You are on page 1of 25

Historia sztuki dla bystrzakw

Autor: Jesse Bryant Wilder


Tumaczenie: Marcin Machnik, Katarzyna Sapeta
ISBN: 978-83-246-1855-2
Tytu oryginau: Art History For Dummies
Format: 180x235, stron: 512

Sama sztuka, adnych sztuczek


Czy wiesz, e gwatowny charakter Carravagia kosztowa go ycie? Czy syszae
o tym, e za pne rzeby Augusta Rodina oskarano o pornografi? ycie wielkich
artystw, wcignite w wir historii, odcisno trwae pitno na ich sztuce. Sztuka jest
wszdzie wok nas. Nawet wrocawski dworzec ttni histori jego gwna fasada
zbudowana jest w stylu angielskiego neogotyku. Ile tajemnic kryj te obrazy, rzeby
i budowle
Jednych fascynuj naskalne malowida sprzed tysicy lat, innych religijna sztuka
redniowiecza; s i tacy, ktrych poruszaj wycznie wspczeni artyci, operujcy
nowoczesnymi technologiami. Sztuka to nieprzebrane rdo wiedzy o nas samych
i historii rodzaju ludzkiego, zaklte w piknych przedmiotach. A Ty, czego w niej
szukasz dla siebie?
Gwne okresy i nurty w historii sztuki.
Tajemnice staroytnych mistrzw.
Twarde redniowieczne kanony.
Wpyw rewolucji przemysowej.
Sztuka XX wieku i nowe perspektywy.
Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 muzew, ktre musisz odwiedzi, 10 wspaniaych
ksiek napisanych przez synnych artystw, 10 sposobw malowania,
ktre zmieniy wiat.
DODATEK SPECJALNY: Chronologia historii sztuki

Spis treci
O autorze ........................................................................................................................... 17
Podzikowania od autora .................................................................................................. 19
Wstp ................................................................................................................................ 21
O ksice ................................................................................................................................ 22
Konwencje zastosowane w ksice ....................................................................................... 22
Czego nie czyta .................................................................................................................... 22
Naiwne zaoenia .................................................................................................................. 23
Jak podzielona jest ksika .................................................................................................... 23
Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki .......................... 23
Cz II: Z jaskini do Koloseum sztuka staroytna ................................................... 24
Cz III: Sztuka po upadku Rzymu lata 500 1760 n.e. ......................................... 24
Cz IV: Rewolucja przemysowa i degradacja sztuki lata 1760 1900 .................... 24
Cz V: Sztuka XX wieku i nowe perspektywy ............................................................. 25
Cz VI: Dekalogi ............................................................................................................ 25
Dodatek ............................................................................................................................. 26
Ikony uyte w ksice ........................................................................................................... 26
Co dalej .................................................................................................................................. 27

Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle


wstp do historii sztuki .............................29
Rozdzia 1: Artystyczna podr w czasie ........................................................................... 31
Dlaczego warto wraca do starych dziejw? ........................................................................ 32
Czy upadek Rzymu pogry sztuk, czy tylko zmieni jej kierunek? ............................... 32
Co napdzao machin sztuki w dobie rewolucji przemysowej? ...................................... 33
wiat wspczesny w rozbitym zwierciadle ......................................................................... 35

Rozdzia 2: Cel i znaczenie sztuki ...................................................................................... 37


Co artysta mia na myli ....................................................................................................... 37
Religia, rytua i mitologia ................................................................................................. 38
Polityka i propaganda ........................................................................................................ 38
Mecenat, czyli malowanie na danie .............................................................................. 39
Wasne wizje ...................................................................................................................... 39

Historia sztuki dla bystrzakw


Jak analizowa kompozycj ................................................................................................... 40
Ukad ................................................................................................................................. 40
Rytm ................................................................................................................................... 40
Rwnowaga ....................................................................................................................... 40
Kontrast .............................................................................................................................. 41
Emfaza (nacisk) ................................................................................................................. 41
Jak rozszyfrowa znaczenie ................................................................................................... 42
ABC narracji wizualnej ..................................................................................................... 42
Zrozumie symbol ............................................................................................................ 43

Rozdzia 3: Gwne okresy i nurty w historii sztuki ..........................................................45


Rnica pomidzy okresem a nurtem w sztuce .................................................................. 45
Nurty w sztuce .................................................................................................................. 45
Okresy w sztuce ................................................................................................................ 46
Przegld gwnych okresw w historii sztuki ..................................................................... 46
Sztuka prehistoryczna (35 000 r. p.n.e. 2500 r. p.n.e.) ................................................. 47
Sztuka staroytnej Mezopotamii (3500 r. p.n.e. 500 r. p.n.e.) ..................................... 47
Sztuka staroytnego Egiptu (3100 r. p.n.e. 500 r. p.n.e.) ............................................. 48
Sztuka minojska, staroytnej Grecji i hellenistyczna ...................................................... 48
Sztuka etruska i rzymska ................................................................................................... 49
Sztuka bizantyjska i sztuka islamu .................................................................................... 49
Sztuka redniowieczna (500 r. n.e. 1400 r. n.e.) ........................................................... 50
Sztuka renesansu ............................................................................................................... 50
Sztuka baroku i rokoko ..................................................................................................... 51
Neoklasycyzm i romantyzm ............................................................................................. 52
Przegld gwnych nurtw w historii sztuki ....................................................................... 52
Realizm (lata 40. XIX wieku lata 80. XIX wieku) ......................................................... 53
Prerafaelici (1848 lata 90. XIX wieku) i Arts and Crafts Movement
(lata 50. XIX wieku lata 30. XX wieku) ........................................................................ 53
Impresjonizm (1869 p
ne lata 80. XIX wieku) .......................................................... 53
Postimpresjonizm (1886 1892) ..................................................................................... 53
Fowizm i ekspresjonizm ................................................................................................... 54
Kubizm i futuryzm ............................................................................................................ 54
Dadaizm i surrealizm ........................................................................................................ 55
Suprematyzm, konstruktywizm i De Stijl abstrakcjonizm ........................................ 55
Ekspresjonizm abstrakcyjny (1946 lata 50. XX wieku) ................................................ 56
Pop art (lata 60. XX wieku) ............................................................................................... 56
Sztuka konceptualna, performance i sztuka feministyczna
(p
ne lata 60. XX wieku lata 70. XX wieku) ............................................................ 57
Postmodernizm (1970 ) ................................................................................................. 57

Spis treci

Cz II: Z jaskini do Koloseum


sztuka staroytna ...................................59
Rozdzia 4: Magiczne sztuczki myliwych i halucynacje artystw .................................... 61
Sekretne malowanie w zaciszu jaskini ................................................................................. 62
Polowanie na cianie ......................................................................................................... 62
Szalestwa szamana z pdzlem w rku ............................................................................ 63
Flirt z bogini podnoci ....................................................................................................... 65
O Stonehenge, menhirach i architekturze neolitu .............................................................. 66
atal Hyk i Skara Brae, czyli jak mieszkano w neolicie ............................................. 66
Tajemnica megalitw i menhirw ................................................................................... 67

Rozdzia 5: Zmienni bogowie, sztuka wojenna i narodziny pisma


sztuka staroytnej Mezopotamii .................................................................... 69
Pnc si ku niebu architektura sumeryjska ..................................................................... 71
Zygzakiem do nieba ziggurat ...................................................................................... 71
Wiea Babel ....................................................................................................................... 72
Rzut oka na rze
biarstwo sumeryjskie ................................................................................. 72
Oddawanie czci wyrze
bionym postaciom ..................................................................... 73
Zapatrzeni w boga poski w wityni Abu ................................................................ 73
Grajc na lirze damy Puabi ................................................................................................... 74
Sztandar z Ur ........................................................................................................................ 76
ladami kamiennych wojownikw sztuka akadyjska ..................................................... 78
Wyryte w kamieniu Kodeks Hammurabiego ................................................................. 78
Odkrywanie sekretw sztuki asyryjskiej .............................................................................. 80
Dziecko Babilonu pastwo nowobabiloskie ................................................................ 81

