Uzalenienie od partnera. Jak skutecznie si wyzwoli z side toksycznej mioci?

Autor: Howard M. Halpern, Ph.D. Tumaczenie: Sawomir Kupisz ISBN: 978-83-246-1832-3 Tytu oryginau: How to Break Your Addiction to a Person Format: A5, stron: 304 Jak rozpozna moment, kiedy naley zakoczy zwizek i znale w sobie odwag, by to zrobi! Lekarstwo na chor, nieszczliw mio Trzy poziomy powiza wzgldy praktyczne, przekonania, gd przywizania Negatywny wpyw toksycznych relacji na Twoje zdrowie psychiczne i fizyczne Techniki uatwiajce wyrwanie si z uzalenienia Trudna sztuka zrywania Nie potrafisz zakoczy zwizku, mimo e przysparza Ci on wicej cierpienia ni radoci? Nieobce Ci s przepakane noce i napady panicznego lku przed utrat partnera? Masz ju serdecznie do karczemnych awantur, ale nie wyobraasz sobie funkcjonowania bez tego czowieka? Czujesz, e Wasze oczekiwania wobec ycia cakowicie si rni, lecz wci tkwisz w relacji bez perspektyw? Jeste mem cholerycznej ony? Albo kochank modlc si o to, by Twj wybranek wreszcie odszed od rodziny? A moe penisz rol wiecznej dziewczyny, nigdy narzeczonej? W kadym z tych przypadkw jeste bez wtpienia winiem swojej mioci. Toksycznego zwizku nie ma jeszcze w wykazie chorb, opracowanym przez Ministerstwo Zdrowia. Nie zmienia to jednak faktu, e ma on na Ciebie druzgoccy wpyw. Tak jak alkoholizm czy narkomania niszczy Twoje poczucie wasnej godnoci, depcze wiar w siebie i sczy trucizn do caego organizmu. Zabija Ci zupenie na serio. I tak jak w przypadku innych uzalenie, w Twojej sytuacji take niezbdna jest terapia wychodzenia z naogu oraz zrzucania kajdan tej chorej relacji. Przerwij zaklty krg cierpienia! Koniec imperium zudze: Zdiagnozuj u siebie niezdrowe uzalenienie od partnera. Nie pozwl si wicej rani nawet sobie samemu. Skocz z relacjami przypominajcymi emocjonaln pustyni. Zidentyfikuj i ulecz wasne zachowania kompulsywne. Przetrwaj trudny okres po zerwaniu. Wejd w zwizek peen mioci, czuoci, erotyzmu, intelektualnej stymulacji, szczeroci, szacunku i wsparcia. W tej ksice znajdziesz rady przydatne w uzdrawianiu wszelkich relacji osobistych.

Spis treci

Wprowadzenie 1. Wizie mioci?

CZ PIERWSZA Gd przywizania fundament uzalenienia

7 9 21 23 37 47 59 69 81 101 103 119 129

5

2. 3. 4. 5. 6. 7.

Zagadka mioci Nawrt pamici Nie potrafi bez ciebie y Jeste moim lustrem Jeste moj przytulank Wzloty i upadki

CZ DRUGA Mechanizmy uzalenienia

8. Obiekt mojego afektu 9. Autoiluzja a uzalenienie 10. Sztuka bycia na uwizi

Spis treci

11. Gd przywizania dobry czy zy? 12. Skoczy? A moe lepiej poczeka?
CZ TRZECIA Wyzwolenie od uzalenienia

151 157
185

13. Kres uzaleniajcego maestwa 14. Rozstanie z onatym/zamnym partnerem 15. Techniki uatwiajce wyrwanie si z uzalenienia pisanie 16. Techniki uatwiajce wyrwanie si z uzalenienia sie wsparcia 17. Inne techniki uatwiajce wyrwanie si z uzalenienia 18. Zastosowanie psychoterapii w wyzwalaniu si od uzalenienia 19. Aforyzmy 20. Czy istnieje ycie po uzalenieniu? 21. W kocu na prostej Skorowidz O autorze

