Id do

Przykadowy rozdzia

Spis treci

Zrozumie NLP. Reguy i praktyka. Wydanie II

Autor: Peter Young Tumaczenie: Wojciech Sztukowski ISBN: 978-83-246-1624-4 Tytu oryginau: Understanding NLP: Principles and Practice, 2nd edition Format: 158x235, stron: 296 Na pocztku byo sowo...
potem znacznie wicej sw i wiele gwatownych czynw... wreszcie czowiek stworzy programowanie neurolingwistyczne... i zmieni wiat, w ktrym przyszo mu y!

Katalog ksiazek
Nowoci Bestesllery

Zamw drukowany katalog

Twj koszyk

wiat peen wyzwa Od czasu kiedy Richard Bandler i John Grinder ojcowie zaoyciele NLP podbili serca i umysy milionw ludzi na caym wiecie, fenomen programowania neurolingwistycznego wci porusza nasz wyobrani. Skd ta fascynacja nauk, ktr sceptycy nazywaj zwyk hochsztaplerk? Jaka jest rzeczywista moc jej trwaego oddziaywania na nasz osobowo oraz zdolno ksztatowania procesw mylowych? Aby porwna NLP z puzzlami, naleaoby stworzy przestrzenny, otwarty model, umoliwiajcy tworzenie coraz nowszych i mielszych elementw. Zacznijmy wic od podstaw:
poznaj i zrozum sposb, w jaki postrzegasz wiat; dokonaj analizy wasnych dowiadcze i wykorzystaj je; zmie szkodliwe nawyki i naucz si rozwizywa wewntrzne konflikty; dokonaj rewolucyjnego przeomu swojego mylenia i kadej sfery ycia.

Dodaj do koszyka

Cennik i informacje

Zamw cennik

Zamw informacje o nowociach

Peter Young tworzy model szeciu pozycji percepcyjnych, umoliwiajcy osignicie wyszej osobistej doskonaoci. Zmiana otaczajcej rzeczywistoci to zadanie dla Ciebie. Stoisz bowiem na pocztku dugiej drogi do poznania, zrozumienia i akceptacji zrnicowanych sposobw tworzenia unikatowych modeli wiata. To tylko skromny pocztek nieskoczonych moliwoci, jakie oferuje NLP!

Wydawnictwo Helion SA 44-100 Gliwice tel. 032 230 98 63 e-mail: sensus@sensus.pl

Spis treci
Podzikowania ............................................................................. 5 Przedmowa .................................................................................. 7

Rozdzia 1. Rozdzia 2. Rozdzia 3. Rozdzia 4. Rozdzia 5. Rozdzia 6. Rozdzia 7. Rozdzia 8. Rozdzia 9.

Zrozumie NLP ......................................................................... 11 Wzorce zmian ........................................................................... 25 Jak dochodzi do zmian .............................................................. 43 Definicje NLP ............................................................................ 63 Filozofia i presupozycje NLP ..................................................... 75 Dobry kontakt ............................................................................ 99 Dobry kontakt i cztery rzeczywistoci ...................................... 115 Ustalanie wynikw ................................................................... 135 Zadawanie pyta ..................................................................... 163

Rozdzia 10. Praca z czciami i rolami ....................................................... 189 Rozdzia 11. Pozycje percepcyjne ................................................................ 205 Rozdzia 12. Odkrywanie metalustra ........................................................... 239 Rozdzia 13. Konkluzja ................................................................................. 255 Dodatek A Dodatek B
Czteroelementowe wzorce ...................................................... 263 Wykonywanie wicze NLP .................................................... 267 O autorze ................................................................................. 275 Bibliografia .............................................................................. 277 Skorowidz ................................................................................ 283

Jak dochodzi do zmian

Boe, daj mi spokj umysu, abym zaakceptowa rzeczy, ktrych nie mog zmieni, odwag, abym zmieni rzeczy, ktre mog zmieni, a take mdro, abym odrni jedne od drugich. REINHOLD NIEBUHR (1892 1971) Istniej dwa rodzaje zmian: zachodzce w obrbie danego systemu, ktry sam pozostaje niezmienny, i te, ktrych wystpienie zmienia sam system. PAUL WATZLAWICK, ZMIANA

W tym rozdziale odkryjemy, w jaki sposb radzi sobie ze zmianami, a take opiszemy niektre podstawowe zasady ich wprowadzania. Z tych koncepcji bdziemy korzysta w kolejnych czciach ksiki, starajc si dostrzec, jak przejawiaj si w technikach NLP. Kiedy zastanawiamy si nad procesami zmiany, zwykle chcemy zna odpowiedzi na nastpujce pytania: Jak mog radzi sobie ze zmianami wystpujcymi w moim yciu? Jak mog wprowadza zmiany do swojego ycia? W jaki sposb zmieniam siebie, swoje zachowanie, swoje zwyczaje? Jak mog zmienia innych ludzi? Jak mog pomaga w zmianie innym ludziom? Znalezienie odpowiedzi na te pytania to wszystko, o co chodzi w NLP. Wasne odpowiedzi znajdziesz, analizujc osobiste dowiadczenia zmiany. Masz rwnie dostp do istniejcej od wielu stuleci zbiorowej mdroci dotyczcej zmiany. Jednak pomimo caej tej wiedzy dysponujesz tylko zbiorem praktycznych wskazwek. Nie ma adnych gwarancji, poniewa nie jest moliwe dokadne poznanie mechanizmw zmiany. Nie jest to kwestia niekompetencji albo odrobiny czasu, by to wszystko uporzdkowa. Pomimo dostpnoci technologii skanowania mzgu to, co dzieje si w umyle, nie poddaje si atwo analizie naukowej. Cho moemy

44

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

zobaczy rezultaty uczenia si w postaci nowych pocze nerwowych, nie jestemy w stanie bezporednio obserwowa procesu nauki. To fundamentalny problem filozoficzny. Krtko mwic, jestemy czci systemu, ktry jeszcze nie zosta dokadnie zbadany. Aby dowiedzie si, jak dziaa, musielibymy wykroczy poza wasny umys, by zaobserwowa waciwe procesy, a tego nie jestemy w stanie dokona. Moemy jednak zapewni warunki sprzyjajce wprowadzaniu zmian, chocia w pracy z istotami ludzkimi nigdy nie potrafimy precyzyjnie okreli, co si zdarzy. Moemy tworzy scenariusze sigajce w przyszo tak daleko, jak chcemy, ale mimo to nie wiemy, co si naprawd stanie. Mdrze jest zatem pamita o sowach Heraklita, ktry radzi spodziewa si niespodziewanego.