Rozdzia 6: Jedn nog w grobowcu sztuka staroytnego Egiptu ............................... 83


Staroytny Egipt w piguce ................................................................................................... 84
Paleta Narmera i zjednoczenie Egiptu ................................................................................. 85
Styl egipski ............................................................................................................................. 89
Architektura okresu Starego Pastwa .................................................................................. 89
Okres przejciowy i realizm redniego Pastwa ................................................................. 93
Sztuka Nowego Pastwa ...................................................................................................... 94
Echnaton i egipskie wartoci rodzinne ............................................................................ 95
Skarby z grobowca Tutanchamona .................................................................................. 96
Podziwiajc najpikniejsz na wiecie martw kobiet ................................................... 97
Czytajc Ksig Umarych ............................................................................................... 97
Rze
ba zbyt wielka, eby o niej zapomnie ..................................................................... 99

Historia sztuki dla bystrzakw


Rozdzia 7: Sztuka grecka, olimpijskie ego i wynalazcy nowoczesnoci ........................101
Minojczycy, czyli boginie o ciele wa, minotaury i akrobacje z bykami ........................ 102
Rze
ba grecka od surowej symetrii do delikatnej rwnowagi ..................................... 105
Od kurosw do posgu efeba duta Kritiosa .................................................................. 105
Rze
biarze staroytni okresu klasycznego: Poliklet, Myron i Fidiasz .............................. 108
Rze
ba z IV wieku p.n.e. ................................................................................................. 111
Greckie malarstwo wazowe ................................................................................................ 112
Uproszczone przedstawianie postaci styl geometryczny ......................................... 112
Styl czarnofigurowy i czerwonofigurowy ...................................................................... 113
Bdzc wrd ruin architektura staroytnej Grecji ..................................................... 114
Grecja bez granic hellenizm .......................................................................................... 116

Rozdzia 8: Sztuka etruska i rzymska powtrka z Grecji ............................................121


Tajemniczy Etruskowie ...................................................................................................... 121
Kiedy witynia staje si grobowcem wpywy greckie ............................................. 122
Umiech wyryty w skale, czyli wiecznie szczliwi Etruskowie .................................. 122
Upadek Republiki Rzymskiej ............................................................................................. 123
Sztuka jako zwierciado rzymski realizm i rze
bione portrety republikanw ........ 125
Realizm w malarstwie ..................................................................................................... 128
Mozaika rzymska ............................................................................................................. 130
Architektura rzymska poczenie stylu greckiego i etruskiego .................................... 131

Cz III: Sztuka po upadku Rzymu


lata 500 1760 n.e. .......................... 137
Rozdzia 9: Kult obrazw a sztuka wczesnochrzecijaska, bizantyjska i islamska .......139
Powstanie Konstantynopola ................................................................................................ 139
Chrystianizacja Rzymu ................................................................................................... 140
Po upadku podziay i rozamy ................................................................................... 140
Sztuka wczesnochrzecijaska na Zachodzie ..................................................................... 141
Sztuka bizantyjska osiga wietno godn cesarstwa ........................................................ 143
Architektura czasw Justyniana Pierwszego i wczesnobizantyjska .............................. 144
Niezwyke mozaiki sztuka ukadania ........................................................................ 146
Ikony i ikonoklazm ......................................................................................................... 150
Sztuka islamu przez architektur do Boga .................................................................... 153
Wielki Meczet w Kordowie ............................................................................................ 154
Olniewajca Alhambra ................................................................................................... 155
witynia mioci Tad Mahal .................................................................................. 157

Rozdzia 10: Mistycy, rabusie i rkopisy sztuka redniowiecza ................................159


Irlandzki promie wiata iluminowane rkopisy ........................................................ 160
Ksiga z Kells, Ewangeliarz z Lindisfarne i inne rkopisy ............................................ 161
Drolleries zabawny styl .............................................................................................. 162

Spis treci
Karol Wielki krl swego prywatnego renesansu ........................................................... 163
Bitwa pod Hastings wyszyta na Tkaninie z Bayeux .......................................................... 163
Przyczyna starcia pod Hastings ...................................................................................... 164
Codzienne ycie w redniowiecznej Anglii i Francji .................................................... 164
Propaganda polityczna .................................................................................................... 165
Przekraczanie granic ....................................................................................................... 166
Pkate witynie architektury romaskiej ......................................................................... 166
Rze
ba romaska ................................................................................................................. 170
Odrodzenie rze
by rzymskiej ........................................................................................ 171
Relikwie i relikwiarze cudowne szcztki ...................................................................... 171
Strzeliste kocioy, czyli majestatyczny gotyk .................................................................... 172
Wiksza i janiejsza ......................................................................................................... 173
Co nowego z czego starego ......................................................................................... 174
Ostatnie szlify i voil! ...................................................................................................... 174
Rozwijanie snu o gotyku ................................................................................................ 176
Historia zaklta w witra .................................................................................................... 177
Rze
ba gotycka .................................................................................................................... 178
Gotyk we Woszech ............................................................................................................ 180
Malarstwo gotyckie Cimabue, Duccio i Giotto ........................................................... 181
Cimabue .......................................................................................................................... 181
Duccio ............................................................................................................................. 183
Giotto ............................................................................................................................... 184
Na tropie damy z jednorocem mistyczne gobeliny z Cluny ..................................... 186

Rozdzia 11: Odrodzenie kulturalne wczesny i dojrzay renesans ............................. 189


Wczesny renesans rozwijajcy si w rodkowej czci Woch .......................................... 190
Konkurs na projekt drzwi: Brunelleschi kontra Ghiberti zwycizc zostaje... ....... 190
Katedra Santa Maria del Fiore (Duomo) we Florencji ................................................. 191
O co chodzi w perspektywie? ......................................................................................... 192
Sandro Botticelli Wenus w wersji ogrodowej .......................................................... 196
Donatello stawianie posgw z powrotem na nogi .................................................. 197
Dojrzay renesans ................................................................................................................ 198
Leonardo da Vinci oryginalny czowiek renesansu .................................................. 200
Micha Anio najlepszy kumpel ................................................................................ 205
Rafael Santi ksi wrd malarzy ............................................................................ 208

Rozdzia 12: Renesans wenecki, p ny gotyk i odrodzenie na Pnocy .......................... 211


Podr gondol przez renesansow Wenecj .................................................................... 211
Pierwszy przystanek: Bellini ........................................................................................... 212
Na skrty do Mantegny i Giorgione .............................................................................. 213
Weneckie wakacje Drera .............................................................................................. 215
XVI stulecie oczyma Tycjana ......................................................................................... 216
Wenecja Paolo Veronese ................................................................................................. 218
Tintoretto i renesansowe ego ......................................................................................... 219
Palladio krl klasycyzmu ........................................................................................... 220

10

Historia sztuki dla bystrzakw


P
ny gotyk naturalizm flandryjski ............................................................................... 221
Jan van Eyck mistrz p
nego gotyku ........................................................................ 221
Rogier van der Weyden na pierwszym planie i w centrum ..................................... 223
Mistrzowie Pnocy renesans w Niderlandach i Niemczech ..................................... 225
Mroczny Hieronim Bosch .............................................................................................. 225
Ponury symbolizm Grnewalda .................................................................................... 227
Wieczerza u Pietera Bruegla starszego ........................................................................... 228

Rozdzia 13: Rozciganie ciaa i umysu, czyli manieryzm ..............................................231


Pontormo na pierwszym planie i w centrum ............................................................... 232
Bronzino symbolizm i wymylna aranacja sceny ....................................................... 233
Parmigianino to nie jest gatunek sera! .......................................................................... 235
Arcimboldo sztuka z jadospisu ..................................................................................... 237
El Greco rozciganie ciaa do granic moliwoci .......................................................... 238
Jak si odnale
 w Palazzo del T Giulio Romano ........................................................... 239

Rozdzia 14: Kiedy renesans sta si barokiem ..............................................................243


