Zrozum mnie, prosz. Charaktery i typy temperamentw.

Autor: David Keirsey, Marilyn Bates Tumaczenie: Marcin Machnik ISBN: 978-83-246-1710-4 Tytu oryginau: Please Understand Me: Character and Temperament Types Format: A5, stron: 232
Keirsey zaadaptowa teori typw psychologicznych Junga oraz zaoenia pionierskiej, ale ju szeroko wykorzystywanej metody oceny typw osobowoci Isabel Myers z 1955 roku i na tej podstawie rozwin swoj praktyk kliniczn. Ksika Zrozum mnie, prosz. Charaktery i typy temperamentw dostarcza narzdzi, ktre pozwalaj w peni wykorzysta typologie Junga i Myers. Dr Stephen Montgomery, redaktor Prometheus Nemesis Books Od swoje duto. Pozwl innym by sob. Doce otaczajcych Ci ludzi. David Keirsey

Ludzko to niezwyky zbir indywidualnoci. Kady czowiek posiada swoje pragnienia, motywacje, cele, wartoci, potrzeby i kaprysy. Postrzega wiat na wasny, niepowtarzalny sposb. Czasem moe Ci irytowa fakt, e ludzie wok tak bardzo rni si od Ciebie, i pewnie zdarza si, e starasz si narzuci innym swoje zasady. Jednak prby zmieniania ludzi s z gry skazane na porak i w rezultacie przynosz wicej szkd ni poytku. Chcesz zosta wspczesnym Pigmalionem? C, to zadanie kuszce i zarazem karkoomne. Zanim przystpisz do realizacji tego ambitnego planu, zastanw si, czy wiat rzeczywicie byby tak ciekawym miejscem, gdyby wszyscy byli do siebie podobni? Proponujemy Ci zacz od dokadnego poznania siebie, a gdy ju posidziesz t wiedz, zaoferujemy Ci spojrzenie na wiat z perspektywy osoby o cakowicie odmiennej osobowoci. Strona po stronie odsonimy przed Tob nowy, nieznany i fascynujcy wiat ludzkich charakterw. Klasyfikator temperamentu Keirseya - poznaj siebie, zrozum innych. Cztery typy temperamentu - wpyw osobowoci na yciowe wybory. Temperament w zwizkach - prawdziwa tosamo Twojego partnera. Temperament u dzieci - rozwj dziecka o okrelonej osobowoci. Temperament w przywdztwie - zachowania menederw i nauczycieli. Autorzy tej ksiki s specjalistami w dziedzinie zaburze zachowania oraz licencjonowanymi terapeutami zwizanymi z Uniwersytetem Stanowym Kalifornii, wydzia w Fullerton. Podwaajc teori dorastania Freuda oraz pogldy innych znanych klasykw, w tym Maslowa, Ericksona, Sheeheya, Levinsona, twierdz, e nie kady czowiek przechodzi przez te same fazy rozwoju.

SPIS TRECI
I R ne instrumenty i r ni muzycy ...................................... 5 II Cztery temperamenty ......................................................... 35 III Temperament w zwizkach ................................................ 79 IV Temperament u dzieci ..................................................... 111 V Temperament w przywdztwie ........................................ 143 Dodatek: Szesna cie typw ENFJ .............................................................................................181 INFJ ..............................................................................................184 ENFP ............................................................................................186 INFP .............................................................................................189 ENTJ .............................................................................................192 INTJ ..............................................................................................194 ENTP ............................................................................................197 INTP .............................................................................................200 ESTJ .............................................................................................202 ISTJ ...............................................................................................203 ESFJ ..............................................................................................206 ISFJ ...............................................................................................208 ESTP .............................................................................................210 ESFP .............................................................................................212 ISTP ..............................................................................................214 ISFP ..............................................................................................219 Bibliografia ............................................................................. 223

I
RNE INSTRUMENTY
I RNI MUZYCY

Je li mamy r ne pragnienia, prosz, staraj si nie wmawia mi, e moje s ze. Je li wierz w co innego ni Ty, zastanw si, zanim zaczniesz mnie poprawia. Je li na to samo zdarzenie reaguj bardziej lub mniej emocjonalnie ni Ty, staraj si nie wymaga ode mnie, abym zmieni swoje odczucia. Niezale nie od tego, czy zachowuj si w sposb zgodny z Twoim stylem dziaania, czy nie, pozwl mi by sob. Nie prosz Ci przynajmniej nie w tej chwili eby mnie zrozumia. To bdzie mo liwe dopiero wwczas, gdy bdziesz skonny do rezygnacji z prby zrobienia ze mnie swojej kopii. By mo e jestem Twoj ma onk lub ma onkiem, rodzicem, dzieckiem, przyjacielem lub koleg. Je li uznasz moje pragnienia, emocje, przekonania lub zachowania za dopuszczalne, tym samym otworzysz si na mnie. Mo e dziki temu pewnego dnia stwierdzisz, e mj sposb bycia nie jest a tak bdny, a w kocu mo e zaczniesz go postrzega jako wa ciwy dla mnie. Tolerancja jest pierwszym krokiem do zrozumienia. Nie chodzi o to, eby uzna, i mj sposb bycia jest dobry dla Ciebie, lecz eby przesta odczuwa zirytowanie lub rozczarowanie moim pozornym rozkapryszeniem. A je li mnie zrozumiesz, by mo e docenisz to, co nas r ni, i daleki od prb dokonywania zmian zaczniesz chroni, a nawet pielgnowa te r nice.

