy mogli sobie pozwoli na zakup zaledwie przenonego odtwarzacza42. Przejawiali oni te wiksz skonno do indywidualizacji konsumpcji muzyki oraz mobilnoci suchania, dlatego nowy nonik mg zaspokoi ich nowe potrzeby. Kaseta oferowaa ciek dwikow trwajc duej, ni cieka na pycie winylowej (nawet 120 minut) i pozwalaa odbiorcy na tworzenie na niej wasnych kompilacji muzyki. Z kolei odtwarzacze kaset, montowane najpierw w samochodach, pniej w przenonych radiach tranzystorowych i w kocu w walkmanach zapewniay mobiln form konsumpcji. Kaseta magnetofonowa wywara jeszcze inny wpyw na bran fonograficzn. Uznano mianowicie, e jest ona odpowiedzialna za kryzys przejawiajcy si znaczcym spadkiem sprzeday fonogramw. Poniewa dawaa moliwo taniego zapisywania dwiku, zaczto j w
Gronow, P., op.cit., s. 70. Tourns, L., op.cit., s. 84. 41 Ferstler, H., Cassette, w: Encyclopedia of recorded sound, New York, London, Routledge, 2005, s. 171. 42 Walkman kosztowa na pocztku 40000 jenw, czyli 130 USD. Przez 10 lat Sony sprzeda 50 mln egzemplarzy Walkmana (http://lowendmac.com/orchard/06/0915.html), lipiec 2009.
40
39
11
owym czasie wykorzystywa do masowego wykonywania nielegalnych kopii. Wtedy wanie narodzio si piractwo muzyki nagranej. Zarwno czynniki ekonomiczne, jak i technologiczne nie byy jedynymi, jakie miay wpyw na ksztat brany fonograficznej po Wielkim Kryzysie. Skutki ich oddziaywania wydatnie wspomg powojenny, tzw., baby boom43, kiedy to w latach 1945 1975 populacja europejska wzrosa z 360 do 460 mln mieszkacw44. Pokolenie baby boom, to publiczno rocknrolla, angielskiej muzyki pop i wielkich muzycznych festiwali, to uczestnicy rewolucji obyczajowej, ktra rozpocza si w latach 60. XXw. i bya czci gbszych zmian zachodzcych w spoeczestwie w tym okresie. Mielimy wwczas do czynienia ze zmian hierarchii wartoci spoecznych, z odrzuceniem autorytetw, takich jak szkoa, rodzina i koci, z nowymi ideologiami i ruchami spoecznymi. Wizao si to z uprzemysowieniem, a wic i popraw warunkw ycia mieszkacw cywilizacji zachodnioeuropejskiej, z rozwojem konsumpcjonizmu i wzrostem wadzy pienidza. Amerykanie wydawali wwczas 1/7 PKB na rozrywk45. Modzie nieznajca trudw wojny, wychowana w dobrobycie, odrzucaa wartoci swoich rodzicw, ktrzy zaakceptowali t rewolt i, w miejsce dyscypliny, zaczli propagowa model lunego, bezstresowego wychowania46. G. Gierszewska i M. Romanowska wskazuj, e baby boom nie tylko wykreowa nowe dziedziny wytwrczoci, przyspieszy wprowadzenie innowacji technicznych do produkcji masowej, ale take przynis nastpstwa strategiczne w postaci rozwoju przemysu produkujcego wyroby na potrzeby nastolatkw47. Bya to modzie spragniona zabawy i duo mniej powana, ni poprzednie, wojenne pokolenie. Miaa te rodki na to, by kupowa pyty, chodzi na koncerty i tace. Po raz pierwszy modzi ludzie mogli sami decydowa o tym, jakiej muzyki suchaj. Ze zmian tych skorzysta przemys nagraniowy, bowiem wanie dziki nim zacz zdobywa popularno rocknroll48, majcy swoje korzenie w czarnym, wci jeszcze niezbyt powszechnym rythmnbluesie. By zjawiskiem nie tylko muzycznym, ale i spoecznym: by now, mod muzyk, muzyk buntu przeciw zasadom wyznawanym przez rodzicw49. Przyczyn popularnoci tego gatunku i jego najbardziej znanego przedstawiciela Elvisa Presleya mona si dopatrywa z jednej strony w charakterze muzyki, a z drugiej w osobowoci artysty. Cechy te utrafiy w gusta i potrzeby pokolenia nastolatkw okresu powojennego.
43 44
Baby boom wy demograficzny. Tourns, L., op.cit., s. 88. 45 Boyer, P.S., Clark, Jr. C.E., McNair Hawley, S., Kett, J.F., Rieser, A., The Enduring Vision : A History of American People, Cengage Learning, 2009, http://books.google.pl/books?id=GnYBnEYL3wC&dq=baby+boom&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s. 46 Escoffier, J., McDarrah, F.W., Sexual Revolution, Thunder's Mouth Press, 2003, http://www.amazon.com/reader/1560255250?_encoding=UTF8&*Version*=1&*entries*=0#reader_1560255250. 47 Gierszewska, G., Romanowska, M., Analiza strategiczna przedsibiorstwa, PWE, Warszawa 2009, s. 33. 48 http://www.history-of-rock.com/teenagers.htm, lipiec 2009. 49 DAnjou, L.J.M., The riddles of rocknroll, s. 4, http://publishing.eur.nl/ir/repub/asset/886/SOC017.pdf.
12
Opisane wyej zmiany day szans rozwoju maym wytwrniom fonograficznym, co byo spowodowane przede wszystkim tym, e na przeomie lat 40. i 50. majors koncentroway si na wydawaniu muzyki najbardziej popularnej, uznajc nowe gatunki, takie jak rocknroll, za nieopacalne. Podejcie to sprawio, e pojawia si w brany luka dla niewielkich,
przedsibiorczych podmiotw, ktre zaczy inwestowa w t wanie muzyk. Powstay wtedy wytwrnie, takie jak Atlantic Records, Imperial, Dot, Sun, Chess, ktre wsppracoway z lokalnymi radiostacjami50, skupiajc si na wydawaniu gatunkw niszowych. Zdaway sobie one spraw, e pojawili si na rynku nowi konsumenci muzyki, ktrzy oczekiwali rnorodnoci stylw. Owe lokalne radiostacje, w liczbie okoo 70051, suchane byy pocztkowo przez czarn publiczno, powoli jednak zaczli ich take sucha modzi biali. Ocenia si, e we wczesnych latach 50. a 20 do 30% suchaczy czarnych stacji radiowych, czyli nadajcych rythmnbluesa i pniej rocknrolla, stanowili biali52. Synergia ta, czyli dziaania lokalnych stacji radiowych i maych producentw nagra staa si wanie kolebk rocknrolla. Dziki niemu, pod koniec lat 50., maym wytwrniom niezalenym udao si zaj cakiem znaczn cz rynku. Podczas gdy w 1955r. wart on by 277 mln USD, a 75% znajdowao si w rkach wielkich firm nagraniowych, ju w 1959r. udzia ten spad do 34%, za cakowita warto rynku wynosia 603 mln USD53. Odpowiednikiem sukcesu rocknrolla bya w Wielkiej Brytanii, Europie, a pniej na wiecie beatlemania. Popularno The Beatles, a take Rolling Stones i innych grup muzycznych wpisujcych si w gatunek pop, ktre stay si szybko wiatowymi gwiazdami sprawia, e wielkie wytwrnie zaczy odzyskiwa udziay w rynku. One bowiem posiaday prawa do hitw produkowanych przez tych wykonawcw, a popularno nowym gwiazdom gwarantowaa midzynarodowa dystrybucja pyt54. Nastpi koniec okresu dekoncentracji w brany fonograficznej i zacz si ksztatowa nowy oligopol. Tylko w latach 1973 1978 warto sprzeday na wiecie wzrosa z 4,75 mld USD do 7 mld USD55, podczas gdy okoo 50% udziau w rynku miao pi midzynarodowych koncernw: trzy amerykaskie - CBS, Warner i RCA oraz dwa europejskie EMI i PolyGram56. W latach 50. i 60. w krajach rozwinitych mona byo obserwowa intensywny rozkwit gospodarczy. rednie tempo wzrostu gospodarczego USA wynioso 3,7%, a RFN 5,9%. Jedynie gospodarka Anglii wzrastaa w wolniejszym tempie 2,8% rocznie57. wietna koniunktura
50 51
Huygens, M. i in., op.cit., s. 23. Coleman, M., Playback. From the Victrola to Mp3, 100 Years of Music, Machines, and Money, Da Capo Press, 2003, s. 77. 52 Clarke, D., The Rise and Fall of Popular Music, Viking, London 1995, w: L.J.M. dAnjou, op.cit., s. 11. 53 Huygens, M. i in., op.cit., s. 24. 54 Tourns, L., op.cit., s. 110. 55 Burnett, R., op.cit., s. 44 45. 56 Herman, E.S., McChesney, R.W., The Global Media. The New Missionaries of Global Capitalism, Cassell, London and Washington, 1997,s. 20. 57 Jachowicz, P., op.cit., s. 18.