Annibale Carracci niebiaskie sklepienia ...................................................................... 244
Rzumy nieco wiata na temat Caravaggia i jego naladowcw ...................................... 245
Orazio Gentileschi raczej agodna forma baroku ..................................................... 246
Cienie i subtelny dramatyzm Artemizji Gentileschi ..................................................... 247
Niekoczca si ekstaza rze
b Berniniego ......................................................................... 247
Jak rozumie barokow architektur .................................................................................. 249
Realizm holenderski i flamandzki ...................................................................................... 252
Misiste, byskotliwe i przesycone witoci dziea Rubensa ..................................... 253
Rembrandt autoportrety i ycie w cieniu ................................................................. 255
Zdrowy miech Halsa ..................................................................................................... 256
Vermeer muzycy, panny i dziewczyna z per .......................................................... 257
Francuska wystawno i barokowa gra wiatem ............................................................... 258
Perfekcjonista Poussin .................................................................................................... 258
Refleksyjne wiato wiec i Georges de La Tour ........................................................... 259
Wersal architektura w subie propagandy Krla Soce ......................................... 259
Hiszpaski zoty wiek w wietle Caravaggia ...................................................................... 260
Ribera i Zurbarn w cieniu Caravaggia ......................................................................... 261
Krlowie i ksiniczki Velzqueza ................................................................................. 262

Rozdzia 15: Rokoko doda Ci skrzyde .............................................................................265


Antoine Watteau zrywa z barokiem .................................................................................... 266
Fragonard i Boucher luksus, krzepa i rozrzutno ....................................................... 267
Franois Boucher ............................................................................................................ 268
Jean-Honor Fragonard .................................................................................................. 268
Podniebne malarstwo Giovanniego Battisty Tiepolo ........................................................ 269
Rokoko light, czyli angielska wersja sielanki ..................................................................... 270
William Hogarth .............................................................................................................. 270
Thomas Gainsborough ................................................................................................... 271
Sir Joshua Reynolds ........................................................................................................ 271

Spis treci

Cz IV: Rewolucja przemysowa i degradacja sztuki


lata 1760 1900 ................................273
Rozdzia 16: Wszystkie drogi prowadz z powrotem do Rzymu i Grecji neoklasycyzm ...... 275
Jacques-Louis David krl neoklasycyzmu .................................................................... 277
Okazao i formalizm w stylu retro .............................................................................. 277
Propaganda dla obu stron ............................................................................................... 279
Jean Auguste Dominique Ingres ksi neoklasycznego portretu .............................. 280
lizabeth-Louise Vige-Lebrun mia i naturalna ......................................................... 281
Canova i Houdon grecki wdzik neoklasycznej rze
by .............................................. 283
Antonio Canova mistrz XVIII-wiecznej rze
by ....................................................... 283
Jean-Antoine Houdon ycie zaklte w kamie ........................................................ 283

Rozdzia 17: Romantyczne gesty i poszukiwanie duszy .................................................. 285


Nie wystarczy, e chcesz si caowa musisz mie serce ............................................. 285
Wykroczenie poza siebie Williama Blakea i Henryego Fuselego mitologie umysu ..........288
Po drugiej stronie Caspar David Friedrich ................................................................... 289
Rewolucyjni romantycy francuscy Gricault i Delacroix ............................................ 290
Thodore Gricault ........................................................................................................ 290
Eugne Delacroix ............................................................................................................ 292
Francisco Goya i groteska ................................................................................................... 294
Joseph Mallord William Turner wznieca ogie w niebiosach ......................................... 296

Rozdzia 18: Najwaniejsze jest widoczne dla oczu realizm ...................................... 299
Courbet i Daumier maluj chopw i degradacj miast ................................................... 300
Gustave Courbet ............................................................................................................. 300
Honor Daumier zgrzyt codziennoci ..................................................................... 302
Szkoa z Barbizon i wyjcie na wie ................................................................................... 303
Jean-Franois Millet i jego szlachetni chopi ................................................................ 303
Jean-Baptiste Camille Corot od nagiej prawdy do wystrojonej rzeczywistoci ..... 305
Trzymanie si faktw w Ameryce ...................................................................................... 306
Na zachd z Albertem Bierstadtem ............................................................................... 306
Przez morze w socu czy burzy z Winslowem Homerem ......................................... 306
odzi przez Ameryk z Thomasem Eakinsem ............................................................ 307
Prerafaelici redniowieczne wizje i ilustrowanie literatury ......................................... 308
Dante Gabriel Rossetti przywdca ruchu ................................................................. 309
John Everett Millais i subtelny symbolizm ...................................................................... 309

Rozdzia 19: Pierwsze wraenie impresjonizm .......................................................... 313


M&Ms, czyli Manet i Monet ............................................................................................ 314
douard Manet amie reguy, aby uwolni dusz artysty ............................................. 315
Claude Monet od plam do kropek ............................................................................ 317
Pikne kobiety i malowane damy Renoira i Degasa ......................................................... 319
Pikne jak z obrazka Pierre-Auguste Renoir ............................................................ 319
Tancerki Edgara Degasa ................................................................................................. 321

11

12

Historia sztuki dla bystrzakw


Morisot i Cassatt kobiety w wiecie sztuki ................................................................... 322
Mary Cassatt .................................................................................................................... 323
Berthe Morisot ................................................................................................................ 323

Rozdzia 20: Rozwijanie wasnych impresji postimpresjonizm ..................................325


Najwaniejsze punkty obrazu, czyli pointylizm i Georges-Pierre Seurat ........................... 325
Sztuka spod czerwonych latarni Henri de Toulouse-Lautrec ..................................... 327
Paul Gauguin poda ladem szlachetnego dzikiego ..................................................... 328
Obrazy z Bretanii ............................................................................................................ 328
Obrazy z Tahiti ............................................................................................................... 329
Niespoyta energia Vincenta van Gogha ................................................................................ 330
Mio zaklta w kamie Rodin i Claudel .................................................................... 331
Auguste Rodin ................................................................................................................. 332
Camille Claudel .............................................................................................................. 333
Maska ukryta za twarz James Ensor ............................................................................. 334
Geometryczne krajobrazy Paula Czannea ....................................................................... 334
Art Nouveau, czyli maria sztuki z technologi ................................................................ 336
Baniowe kaprysy i katedra jak zamek z piasku Antoni Gaud .................................... 337

Cz V: Sztuka XX wieku i nowe perspektywy ......... 339


Rozdzia 21: Od fowizmu do ekspresjonizmu ...................................................................341
Fowici kolory walcz jak dzikie zwierzta ................................................................... 342
Henri Matisse .................................................................................................................. 342
Andr Derain ................................................................................................................... 344
Maurice de Vlaminck ...................................................................................................... 344
Ekspresjonizm niemiecki forma ksztatowana przez uczucia ...................................... 345
Die Brcke i I wojna wiatowa ....................................................................................... 346
Der Blaue Reiter .............................................................................................................. 349
Ekspresjonizm austriacki ..................................................................................................... 351
Gustaw Klimt i jego omdlewajce damy ........................................................................ 351
Egon Schiele ja
 wystawiona na pokaz ................................................................... 352
Oskar Kokoschka mroczne sny i wewntrzne burze ............................................... 353

Rozdzia 22: Kubistyczne puzzle i futurystyczna droga szybkiego ruchu .........................355


Kubizm wszystkie perspektywy jednoczenie .............................................................. 356
Pablo Picasso ................................................................................................................... 356
Kubizm analityczny rozbijanie na kawaki ............................................................... 359
Kubizm syntetyczny klejenie fragmentw ............................................................... 360
Fernand Lger kubizm dla szarego czowieka .......................................................... 361
Futuryzm sztuka, ktra amie ograniczenia prdkoci ................................................. 362
Umberto Boccioni .......................................................................................................... 363
Gino Severini ................................................................................................................... 364