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

Gwn tez tej ksi ki jest to, e ludzie si od siebie r ni i niezale nie od tego, jak bardzo bdziesz kogo krytykowa, i tak go nie zmienisz. Zreszt nie ma adnego powodu, eby to robi, poniewa odmienno ci s czym dobrym, a nie zym. R nice midzy lud mi s zasadnicze. Pragn oni skrajnie odmiennych rzeczy: maj najrozmaitsze motywacje, cele, zamierzenia, warto ci, potrzeby, kaprysy i dze. Nie ma nic bardziej fundamentalnego. R ni si te w innych kwestiach: inaczej my l, postrzegaj, formuuj wnioski, do wiadczaj, rozumuj, pojmuj i snuj refleksje. Oczywi cie ka dy czowiek ma tak e inne sposoby zachowania i odczuwania, poniewa wynikaj one z pragnie i przekona. Je li tylko spojrzysz uwa niej, bez trudu dostrze esz ogrom r nic midzy lud mi. Dokadniej rzecz ujmujc, chodzi o te odmienno ci w zachowaniach i postawach, ktre w ka dym z nas wywouj podobn reakcj. Widzc, e kto zachowuje si inaczej ni my, dochodzimy do wniosku, e r nice w zachowaniu rzeczywi cie istniej, ale s to po prostu tymczasowe przejawy szau, niegodziwo ci, gupoty lub choroby. Innymi sowy, czyje odmienne zachowanie jeste my skonni przypisa jakim wadom lub dolegliwo ciom. Dochodzimy wic do wniosku, e powinni my przynajmniej wobec najbli szych nam osb korygowa wady. Lecz prba zrobienia z ludzi swoich kopii to dziaanie na podobiestwo mitycznego Pigmaliona. Na szcz cie jest to niemo liwe. Rze bienie ludzi na wasn mod jest z gry skazane na pora k. Ludzie nie mog zmieni swojego temperamentu, niezale nie od tego, w jakim stopniu i w jaki sposb bdziemy tego wymaga. Temperament jest naturalny, wrodzony i trway. To tak, jakby chcia zmusi w a, eby si pokn. danie, eby kto zmodyfikowa swj temperament i zacz inaczej my le lub czego innego pragn, jest daniem rzeczy niemo liwej, poniewa aby zmieni my lenie i potrzeby, musisz zmieni mylenie i potrzeby. Nie jeste w stanie zmieni temperamentu. Pewne zmiany s oczywi cie mo liwe, lecz s to jedynie wypaczenia i znieksztacenia na powierzchni temperamentu. Spiuj ky lwa, a nie uzyskasz kota domowego, tylko bezzbnego lwa. Nasze prby zmiany ma onka, dzieci lub innych ludzi mog doprowadzi do pewnych modyfikacji, ale bd one miay charakter powierzchownej blizny, a nie prawdziwego przeksztacenia.

R ne instrumenty i r ni muzycy

Wiara, e wszyscy ludzie s zasadniczo podobni, to typowo dwudziestowieczne przekonanie. Przypuszczalnie jest ono zwizane z rozwojem demokracji w zachodnim wiecie. Skoro wszyscy jeste my rwni, to musimy by te podobni. Freud by przekonany, e ka dym czowiekiem kieruje Eros, a wszystkie wy sze motywacje to tylko zamaskowane popdy. Jego koledzy po fachu oraz na ladowcy r nili si w zasadzie tylko tym, e inny instynkt wybrali jako obowizujcy dla wszystkich. Adler1 twierdzi, e wszyscy ludzie d do wadzy (dopiero p niej pojawiaj si inne potrzeby). Sullivan2 rozwin p niejsz teori Adlera i za podstawowe ludzkie pragnienie uzna solidarno spoeczn. W kocu egzystencjali ci na przykad Fromm3 postrzegali nas jako poszukujcych wasnego ja. Ka dy z nich twierdzi, e motywujemy si instynktami, lecz jednocze nie ka dy wybra inny instynkt jako podstawowy dla wszystkich ludzi. W 1920 roku Jung zaprzeczy tym tezom. Twierdzi, e ludzie zasadniczo si od siebie r ni, mimo wielu wsplnych instynktw (archetypw), ktre kieruj ich dziaaniami. aden instynkt nie dominuje nad innymi. Istotn rol odgrywa preferowany przez nas sposb funkcjonowania. Jest on na tyle znamienny, e opierajc si na nim, mo na wyr ni pewne typy. W ten sposb Jung doszed do koncepcji typw funkcjonowania lub typw psychologicznych. W 1907 roku Adickes4 stwierdzi, e istniej cztery podstawowe sposoby postrzegania wiata: dogmatyczny, agnostyczny, tradycyjny i innowacyjny. W 1920 roku Kretschmer5 obwie ci, e anormalne zachowania s efektem

Alfred Adler (1870 1937) austriacki psychiatra, psycholog i pedagog, twrca psychologii indywidualnej przyp. tum. Harry Stack Sullivan (1892 1949) amerykaski psychiatra i psychoanalityk, jeden z przedstawicieli neopsychoanalizy. Jest uwa any za twrc interpersonalnej teorii psychiatrii przyp. tum. Erich Fromm (1900 1980) niemiecki filozof, psycholog, socjolog i psychoanalityk przyp. tum. Erich Adickes (1866 1928) niemiecki filozof, wnikliwy krytyk my li Kanta przyp. tum. Ernst Kretschmer (1888 1964) niemiecki lekarz i psychiatra. Wedug niego istnieje cisa zale no midzy budow ciaa a skonno ci do pewnych chorb psychicznych przyp. tum.

