Professional Documents
Culture Documents
Spis treci
O autorze ........................................................................................................................... 17
Podzikowania od autora .................................................................................................. 19
Wstp ................................................................................................................................ 21
O ksice ................................................................................................................................ 22
Konwencje zastosowane w ksice ....................................................................................... 22
Czego nie czyta .................................................................................................................... 22
Naiwne zaoenia .................................................................................................................. 23
Jak podzielona jest ksika .................................................................................................... 23
Cz I: Historia ludzkoci w zwierciadle wstp do historii sztuki .......................... 23
Cz II: Z jaskini do Koloseum sztuka staroytna ................................................... 24
Cz III: Sztuka po upadku Rzymu lata 500 1760 n.e. ......................................... 24
Cz IV: Rewolucja przemysowa i degradacja sztuki lata 1760 1900 .................... 24
Cz V: Sztuka XX wieku i nowe perspektywy ............................................................. 25
Cz VI: Dekalogi ............................................................................................................ 25
Dodatek ............................................................................................................................. 26
Ikony uyte w ksice ........................................................................................................... 26
Co dalej .................................................................................................................................. 27
Spis treci
Spis treci
Karol Wielki krl swego prywatnego renesansu ........................................................... 163
Bitwa pod Hastings wyszyta na Tkaninie z Bayeux .......................................................... 163
Przyczyna starcia pod Hastings ...................................................................................... 164
Codzienne ycie w redniowiecznej Anglii i Francji .................................................... 164
Propaganda polityczna .................................................................................................... 165
Przekraczanie granic ....................................................................................................... 166
Pkate witynie architektury romaskiej ......................................................................... 166
Rze
ba romaska ................................................................................................................. 170
Odrodzenie rze
by rzymskiej ........................................................................................ 171
Relikwie i relikwiarze cudowne szcztki ...................................................................... 171
Strzeliste kocioy, czyli majestatyczny gotyk .................................................................... 172
Wiksza i janiejsza ......................................................................................................... 173
Co nowego z czego starego ......................................................................................... 174
Ostatnie szlify i voil! ...................................................................................................... 174
Rozwijanie snu o gotyku ................................................................................................ 176
Historia zaklta w witra .................................................................................................... 177
Rze
ba gotycka .................................................................................................................... 178
Gotyk we Woszech ............................................................................................................ 180
Malarstwo gotyckie Cimabue, Duccio i Giotto ........................................................... 181
Cimabue .......................................................................................................................... 181
Duccio ............................................................................................................................. 183
Giotto ............................................................................................................................... 184
Na tropie damy z jednorocem mistyczne gobeliny z Cluny ..................................... 186
10
Spis treci
Rozdzia 18: Najwaniejsze jest widoczne dla oczu realizm ...................................... 299
Courbet i Daumier maluj chopw i degradacj miast ................................................... 300
Gustave Courbet ............................................................................................................. 300
Honor Daumier zgrzyt codziennoci ..................................................................... 302
Szkoa z Barbizon i wyjcie na wie ................................................................................... 303
Jean-Franois Millet i jego szlachetni chopi ................................................................ 303
Jean-Baptiste Camille Corot od nagiej prawdy do wystrojonej rzeczywistoci ..... 305
Trzymanie si faktw w Ameryce ...................................................................................... 306
Na zachd z Albertem Bierstadtem ............................................................................... 306
Przez morze w socu czy burzy z Winslowem Homerem ......................................... 306
odzi przez Ameryk z Thomasem Eakinsem ............................................................ 307