187 203 215 229 241 259 271 275 291 299 304

9
Autoiluzja a uzalenienie

uzaleniajcy Ci zwizek w obliczu nieustannie dowiadczanego przygnbienia, blu i rozczarowa. Aby mc utrzymywa si w nim, musiae by moe opanowa sztuk oszukiwania samego siebie: przekonywania siebie, e jeste szczliwy, umierzania blu i tuszowania rozczarowa1. To zrozumiae, e w sytuacji, gdy nasz gd przywizania trzyma nas mocno w okowach toksycznego zwizku, pragniemy za wszelk cen odsun od siebie nieprzyjemn prawd. Taka postawa jest jednak bardzo niebezpieczna mona porwna j do przyjmowania silnych rodkw przeciwblowych blokujcych sygnay ostrzegawcze powanej choroby. Przyjrzyjmy si zatem sztuczkom, ktrych uywamy, chcc oszuka samego siebie po to, by znale uzasadnienie dla trwania w wyniszczajcym zwizku.
NIE
JEST ATWO PODTRZYMYWA

W tym celu niektrzy posuguj si rnego rodzaju substancjami chemicznymi zmieniajcymi wiadomo: alkoholem, rodkami uspokajajcymi, lekami antydepresyjnymi, barbituratami, amfetamin, narkotykami. Pozwalaj one stumi wiadomo i odsun od siebie bolesn prawd na temat realiw zwizku. 119

120

U z a l e n i e n i e o d p a r t n er a

Racjonalizowanie
Twj gd przywizania rozpaczliwie usiuje podtrzymywa czce Ci z partnerem relacje, niezalenie od tego, jak bardzo s one dla Ciebie szkodliwe. Twj umys czsto dziaa z nim niejako w zmowie, torujc godowi drog, by ten mg przej kontrol nad Twoimi dziaaniami. W rozdziale 1. wskazywaem, w jaki sposb racjonalizowanie technika polegajca na wyszukiwaniu pozornie susznych argumentw ukrywajcych Twoje gboko schowane motywacje moe zosta uyte w celu podtrzymywania Twojego uzalenienia. Przytoczyem zdanie wypowiedziane przez pewn kobiet: To nie jest tak, e on mnie nie kocha. On po prostu odczuwa strach przed zaangaowaniem si. W tej konkretnej sytuacji byo dla mnie jasne, e mczyzna nie troszczy si zbytnio o swoj partnerk i z pewnoci jej nie kocha. Dowody leay przed jej oczyma jak na doni, kobieta wolaa jednak przeinaczy ich wymow (tj. chd i dystans, z ktrymi traktowa j partner), anieli dopuci do siebie bolesn prawd, ktra by moe doprowadziaby do rozpadu zwizku. Istniej przypadki, w ktrych ten sam przykad racjonalizowania moe by jednak prawdziwy: osoba, do ktrej si on odnosi, moe rzeczywicie interesowa si pomylnoci zwizku, obawia si jednak gbszego zaangaowania. W takich sytuacjach racjonalizowanie moe suy unikniciu stawienia czoa pytaniu: Czy to wane, e troszczy si o nasz zwizek, skoro nie potrafi okaza zaangaowania, a jest to to, czego z jego strony pragn?. Niezalenie od tego, czy najlepiej dla Ciebie bdzie zosta, czy odej, zadecydowa moesz wycznie Ty sam. Gdyby jednak rzuci wyzwanie racjonalizowaniu i przyjrza si niezafaszowanym w jakikolwiek sposb realiom Waszego zwizku (choby z pomoc osb o bardziej obiektywnym spojrzeniu), znalazby si tym samym w o wiele lepszej pozycji do podjcia wiadomej decyzji. Praktyczn regu, ktrej warto si trzyma, jest traktowanie denerwujcego zachowania drugiej osoby jako uywajc terminologii numizmatycznej jej wartoci nominalnej, zamiast stosowania umysowej ekwilibrystyki majcej uzasadnia jej postpki.

Autoiluzja a uzalenienie

121

Sam ocenisz, czy ta warto nominalna Ci odpowiada. Jeli nie, oznacza to, e zostaniesz postawiony przed wyborem: ycia z tym, pracy nad tym bd opuszczenia tego. Niezalenie, co wybierzesz, nie bdzie to przynajmniej oszukiwanie siebie.