Dlaczego zmiana?
Niekiedy zmian co na nas wymusza. Bieg ycia zostaje zaburzony, wic podejmujemy dziaania zmierzajce do uspokojenia sytuacji. Ludzie wprowadzaj zmiany z wasnej woli, poniewa chc sta si lepsi, speni si, zrealizowa pragnienia, osign szczcie bd zrwnoway rne rodzaje aktywnoci. Tradycyjna metafora dotyczca motywacji mwi o kiju i marchewce: zmieniamy si albo dlatego e wyobraamy sobie co przyjemnego marchewk a nastpnie do tego dymy, albo te dlatego e nie podoba nam si biecy stan rzeczy i chcemy unikn dalszego blu kija wic odsuwamy si od niego. Kiedy nie dostajesz od ycia tego, czego chcesz, prbujesz to zmieni przez rozwizanie problemw, rozstrzygnicie konfliktw bd przezwycienie trudnoci. Istniej jednak sytuacje, w ktrych pomimo motywacji do zmiany nie wiesz, co robi. Przyczyn takiej dezorientacji moe by brak wiedzy moesz te posiada waciwe kompetencje, ale nie interpretowa biecej sytuacji w sposb pozwalajcy zastosowa posiadan wiedz do tego, co wydaje si nieznajomym kontekstem. Poniewa nie rozpoznajesz ukrytego wzorca, nie dostrzegasz okazji zastosowania swoich umiejtnoci. Tak czy inaczej, jeeli uznasz, e nie masz do wyboru adnych opcji, poczujesz, e utkne lub e moliwe dziaania zostay w jaki sposb zablokowane. Dzieje si tak rwnie wtedy, gdy nie potrafisz wybra spord dostpnych alternatywnych opcji. By moe masz zbyt wiele moliwoci wyboru i nie moesz si zdecydowa. Moliwe te, e potencjalne konsekwencje podjtych dziaa przeraaj Ci do tego stopnia, e zastygasz w bezruchu lub rezygnujesz z podejmowania jakichkolwiek dziaa. Jedn z korzyci, ktre przynosi mylenie w kategoriach modeli przedstawionych w poprzednim rozdziale, jest to, e oferuj one sposoby przezwyciania tego rodzaju blokad. Podstawowa teoria zakada, e zmiana nastpuje, gdy zmieniamy

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

45

przedmiot zainteresowania i punkt widzenia. Zarwno zmiana polarnoci, jak i zmiana trybu i poziomu rzeczywistoci mog prowadzi do zmiany punktu widzenia, poniewa kada z nich oferuje alternatywny sposb postrzegania dowolnej sytuacji. Ten z kolei wpywa na Twoje zachowanie, poniewa zaczynasz rozumie rzeczywisto w nowy sposb. Proces ten nazywany jest przeramowaniem. Nowy sposb traktowania wiata zaley od Twojej dotychczasowej wiedzy i zrozumienia, a take od konkretnej motywacji lub intencji: czy jeste ciekaw i chcesz zebra informacje, czy chcesz sta si bardziej elastyczny, nabywajc now umiejtno? Twoja postawa lub konkretna potrzeba zmienia Twj sposb postrzegania wiata i zaczynasz koncentrowa si na odmiennych cechach lub aspektach tego, co si dzieje. Ramy zmieniaj si, kiedy zmieniasz to, na czym skupiasz uwag. Jeeli na przykad chcesz nada list, zaczynasz zauwaa urzdy pocztowe albo skrzynki na listy, ktre zwykle umykaj Twojej uwadze. Przeramowanie to sposb rozmylnego zmieniania sposobu postrzegania rzeczy w tym samym kontekcie. Na przykad, kiedy prowadzisz samochd, zamiast postrzega innych kierowcw jako konkurentw w walce o przestrze na drodze, spjrz na ruch drogowy jak na rodzaj taca, z wasnymi rytmami i konwencjami. Przeramowanie czsto prowadzi do zmiany stanu fizjologicznego: nage natknicie si na to, co nieoczekiwane, czsto wywouje miech.

Robienie czego innego

Ludzie czuj, e utknli w koleinach, gdy nie wierz, e mona co zmieni, albo nie s w stanie wyobrazi sobie potencjalnej zmiany. Ich dotychczasowe przekonania albo historie dotyczce wiata ograniczaj liczb dostpnych opcji. Jest to konsekwencja mylenia zbienego, potrzeby zatrzymania wiata w stabilnej postaci. Ograniczajcym aspektem bycia pewnym jest jednak zmniejszenie liczby dostpnych do opcji do jednej zachowania status quo. Czujemy wwczas, e utknlimy, poniewa nie widzimy adnego wyjcia. Jak ujli to Bandler i Grinder (1975, tum. 2008):
Jak wynika z naszego dowiadczenia, ludzie przychodzcy podda si terapii zazwyczaj s osobami cierpicymi czuj si jak sparaliowani w obliczu braku wyboru lub wolnoci dziaania w yciu.

Jedn z terapeutycznych reakcji na taki impas jest przekazanie rady: jeeli to, co robisz, nie sprawdza si, to zrobienie czegokolwiek innego przyniesie popraw. Utknicie moe by jednak dowiadczeniem tak osabiajcym, e atwiej powiedzie, ni faktycznie zacz co robi. Trudnoci pojawiaj si, poniewa niektrzy

46

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

nie wierz w istnienie rozwizania czy szans na postp. Wpadaj w puapk zastawion przez sam jzyk, ktrego uywaj do interpretowania swojej sytuacji. Rozsdn strategi szukania wyjcia jest szczegowa analiza jzyka i metafor, ktrych kto uywa, by opisa swoj rzeczywisto. Jzyk jest silnie powizany ze zmian to wanie dlatego aspekt lingwistyczny NLP jest tak wany. Identyfikacja rodzajw jzykowej gmatwaniny, w ktr wikaj si ludzie, pozwala dowiedzie si czego o ich modelach wiata, a take sugeruje, jak mona podj waciwe interwencje, aby pomc im si uwolni. Wykorzystywanie NLP do zmiany siebie samego, a w szczeglnoci wasnego sposobu posugiwania si jzykiem, stanowi wspania okazj do poprawy swoich umiejtnoci komunikacyjnych. By wasnym terapeut nie jest jednak atwo, poniewa wyzwanie stanowi zarwno zaskoczenie siebie samego, jak i znalezienie interwencji, ktre spowoduj, e zrobi si co, czego nie robio si nigdy wczeniej. Odkrywanie swojej rzeczywistoci z otwartym umysem i zmienianie tradycyjnych sposobw mylenia moe prowadzi do zaskakujcych wnioskw. Mgby na przykad uy jakich urzdze generujcych dane losowe (takich jak rzucanie monet lub kostk) bd nada swoim metaforom sens fizyczny dziki zastosowaniu takich technik NLP, jak o czasu (patrz: rozdzia 10.) czy metalustro (patrz: rozdzia 12.). Zwykle jednak atwiej jest zwrci si do wykwalifikowanego praktyka, ktre bdzie potrafi zidentyfikowa, a nastpnie przerwa Twoje wzorce. Ludzie s stworzeniami skonnymi do przyzwyczaje i miewaj silne preferencje. Czsto niechtnie rezygnuj z tego, co ju znaj, by przyj alternatywny punkt widzenia. Wanie dlatego posugiwanie si zaskakujc metodologi a tak dla wielu osb jest NLP czsto pozwala zmieni ramy percepcyjne pacjenta, a w rezultacie rwnie jego zachowanie, mylenie, a nawet sposb patrzenia na wiat. Trzy wzorce przedstawione w rozdziale 2. prezentuj schematy umoliwiajce zauwaanie preferencji pacjentw, a take sugeruj moliwe cieki zmiany. Jeeli pracujesz z pacjentami, zastanw si nad uyciem tych trzech paradygmatw jako podstawy do podejmowania interwencji. Zasadniczo naley zacz od stwierdzenia, w ktrym miejscu pacjent aktualnie utkn, a nastpnie zastanowi si nad przemieszczeniem go gdzie indziej zgodnie z wybranym modelem. Zabranie pacjenta w mniej znane mu miejsce zdecydowanie sprzyja sytuacji, w ktrej bdzie mg dokona wyboru.

