Id do

Spis treci
Przykadowy rozdzia
Katalog ksiek
Katalog online
Zamw drukowany
katalog
Twj koszyk
Dodaj do koszyka
Cennik i informacje
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik
Czytelnia
Fragmenty ksiek
online

Kontakt
Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 32 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl
Helion 19912011

Excel 2010 PL. wiczenia

praktyczne dla bystrzakw
Autor: Colin Banfield, John Walkenbach
Tumaczenie: Maria Chaniewska
ISBN: 978-83-246-2902-2
Tytu oryginau: Excel 2010 For Dummies Quick Reference
Format: 180235, stron: 232

Poznaj moliwoci Excela, zabynij w pracy!

Jak stworzy pierwszy arkusz kalkulacyjny?
Jak przygotowa elegancki i czytelny wykres?
Jak przeprowadzi analiz za pomoc tabel przestawnych?
Microsoft Word, Excel i PowerPoint to znana i najbardziej ceniona trjka pakietu Microsoft Office.
Niniejsza ksika powicona jest Excelowi aplikacji, ktra nie boi si mozolnych i skomplikowanych
oblicze na ogromnej iloci danych. Narzdzie to zdobyo uznanie studentw, ksigowych,
analitykw i prezesw. aden inny program nie pozwoli Ci w tak krtkim czasie przygotowa
eleganckiego raportu, bogatego w wykresy i co najwaniejsze celne wnioski.
Ksika z serii Dla bystrzakw gwarantuje, e wiedza w niej zawarta jest przedstawiona
w przejrzysty, atwy do zrozumienia sposb. Wrd zamieszczonych tu informacji znajdziesz
zarwno te podstawowe, powicone elementarnym zadaniom wykonywanym w czasie pracy
z najnowsz wersj Excela, jak i te bardziej zaawansowane, dziki ktrym wyciniesz jeszcze
wicej z Twoich arkuszy Dowiesz si, jak uywa formu i funkcji oraz tworzy analizy na podstawie
tabel przestawnych. W trakcie lektury opanujesz take metody opracowywania eleganckich
i czytelnych wykresw oraz filtrowania i sortowania danych. Autorzy ksiki Colin Banfield
oraz John Mr. Spreadsheet Walkenbach zapewni Ci moc wrae oraz wiedz na najwyszym
poziomie. John napisa ponad pidziesit ksiek powiconych Excelowi, a Colin Banfield
wykorzystuje ten program do najbardziej wymylnych zada nie od dzi!
Podstawy pracy z programem Excel 2010
Szybka nawigacja po dokumencie z wykorzystaniem myszki i klawiatury
Zarzdzanie skoroszytami
Arkusze robocze i ich grupowanie
Wprowadzanie i edycja danych
Wycofywanie zmian i pomyek
Formuy i funkcje
Wykorzystanie nazw, nazywanie zakresw komrek
Sprawdzanie specyficznych bdw arkusza
ledzenie zalenoci komrek
Wartoci bdw formu
Formatowanie danych
Metody tworzenia wykresw
Praca z tabelami
Analiza danych za pomoc tabel przestawnych
Sortowanie i filtrowanie danych
Excel 2010 to wcale nie jest trudne!

Spis treci
O autorach .............................................................................................................................. 13
Podzikowania od autorw ..................................................................................................... 15
Jak uywa tej ksiki ............................................................................................................ 17
Cz 1: Zapoznanie z programem Excel 2010 ........................................................................ 19
Podstawy programu Excel 2010 .................................................................................................................... 20
Formuy ................................................................................................................................................... 20
Aktywna komrka i zakresy ....................................................................................................................... 20
Zapoznanie z oknem Excela 2010 ................................................................................................................. 21
Przenoszenie, zmiana rozmiarw i zamykanie okien .................................................................................... 22
Wychodzenie z Excela .............................................................................................................................. 22
Nawigacja za pomoc myszy i klawiatury ........................................................................................................ 22
Uywanie myszy ....................................................................................................................................... 22
Uywanie klawiatury ................................................................................................................................. 23
Wprowadzenie do Wstki ............................................................................................................................ 25
Podzia Wstki na czci ......................................................................................................................... 25
Zmienianie rozmiaru Wstki .................................................................................................................... 27
Podpowiedzi dotyczce klawiatury ............................................................................................................. 28
Ukrywanie polece Wstki ...................................................................................................................... 29
Wprowadzenie do paska narzdzi Szybki dostp ............................................................................................. 29
Widok Backstage .......................................................................................................................................... 30
Podgld formatowania na ywo ...................................................................................................................... 31
Formatowanie z wykorzystaniem motyww ...................................................................................................... 32
Szukanie pomocy .......................................................................................................................................... 33

Cz 2: Zarzdzanie skoroszytami ......................................................................................... 37

Uaktywnianie skoroszytu ............................................................................................................................... 38
Automatyczne porzdkowanie okien ............................................................................................................... 38
Zmiana domylnej lokalizacji pliku ................................................................................................................. 38
Zamykanie skoroszytu ................................................................................................................................... 39
Porwnywanie dwch skoroszytw ................................................................................................................. 39
Tworzenie nowego (pustego) skoroszytu ......................................................................................................... 40
Tworzenie wielu okien (widokw) dla skoroszytu ............................................................................................ 40
Otwieranie nierodzimych plikw .................................................................................................................... 41

6 Excel 2010 PL. wiczenia praktyczne dla bystrzakw

Otwieranie skoroszytu ................................................................................................................................... 41
Otwieranie skoroszytu za pomoc okna dialogowego Otwieranie .................................................................. 42
Otwieranie ostatnio uywanych skoroszytw ............................................................................................... 43
Modyfikowanie ustawie zabezpiecze w Centrum zaufania ........................................................................ 44
Ochrona i usuwanie ochrony ze skoroszytu ..................................................................................................... 44
Zabezpieczenie skoroszytw przed nieautoryzowanymi uytkownikami ......................................................... 45
Zabezpieczanie i usuwanie zabezpiecze struktury lub okna skoroszytu ........................................................ 45
Odzyskiwanie niezapisanego pliku ................................................................................................................. 46
Przegldanie waciwoci skoroszytu ............................................................................................................... 47
Zapisywanie skoroszytw .............................................................................................................................. 47
Zapisywanie skoroszytu ............................................................................................................................ 48
Zapisywanie skoroszytu pod inn nazw .................................................................................................... 48
Zapisywanie skoroszytu w nierodzimym formacie pliku ............................................................................... 49
Wspdzielenie skoroszytw ........................................................................................................................... 50
Przeczanie pomidzy otwartymi skoroszytami ............................................................................................... 50
Praca z szablonami skoroszytw ..................................................................................................................... 50
Tworzenie szablonu skoroszytu .................................................................................................................. 51
Tworzenie skoroszytu z szablonu ............................................................................................................... 51

Cz 3: Praca z arkuszami roboczymi .................................................................................... 53

Aktywacja arkusza ........................................................................................................................................ 54
Dodawanie nowego arkusza roboczego ........................................................................................................... 54
Zmienianie nazwy arkusza ............................................................................................................................. 54
Kolorowanie karty arkusza ............................................................................................................................. 55
Kopiowanie lub przenoszenie arkusza ............................................................................................................. 55
Usuwanie arkusza ......................................................................................................................................... 56
Blokowanie tytuw wierszy lub kolumn .......................................................................................................... 56
Grupowanie i rozgrupowywanie arkuszy ......................................................................................................... 57
Grupowanie arkuszy ................................................................................................................................. 57
Rozgrupowywanie arkuszy ........................................................................................................................ 58
Ukrywanie i odkrywanie arkusza roboczego .................................................................................................... 58
Zabezpieczanie arkusza roboczego ................................................................................................................. 59
Dzielenie okienek .......................................................................................................................................... 60
Wyczanie linii siatki .................................................................................................................................... 60
Korzystanie z widoku penoekranowego .......................................................................................................... 61
Powikszanie arkusza .................................................................................................................................... 61

Cz 4: Wprowadzanie i edycja danych arkusza ................................................................... 63

Kopiowanie komrek i zakresw ..................................................................................................................... 64
Kopiowanie komrki do innej komrki lub zakresu ...................................................................................... 65
Kopiowanie zakresu do innego zakresu ...................................................................................................... 65
Kopiowanie danych do innego arkusza lub skoroszytu ................................................................................. 66
Kopiowanie wielu komrek lub zakresw do innego zakresu ......................................................................... 67
Usuwanie caych wierszy i kolumn .................................................................................................................. 68
Edycja zawartoci komrki ............................................................................................................................. 68
Wpisywanie danych do zakresu ...................................................................................................................... 70
Wprowadzanie danych do konkretnego zakresu .......................................................................................... 70
Wpisywanie tych samych danych do zakresu komrek ................................................................................. 71