Idealizacja
W przypadku osoby, ktra jest Twoj osob z fetyszem przywizania (szczeglnie wtedy, gdy w gr wchodzi stan zakochania), bardzo atwo jest znieksztaci wizerunek tej osoby, wyolbrzymiajc jej mocne strony, a niwelujc bd ukrywajc wady. Moe to by cakiem nieszkodliwe bd nawet przydatne wypaczenie, ktre naoliwi koa waszego zwizku przed nieuniknionym uciliwym odcinkiem drogi. Jeli jednak gloryfikujesz cechy, ktre jawnie przysparzaj Ci problemw, lub za spraw idealizacji umykaj Twojej uwadze wyrane symptomy toksycznoci Twojego zwizku, ta idealizacja nie staje si niczym innym jak rozkadajc Twj zwizek od wewntrz iluzj. Jedn z najpowszechniej spotykanych form wspomnianej idealizacji, a zarazem mylow sztuczk jednakowo sprawnie wykonywan zarwno przez kobiety, jak i mczyzn, jest mylne interpretowanie niezdolnoci drugiej osoby do okazywania uczu, ofiarowywania wsparcia, sowem dawania, jako oznaki siy, a nie poraajcej wrcz saboci. Oto przykad. Liz przez dugi czas ya w zwizku z Jimem, mczyzn, ktry wobec jej prb o wiksze zaangaowanie emocjonalne i osobiste zachowywa postaw kamiennej wrcz obojtnoci. Powtarza jej czsto: Nie mam zamiaru ci niaczy. Jego typowa odpowied na pytanie Liz, czy j kocha, brzmiaa: Jeli sama nie wiesz, ja ci nie powiem. Liz postrzegaa swojego partnera jako silnego, niezalenego mczyzn, a siebie dla odmiany jako sab i nieodporn w obliczu przeciwnoci: Podziwiam jego si. Jest jak skaa. Nikogo nie potrzebuje. Zaczynam dostrzega, e moja ckliwa roszczeniowo zaczyna go odpycha. Bl spowodowany uczuciem odrzucenia i wykluczenia narasta, jednak kobieta ze wszystkich si staraa si postrzega go jako wytwr jej wasnej niedojrzaej zalenoci.

122

U z a l e n i e n i e o d p a r t n er a

Z biegiem czasu Liz uwiadamiaa sobie, i cho w yciu Jima wiele spraw nie szo po jego myli i miewa on zasadniczo rzecz ujmujc spore problemy, to wydawa si osob kompletnie niezdoln do zwierze i podzielenia si z ni swoimi troskami i blem. Mczyzna stawa si coraz bardziej zamknity w sobie, niedostpny i przygnbiony. Liz zacza uzmysawia sobie wreszcie, e to, co braa uprzednio za wielk si, byo w rzeczywistoci rozpaczliw i sab obron przed dowiadczanym przez siebie olbrzymim, lecz gboko skrywanym nieszczciem. Wyranie dostrzegaa, e powcigliwo, ktr wobec niej przejawia, bya prb zatajenia swojej wasnej wraliwoci, a jednoczenie przejawem pogardy dla niej. Potrzeby Liz byy dla Jima wielkim zagroeniem, gdy odgrodzi si murem od wasnych i nie chcia, by cokolwiek mu o nich przypominao. Ona za widzc co, co obecnie traktowaa w kategoriach powanego upoledzenia natury psychicznej, staraa si znale dla tego uzasadnienie, widzc w zachowaniu Jima dowodzc samowystarczalnoci si. Liz przypomina sobie, e jej rodzice byli nieskonnymi do okazywania emocji, praktycznie usposobionymi do ycia powcigliwymi osobami, jak ognia wystrzegajcymi si uczu i zalenoci: Nie wierzyam w to cae bajdurzenie o byciu mamusi powiedziaa jej niedawno matka podczas rozmowy o dziecistwie Liz. Kobieta nie moga nie zauway, jak podobne w wymowie byy sowa Jima: Nie mam zamiaru ci niaczy. Nie potrafia te przypomnie sobie choby jednej rozmowy z ojcem, w ktrej poruszony zostaby temat jej uczu, potrzeb, de. Przez wikszo swojego ycia Liz postrzegaa rodzicw jako nierzucajce si w oczy, lecz silne filary jej ycia, traktujc swoje emocjonalne potrzeby jako wstydliw sabo. Przez ostatnich kilka lat uwiadamiaa sobie, jak bardzo swoim nastawieniem do ycia sami si ograniczali, jednak dopiero teraz, rozbiwszy si o mur agresywnej obrony Jima przed wraliwoci i wasnymi potrzebami, dotaro do niej, e jej rodzice byli dotknici identyczn przypadoci. Zdaa sobie spraw, i w latach, gdy jako mae dziecko nadaremnie wyczekiwaa emocjonalnego wsparcia rodzi-