13
ekonomiczna, w poczeniu z innymi czynnikami technologicznymi i spoecznymi sprawia, e brana notowaa wzrost na poziomie nawet 20% rocznie, w 1975r. sprzedano na caym wiecie okoo 1,5 mld pyt58. Sprzeda na wybranych wiatowych rynkach przedstawiaa si w tym okresie w sposb nastpujcy:
Tabela 2. Sprzeda fonogramw na wybranych wiatowych rynkach w latach 1945 1980 (mln szt.) 1945 USA Wlk. Brytania RFN Francja Japonia Hiszpania Niderlandy Wochy Kanada Meksyk ZSRR Brazylia 109 1960 600,0 72,7 27,6 1970 1 660,0 114,0 87,0 62,3 153,9 14,5 15,3 31,0 43,5 21,9 172,6 16,6 1980 3 682,0 170,4 199,1 143,9 219,8 45,9 45,5 44,2 84,5 82,6 204,0 54,0
rdo: Gronow, P., op.cit., s. 66-70.
Tymczasem kolejny nagy kryzys przydarzy si brany fonograficznej pod koniec lat 70. XXw., czyli kilka lat po kryzysie naftowym, ktry dotkn gospodark wiatow. Za jego przyczyny uznaje si, poza niekorzystn koniunktur, ktra spowodowaa spadek siy nabywczej gospodarstw, take pojawienie si na rynku innych rodzajw rozrywki, takich jak gry video i filmy na video, mogce stanowi substytut dla pyt. Nisze wydatki na rozrywk musiay by wic dzielone pomidzy jej rne rodzaje, co odbio si niekorzystnie na sprzeday muzyki. W Stanach Zjednoczonych sprzeda fonogramw spada o 11%, a Wielkiej Brytanii o 20%59. Przedsibiorstwa fonograficzne, poza wymienionymi wyej elementami, uznay jeszcze jeden czynnik winnym kryzysu. Byo nim piractwo na kasetach magnetofonowych dokonywane z jednej strony przez uytkownikw indywidualnych, na wasny uytek i z drugiej przez podmioty dziaajce nielegalnie na rozwijajcych si rynkach i kopiujce muzyk w celu jej sprzedawania. wiatowymi centrami tej dziaalnoci byy w tym czasie Azja Poudniowo-Wschodnia, Indie i Ameryka aciska. W Stanach Zjednoczonych ju w 1971r. rynek bootlegw60 na kasetach by wart 100 mln USD61. Dziesi lat pniej kolekcjonerzy nagra wyprodukowali tam rocznie, w postaci kopii magnetofonowych do wasnego uytku, rwnowarto 564 mln longplayw, czyli 20% wicej,
Chiavelli M.A., Etude sur lvolution de la concentration des prix dans lindustrie et le commerce du disque en France , Luxembourg, Office des publications officielles des Communauts europennes, 1979, w : Tourns, L. op.cit., s.76. 59 Frith, S., op.cit., s. 111 60 Bootleg - angielski termin oznaczajcy nagranie muzyczne rozpowszechniane bez zgody autora. 61 Ferstler, H., Pirated recordings, w: Encyclopedia of Recorded Sound, op.cit., s. 839.
58
14
ni wyniosa roczna produkcja pyt w USA w 1982r. Podczas gdy w 1980r. prywatne kopiowanie wzroso na tym rynku o 24%, produkcja pyt spada o 16%62. Wedug szacunkw British Phonographic Industry, straty przemysu pytowego z powodu domowego kopiowania pyt wyniosy w 1980r. 200 mln funtw63. Trudna sytuacja spowodowana bya rwnie bdami w zarzdzaniu, jakie popeniy wytwrnie. Zbyt optymistycznie szacoway one przychody ze sprzeday modnego wwczas gatunku muzyki disco, zrezygnoway z poszukiwania nowych talentw i ograniczyy si do promowania dotychczasowych gwiazd, inwestujc w t dziaalno ogromne budety. Sprawio to, e wydatki na marketing, promocj i co za tym idzie dystrybucj, znacznie przerosy oczekiwane przychody. Wzrosy sumy, za ktrych pomoc opacano didejw i stacje radiowe, skaniajc ich w ten sposb do czstego grania w dyskotekach i nadawania w radiu modnych piosenek disco. Drugim bdem wielkich producentw byo po rozwiniciu globalnych sieci dystrybucyjnych wzicie na siebie caego ryzyka zwizanego z niesprzedanymi pytami, a take z brakiem dostosowywania nakadw do rzeczywistego zapotrzebowania na rynku. Dlatego te wytwrnie ponosiy ogromne straty zwizane z systemem dystrybucji, co mogo by jedn z przyczyn kryzysu. Brana fonograficzna, chcc przeciwdziaa recesji, zastosowaa podobn strategi, jak w trakcie poprzedniego kryzysu: zacza przeznacza maksymalnie due nakady na marketing niewielkiej liczby gwiazd, ktre promowane byy w radiu, a take w nowej telewizji muzycznej MTV oraz w filmach. Skutkiem tej strategii by wydatny spadek rnorodnoci oferty muzycznej. Wedug S. Fritha, jeszcze w latach 70. wypuszczano na rynek okoo 4-5 tys. nowych albumw rocznie. W latach 80. byo ich ju zaledwie 2 tys64.
Trzeci okres rozwoju brany fonograficznej: od kryzysu z lat 70. do dzisiaj

Kryzys w brany trwa do roku 1982, pniej sprzeda pyt zacza stopniowo wzrasta. Dopiero jednak w 1984r. osigna ona poziom z roku 1979, czyli sprzed kryzysu. W latach 1986 1996 rosa rocznie rednio o 7% (warto realna)65. W poowie lat 90., czyli w momencie, w ktrym rozpoczy si kolejne, gwatowne zmiany w brany fonograficznej, osigna najwysz warto w historii: okoo 40 mld USD. Jednym z elementw, ktre przyczyniy si do rozwoju brany po kolejnym kryzysie byo pojawienie si telewizji muzycznej. Pierwsz stacj byo MTV, zaoone w 1981r., pokazujce teledyski. Ich dobr dokonywany by tam wedug popularnoci piosenek na amerykaskich listach przebojw. Wan czci dziaa marketingowych i w zwizku z tym skadow produktu muzycznego zacza by dbao o wizerunek artystw, podobnie jak tworzenie teledyskw i
62 63
Kominek, M., op.cit., s. 140. Ferstler, H., Pirated recordings, w: Encyclopedia of Recorded Sound, op.cit., s. 839. 64 Frith, S., op.cit., s. 101. 65 Throsby, D., The Music Industry in The New Millenium. Global and Local Perspectives, Paper Prepared for The Global Alliance for Cultural Diversity, Division of Arts and Cultural Enterprise, UNESCO, Paris, October 2002, pdf, s. 3.
15
nadawanie ich w stacjach muzycznych oraz oglnych. Bardzo szybko okazao si, e tam, gdzie nadawane byy teledyski, w znaczcy sposb wzrastaa sprzeda pyt zawierajcych dany utwr, a wykonawcy stawali si supergwiazdami. Dobrym przykadem jest tu album Thriller Michaela Jacksona, ktry sprzeda si w 36 mln egzemplarzy66, za jednym ze skadnikw sukcesu tego albumu by zrealizowany ogromnym nakadem rodkw video-klip. Innym przykadem moe by sukces hitu Lambada. Piosenka ta uyta zostaa w reklamie napoju Orangina, a wic bardzo czsto pojawiaa si w telewizji, rwnie w postaci klipu, co spowodowao, e w cigu roku singiel ten sprzeda si na wiecie w dziesiciu milionach egzemplarzy67. MTV zacza powoli rozszerza swj repertuar, wczajc do niego nowe gatunki muzyki i nowych wykonawcw, a teledyski staway si maymi dzieami sztuki, na ktre przeznaczano coraz wiksze budety. Poza tym, bdc stacj nadajc w skali globalnej, wydatnie przyczynia si do kreowania globalnych gwiazd, a wic do umocnienia systemu gwiazdorskiego. Stacja ta docieraa potencjalnie do 400 mln widzw w 166 krajach68. Jej zasig przeoy si na wzmocnienie pozycji rynkowej duych koncernw fonograficznych, ktre posiaday prawa do wydawania nagra tych gwiazd: mogy one, dziki globalnej telewizji, a co za tym idzie globalnej promocji, intensyfikowa strategi maksymalizacji sprzeday i stosowa korzyci skali. Badacze brany fonograficznej zgodni s jednak co do tego, e gwnym czynnikiem, ktry uratowa przemys nagraniowy i przyczyni si do jego gwatownego rozwoju od pocztku lat 80. XXw., byo wynalezienie pyty kompaktowej, czyli cyfrowego nonika muzyki. Premiera CD odbya si w Japonii, w 1982r. Elementem, ktry zagwarantowa nowemu wynalazkowi status standardowego nonika bya bez wtpienia decyzja obu firm, ktre byy jego twrcami Sony i Philipsa o udostpnieniu wszelkich informacji technologicznych zwizanych z produkcj pyt kompaktowych69. W ten sposb firmy konkurencyjne mogy zacz stosowa now technologi bez ogranicze, za konsumenci mogli przyj bez obawy nowy standard, co wpyno na intensywny wzrost sprzeday nagra na CD. Sprzeda pyt kompaktowych rosa bardzo szybko od momentu ich wprowadzenia na rynek, czyli od roku 1982. Formatem dominujcym bya wwczas kaseta magnetofonowa, ktrej sprzeda w 1986r. signa 350 mln sztuk. W tym samym roku longplayw sprzedano 110 mln, za CD 50 mln70. Rok 1988r. by pierwszym, w ktrym sprzedano wicej CD, ni LP. Sprzeda pyt winylowych spada gwatownie z 1,2 mld sztuk do zaledwie 128 mln w latach 1981 1992, kiedy to przestano je waciwie produkowa. We wspomnianym okresie sprzeda kaset potroia si, osigajc 1,551 mld
66 67
Hoffmann, F. W., Ferstler, H., Disc, w: Encyclopedia of recorded sound, op.cit., s. 296 311. Tourns, L. op.cit., s.129. 68 Kowalski, T., Jung., B., Media na rynku. Wprowadzenie do ekonomiki mediw, WAiP, Warszawa 2006, s. 179., s.209. 69 Tourns, T., op.cit., s. 127. 70 Coleman, M., op.cit., s. 165.