Polarnoci
Dziki modelowi polarnoci mona wprowadza zmiany, przemieszczajc si wzdu osi poszczeglnych wymiarw. Oto przykady:

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

47

Przecz polarno. Jeeli z natury jeste ponurakiem, postaraj si myle pozytywnie, eliminujc ze swoich wypowiedzi sowa o negatywnym zabarwieniu. Zamiast wic mwi: nie zapomnij..., mw: pamitaj o.... Spjrz na szklank tak, jak gdyby bya raczej do poowy pena ni do poowy pusta. Nauka mylenia elastycznego i rozbienego zapewni Ci wicej moliwoci wyboru, a take da Ci wiksz swobod. Przemie si wzdu kontinuum. Jeeli znajdujesz si gdzie porodku kontinuum, moesz si waha albo mie wtpliwoci, nie wiedzie, co masz robi. Rozmylnie wybierz zatem kierunek, w ktrym chcesz zmierza, albo zdecyduj si na jedn ze skrajnoci tylko po to, eby sprawy stay si dla Ciebie jasne. Moesz rzuci monet i potraktowa wynik rzutu jako podstaw dla dalszego dziaania, a nastpnie przeanalizowa konsekwencje. Jest to jeden ze sposobw na koncentracj. Wiesz, e tak czy inaczej bdziesz musia podj decyzj, wic podejmij j najpierw w wyobrani, a nastpnie sprawd, co si zdarzy, zanim cokolwiek zrobisz naprawd.

Zmiana trybu rzeczywistoci

Gdy ju zidentyfikujesz tryb rzeczywistoci pacjenta a w caej ksice znajdziesz mnstwo wskazwek, ktre pomog Ci go rozpozna bdziesz mg zdecydowa, do ktrego trybu chcesz go przemieci. Mgby potraktowa zmian jako przemieszczanie si pomidzy polami modelu. W przypadku czterech trybw rzeczywistoci masz do wyboru trzy pola, na ktre mgby si przemieci, a take 12 moliwych cieek pomidzy czterema polami (rysunek 3.1). Kada cieka jest znanym sposobem wprowadzania zmian. Jeeli dla czowieka liczy si tylko zmiana wasnego zachowania lub sposobu mylenia, nie musi on by wiadomy takiego modelu. Kiedy jednak ludzie wprowadzaj znaczce zmiany, mog chcie zrozumie, co si stao, by mc wykorzystywa podobny proces w przyszoci. Jeeli nauczasz zasad wprowadzania zmian, mgby wyjani pewne elementy teorii stojcej za Twoimi interwencjami, by pacjent mg si nauczy waciwego procesu lub strategii i generowa wasne rozwizania w przyszoci. Innymi sowy, pacjenci bd mogli potraktowa Ci jako model. To wanie w trybie unitarnym definiujemy i ustalamy charakter naszej rzeczywistoci. Oglnie rzecz ujmujc, ludzie mog utkn w tym trybie, poniewa sdz, e okrelona prawda lub sposb postrzegania s jedynymi, ktre istniej.

48

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

U = Unitarny
Zmiana U Se

Se = Sensoryczny
Typowe dziaanie Dodawaj opcje, analizuj, rozbijaj

Sp = Spoeczny

M = Mityczny

Przykady przemieszczenia lub zmiany Zmieniaj punkt widzenia, sposb postrzegania: agreguj lub dezagreguj, analizuj elementy, komponenty, cechy (submodalnoci). Odkrywaj systemy wartoci, priorytety, procesy podejmowania decyzji. Znajduj nowe metafory, twrz nowe poczenia lub skojarzenia. Znajduj to, co dziaa skuteczn strategi, teori lub paradygmat. Oceniaj rne strategie, procedury, sieci czynnoci. Konsekwencje i scenariusze co, jeli.... Definiuj wartoci moralne, dopasowuj ludzi do ich celu. Alokuj zasoby i przydzielaj ludziom role. Planuj wyniki, ustalaj priorytety celw osobistych, sprawdzaj ekologi1. Nazywaj, kategoryzuj, znajduj symbole, ikony lub logo. Przeprowadzaj burze mzgw, sortuj pomysy, wprowadzaj w ycie. Opowiadaj pene mocy historie, ktre przywouj wartoci i emocje.

U Sp UM Se U Se Sp Se M Sp U Sp Se Sp M MU M Se M Sp

Oceniaj Wyraaj Definiuj Ustalaj priorytety Odkrywaj Perswaduj, dopasowuj Alokuj Przywouj Ustalaj, przeramowuj cz, wdraaj Motywuj, uatwiaj

Rysunek 3.1. Dwanacie cieek zmiany (zaadaptowano na podstawie McWhinney i in. 1997) Monolityczne przekonanie, e taki ju jestem, to wanie taki jest wiat i nic nie mog na to poradzi jest ograniczajce, poniewa eliminuje moliwo dokonywania wyborw. Sposobem na wyjcie z takiego lepego zauka jest znajdowanie alternatyw, a odbywa si to zwykle poprzez przejcie do mylenia w trybie sensorycznym. To wanie taka metaforyczna zmiana zachodzi w yciu Dorotki z filmu Czarnoksinik z Oz, kiedy trba powietrzna przenosi j z Kansas do Krainy Oz. Dziewczynka zostawia za sob monochromatyczny wiat Kansas, by znale
1

Ekologia tu: Troska o cao osoby (organizacji) jako zrwnowaonego w interakcje systemu. Gdy zmiana ma charakter ekologiczny, korzyci odnosi caa osoba i organizacja. na podstawie Andreas S., Faulkner Ch., NLP. Nowa technika osigania sukcesw, Helion, Gliwice 2006 przyp. red.

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

49

si wielobarwnym wiecie Oz, gdzie w kocu zaczyna lepiej rozumie sam siebie i poda za swoim przeznaczeniem. Jako praktyk NLP lub terapeuta penisz rol trby powietrznej! Porywasz pacjenta i osadzasz go w alternatywnej rzeczywistoci, ktra dla niego jest stosunkowo nieodkryta. Ten sposb wprowadzania zmian koncentruje si na procesie przemieszczania z trybu unitarnego, w ktrym wystpuje cakowity brak moliwoci dokonywania wyboru, do wieloci alternatyw w trybie sensorycznym. Jest to rwnie przejcie od mylenia zbienego do mylenia rozbienego. Opisywanych tutaj 12 pojedynczych przej mona czy w sekwencje. Wiele technik NLP zaczyna si od sprawienia, by pacjent przeszed z trybu unitarnego do sensorycznego, w ktrym moe odkrywa dostpne mu opcje. Nastpnie opcje s ocenianie i szeregowane wedug priorytetw w trybie spoecznym. Proces przebiega tak, jak gdyby pacjent wydoby si z kolein, w ktrych utkn, przeanalizowa sytuacj i rozbi j na czci skadowe, korzystajc z technik opartych na czciach (rozdzia 10.), submodalnociach lub innych metod. Tradycyjne techniki terapeutyczne zmierzaj raczej do zmiany punktu widzenia pacjenta w drodze bezporedniego przejcia z trybu unitarnego do spoecznego pacjent syszy pytania o swoje emocjonalne reakcje na utknicie. To przejcie skania go do przejcia odpowiedzialnoci za swoje pooenie, ale nadal utrzymuje go w trybie mylenia zbienego, ktry niekoniecznie pozwala mu pozna dostpne opcje. Dziki uprzedniemu przejciu do trybu sensorycznego pacjent staje si wiadom dostpnych moliwoci wyboru. Moliwe jest wwczas przejcie do trybu spoecznego, by dokona oceny i ustali priorytety podejmowanych dziaa, a take zaplanowa wyniki. Zmiana twrcza nastpuje w trakcie przejcia do rzeczywistoci mitycznej. Popro pacjenta o metafor stanu, w ktrym si znajduje: To jest jak... ?; Co ci to przypomina?. Moesz te nakoni go do tworzenia swobodnych skojarze albo zastosowania techniki losowego obiektu w celu stymulowania wyobrani. Zamy, e chcesz znowu zacz si porusza. Posu si sowem, powiedzmy, pingwin. Zamiast chodzi, leysz na brzuchu i lizgasz si po lodzie. Moesz te pomyle o tym, jak niezgrabne s pingwiny na ldzie, i o tym, z jakim wdzikiem pywaj. Jak pomagaj Ci takie koncepcje? Inne kreatywne koncepcje takie jak mapy myli (patrz: Buzan i Buzan 2003) i burze mzgw wi si z myleniem rozbienym sucym generowaniu pomysw. Burza mzgw polega na tworzeniu opcji poprzez kojarzenie pomysw. Celem jest pozyskanie moliwie jak najwikszej liczby koncepcji w oparciu o pomysy innych przy jednoczesnym powstrzymywaniu si od krytycznych uwag czy ocen (tryb spoeczny). Mapy myli dotycz raczej tworzenia pocze pomidzy ideami i dostrzegania wzorcw. Pod koniec procesu