Autoiluzja a uzalenienie

123

cw, przyja, e w przeciwiestwie do niej matka i ojciec s jednostkami silnymi, potraficymi wznie si ponad swoje pragnienia. Bdc niezdoln do postrzegania nieczuoci rodzicw jako ich uomnoci, dosza do wniosku, e to z ni musi by co nie w porzdku. Przyjrzawszy si w wietle tych spostrzee swoim wczeniejszym zwizkom, uzmysowia sobie, e za kadym razem jej partnerami byli niepewni siebie mczyni, ktrych idealizowaa, poczytujc ich pozorn beznamitno za wypywajc z dojrzaoci si. Teraz musiaa przej prawdziwy test uczu w stosunku do Jima i zdecydowa, czego pragnie od zwizku, z ktrego opada zasona idealizacji. Opisane zjawisko nie dotyczy naturalnie wycznie kobiet. Istniej mczyni, ktrzy idealizuj swoje niestae w uczuciach, nieobliczalne, zawodzce w roli prawdziwej kobiety partnerki, przymykajcy oczy na fakt, e za ich zachowaniem jake czsto kryje si infantylno dziecka. Mczyni ci z reguy nie s w stanie doj, dlaczego obiecujc sobie po zwizku tak wiele, nie otrzymuj praktycznie nic. I cho czsto drczy ich poczucie frustracji i zniechcenia, win za powstay problem obarczaj wycznie siebie, zakadajc, i dla swoich partnerek nie s wystarczajco mscy, i nie dostrzegajc, e grzzn w zwizku z ograniczon ma dziewczynk. Osoba dotknita chorob autoiluzji jest w stanie wyidealizowa niemal kad cech i dowolny przejaw zachowania.

Zudne nadzieje
Niczym w baniowy, peen optymizmu chopiec, ktry otrzymawszy w prezencie skrzyni pen nawozu, chwyci opat mwic: Tu gdzie musi by te kucyk, wielu ludzi, napotkawszy w zwizku na problemy, z nadziej poszukuje oznak zapowiadajcych popraw sytuacji. Czasem poprawa rzeczywicie ma miejsce. Bywa, e sama akceptacja zwizku takim, jaki jest, przeksztaca relacje w o wiele bardziej pozytywne. Bywa, e pod wyniszczajc obron i frustrujcymi grami, kryje si o wiele bardziej