16
sztuk, za wzrost sprzeday CD okaza si jeszcze wikszy: z 50 mln pyt sprzedanych w 1986 do 1,152 mld w 1992r.71
Rysunek 1. Udzia poszczeglnych nonikw w wiatowej sprzeday w 1992r.
rdo: R. Burnett, The global jukebox. The international music industry, Routledge, London & New York 1996,s. 46.
Mimo duych waha sprzeday muzyki na poszczeglnych nonikach, jej warto zwikszya si z 12 mld do 29 mld USD. W USA i Wielkiej Brytanii sprzeda osigna najwiksz w dziejach przemysu warto w roku 1988. Za jedn z przyczyn wzrostu sprzeday fonogramw uznaje si lepsz w porwnaniu z LP jako nagra: na CD nie sycha byo szumw i trzaskw charakterystycznych dla winyli, co okazao si kuszce dla mionikw muzyki. Dlatego jedn z pierwszych reakcji bya ch wymiany kolekcji pyt dugograjcych na pyty kompaktowe. Stworzyo to moliwo wydania bdcych w posiadaniu wytwrni katalogw po raz kolejny, na nowym, lepszym noniku. Wydawano nie tylko pene albumy, ale take rozmaite kompilacje i zestawy pyt. Z jednej strony lepsza jako oferowanych nagra stanowia dla producentw uzasadnienie wyszej ceny. Z drugiej za wytwrnie, nie ponoszc kosztw produkcji ani promocji, mogy uzyska due przychody ze sprzeday CD. H. Vogel ocenia, e przychody z wykorzystania katalogw mog stanowi poow caych przychodw duej wytwrni i a trzy czwarte jej zyskw72, chocia N. Curien i F. Moreau podaj, e reedycje, kompilacje, wydania specjalne jednej z najwikszych firm EMI stanowi zaledwie jedn trzeci obrotw firmy73.
71
IFPI, 1993r., (w): R.Burnett, The global jukebox. The international music industry, Routledge, London & New York 1996, s. 45. 72 Vogel, H.L., op.cit., s. 253. 73 Curien, N., Moreau, F., Lindustrie du disque, La Dcouverte, Pary 2006, s. 28.
17
Kiedy Sony i Philips poczyy siy w celu wprowadzenia wsplnego standardu, poparcie dla CD zgosiy takie firmy, jak Akai, Dual, Grundig, Matsushita, Nippon Columbia (Denon) i Revox. Byy to w owym czasie jedne z wiodcych na rynkach europejskim, amerykaskim i dalekowschodnim firm produkujcych sprzt do odtwarzania muzyki. Sony oraz Philips, poza produkcj sprztu, wydaway take pyty. Podobnie byo w przypadku Nippon Columbii oraz kilka lat pniej Matsushity (przeja ona w 1990r. jedn z amerykaskich majors - MCA). Pyty kompaktowe oraz odtwarzacze byy dobrami komplementarnymi, tak wic promocja nowego standardu wpywaa na wzrost sprzeday jednego i drugiego dobra, co zwikszao przychody produkujcych je koncernw poprzez strategi dywersyfikacji ich rde. Pierwsze odtwarzacze pyt kompaktowych byy drogie, bowiem kosztoway midzy 700 a 1000 USD. Kupowali je wic nieliczni konsumenci cenicy szczeglnie wysok jako dwiku, a take mionicy muzyki klasycznej i jazzu. Jednak ju w 1983r., w Japonii, ceny odtwarzaczy spady do 500 USD, co spowodowao wiksze zainteresowanie konsumentw nowym nonikiem74. W kolejnych latach, kiedy CD zyskiway na popularnoci, coraz wicej firm produkowao odtwarzacze na licencji Philipsa i Sony. Skutkowao to dalszym spadkiem cen i w zwizku z tym - zachcio coraz szersze rzesze konsumentw do zakupu nowego sprztu audio. Kolejn przyczyn popularnoci nowego nonika bya porczno uytkowania, a take mobilno, ktra wczeniej przyczynia si do sukcesu kasety magnetofonowej. Poczenie zalet Walkmana, czyli mobilnoci, niewielkiego rozmiaru i przystpnej ceny (okoo 200 USD75), z zaletami CD, a mianowicie lepszym dwikiem, wyszej jakoci nonikiem, ktry nie ulega degradacji w miar uytkowania oraz moliwoci programowania, oferowa Discman, take wyprodukowany przez Sony. Miniaturowy, przenony odtwarzacz pyt kompaktowych pojawi si na rynku ju dwa lata po premierze pyty kompaktowej. Kiedy za w 1988r. pojawiy si pyty kompaktowe z moliwoci zapisu CD-R pyta zyskaa przewag nad kaset, uytkownik mg bowiem tworzy na niej wasne skadanki z muzyk w doskonaej, cyfrowej jakoci. Przenone odtwarzacze kaset i pyt CD (walkmany, discmany) sprawiy, e suchanie muzyki mogo zacz si odbywa poza domem, czyli w czasie, ktry konsument dawniej traci pomidzy innymi wykonywanymi codziennie czynnociami: chodzc, biegajc, jadc autobusem, bd samochodem. Przenono sprawia, e wyduy si czas, jaki amator muzyki mg powici na jej suchanie, a wic wzroso te na ni zapotrzebowanie. Potwierdza to opinia H. Vogela, ktry podaje, e przecitny Amerykanin powica 9,1% czasu przeznaczonego na rozrywk na suchanie muzyki, czyli 5 razy wicej, ni 30 lat temu76.
74 75
Kominek, M., op.cit., s. 215-216. Cena przybliona , wedug kursu yena z 1985r. (Bank of Japan); From a Small Piece of Wood, http://www.sony.net/Fun/SH/1-21/h1.html, luty 2010. 76 Dane z 2001r. W 1970 r. byo to 2,6% ; Bourreau, M., Labarthe-Piol, B., Un point sur la musique et Internet, BLP 30.12.2003., http://gdrtics.u-paris10.fr/pdf/doctorants/2004_Labarthe.pdf.
18
Tymczasem cyfrowa rejestracja dwiku oraz wprowadzenie na rynek pyty kompaktowej i sukces, jaki na nim odniosa sprawiy, e brana fonograficzna zacza si rozwija w kierunku, ktrego nie przewidziaa i ktry zagrozi tradycyjnemu modelowi jej funkcjonowania, doprowadzajc do kolejnego kryzysu. Pozwalajc na cyfryzacj muzyki, staa si ona ofiar rewolucji cyfrowej, ktra rozpocza si kilkanacie lat wczeniej. W literaturze, obok okrelenia rewolucja cyfrowa, uywanego przez Tofflerw77, spotyka si rwnie wyraenie rewolucja IKT. Niektrzy autorzy stosuj je zamiennie, inni za uywaj bd jednego, bd drugiego pojcia dla nazwania tego samego zjawiska. Najwaniejszym wynalazkiem, ktry zapocztkowa rewolucj IKT w poowie lat 70. XXw. by mikroprocesor78. Urzdzenie to oraz wszystkie inne, ktre je wykorzystyway, mogy si rozwija wycznie dziki cyfryzacji informacji. Powstay w ten sposb komputery osobiste z ich moliwociami gromadzenia i przetwarzania danych79, a take wiele innych urzdze elektronicznych, midzy innymi odtwarzacze pyt kompaktowych, odtwarzacze cyfrowe muzyki, telefony komrkowe. W odniesieniu do bran kreatywnych, a wic i brany fonograficznej, rewolucja cyfrowa polega na cyfryzacji ich produktw, a dokadnie treci zapisanej na noniku fizycznym80. Dlatego wanie zapis muzyki w formie cyfrowej, najpierw w studiach nagraniowych w postaci digital recording81, a pniej na pycie CD, sta si zacztkiem kolejnego kryzysu w brany. Dooyy si do niego jeszcze dwa elementy: wynalezienie przez Instytut Fraunhofera w Niemczech
skompresowanego formatu dwiku znanego jako mp3 oraz globalna ekspansja Internetu, ktra zacza si w 1992r.82 W czasie, kiedy rozwijay si nowe wynalazki zwizane midzy innymi z muzyk, w brany fonograficznej postpowaa koncentracja. Ju pod koniec lat 80. XXw. okoo 75% rynku dzielio midzy siebie pi majors czyli transnarodowych koncernw fonograficznych: BMG, Sony Music Entertainment, EMI, PolyGram i Warner83. Pozosta cz rynku zajmoway wytwrnie niezalene, zwane popularnie indies. Pod koniec XXw. do gigantw doczy jeszcze jeden: firma Universal Music Group, powstaa z poczenia firmy Philips, MCA Music Entertainment Group i PolyGram. Wielkie koncerny zawdziczay sw pozycj rynkow i rosnce przychody midzy innymi temu, e byy czci jeszcze wikszych konglomeratw, takich, jak: Bertelsmann, ktrego
Toffler, A., Toffler, H., Rewolucyjne bogactwo, Wydawnictwo Kurpisz SA, Przemierowo 2007, s. 6. Lipsey, R.G., Chrystal, A., Economics, Oxford University Press, 2007, (http://www.google.com/books?id=XzU1jwwwU80C&pg=PA262&dq=%22ICT+Revolution%22&lr=&as_brr=3&hl=pl#v=o nepage&q=%22ICT%20Revolution%22&f=false), s. 262. 79 Cohen, D., Garibaldi, P., Scarpetta, S., ICT Revolution. Productivity Differences and the Digital Divide, Oxford University Press, 2004, http://books.google.pl/books?id=yBn4zgbbpoIC&pg=PP1&dq=scarpetta+ICT+revolution#v=onepage&q=&f=false), r. X. 80 Chantepie, P., Le Diberder, A., Rvolution numrique et industries culturelles, La Dcouverte, Paris 2005, s.19. 81 Digital recording zapis muzyki w studiu nagraniowym w formie cyfrowej. 82 Castells, M., Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i spoeczestwem, Rebis, Pozna 2003, s. 42. 83 Tourns, L., op.cit., s. 128.