Prerafaelici redniowieczne wizje i ilustrowanie literatury ......................................... 308
Dante Gabriel Rossetti przywdca ruchu ................................................................. 309
John Everett Millais i subtelny symbolizm ...................................................................... 309
11
12
Spis treci
Rozdzia 23: Najwaniejsze jest niewidoczne dla oczu od sztuki nieprzedstawiajcej
do abstrakcyjnego ekspresjonizmu .............................................................. 367
Suprematyzm ponowne odkrycie przestrzeni przez Kazimierza Malewicza ............. 368
Konstruktywizm obnaanie szkieletu ............................................................................. 370
Wiea Tatlina ................................................................................................................... 371
Taniec czasu z przestrzeni Naum Gabo ................................................................. 371
Piet Mondrian i ruch De Stijl ............................................................................................. 373
Dadaizm przewraca wiat do gry nogami ........................................................................ 373
Dada, prowokacja i Cabaret Voltaire ............................................................................. 374
Marcel Duchamp pisuary, stojaki na kapelusze i koa rowerowe ........................... 376
Hans (Jean) Arp w krainie dada ................................................................................ 378
Surrealizm i dziwne marzenia senne ................................................................................. 379
Max Ernst i jego alter ego Loplop .................................................................................. 380
Salvador Dal topniejce zegary, senne krajobrazy i mrwki .................................. 381
Ren Magritte wiat zdezorientowany ..................................................................... 382
Rozdarta Frida Kahlo ...................................................................................................... 383
Mj dom to maszyna modernistyczna architektura ..................................................... 385
Frank Lloyd Wright wniesienie zewntrznej strony do rodka .............................. 385
Walter Gropius i bloki Bauhausu ................................................................................... 386
Le Corbusier mieszkalne maszyny i Notre Dame du Haut .................................... 388
Abstrakcyjny ekspresjonizm fajerwerki na ptnie ....................................................... 390
Arshile Gorky .................................................................................................................. 390
Jackson Pollock ............................................................................................................... 391
Willem de Kooning ......................................................................................................... 393
13
14
Spis treci
Rozdzia 28: Dziesi wspaniaych ksiek napisanych przez synnych artystw .......... 447
Leonardo da Vinci, Traktat o malarstwie ........................................................................... 447
Giorgio Vasari, ywoty najsawniejszych malarzy, rze
biarzy i architektw .................. 448
Micha Anio Buonarroti, Poezje wybrane ........................................................................ 448
Eugne Delacroix, Dzienniki ............................................................................................. 448
Vincent van Gogh, Listy do brata ....................................................................................... 449
Sztuka, August Rodin rozmowy spisane przez Paula Gsella ....................................... 449
Wasyl Kandyski (Wassily Kandinsky), O duchowoci w sztuce ........................................ 449
Rozmowy z Picassem, spisane przez Gilbertea Brassaia .................................................. 450
Salvador Dal, Dziennik geniusza ...................................................................................... 450
Andy Warhol, Filozofia Warhola od A do B i z powrotem ............................................... 450
Rozdzia 29: Dziesi sposobw malowania, ktre zmieniy wiat ................................ 453
Czowiek, ktry rozpowszechni malarstwo olejne Jan van Eyck ............................... 453
C to za mga? Leonardo da Vinci ................................................................................... 454
Zagubieni i wyowieni z cieni Rembrandta ....................................................................... 455
Gdzie s moje okulary? Monet i impresjonizm ................................................................ 455
Punktujcy styl Seurata ....................................................................................................... 456
Owadnity szaem pdzel van Gogha ............................................................................... 457
A moe na niebiesko? Picasso ............................................................................................ 457
Malowanie melodyjnych barw Kandinsky ................................................................... 458
Rzucajcy farb Pollock ...................................................................................................... 458
Richter i malowanie gumowym wakiem ............................................................................. 459
15
Rozdzia 3
Gwne okresy
i nurty w historii sztuki
W tym rozdziale:
Okrelimy rnic pomidzy nurtem a okresem w sztuce.
Zgbimy gwne okresy w sztuce.
Przeanalizujemy najbardziej znaczce nurty w sztuce.
istoria sztuki dzieli si na okresy i nurty. W tym rozdziale przyjrzymy si
kademu z nich w porzdku chronologicznym.
Nurty w sztuce
Nurt w sztuce zapocztkowywany jest wiadomie przez ma grup artystw,
ktrzy chc promowa lub prowokowa zmiany. czony jest on zazwyczaj
z konkretnym stylem w sztuce i jak ideologi. Tak samo jak ruch kobiet
czy ruch na rzecz przestrzegania praw obywatelskich, ruch czy nurt w sztuce
moe popycha w kierunku nowych moliwoci lub konkretnych problemw.