124

U z a l e n i e n i e o d p a r t n er a

wartociowy zwizek, do ktrego droga prowadzi przez akceptacj i wytony, szczery i ciepy kontakt. Czasami rzeczywicie opaca si doby szpadla i zacz kopa. Musisz jednak rwnie wiedzie, kiedy zaprzesta kopania, i umie rozpozna, kiedy pod gr nawozu nie ma adnego kucyka. I cho nadzieja i optymizm wykorzystane do budowy czego tak chimerycznego jak udany zwizek nie bd miay nigdy wikszej wartoci, to niemajce jakichkolwiek podstaw nadzieje mog sta si uud trzymajc Ci bez koca w kleszczach toksycznych relacji. Przypomina mi si jedna z moich pacjentek, kobieta przez ponad dziesi lat zamna z mczyzn, ktremu w regularnych napadach szau zdarzao si demolowa meble, terroryzowa dzieci, a bywao, e i powanie poturbowa on. Po tego typu incydentach ogarniao go zwykle poczucie skruchy. Sam bd razem z on podejmowa terapi, chcc rozwiza problem. Przez jaki czas zjawia si na sesje, po czym nabrawszy przekonania, e wszystko jest ju w porzdku samowolnie rezygnowa z terapii. I tak do kolejnego ataku. Podczas jednej z sesji, po dwch tygodniach od wyjtkowo gronego napadu i kolejnej prby wyleczenia przypadoci, gdy kobieta opowiadajc o mu, powiedziaa: Gdy Tom wreszcie wydobrzeje, przerwaem jej: A co jeli ju nigdy nie wydobrzeje?. Kobieta wpada w osupienie: Ale on musi! Przecie wrci do terapii. Przeledzilimy wsplnie histori ich maestwa i kobieta dosza do wniosku, e napady agresji ma staj si coraz czstsze i s coraz bardziej gwatowne. Przyznaa, e doskonale zdaje sobie spraw, i jej partner nie ma najmniejszej ochoty pracowa nad rozwizaniem swojego problemu, a do terapii wraca jedynie za spraw przejciowego, krtkotrwaego poczucia winy i obawy, e ona go opuci. Oglnie rzecz ujmujc, jeli w ich zwizku pojawiy si jakiekolwiek zmiany, byy to zmiany wycznie na gorsze: Trudno jest mi si z tym pogodzi, chocia wiem, e to prawda. Cay pokj wiruje Zawsze mylaam, e gdybym miaa pewno, e Tom ju zawsze bdzie taki, wiedziaabym, co mam zrobi. Ale nie potrafi, boj si.

Autoiluzja a uzalenienie

125

Wikszo przypadkw bezpodstawnych nadziei nie jest a tak dramatyczna jak powyszy, w ktrym mielimy do czynienia z fizycznym zncaniem si. Oto kilka przykadw autoiluzji, po ktre sigamy, chcc znale uzasadnienie dla podtrzymywania nieudanego zwizku:
Gdyby mnie rzeczywicie nie kochaa, nie spotykaaby si ze mn. Mwi, e nie ma zamiaru bra lubu, ale to samo mwiy przed nim setki onatych dzisiaj mczyzn. Czasem sama przyznaje, e jest w stosunku do mnie zbyt okrutna. Zawsze mam wtedy nadziej, e kiedy przestanie zachowywa si w ten sposb. Mwi, e wreszcie przestanie pi (uprawia hazard, bra narkotyki, by okrutny, rozczarowywa mnie, by nieodpowiedzialny, pracowa ponad miar, krytykowa mnie, zdradza mnie, by tak niewraliwy na moje potrzeby), i chocia mwi (mwia) to ju tyle razy wczeniej, czuj, e tym razem mwi to na serio.

Jak odrni zudne i kompletnie bezpodstawne nadzieje od tych, ktre maj szanse zosta urzeczywistnione? Poprzez wnikliwy i chodny ogld faktw. Czy Twj partner mwi, e pragnie, by rzeczy stay si inne, anieli s teraz? Czy robi cokolwiek, aby tak si stao? Czy Ty i ona (on) pragniecie naprawd tego samego, czy moe Tobie tylko tak si wydaje? Czy maj miejsce znaczce zmiany w podanym przez Ciebie kierunku? Czy dokadasz wytonych stara, aby sytuacja zmienia si na lepsze? Jaki jest rezultat Twoich wysikw? Czy masz jakikolwiek dowd, e podtrzymywanie zwizku i powicanie mu wicej czasu przeoy si na jego popraw? Obiektywna analiza powyszych zagadnie moe pomc Ci znale odpowied na pytanie, czy sam siebie oszukujesz zudnymi nadziejami, czy te uzasadnionym optymizmem, opartym na realistycznej ocenie zaistniaych oraz potencjalnych zdarze, wzmacniasz swoje morale w trudnym dla zwizku okresie. Wiedz jednak,

126

U z a l e n i e n i e o d p a r t n er a

e trudno jest dokona takich szacunkw samodzielnie. Przydatne moe okaza si zasignicie opinii innych osb, pod warunkiem e nie bd one w jakikolwiek sposb uprzedzone do Waszego zwizku.