50

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

tworzenia musi nastpi ocena (mylenie w trybie spoecznym) stworzonych koncepcji uatwiajca podjcie decyzji co do tego, ktre z nich maj by wprowadzane w ycie. Osoby preferujce mylenie zbiene mog mie trudnoci z przejciem w tryb mylenia rozbienego. Moesz spotka si z oporem lub niezrozumieniem, jeeli typy silnie spoeczne bdziesz zmusza do mylenia w trybie sensorycznym. Osoby takie niechtnie pozbywaj si swoich przekona moralnych lub wartoci, poniewa mylenie naukowe lub obiektywne postrzegaj jako zimne albo sterylne. Pewnego razu miaem do czynienia z pewnymi pracownikami opieki spoecznej (typy zdecydowanie spoeczne), ktrych podstawowym zadaniem bya pomoc niepenosprawnym klientom w nabywaniu przydatnych w yciu umiejtnoci. Jednak, aby zdobywa fundusze, musieli spenia cele okrelane przez ksigowych (zdecydowanie analityczne umysy dziaajce w trybie sensorycznym). Ksigowi zakadali, e wszyscy pozostali ludzie powinni rozumie logik stojc za wymogiem przeprowadzania kontrolowanych ocen, ktrych celem by pomiar wzrostu poziomu umiejtnoci i porwnanie go z wartociami, ktre naleao osign. Opiekunowie troszczyli si jednak raczej o budowanie opartych na zaufaniu relacji z klientami i robienie wszystkiego, co moliwe, aby uatwi im ycie. Dla nich takie zmiany miay charakter raczej jakociowy ni ilociowy, a ponadto nie interesowao ich przeprowadzanie eksperymentw czy tworzenie analiz statystycznych dowodzcych, e ich klientom yje si lepiej. Jeeli jednak chcieli nadal otrzymywa potrzebne wsparcie finansowe, musieli speni warunki ksigowych. Dopki te dwie grupy nie nauczyy si rozumie swoich bardzo zrnicowanych wiatopogldw, ich wzajemne niezrozumienie prowadzio do okopywania si i wzrostu frustracji. Osoby preferujce tryb mityczny czsto okazuj si marzycielami yjcymi w wiecie swobodnych idei, dziwacznych skojarze i scenariuszy typu co, jeli. Warto je prosi o powrt do rzeczywistoci poprzez przejcie do trybu sensorycznego taka zmiana moe im si przyda, poniewa wymaga, by znaleli strategi wprowadzania swoich koncepcji w ycie, a take opracowali szczegowy plan dziaania umoliwiajcy nadanie rzeczywistych ksztatw fantazjom. Przemieszczeniem preferowanym w NLP jest przejcie do mylenia analitycznego w trybie sensorycznym. Mnstwo technik NLP wie si z rozbijaniem na czci, a nastpnie modyfikacj lub zmian ukadu takich czci. W wielu przypadkach takie podejcie sprawdza si, poniewa prowadzi do zwielokrotnienia moliwoci wyboru. Koncentracja na szczegach moe jednak mie wad ryzykujemy utrat oglnej wizji lub celu oraz zanik mylenia abstrakcyjnego, cechujcego si wysokim poziomem agregacji. Ten sposb dziaania moe nie odpowiada osobom

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

51

poszukujcym ukrytej istoty rzeczy bd wzorcw, ktre ujawniaj si po cofniciu si, by spojrze na okolicznoci z perspektywy globalnej. Jak zwile uj to wielki bengalski pisarz Rabindranath Tagore: Skubic patki kwiatu, nie stajesz si pikniejszy (1916: Stray birds nr 154).

czenie pojedynczych przemieszcze

Pojedyncze przesunicie czasem wystarczy do zmiany czyjego zachowania. Wprowadzenie kilku kolejnych przemieszcze moe jednak doprowadzi do gbszej przemiany, a take zaoferowa rozsdn strategi radzenia sobie z grup ludzi, ktrych preferencje obejmuj wiele trybw rzeczywistoci. Istniej dwie gwne sekwencje podstawowych przesuni, ktre zapewniaj lepsze zrozumienie moliwych sposobw wprowadzania zmian w ycie. Obie obejmuj wszystkie cztery tryby, ale w innej kolejnoci.

Podr bohatera cieka odrodzenia

Ta cieka zaczyna si od unitarnej pozycji utknicia i zmierza do alternatywnego wiata trybu sensorycznego, zmieniajc tym samym sposb postrzegania rzeczywistoci. Ten wzorzec jest czsto wykorzystywany w holywoodzkich filmach, takich jak Czarnoksinik z Oz, Wbrew reguom i innych. Gdy Dorotka poznaje ju troch krain Oz, przechodzi do trybu spoecznego i zaprzyjania si z niektrymi jej mieszkacami: Strachem na Wrble, Lwem i Blaszanym Drwalem (ktrych mona postrzega jako reprezentacje rnych czci osobowoci). Razem ustalaj priorytety i cel w postaci wizyty u Czarnoksinika Oza w Szmaragdowym Miecie. Po licznych przygodach Dorotka i jej towarzysze wracaj do Oza, by odkry, e jest on oszustem, jedynie pocigajcym za sznurki czowiekiem za kurtyn. Dorotka zmienia wwczas znaczenie tego, co si zdarzyo (w trybie mitycznym) i przepisuje histori swojej przemiany w krainie Oz. Jej czterej towarzysze osigaj to, na czym im zaleao, nawet nie zdajc sobie z tego sprawy. Jest to jeden ze sposobw interpretacji magicznego aspektu zmiany. Aby dokoczy histori, Dorotka wraca do domu w Kansas z nowym spojrzeniem na wiat, wnoszc now prawd do swojej ulepszonej rzeczywistoci unitarnej. Z t ciek, [U] [Se] [Sp] [M] [U], bdziesz si czsto spotyka w NLP, poniewa pasuje ona do podstawowego paradygmatu zmiany wykorzystywanego w wielu rodzajach pracy nad zmian i terapii. Joseph Campbell (Campbell 1949)

52

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

nazwa j Podr bohatera, Will McWhinney (1997: 132) za okrela t cykliczn podr mianem cieki odrodzenia. Przykady tej podry wystpuj w mitologii zarwno staroytnej, jak i nowoczesnej, od Odysei Homera poczwszy, na serii Gwiezdnych Wojen skoczywszy (patrz: Vogler 2000). Kocowe przejcie od [M] ponownie do [U] odzwierciedla powrt do domu po zakoczonej przygodzie bd powrt do pocztku cyklu z gotowoci do rozpoczcia od nowa. W filmie Wbrew reguom (1999) mody Homer Wells opuszcza sierociniec i staje si mczyzn, by w kocu powrci i wypeni swoje przeznaczenie, obejmujc stanowisko lekarza rezydenta. Holywoodzcy scenarzyci czsto posuguj si tym formatem historii (dziki Chrisowi Voglerowi2), poniewa metaforyczny powrt do domu skutecznie tworzy poczucie kompletnoci. W innych kulturach, np. w kinie francuskim, tego rodzaju zamknita fabua ma mniejsze znaczenie, poniewa brakuje poczucia przymusu dokaczania opowieci.