Spis treci
Wpisywanie dat i godzin ............................................................................................................................... 71
Wprowadzanie konkretnych dat i godzin .................................................................................................... 71
Wprowadzanie biecej daty lub godziny ................................................................................................... 72
Wprowadzanie formu ................................................................................................................................... 72
Rczne wprowadzanie formu .................................................................................................................... 73
Wprowadzanie formu przez wskazywanie .................................................................................................. 74
Wprowadzanie tekstu .................................................................................................................................... 75
Wpisywanie tekstu do komrek .................................................................................................................. 75
Uzupenianie wpisw tekstowych za pomoc Autouzupeniania ................................................................... 76
Wprowadzanie wartoci ................................................................................................................................. 76
Wprowadzanie wartoci do komrek .......................................................................................................... 76
Wprowadzanie uamkw ........................................................................................................................... 77
Usuwanie danych z komrek i zakresw ......................................................................................................... 77
Wypenianie serii .......................................................................................................................................... 78
Wprowadzanie serii przyrostowych wartoci lub dat .................................................................................... 78
Wprowadzanie serii tekstu ......................................................................................................................... 79
Wstawianie lub usuwanie caych wierszy i kolumn ........................................................................................... 79
Wstawianie caych wierszy i kolumn ........................................................................................................... 79
Usuwanie caych wierszy i kolumn ............................................................................................................. 80
Przenoszenie komrek i zakresw ................................................................................................................... 80
Przenoszenie danych do nowej lokalizacji w tym samym arkuszu .................................................................. 80
Przenoszenie danych do innego arkusza lub skoroszytu ................................................................................ 81
Zastpowanie zawartoci komrki .................................................................................................................. 82
Szukanie danych do zastpienia ..................................................................................................................... 82
Zaznaczanie komrek i zakresw ................................................................................................................... 83
Zaznaczanie komrki ................................................................................................................................ 84
Zaznaczanie zakresu ................................................................................................................................. 84
Zaznaczanie niecigych zakresw ............................................................................................................. 84
Zaznaczanie caych wierszy i kolumn ......................................................................................................... 85
Zaznaczanie zakresu w wielu arkuszach (trjwymiarowego) ......................................................................... 85
Transpozycja zakresu .................................................................................................................................... 86
Wycofywanie zmian i pomyek ....................................................................................................................... 86
Walidacja wpisu danych ................................................................................................................................ 87

Cz 5: Uywanie formu i funkcji ......................................................................................... 89

Odwoania bezwzgldne, wzgldne i mieszane ................................................................................................ 90
Podstawy formu ........................................................................................................................................... 90
Zmiana momentu obliczania formu ............................................................................................................... 91
Konwersja formu na wartoci ........................................................................................................................ 92
Edycja funkcji w formuach ............................................................................................................................ 92
Wprowadzanie funkcji do formu .................................................................................................................... 93
Rczne wprowadzanie funkcji .................................................................................................................... 93
Uywanie narzdzia Autosumowanie ......................................................................................................... 94
Korzystanie z Biblioteki funkcji .................................................................................................................. 94
Modyfikacja odwoania do zakresu uytego w funkcji ....................................................................................... 95
Odwoania do komrek i zakresw w innych skoroszytach ................................................................................ 96
Odwoania do komrek w innych skoroszytach ............................................................................................ 96
Zarzdzanie czami ................................................................................................................................. 97
Odwoania do komrek i zakresw w innych arkuszach .................................................................................... 98

8 Excel 2010 PL. wiczenia praktyczne dla bystrzakw

Cz 6: Tworzenie i uywanie nazw ..................................................................................... 101
Zalety nazywania komrek i zakresw .......................................................................................................... 102
Stosowanie nazw do istniejcych odwoa do komrek ................................................................................... 102
Tworzenie nazw .......................................................................................................................................... 103
Tworzenie nazwy za pomoc okna dialogowego Nowa nazwa .................................................................... 103
Tworzenie nazwy za pomoc pola nazwy .................................................................................................. 104
Tworzenie nazw z etykiet wierszy i kolumn ............................................................................................... 104
Tworzenie nazw poziomu arkusza ............................................................................................................ 105
Tworzenie nazw wieloarkuszowych .......................................................................................................... 106
Usuwanie nazw .......................................................................................................................................... 106
Edycja nazw ............................................................................................................................................... 107
Zarzdzanie nazwami ................................................................................................................................. 107
Nazywanie staych i formu .......................................................................................................................... 108
Wklejanie nazw do formuy .......................................................................................................................... 109

Cz 7: Inspekcja pracy ...................................................................................................... 111

Sprawdzanie specyficznych bdw arkusza .................................................................................................. 112
Sprawdzanie poprawnoci w tle ............................................................................................................... 112
Rczne sprawdzanie poprawnoci ............................................................................................................ 113
Sprawdzanie pisowni .................................................................................................................................. 113
Tworzenie tabeli nazw ................................................................................................................................. 114
Wywietlanie formu w arkuszu .................................................................................................................... 114
Szacowanie czci formuy ........................................................................................................................... 114
Znajdowanie konkretnych danych ................................................................................................................ 115
Obsuga odwoa cyklicznych ...................................................................................................................... 117
Znajdowanie bdw przez zaznaczanie specjalnych komrek ......................................................................... 118
ledzenie zalenoci komrek ....................................................................................................................... 119
ledzenie poprzednikw i zalenoci ........................................................................................................ 119
ledzenie wartoci bdw formu ............................................................................................................ 120
Wartoci bdw formu ............................................................................................................................... 121
Korzystanie z komentarzy komrek ............................................................................................................... 121
Dodawanie komentarza komrki .............................................................................................................. 122
Edycja komentarza komrki ..................................................................................................................... 122
Wywietlanie komentarzy komrek ........................................................................................................... 122
Korzystanie z okna czujki ............................................................................................................................ 123
Wywietlanie i dodawanie komrek do okna czujki .................................................................................... 123
Usuwanie komrek z okna czujki ............................................................................................................. 124

Cz 8: Formatowanie danych ............................................................................................. 125

Dodawanie obramowa do komrki lub zakresu ............................................................................................ 126
Wyrwnanie zawartoci komrek .................................................................................................................. 126
Zmiana wygldu zawartoci komrki ............................................................................................................ 127
Kopiowanie formatw ................................................................................................................................. 128
Formatowanie oparte na zawartoci komrki lub zakresu ................................................................................ 129
Formatowanie oparte na wartociach poszczeglnych komrek ................................................................... 129
Formatowanie oparte na wartociach w zakresie ........................................................................................ 130
Stosowanie wielu formatw warunkowych do komrki lub zakresu .............................................................. 131
Edycja lub usuwanie formatu warunkowego .............................................................................................. 133

Spis treci
Formatowanie liczby .................................................................................................................................... 133
Uywanie wbudowanych formatw liczbowych Excela .............................................................................. 133
Tworzenie niestandardowych formatw liczbowych ................................................................................... 134
Formatowanie zakresu za pomoc wizualizacji porwnawczych ....................................................................... 135
Korzystanie z wizualizacji w celu porwnania wartoci w zakresie ............................................................... 135
Modyfikacja wizualizacji zakresu .............................................................................................................. 136
Ukrywanie zawartoci komrki ..................................................................................................................... 138
Ukrywanie i odkrywanie kolumn i wierszy ..................................................................................................... 138
Ukrywanie kolumn i wierszy .................................................................................................................... 138
Odkrywanie kolumn i wierszy .................................................................................................................. 139
Modyfikacja rozmiaru komrki ..................................................................................................................... 139
Zmiana szerokoci kolumny ..................................................................................................................... 140
Zmiana wysokoci wiersza ....................................................................................................................... 140
Korzystanie ze stylw komrek ..................................................................................................................... 141
Zastosowanie predefiniowanego stylu komrki .......................................................................................... 142
Modyfikacja istniejcego stylu .................................................................................................................. 142
Tworzenie wasnego stylu komrki ........................................................................................................... 143
Kopiowanie (scalanie) stylw komrek z innego skoroszytu ........................................................................ 143

Cz 9: Podgld i drukowanie ............................................................................................. 145

Dostosowywanie ustawie strony i drukarki ................................................................................................... 146
Okrelanie opcji strony i drukarki ............................................................................................................. 146
Podgld stron ......................................................................................................................................... 147
Zmiana trybu wywietlania arkusza .............................................................................................................. 148
Obsuga podziaw stron ............................................................................................................................. 148
Rczne wprowadzanie podziaw stron .................................................................................................... 148
Rczne usuwanie podziaw stron ............................................................................................................ 150
Podgld i regulacja podziaw stron ......................................................................................................... 150
Wstawianie nagwka i stopki ...................................................................................................................... 151
Wybr predefiniowanego nagwka lub stopki ........................................................................................... 151
Tworzenie wasnego nagwka lub stopki ................................................................................................. 152
Stosowanie wielu nagwkw i stopek w raportach .................................................................................... 153
Okrelanie obszaru wydruku ........................................................................................................................ 154
Okrelanie opcji wydruku arkusza ................................................................................................................ 155
Drukowanie linii siatki oraz nagwkw wierszy i kolumn ........................................................................... 155
Drukowanie etykiet danych wiersza lub kolumny na kadej stronie ............................................................. 155
Wybr rozmaitych opcji drukowania arkusza ............................................................................................ 156

Cz 10: Tworzenie wykresw danych ................................................................................ 157

Budowa wykresu ......................................................................................................................................... 158
Aktywacja wykresu ...................................................................................................................................... 159
Dodawanie kontekstu do liczb za pomoc wykresw przebiegw w czasie ........................................................ 159
Tworzenie wykresu przebiegu w czasie ..................................................................................................... 160
Grupowanie i rozgrupowywanie wykresw przebiegu w czasie .................................................................... 161
Modyfikacja zakresu danych lub lokalizacji wykresu przebiegu w czasie ...................................................... 161
Umieszczanie dodatkowych elementw na wykresie przebiegu w czasie ....................................................... 162
Formatowanie i zmiana typu wykresu przebiegu w czasie ........................................................................... 162
Stosowanie opcji osi wykresu przebiegu w czasie ....................................................................................... 163