Przedstawiciele danego ruchu mog na przykad przeciwstawia si wojnie
albo jakiemu konkretnemu systemowi politycznemu. Czasem pisz oni
manifesty, aby jasno okreli swoje cele, i zwouj spotkania. Zazwyczaj
czonkowie danego nurtu trzymaj si razem i prezentuj swoje prace
na grupowych wystawach.
46
Okresy w sztuce
Okres w sztuce nie jest zwykle wiadomie rozpoczynany przez artystw. Okresy
trwaj zazwyczaj duej ni nurty i rozwijaj si stopniowo, ksztatowane przez
kultur i polityk.
Czsto okres w sztuce pokrywa si z epok historyczn. Tak jest na przykad
ze sztuk wczesnochrzecija
sk, ktra tworzona bya w epoce wczesnego
chrzecijastwa. Artyci tego okresu tworzyli dziea zwizane z chrzecijastwem
i sami byli wyznawcami tej religii. Nie pisali jednak manifestw ani nie zwoywali
spotka, na ktrych dyskutowaliby o ideologii i dzieliliby si wskazwkami
dotyczcymi stylu. Historycy sztuki przyporzdkowuj ich jednak do tej
samej grupy, poniewa yli w tym samym czasie, powicali swoje obrazy tym
samym tematom i kierowali si tym samym duchem duchem swoich czasw,
religii i kultury.
Sztuka prehistoryczna
(35 000 r. p.n.e. 2500 r. p.n.e.)
Sztuka prehistoryczna powstawaa w paleolicie i neolicie. Ludzie uywali wtedy
kamiennych narzdzi, trudnili si zbieractwem, mylistwem i rybowstwem
(w paleolicie), a nastpnie rolnictwem (w neolicie) i nie znali pisma.
Chocia niepimienni, ludzie prehistoryczni potrafili doskonale malowa
i rze
bi. W paleolicie malowali zwierzta na cianach jaski oraz wykonywali
kamienne rze
by przedstawiajce postacie ludzkie lub zwierzce. Sztuka bya
prawdopodobnie czci magicznego lub szamaskiego rytuau wczesn
form wizualizacji ktry mia pomaga ludziom w polowaniu. Sam akt
tworzenia by ju prawdopodobnie czci tych rytuaw.
Jednak pomimo faktu, e w neolicie ludzie dysponowali lepszymi kamiennymi
narzdziami, stadami udomowionych zwierzt i w miar staymi osadami,
sztuka malarska zacza wwczas podupada. Dziedzin sztuki, ktra zacza si
gwatownie rozwija, bya architektura. To wtedy powstay potne grobowce,
takie jak Stonehenge, witynie i pierwsze miasta.
47
48
Sztuka minojska,
staroytnej Grecji i hellenistyczna
Podboje Aleksandra Macedoskiego (w latach 356 p.n.e. 323 p.n.e.) i p
niejszy
romans staroytnego Rzymu z kultur greck sprawiy, e sztuka, ktra
powstawaa w pastwach-miastach staroytnej Grecji, odcisna swoje pitno
na terenach od Wysp Brytyjskich po Indie. Wczeniej wpyw na kultur greck
miaa kultura minojska. Jej osignicia nie byy jednak tak znaczce jak to,
co dziao si w sztuce staroytnej Grecji p
niej.
49
50
Sztuka redniowieczna
(500 r. n.e. 1400 r. n.e.)
Sztuka redniowieczna to przede wszystkim sztuka chrzecijaska, ktra
rozwijaa si w Europie po upadku Cesarstwa Zachodniego i przed nastaniem
renesansu. Motywy dominujce w sztuce redniowiecznej to witrae,
iluminowane manuskrypty, srebrne i zote relikwiarze (bogato zdobione
pojemniki na relikwie koci lub inne czci ciaa witych), reliefy oraz
katedry romaskie i strzeliste katedry gotyckie. Sztuka redniowieczna jest
przesiknita mistycyzmem oraz symbolizmem i skupia si gwnie na yciu
po mierci.