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

oddziaywania podobnych temperamentw do tych wyr nionych przez Adickesa: hiperestetyczny, antyestetyczny, melancholijny i hipomaniakalny. I tak pewni ludzie rodz si jako zbyt wra liwi, niektrzy jako zbyt nieczuli, jeszcze inni jako zbyt powa ni lub nadpobudliwi. Mniej wicej w tym samym czasie Adler ogosi podobn teori, wskazujc na cztery bdne d enia ludzi wyprowadzonych z rwnowagi, czyli d enie do akceptacji, wadzy, su by lub zemsty. Rwnie w 1920 pojawia si teoria Sprangera6, mwica o czterech ludzkich systemach warto ci: religijnym, teoretycznym, ekonomicznym i estetycznym7. Dwudziesty wiek rozpocz si wic od renesansu przedstawionej prawie dwadzie cia pi stuleci wcze niej koncepcji Hipokratesa. Hipokrates, starajc si wyja ni zachowanie czowieka, wyr ni cztery temperamenty, ktre miay wyra ny wpyw na koncepcje Adickesa, Kretschmera, Adlera i Sprangera. Byy to temperamenty: choleryczny, flegmatyczny, melancholijny i sangwiniczny. Do 1930 roku pogldy Junga, jak rwnie Adickesa, Kretschmera, Adlera, Sprangera i Hipokratesa, zostay niemal cakowicie zapomniane i wyparte z jednej strony przez psychologi dynamiczn, a z drugiej przez psychologi behawioraln. Ludzkie zachowanie miao by odtd wyja niane albo przez nieu wiadomione motywacje, albo przez do wiadczenia z przeszoci (albo i jedno, i drugie). Idea temperamentw zostaa porzucona. Odrodzenie tej koncepcji w latach pidziesitych byo zupenie przypadkowe. Isabel Myers wydobya z zapomnienia prac Junga na temat typw psychologicznych i razem ze swoj matk, Katharine Briggs, opracowaa Wska nik Typw Myers-Briggs8. Byo to narzdzie su ce do identyfikowania szesnastu r nych wzorcw dziaania. Ich test by stosowany tak powszechnie, e wzbudzi midzynarodowe zainteresowanie ide typw ludzkich. Doprowadzio to do wydobycia na wiato dzienne pracy Junga o typach psychologicznych. Od ya tak e staro ytna koncepcja czterech

Eduard Spranger (1882 1963) niemiecki filozof, psycholog i pedagog, zajmowa si tak zwan psychologi rozumiejc przyp. tum. Ostatecznie Spranger wyr ni sze typw, do wspomnianych czterech dodajc jeszcze dwa: spoeczny i polityczny przyp. tum. Wska nik typologiczny Myers-Briggs (MBTI) test, opracowany przez Amerykanki Isabel Briggs Myers i jej matk Katharine Cook Briggs, ktry pozwala na klasyfikacj osobowo ci w obrbie szesnastu typw. Jest to jedno z najpopularniejszych narzdzi tego typu we wspczesnej Ameryce przyp. tum.

R ne instrumenty i r ni muzycy

temperamentw, poniewa szesna cie typw Myers-Briggs zgrabnie wpisywao si w tradycj my li Hipokratesa, Adickesa, Kretschmera, Sprangera i Adlera. Przyjmijmy, e ludzie r ni si temperamentami, a sposb ich zachowania jest rwnie wrodzony jak budowa ciaa. Oznacza to, e robimy innym krzywd, twierdzc, e r nice s tylko wadami lub dolegliwo ciami. Poza tym ta mylna interpretacja utrudnia nam przewidywanie ich zachowania. Na tej samej zasadzie nie bdziemy w stanie nikomu si odwdziczy, poniewa to, co dla nas jest nagrod, dla innych mo e by czym zupenie obojtnym. R ni ludzie maj r ne potrzeby. Aby poj istot tego stwierdzenia, trzeba po wici sporo wysiku, aby dostrzec w odmienno ci co wicej ni tylko wad. Efektem takich stara jest umiejtno spojrzenia na drugiego czowieka na przykad wasn on jak na INNk osob, czyli kogo , kogo nie potrafisz w peni zrozumie, ale kogo by mo e z pewnym zakopotaniem mo esz zacz stopniowo docenia. Na tej samej zasadzie moesz zyska uznanie ze strony wasnych dzieci, rodzicw, przeo onych, podwadnych, wsppracownikw i przyjaci. I nie masz przy tym nic do stracenia. Najpierw jednak konieczne jest poznanie siebie. Je li nie jeste w stanie szczegowo sportretowa samego siebie, nie ma szans, eby potrafi trafnie opisa kogo innego. Na chwil obecn najlepszym na to sposobem jest test Wska nika Typw Myers-Briggs. Mo esz si sprawdzi, zapisujc si na jeden z kursw propagujcych t metod, albo pj do psychoterapeuty lub psychologa, ktry ma uprawnienia do przeprowadzania tego testu. Zanim jednak do tego dojdzie, przeczytaj uwa niej ni zwykle oraz odpowiedz na pytania znajdujce si na stronach 10 16. Formularz oceny znajdziesz na stronie 17 oraz na kocu ksi ki, gdzie zamieszczono jego dodatkowe kopie. Wybierz odpowied a lub b, po czym zaznacz j w odpowiedniej kolumnie formularza. Sposb punktowania okre lono na dole strony 17. Nie ma tu dobrych i zych odpowiedzi, poniewa z ka d z nich zgadza si statystycznie okoo poowy populacji.

10

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

Klasyfikator Temperamentu Keirseya

1. Na imprezach: a) rozmawiasz z wieloma osobami, tak e nieznajomymi b) rozmawiasz z kilkoma osobami, ktre znasz 2. Masz raczej nastawienie: a) realistyczne b) filozoficzno-refleksyjne 3. Bardziej intryguj Ci: a) fakty b) porwnania 4. Zazwyczaj jeste bardziej: a) bezstronny b) dobroduszny 5. Masz skonno do: a) chodnej oceny b) wspczucia 6. Wolisz, gdy termin wykonania pracy: a) jest ci le okre lony b) jest dowolny 7. Zazwyczaj dokonujesz wyborw: a) raczej ostro nie b) pod wpywem impulsu 8. Na przyjciach: a) zostajesz do p na i czujesz si coraz bardziej pobudzony b) wychodzisz do wcze nie, bo jeste zmczony 9. Jeste osob raczej: a) praktyczn b) refleksyjn 10. Bardziej pocigaj Ci: a) czyste fakty b) zawie dywagacje