Podr przywdcy cieka oywienia

Podr przywdcy odzwierciedla kolejn cykliczn ciek: [U] [M] [Sp] [Se] [U]. Etapy cyklu uoone s odwrotnie ni w przypadku Podry bohatera. McWhinney (1997: 127) okrela t ciek mianem cieki oywienia. Przywdcy przestaj by zadowoleni z aktualnej prawdy i zaczynaj tworzy nowe wizje prawd alternatywnych, ktre pragn urzeczywistni. W trakcie pracy w trybie mitycznym odkrywana i objaniana jest wizja, ktra staje si bogat, fascynujc histori histori tak wykorzystuje si nastpnie do motywowania zespou w trybie spoecznym. Zesp decyduje, jak naley podzieli role i zasoby, a nastpnie stosuje najlepsze praktyki, aby wizja zostaa wprowadzona w ycie w rzeczywistoci sensorycznej. Rezultatem realizacji wizji i ukoczenia podry jest nowy porzdek. Ta metafora zapewnia eleganckie rozrnienie pomidzy rol przywdcy a rol menedera. Cho przywdcy mog wywodzi si z kadego z trybw (McWhinney 1997: 186), przywdcy charyzmatyczni podaj ciek oywienia (patrz: Young 2003: 165). Zaczynaj od wizji w rzeczywistoci unitarnej, wzbogacaj j, opowiadajc swoim menederom motywacyjne historie w rzeczywistoci mitycznej, a nastpnie zajmuj si oglnym nadzorem rozwijajcego si projektu. Menederowie s czsto bardziej zaangaowani w role sensoryczne lub spoeczne i zajmuj si zoonoci wdraania wizji przywdcy, pracujc z zespoami, utrzymujc motywacj, decydujc o priorytetach, planujc strategie i rozdzielajc zasoby.
2

Christopher Vogler autor znanego amerykaskiego przewodnika dla scenarzystw The Writer's Journey: Mythic Structure for Writers przyp. red.

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

53

Zmiana poziomw
Jest nam rwnie dostpne wspaniae dowiadczenie przemieszczania si pomidzy rnymi poziomami podczas odczu towarzyszcych wiczeniom fizycznym lub medytacji czy delektowania si sporami i dyskusjami. Pierwszym krokiem jest identyfikacja poziomu, z ktrego naley wyruszy. Nastpnie mamy do wyboru dwie opcje. Na poziomie II, zwanym umysem, gwnym obszarem zainteresowa NLP jest jzyk. Wiele problemw lub trudnoci powstaje na skutek posugiwania si okrelonym sposobem mylenia o wiecie i przekadania zdobywanych dowiadcze na sowa. Model czterech rzeczywistoci mona m.in. postrzega jako rdo czterech aspektw poznawczych umysu. Kiedy utykamy w koleinach myli o rnych sprawach, najwaciwsz zmian jest cakowite opuszczenie poziomu II. Jak mawia Fritz Pearls, twrca terapii Gestalt, stra gow i znajd zmysy!. Czy kiedykolwiek kto powiedzia Ci, e za duo mylisz? Czy sugerowano Ci, eby na chwil zapomnia o tym, co zaprzta Ci gow, i twardo stan na ziemi? Ludzie czsto wiedz, kiedy naley zrezygnowa z umysu na rzecz ciaa. Odczuwaj potrzeb wykonywania wicze fizycznych przebiegnicia si albo porzdnego wypocenia na siowni co pomaga zmieni stan emocjonalny. Lepiej jest spoytkowa nadmiar energii albo pozby si frustracji w sposb, ktry wyjdzie Ci na dobre, a nie wyywa si na innych ludziach. Kiedy indziej musimy lepiej uwiadamia sobie to, co robimy ze swoimi ciaami, aby rozwija umiejtnoci fizyczne albo po prostu przesta potyka si o meble! Bardziej zrwnowaone rozumienie ycia zyskujemy wwczas, gdy uwiadamiamy sobie swoje potrzeby duchowe. Chcemy korzyci, ktre wi si ze zmian stanu ducha poprzez medytacj, uczestniczenie w zgromadzeniach religijnych bd przez ponowne nawizanie kontaktu z natur odwiedzanie piknych i inspirujcych miejsc. Dziaania takie mog przynosi korzyci na wszystkich trzech poziomach ciaa, umysu i ducha.

Przejcie od ciaa do umysu

Jeeli zignorujesz sygnay, ktre przesya Ci ciao, moesz przegapi informacje o grocych Ci chorobach, stresie czy potencjalnych szkodach wyrzdzonych organizmowi.

54

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

wiczenie 3.1: Zwikszanie wiadomoci ciaa

Wykonaj to wiczenie, aby zyska wiksz wiadomo swojego ciaa. Zakadam, e prawdopodobnie siedzisz wygodnie i czytasz, pozostajc we wzgldnym bezruchu. Nie robic zatem nic innego, zacznij po prostu sprawdza poszczeglne czci ciaa: Zacznij od stp i przemieszczaj si w gr. Zwr uwag na to, co czujesz w stopach. Czy s uoone wygodnie? Czy jest z nimi co nie w porzdku, co chciaby zmieni? Teraz sprawd nogi. Co czujesz? Jaki nacisk, napicie, bl? Po prostu zwr uwag na te odczucia, niezalenie od ich natury. Teraz zwr uwag na to, co czujesz w miejscu, ktre stanowi powierzchni styku midzy Tob, a tym, na czym siedzisz. Co tam czujesz? Czy to poczucie komfortu, czy raczej chcesz zmieni pozycj? Sprawd brzuch. Czy jeste godny? A moe dopiero co jade i czujesz przyjemn syto? A moe zjade zbyt duo i teraz tego aujesz? Przemie si w gr do klatki piersiowej i zwr uwag na to, jak oddychasz. Dotychczas najprawdopodobniej w ogle nie bye wiadom swojego oddechu. Teraz jednak zwracasz na niego uwag zauwa tylko, czy dociera nisko, a do brzucha, i przemieszcza przepon, czy raczej jest pytki, dociera do grnych partii klatki piersiowej i porusza ramionami. Zwr uwag na gow. Co czujesz tutaj? Jakie smaki albo odczucia w ustach? Jak czuj si Twoje oczy, kiedy tak czytasz od jakiego czasu? Jakie cinienie albo szumy w uszach? Wreszcie mzg: jaki nacisk, bl albo dyskomfort w tym rejonie? To bya krtka wycieczka po Twoim ciele. Czy natkne si na jakie czci, ktrych normalnie nie jeste wiadom? Czy teraz, kiedy ju dotary do Twojej wiadomoci, masz poczucie integracji, czujesz, e wszystkie czci ciaa dobrze wsppracuj? A moe ciao przesya Ci jakie komunikaty, na ktre powiniene zwrci uwag? By moe zechcesz wykona to wiczenie w innych okolicznociach kiedy tylko bdzie to bezpieczne. Po prostu sprawdzaj swoje ciao, dostrzegaj to, co si dzieje. Czy masz poczucie integracji, czy zdarzaj si konflikty? Moe np. wanie skoczye uprawia wyczerpujce wiczenia i Twoje ciao pragnie odpoczynku, a mimo to inni ludzie (Twoje dzieci?) domagaj si, by wiczy dalej, kiedy wszystko, czego pragniesz, to odpoczynek... Jeeli kto zachowuje si bezmylnie lub ma nawyki, ktre wydaj si dziwne, cho on sam jest ich najwyraniej niewiadomy, moesz na nie zwrci jego uwag. Moesz poczeka, a zacznie si w ten sposb zachowywa, i powiedzie: Przesta. Po prostu powi chwil, by odzyska wiadomo swojego ciaa i tego, co robisz. Prosisz go o refleksj dotyczc tego, co si wanie dzieje. Przerwij to, co robi, mwic: Przesta robi to, co robisz!. Chcesz, by fizycznie