Sztuka renesansu
Renesans to inaczej odrodzenie. Artyci tego okresu wracali do klasycystycznych
wzorcw w malarstwie, rze
biarstwie i architekturze. Sztuka zwizana z religi
chrzecijask wci bya dominujca, ale historie i wizerunki przedstawiane
w dzieach sztuki przejawiay tendencje do wysawiania czowieka i rzeczy
doczesnych. Wzrost wartoci indywidualizmu, a co za tym idzie coraz wiksza
liczba zamwie indywidualnych sprawiy, e powrcono do malowania
portretw gatunku malarstwa, ktry prawie zanikn w redniowieczu.
51
52
Neoklasycyzm i romantyzm
Neoklasycyzm i romantyzm rozwiny si w okresie owiecenia oraz rewolucji
amerykaskiej, francuskiej i przemysowej. W pewnym sensie neoklasycyzm
i romantyzm byy nie tylko okresami, ale rwnie nurtami w sztuce, poniewa
artyci dokonali kilku wiadomych wyborw dotyczcych stylu, ktry mia
nie ze sob jakie polityczne i (lub) duchowe przesanie.
Impresjonizm
(1869 p ne lata 80. XIX wieku)
Impresjonici przedstawiali fragmenty codziennego ycia w naturalnym wietle:
ludzie na pikniku, spacer po parku, letni taniec na wieym powietrzu. Ale sztuka
impresjonistw nie zamraa ycia, jak dzieje si to w przypadku malarstwa
klasycystycznego. Zamiast tego, oddajc subtelne zmiany nastroju i owietlenia,
impresjonici przekazuj to, co ulotne w yciu.
53
54
Fowizm i ekspresjonizm
Obydwa te XX-wieczne nurty pchny sztuk w kierunku abstrakcji, upraszczajc
lub znieksztacajc form i stosujc ekspresyjn raczej ni realistyczn kolorystyk.
Kubizm i futuryzm
Zarwno kubici, jak i futuryci rozbijali rzeczywisto na drobne kawaki,
ale robili to z dwch rnych powodw.
Dadaizm i surrealizm
I wojna wiatowa bya przyczyn niespotykanych wczeniej zniszcze i nieszcz
w Europie. Reakcj rozczarowanych artystw byo odrzucenie tradycyjnych
wartoci i form artystycznych bdcych czci kultury, ktra, w ich mniemaniu,
doprowadzia do wojny.
55
56
Ekspresjonizm abstrakcyjny
(1946 lata 50. XX wieku)
Po II wojnie wiatowej amerykascy artyci jakby zrzucili bomb na niemiecki
ekspresjonizm, niszczc jego figuratywn cz i pozostawiajc jedynie nag
ekspresj. U niemieckich ekspresjonistw emocje znieksztacay rzeczywisto
(w taki sam sposb jak ekstremalne emocje znieksztacaj ludzkie twarze), za
rzeczywisto u ekspresjonistw abstrakcyjnych bya tak bardzo zdeformowana,
e trudno j byo rozpozna. Jeden z najbardziej znanych przedstawicieli tego
nurtu Jackson Pollock uzyskiwa taki efekt, wychlapujc farb na ptno.
Postmodernizm (1970 )
Sztuka postmodernistyczna to taka, ktra powstaa po modernizmie. Modernizm
z kolei to termin odnoszcy si do sztuki tworzonej w latach 1890 1970.
Myliciele postmodernistyczni postrzegaj wspczesne spoeczestwo jako
rozdrobniony wiat bez spjnego rodka, pozbawiony prawd bezwzgldnych
i kulturalnego punktu odniesienia. Jednak jest to wiat zbudowany na przeszoci,
ktra miaa tych cech pod dostatkiem.
Jak wyrazi mozaik bezadnego wiata postmodernistycznego za pomoc
malarstwa i architektury? Artyci i architekci postmodernistyczni robi to czasami,
sigajc do przeszoci i mieszajc stare style w taki sposb, aby powsta nowy
styl, ktry w peni da wyraz wspczesnemu spoeczestwu.
57