R ne instrumenty i r ni muzycy

11

11. Bardziej naturalne dla Ciebie jest bycie: a) sprawiedliwym dla innych b) miym dla innych 12. Nawizujesz kontakty z nastawieniem: a) raczej bezosobowym i zdystansowanym b) raczej osobistym i zaanga owanym 13. Zazwyczaj: a) jeste punktualny b) nigdzie Ci si nie spieszy 14. Bardziej mczy Ci: a) koczenie rozpocztych zada b) perspektywa niedokoczonych zada 15. W rd znajomych: a) jeste na bie co z ich sprawami b) zawsze jest co , o czym nie wiesz 16. Zazwyczaj bardziej interesuj Ci: a) szczegy b) oglne teorie 17. Lubisz czyta pisarzy, ktrzy: a) wyra aj swoje my li wprost b) stosuj wiele porwna 18. Jeste z natury raczej: a) neutralny b) miosierny 19. Dokonujc osdu, przypuszczalnie podejdziesz do sprawy: a) bezosobowo b) uczuciowo 20. Wolisz: a) zaatwia sprawy do koca b) zostawia sobie mo liwo zmiany decyzji

12

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

21. Zazwyczaj: a) chtnie zgadzasz si na okre lenie terminw b) nie lubisz wyznaczania terminw 22. Dzwonic do kogo : a) po prostu zaczynasz rozmawia b) najpierw zapowiadasz, o czym bdziecie rozmawia 23. Fakty: a) mwi same za siebie b) zazwyczaj wymagaj interpretacji 24. W pracy wolisz si opiera na: a) rzeczowych danych b) abstrakcyjnych ideach 25. Zazwyczaj: a) zachowujesz zimn krew b) jeste w gorcej wodzie kpany 26. Czy jeste raczej: a) bardziej rzeczowy ni skonny do wspczucia b) bardziej skonny do wspczucia ni rzeczowy 27. Poczujesz si bardziej komfortowo, je eli: a) ustalisz plan dziaania b) odo ysz pewne sprawy na p niej 28. Wygodniejsze s dla Ciebie umowy: a) sporzdzone na pi mie b) przypiecztowane u ciskiem doni 29. W towarzystwie zwykle: a) zaczynasz rozmawia b) czekasz, a kto do Ciebie podejdzie 30. Tradycyjny zdrowy rozsdek: a) jest zwykle godny zaufania b) czsto wprowadza nas w bd

R ne instrumenty i r ni muzycy

13

31. Dzieci zbyt mao czasu po wicaj: a) na to, eby si do czego przyda b) na oddawanie si marzeniom 32. Zazwyczaj jeste raczej: a) nieustpliwy i twardy b) czuego serca 33. Jeste bardziej: a) stanowczy ni agodny b) agodny ni stanowczy 34. Masz skonno do utrzymywania spraw: a) doskonale zorganizowanych b) otwartych 35. Wiksz warto ma dla Ciebie: a) to, co jest jasno okre lone b) to, co podlega zmianom 36. Nowe kontakty z lud mi: a) sprawiaj, e czujesz si pobudzony i peen energii b) kosztuj Ci sporo wysiku 37. Postrzegasz siebie jako: a) czowieka my lcego praktycznie b) czowieka my lcego abstrakcyjnie 38. Bardziej pociga Ci: a) gromadzenie dokadnych danych b) formuowanie uoglnie 39. Wiksz satysfakcj sprawia Ci: a) sumienne przedyskutowanie danej kwestii b) osignicie porozumienia w danej kwestii 40. W yciu kierujesz si raczej: a) gow b) sercem

14

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

41. Preferujesz prac: a) na etacie b) dorywcz 42. Wolisz, je li wszystko w Twoim yciu jest: a) schludne i uporzdkowane b) niezobowizujce 43. Wolisz posiada: a) wiele krtkich znajomo ci b) kilka powa nych znajomo ci 44. Bardziej pocigaj Ci: a) rzetelne informacje b) wiarygodne zao enia 45. Wolisz po wica si: a) realizowaniu zada b) badaniom nowych rzeczy 46. Czujesz si najlepiej, majc podej cie: a) obiektywne b) osobiste 47. Cenisz w sobie to, e jeste : a) niezomny b) oddany 48. Wa niejsze s dla Ciebie: a) ostateczne wnioski b) tymczasowe zao enia 49. Czujesz si lepiej: a) po podjciu decyzji b) przed podjciem decyzji 50. Raczej: a) atwo znajdujesz wiele wsplnych tematw z obcymi lud mi b) nie masz zbyt wiele do powiedzenia obcym ludziom

R ne instrumenty i r ni muzycy

15

51. Zazwyczaj bardziej interesuje Ci: a) konkretny przypadek b) oglny ogld sprawy 52. Czujesz, e jeste : a) bardziej rzeczowy ni pomysowy b) bardziej pomysowy ni rzeczowy 53. Jeste typem osoby, ktra: a) ma wyra ne motywacje b) kieruje si gwatownymi uczuciami 54. Jeste skonny do bycia: a) bezstronnym b) yczliwym 55. Lepiej, je li: a) dopilnujesz, eby wszystko byo zapite na ostatni guzik b) pozwolisz, aby wszystko jako si uo yo 56. Twj sposb dziaania to: a) zaatwianie spraw po kolei b) odkadanie ostatecznego rozwizania 57. Gdy dzwoni telefon: a) spieszysz si, aby odebra b) masz nadziej, e odbierze kto inny 58. Najbardziej cenisz w sobie: a) twarde stpanie po ziemi b) nieskrpowan wyobra ni 59. Bardziej pocigaj Ci: a) elazne reguy b) r ne podteksty 60. Dokonujc osdw, starasz si: a) zachowa neutralno b) okaza wyrozumiao

16

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

61. Postrzegasz siebie jako: a) osob o wyra nych zamierzeniach b) osob pen dobrych chci 62. Jeste skonny do: a) planowania ycia b) przyjmowania tego, co przyniesie Ci los 63. Jeste osob, ktra raczej: a) ma swoje ustalone zwyczaje b) ma swoje kaprysy 64. Masz tendencj do: a) atwego nawizywania znajomo ci b) zachowywania si z rezerw 65. Wiksz rado sprawia Ci: a) wiedza praktyczna b) bdzenie w obokach 66. W literaturze bardziej cenisz: a) dosowno b) metaforyczny jzyk 67. Zazwyczaj jeste bardziej: a) bezstronny b) skonny do wspczucia 68. Jeste typem czowieka, ktry: a) woli sprawiedliwo ni poba liwo b) woli poba liwo ni sprawiedliwo 69. Bardziej pasuje do Ciebie: a) byskawiczne dokonywanie ocen b) odwlekanie ostatecznej oceny 70. Masz skonno do dziaania: a) raczej przemy lanego ni spontanicznego b) raczej spontanicznego ni przemy lanego