10 Excel 2010 PL. wiczenia praktyczne dla bystrzakw

Dodawanie nowej serii danych do wykresu .................................................................................................... 163
Dodawanie tytuu do wykresu ...................................................................................................................... 164
Zmiana typu wykresu dla istniejcego wykresu lub serii danych ...................................................................... 165
Tworzenie wykresu ..................................................................................................................................... 165
Tworzenie i uywanie szablonu wykresu ....................................................................................................... 167
Wywietlanie tabeli danych na wykresie ........................................................................................................ 167
Wywietlanie etykiet danych na wykresie ....................................................................................................... 167
Formatowanie elementu wykresu .................................................................................................................. 168
Obsuga brakujcych danych oraz wykrelanie danych ukrytych ...................................................................... 169
Wstawianie i modyfikacja legendy wykresu .................................................................................................... 169
Dodawanie legendy do wykresu ............................................................................................................... 170
Zmiana nazw (tytuw) na legendzie wykresu ........................................................................................... 170
Modyfikacja osi wykresu .............................................................................................................................. 170
Zmiana rozmiaru, przenoszenie, kopiowanie i usuwanie zagniedonego wykresu ............................................ 171
Zmiana rozmiarw, przenoszenie i usuwanie elementu wykresu ...................................................................... 172
Zaznaczanie elementu wykresu .................................................................................................................... 172
Aktualizowanie zakresu danych rdowych dla wykresu lub serii danych ........................................................ 173

Cz 11: Praca z tabelami ................................................................................................... 175

Budowa tabeli ............................................................................................................................................. 176
Konwersja tabeli na zakres ........................................................................................................................... 177
Tworzenie tabeli ......................................................................................................................................... 177
Formatowanie tabeli .................................................................................................................................... 177
Stosowanie nowego stylu do tabeli ........................................................................................................... 178
Formatowanie oparte na zawartoci komrki lub kolumny .......................................................................... 178
Wstawianie wiersza sumy do tabeli ............................................................................................................... 178
Wstawianie i usuwanie wierszy i kolumn tabeli .............................................................................................. 179
Dodawanie i usuwanie wierszy z tabeli ..................................................................................................... 179
Dodawanie i usuwanie kolumn tabeli ....................................................................................................... 179
Odwoania do danych tabeli w formuach ..................................................................................................... 180
Odwoania do danych tabeli spoza tabeli .................................................................................................. 180
Odwoania do danych tabeli za pomoc kolumny obliczeniowej ................................................................. 181
Usuwanie duplikatw wartoci z tabeli ......................................................................................................... 182
Zaznaczenie obszarw tabeli ........................................................................................................................ 183

Cz 12: Analiza danych za pomoc tabel przestawnych .................................................... 185

Budowa tabeli przestawnej .......................................................................................................................... 186
Dodawanie filtru raportu fragmentatora ........................................................................................................ 187
Tworzenie nowego fragmentatora ............................................................................................................ 187
Kopiowanie, przenoszenie i zmiana rozmiarw fragmentatora .................................................................... 188
Filtrowanie tabeli przestawnej za pomoc fragmentatora ............................................................................ 188
Formatowanie fragmentatora ................................................................................................................... 189
Wizanie fragmentatora z innymi tabelami przestawnymi ........................................................................... 190
Zmiana podsumowania danych tabeli przestawnej ......................................................................................... 191
Kopiowanie tabeli przestawnej ..................................................................................................................... 191
Tworzenie i uywanie wykresu przestawnego ................................................................................................ 192
Tworzenie wykresu przestawnego ............................................................................................................ 193
Uywanie wykresu przestawnego ............................................................................................................. 193

Spis treci
Tworzenie raportu tabeli przestawnej ........................................................................................................... 194
Formatowanie raportu tabeli przestawnej ...................................................................................................... 195
Stosowanie nowego stylu do tabeli przestawnej ......................................................................................... 195
Formatowanie oparte na wartociach danych ............................................................................................ 195
Zmiana formatu liczbowego pola tabeli przestawnej .................................................................................. 196
Grupowanie elementw tabeli przestawnej .................................................................................................... 197
Tworzenie grupy daty ............................................................................................................................. 197
Tworzenie grupy liczb ............................................................................................................................. 198
Tworzenie grupy tekstw ......................................................................................................................... 198
Modyfikacja raportu tabeli przestawnej ......................................................................................................... 199
Modyfikacja ukadu raportu ..................................................................................................................... 199
Modyfikacja struktury raportu .................................................................................................................. 200
Wywietlanie i ukrywanie sum czciowych i cakowitych ........................................................................... 200
Rozwijanie i zwijanie poziomw elementw pl ........................................................................................ 201
Odwieanie raportu tabeli przestawnej ........................................................................................................ 201
Zmiana nazwy tabeli przestawnej ................................................................................................................. 201
Stosowanie niestandardowych oblicze ......................................................................................................... 202

Cz 13: Sortowanie i filtrowanie danych .......................................................................... 205

Tworzenie niestandardowej listy sortowania .................................................................................................. 206
Filtrowanie raportu tabeli przestawnej .......................................................................................................... 207
Filtrowanie tabeli przestawnej na podstawie poszczeglnych elementw pl ................................................ 207
Filtrowanie tabeli przestawnej na podstawie wyszukiwania tekstu pola ........................................................ 208
Filtrowanie tabeli przestawnej na podstawie typu danych pola .................................................................... 208
Czyszczenie filtrw tabeli przestawnej ....................................................................................................... 209
Filtrowanie danych w tabeli ......................................................................................................................... 209
Filtrowanie tabeli na podstawie wpisw poszczeglnych kolumn ................................................................. 209
Filtrowanie tabeli na podstawie wyszukiwania tekstu kolumny .................................................................... 210
Filtrowanie tabeli na podstawie typu danych kolumny ............................................................................... 212
Filtrowanie tabeli na podstawie koloru komrki ......................................................................................... 212
Czyszczenie filtrw tabeli ......................................................................................................................... 213
Sortowanie danych w tabeli przestawnej ....................................................................................................... 213
Sortowanie pola wiersza lub kolumny przy uyciu standardowych opcji ...................................................... 213
Sortowanie pola wartoci ......................................................................................................................... 214
Rczne sortowanie pola wiersza lub kolumny ............................................................................................ 214
Sortowanie pola wiersza lub kolumny przy uyciu niestandardowej kolejnoci sortowania ............................. 214
Sortowanie danych w tabeli ......................................................................................................................... 215
Sortowanie jednej kolumny na podstawie jej wartoci ................................................................................. 216
Sortowanie wielu kolumn na podstawie ich wartoci .................................................................................. 216
Sortowanie na podstawie niestandardowej kolejnoci sortowania ................................................................ 217
Sortowanie na podstawie koloru lub ikon formatowania warunkowego ........................................................ 218

Skorowidz ............................................................................................................................. 219

11

Cz 10

Tworzenie wykresw danych

W tej czci:
 dodawanie nowych serii danych do wykresu,
 dodawanie kontekstu do liczb za pomoc wykresw przebiegu w czasie,
 zmienianie typu wykresu dla istniejcego wykresu lub serii danych,
 zmienianie i dodawanie elementw do wykresu,
 formatowanie elementu wykresu,
 modyfikowanie wsprzdnych wykresu.

ykres jest sposobem wizualnej prezentacji tabeli liczb. Wizualizacja pozwala np. na szybkie
sprawdzenie tendencji, wzorcw, anomalii lub porwnanie wzgldnych wkadw rnych
elementw. Excel zapewnia narzdzia do tworzenia rnorodnych wykresw.

158

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

Budowa wykresu
Przed utworzeniem pierwszego wykresu w Excelu pomocna bdzie znajomo  elementw
wykresu. Rysunek 10.1 ilustruje najczstsze elementy, ktre moe zawiera wykres. Gdy
tworzysz wykres, umie  tylko te elementy, ktrych potrzebujesz, aby wyranie przedstawi
swoje dane. Zbyt wiele informacji spowoduje, e wykres bdzie trudny do odczytania i zmniejszy
jego uyteczno .

Rysunek 10.1

Oto opis elementw pokazanych na rysunku 10.1:

9 O pozioma: W wikszo ci wykresw ta o wy wietla etykiety kategorii. Kategoria jest

dowolnym elementem bez znaczenia liczbowego. Przykady kategorii to miesic, kwarta

i produkt. Dla kategorii miesic etykietami mog by sty, lut, mar itd. Wykres wy wietla
etykiety w rwnych odstpach na osi. Dla wykresw typu supkowego, punktowego XY
i bbelkowego pozioma o wy wietla skal warto ci. Wykres moe mie osie poziome
gwn i pomocnicz (nie pokazan na rysunku 10.1).

9 Tytu osi poziomej: Wy wietla nazw dla wy wietlanej kategorii.

9 O pionowa: W wikszo ci wykresw ta o wy wietla skal warto ci narysowanej serii
danych. Dla wykresu supkowego wsprzdna pionowa wy wietla etykiety kategorii.
Wykres moe mie gwn i pomocnicz o pionow.

9 Tytu osi pionowej: Wy wietla nazw skali warto ci, wzgldem ktrej rysowane s
serie.

9 Serie danych: Grupa warto ci (punktw danych) zwizana z kategori. Na przykad

planowana i rzeczywista sprzeda mog by dwoma seriami zwizanymi kategori miesic.