Spis treci
Rozdzia 23: Najwaniejsze jest niewidoczne dla oczu od sztuki nieprzedstawiajcej
do abstrakcyjnego ekspresjonizmu .............................................................. 367
Suprematyzm ponowne odkrycie przestrzeni przez Kazimierza Malewicza ............. 368
Konstruktywizm obnaanie szkieletu ............................................................................. 370
Wiea Tatlina ................................................................................................................... 371
Taniec czasu z przestrzeni Naum Gabo ................................................................. 371
Piet Mondrian i ruch De Stijl ............................................................................................. 373
Dadaizm przewraca wiat do gry nogami ........................................................................ 373
Dada, prowokacja i Cabaret Voltaire ............................................................................. 374
Marcel Duchamp pisuary, stojaki na kapelusze i koa rowerowe ........................... 376
Hans (Jean) Arp w krainie dada ................................................................................ 378
Surrealizm i dziwne marzenia senne ................................................................................. 379
Max Ernst i jego alter ego Loplop .................................................................................. 380
Salvador Dal topniejce zegary, senne krajobrazy i mrwki .................................. 381
Ren Magritte wiat zdezorientowany ..................................................................... 382
Rozdarta Frida Kahlo ...................................................................................................... 383
Mj dom to maszyna modernistyczna architektura ..................................................... 385
Frank Lloyd Wright wniesienie zewntrznej strony do rodka .............................. 385
Walter Gropius i bloki Bauhausu ................................................................................... 386
Le Corbusier mieszkalne maszyny i Notre Dame du Haut .................................... 388
Abstrakcyjny ekspresjonizm fajerwerki na ptnie ....................................................... 390
Arshile Gorky .................................................................................................................. 390
Jackson Pollock ............................................................................................................... 391
Willem de Kooning ......................................................................................................... 393

Rozdzia 24: Wszystko moe by sztuk bajeczne lata pidziesite


i psychodeliczne lata szedziesite .......................................................... 395
Pretensjonalne rysunki pop-art ..................................................................................... 396
Wiele twarzy Andyego Warhola .................................................................................... 396
Wtem! Komiksy trafiaj na ptna Roy Lichtenstein ............................................... 398
Realizm fantastyczny ........................................................................................................... 399
Ernst Fuchs ojciec realizmu fantastycznego ............................................................. 400
Domy Hundertwassera ................................................................................................... 400
Oszczdna sztuka Rothko, Newmana, Stelli i innych ...................................................... 402
Barwne paszczyzny marze Rothko i Newman ..................................................... 402
Minimalizm w mniejszym lub wikszym stopniu ........................................................ 404
Hiperrealizm ....................................................................................................................... 405
Richard Estes wyostrzone spojrzenie ........................................................................ 405
Chodne zblienia Chucka Closea ................................................................................ 406
Performance i instalacje ...................................................................................................... 406
Fluxus na przeciciu sztuk ........................................................................................ 407
Joseph Beuys rozwijanie moliwoci Fluxusa .......................................................... 407

13

14

Historia sztuki dla bystrzakw


Rozdzia 25: Fotografia od nauki do sztuki ................................................................411
Narodziny fotografii ............................................................................................................ 411
Od nauki do sztuki .............................................................................................................. 412
Alfred Stieglitz chwytanie ulotnych chwil .................................................................... 414
Henri Cartier-Bresson i decisive moment ..................................................................... 415
Grupa f/64 Edward Weston i Ansel Adams ............................................................... 417
Dorothea Lange susza i Wielki Kryzys .......................................................................... 418
Margaret Bourke-White od kominw fabrycznych i hut elaza do obozu
w Buchenwald i mierci Gandhiego ................................................................................ 420
Szybki rozwj nastpne pokolenie ................................................................................ 422

Rozdzia 26: Nowy wspaniay wiat postmodernizm .................................................423


Od modernistycznych piramid do pokrconych, tytanowych ksztatw
postmodernistyczna architektura ................................................................................ 424
Viva Las Vegas! ................................................................................................................ 425
Chestnut Hill doskonay przykad ............................................................................ 425
Philip Johnson i meble w centrum miasta ..................................................................... 426
I.M. Pei i jego pryzmatyczny projekt ............................................................................. 426
Dekonstruktywistyczna architektura Petera Eisenmana,
Franka Gehryego i Zahy Hadid ................................................................................. 428
Twrczo czy oszustwo? Postmodernistyczna fotografia i malarstwo ........................... 431
Cindy Sherman przeksztacanie siebie ........................................................................ 431
Gerhard Richter czytanie midzy warstwami .......................................................... 433
Instalacje i sztuka ziemi ....................................................................................................... 434
Judy Chicago proszona kolacja dla wielkich nieobecnych ....................................... 434
Sztuka odpowiedniego opakowania Christo i Jeanne-Claude ................................ 435
Robert Smithson i sztuka ziemi dokopywanie si do znacze ................................ 436
Krliki wiecce w ciemnociach i ywa, genetyczna sztuka ............................................ 438

Cz VI: Dekalogi ................................................. 441


Rozdzia 27: Dziesi muzew, ktre musisz odwiedzi .................................................443
Luwr (Pary) ........................................................................................................................ 443
Galeria Uffizi (Florencja) ................................................................................................... 444
Muzea Watykaskie (Rzym) ............................................................................................... 444
Galeria Narodowa (Londyn) .............................................................................................. 444
Metropolitan Museum of Art (Nowy Jork) ...................................................................... 445
Prado (Madryt) .................................................................................................................... 445
Ermita (Sankt Petersburg) ................................................................................................. 445
Rijksmuseum (Amsterdam) ................................................................................................ 446
Muzeum Brytyjskie (Londyn) ............................................................................................ 446
Kunsthistorisches Museum (Wiede) ............................................................................... 446

Spis treci
Rozdzia 28: Dziesi wspaniaych ksiek napisanych przez synnych artystw .......... 447
Leonardo da Vinci, Traktat o malarstwie ........................................................................... 447
Giorgio Vasari, ywoty najsawniejszych malarzy, rze
biarzy i architektw .................. 448
Micha Anio Buonarroti, Poezje wybrane ........................................................................ 448
Eugne Delacroix, Dzienniki ............................................................................................. 448
Vincent van Gogh, Listy do brata ....................................................................................... 449
Sztuka, August Rodin rozmowy spisane przez Paula Gsella ....................................... 449
Wasyl Kandyski (Wassily Kandinsky), O duchowoci w sztuce ........................................ 449
Rozmowy z Picassem, spisane przez Gilbertea Brassaia .................................................. 450
Salvador Dal, Dziennik geniusza ...................................................................................... 450
Andy Warhol, Filozofia Warhola od A do B i z powrotem ............................................... 450

Rozdzia 29: Dziesi sposobw malowania, ktre zmieniy wiat ................................ 453
Czowiek, ktry rozpowszechni malarstwo olejne Jan van Eyck ............................... 453
C to za mga? Leonardo da Vinci ................................................................................... 454
Zagubieni i wyowieni z cieni Rembrandta ....................................................................... 455
Gdzie s moje okulary? Monet i impresjonizm ................................................................ 455
Punktujcy styl Seurata ....................................................................................................... 456
Owadnity szaem pdzel van Gogha ............................................................................... 457
A moe na niebiesko? Picasso ............................................................................................ 457
Malowanie melodyjnych barw Kandinsky ................................................................... 458
Rzucajcy farb Pollock ...................................................................................................... 458
Richter i malowanie gumowym wakiem ............................................................................. 459

Dodatek: Adresy internetowe ..................................461


Skorowidz ....................................................................................................................... 475

15

Rozdzia 3

Gwne okresy
i nurty w historii sztuki
W tym rozdziale:
 Okrelimy rnic pomidzy nurtem a okresem w sztuce.
 Zgbimy gwne okresy w sztuce.
 Przeanalizujemy najbardziej znaczce nurty w sztuce.

istoria sztuki dzieli si na okresy i nurty. W tym rozdziale przyjrzymy si
kademu z nich w porzdku chronologicznym.

Rnica pomidzy okresem


a nurtem w sztuce
Nurty i okresy w sztuce ukazuj dziaalno artystyczn grupy twrcw
w okrelonym przedziale czasu. Rnic pomidzy tymi dwoma pojciami
rozwaa si w kontekcie czasu i zamierzenia.