78
77
19
dziaalno rozciga si na rynek wydawniczy (prasa, ksiki) i produkcji telewizyjnej, bd te Sony, znanego przede wszystkim z produkcji elektroniki uytkowej, a take waciciela studiw filmowych i telewizyjnych (Columbia Pictures, MGM, Sony Pictures Television Inc.) czy te firmy produkujcej sprzt komputerowy oraz gry (Sony Computer Entertainment). Firmy fonograficzne nie byy wic tworami autonomicznymi, za ich muzyczna dziaalno stanowia czsto niewielk cz przychodw wikszych formacji. Dziki efektowi synergii, a wic wykorzystaniu powiza z firmami multimedialnymi, gwnie w dziedzinie promocji oraz z producentami sprztu, sprzeda pyt w latach 80. i 90. rosa w niespotykany dotd sposb. W momencie pojawienia si Internetu firmy fonograficzne natychmiast dostrzegy tkwicy w tym medium potencja. Z tego wzgldu koncern Time-Warner (waciciel Warner Music) poczy si z najwikszym dostawc Internetu w USA firm AOL, chcc wprowadzi now synergi pomidzy produkcj treci (muzyki) a nowymi moliwociami dystrybucji przez sie84. Podobny by cel poczenia si Vivendi oraz Seagram, ktrego wynikiem byo powstanie koncernu VivendiUniversal, bdcego wacicielem grupy muzycznej Universal Music Group. Jednak wyposaanie gospodarstw domowych w Internet szerokopasmowy nie postpowao tak szybko, jak tego oczekiwano, zwaszcza w Europie. Poza tym w poowie 2000r. rozpocz si kryzys dotcomw85, czyli nastpio pkniecie baki internetowej. Kryzys ten spowodowa seri bankructw firm zwizanych z Internetem: w samym tylko pierwszym kwartale 2001r. splajtowao w USA 217 dotcomw86. Poza skutkami czysto finansowymi, jakie wizay si z upadkiem tak wielu firm, nastpi rwnie kryzys zaufania do Internetu, co wizao si ze spadkiem przychodw z reklam w tym medium oraz odwrceniem si od niego wielu firm, w tym majors brany fonograficznej. Przestay one inwestowa w dziaania w sieci, traktujc j przede wszystkim jako platform sprzeday pyt na nonikach fizycznych. Dziki temu, e Internet oraz cyfryzacja treci obniyy bariery wejcia do brany fonograficznej na poziomie dystrybucji oraz z powodu braku zainteresowania wykorzystaniem tego kanau przez wielkie podmioty zwizane z bran, pojawia si w sieci oddolna, niekomercyjna inicjatywa dystrybucji muzyki. Byy to sieci p2p87, czyli platformy umoliwiajce uytkownikom
84 85
Tourns, L., op.cit., s. 131. Atkinson, R.D., Ezell, S.J., Andes, S.M., Castro, D.D., Bennett, R., The Internet Economy 25 Years After .com. Transforming Commerce & Life, The Information Technology & Innovation Foundation, March 2010, s. 7. 86 Balon z dotcomami, Wprost 24, nr 21/2001 (965), http://www.wprost.pl/ar/10115/Balon-zdotcomami/?O=10115&pg=1, wrzesie 2010. 87 P2p (od ang. peer-to-peer rwny z rwnym) sieci wymiany plikw w Internecie, swoisty system przechowywania i udostpniania danych w sieci komputerowej (Y. Benkler, Bogactwo sieci. Jak produkcja spoeczna zmienia rynki i wolno, WAiP, Warszawa2008). Kady uytkownik, chccy uczestniczy w tym systemie, instaluje najpierw na swoim komputerze specjalne oprogramowanie. Pniej moe on za jego pomoc uzyska dostp do zasobw znajdujcych si na komputerach innych uczestnikw sieci. Jednoczenie wszyscy inni maj dostp do jego zasobw. Za pomoc sieci p2p Internauci wymieniaj si rnymi plikami, najczciej muzycznymi, ale take filmami, grami, oprogramowaniem.
20
bezporednie wymienianie si plikami muzycznymi przez Internet. Cyfryzacja dwiku, o ktrej wspomniano ju wyej pozwolia internautom na zapisywanie plikw muzycznych na dysku twardym komputera i midzy innymi przesyanie ich przez sie, tak wic technologia wprowadzona przez koncerny fonograficzne, ktra wczeniej staa si przyczyn rozkwitu brany, kilka lat pniej doprowadzia do kryzysu. Szacuje si, e w latach 2004 2009 sprzeda muzyki na wiecie spada o 30%88. Pierwsza sie p2p, ktra umoliwia indywidualnym uytkownikom Internetu wymian plikw muzycznych, pod nazw Napster, zostaa stworzona w 1999r. przez studenta, Shawna Fanninga. W szczytowym momencie popularnoci liczba uytkownikw Napstera sigaa 26,4 miliona89. Wedug bada Forrester Research, tylko w 1999r. cignito online okoo 1 mld plikw, gwnie dziki Napsterowi oraz innym sieciom p2p, takim jak Audiogalaxy, Gnutella, Kazaa, eDonkey, eMule, BitTorrent, ktre staway si coraz bardziej popularne na caym wiecie. Przemys muzyczny uzna dziaanie sieci p2p za nielegalne, bowiem rozpowszechnianie utworw odbywao si w nich bez zgody wacicieli praw, a zgodnie z prawem autorskim, to oni wanie decyduj o sposobie rozpowszechniania dzie. Wytwrnie fonograficzne i organizacje je zrzeszajce oskaryy serwisy p2p o spowodowanie kryzysu w przemyle nagraniowym. Oszacowano, e tylko w roku 2009 a 95% muzyki dystrybuowanej online pochodzio z nielegalnych rde90. Firmy nagraniowe oraz organizacje, ktre je zrzeszaj podjy szereg dziaa majcych na celu ograniczenie piractwa. Owe dziaania maj przede wszystkim form procesw sdowych. Dla przykadu, we wrzeniu 2003r. RIAA zoya 261 pozww przeciw uytkownikom sieci p2p91, za w padzierniku 2004 fala pozww signa 619192. Szczeglnie surowe wyroki zapadaj w Stanach Zjednoczonych, gdzie ostatnio (1 procze 2009r.) zasdzono kar 1,92 mln USD za wspdzielenie 24 piosenek. Maksymalny wymiar kary wynosi 80 tys. USD za kady utwr, chyba e udowodnione zostanie dziaanie z premedytacj wtedy ronie ona do 150 tys. USD93. W Europie kary te maj zupenie inny wymiar, czego przykadem moe by Finlandia. W lutym 2008r. za udostpnienie w sieci p2p 164 albumw naoono na uytkownika kar 3 tys. EUR. Przemys walczy rwnie z nielegalnymi serwisami internetowymi. W 2002r., po serii procesw, zamknito Napstera. Z kolei w 2009r. szerokim echem odbi si proces witryny The Pirate Bay, ktra udostpniaa linki do
Digital Music Report 2010, IFPI, http://www.ifpi.org/content/section_statistics/index.html, pdf. Muzyka prosto z serwisu Napster, http://www.egospodarka.pl/25492,Muzyka-prosto-z-serwisu-Napster,1,12,1.html, 5.09.2008. 90 Digital Music Report 2009, IFPI, http://www.ifpi.org/content/library/DMR2009.pdf. 91 RIAA sues 261 file swappers, 8.09.2003, http://news.com.com/2100-1023-5072564.html, grudzie 2009. 92 RIAA Moves Forward With a New Round of Lawsuits, 28.10.2004. http://www.slyck.com/news.php?story=592, grudzie 2009. 93 Rzd USA popiera wysokie kary za dzielenie si plikami, http://di.com.pl/print/28184, sierpie 2009.