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

55

zmieni swj punkt widzenia. Jeeli siedzi, grzecznie popro go, eby wsta i pochodzi sobie za krzesem. Jeeli stoi, popro, by zrobi kilka krokw w ty, sugerujc, by zobaczy tamtego siebie w miejscu, w ktrym znajdowa si przed chwil, i zwrci uwag na to, co przed chwil robi i myla tamten on. Dziki cofniciu si mona spojrze na sprawy z pewnej perspektywy i podj decyzj dotyczc tego, co robi dalej.

wiczenie 3.2: Obserwowanie siebie

Teraz moesz sprbowa wykona wiczenie opisane poniej. Kiedy przeczytasz ju t instrukcj, od ksik i zmie swj stan, zaczynajc robi co innego ni dotychczas. Jeeli siedzisz, wsta i pochod za krzesem tak, by mg spojrze na ducha osoby, ktra wanie czytaa ksik. Jeeli stoisz, cofnij si o kilka krokw, wystarczajco daleko, eby, e tak powiem, mg zobaczy siebie w kontekcie. Spjrz na przestrze, ktr wanie opucie, i ponownie skup si na swoim duchu, jak gdyby jeszcze tam by. Stojc w takiej odlegoci, zadaj sobie pytanie: Co dostrzegam w tamtym sobie i swoim sposobie reagowania na treci zawarte w ksice?. Jeeli kto nie jest wiadomy tego, jak jest postrzegany, a Ty masz akurat dostp do odpowiednich urzdze, moesz sfilmowa zachowanie takiej osoby, a nastpnie pokaza jej nagranie. Powiedz jej, na co ma zwraca uwag, kiedy bdzie oglda swoje zachowanie, poniewa jeli nie bdzie wiadoma tego, co robi, moe po prostu nie zauway niczego niewaciwego, bd zaprzeczy temu, co dla Ciebie jest oczywiste. Nastpnie popro swojego towarzysza, eby pomyla o tym, co zobaczy w trakcie filmu. Moe zareagowa zaskoczeniem albo zaenowaniem, poniewa po prostu nie zdaje sobie sprawy z tego, e zachowywa si w okrelony sposb!

Przejcie od umysu do ciaa

Wydaje si, e niektrzy ludzie spdzaj duo czasu na myleniu, ale rzadko podejmuj dziaania. Wpadaj w puapk tak zwanego paraliu analitycznego. Moe do niego dochodzi rwnie w trakcie sesji terapeutycznych, kiedy pacjent zachcany jest do rozmawiania o swoich problemach i badania szczegw swojej przeszoci. Tego rodzaju dokadna analiza moe by fascynujca, ale nie gwarantuje wprowadzenia zmian.

56

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

W trakcie wykorzystywania procesw NLP w pracy z pacjentem zachodzi niebezpieczestwo zakotwiczenia go do krzesa, na ktrym siedzi, z powodu nieustannego siedzenia i rozmylania. Chodzi o to, e pacjent poczy emocje zwizane z problemem z Tob i tym krzesem w tym gabinecie. Chocia jego umysowy punkt widzenia moe si zmienia, jego fizyczna pozycja pozostaje taka sama. Moe to utrudnia wprowadzenie trwaej zmiany. Dobrym pomysem jest zatem poproszenie klienta o poruszanie si rwnie w sensie fizycznym taka taktyka moe sta si czci procesu wprowadzania zmiany. Niektrzy terapeuci aranuj gabinet tak, by drzwi, przez ktre wchodz pacjenci (kiedy nios swj baga), nie byy tymi samymi, przez ktre wychodz po wprowadzeniu zmian co ma symbolizowa przejcie do nowego stanu. Nadawanie sensu fizycznego metaforom moe by potn technik wprowadzania zmian. Jeeli kto utkn w biecym sposobie mylenia, jednym z rozwiza moe by zmuszenie go do nawizania lepszego kontaktu z ciaem poprzez wykonywanie jakich ruchw lub wicze fizycznych. Wystarczy cokolwiek innego ni siedzenie na krzele. Przez ruch najatwiej wprowadzi zmian stanu: potrznij ramionami i nogami, podskocz, we kilka gbokich oddechw, poturlaj si po pododze, powymachuj nogami w powietrzu! Jedna z odmian tego podejcia zaprezentowana zostaa przez Judith DeLozier i Johna Grindera w ich ksice New Code NLP, ktra ukazaa si pod koniec lat 80. Na podstawie dotychczasowej znajomoci NLP zadali pytanie: co bymy zmienili, gdybymy mieli zaczyna jeszcze raz? Mylenie wedug nowego kodu oferuje pewne wiczenia (redakcje), ktre angauj fizjologi pacjenta, np. wprowadzajc go w dobry stan sprawienie, by zacz chodzi w sposb pynny i zrelaksowany czy oddycha gboko i pen piersi. Dopki pacjent utrzymuje tak fizjologi, dopty dosownie niemoliwe jest dla niego dowiadczenie negatywnego stanu zwizanego z problemem. W jaki sposb bdcy poczeniem ciaa i umysu organizm wybiera aspekty pozytywne, a problemy znikaj. Aby zmiany stay si skuteczniejsze, oprcz przemieszcze umysowych wprowadzaj rwnie ich odpowiedniki fizyczne. Techniki NLP, ktre cz ruch fizyczny z odkrywaniem metaforycznych rzeczywistoci, z pewnoci sprawi, e zmiana stanie si atwiejsza i przyjemniejsza! Istnieje wiele terapii, ktre wi si z oddziaywaniem na pacjenta na poziomie fizycznym lub fizjologicznym niezalenie od jego sposobu mylenia. Moemy czerpa wielkie korzyci z akupunktury, masau, refleksologii czy pracy z ciaem na gbokim poziomie, takiej jak osteopatia, shiatsu czy akupresura. Ich zaoenie opiera si na tym, e dowiadczane napicia przechowujemy w ciele, a nasze minie staj si cinite i naprone niektre szkoy zakadaj te, e nasz

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

57

zwyczajowy sposb bycia blokuje przepyw energii w organizmie. Zwykle potrzebujemy pomocy wykwalifikowanych praktykw, ktrzy pomagaj nam zmieni takie fizjologiczne uwarunkowania. Mona te zacz wiczy jog albo tai chi, angaujc zarwno poziom fizyczny, jak i duchowy. Mistrz tai chi, Chung-Liang Al Huang (1973: 80 81), mwi:
Bardzo rzadko pracuj z adeptem nad problemami osobistymi, poniewa zazwyczaj nie uwaam tego za konieczne. W tai chi nie uznajemy problemw. Co takiego jak problem nie istnieje. W momencie, kiedy go rozpoznasz, pojawia si, a wtedy moesz w nim utkn. Uwaam, e jeli nie bd koncentrowa si na problemie, tak czy inaczej rozwie si sam bylebym mu tylko nie przeszkadza i nie naciska go, mwic: Dlaczego to robisz? Dlaczego stawiasz taki opr?. Wtedy tai chi nie dziaa dla adnego z nas.