Trwanie w zudzeniach
Racjonalizowanie i idealizacja, o ktrych mwilimy przed chwil, bywaj czsto czci wikszej caoci, zestawu technik, ktrymi posugujemy si, by trwa w wygodnej iluzji. U jej podstaw ley faszywe z gruntu przekonanie: Jeli zwi si z t osob i odnios przy tym sukces, moje ycie bdzie wspaniae. Jeli nie, moje ycie zmieni si w koszmar, pustk i strach. Zaoenie to, jak staraem si dowie wczeniej, jest oparte na podwiadomym pragnieniu ponownego dowiadczenia bogiej bliskoci z matk w najwczeniejszych latach ycia i/lub wyjtkowej i ekscytujcej bliskoci z ojcem w latach pniejszych. Ojciec pewnej modej kobiety, jednej z moich pacjentek, by dla niej takim dinnem, obiecujc jej wszystko i speniajc kad zachciank. Sprawia w ten sposb, i wierzya, e moe go mie naprawd. W pniejszym yciu kobieta niejednokrotnie powielaa w wzorzec, wic si z niedostpnymi mczyznami, ktrzy sporadycznymi popisami szczodroci pozwalali jej zachowa iluzj cakowitej osigalnoci. Proces wychodzenia z tego stanu by dugi i trudny. Pewnego razu, gdy zicia si jej iluzja o zwizku z onatym mczyzn, ktry jak wbrew wszelkim znakom na niebie i ziemi wierzya zostawi dla niej swoj on, miaa sen, i jej kochanek zmar, wspaniaomylnie zostawiajc jej jednak wczeniej ogromny paac (Jak w Baniach z tysica i jednej nocy). We nie udaa si na jego pogrzeb. Zjawia si tam rwnie jego ona i dzieci. Moja pacjentka bolenie zdaa sobie wwczas spraw, jak marginaln rol odgrywaa w jego yciu. Odczytanie waciwego znaczenia snu przyszo jej bez trudu: jej relacje z mczyzn symbolizoway jej stosunki z ojcem-dinnem. Zarwno jednak w przypadku ojca, jak i zmarego kochanka w centrum ich ycia

Autoiluzja a uzalenienie

127

znajdowa si kto inny. Sen mia miejsce w czasie, gdy kobieta bya w trakcie zrywania relacji z tym mczyzn (co symbolizowaa jego mier), i co waniejsze w momencie, gdy uzmysowia ju sobie, e jej pragnienie zwizku, ktry przemieni jej wiat w zaczarowany ogrd, samo w sobie byo iluzj. Jeli zamierzasz zaniecha tej specyficznej formy autoiluzji, musisz sprbowa uwiadomi sobie wszystkie przypadki, kiedy wydawao Ci si, e Twj partner jest jedn i jedyn osob, ktra moe uczyni Ci szczliwym, ktr naprawd kochasz, ktra dziaa na Ciebie fizycznie itd. Bowiem gdy tylko w zwizku pojawia si element jedna i jedyna, odrywasz si od rzeczywistoci i zaczynasz podejmowa prby ponownego dowiadczenia uczu, jakie znasz z kontaktw z jedn i jedyn mam lub jednym i jedynym tat. Byli oni caym Twoim wiatem w dniach, gdy Twoje moliwoci niezalenego z nim obcowania byy ograniczone. Teraz Twj wiat jest o wiele rozleglejszy, a Ty masz w rkach narzdzia i moliwoci, aby samodzielnie zadba o swoje szczcie. W sytuacji, gdy jedn ze znaczcych skadowych owego szczcia jest satysfakcjonujcy Ci zwizek uczuciowy, trwanie przy przewiadczeniu, i tylko wi z t jedn, szczegln osob moe uczyni Ci szczliwym, oznacza trwanie przy iluzji, ktra z du doz prawdopodobiestwa sprowadzi na Ciebie katastrof. Istniej przekonania, ktre stanowi doskona poywk dla iluzji: To musi si uda, czy: Ona (on) musi mnie kocha, poniewa ja kocham j (go) jak szalony (szalona) to jedynie niektre z nich. Podajc w wtpliwo niektre ze swoich podstawowych zaoe na temat zwizku w ogle i tego szczeglnego, ktry w tym momencie stanowi najwiksz przeszkod w Twoich relacjach uczuciowych, wywiadczysz sobie wielk przysug. Staraj si odziera siebie samego z iluzji. Niewtpliwie niektre z nich dodaj yciu barw, z pewnoci jednak nie te, za ktrych spraw wci tkwisz w nieudanym zwizku.