Nurty w sztuce
Nurt w sztuce zapocztkowywany jest wiadomie przez ma grup artystw,
ktrzy chc promowa lub prowokowa zmiany. czony jest on zazwyczaj
z konkretnym stylem w sztuce i jak ideologi. Tak samo jak ruch kobiet
czy ruch na rzecz przestrzegania praw obywatelskich, ruch czy nurt w sztuce
moe popycha w kierunku nowych moliwoci lub konkretnych problemw.
Przedstawiciele danego ruchu mog na przykad przeciwstawia si wojnie
albo jakiemu konkretnemu systemowi politycznemu. Czasem pisz oni
manifesty, aby jasno okreli swoje cele, i zwouj spotkania. Zazwyczaj
czonkowie danego nurtu trzymaj si razem i prezentuj swoje prace
na grupowych wystawach.

46

Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki

Okresy w sztuce
Okres w sztuce nie jest zwykle wiadomie rozpoczynany przez artystw. Okresy
trwaj zazwyczaj duej ni nurty i rozwijaj si stopniowo, ksztatowane przez
kultur i polityk.
Czsto okres w sztuce pokrywa si z epok historyczn. Tak jest na przykad
ze sztuk wczesnochrzecija
sk, ktra tworzona bya w epoce wczesnego
chrzecijastwa. Artyci tego okresu tworzyli dziea zwizane z chrzecijastwem
i sami byli wyznawcami tej religii. Nie pisali jednak manifestw ani nie zwoywali
spotka, na ktrych dyskutowaliby o ideologii i dzieliliby si wskazwkami
dotyczcymi stylu. Historycy sztuki przyporzdkowuj ich jednak do tej
samej grupy, poniewa yli w tym samym czasie, powicali swoje obrazy tym
samym tematom i kierowali si tym samym duchem duchem swoich czasw,
religii i kultury.

Przegld gwnych okresw


w historii sztuki
Okres w sztuce moe trwa od ponad 20 000 do 50 lat w zalenoci od tempa
zmian kulturowych. Sztuk jaskiniow tworzono od okoo 35 000 roku p.n.e.
a do p
nego paleolitu, czyli lat 10 000 p.n.e. 8000 p.n.e. (ludzie zamieszkujcy
tereny bliej cofajcego si lodowca parali si tym rodzajem sztuki nieco duej).
W tym okresie kultura zmieniaa si prawie w takim tempie, w jakim topnia
lodowiec a musimy pamita, e globalne ocieplenie miao dopiero nadej.
Z kolei inny okres w sztuce, neoklasycyzm, trwa tylko okoo 65 lat (od 1765
do 1830 r.). Rewolucja przemysowa przypieszya tempo zmian spoecznych
i kulturowych w drugiej poowie XVIII wieku.
Czasami rnica pomidzy okresem a nurtem jest bardzo niewyra
na. Okres
dojrzaego renesansu nazywany przez niektrych podokresem 150-letniego
renesansu, przez innych z kolei postrzegany jako nurt trwa zaledwie okoo 25 lat
(1495 1520). Jego schyek wyznaczaj daty mierci czoowych artystw tej epoki.
Co prawda y jeszcze wtedy Micha Anio, ale aden nurt ani te okres nie
moe mie tylko jednego przedstawiciela nawet jeli jest to posta tak wybitna.
Manieryzm rwnie by uwaany za okres, ale teraz postrzega si go raczej
jako nurt zapocztkowany w latach dwudziestych XVI wieku pracami takich
artystw, jak Rosso Fiorentino, Jacopo Pontormo czy Parmigianino. Co ciekawe,
wyej wspomniani twrcy nie nazywali tego, co robili, manieryzmem. Twierdzili
raczej, e ich prace stanowi rozwinicie dokona Rafaela i innych artystw
dojrzaego renesansu. Mniej lub bardziej wiadomie, razem z Michaem Anioem
zapocztkowali nowy, inny styl tworzenia, ktry przerodzi si w nurt.

Rozdzia 3: Gwne okresy i nurty w historii sztuki

Sztuka prehistoryczna
(35 000 r. p.n.e. 2500 r. p.n.e.)
Sztuka prehistoryczna powstawaa w paleolicie i neolicie. Ludzie uywali wtedy
kamiennych narzdzi, trudnili si zbieractwem, mylistwem i rybowstwem
(w paleolicie), a nastpnie rolnictwem (w neolicie) i nie znali pisma.
Chocia niepimienni, ludzie prehistoryczni potrafili doskonale malowa
i rze
bi. W paleolicie malowali zwierzta na cianach jaski oraz wykonywali
kamienne rze
by przedstawiajce postacie ludzkie lub zwierzce. Sztuka bya
prawdopodobnie czci magicznego lub szamaskiego rytuau wczesn
form wizualizacji ktry mia pomaga ludziom w polowaniu. Sam akt
tworzenia by ju prawdopodobnie czci tych rytuaw.
Jednak pomimo faktu, e w neolicie ludzie dysponowali lepszymi kamiennymi
narzdziami, stadami udomowionych zwierzt i w miar staymi osadami,
sztuka malarska zacza wwczas podupada. Dziedzin sztuki, ktra zacza si
gwatownie rozwija, bya architektura. To wtedy powstay potne grobowce,
takie jak Stonehenge, witynie i pierwsze miasta.

Sztuka staroytnej Mezopotamii


(3500 r. p.n.e. 500 r. p.n.e.)
Na sztuk staroytnej Mezopotamii skada si dziaalno artystyczna kilku
cywilizacji:

9 Sumerw, ktrzy wynale


li pismo (zwane pismem klinowym),
9 Akadyjczykw,
9 Asyryjczykw,
9 Babiloczykw.
Sztuka staroytnej Mezopotamii to gwnie sztuka wojenna, propagandowa,
religijna lub nagrobna. Chocia kada z cywilizacji wniosa co innego do kultury
Mezopotamii na przykad waleczni Asyryjczycy rozwinli narracj wizualn
to sztuka ta powstawaa na tym samym terenie (ktrego granic wyznaczay
rzeki Tygrys i Eufrat), gdzie rne ludy pozostaway pod swoim wzajemnym
wpywem. Sztuka staroytnej Mezopotamii jest czasem przesadnie mska,
ale bywa rwnie wyrafinowana, a niekiedy komiczna i pomysowa.

47

48

Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki

Sztuka staroytnego Egiptu


(3100 r. p.n.e. 500 r. p.n.e.)
Sztuka egipska mogaby zosta nazwana sztuk mierci, poniewa wie si
ona bezporednio z grobowcami. Styl egipski charakteryzuje symetria, surowo,
ale jednoczenie elegancja. W duej mierze jest on niezmienny, niezwykle
kolorowy i zawiera wiele symboli. Artyci egipscy rwnie tworzyli narracje
wizualne, ale byy one mniej dramatyczne ni te powstajce w Mezopotamii
(patrz wczeniejszy fragment).

Sztuka minojska,
staroytnej Grecji i hellenistyczna
Podboje Aleksandra Macedoskiego (w latach 356 p.n.e. 323 p.n.e.) i p
niejszy
romans staroytnego Rzymu z kultur greck sprawiy, e sztuka, ktra
powstawaa w pastwach-miastach staroytnej Grecji, odcisna swoje pitno
na terenach od Wysp Brytyjskich po Indie. Wczeniej wpyw na kultur greck
miaa kultura minojska. Jej osignicia nie byy jednak tak znaczce jak to,
co dziao si w sztuce staroytnej Grecji p
niej.

Sztuka minojska (1900 r. p.n.e. 1350 r. p.n.e.)


Okres rozwoju kultury i sztuki minojskiej by zdecydowanie krtszy ni sztuki
staroytnego Egiptu czy Mezopotamii. Jest to sztuka artobliwa, ktra skupia
si na tematach takich, jak ycie, sport, rytuay religijne i przyjemnoci ycia
codziennego. To chyba pierwszy przykad sztuki, ktra szczerze zachwala
uroki zwykych dni.