89
88
21
materiaw rozpowszechnionych w Internecie nielegalnie. Jej twrcy skazani zostali na rok wizienia oraz zapacenie 3,6 mln USD kary94. Poza procesami sdowymi, dziaania prawne sigaj take legislacji. W 2008r. we Francji zaproponowano wprowadzenie ustawy zezwalajcej na odcinanie od Internetu osb, ktre naruszaj prawo autorskie. Zajmowa si tym ma specjalna agencja rzdowa (HADOPI). Prawo zostao zaakceptowane w maju 2009r. przez Parlament Francuski i mimo nadziei odrzucenia rwnie przez Komisj Europejsk, chocia Parlament Europejski wielokrotnie si sprzeciwia przyjmowaniu tego typu rozwiza95. Podobny pomys narodzi si take w Wielkiej Brytanii96. Oprcz systemw dystrybucji muzyki dziaajcych w sposb rozproszony, a wic bezporednio midzy internautami, pojawio si na rynku szereg podmiotw oferujcych muzyk cyfrow w sposb legalny. W 1998 roku otwarto eMusic.com pierwszy legalny skad on-line z muzyk. Obecnie jest to najwikszy sprzedawca niezalenej muzyki na wiecie, ma on w swoich zasobach ponad 3,5 mln utworw pochodzcych z 27 000 niezalenych wytwrni. Sprzeda odbywa si na zasadzie miesicznego abonamentu, w ramach ktrego uytkownik kupuje muzyk w najbardziej popularnym formacie cyfrowym - mp397. W kwietniu 2003 roku otwarto w sieci skad iTunes, ktrego wacicielem jest firma Apple. Najpierw by on dostpny wycznie dla posiadaczy komputerw tej firmy i ju wtedy sprzedawano w nim okoo 500 000 tytuw na tydzie. We wrzeniu 2003r. liczba sprzedanych utworw przekroczya 10 milionw98. Kiedy miesic pniej platforma iTunes staa si dostpna take dla uytkownikw komputerw z systemem Windows, w niecae cztery dni cignito program milion razy. Dziki temu sprzeda w sklepie on-line wzrosa do 25 milionw (grudzie 2003r.). Dzisiaj skad ten ma najwikszy udzia w rynku muzyki cyfrowej, sigajcy 65%99. Sprzeda muzyki on-line stanowi ju 27% oglnej sprzeday muzyki, za w USA, ktry jest najwikszym rynkiem na wiecie, signa ona a 40%. Warto sprzedanej muzyki w formie cyfrowej wyniosa w 2009 roku 4,3 mld USD, ponad dziesi razy wicej ni w roku 2004100.
Rysunek 2. Sprzeda muzyki on-line: udzia % sprzeday on-line w sprzeday muzyki we wszystkich formatach rednio na rynku wiatowym i dla porwnania tylko na rynku USA
Apelacja The Pirate Bay odrzucona, http://di.com.pl/print/27383, czerwiec 2009. Francja: Najtwardsze prawo antypirackie przyjte, http://di.com.pl/print/26794, 13.05.2009; Parlament Europejski: stanowcze "nie" dla odcinania piratw od Sieci, http://technologie.gazeta.pl/technologie/2029020,82008,5742674.html?sms_code=, 28.09.2008. 96 Odcinanie od Internetu jedn z sankcji za piractwo w Wielkiej Brytanii, http://di.com.pl/print/28377, 26.08.2009; Wielka Brytania: Muzycy przeciwko odczaniu internautw, http://di.com.pl/print/28582, 7.09.2009. 97 http://www.emusic.com/about/index.html, wrzesie 2010. 98 http://www.apple.com/pr/library/2003/sep/, wrzesie 2010. 99 USA: iTunes liderem rynku muzycznego, http://di.com.pl/print/28245, sierpie 2009. 100 IFPI publishes Recording Industry in Numbers 2010, http://www.ifpi.org/content/section_news/20100428.html, wrzesie 2010.
95
94
22
rdo:
opr.
w.
na
postawie
IFPI,
Digital
Music
Report
2004
2009,
http://www.ifpi.org/content/section_statistics/index.html.
Wrd czynnikw, ktre sprzyjaj wzrostowi sprzeday muzyki on-line wymienia si zwikszenie restrykcji zwizanych z nielegaln wymian plikw w sieciach p2p. Wedug brany fonograficznej procesy sdowe oraz wprowadzane regulacje prawne powoduj, i coraz wiksza liczba internautw, zamiast ciga muzyk nielegalnie, za darmo, skania si ku formom patnym. Brak jest jednak dowodw empirycznych, ktre potwierdziyby t tez. Moemy si opiera jedynie na wynikach sprzeday muzyki cyfrowej on-line. Duy wpyw na wzrost sprzeday muzyki cyfrowej, take w opinii IFPI101, ma rozwj rynku dobra komplementarnego, jakim s cyfrowe odtwarzacze muzyki. Nie do przecenienia jest tutaj rola, jak w rozkwicie tego rynku odegra kultowy odtwarzacz firmy Apple iPod, ktrego do wrzenia 2009r. sprzedano na wiecie 220 mln102. Wydaje si, e dziaania Applea mog suy za podstaw narodzin nowego modelu biznesowego, polegajcego na oferowaniu muzyki cyfrowej za darmo, bd bardzo tanio. Gwne przychody byyby tutaj generowane dziki sprzeday innych dbr, w tym wypadku sprztu do odtwarzania. Na rynku pojawiy si ju modele biznesowe, oferujce muzyk cyfrow w zamian za ogldanie reklam, bd na zasadach miesicznego abonamentu, w ktrego ramach mona sucha caej dostpnej w danym sklepie oferty. Dodatkowym, nieoczekiwanym kanaem dystrybucji muzyki stay si rwnie sieci komrkowe. Z ankiet zrealizowanych przez Digital Entertainment Survey wynika, e telefon
101 102
Digital Music Report 2007, IFPI, s. 14. Apple Introduces New iPod nano With Built-in Video Camera, Press Release, 9.09.2009r., http://www.apple.com/pr/library/2009/09/09nano.html, listopad 2009.
23
komrkowy stanie si wkrtce najwaniejszym multimedialnym sprztem przenonym103. Z kolei wedug bada Plunkett Research, telefon komrkowy jest najszybciej sprzedajcym si produktem elektronicznym w historii104. Na pocztku 2007r., czyli okoo 10 lat od masowego wprowadzenia na wiatowe rynki telefonii komrkowej, sieci mobilne obejmoway ju okoo 80% ludnoci wiata (w krajach rozwinitych byo to 99 %)105, za liczba abonentw pod koniec 2007r. bya rwna 3,2 mld106. Sieci komrkowe staj si bardzo obiecujcym kanaem dystrybucji muzyki. Biorc pod uwag liczb kart SIM, a take rozwj 3G107 uzna naley, e liczba potencjalnych konsumentw treci multimedialnych jest nie tylko wiksza, ni uytkownikw Internetu, ale te atwiej rozpoznawalna i kontrolowalna. Cz posiadaczy telefonw zwizanych jest z operatorami na podstawie umw abonamentowych, co pozwala na uzyskanie w tani i prosty sposb danych na ich temat, a wic umoliwia personalizacj oferty. Poza tym, telefony su coraz czciej jako cyfrowe odtwarzacze muzyki, zastpujc odtwarzacze tradycyjne. Daje to moliwo oferowania ich uytkownikom nowych produktw muzycznych, dostpnych bezporednio na telefon dziki coraz szybszym i taszym czom 3G. Jeszcze jedn korzyci wynikajc z moliwoci suchania muzyki z telefonu komrkowego jest okazja rozwinicia rynku dbr komplementarnych, jakimi s muzyczne aparaty telefoniczne. Mog one stanowi w zwizku z tym istotne rdo przychodw dla firm produkujcych te urzdzenia. Poniewa za dotychczasowy model finansowania produkcji muzyki polegajcy na jej sprzeday indywidualnym uytkownikom staje si powoli nieefektywny, jednym z rozwiza moe si okaza finansowanie treci z innych rde, w tym wypadku poprzez uzyskiwanie przychodw ze sprzeday sprztu. Model ten czciowo wykorzystuje firma Apple czc sprzeda muzyki w iTunes ze sprzeda odtwarzaczy iPod oraz iPhonw. Rewolucja IKT oraz rewolucja cyfrowa sprawiy, e zmienia si nie tylko strona podaowa rynku fonograficznego, ale i strona popytowa, a take sam produkt. Zmiany te wpisuj si w oglny kontekst zmian, jakie zachodz w konsumpcji w ostatnich latach. Wedug raportu Universal McCann108, jedn z tendencji, ktre najbardziej zaznaczyy si w czasie ostatnich lat, jest mobilno. Najbardziej popularnym sprztem mobilnym jest telefon
103
2008 Digital Entertainment Survey. Full Report, Entertainment Media Research, Wiggin, http://www.wiggin.co.uk/upldfiles/Digital%20Entertainment%20Survey%202008_Full%20Report.pdf. 104 Plunkett Research, Wireless, Cellular & RFID Trends, Plunkett Research, http://www.plunkettresearch.com/WirelessCellularRFID/WirelessCellularRFIDTrends/tabid/264/Default.aspx, w : D.B. Britton, S. McGonegal, w The Digital Economy Fact Book, 9th Edition, 2007, http://www.scribd.com/doc/2515750/TheDigital-Economy-Fact-Book-9th-Edition-2007, s.22. 105 Deloitte Touche Tohmatsu Technology, Media & Telecommunications, Telecommunications Predictions: TMT Trends 2007. Deloitte Touche Tohmatsu, 2007: http://www.deloitte.com/dtt/article/0,1002,sid%253D1012%2526cid%253D141575,00.html?theme=tmt2. 106 Mobile 2007. Markets&Trends, Facts&Figures, http://www.enter.es/enter/cms/en/informe/432/1. 107 3G - telefonia 3. generacji, zapewniajca szybkie poczenie z Internetem przez sie komrkow. 108 Anytime, Anyplace: Understanding the Connected Generation, Universal McCann, 2007, http://universalmccann.bitecp.com/um_report_pttp_lr3.pdf.