R ne instrumenty i r ni muzycy

17

Formularz oceny
Zaznacz wybrane odpowiedzi w odpowiednich kolumnach

Jak podliczy punkty

1. Dodaj wszystkie odpowiedzi, ktre zaznaczye w poszczeglnych kolumnach oznaczonych liter a, i wpisz sumy do odpowiednich pl na dole (tak jak w przykadzie zamieszczonym na nastpnej stronie). To samo zrb dla kolumn oznaczonych liter b. W ka dym z czternastu pl powiniene wpisa odpowiedni liczb.

18

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

2. Przepisz liczb z pola numer 1 znajdujcego si na formularzu oceny do pola numer 1 znajdujcego si poni ej. To samo zrb z polem numer 2. Zwr uwag, e pola o numerach od 3 do 8 s podwjne. Przepisz liczb z pierwszego podwjnego pola poni ej drugiego, tak jak wskazuj strzaki. Dodaj wszystkie pary liczb i wpisz sumy do odpowiednich pl znajdujcych si pod formularzem oceny, tak aby w ka dym polu poni ej formularza znajdowaa si tylko jedna liczba. 3. Uzyskae cztery pary liczb. Zakre l liter znajdujc si poni ej wikszej liczby z ka dej pary (tak jak w przykadzie poni ej). Je li w ktrejkolwiek parze liczby s rwne, zakre l obie litery i napisz poni ej du liter X, ktr tak e zakre l.

R ne instrumenty i r ni muzycy

19

Dziki temu zidentyfikowae swj typ. Powinien to by jeden z poni szych: INFP ENFP INFJ ENFJ ISFP ESFP ISFJ ESFJ INTP ENTP INTJ ENTJ ISTP ESTP ISTJ ESTJ

Je li zamiast dowolnej litery masz X, jeste typem mieszanym. X mo e zastpi ka d z czterech par: E lub I, S lub N, T lub F i J lub P. Dlatego oprcz wymienionych powy ej szesnastu typw istnieje tak e trzydzie ci sze typw mieszanych: XNTP XNTJ XNFP XNFJ XSTP XSTJ XSFP XSFJ EXTP EXTJ EXFP EXFJ IXTP IXTJ IXFP IXFJ ENXP INXP ENXJ INXJ ESXP ISXP ESXJ ISXJ ENTX INTX ENFX INFX ESTX ISTX ESFX ISFX

Kiedy zidentyfikujesz ju swj typ, powiniene przeczyta jego opis, aby stwierdzi, na ile dobrze do Ciebie pasuje. Znajdziesz go na stronie wskazanej w spisie tre ci. Je li w Twoim typie znajduje si X, przeczytaj oba mo liwe opisy. Za my, e osigne jednakowy wynik dla E i J, a Twj typ to XSFJ. Oznacza to, e powiniene przeczyta zarwno opis ESFJ, jak i ISFJ, po czym samodzielnie okre li, ktre elementy poszczeglnych portretw odnosz si do Ciebie. Korzystne jest tak e zaznajomienie si z opisem przeciwnej osobowo ci, aby zobaczy, jak wyglda wiat z innej perspektywy. (Sposb postpowania po przeczytaniu wasnego opisu zale y w du ej mierze od temperamentu. Niektre typy osobowo ci przeczytaj kilka innych charakterystyk, inne natychmiast wrc do lektury gwnego tekstu. Pewne typy nigdy nie przeczytaj wszystkich szesnastu opisw). Jak si wkrtce oka e, typologia jest u yteczna, je li obserwator potrafi rozr ni cztery podstawowe rodzaje temperamentu. Przy czym nie chodzi tu o precyzj w najdrobniejszych szczegach, chocia je li zagbisz si w badania, takie r nice zaczn mie dla Ciebie znaczenie.

20

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

Cztery pary preferencji

Przeczytawszy opis wasnego typu i by mo e kilku innych, zapewne zastanawiasz si, na czym opiera si w klasyfikator temperamentu lub wska nik typw. Co Jung mia na my li, wprowadzajc podzia na ekstrawertykw (E) i introwertykw (I), doznaniowcw (S) i intuicjonistw (N), my licieli (T) i uczuciowcw (F) oraz obserwatorw (P) i oceniajcych (J)?9 Po pierwsze, nale y zaznaczy, e Jung nie twierdzi, e nie istniej typy po rednie. Sdzi on, e ludzie mog by w pewnym stopniu ekstrawertyczni, a w pewnym introwertyczni, mog w pewnym stopniu kierowa si my leniem, a w pewnym swoimi odczuciami, i tak dalej. Po drugie, Jung dopuszcza u danej osoby mo liwo zmiany typu funkcjonowania w ka dej z opozycyjnych par preferencji. Wraz z upywem czasu pewne cechy mog ulec wzmocnieniu lub osabieniu. Niemniej jednak nie wiadomo dokadnie, co Jung rozumia pod pojciem preferencji, poza tym, e z takich lub innych przyczyn wolimy jeden sposb funkcjonowania ni inny. Po trzecie, nie wiadomo, czy owe preferencje s wrodzone, czy te rozwijaj si w przypadkowy sposb w okresie niemowlctwa i dorastania. Jung najprawdopodobniej by zwolennikiem pierwszego pogldu, chocia jego wypowiedzi na ten temat nie s jednoznaczne. Niezale nie od tego, Jung sdzi, e typy funkcjonowania rozwijaj si i staj si wyra niejsze poprzez praktyk. Je li kto korzysta ze swojej intuicji, tym samym j wzmacnia; je li opiera si na uczuciach, staje si wra liwszy. I odwrotnie: je eli dany czowiek nie preferuje my lenia, oceniania lub dowolnej innej cechy, staj si one sabsze i je li mo na tak powiedzie rdzewiej od nieu ywania. Jest to interesujca i by mo e godna przebadania hipoteza. W ka dym razie w typologii Junga najwa niejsze s opisy r nic pomidzy lud mi, ktrzy preferuj inne sposoby dziaania, niezale nie od trafno ci nazw, jakie zostay im nadane.