Aktywacja wykresu

9 Punkty danych: Warto ci zawizane z etykietami kategorii. Punktami danych s

np. planowana i rzeczywista sprzeda wykre lona dla stycznia.

9 Etykiety danych: Etykiety zwizane z punktami danych na wykresie. Etykiety mog by
np. warto ciami punktw danych.

9 Tabela danych: Seria danych przedstawiona w formie tabeli i umieszczona bezpo rednio
pod poziom osi.

9 Tytu wykresu: Tytu, ktry nadae wykresowi.

9 Legenda: Grupa kluczy i napisw identyfikujcych kad seri danych na wykresie.
9 Linie siatki: Linie umieszczane na wykresie, aby uatwi odczyt warto ci danych lub

oddzielenie etykiet kategorii. Linie siatki mog rozprasza i dlatego powinny by uywane
oszczdnie. W razie potrzeby zastosowania linii siatki zalecamy uywanie tych z bladym
i nienarzucajcym si kolorem.

9 Znaczniki osi: Te krtkie linie zaznaczaj interway na osi.

9 Obszar krelenia: Ograniczany przez osie obszar, na ktrym s wykre lane serie danych.
9 Obszar wykresu: Cay obszar zawierajcy wszystkie elementy wykresu.

Aktywacja wykresu
Zanim zrobisz cokolwiek z wykresem, musisz go aktywowa w nastpujcy sposb:

9 W celu aktywacji wykresu na arkuszu wykresu kliknij kart arkusza wykresu.

9 W celu aktywacji wykresu zagniedonego w arkuszu roboczym kliknij obszar obramowania
wykresu.

Po aktywacji zagniedonego wykresu lub wykresu na arkuszu wykresu Excel wy wietli na Wstce
kontekstowe karty Narzdzia wykresw. Dwukrotne kliknicie wykresu automatycznie wy wietla
na Wstce narzdzia karty Projektowanie.

Dodawanie kontekstu do liczb

za pomoc wykresw przebiegw w czasie
Wykres przebiegu w czasie to miniaturowy wykres, ktry zajmuje jedn komrk arkusza.
Wykresy przebiegu w czasie nie maj na celu pokazania szczegw, widocznych zwykle na
standardowym wykresie Excela. Zamiast tego su jako graficzne ilustracje dodajce kontekst
do liczb widoczny na pierwszy rzut oka.
Na rysunku 10.2 wida, e najnowsze warto ci sprzeday produktw zostay zapisane w kolumnie
31-sty-11. Wykres liniowy przebiegu w czasie pokazuje 12-miesiczny trend sprzeday kategorii
produktw, a kolumnowe wykresy przebiegu w czasie pokazuj poszczeglne warto ci w tym
samym okresie.

159

160

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

Rysunek 10.2

Wykresy przebiegu w czasie s przydatne w wy wietlaniu pulpitu nawigacyjnego. W typowym

pulpicie nawigacyjnym bdziemy widzie tylko biec warto  i zwizany wykres przebiegu
w czasie dla zawarto ci historycznej. Pulpit nawigacyjny dotyczcy sprzeday produktw pokazanych
na rysunku 10.2 moe np. pokazywa grne pi lub dziesi produktw dla stycznia 2011 wraz
z 12-miesicznymi liniowymi wykresami przebiegu w czasie.
Pamitaj: Nie moesz zaznaczy wykresu przebiegu w czasie w komrce w taki sposb, w jaki
moesz zaznaczy np. tekst w komrce. W tym punkcie, kiedy odwoujemy si do zaznaczenia
wykresu w czasie, mamy naprawd na my li zaznaczenie komrki lub zakresu zawierajcych
wykres lub wykresy przebiegu w czasie.

Tworzenie wykresu przebiegu w czasie

Wykonaj nastpujce kroki, aby utworzy wykres przebiegu w czasie:
1. Kliknij kart Wstawianie na Wstce i wybierz jeden z nastpujcych typw wykresu
przebiegu w czasie: Liniowy, Kolumnowy i Zysk/strata. Excel wy wietli okno dialogowe
Tworzenie wykresw przebiegu w czasie.
Jeeli chcesz utworzy wykresy przebiegu w czasie w arkuszu innym od arkusza zawierajcego
zakres danych dla wykresw przebiegu w czasie, zacznij ten krok w arkuszu, ktry bdzie
zawiera wykresy.
2. Kliknij pole Zakres danych i wprowad zakres danych dla wykresu (wykresw) przebiegu
w czasie. Moesz wprowadzi zakres rcznie lub uy myszy do zaznaczenia zakresu
w arkuszu.
x W celu utworzenia jednego wykresu przebiegu w czasie zaznacz dane w jednym wierszu
lub jednej kolumnie.
x W celu utworzenia wielu wykresw przebiegu w czasie zaznacz wicej wierszy i kolumn.
3. Kliknij pole Zakres lokalizacji. Jeeli Excel wybra zakres lokalizacji inny ni chcesz, wyczy 
ten wpis.
x Jeeli zaznaczye jeden wiersz lub kolumn w kroku 2., wprowad jedn komrk
dla wykresu przebiegu w czasie.
x Jeeli zaznaczye wicej wierszy i kolumn w kroku 2., wybierz zakres dla wykresw
przebiegu w czasie. Zakres musi by w jednym wierszu lub w jednej kolumnie. Liczba
komrek w zakresie musi by rwna liczbie wierszy lub kolumn w zakresie danych.

Dodawanie kontekstu do liczb za pomoc wykresw przebiegw w czasie

Jeeli liczba komrek w zakresie jest rwna liczbie wierszy danych, wykresy przebiegu
w czasie w grupie bd tworzone z danych w wierszach. Jeeli liczba komrek w zakresie
jest rwna liczbie kolumn danych, wykresy przebiegu w czasie w grupie bd tworzone
z danych w kolumnach. Jeeli liczba komrek w zakresie nie jest rwna liczbie wierszy
ani kolumn w zakresie danych, Excel wy wietli bd.
Na rysunku 10.2 zaznaczyli my zakres kolumnowy dla wykresw przebiegu w czasie,
a liczba komrek w zakresie jest rwna liczbie wierszy danych. Dlatego dla kadego
wykresu przebiegu w czasie Excel uywa danych z odpowiedniego wiersza.
4. Po zaznaczeniu zakresu lokalizacji wykresu przebiegu w czasie kliknij OK.
Po zaznaczeniu wykresu przebiegu w czasie Excel wy wietli na Wstce kart Narzdzia wykresw
przebiegu w czasie.

Grupowanie i rozgrupowywanie
wykresw przebiegu w czasie
Po utworzeniu wielu wykresw przebiegu w czasie przy uyciu okna dialogowego Tworzenie
wykresw przebiegu w czasie Excel umieszcza wynikowe wykresy w grupie. Jeeli klikniesz wykres
przebiegu w czasie znajdujcy si w grupie, Excel wy wietli niebieskie pod wietlenie wok grupy.
Celem grupy jest umoliwienie rwnoczesnego stosowania ustawie, np. zmiany formatowania,
do wszystkich wykresw przebiegu w czasie w grupie.
Jeeli chcesz usun jeden lub wicej wykresw przebiegu w czasie z grupy, moesz dokona
tego na dwa sposoby:

9 Zaznacz wykresy przebiegu w czasie, ktre chcesz rozgrupowa. Kliknij kart Narzdzia
wykresw przebiegu w czasie na Wstce i kliknij przycisk Rozgrupuj.

9 Zaznacz wykresy przebiegu w czasie, ktre chcesz rozgrupowa. Kliknij prawym przyciskiem
myszy dowolny z wybranych wykresw przebiegu w czasie i wybierz Wykresy przebiegu
w czasie/Rozgrupuj z menu.

Na rysunku 10.2 utworzyem grup wykresw w czasie zawierajc wiersz Suma. W celu
porwnania wykresw przebiegu w czasie sprzeday produktw ustawiem warto ci minimalne
i maksymalne pionowej osi na takie same dla wszystkich wykresw przebiegu w czasie. (Patrz
podpunkt Stosowanie opcji osi wykresu przebiegu w czasie dalej w tym punkcie). Poniewa
warto ci sumaryczne s wysze ni warto ci dotyczce poszczeglnych produktw, wykresy
podsumowujce nie pokazywayby odpowiednio rnorodno ci w ich danych. Dlatego
rozgrupowaem wykresy przebiegu w czasie dla wiersza sumy.
W celu zgrupowania wykresw przebiegu w czasie po prostu zaznacz wykresy, ktre chcesz
zgrupowa, i kliknij przycisk Grupuj w karcie Narzdzia wykresw przebiegu w czasie.

Modyfikacja zakresu danych

lub lokalizacji wykresu przebiegu w czasie
Po zaznaczeniu wykresu przebiegu w czasie moesz zmieni jego zakres danych lub lokalizacj.
Zaznacz wykres przebiegu w czasie i kliknij kart Narzdzia wykresw przebiegu w czasie na
Wstce.

161

162

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

Najdalej po lewej stronie karty Projektowanie znajduje si grupa Wykres przebiegu w czasie, ktra
zawiera jeden przycisk o nazwie Edytuj dane. Kliknicie strzaki przycisku wy wietli menu
pozwalajce na:

9 Zmian zakresu rdowego lub lokalizacji grupy wykresw przebiegu w czasie.

9 Zmian zakresu rdowego indywidualnego wykresu przebiegu w czasie.
9 Okre lenie, jak Excel ma obsugiwa ukryte lub brakujce dane w zakresie danych
wykresu przebiegu w czasie.