24
komrkowy, za nim plasuj si przenone odtwarzacze muzyki, laptopy oraz konsole do gier. Jednoczenie nastpi rozkwit platform oferujcych treci takie, jak pliki muzyczne, video, zdjcia, gry, podcasty, vodcasty109, ktre mog by cigane bezporednio na sprzt mobilny, bd przegrywane na nie z komputera i odsuchiwane w ruchu. Z raportu tego wynika rwnie, e wrd sprztu przenonego dominuj odtwarzacze audio i e wykorzystywanie telefonw komrkowych ewoluuje z funkcji gosowych w kierunku przesyu danych, std popularno i szybki rozwj technologii 3G i wyszych. Skutkiem tego wzrasta zapotrzebowanie na treci, ktre mona odtwarza na wymienionych urzdzeniach, z czego najbardziej poszukiwane s muzyka, filmy i gry110. Dane te znajduj swoje potwierdzenie take w raportach z rynku fonograficznego, sporzdzanych co roku przez IFPI111, z bada OECD112 oraz raportw takich, jak 2008 Digital Entertainment Survey113 cz te Digital Economy Fact Book 2009114. B. Barber tumaczy powysze tendencje w konsumpcji etosem infantylizmu115. Infantylizm przedkada atwe nad trudne, proste nad zoone, szybkie nad powolne. Dziki tym cechom sprzyja on rozwojowi nowych form konsumpcji muzyki. Modzi konsumenci, ktrzy stanowi gwn grup docelow wytwrni fonograficznych, produkujcych przeboje kultury masowej, chc nabywa muzyk szybko i bez przeszkd. Dlatego wanie, zamiast kupowa j na pytach CD w sklepach fizycznych, cigaj j z Internetu, w sposb legalny, bd nielegalny - jeli taka opcja jest najprostsza i najszybsza. Poniewa za jedn z cech wspczesnego infantylizmu jest te przedkadanie uprawnie nad obowizki i poczucie odpowiedzialnoci, kwestia kradziey wasnoci intelektualnej, za jak uwaa si ciganie plikw w ramach sieci p2p, a take konsekwencje takiego dziaania, nie s w ogle brane pod uwag. Rwnie popularno telefonw komrkowych jako nowych narzdzi do suchania oraz nabywania muzyki wpisuje si w teori Barbera. Telefon komrkowy daje moliwo natychmiastowego kontaktu z innymi. Owa skonno do natychmiastowoci przejawia si take w chci nabycia w kadej chwili tytuu, ktry konsument wanie usysza i ktry mu si spodoba. We
Podcast, albo podkast sowo pochodzce z poczenia iPod i broadcast, albo POD cast, czyli Personal On Demand Casting (osobista tre na yczenie) i oznacza spersonalizowane treci przesyane na yczenie. Podcasty s to udostpnione w Internecie pliki, najczciej audio, ktre mona cign i odtwarza na przenonym odtwarzaczu mp3(Podcast dictionnary: P Z, http://db.podhead.net/pod/podwebpack.section_message?P_MESSAGE=283, grudzie 2009); vodcast, vodkast VODcast technologia nagra wideo dostpnych w Internecie, ktre mona cign i odtwarza w komputerze, bd na odtwarzaczu plikw wideo (http://pl.wikipedia.org/wiki/VODcast, grudzie 2009). 110 Anytime, Anyplace: Understanding the Connected Generation, Universal McCann, 2007, http://universalmccann.bitecp.com/um_report_pttp_lr3.pdf. 111 IFPI, http://www.ifpi.org/content/section_statistics/index.html. 112 OECD, Communications Outlook 2009, Information and Communications Technologies, www.sourceoecd.org/emergingeconomies/9789264059832. 113 WIGGIN, 2008 Digital Entertainment Survey, http://www.wiggin.co.uk/upldfiles/Digital%20Entertainment%20Survey%202008_Full%20Report.pdf. 114 Eskelsen, G., Marcus, A., Ferree, W.K., Digital Economy Fact Book 2009, The Progress & Freedom Foundation, pdf. 115 Barber, B., R., Skonsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosych i poyka obywateli, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Spectrum, Warszawa 2008, s. 15.
109
25
wrzeniu 2006r. brytyjski operator komrkowy 3 przeprowadzi wrd swych abonentw ankiet, z ktrej wynika, e 76% respondentw w wieku 16 24 lat chciaoby natychmiast zakupi tytu, jaki wanie usyszeli116. A skoro jak wynika z bada - w zasigu rki maj oni raczej telefon komrkowy, a znacznie rzadziej komputer podczony do Internetu, dostp do piosenki mona uzyska znacznie szybciej przez sie mobiln. Wynika to niewtpliwie take z faktu, e telefon komrkowy zmieni w pewnym sensie pojmowanie czasu, przeksztacajc go w tzw. rozszerzon teraniejszo, gdzie horyzont czasowy dziaa skraca si do krtkiego okresu. Rwnie Barber wymienia wieczn teraniejszo jako jedn z cech wspczesnego infantylizmu117. Przejawia si to bez wtpienia we wci rosncej skonnoci do jednoczesnego korzystania z wielu mediw, w ktrej celuj przewanie modzi ludzie. Poniewa za muzyka posiada t waciwo, e nie absorbuje cakowicie uwagi, bardzo czsto towarzyszy wykonywaniu innych czynnoci i towarzyszy jej konsumentom w drodze. Jak wspomnielimy wyej, innym skutkiem ostatniego kryzysu w brany fonograficznej jest zmiana samego produktu. Cyfryzacja pozwolia muzyce oderwa si od materialnego nonika, do ktrego bya dotychczas przywizana: nastpia jego dematerializacja. W ten sposb produkt przemysu fonograficznego, czyli fonogram, zmieni w istotny sposb swj charakter. Nastpio rozdzielenie dwch nierozcznych do tej pory cech produktu muzycznego: niematerialnoci treci i materialnoci nonika. Mimo, i nonik uleg dematerializacji, nie oznacza to, e nie jest potrzebny aden nonik, by muzyk utrwali. Dematerializacja oznacza raczej, e zarejestrowana w formie cyfrowej muzyka moe by kopiowana w dowolny sposb i dowoln liczb razy, bez jakiegokolwiek pogorszenia jakoci dwiku. Koszt kracowy zbliy si wic do zera. Muzyka, ktra dziki cyfryzacji staa si dobrem informacyjnym, czyli dobrem, ktre moe zosta zcyfryzowane118, moe by przenoszona w formie pliku cyfrowego pomidzy urzdzeniami, na ktrych mona j odtwarza (komputer, odtwarzacz stacjonarny, przenony odtwarzacz cyfrowy, telefon komrkowy). Moe by rwnie dystrybuowana w takiej postaci przez sie po kosztach zblionych do zera. Kosztem staym jest koszt cza internetowego, jakie opaca najczciej w formie miesicznego abonamentu tak dystrybutor, jak konsument. Kiedy liczba przesyanych utworw jest dua, redni koszt dystrybucji produktu zmniejsza si. Muzyk mona rwnie skadowa po kosztach o wiele niszych, ni koszty skadowania pyt, gdy skompresowane pliki muzyczne zajmuj mniej miejsca, ni produkty fizyczne. Poza tym,
Digital Music Report 2006, IFPI, http://www.ifpi.org/content/library/digital-music-report-2006.pdf. J.M. Garca-Montes, D. Caballero-Muoz, M. Prez-lvarez, Changes in the self resulting from the use of mobile phones, Media, Culture & Society, SAGE Publications (London, Thousand Oaks and New Delhi), Vol. 28(1), s. 78; Barber, op.cit., s. 131. 118 Curien, N., Moreau, F., op.cit., s. 25.