Powszechnie przyjmuje si, e tylko pierwsze trzy pary pochodz od Junga, a ostatnia para preferencji zostaa dodana przez amerykaskie badaczki Isabel Briggs Myers oraz jej matk, Katharine Cook Briggs przyp. tum.

R ne instrumenty i r ni muzycy

21

Ekstrawersja a introwersja
Czowiek, ktry postrzega innych jako rdo energii, jest przypuszczalnie ekstrawertykiem, podczas gdy czowiek, ktry woli odzyskiwa energi w samotno ci, ma skonno do introwersji. W opisie typw temperamentu ekstrawersj okre la si liter E, natomiast introwersj liter I.

rda nieporozumie
Potrzeba towarzysko ci ekstrawertykw sprawia, e czuj si oni pobudzeni i pozytywnie nastrojeni przez ludzi. Prowadzenie rozmw, spdzanie czasu i wsppraca z innymi pozwalaj im naadowa baterie. Ekstrawertycy czuj si osamotnieni, je li nie maj kontaktu z innymi. Skrajny ekstrawertyk, opuszczajc przyjcie o drugiej nad ranem, jest gotw i na nastpne. Jego baterie z racji licznych interakcji s niemal w stanie przeadowania. Podczas gdy ekstrawertyk potrzebuje kontaktw, introwertyk potrzebuje terytorium. Oznacza to, e jego pragnieniem jest posiadanie przestrzeni: prywatnych miejsc zarwno we wasnym umy le, jak i w otoczeniu. Sprawia on wra enie, jakby czerpa siy z cakowicie odmiennego rda ni ekstrawertyk. Poszukiwanie odosobnionych zaj, praca w ciszy i spokoju, czytanie, rozmy lanie, branie udziau w dziaaniach, ktre anga uj niewiele osb to wszystko aduje jego baterie. Je li skrajny introwertyk wybierze si na przyjcie, po upywie sporej ilo ci czasu powiedzmy p godziny jest skonny wrci do domu. Dla niego zabawa si skoczya. Przy czym nie jest on osobnikiem psujcym imprezy to raczej imprezy psuj mu humor. Introwertyk tak e do wiadcza osamotnienia, ale gdy znajduje si w tumie! Najbardziej samotny czuje si wwczas, gdy jest otoczony przez ludzi, zwaszcza obcych. Niektrzy introwertycy opisuj, e przebywajc w zatoczonej poczekalni na lotnisku lub prbujc si bawi na haa liwej imprezie, dowiadczaj gbokiego poczucia izolacji i chaosu. Nie prbuj przez to sugerowa, jakoby introwertyk nie lubi obcowa z lud mi. Ciesz go kontakty towarzyskie, ale ich nawizanie i utrzymanie stanowi dla niego wysiek, ktrego nie zna ekstrawertyk. Aby odzyska stracon energi, introwertyk musi znale sobie jakie spokojne miejsce i samotne zajcie, co z kolei dla ekstrawertyka jest mczce. Je li ten drugi wybierze si do biblioteki, aby

22

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

poszuka czego w ksi kach, tylko znacznym wysikiem woli bdzie si w stanie powstrzyma od zrobienia sobie po pitnastu minutach przerwy dla mzgu i wdania si w krtk pogawdk z bibliotekarzem. Zupenie przeciwnie postrzega to introwertyk: bdzie rozmawia z innymi osobami tylko tak dugo, na ile pozwol mu wyczerpujce si zasoby energii. Czsto sysz pytanie: Czy ekstrawertyk nie ma w sobie niczego z introwertyka, a introwertyk niczego z ekstrawertyka?. Oczywi cie, e maj. Ale preferowana postawa, czy bdzie to ekstrawersja, czy introwersja, jest zdecydowanie silniejsza. Ta druga bdzie tylko drugoplanowa. Uprzywilejowana postawa stanowi cz wiadomej osobowo ci i odzwierciedla jej cele, wol i dokonania. Drugoplanowa jest tylko cz ciowo u wiadamiana i wychodzi na jaw raczej przypadkowo. Trudniej j zauwa y, przejawia si z mniejsz energi i zazwyczaj jest bardziej prymitywna i nierozwinita. Jung twierdzi, e je li wskutek nacisku ze strony matki dziecko zostanie zmuszone do funkcjonowania wbrew swojej naturze, to w p niejszym yciu mo e to przejawia si r nego rodzaju zaburzeniami i problemami. Ekstrawertycy stanowi okoo trzy czwarte populacji, natomiast introwertycy, zgodnie z badaniami Myers, jedynie jedn czwart10. I rzeczywi cie, towarzyski, spoeczny i przyjacielski temperament cieszy si powszechn aprobat w zachodniej kulturze. Czowiek, ktry ma du potrzeb samotno ci, jest najcz ciej odbierany jako nieprzyja nie nastawiony. Aktywno podejmowana w samotno ci jest postrzegana jako sposb na zabicie czasu w oczekiwaniu na co lepszego, a to co lepszego z zasady wi e si z kontaktami towarzyskimi. W efekcie introwertykw postrzega si jako spoeczne brzydkie kacztka w wiecie zdominowanym przez ekstrawersj. Syszaem nawet histori o matce, ktra go no i stanowczo protestowaa: Moja crka nie jest introwertyczk. Ona jest wspania dziewczyn!. Wielu introwertykw opowiada, e przez znaczn cz ycia kierowali si przekonaniem, e powinni pragn kontaktw towarzyskich. Niestety natury nie da si oszuka, wic byli skazani na los brzydkiego kacztka, ktre nigdy nie zmieni si w abdzia. W efekcie introwertycy wstydz si tego, e pragn mie swoje miejsce, w ktrym mog zyska wytchnienie zgodnie ze swoj najzupeniej uzasadnion potrzeb terytorium.