9 Przeczenie zakresu danych uywanego przez wykresy przebiegu w czasie w grupie

z wierszy na kolumny lub na odwrt. Gdy utworzysz grup wykresu przebiegu w czasie,
a liczba wierszy i kolumn danych jest taka sama, domy lnie kady wykres w grupie jest
tworzony dla danych w wierszach. Moesz uy opcji Przecz wiersz/kolumn w celu
spowodowania, e wykresy przebiegu w czasie w grupie bd uywa zamiast tego danych
w kolumnach.

Moesz przenie  wykres lub grup wykresw w czasie do innej lokalizacji przez zaznaczanie
i przeciganie lub operacje wytnij i wklej. Procedura jest podobna do przenoszenia zakresu arkusza.
Patrz punkt Przenoszenie komrek i zakresw w cz ci 4.

Umieszczanie dodatkowych elementw

na wykresie przebiegu w czasie
Excel pozwala na dodanie dodatkowych elementw do wykresu przebiegu w czasie. Zaznacz
wykres przebiegu w czasie i kliknij kart Narzdzia wykresw przebiegu w czasie/Projektowanie na
Wstce. Nastpnie zaznacz elementy, ktre chcesz umie ci, klikajc odpowiednie pola wyboru
w grupie Pokazywanie. Zauwa, e opcja Znaczniki dotyczy tylko liniowych wykresw przebiegu
w czasie.

Formatowanie i zmiana typu

wykresu przebiegu w czasie
Moesz zmieni kolor wykresu przebiegu w czasie i dowolnych dodanych elementw oraz
moesz zmieni typ tego wykresu. Zaznacz wykres przebiegu w czasie i kliknij Narzdzia wykresw
przebiegu w czasie/Projektowanie na Wstce.
Grupa Typ pozwala na zmian typu wykresu przebiegu w czasie. Opcjami s Liniowy, Kolumnowy
i Zysk/strata.
W grupie Styl moesz zaznaczy predefiniowane style kolorw z galerii. Dowolny pod wietlony
element, ktry wczysz w grupie Pokazywanie, pojawi si z predefiniowanymi kolorami
w grupie Styl.
Jeeli aden z predefiniowanych stylw Ci nie odpowiada, moesz wybra kolor lub grubo 
wykresu przebiegu w czasie (lub oba te parametry w przypadku wykresu liniowego) z menu
Kolor wykresu przebiegu w czasie. Moesz wybra kolor rnorodnych pod wietlonych elementw,
wybierajc kolor z menu Kolor znacznika.

Dodawanie nowej serii danych do wykresu

Stosowanie opcji osi wykresu przebiegu w czasie

Tak jak standardowe wykresy Excela, wykresy przebiegu w czasie maj osie poziom i pionow,
ale domy lnie s one ukryte. Excel zapewnia wiele opcji osi, ktrych moemy uy z wykresami
przebiegu w czasie. Zaznacz wykres przebiegu w czasie, kliknij kart Narzdzia wykresw przebiegu
w czasie Projektowanie, a nastpnie kliknij przycisk O, aby wy wietli nastpujc list opcji
osi poziomej i pionowej, odpowiednio:

9 Opcje osi poziomej: Te opcje pozwalaj na zmian domy lnego zachowania osi poziomej.
x

Domy lnie Excel uywa opcji Typ osi oglnej. Odpowiada to osi kategorii w standardowym
wykresie Excela. Zauwa, e wszystkie wykresy przebiegu w czasie w grupie wspdziel
jedn o poziom. Nie mona wybra zakresu typu oglnej osi poziomej. Ta o jest
wywiedziona z zakresu danych. Na rysunku 10.2 etykiety kolumn w zakresie danych
s prawdziwymi datami (nie etykietami miesica ani roku), wic mog by uywane
jako o pozioma. Wybierz Typ osi daty z menu, kliknij w oknie dialogowym, ktre si
pojawi, i wybierz etykiety danych. Rnica pomidzy osi ogln a osi daty jest
nastpujca: gdyby na rysunku 10.2 pominito jedn lub wicej kolumn miesicy,
o daty pokazaaby brakujce miesice jako przerwy w wykresie przebiegu w czasie.
W przypadku osi oglnej nie byoby adnych przerw w wykresie.
Moesz wy wietli poziom o na wykresie przebiegu w czasie, wybierajc Poka o
z menu. O jest wy wietlana tylko wtedy, jeeli przynajmniej jedna ujemna warto 
wystpuje w zakresie danych wykresu przebiegu w czasie. O ta jest przydatna do
pokazywania punktu przecicia z zerem na liniowym wykresie przebiegu w czasie.
Domy lnie, gdy zaznaczysz zakres danych wykresu przebiegu w czasie, Excel narysuje
dane od lewej do prawej lub od gry w d. Jeeli chcesz rysowa wykres w odwrotnym
kierunku danych, wybierz z menu Krel dane od prawej do lewej. Na rysunku 10.2 zakres
danych jest w odwrotnej kolejno ci chronologicznej (najnowsza data jest po lewej stronie
zakresu). Jednak kontekst jest historyczny, wic chcemy rysowa wykresy z warto ci
od najwcze niejszej daty na pocztku do najaktualniejszej na kocu. Dlatego wybieramy
kre lenie danych od prawej do lewej.

9 Opcje wartoci minimalnej i maksymalnej osi pionowej: Te opcje pozwalaj na zamian

domy lnego zachowania osi pionowej.

Nie da si wy wietli pionowej osi na wykresie przebiegu w czasie (i byaby ona
nieodpowiednia dla tego wykresu), ale moesz wykona zmiany na wywiedzionej osi. Opcje
warto ci minimalnej i maksymalnej s stosowane do grup wykresw przebiegu w czasie.
Domy lnie Excel nadaje minimaln i maksymaln warto  osi pionowej niezalenie dla
kadego wykresu przebiegu w czasie w grupie. Ta opcja jest odpowiednia, jeeli zakres
danych wykresw ma rne rzdy wielko ci lub jeeli porwnania pomidzy wykresami
s nieistotne. Jednak jeeli zakresy danych maj takie same rzdy wielko ci i porwnanie
pomidzy wykresami jest wane, moesz okre li warto ci minimaln i maksymaln jako
takie same dla wszystkich wykresw przebiegu w czasie, wybierajc z menu Taka sama
dla wszystkich wykresw przebiegu w czasie.

Dodawanie nowej serii danych do wykresu

Wykonaj ponisze kroki, aby doda now seri danych do wykresu:
1. Aktywuj wykres, kliknij kart kontekstow Projektowanie, a nastpnie kliknij przycisk Zaznacz
dane. Excel wy wietli okno dialogowe Wybieranie
rda danych (patrz rysunek 10.3).

163

164

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

Rysunek 10.3

2. Kliknij przycisk Dodaj. Excel wy wietli okno dialogowe Edytowanie serii.

3. Jeeli odwoanie w polu Nazwa serii nie jest poprawne, wyczy  domy lny wpis i wpisz
nazw serii lub kliknij komrk arkusza zawierajc t nazw. Moesz take zostawi to
pole puste.
4. Jeeli odwoanie w polu Wartoci serii nie jest poprawne, wyczy  domy lny wpis i zaznacz
zakres serii danych w arkuszu.
5. Kliknij OK, aby powrci do okna dialogowego Wybieranie
rda danych. Nowa nazwa serii
(lub oglny tytu, jeeli nie umie cie nazwy w kroku 3.) pojawi si w oknie Wpisy legendy.
W oknie po prawej stronie okna dialogowego Excel wy wietli ponumerowane etykiety
kategorii dla serii. Jeeli zignorujesz te etykiety Excel po prostu doda now seri do
wykresu, uywajc istniejcych etykiet kategorii.
6. Kliknij OK.
W celu szybkiego dodania nowej serii danych do wykresu zaznacz zakres, ktry chcesz doda
(w tym dowolne etykiety dla nazwy serii), i kliknij przycisk Kopiuj na karcie Narzdzia gwne
Wstki. Nastpnie aktywuj wykres, kliknij strzak na przycisku Wklej i wybierz z menu
Wklej specjalnie. Excel otworzy okno dialogowe Wklejanie specjalne. W razie potrzeby zmodyfikuj
domy lne ustawienia i kliknij OK.

Dodawanie tytuu do wykresu

Tytu wykresu normalnie pojawia si na grze wykresu. Podczas tworzenia wykresu moesz
wybra ukad, ktry zawiera pole tytuu wykresu. W celu dodania tytuu do istniejcego wykresu
wykonaj ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Ukad, aby wy wietli narzdzia ukadu wykresu na Wstce.
2. Kliknij przycisk Tytu wykresu, a nastpnie wybierz opcj z menu. Excel doda pole tytuu
wykresu do wykresu.
3. Kliknij pole tytuu i wpisz tytu dla wykresu.
4. Jeeli chcesz sformatowa tytu wykresu, moesz uy opcji standardowego formatowania
w grupie Czcionka na karcie Narzdzia gwne Wstki lub moesz uy specjalnego WordArt
i innych opcji formatowania na karcie Formatowanie.