117
116
26
wystarczy przechowywa jeden egzemplarz orygina, bowiem kupujcy nie nabywa produktu w formie materialnej, a jedynie kopiuje oryginalny plik119. Fonogram, czyli produkt w postaci fizycznej, zaliczany by wczeniej do dbr prywatnych. Dematerializacja nonika sprawia, e nabra on cech dobra publicznego. Dobra te charakteryzuj si dwiema cechami: s niekonkurencyjne oraz niewykluczajce, co oznacza, e korzystanie z danego dobra nie pozbawia innych uytkownikw moliwoci korzystania z niego oraz, e s dostpne dla kadego, kto zechce z nich korzysta120. Dziki cyfryzacji muzyka nabraa obydwu tych cech. Zapis muzyki w formacie cyfrowym sprawia, e uytkownik, ktry chce z tego dobra skorzysta, kopiuje po prostu taki plik, nie pozbawiajc innych uytkownikw moliwoci jego wykorzystania. Poza tym z dobra tego moe skorzysta kady, pod warunkiem, e ma komputer z dostpem do Internetu. Zmiana ta ma powane konsekwencje dla modelu funkcjonowania przemysu
fonograficznego, ktry dziaa dotd w ramach tradycyjnej gospodarki i zgodnie z zasadami tradycyjnej ekonomii. Ekonomia ta bada w jaki sposb gospodarka dokonuje alokacji rzadkich zasobw midzy nieograniczonymi, konkurujcymi ze sob potrzebami121. Tymczasem muzyka cyfrowa, dostpna powszechnie w Internecie, przestaa by rzadkim zasobem, a wic przestaa si mieci w ramach zakrelonych przez tradycyjn ekonomi rynkow. Zrodzio to, z jednej strony, potrzeb stworzenia nowych modeli biznesowych i modeli finansowania produkcji muzycznej i z drugiej konieczno zmian w prawie wasnoci intelektualnej, a dokadnie w prawie autorskim, z powodu nieprzystawalnoci dotychczasowych uregulowa prawnych do nowej, cyfrowej
rzeczywistoci. Od momentu pojawienia si na rynku pyt analogowych, podstawowym produktem przemysu fonograficznego by album, czyli zestaw utworw danego artysty wydawany na jednej pycie. Single, czyli pyty o 45 obrotach, chocia obecne w handlu, stanowiy produkt dodatkowy, sucy promocji produktu gwnego. Taki sam model obowizywa w przypadku pyt CD oraz singli CD. Tymczasem cyfryzacja sprawia, e nastpio rozbicie podstawowego produktu na czci, a wic jego fragmentacja. Poszczeglne piosenki z albumu, ktre konsument moe naby, staj si powoli gwnym produktem przemysu fonograficznego, za najwiksza cz przychodw ze sprzeday muzyki cyfrowej pochodzi wanie ze sprzeday pojedynczych utworw. Zmiana ta zwizana jest rwnie z postpujc indywidualizacj produktw, ktra objawia si tym, e konsument sam dobiera utwory, ktrych chce sucha, nie odpowiada mu ju suchanie penych
Pomijamy w tym miejscu konieczno tworzenia kopii zapasowych, na wypadek awarii sprztu, na ktrym zgromadzone s zasoby. 120 Begg, D., Fischer, S., Dornbusch, R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2007, str. 496; Vogel, H., op.cit., s.19. 121 C.Hoskins, S.McFadyen, A.Finn, Media Economics. Applying Economics to New and traditional Media, Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delhi, s.3.
119
27
albumw, albo tradycyjnych stacji radiowych, gdzie muzyka programowana jest odgrnie. Dlatego te nabywa pojedyncze utwory, tworzc na przenonych odtwarzaczach indywidualne skadanki, bd te ukada playlisty wedug wasnego gustu w internetowych stacjach radiowych. Wedug raportu IFPI, w 2007 roku sprzeda singli stanowia a 30% tzw. cyfrowych przychodw, w porwnaniu ze sprzeda cyfrowych albumw, ktre day zaledwie 15% przychodw122. Single i albumy nie s jedynymi produktami cyfrowymi, jakie s oferowane konsumentowi. Jeszcze w 2003r., w momencie wypuszczania na rynek nowego produktu (nowej pyty artysty ju znanego, albo nowego artysty), dostpnych byo okoo dziesiciu rnych formatw produktw, a najwikszy udzia w przychodach miay pyty CD i kasety. Dla porwnania, w 2009r., album Beyonc I Am Sasha Fierce by dostpny w USA w formie okoo 260 produktw, takich jak: muzyczne video, dzwonki do telefonw tzw. mastertones, pliki audio123. S one wobec siebie substytutami, ale najczciej substytutami niedoskonaymi. Dziki takiemu zrnicowaniu producenci trafiaj do rnych segmentw rynku, a wic i do takich grup konsumentw, ktrzy nie s zainteresowani formatami tradycyjnymi, czyli pytami kompaktowymi. Mimo niskich cen takich nowych formatw produktw dla przykadu, piosenka w formacie cyfrowym moe kosztowa zaledwie 0,99 USD mog one generowa znaczcy dodatkowy przychd dla producentw.
Podsumowanie
Dwa pierwsze kryzysy, z jakimi zmagaa si brana fonograficzna, spowodoway przede wszystkim znaczcy spadek sprzeday fonogramw, a wiec i przychodw przedsibiorstw nagraniowych. Jedn z przyczyn kadego z tych kryzysw bya niekorzystna koniunktura. Tymczasem rwnie wane, a moe nawet decydujce, byy czynniki dodatkowe: technologiczne i spoeczne oraz zwizane z wyczerpaniem si obowizujcego wczeniej modelu ekonomicznego, zgodnie z ktrym funkcjonowaa brana. Po kadym z kryzysw, po kilkuletniej zapaci, nastpowao bd wyksztacenie si nowego modelu, bd pojawienie si nowego produktu oraz zmian w konsumpcji muzyki. W efekcie wzrastaa sprzeda muzyki, co popychao rozwj brany w nowym kierunku. Kryzys, z ktrym mamy do czynienia obecnie, wydarzy si rwnie przy okazji kryzysu ekonomicznego. Kryzys dotcomw spowodowa spadek zaufania do inwestowania w dziaalno komercyjn w Internecie, co pozwolio nowym podmiotom na wejcie do brany fonograficznej. W tradycyjnym modelu dystrybucja pyt bya silnie skoncentrowana, bowiem ponad 80% sieci dystrybucji znajdowao si w rkach majors. Tymczasem sieci legalnej dystrybucji cyfrowej opanoway podmioty spoza brany, jak np. firma Apple z jej platform iTunes. Poza tym zaistniay w
122 123
Digital Music Report 2008, IFPI, pdf, s. 7. Digital Music Report 2010, IFPI, op.cit.
28
Internecie
niekomercyjne
dziaania
dystrybucyjne
postaci
sieci
p2p,
uznane
przez
przedsibiorstwa nagraniowe za piractwo. Zmiany, poza dystrybucj, signy jednak gbiej, bowiem zasadniczej zmianie uleg produkt brany fonogram. Nie tylko zmieni on posta, zdematerializowa si, ale nabra cech dobra publicznego, co postawio pod znakiem zapytania przystawalno obowizujcego dotd prawa autorskiego, zwaszcza jeli chodzi o jego aspekt majtkowy, do nowej, cyfrowej rzeczywistoci. Brana fonograficzna, podejmujc dziaania majce ocali dawny, tradycyjny model, a przede wszystkim przychody ze sprzeday muzyki, podja tymczasem walk destruktywn ze swoimi klientami, a wic konsumentami muzyki, wytaczajc im procesy sdowe, ograniczajc prawa i wolno. Dziaania konstruktywne, czyli wypracowywanie nowych modeli biznesowych, adaptowanie prawa, podjy po raz kolejny nowe podmioty, zaznaczajc w ten sposb coraz silniej swoj obecno oraz odbierajc krok po kroku udziay w rynku na poziomie dystrybucji koncernom pytowym. Naley uzna, e obecny kryzys ma o wiele szerszy zasig, ni poprzednie. Jego skutkiem jest nie tylko nowy ukad si w brany, czyli zmiana zwizana z konsumpcj muzyki i wiksza sia przetargowa nabywcw fonogramw oraz pojawienie si nowych, konkurencyjnych podmiotw. Wymusza on wypracowanie nowych modeli biznesowych w oparciu o zmian dotyczc istoty produktu brany fonograficznej oraz o prawo autorskie, tak wiec skutki wykraczaj poza czynniki czysto ekonomiczne i sigaj czynnikw prawnych.
29
Bibliografia
2008 Digital Entertainment Survey. Full Report, Entertainment Media Research, Wiggin, http://www.wiggin.co.uk/upldfiles/Digital%20Entertainment%20Survey%202008_Full%20Report.pdf. Alexander, A., Owers, J., Carveth, R., Hollifield, C.A., Greco, A.N., (ed.), Media Economics. Theory and Practice, Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, London 2004. Alexander, P.J., Peer-to-Peer File Sharing: The Case of the Music Recording Industry, Review of lndustrial Organization, 2002, 20, DAnjou, L.J.M., The riddles of rocknroll, http://publishing.eur.nl/ir/repub/asset/886/SOC017.pdf. Anytime, Anyplace: Understanding the Connected Generation, Universal McCann, 2007, http://universalmccann.bitecp.com/um_report_pttp_lr3.pdf. Apelacja The Pirate Bay odrzucona, http://di.com.pl/print/27383. Apple Introduces New iPod nano With Built-in Video Camera, Press Release, 9.09.2009r.,http://www.apple.com/pr/library/2009/09/09nano.html/ Atkinson, R.D., Ezell, S.J., Andes, S.M., Castro, D.D., Bennett, R., The Internet Economy 25 Years After .com. Transforming Commerce & Life, The Information Technology & Innovation Foundation, March 2010, pdf. Balon z dotcomami, Wprost 24, nr 21/2001 (965), http://www.wprost.pl/ar/10115/Balon-zdotcomami/?O=10115&pg=1. Barber, B., R., Skonsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosych i poyka obywateli, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Spectrum, Warszawa 2008. Begg, D., Fischer, S., Dornbusch, R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2007. Bishop, J., Building International Empires of Sound: Concentrations of Power and Property in the Global Music Market, Popular Music and Society, Routledge, X 2005, pdf. Bourreau, M., Labarthe-Piol, B., Un point sur la musique et Internet, BLP 30.12.2003., http://gdrtics.uparis10.fr/pdf/doctorants/2004_Labarthe.pdf. Boyer, P.S., Clark, Jr. C.E., McNair Hawley, S., Kett, J.F., Rieser, A., The Enduring Vision : A History of American People, Cengage Learning, 2009, http://books.google.pl/books?id=GnYBnEYL3wC&dq=baby+boom&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s. Britton, D.B., McGonegal, S., The Digital Economy Fact Book, 9th Edition, 2007, http://www.scribd.com/doc/2515750/The-Digital-Economy-Fact-Book-9th-Edition-2007, pdf. Brochand, C., Histoire gnrale de la radio et de la tlvision en France 1921 1974, La Documentation Franaise, Paris 1994. Burnett, R., The global jukebox. The international music industry, Routledge, London & New York 1996 Castells, M., Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i spoeczestwem, Rebis, Pozna 2003. Chantepie, P., Le Diberder, A., Rvolution numrique et industries culturelles, La Dcouverte, Paris 2005. Coase, R.H., Payola in Radio and Television Broadcasting, Journal of Law & Economics, University of Chicago Press, vol. 22(2), 1979, http://www.ccer.edu.cn/download/7874-3.pdf. Cohen, D., Garibaldi, P., Scarpetta, S., ICT Revolution. Productivity Differences and the Digital Divide, Oxford University Press, 2004, http://books.google.pl/books?id=yBn4zgbbpoIC&pg=PP1&dq=scarpetta+ICT+revolution#v=onepage&q=&f=fal se), str. X. Coleman, M., Playback. From the Victrola to Mp3, 100 Years of Music, Machines, and Money, Da Capo Press, 2003. Curien, N., Moreau, F., Lindustrie du disque, La Dcouverte, Paris 2006.