Sztuka staroytnej Grecji (ok. 850 r. p.n.e. 323 r. p.n.e.)


Sztuka grecka, w ktrej mona wyrni okres archaiczny (starszy) i klasyczny,
coraz bardziej zbliaa si do realizmu. Grecy wymylili nowe techniki malarskie,
na przykad styl czerwonofigurowy, wprowadzili kontrapost (patrz rozdzia 7.)
oraz zaczli posugiwa si perspektyw, eby przedstawia wiat jak najbardziej
realistycznie. Ale pomimo faktu, e klasyczna sztuka grecka stawaa si coraz
bardziej realistyczna, bya ona rwnie wyidealizowana. adna grecka statua
nie przedstawia postaci ze sterczcym brzuchem, niedoskonaociami cery
czy zakolami. Klasyczny (czyli szczytowy) okres w sztuce staroytnej Grecji
charakteryzuje troch nierealny spokj i pikno.

Rozdzia 3: Gwne okresy i nurty w historii sztuki

Sztuka hellenistyczna (323 r. p.n.e. 30 r. p.n.e.)


Pocztek okresu hellenistycznego wyznacza mier Aleksandra Macedoskiego,
a koniec samobjstwo Kleopatry (ktre popenia, wystawiajc si na ukszenie
mii). Sztuka hellenistyczna bardzo przypomina sztuk greck, tyle e odarta
jest z idealizmu (chocia nie we wszystkich przypadkach). Wikszo posgw
hellenistycznych zachowuje fizyczn doskonao, ale ich twarze nie s ju
niezmiennie pogodne. Potrafi wyraa zo, smutek lub strach. Sztuka
hellenistyczna jako pierwsza teatralnie i realistycznie daa wyraz tym emocjom.

Sztuka etruska i rzymska


Sztuk etrusk i rzymsk mona by okreli mianem naladowczej. Kada
z nich w znacznym stopniu wzorowaa si na sztuce greckiej, ale kada wniosa
te co nowego.

Sztuka etruska (VIII w. p.n.e. IV w. p.n.e.)


Etruskowie zamieszkujcy Etruri (dzisiejsz Toskani) nie zostawili po sobie
zbyt wielu dzie architektonicznych. Rzymianie, ktrzy ich podbili, na miejscu
ich osad wznieli nowe. Jednak grobowce etruskie pozostay nienaruszone,
dlatego wiedz dotyczc tego ludu zamieszkujcego Etruri czerpiemy gwnie
z jego sztuki nagrobnej. Co zaskakujce, sztuka ta bya bardzo radosna, poniewa
pierwsi Etruskowie postrzegali mier jako przyjemn kontynuacj ycia.

Sztuka rzymska (300 r. p.n.e. 476 r. n.e.)


Rzymianie rwnie wzorowali si na Grekach, jednak historycy sztuki dalecy
s od nazywania sztuki rzymskiej powtrk z dokona Grekw. Podobnie
jak Etruskowie, Rzymianie nie tylko naladowali, ale rwnie dodawali co
od siebie. Do architektury Rzymianie wprowadzili uk rzymski konstrukcj,
ktra umoliwia im budowanie najwikszych sieci drg i akweduktw, jakie
kiedykolwiek ujrzay wiato dzienne. W malarstwie i rze
bie Rzymianie
rozwinli realizm w wikszym stopniu ni Grecy w okresie hellenistycznym.
Senatorzy i pierwsi wadcy przedstawiani byli zazwyczaj jako silni, zwyczajni
mczy
ni w rednim wieku.

Sztuka bizantyjska i sztuka islamu


Sztuka bizantyjska to inaczej sztuka chrzecijaska Wschodniego Cesarstwa
Rzymskiego, ktra narodzia si po upadku Cesarstwa Zachodniego w 476
roku n.e. Sztuka i architektura islamu z kolei rozprzestrzeniy si na obszarze
Bliskiego Wschodu, Afryki Pnocnej i Hiszpanii jako nastpstwo fali podbojw
islamskich w latach 632 n.e. 732 n.e.

49

50

Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki

Sztuka bizantyjska (500 r. p.n.e. 1453 r. p.n.e.)


Sztuka bizantyjska to poczenie wietnoci okresu p
norzymskiego, greckich
tradycji artystycznych oraz tematyki chrzecijaskiej. Jest ona symboliczna i mniej
naturalistyczna ni sztuka grecka czy rzymska, z ktrych czerpie inspiracj.
Skupia si bardziej na tym, co bdzie, ni na tym, co jest.
Najpopularniejsz form malarstwa w sztuce bizantyjskiej byy ikony (wizerunki
Jezusa, Marii i witych) wykorzystywane przy modlitwach. Artyci bizantyjscy
tworzyli rwnie mozaiki (obrazy wykonane z drobnych kamykw lub kawakw
szka).

Sztuka islamu (VII wiek )


Tak jak Mojesz, Mahomet potpia bawochwalstwo, wic w sztuce islamu
brak wyobrae istot ludzkich. W pastwach Bliskiego Wschodu i Afryki
Pnocnej, ktre przyjy religi islamu, bardzo rozwinita bya wiedza
matematyczna i geometryczna, z ktrej czasem korzystano przy tworzeniu
dzie sztuki. Dowodem tego mog by niesamowicie skomplikowane wzory
na dywanach, manuskryptach, wyrobach ceramicznych czy budowlach
autorstwa islamskich artystw.

Sztuka redniowieczna
(500 r. n.e. 1400 r. n.e.)
Sztuka redniowieczna to przede wszystkim sztuka chrzecijaska, ktra
rozwijaa si w Europie po upadku Cesarstwa Zachodniego i przed nastaniem
renesansu. Motywy dominujce w sztuce redniowiecznej to witrae,
iluminowane manuskrypty, srebrne i zote relikwiarze (bogato zdobione
pojemniki na relikwie koci lub inne czci ciaa witych), reliefy oraz
katedry romaskie i strzeliste katedry gotyckie. Sztuka redniowieczna jest
przesiknita mistycyzmem oraz symbolizmem i skupia si gwnie na yciu
po mierci.

Sztuka renesansu
Renesans to inaczej odrodzenie. Artyci tego okresu wracali do klasycystycznych
wzorcw w malarstwie, rze
biarstwie i architekturze. Sztuka zwizana z religi
chrzecijask wci bya dominujca, ale historie i wizerunki przedstawiane
w dzieach sztuki przejawiay tendencje do wysawiania czowieka i rzeczy
doczesnych. Wzrost wartoci indywidualizmu, a co za tym idzie coraz wiksza
liczba zamwie indywidualnych sprawiy, e powrcono do malowania
portretw gatunku malarstwa, ktry prawie zanikn w redniowieczu.

Rozdzia 3: Gwne okresy i nurty w historii sztuki


Takie zainteresowanie chwil obecn sprawio, e realizm sta si rwnie wany
jak symbolizm. Aby nada obrazom i reliefom charakter bardziej trjwymiarowy
(na ksztat okien otwierajcych si na prawdziwy wiat), artyci renesansowi
rozpracowali matematyczne prawa rzdzce perspektyw.

Dojrzay renesans (1495 1520)


Leonardo da Vinci, Micha Anio i Rafael Santi stworzyli razem nurt, ktry
mona okreli jako dojrzay renesans, mimo e ich prace czsto bardzo si
od siebie rniy. Wszyscy trzej artyci dyli do osignicia doskonaoci,
ktr znajdowali nierzadko w zrwnowaonych, geometrycznych kompozycjach.
Renesans w swoim rozkwicie cechowa idealizm. Wspomniani trzej artyci
przedstawiali wyidealizowane postacie nawet, jeli modelem by niespokojny,
mody wojownik, jak miao to miejsce w przypadku niezapomnianego Dawida
Michaa Anioa. Aura pikna i spokoju to znak firmowy renesansu.