Zmiana typu wykresu dla istniejcego wykresu lub serii danych

Zmiana typu wykresu

dla istniejcego wykresu
lub serii danych
Excel obsuguje szerok rnorodno  typw wykresw (liniowe, kolumnowe itd.). Po utworzeniu
wykresu moesz zdecydowa, e inny typ wykresu lepiej pokazaby dane. Moesz nawet utworzy
wykres zoony, wybierajc rne typy wykresw dla poszczeglnych serii danych. Moesz
np. utworzy wykres z jedn seri danych wykre lon jako wykres liniowy, a pozostaymi seriami
danych w postaci wykresu kolumnowego (patrz rysunek 10.1).
W celu zmiany typu wykresu dla istniejcego wykresu lub zmiany typu wykresu serii danych
na wykresie wykonaj ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Projektowanie, aby wy wietli narzdzia projektowania
wykresw na Wstce.
2. W celu zmiany typu wykresu dla caego wykresu (czyli wszystkich serii danych na wykresie)
kliknij przycisk Zmie typ wykresu. W celu zmiany typu wykresu jednej serii danych zaznacz
seri danych przed klikniciem przycisku Zmie typ wykresu. Excel wy wietli okno dialogowe
Zmienianie typu wykresu.
3. Na li cie po lewej stronie wybierz typ wykresu. Nastpnie w galerii po prawej wybierz
podtyp wykresu.
4. Kliknij OK.

Tworzenie wykresu
Excel zapewnia kilka opcji ukadu i formatowania, ktre mog zaoszczdzi czas podczas tworzenia
wykresu. Wykonaj te kroki, aby wykre li swoje dane:
1. Zaznacz dane, ktre chcesz umie ci na wykresie, w tym dowolne etykiety wierszy i kolumn
(dotyczce kategorii i identyfikujce nazwy serii).
2. Kliknij kart Wstawianie na Wstce, a nastpnie kliknij przycisk typu wykresu w grupie
Wykresy. Excel wy wietli galeri podtypw wykresw.
3. Wybierz podtyp z galerii. Jeeli przytrzymasz wskanik myszy nad przyciskiem typu wykresu
lub opcj podtypu wykresu w galerii, Excel wy wietli etykietk ekranow, ktra dostarczy
informacji, jak moesz uy konkretnego typu lub podtypu wykresu.
Po wybraniu podtypu Excel utworzy wykres i wy wietli karty kontekstowe narzdzi
wykresw na Wstce i nagwek w pasku tytuu Excela powyej tych kart. Excel
automatycznie wy wietli na Wstce narzdzia karty Projektowanie (patrz rysunek 10.4).

Rysunek 10.4

165

166

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

4. Jeeli ukad elementw na wykresie nie jest taki, jakiego chciae , wybierz znowu ukad
z galerii Ukady wykresu. Uyj grnych strzaek po prawej stronie galerii, aby przewija
elementy galerii, lub dolnej strzaki do wy wietlenia caej galerii. Kady ukad zawiera
kombinacj typowych elementw wykresu. Jeeli wybierzesz ukad, ktry zawiera tytu
wykresu, kliknij pole tytuu i wpisz ten tytu.
5. W razie potrzeby wybierz nowy styl dla wykresu z galerii Style wykresu. Uyj grnych
strzaek po prawej stronie galerii, aby przewija elementy galerii, lub dolnej strzaki do
wy wietlania caej galerii. Style w galerii s oparte na motywie aktualnie zastosowanym
do skoroszytu, wic jeeli zmienisz motyw, style zmieni si, aby pasowa do tego nowego
motywu. Patrz take punkt Formatowanie z wykorzystaniem motyww w cz ci 1.
Rysunek 10.5 ilustruje pewne wane reguy stosowane przez Excela podczas tworzenia wykresu:

9 Jeeli dane, ktre wykre lasz, zawieraj wicej wierszy ni kolumn, Excel uywa danych
wiersza do utworzenia osi kategorii. Etykiety wiersza s uywane jako etykiety kategorii,
a etykiety kolumn jako nazwy serii. (Patrz zakres danych A1:D13 i wynikowy wykres
po prawej stronie zakresu na rysunku 10.5).

9 Jeeli brakuje etykiet wiersza lub nie zostay one umieszczone w zakresie, Excel nadaje

osi kategorii etykiety liczbowe. Je li w dodatku brakuje etykiet kolumn lub nie mieszcz
si w zakresie, Excel nazywa serie jako Serie1, Serie2 itd. (Patrz zakres danych A15:C26
i wynikowy wykres po prawej stronie zakresu na rysunku 10.5).

9 Jeeli dane, ktre wykre lasz, zawieraj wicej kolumn ni wierszy lub rwn liczb kolumn
i wierszy, Excel uywa danych kolumn do utworzenia osi kategorii. Etykiety kolumn s
uywane jako etykiety kategorii, a etykiety wiersza s uywane jako nazwy serii. (Patrz zakres
danych N1:Q3 i wynikowy wykres na dole zakresu na rysunku 10.5).

9 Jeeli dane, ktre wykre lasz, zawieraj tylko jedn seri, Excel umieszcza tytu wykresu

z t sam nazw, co nazwa serii, przy zaoeniu, e etykieta wiersza lub kolumny z nazw
serii jest dostpna (jak w pierwszej regule).

Rysunek 10.5

Pamitaj: Moesz odwrci wybr nazw kategorii i serii po utworzeniu wykresu przez aktywacj
wykresu i kliknicie przycisku Przecz wiersz/kolumn na karcie Projektowanie.

Tworzenie i uywanie szablonu wykresu

Tworzenie i uywanie szablonu wykresu

Szablon wykresu to wykres standardowy (lub zoony) dostosowany w specyficzny sposb.
Moesz pniej uywa szablonu do tworzenia nowych wykresw. W celu dostosowania wykresu,
ktry moesz zapisa jako szablon, wykonaj ponisze kroki:
1. Utwrz dowolnie dostosowany wykres. Moesz np. okre li kolory lub style linii,
zmodyfikowa typy i rozmiary czcionek oraz doda tytu.
2. Aktywuj wykres i kliknij kart Projektowanie, aby wy wietli na Wstce narzdzia
projektowania wykresw.
3. Kliknij przycisk Zapisz jako szablon. Excel wy wietli okno dialogowe Zapisywanie szablonu
wykresu.
4. W polu Nazwa pliku wprowad nazw pliku.
5. Kliknij Zapisz.
Szablon wystpuje w kategorii Szablony okna dialogowego Zmienianie typu wykresu (dostpnej przez
kliknicie przycisku Zmie typ wykresu na karcie Projektowanie). Po wybraniu kategorii Szablony
nowy wykres pojawi si w galerii Moje szablony po prawej stronie okna dialogowego. Je li
przytrzymasz wskanik myszy nad wykresem, pojawi si etykietka ekranowa z nazw wykresu
wprowadzon w kroku 4.
W celu uycia szablonu zajrzyj do punktu Tworzenie wykresu wcze niej w tej cz ci i wybierz
szablon z kategorii Szablony.

Wywietlanie tabeli danych na wykresie

Na wykresie mona wy wietli tabel uytych w nim danych. Tabela danych pojawia si poniej
wykresu (patrz rysunek 10.1). Po utworzeniu wykresu moesz wybra ukad, ktry zawiera
tabel danych.
W celu dodania tabeli danych do istniejcego wykresu wykonaj nastpujce kroki:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Ukad, aby wy wietli na Wstce narzdzia ukadu
wykresu.
2. Kliknij przycisk Tabela danych i wybierz opcj z menu. Tabela danych pojawi si poniej
wykresu.
3. W celu zbadania dodatkowych opcji formatowania tabeli danych wybierz z menu
Wicej opcji tabeli danych. Excel wy wietli okno dialogowe Formatowanie tabeli danych.
4. Wybieraj spo rd rnych opcji formatowania, a na koniec kliknij OK.

Wywietlanie etykiet danych na wykresie

Czasami chcesz, aby wykres wy wietla warto  kadego punktu na wykresie (patrz rysunek
10.1), albo chcesz wy wietli etykiety kategorii w kadym punkcie. Podczas tworzenia wykresu
moesz wybra ukad, ktry zawiera etykiety danych.

167

168

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

W celu dodania etykiet danych do serii wykresu wykonaj ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Ukad, aby wy wietli na Wstce narzdzia ukadu wykresu.
2. Kliknij jeden z punktw danych w serii. Ta czynno  zaznaczy ca seri danych.
Po zaznaczeniu caej serii uwaaj, eby nie klikn znowu punktu danych, poniewa wtedy
zaznaczysz tylko jeden punkt. Jeeli zrobisz to przypadkiem, kliknij gdziekolwiek poza
seri danych i powtrz ten krok.
3. Kliknij przycisk Etykiety danych i wybierz opcj z menu. Etykiety danych pojawi si
na wykresie.
4. W celu zagbienia si w dodatkowe opcje formatowania dla etykiet danych:
a. Wybierz z menu Wicej opcji etykiet danych. Excel wy wietli okno dialogowe
Formatowanie etykiet danych.
b. Wybieraj spo rd rnych opcji formatowania.
c. Kliknij OK.
Pamitaj: Etykiety danych s powizane z arkuszem roboczym, wic jeeli dane si zmieni,
etykiety rwnie ulegn zmianie. W celu nadpisania etykiety danych innym tekstem zaznacz
etykiet i wpisz nowy tekst (lub odwoanie do komrki) w pasku formuy.
Je li Excel nie nada prawidowych pozycji etykietom danych, zaznaczaj poszczeglne etykiety
i przecigaj je do lepszych lokalizacji. W celu zaznaczenia jednej etykiety kliknij j dwukrotnie.