30
Deloitte Touche Tohmatsu Technology, Media & Telecommunications, Telecommunications Predictions: TMT Trends 2007. Deloitte Touche Tohmatsu, 2007: http://www.deloitte.com/dtt/article/0,1002,sid%253D1012%2526cid%253D141575,00.html?theme=tmt2. Digital Music Report 2010, Digital Music Report 2009, Digital Music Report 2007, Digital Music Report 2006, http://www.ifpi.org/content/section_statistics/index.html, pdf. Escoffier, J., McDarrah, F.W., Sexual Revolution, Thunder's Mouth Press, 2003, http://www.amazon.com/reader/1560255250?_encoding=UTF8&*Version*=1&*entries*=0#reader_1560255 250. Eskelsen, G., Marcus, A., Ferree, W.K., Digital Economy Fact Book 2009, The Progress & Freedom Foundation, pdf. Francja: Najtwardsze prawo antypirackie przyjte, http://di.com.pl/print/26794, 13.05.2009; Parlament Europejski: stanowcze "nie" dla odcinania piratw od Sieci, http://technologie.gazeta.pl/technologie/2029020,82008,5742674.html?sms_code=. Frith, S., Taking popular music seriously: selected essays, Ashgate Publishing, Ltd., 2007, http://books.google.pl/books?id=ZFBUsDpDTx4C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false. From a Small Piece of Wood, http://www.sony.net/Fun/SH/1-21/h1.html. Gabriel, Y., Lang, T., The Unmanageable Consumer. Contemporary Consumption and its Fragmentation, SAGE Publications, London,Thousand Oaks, New Delhi, 1995. Garca-Montes, J.M., Caballero-Muoz, D. , Prez-lvarez, M., Changes in the self resulting from the use of mobile phones, Media, Culture & Society, SAGE Publications, London, Thousand Oaks and New Delhi, Vol. 28(1), pdf. Gierszewska, G., Romanowska, M., Analiza strategiczna przedsibiorstwa, PWE, Warszawa 2009. Gronow, P., The Record Industry: The Growth of a Mass Medium, Popular Music, Vol.3, Producers and Markets 1983, s.62, http://links.jstor.org/sici?sici=0261-430%281983%293%3C53%3ATRITGO%3E2.0.CO%3B2-P, pdf. Herman, E.S., McChesney, R.W., The Global Media. The New Missionaries of Global Capitalism, Cassell, London and Washington, 1997. Hoffman, F.W., Ferstler, H., Encyclopedia of Recorded Sound, Routledge, New York 2005. Hoskins, C., McFadyen, S., Finn, A., Media Economics. Applying Economics to New and traditional Media, Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delhi 2004. http://pl.wikipedia.org/wiki/VODcast. http://www.apple.com/pr/library/2003/sep/. http://www.emusic.com/about/index.html. Huygens, M., Baden-Fuller, Ch., Van Den Bosch, F.A.J., Volberda, H.W, Coevolution of Firm Capabilities and Industry Competition: Investigating the Music Industry 1877 1997, Rotterdam School of Management, Padziernik 2001, pdf. IFPI publishes Recording Industry in Numbers 2010, http://www.ifpi.org/content/section_news/20100428.html. Jachowicz, P., Wielki Kryzys, szoki naftowe i obecny kryzys finansowy: prba analizy porwnawczej, w: Nauki spoeczne wobec kryzysu na rynkach finansowych, red. Osiski, J., Sztaba, S., Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009. Kenney, W., H., Recorded music in American Life: the Phonograph and popular memory, 1890 1945, Oxford University Press, Oxford, New York, 2003, http://books.google.pl/books?id=Cvk_AP6LwUgC&printsec=frontcover&dq=%22recorded+music+in+american +life%22&ei=BiLcS_mtMpTYywSo8IWzCw&cd=1#v=snippet&q=race%20records&f=false. Kominek, M. Zaczo si od fonografu, PWM, Krakw 1986.
31
Kowalski, T., Jung., B., Media na rynku. Wprowadzenie do ekonomiki mediw, WAiP, Warszawa 2006. Lerski, T., Syrena Record. Pierwsza polska wytwrnia fonograficzna. 1904 1939, wyd. KARIN, New York Warszawa 2004. Lipsey, R.G., Chrystal, A., Economics, Oxford University Press, 2007, (http://www.google.com/books?id=XzU1jwwwU80C&pg=PA262&dq=%22ICT+Revolution%22&lr=&as_brr=3& hl=pl#v=onepage&q=%22ICT%20Revolution%22&f=false). Mobile 2007. Markets&Trends, Facts&Figures, http://www.enter.es/enter/cms/en/informe/432/1. Muzyka prosto z serwisu Napster, http://www.egospodarka.pl/25492,Muzyka-prosto-z-serwisuNapster,1,12,1.html. Odcinanie od Internetu jedn z sankcji za piractwo w Wielkiej Brytanii, http://di.com.pl/print/28377. OECD, Communications Outlook 2009, Information and Communications Technologies, www.sourceoecd.org/emergingeconomies/9789264059832. Podcast dictionnary: P Z, http://db.podhead.net/pod/podwebpack.section_message?P_MESSAGE=283. RIAA sues 261 file swappers, 8.09.2003, http://news.com.com/2100-1023-5072564.html. RIAA Moves Forward With a New Round of Lawsuits, 28.10.2004, http://www.slyck.com/news.php?story=592. Rzd USA popiera wysokie kary za dzielenie si plikami, http://di.com.pl/print/28184. Throsby, D., The Music Industry in The New Millenium. Global and Local Perspectives, Paper Prepared for The Global Alliance for Cultural Diversity, Division of Arts and Cultural Enterprise, UNESCO, Paris, October 2002, pdf. The Story Behind the Sony Walkman, http://lowendmac.com/orchard/06/0915.html. The Teenagers, http://www.history-of-rock.com/teenagers.htm. Toffler, A., Toffler, H., Rewolucyjne bogactwo, Wydawnictwo Kurpisz SA, Przemierowo 2007. Tourns, L., Du phonographe au mp3. XIXe XXIe sicle. Une histoire de la musique enregistre, Autrement, Paris 2008. USA: iTunes liderem rynku muzycznego, http://di.com.pl/print/28245. Vogel, H. L., Entertainment Industry Economics: A Guide for Financial Analysis, Cambridge University Press, Cambridge, New York 2001. Watkins, G., Proof through the night : music and the great war, University of California Press, Berkeley, los Angeles, London, 2003, http://books.google.pl/books?id=DbnA3byXJMcC&printsec=frontcover&dq=%22proof+through+the+night+an d+the+great+war%22&ei=1xrcS5j0B6TGywSw_sSdCQ&cd=1#v=onepage&q&f=false. Wielka Brytania: Muzycy przeciwko odczaniu internautw, http://di.com.pl/print/28582. WIGGIN, 2008 Digital Entertainment Survey, http://www.wiggin.co.uk/upldfiles/Digital%20Entertainment%20Survey%202008_Full%20Report.pdf.
32

Kryzysy A Rozwój Branży Fonograficznej 2010

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kryzysy A Rozwój Branży Fonograficznej 2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ten utwr jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Uycie niekomercyjne 3.0 Unported.

Kryzysy a rozwj brany fonograficznej w XX i XXI wieku.

Pocztki rozwoju brany fonograficznej i pierwszy kryzys

Frith, S., op.cit., 100.

< 2 mln < 2 mln > 2 mln 1 mln 10 mln

1983, s. 62-63, http://links.jstor.org/sici?sici=0261-1430%281983%293%3C53%3ATRITGO%3E2.0.CO%3B2-P, pdf; Tourns, L., op.cit., s. 53.

Rozwj po Wielkim Kryzysie i drugi kryzys w brany fonograficznej

rdo: Gronow, P., op.cit., s. 66-70.

Trzeci okres rozwoju brany fonograficznej: od kryzysu z lat 70. do dzisiaj

You might also like