Innymi sowy, kiedy przykadasz si do wicze tai chi, problemy znikaj. Taniec moe mie taki sam skutek. Co podobnego dzieje si z aktorami i piosenkarzami, ktrzy czuj si chorzy, ale mimo to s w stanie zapewni publicznoci wspaniay wystp swj sukces przypisuj wwczas Doktorowi Teatrowi. Kiedy zaangaujesz ciao i umys, ycie zacznie pyn swobodnie.

Od umysu do ducha
Moesz te poprosi pacjenta, aby wznis si do krlestwa ducha i w pewien sposb zostawi sprawy swojemu biegowi. Moesz zorganizowa mu sesj medytacji z przewodnikiem albo zaangaowa w jak form duchowej dyscypliny. Pod pewnymi wzgldami ciao i duch maj wiele wsplnego to wanie dlatego na naszym schemacie (rysunek 2.1) reprezentowane s przez pkola. Gdyby zgi ten schemat, poczyyby si, tworzc koo. Innym sposobem wyzwalania si z puapki mylenia jest nauka medytacji lub bycia w stanie ponad wszystkim. Aby zobaczy problem z szerszej perspektywy, musisz wznie si ponad niego i pozwoli, by Twoje myli zapeniy wiksz przestrze. Niezalenie od tego, co sdzisz o swoich ograniczeniach, pomyl sobie: jestem ponad to. Pamitaj, e niezalenie od tego, co mylisz sobie albo o tym, co robisz... jeste czym wicej. Niezalenie od tego, co sdzisz na temat tego, kim jeste w odniesieniu do czterech rzeczywistoci, preferowanych metaprogramw, cech osobowoci, a nawet znaku zodiaku, zawsze jeste czym wicej. To tylko opisy, metafory,

58

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

ktrych uyteczno w pewnych kontekstach jest ograniczona. Jestemy czym wicej ni naszymi metaforami czy jzykowymi opisami naszych osb. Krlestwo ducha jest otwarte i wymyka si jzykowi. Te umysowe wiczenia pozwalaj Ci wydosta si z okoww rutynowego sposobu mylenia. Wydobd si z kolein, w ktrych utkne staraj si rozszerzy ramy i sta si wikszym od wszelkich potencjalnych ogranicze. Przemieszczajc si na wyszy poziom i pozwalajc umysowi na wypenienie wszechwiata, zyskasz moliwo spojrzenia z gry na takie ograniczenia czy problemy z uniwersalnej perspektywy. Patrzenie na Twoj rzeczywisto w ten sposb pozwala Ci uzyska waciwy dystans. Przypomina Ci rwnie o rezultatach Twojej kreatywnoci: tym zwizku, tym problemie, tej okazji do nauki. Umoliwia Ci te zrobienie czego innego, niezalenie od sposobu dziaania, ktry wybierzesz. Im bardziej wyobrania poszerzy domen Twojej wiadomoci, tym wiksz liczb alternatywnych wersji rzeczywistoci bdziesz dysponowa i tym atwiej przyjdzie Ci wprowadzenie zmiany.

Praca z innymi ludmi

Atticus mia racj. Pewnego razu powiedzia, e tak naprawd nigdy nie poznasz czowieka, dopki nie zaoysz jego butw i troch sobie w nich nie pochodzisz. HARPER LEE, ZABI DROZDA

Naleganie, by inni ludzie si zmienili, jest czsto marnowaniem czasu. Rodzi opr, niech, a nawet denie do zemsty. Kocowy efekt takich naciskw czsto okazuje si przeciwny do zamierzonego! Zamiast stara si kontrolowa innych ludzi lub manipulowa nimi, zastosuj lepsz strategi: znajd sposoby na wniknicie do ich umysw, by zorientowa si, jakie przyjmuj zaoenia, i co ich krci. Poniewa Twoje wnioski bd rne w przypadku rnych osb, musisz zna ca gam moliwych osobowoci. Najpierw jednak musisz dowiedzie si, jakie sam przyjmujesz zaoenia. Im czciej bdziesz odkrywa model czterech rzeczywistoci w kadym aspekcie wasnego ycia, zauwaajc zrnicowane sposoby mylenia i zachowania, tym atwiej Ci bdzie rozpoznawa zwyczaje czy preferencje innych. Kiedy wykorzystujesz NLP w pracy z innymi ludmi, musisz wiedzie, czy Twoje interwencje s skuteczne. Pomoe Ci porwnanie stanu przed ze stanem po zauwaysz wtedy, co si zmienio. W NLP podejcie takie okrelane jest mianem kalibracji. Kiedy zaczynasz, jeszcze zanim cokolwiek zmienisz, przeprowad

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

59

ocen pacjenta pod ktem ciaa, umysu i ducha. Jak pacjent przyjmuje postur? Jak oddycha? Zwrcenie uwagi na to, jak takie wskaniki zmieniaj si w miar zmian percepcji, pomoe Ci dowiedzie si, czy Twoje interwencje dziaaj.

Gdzie zacz
Zmiana to akt wyobrani. Dopki nie zostanie zaangaowana wyobrania, nie moe nastpi adna zmiana. ROBBINS I FINLEY (1997)

Zmianie poddawana jest nie cz Ciebie, ale caa Twoja osoba. Takie rozrnienia maj zasadniczo arbitralny charakter, ale mimo to s uyteczne, jeeli chodzi o wybr miejsca, w ktrym naley zacz. Uyteczn metafor jest postrzeganie ludzi jako systemw. System obejmuje czci, ktre s silnie poczone wszystko jest z sob zwizane, a funkcje s zintegrowane. Jeeli potraktujesz pacjenta holistycznie, miejsce dokonania interwencji nie bdzie mie znaczenia, poniewa jej efekty rozprzestrzeni si po caej jego osobie. Czciowo wyjania to mnogo zrnicowanych systemw i technik wprowadzania zmian, z ktrych kada posiada wasny, czsto zaskakujcy obszar zainteresowa pozwalajcy przeama utrwalone zwyczaje mylenia i zachowania. Widzielimy ju, e terapie fizyczne maj wpyw na umysowy i duchowy stan pacjenta. Jeeli kluczowym elementem jest zrobienie czego niespodziewanego dla pacjenta, to wykorzystujc rozrnienia trybw modelu czterech rzeczywistoci, mgby [U] Zmieni nazw. Jak zwa, tak zwa? W rzeczywistoci nazwa moe mie kolosalne znaczenie. Na przykad ludzie czsto nadaj ze nazwy swoim dowiadczeniom emocjonalnym. Jeeli przed przeprowadzeniem prezentacji kolega mwi Ci, e jest podenerwowany albo boi si, moliwe, e niewaciwie interpretuje swoje dowiadczenia i posuguje si etykiet, ktra go ogranicza. W takim przypadku warto byoby wyjani mu, e tak naprawd czuje si podekscytowany lub oywiony w zwizku z publicznym wystpieniem, a tego dowiadczaj wszyscy dobrzy mwcy. [Se] Rozbi problem na czci skadowe. W NLP wykorzystuje si wiele analitycznych interwencji, ktre su do badania struktury dowiadcze. Moesz np. dowiedzie si, jak pacjent wyobraa co sobie, jeeli chodzi o cechy fizyczne obiektu (submodalnoci), a nastpnie poprosi go, eby zmieni to, co widzi, syszy i czuje w taki sposb, by obiekt zmieni swoje znaczenie.