Formatowanie elementu wykresu

Moesz zmodyfikowa elementy wykresu na kilka sposobw. Moesz np. zmieni kolory,
szeroko ci linii i czcionki. Modyfikacje moesz wprowadzi w oknie dialogowym Formatowanie,
ktre rni si w zaleno ci od typu elementu.
W celu zmodyfikowania elementu wykresu wykonaj ponisze kroki:
1. Zaznacz element wykresu. Patrz punkt Zaznaczanie elementu wykresu dalej w tej cz ci.
2. Uzyskaj dostp do okna dialogowego Formatowanie dotyczcego zaznaczonego elementu
wykresu za pomoc dowolnej z poniszych technik:
x W grupie Biece zaznaczenie karty Ukad kliknij przycisk Formatuj zaznaczenie poniej
listy Elementy wykresu.
x Kliknij prawym przyciskiem myszy element i z menu kontekstowego, ktre si pojawi,
wybierz Formatuj element, gdzie element to nazwa zaznaczonego elementu wykresu,
np. serie danych, linie siatki czy o.
x Kliknij dwukrotnie element.
x Wci nij Ctrl+1 (cyfra 1).
3. Wybierz opcj po lewej stronie okna dialogowego, ktre odpowiada temu, co chcesz zrobi.
4. Wprowad zmiany, wybierajc odpowiednie opcje po prawej stronie okna dialogowego.
W celu uzyskania pomocy dla opcji kliknij przycisk pomocy (znak zapytania) w oknie
dialogowym.
5. Kliknij OK.

Obsuga brakujcych danych oraz wykrelanie danych ukrytych

Pamitaj: Moesz zmieni kolor pewnych cz ci elementu np. kolor wypenienia lub kolor
linii. Moesz wybra kolor motywu lub inny. Jeeli wybierzesz kolor motywu, kolor zmieni si,
je li zmienisz motyw skoroszytu. Jeeli wybierzesz kolor nie zwizany z motywem, nie zmieni
si on przy zmianie motywu skoroszytu. Patrz take punkt Formatowanie z wykorzystaniem
motyww w cz ci 1.
Jeeli masz wiele elementw wykresu, ktre chcesz sformatowa, pozostaw okno dialogowe
Formatowanie otwarte. Po wybraniu innego elementu opcje w oknie dialogowym Formatowanie
zmieni si na odpowiednie dla nowego elementu.

Obsuga brakujcych danych

oraz wykrelanie danych ukrytych
Czasami w danych, ktre wykre lasz, moe brakowa jednego lub wielu punktw danych. Ponadto
domy lnie Excel nie umieszcza danych z wierszy i kolumn ukrytych wewntrz zakresu danych,
ktry wykre lasz. Excel oferuje kilka opcji obsugi brakujcych danych i pozwala na wykre lenie
ukrytych danych w zakresie. Po prostu wykonaj ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Projektowanie, aby wy wietli na Wstce narzdzia
projektowania wykresw.
2. Kliknij przycisk Zaznacz dane. Excel wy wietli okno dialogowe Wybieranie
rda danych.
3. Kliknij przycisk Ukryte i puste komrki. Excel wy wietli okno dialogowe Ustawienia ukrytych
i pustych komrek.
4. Wybierz opcj, ktra odpowiada temu, jak chcesz obsugiwa brakujce dane:
x Odstpy: Excel ignoruje brakujce dane, a serie danych pozostawiaj przerw
dla kadego brakujcego punktu danych. Jest to domy lne ustawienie.
x Zera: Excel traktuje brakujce dane jako zero.
x Pocz punkty danych lini: Excel oblicza brakujce dane, uywajc danych po obu
stronach brakujcego punktu (punktw). Ta opcja jest dostpna tylko dla wykresw
liniowych i niektrych podtypw wykresw punktowych XY.
5. Jeeli chcesz wykre li ukryte dane wewntrz zakresu rdowego wykresu, zaznacz pole
wyboru Poka dane w ukrytych wierszach i kolumnach.
6. Kliknij OK, aby wyj  z okna dialogowego ustawienia ukrytych i pustych komrek, i kliknij
ponownie OK, aby wyj  z okna dialogowego Wybieranie
rda danych.
Pamitaj: Opcje, ktre skonfigurowae , dotycz caego aktywnego wykresu. Nie da si okre li
rnych opcji dla rnych serii tego samego wykresu.

Wstawianie i modyfikacja legendy wykresu

Legenda korzysta z tekstu i kluczy do opisu serii danych na wykresie. Klucz to maa grafika
odpowiadajca serii wykresu.

169

170

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

Dodawanie legendy do wykresu

Podczas tworzenia wykresu moesz wybra ukad, ktry zawiera legend (jak na rysunku 10.1).
Jeeli nie umie cisz legendy podczas tworzenia wykresu, moesz doda j pniej. W celu dodania
legendy do istniejcego wykresu wykonaj ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Ukad, aby wy wietli na Wstce narzdzia ukadu wykresu.
2. Kliknij przycisk Legenda i wybierz opcj z menu. Excel wy wietli legend na wykresie.

Zmiana nazw (tytuw) na legendzie wykresu

Jeeli nie umie cisz tytuw wierszy lub kolumn wraz ze rdowymi danymi podczas tworzenia
wykresu, Excel wy wietli domy lne nazwy (tytuy) Serie1, Serie2 itd. na legendzie. W celu zmiany
tych domy lnych nazw wykonaj ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Projektowanie, aby wy wietli na Wstce narzdzia
projektowania wykresw.
2. Kliknij przycisk Zaznacz dane. Moesz take klikn prawym przyciskiem myszy obszar
obramowania na wykresie i z menu kontekstowego wybra Zaznacz dane. Excel wy wietli
okno dialogowe Wybieranie
rda danych.
3. Wybierz nazw (Serie1, Serie2 itd.) w oknie Wpisy legendy (serie danych), a nastpnie kliknij
przycisk Edytuj powyej nazwy serii. Excel wy wietli okno dialogowe Edytowanie serii.
4. Wyczy  wpis w polu Nazwa serii i albo wpisz now nazw, albo wska komrk arkusza
zawierajc nazw, ktrej chcesz uy. Kliknij OK, aby doda nazw i powrci do okna
dialogowego Wybieranie
rda danych.
5. Powtrz krok 4. dla kadej serii, ktrej nazw chcesz zmieni.
6. Kliknij OK, aby wyj  z okna dialogowego Wybieranie
rda danych.

Modyfikacja osi wykresu

Po utworzeniu wykresu moesz chcie zmodyfikowa o warto ci, aby zmieni skal, doda
tytu osi, zmodyfikowa wy wietlanie znacznikw, doda wy wietlanie jednostek itp. Moesz
te chcie zmodyfikowa o kategorii, aby np. doda tytu, zmodyfikowa znaczniki lub zmieni
miejsce przecicia tej osi z osi warto ci.
Wykonaj ponisze kroki, aby zmodyfikowa osie wykresu:
1. Aktywuj wykres i kliknij kart Ukad, aby wy wietli narzdzia ukadu wykresu na Wstce.
2. Kliknij przycisk Osie i wybierz opcj Gwna o pozioma lub Gwna o pionowa w zaleno ci
od tego, ktr o chcesz zmodyfikowa. Po wybraniu opcji osi pojawi si wysuwane menu.
3. Jeeli potrzebna opcja jest widoczna w wysuwanym menu, wybierz j i to ju wszystko.
W przeciwnym przypadku przejd do kroku 4.
4. Jeeli adna ze standardowych opcji wysuwanego menu nie jest tym, czego potrzebujesz,
wybierz Wicej opcji <osi> na dole wysuwanego menu, gdzie <osi> to gwnej/pomocniczej
osi poziomej lub gwnej/pomocniczej osi pionowej. Excel wy wietli okno dialogowe Formatowanie osi.

Zmiana rozmiaru, przenoszenie, kopiowanie i usuwanie zagniedonego wykresu

5. Po prawej stronie okna dialogowego wybierz te opcje osi, ktre chcesz zmieni. W celu
uzyskania pomocy kliknij przycisk pomocy (znak zapytania w prawym grnym rogu okna
dialogowego).
By moe bdziesz musia poeksperymentowa z opcjami, aby osign podany efekt.
Moesz zawsze wycofa swoje wybory (klikajc przycisk Cofnij na pasku narzdzi Szybki
dostp) i zacz od nowa, jeeli Twj wykres nie pokae oczekiwanych rezultatw.
6. Jeeli chcesz zmodyfikowa formatowanie osi (liczby, wypenienie, lini itd.), zaznacz
jedn lub wicej opcji na li cie po lewej stronie okna dialogowego i wybierz odpowiednie
opcje po prawej stronie.
7. Kliknij OK, gdy skoczysz wybieranie opcji.
Szybkim sposobem modyfikacji istniejcej osi jest zaznaczenie i dwukrotne kliknicie osi na
wykresie lub kliknicie prawym przyciskiem myszy osi na wykresie i wybranie z menu Formatuj o.
Nastpnie wykonaj kroki 5 7.
W celu dodania tytuu do osi aktywuj wykres, kliknij kart Ukad i przycisk Tytuy osi. Wybierz
z menu o , a nastpnie z wysuwanego menu wybierz opcj tytuu. Po wy wietleniu przez Excela
pola tytuu osi na wykresie kliknij to pole i wpisz tytu.