10

Bradway K., Jungs Psychological Types, Journal of Analitycal Psychology, 1964, nr 9, s. 129 135.

R ne instrumenty i r ni muzycy

23

Kluczowe sowa
Najwa niejsz par sw, ktre odr niaj te dwa typy preferencji, jest towarzysko , w opozycji do terytorialno ci, ale dla ekstrawertyka pocigajca jest tak e szeroko , natomiast dla introwertyka gbia. Inne pojcia, ktre pozwalaj rozr ni midzy tymi osobowo ciami: zewntrzny i wewntrzny, rozlegy i intensywny, interakcja i koncentracja, spora liczba znajomych i ograniczona liczba znajomych, emanowanie energi i zachowanie energii, zainteresowanie zewntrznymi zdarzeniami i zainteresowanie wewntrznymi reakcjami.

Intuicja a doznania
Osoby, ktre maj naturaln skonno do bazowania na informacjach pyncych ze zmysw, najcz ciej opisuj si jako praktyczne, podczas gdy osoby majce tendencj do ufania intuicji widz siebie jako innowatorw. W opisie typu osobowo ci doznawanie okre la si liter S (od angielskiego sensation), natomiast intuicj liter N (poniewa pierwsza litera angielskiego intuition jest ju zastrze ona dla introwersji). Okoo trzech czwartych populacji kieruje si doznaniami zmysowymi, natomiast jedna czwarta wskazuje preferencj dla intuicji11.

rda nieporozumie
Mimo i umiejtno rozr niania ekstrawersji i introwersji odgrywa istotn rol w zrozumieniu samego siebie i innych (zwaszcza tych, ktrzy s nam bliscy), ma ona mniejsze znaczenie ni umiejtno rozr niania midzy podej ciem intuicyjnym a doznaniowym. Jest ono rdem najczstszych wypacze w komunikacji, nieporozumie, oczernie, zniesawie i dyskredytacji. Ta r nica tworzy najszersz przepa midzy lud mi. Wyra nie dostrzega to Kretschmer, ktry t par preferencji okre la jako schizotymi i cyklotymi. Wedug niego schizotymika (ktry kieruje si intuicj) mo na opisywa w kategoriach wra liwo ci lub nieczuo ci oraz wiadomo ci lub nie wiadomo ci, natomiast cyklotomika w kategoriach szcz cia lub smutku

11

Bradway K., Jungs Psychological Types, s. 129 135.

24

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

oraz optymizmu lub pesymizmu. Wedug Kretschmera bya to fundamentalna r nica midzy lud mi, podczas gdy dla Junga stanowia ona jedn z czterech podstawowych. Czowiek, ktry preferuje doznania zmysowe, d y do poznania faktw, wierzy faktom oraz je zapamituje. Jest przekonany o du ej roli do wiadczenia zarwno osobistego, jak i spoecznego i dziki niemu (oraz dziki znajomo ci historii) zdobywa wiedz. Mo na go opisa jako twardo stpajcego po ziemi i zakorzenionego w rzeczywisto ci. Kiedy nawizuje rozmow, interesuje go do wiadczenie rozmwcy oraz jego przeszo . Je li na przykad pracodawca-doznaniowiec przeprowadza rozmow kwalifikacyjn, bdzie pyta kandydatw o do wiadczenie zawodowe. Ta wiedza jest dla niego istotna, poniewa dziki niej czuje, e ma racjonalne podstawy do podjcia decyzji. Z kolei dla pracodawcy-intuicjonisty wiksze znaczenie od przeszo ci kandydata bdzie miaa jego wizja przyszo ci w firmie jak zachowaby si w hipotetycznych sytuacjach, jakie ma propozycje rozwoju firmy lub jak poradziby sobie z konkretnym problemem. Doznaniowcy przyjmuj do wiadomo ci stan faktyczny i na nim opieraj swoje dziaania. Skupiaj si na tym, co naprawd miao miejsce, zamiast zamartwia si tym, co mogo si sta, lub tym, co mo e si wydarzy w przyszo ci. S oni zakorzenieni w rzeczywisto ci, wic w pracy nie toleruj adnych absurdw. Podchodzc do problemu, zazwyczaj potrafi dostrzec najdrobniejsze szczegy, by mo e dlatego, e wychwytuj wzrokiem poszczeglne elementy. Zupenie inaczej zachowuje si intuicjonista, ktrego podej cie polega na przebiegniciu wzrokiem, rzucaniu kilku krtkich spojrze i szerokim ogldzie przedmiotw i ludzi. Czasami zauwa a on jedynie to, co jest zwizane z jego aktualnym zajciem, przegapiajc ca reszt, ktr dostrzega doznaniowiec. Dla doznaniowcw zupenie obcy jest jzyk, ktry inspiruje intuicjonistw. Ci drudzy lubuj si w metaforach i ywych opisach. Czsto oddaj si marzeniom, czytaj poezj, powie ci fabularne i fantastyczne, oraz mog uzna za fascynujce zgbianie znaczenia snw. Intuicjonista zachowuje si tak, jakby by istot pozaziemsk, kosmicznym podr nym zaanga owanym w odkrywanie rzeczywisto ci wykraczajcej poza tera niejszo i przeszo . To, co mo liwe, jest zawsze przed nim i przyciga jego wyobra ni jak magnes. Przyszo ma w sobie powab, ktrego brakuje przeszo ci i tera niejszo ci. Ze wzgldu na to, e intuicjonista nierzadko buja w obokach, cz ciej popenia powa ne bdy w ocenie realiw ni doznaniowiec, ktry zwraca baczniejsz uwag na to, co si dookoa niego dzieje. Dla intuicjonisty