60

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

[Sp] Sprawdzi wartoci pacjenta. Co si dla niego naprawd liczy? Jak moe zacz robi to, co ma dla niego najwyszy priorytet? Jak wane jest dla niego pozostanie czonkiem grupy lub organizacji, do ktrej naley? Jakiego rodzaju kryteria byyby dla niego istotne, gdyby mia zmieni swoje zachowanie? Przypomnij mwcy, e publiczno stoi po jego stronie i yczy mu sukcesu, poniewa chce zobaczy udan prezentacj. [M] Dowiedzie si, co byoby dla pacjenta interesujce. Idee interesujce to te, ktre s dobrze poczone z innymi ideami, tworz wiele skojarze i moliwoci dalszej eksploracji. Znajd metafor, ktra uruchomi przepyw fantazji. Zasugeruj mwcy, by pomyla o tym, co go czeka, jak o ekspedycji do nieznanego kraju, ktr ma poprowadzi, bdc przewodnikiem wskazujcym istotne cechy terenu, a take pomagajcym suchaczom powiza zdobywane dowiadczenia z pozostaymi czciami ich ycia.

Utrzymywanie zmian
Cho zmiana bywa niekiedy szybka i dramatyczna, a Ty sam dowiadczasz przeomu, nie ma gwarancji, e nowy stan si utrzyma. Smutne jest to, e bez wsparcia i pielgnacji wikszo zmian zanika, czsto do szybko. Twoje innowacyjne idee s niemile widziane, poniewa burz status quo i naruszaj rutyn. Inni ludzie nie ciesz si z takich zaburze, uwaajc je za rdo problemw. Staraj si wprowadza korekty, by przywrci rwnowag systemu. Wziwszy pod uwag typow inercj, system nie zmienia si tak bardzo, jakby chcia. W rzeczywistoci nie trzeba duo czasu, by wprowadzone przez Ciebie zmiany zostay cakowicie wyeliminowane. By moe uczestniczye ju kiedy w kursie szkoleniowym, w trakcie ktrego osigne osobist przemian. Potem, kiedy wrcie do domu i wtopie si w rodowisko rodzinne czy w kontekst zawodowy, mimo mnstwa nowo poznanych koncepcji i wikszej witalnoci napotkae raczej opr ni entuzjazm ze strony tych, ktrzy nie uczestniczyli w szkoleniu i przez to nie rozumiej, co Ci si stao. Nowy Ty musi podj walk, aby przetrwa.

Kim s Twoi sprzymierzecy?

Aby utrzyma wprowadzone zmiany, musisz zdoby jakich sprzymierzecw i pozyska trwae wsparcie. Zacznij od siebie. Upewnij si, e dostrzegasz wszystkie dobre rzeczy, ktrymi dysponujesz: Twoje zdolnoci i zasoby, umiejtno wprowa-

JAK DOCHODZI DO ZMIAN

61

dzania zmian, skuteczniejsze sposoby radzenia sobie ze wiatem czy lepsze zrozumienie tego, kim jeste i co robisz. Powie sobie w widocznym miejscu troch przypomnie, wicz nowe umiejtnoci i konsoliduj zdobyt wiedz. Zmienianie siebie moe oznacza zmian kontekstu spoecznego. Zastanw si nad otoczeniem, do ktrego powracasz. Pomyl: kto doceni i zaakceptuje nowego mnie?, kto bdzie mnie wspiera?. Sporzd list sprzymierzecw, zarwno osobistych, jak i zawodowych. Wybieraj osoby, ktre maj pozytywne, twrcze, wzbogacajce, ekspansywne nastawienie do ycia, dla ktrych wszystko jest moliwe, a nauka jest przyjemnoci. Kim s ludzie, ktrzy bd zadowoleni ze zmian, ktre bdziesz wprowadza? Unikaj kadego, kto bdzie chcia cign Ci na swj poziom narzeka i obwiniania, do swojego mrocznego wiata, ktrego regu przewodni jest to si nigdy nie sprawdzi. Moesz rwnie sporzdzi list osb, ktre uwaasz za nieokazujce wsparcia, i opracowa jakie strategie radzenia sobie z nimi.

Co Ci da znajomo tych wzorcw?

Model trzech poziomw i czterech rzeczywistoci oferuje pewne uyteczne wskazwki co do waciwych interwencji wtedy, gdy chcemy wprowadzi zmiany. Nadal nie wiemy dokadnie, co si zdarzy, ale przynajmniej moemy ruszy z miejsca i wydoby si z kolein okrelonego wiatopogldu, w ktrym utknlimy. Wspania zalet posugiwania si interwencjami jzykowymi jest to, e umys pody za nimi i nada im znaczenie ju wwczas, gdy bdziemy czyta waciwe sowa albo gdy usyszymy, jak kto je wypowiada. Wystarczy, e kto powie: Kiedy byem w szkole..., a suchacz prawdopodobnie przeniesie si do wasnych szkolnych dni. To wanie tak dziaaj umysy i historie. Potrzeba tylko paru sw, by umys zacz przywoywa waciwe wspomnienia, obrazy, skojarzenia. Wybierz waciwe sowa, a uda Ci si zmieni punkt widzenia suchacza. NLP to sztuka znajdowania sw, ktre zmieniaj umysy. Teraz, cho ju rozumiesz koncepcje przedstawione w tej ksice, tak naprawd nie wiesz jeszcze, jak dziaa NLP! NLP jest jednym ze sposobw nadawania wiatu sensu, ale samo NLP rwnie jest tylko histori by moe potn, ale tylko histori. Istnieje wielu praktykw NLP, ktrzy uwaaj si za ludzi czynu, twierdzc, e nie potrzebuj teorii czy modeli (chocia w rzeczywistoci posuguj si modelami i paradygmatami, mimo e nie do koca wiedz, czym one s). Wystarcza im wiedza zdobyta na szkoleniu NLP, przestrzeganie procedur i uzyskiwanie

62

Z R O Z U M I E N L P. R E G U Y I P R A K T Y K A

rezultatw. wietnie. Z drugiej strony, jeeli chcesz by twrczym praktykiem NLP, naprawd musisz pozna podstawowe zasady, aby mg wymyla wasne techniki, opierajc si na wszystkim, co zaoferuje Ci pacjent. Przedstawiane tu modele s narzdziami mylowymi, ktre pomagaj Ci szuka porzdku w chaosie. Znajdowanie wzorcw jest czym, w czym istoty ludzkie s dobre. Baw si zatem tymi ideami tak jak bawie si wieloma innymi pomysami, gdy bye dzieckiem i znajduj waciwe przykady w otaczajcym Ci wiecie. Nie zawsze te musisz bra wszystko na powanie. Oto przykad:

wiczenie 3.3: Szata zdobi...

Dla zabawy zastanw si, jak cztery rzeczywistoci mogyby przejawia si w sposobie ubierania si. Co powiesz na takie propozycje? [U] Strj formalny, taki jak mundur, ktry musi by prawidowy i pasowa do przepisw. [Se] Strj praktyczny, taki jak kombinezon do nurkowania bd dopasowana do okrelonego celu odzie ochronna. [Sp] Ubrania od projektantw, topowe, designerskie metki wiadczce o dobrym gucie; strj wiadczcy o przynalenoci do okrelonej grupy, organizacji lub czci spoeczestwa ciemny garnitur i krawat, strj ludowy albo strj klubowy wiadczcy o przynalenoci do druyny sportowej. [M] Strj zabawny, kostiumy sceniczne, wyszukane suknie albo niepowtarzalne, fantazyjne kreacje z pokazw mody. Nie chodzi tutaj o dobre czy ze odpowiedzi, lecz o tworzenie pocze i znajdowanie rzeczywistych przykadw czterech typw rzeczywistoci, ktre ju poznae. Poniewa wzorzec ten ley u podstaw znacznej czci ludzkiego pojmowania wiata, znajdziesz odpowiednie przykady, jeeli tylko dobrze ich poszukasz.