Manieryzm (1530 1580)


Po tym, jak artyci nauczyli si przedstawia obraz wiata, zaczli go celowo
deformowa. Wyduali i wykrzywiali postacie ludzkie, znieksztacali pejzae,
a w obrazach doszukiwano si symboliki i erotycznej lub duchowej energii.
Sztuka przestaa by oknem na wyidealizowan wersj prawdziwego wiata;
zacza by oknem ukazujcym bogat i fantazyjn wyobra
ni artysty.

Sztuka baroku i rokoko


Artyci barokowi zamienili renesansowe kompozycje geometryczne na sztuk
teatraln wymagajc zaangaowania widza. Przedstawiciele rokoka z kolei
zrezygnowali z barokowej teatralnoci na rzecz dekoracyjnoci.

Barok (1600 1750)


Sztuka baroku zbiega si w czasie z kontrreformacj (XVI-wieczny prd odnowy
Kocioa katolickiego) i szybko staa si broni propagandow w religijnych
starciach pomidzy katolikami a protestantami, do ktrych dochodzio na
przeomie XVI i XVII wieku. Koci katolicki chcia, aby sztuka odwoywaa
si bezporednio do emocji i w ten sposb przykuwaa uwag zwykych ludzi
i wizaa ich z Kocioem. Pene przepychu barokowe witynie wypenione
rze
bami o teatralnych pozach doskonale speniay to zadanie.
W krajach protestanckich artyci barokowi marginalizowali witych. Sigajc
po bardziej symboliczne tematy, takie jak pejzae, sceny rodzajowe (obrazy
ycia codziennego opowiadajce jak histori) i owoce sugerujce doczesno
ludzkiego ycia, skaniali si raczej ku moralistyce. Artyci barokowi tworzyli
rwnie na zamwienie krlw i ksit, sawic ich bogactwo i wadz.

51

52

Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki

Rokoko (1715 1760)


Rokoko to szalona wersja sztuki baroku. Bya wspierana przez krlw, ksita
i dostojnikw kocielnych, ktrzy nie wiedzieli, co zrobi ze swoimi pienidzmi.
Dekoracyjno rokokowego malarstwa, rze
by i architektury liczya si duo
bardziej ni ich wymowa ideowa.

Neoklasycyzm i romantyzm
Neoklasycyzm i romantyzm rozwiny si w okresie owiecenia oraz rewolucji
amerykaskiej, francuskiej i przemysowej. W pewnym sensie neoklasycyzm
i romantyzm byy nie tylko okresami, ale rwnie nurtami w sztuce, poniewa
artyci dokonali kilku wiadomych wyborw dotyczcych stylu, ktry mia
nie ze sob jakie polityczne i (lub) duchowe przesanie.

Neoklasycyzm (1765 1830)


Neoklasycyzm (neo oznacza nowy) to kolejny powrt do klasycznych tradycji
grecko-rzymskich. To bardzo dostojna sztuka prezentujca kobiety i mczyzn
epoki stylizowanych na greckich bogw i bohaterw. Ich pozy i majestatyczne
gesty s czsto mocno przerysowane.

Romantyzm (przeom XVIII i XIX wieku)


Artyci romantyczni unikali tematu rewolucji przemysowej, atakowali
krlewskie wybryki i bronili praw jednostki. Niektrzy szukali schronienia
w naturze, inni poszukiwali pobudzajcej mieszanki lku i podziwu, ktr
odnajdowali we wspaniaych pejzaach. Wyobra
nia przez due W i natura
przez due N byy
rdem nieograniczonej inwencji twrczej.

Przegld gwnych nurtw


w historii sztuki
Wraz z pojawieniem si nurtw w sztuce przestano wydziela w jej historii
okresy. Poczwszy od XIX wieku, kierunek rozwoju sztuki nie jest wyznaczany
przez koci czy pastwo, ale przez samych artystw.

Rozdzia 3: Gwne okresy i nurty w historii sztuki

Realizm (lata 40. XIX wieku


lata 80. XIX wieku)
Przedstawiciele tego nurtu umocnili integralno wiata fizycznego, odrzucajc
romantyczne marzycielstwo i nieostro. Ukazywali wiat, kierujc si
bezwzgldn uczciwoci a przynajmniej tak twierdzili.

Prerafaelici (1848 lata 90. XIX wieku)


i Arts and Crafts Movement
(lata 50. XIX wieku lata 30. XX wieku)
W poowie XIX wieku prerafaelici tworzyli w Anglii sztuk, ktra miaa
zrwnoway negatywne skutki rewolucji przemysowej, czyli zanieczyszczenie
miast, bied i tym podobne. Odrzucali materializm spoeczestwa przemysowego
i wycofywali si w mistycyzm wiekw rednich, przedstawiajc histori krla
Artura i inne redniowieczne legendy w formie obrazw lub witray. Arts and
Crafts Movement nurt zapocztkowany przez Williama Morrisa, jednego
z prerafaelitw, popiera rzemioso rczne, przeciwstawiajc si jednoczenie
kapitalistycznym zakadom wykorzystujcym si robocz. Przedstawiciele
tego nurtu preferowali rcznie wykonywane meble i sztuk zdobnicz, ktra
rozwijaa si w maych warsztatach lub osadach artystycznych.

Impresjonizm
(1869 p ne lata 80. XIX wieku)
Impresjonici przedstawiali fragmenty codziennego ycia w naturalnym wietle:
ludzie na pikniku, spacer po parku, letni taniec na wieym powietrzu. Ale sztuka
impresjonistw nie zamraa ycia, jak dzieje si to w przypadku malarstwa
klasycystycznego. Zamiast tego, oddajc subtelne zmiany nastroju i owietlenia,
impresjonici przekazuj to, co ulotne w yciu.

Postimpresjonizm (1886 1892)


Postimpresjonizm nie jest nurtem sensu stricto, ale raczej kategori obejmujc
bardzo zrnicowanych artystw, takich jak Vincent van Gogh czy Henri de
Toulouse-Lautrec, ktrzy tworzyli u schyku impresjonizmu.

53

54

Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki

Fowizm i ekspresjonizm
Obydwa te XX-wieczne nurty pchny sztuk w kierunku abstrakcji, upraszczajc
lub znieksztacajc form i stosujc ekspresyjn raczej ni realistyczn kolorystyk.

Fowizm (1905 1908)


Fowizm by bardzo krtkotrwaym nurtem, ktrego gwnymi przedstawicielami
byli Henri Matisse i Andr Derain. Artyci tego nurtu upraszczali form,
stylizujc j. Spaszczyli rwnie perspektyw, co doprowadzio do tego,
e ich obrazy nie sprawiay ju wraenia okna na wiat, ale raczej tapety.
Wiodcy przedstawiciel fowizmu Henri Matisse twierdzi, e sztuka powinna
inspirowa, zdobi i bawi. Sztuka fowistw rzeczywicie ma w sobie co
z tapety. Obrazami artystw tego nurtu mona by wyoy dziecicy pokj
pod warunkiem e nasze dziecko nie zada podobizny Wielkiego Ptaka
czy Ciasteczkowego Potwora.

Ekspresjonizm (1905 1933)


Ekspresjonizm tworzyy dwa niemieckie stowarzyszenia: Die Brcke (Most)
i Der Blaue Reiter (Bkitny je
dziec). Kade z nich miao nieco inne cele, ale
artyci obu uywali podobnej techniki i powicali swoje prace tej samej tematyce.
Ekspresjonici znieksztacali zewntrzny wygld ludzi i miejsc po to, aby
ukaza ich wntrze. Na ptnach ekspresjonistw krzyk wyraony jest nie
tylko grymasem twarzy, ale caym ciaem. Podobnie wewntrzne szalestwo
zakadu dla obkanych odciska swe pitno na budynku, sprawiajc, e on
rwnie wyglda jak szalony.

Kubizm i futuryzm
Zarwno kubici, jak i futuryci rozbijali rzeczywisto na drobne kawaki,
ale robili to z dwch rnych powodw.

Kubizm (1908 lata 20. XX wieku)


Kubizm mgby zosta nazwany reprezentacj teorii wzgldnoci Einsteina
w sztuce. Wszystko jest wzgldne; to, co widzimy, zaley od naszego punktu
widzenia. Georges Braque i Pablo Picasso stworzyli kubizm, aby ludzie mogli
obserwowa czowieka lub jaki przedmiot z kadej strony w tym samym czasie.