Zmiana rozmiaru, przenoszenie, kopiowanie

i usuwanie zagniedonego wykresu
W celu zmiany rozmiaru zagniedonego wykresu wykonaj ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres.
2. Przecignij jeden z o miu uchwytw zmiany rozmiaru (serii kropek) na ramce wykresu,
aby zmieni rozmiar elementu. Gdy przytrzymasz wskanik myszy nad uchwytem zmiany
rozmiaru, wskanik zmieni si w dwustronn strzak, a podczas przecigania uchwytu
zmiany rozmiaru w czarny krzyyk.
Moesz przesun zagniedony wykres do innej lokalizacji na arkuszu lub wykona kopi
wykresu w arkuszu:

9 W celu przesunicia wykresu za pomoc myszy najpierw aktywuj wykres. Nastpnie

kliknij ramk wykresu pomidzy uchwytami zmiany rozmiaru i przecignij wykres do

podanego miejsca w arkuszu. Gdy przytrzymasz wskanik myszy nad ramk lub gdy
przecigasz ramk, wskanik zmieni si w krzyyk ze strzakami na wszystkich ramionach.

9 Jeeli chcesz przesuwa wykres z maymi przyrostami np. aby wyrwna wiele wykresw
wykonanie tego za pomoc myszy nie bdzie atwe. W tym przypadku moesz uy
klawiszy strzaek w celu przesunicia wykresu. Najpierw upewnij si, e wykres nie jest
aktywny. Wci nij i przytrzymaj klawisz Ctrl, a nastpnie zaznacz wykres za pomoc myszy.
Moesz teraz przesuwa wykres za pomoc klawiszy strzaek.

9 W celu skopiowania arkusza aktywuj go. Nastpnie wci nij i przytrzymaj klawisz Ctrl podczas
przecigania wykresu. Moesz take uy przyciskw Kopiuj i Wklej na karcie Narzdzia gwne
Wstki lub wcisn Ctrl+C, aby skopiowa, i Ctrl+V, eby wklei.

171

172

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

9 W celu przeniesienia zagniedonego wykresu do oddzielnego arkusza wykresu kliknij

przycisk Projektowanie, a nastpnie kliknij przycisk Przenie wykres. Okre l now lokalizacj
w oknie dialogowym Przenoszenie wykresu i kliknij OK. Arkusz wykresu typowo zawiera
jeden wykres poczony z danymi w arkuszu roboczym.

W celu usunicia wykresu aktywuj wykres i wci nij klawisz Delete.

Zmiana rozmiarw, przenoszenie

i usuwanie elementu wykresu
Moesz zmieni rozmiar nastpujcych elementw wykresu: dowolnych tytuw i etykiet danych,
legendy oraz obszaru kre lenia. W celu zmiany rozmiaru elementu wykresu wykonaj ponisze
kroki:
1. Zaznacz element wykresu, ktrego rozmiar chcesz zmieni.
2. Przecignij uchwyt zmiany rozmiaru (kwadrat lub kko) na ramce elementu, aby
zmieni rozmiar tego elementu. Gdy przytrzymasz wskanik myszy nad uchwytem
zmiany rozmiaru, wskanik zmieni si na dwustronn strzak. Kliknicie mysz w celu
przecignicia uchwytu zmieni wskanik na krzyyk.
Moesz przenie  tytuy, etykiety danych i legend wewntrz obszaru wykresu. W celu przesunicia
elementu wykresu wykonaj ponisze kroki:
1. Zaznacz element wykresu, ktry chcesz przesun.
2. Kliknij ramk elementu pomidzy uchwytami zmiany rozmiaru i przecignij element do
podanej lokalizacji na wykresie. Gdy przytrzymasz wskanik myszy nad ramk lub gdy
przecigniesz ramk, wskanik zmieni si w krzyyk ze strzakami na wszystkich ramionach.
Moesz usun dowolny element wykresu, w tym serie danych. W celu usunicia elementu
wykresu wykonaj ponisze kroki:
1. Zaznacz element, ktry chcesz usun.
2. Wci nij klawisz Delete.
Patrz take nastpny punkt, Zaznaczanie elementu wykresu.

Zaznaczanie elementu wykresu

Modyfikowanie elementu wykresu jest podobne do wszystkich innych czynno ci wykonywanych
w Excelu: najpierw zaznaczasz w tym przypadku zaznaczasz element wykresu a nastpnie
wprowadzasz polecenie dotyczce tego zaznaczonego elementu.
Moesz zaznaczy element wykresu w dowolny z poniszych trzech sposobw:

9 Kliknij element wykresu. Jeeli element to seria, jednokrotne kliknicie zaznaczy wszystkie
punkty serii, a dwukrotne zaznaczy wybrany punkt.

Aktualizowanie zakresu danych rdowych dla wykresu lub serii danych

9 Wciskaj klawisz strzaki w gr lub w d, aby cyklicznie przechodzi przez wszystkie

elementy wykresu. Po zaznaczeniu serii danych moesz wciska klawisz strzaki w prawo
lub lewo, aby zaznacza poszczeglne punkty serii.

9 Zaznacz wykres i kliknij kart Ukad na Wstce. Wybierz element wykresu z listy

rozwijanej Elementy wykresu (znajdujcej si powyej przycisku Formatuj zaznaczenie)

w grupie Biece zaznaczenie. Ta opcja jest uyteczna, jeeli zaznaczenie elementu za pomoc
myszy jest dla Ciebie trudne.

Jeeli przesuniesz wskanik myszy nad element wykresu, etykietka ekranowa wy wietli
nazw tego elementu. Jeeli elementem jest punkt danych, etykietka ekranowa wy wietli
warto . Etykietka ekranowa jest przydatna do upewnienia si, e zaznaczasz zamierzony
element.

Aktualizowanie zakresu danych rdowych

dla wykresu lub serii danych
Czsto tworzysz wykres korzystajcy z konkretnego zakresu danych, a nastpnie rozszerzasz
ten zakres, dodajc nowe dane do arkusza. Jeeli dodasz nowe dane do zakresu, serie danych
w wykresie nie zaktualizuj si, aby uwzgldni nowe dane. Moesz te usun cz  danych
z zakresu, ktrego uye do utworzenia wykresu. Jeeli usune dane z zakresu, domy lnie
wykres wy wietli usunite dane jako warto ci zerowe.
W celu aktualizacji caego wykresu, aby odzwierciedla nowy zakres danych, wykonaj ponisze
kroki:
1. Aktywuj wykres, a nastpnie kliknij kart Projektowanie, aby wy wietli na Wstce
narzdzia projektowania.
2. Kliknij przycisk Zaznacz dane, aby wy wietli okno dialogowe Wybieranie
rda danych.
3. W polu Zakres danych wykresu rcznie edytuj odwoanie do danych rdowych lub
wyczy  to pole i uyj wskanika myszy do zaznaczenia nowego zakresu w arkuszu
roboczym.
4. Kliknij OK, a Excel zaktualizuje wykres nowym zakresem danych.
Jeeli potrzebujesz zaktualizowa zakres dla pojedynczej serii danych wykresu, wykonaj
ponisze kroki:
1. Aktywuj wykres, a nastpnie kliknij kart Projektowanie, aby wy wietli na Wstce
narzdzia projektowania wykresw.
2. Kliknij przycisk Zaznacz dane. Excel wy wietli okno dialogowe Wybieranie
rda danych.
3. W okienku Wpisy legendy (serie danych) zaznacz nazw serii, ktr chcesz zmodyfikowa, i kliknij
przycisk Edytuj powyej tego okienka. Excel wy wietli okno dialogowe Edytowanie serii.
4. W polu Wartoci serii rcznie edytuj odwoanie do rda danych lub wyczy  to pole i uyj
wskanika myszy, aby zaznaczy nowy zakres w arkuszu roboczym. Kliknij OK, aby powrci
do okna dialogowego Wybieranie
rda danych.

173

174

Cz 10: Tworzenie wykresw danych

5. Jeeli to konieczne, zmodyfikuj zakres dla etykiet kategorii. Kliknij przycisk Edytuj pod
napisem Etykiety osi poziomej (kategorii), aby wy wietli okno dialogowe Etykiety osi. W polu
Zakres etykiet osi rcznie edytuj odwoanie do etykiet kategorii lub wyczy  to pole i zaznacz
nowy zakres w arkuszu.
6. Kliknij OK, a Excel zaktualizuje wykres nowym zakresem danych.
Po aktywacji wykresu Excel wy wietla w arkuszu kontury zakresw uywanych przez wykres.
W celu rozszerzenia lub redukcji zakresu caego wykresu po prostu przecignij uchwyt konturu
(may kwadrat w rogu konturu). W celu rozszerzenia lub redukcji zakresu serii danych zaznacz
seri danych na wykresie i przecignij uchwyt konturu.
Lepszym sposobem obsugi zakresw danych, ktre si zmieniaj, jest konwersja zakresu na tabel.
Po dodaniu lub usuniciu danych z tabeli wykres utworzony na podstawie zakresu (przed
lub po konwersji zakresu na tabel) aktualizuje si automatycznie. Patrz take cz  11.,
Praca z tabelami.