Futuryzm (1909 lata 40. XX wieku)


W przeciwiestwie do przedstawicieli innych nurtw, ktrzy odwracali si
od tzw. Machine Age (era maszyn), futurystw interesowaa technologia,
prdko oraz, niestety, przemoc i faszyzm. Wierzyli oni, e faszyzm to jedyny

Rozdzia 3: Gwne okresy i nurty w historii sztuki


rodzaj rzdw, ktry umoliwi kulturalne oczyszczenie potrzebne spoeczestwu.
Nurt futurystyczny rozwija si gwnie we Woszech i w przedrewolucyjnej
Rosji.

Dadaizm i surrealizm
I wojna wiatowa bya przyczyn niespotykanych wczeniej zniszcze i nieszcz
w Europie. Reakcj rozczarowanych artystw byo odrzucenie tradycyjnych
wartoci i form artystycznych bdcych czci kultury, ktra, w ich mniemaniu,
doprowadzia do wojny.

Dadaizm (1916 1920)


Szalestwo I wojny wiatowej sprowokowao nowy nurt zwany dadaizmem,
ktry powsta w neutralnej Szwajcarii i szybko rozprzestrzeni si po caej Europie.
Dadaici chcieli wymia istniejc kultur, cznie z popkultur, za pomoc
demonstracji, akcji i sztuki przemiewczej. Zaoyli oni, e racjonalne
rozumowanie doprowadzio do wojny, wic antidotum na cae zo musi by
mylenie irracjonalne.

Surrealizm (1924 lata 40. XX wieku)


Surrealizm by zainspirowany dadaizmem i freudowskimi teoriami
podwiadomoci. Podobnie jak dadaici, surrealici (z ktrych wielu byo
dadaistami) chcieli uratowa ludzko, odpychajc wiat racjonalny.
Ale zamiast wymiewa wczeniejsz sztuk, jak robili to dadaici, przedstawiciele
surrealizmu poszukiwali sposobw nawizania kontaktu z gbsz, instynktown
rzeczywistoci, jak jest nasza podwiadomo. Malowali swoje sny, kierowali
si zasad wolnych skojarze i wywracali do gry nogami racjonalny porzdek
wiata, zestawiajc w swojej sztuce elementy, ktre normalnie nigdy ze sob
nie wystpuj: odkurzacz podczony do drzewa, lokomotywa wyjedajca
z ogniska, topniejcy zegar zwisajcy z gazi martwego drzewa.

Suprematyzm, konstruktywizm i De Stijl


abstrakcjonizm
Fowizm, kubizm, dadaizm i surrealizm pozwoliy artystom zgbia
rzeczywisto w nietypowy sposb. Suprematyzm, konstruktywizm i De Stijl
cakowicie odrzucay sztuk figuratywn, podajc raczej w stron czystego
abstrakcjonizmu.

55

56

Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki

Suprematyzm (1913 1934)


Twrca suprematyzmu Kazimierz Malewicz dy do uwolnienia uczucia od
formy, oddzielenia go od sztuki figuratywnej. Wierzy, e realizm fotograficzny
jaki mona zobaczy na obrazie Mona Lisa tworzy mur pomidzy
obserwatorem a uczuciem, ktre artysta chce wyrazi. Twierdzi, e wikszo
ludzi po prostu widzi obraz i nie dowiadcza adnego wewntrznego uczucia.
Postanowi on pozby si obrazu, aby to uczucie uwolni.

Konstruktywizm (1914 1934)


Rosyjscy artyci konstruktywistyczni nie godzili si na tworzenie sztuki
do galerii i muzew. Chcieli tworzy sztuk praktyczn, ktr zwykli robotnicy
wykorzystaliby w yciu codziennym i ktra reprezentowaaby utopijny
z zaoenia socjalizm.

De Stijl (1917 1931)


De Stijl to artystyczna geometria powstaa z kilku ksztatw i podstawowych
kolorw czerwonego, niebieskiego, tego oraz czarnego i biaego.
Gwny twrca nurtu Piet Mondrian twierdzi, e istniej dwa rodzaje
pikna: subiektywne (dowiadczane za pomoc zmysw) i obiektywne
(ktre jest uniwersalne i abstrakcyjne). Celem przedstawicieli tego nurtu byo
przedstawienie pikna obiektywnego, unikali wic fotograficznej prezentacji
(realizm), poniewa wyzwala ona obiektywne odczucia.

Ekspresjonizm abstrakcyjny
(1946 lata 50. XX wieku)
Po II wojnie wiatowej amerykascy artyci jakby zrzucili bomb na niemiecki
ekspresjonizm, niszczc jego figuratywn cz i pozostawiajc jedynie nag
ekspresj. U niemieckich ekspresjonistw emocje znieksztacay rzeczywisto
(w taki sam sposb jak ekstremalne emocje znieksztacaj ludzkie twarze), za
rzeczywisto u ekspresjonistw abstrakcyjnych bya tak bardzo zdeformowana,
e trudno j byo rozpozna. Jeden z najbardziej znanych przedstawicieli tego
nurtu Jackson Pollock uzyskiwa taki efekt, wychlapujc farb na ptno.

Pop art (lata 60. XX wieku)


Przedstawiciele nurtu pop art adaptowali do swoich potrzeb nowe style
w reklamie, gwiazdorskie fantazje i konsumpcyjne zapotrzebowanie na cigle
nowe rzeczy, ktre charakteryzowao powojenne spoeczestwo amerykaskie.
Czasem trudno odrni ich sztuk od reklam i filmw, z ktrych czerpali
inspiracj.

Rozdzia 3: Gwne okresy i nurty w historii sztuki

Sztuka konceptualna, performance


i sztuka feministyczna (p ne lata 60.
XX wieku lata 70. XX wieku)
U schyku lat szedziesitych XX wieku wiat sztuki rozpad si na tyle
drobnych odamw, e trudno byoby je wszystkie opisa. Jeden z najbardziej
radykalnych z nich zakada, e w ogle nie trzeba tworzy adnych dzie sztuki
(w pewnym stopniu podobnie jak dadaici), ale po prostu generowa koncepcje
i pomysy. W praktyce sztuka konceptualna czsto przyjmowaa form
performanceu lub happeningu, czsto bardzo spontanicznego i sterowanego
przez widzw. Czasami sprowadzaa si do zwykego malowania na cianie.
Jeden z artystw wczesnej sztuki konceptualnej rozbi obz w galerii sztuki
i zamieszkiwa w nim razem z kojotem, aby zwrci uwag ludzi na problem
traktowania Indian. Sztuka feministyczna rwnie wskazywaa na nierwno,
tyle e dotyczc traktowania kobiet, i miaa na celu wprowadzenie jakiej
zmiany. Nurt ten nie uksztatowa ustalonego stylu. rodkiem wyrazu sztuki
feministycznej mg by obraz na ptnie lub te grupa kobiet przebranych
w kostiumy goryli zakcajcych jakie wydarzenie publiczne i rozdajcych
ulotki.

Postmodernizm (1970 )
Sztuka postmodernistyczna to taka, ktra powstaa po modernizmie. Modernizm
z kolei to termin odnoszcy si do sztuki tworzonej w latach 1890 1970.
Myliciele postmodernistyczni postrzegaj wspczesne spoeczestwo jako
rozdrobniony wiat bez spjnego rodka, pozbawiony prawd bezwzgldnych
i kulturalnego punktu odniesienia. Jednak jest to wiat zbudowany na przeszoci,
ktra miaa tych cech pod dostatkiem.
Jak wyrazi mozaik bezadnego wiata postmodernistycznego za pomoc
malarstwa i architektury? Artyci i architekci postmodernistyczni robi to czasami,
sigajc do przeszoci i mieszajc stare style w taki sposb, aby powsta nowy
styl, ktry w peni da wyraz wspczesnemu spoeczestwu.

57

You might also like