R ne instrumenty i r ni muzycy

25

ycie kryje si za zakrtem, po drugiej stronie gry, tu za lini horyzontu. Godzinami potrafi on rozmy la o mo liwych zdarzeniach. Funkcjonuje w przyszo ci, dostrzegajc rzeczy niewidoczne goym okiem, i czsto doznaje ol nienia. Zdarza mu si nagle znale cao ciowe rozwizanie skomplikowanego problemu, przy czym nie jest w stanie wytumaczy, jak do niego doszed. Takie przebyski intuicji, wizje i przeczucia mog si zdarzy w dowolnej dziedzinie w badaniach technologicznych lub naukowych, w matematyce, filozofii, sztuce czy nawet w yciu towarzyskim. Oczywi cie ludzie typu S tak e miewaj przeczucia, ale nie zwracaj na nie wikszej uwagi. Po kilku latach braku zaufania do wasnej intuicji oraz ignorowania jej podszeptw w procesie podejmowania decyzji, zaczynaj j oni postrzega jako zwyczajne zakcenie. Kar, jak za to pac, jest stopniowe zanikanie gosu wewntrznego. Natomiast ci, ktrzy preferuj wyobra ni intuicjoni ci po du szym czasie lekcewa enia rzeczywisto ci zaczynaj traci z ni kontakt. Intuicjoni ci yj oczekiwaniem. Wszystko, co istnieje, mo na zrobi lepiej lub inaczej, wic jest postrzegane jako tymczasowy przystanek na drodze do rozwoju. W efekcie intuicjoni ci czsto do wiadczaj nieokre lonego niedosytu i zniecierpliwienia. Sprawiaj wra enie, jakby rzeczywisto ich w pewnym sensie nudzia, i nieustannie poszukuj mo liwo ci wprowadzenia zmian i udoskonale. Maj oni tak e skonno do przeskakiwania midzy r nymi zajciami, czsto adnego z nich nie koczc. Jung opisywa intuicjonist jako czowieka, ktry obsiewa pole, lecz zanim cokolwiek zacznie kiekowa, jest ju zajty czym zupenie innym. Zamiast zosta w pobli u, aby zobaczy owoce swoich dziaa, szuka nowych pl, ktre mgby zaora. Korzy ci z jego poprzednich inspiracji czerpie kto inny. Doznaniowcy postrzegaj tak postaw jako zmienn, niepraktyczn i nierealistyczn. Intuicjoni ci z kolei uwa aj doznaniowcw za nudnych i irytujco opornych w dostrzeganiu mo liwo ci, jakie niesie kolejny dzie. Najlepiej to wida w podej ciu do wychowywania dzieci. Rodzic kierujcy si intuicj, szczeglnie gdy jego ma onek podziela ten sposb my lenia, jest zaniepokojony, je li jego dziecko zbyt mao czasu po wica marzeniom i fantazjom lub nie fascynuj go fantastyczne opowiadania i legendy. Tacy rodzice sprawiaj wra enie, jakby chcieli rozwija wyobra ni dziecka przez jej codzienne wykorzystywanie. Bujna wyobra nia stanowi dla skrajnych intuicjonistw najwy sz warto .

26

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

Natomiast rodzic doznaniowiec poczuje si zaniepokojony, je li jego zdaniem dziecko bdzie zbyt wiele czasu po wicao na fantazjowanie. Powinno ono przecie rozwija zmys praktyczny i spdza wikszo czasu na wie ym powietrzu, bawic si, wiczc oraz gdy nieco podro nie pracujc.

Kluczowe sowa
Uwa ne suchanie sw, jakich u ywaj poszczeglni ludzie, mo e zdradzi ich preferencje. Poprzez dobr sownictwa oraz intonacj czowiek zwykle demonstruje przedkadanie pewnych warto ci nad innymi. Na przykad ludzie, ktrzy kieruj si doznaniami (S), zazwyczaj ceni sobie do wiadczenie i mdro przeszo ci oraz chc by realistami, podczas gdy intuicjoni ci (N) najcz ciej du warto przypisuj przeczuciom i wizjom przyszo ci oraz maj skonno do spekulacji. Ludzie o cesze S polegaj na pracy bez wytchnienia, natomiast ludzie o cesze N wiksz wag przypisuj pracy pod natchnieniem. Sowa takie jak: realia, trze we my lenie, rzeczowo , fakty, praktyczno i rozsdek brzmi dla ludzi typu S jak muzyka; sowa takie jak: mo liwo , fascynacja, wizja, fikcja, pomysowo i wyobra nia sprawiaj, e ludziom typu N za wiecaj si oczy.

My lenie a odczuwanie
Ludzie, ktrzy wol podejmowa decyzje bezosobowo, to wedug terminologii Junga my liciele (T), natomiast ci, ktrzy wol indywidualne podej cie, s okre lani jako uczuciowcy (F). Oba sposoby dokonywania wyborw s konieczne i po yteczne. Wszystko jest kwesti komfortu. Niektrzy ludzie czuj si wygodnie, dokonujc bezosobowych, obiektywnych osdw, a indywidualne podej cie jest dla nich nieprzyjemne. Innym z kolei atwiej jest podj subiektywn decyzj, ni by obiektywnym i logicznym. Skrajni uczuciowcy czuj niech do wszelkich sdw, ktre opieraj si na wyznaczonych reguach, postrzegajc tak bezosobowo jako niemal nieludzk. Ludzie o cechach my licieli natomiast emocjonalne decyzje postrzegaj jako zwyczajnie gupie. Ka da osoba potrafi podejmowa oba rodzaje decyzji, co oznacza, e wybr konkretnego sposobu jest kwesti indywidualnych preferencji.

R ne instrumenty i r ni muzycy

27

rda nieporozumie
Sze na dziesi kobiet deklaruje, e woli podejmowa decyzje na podstawie indywidualnego podej cia, a ich zachowanie jest z pewno ci uzasadnione kulturowo. Natomiast sze ciu na dziesiciu m czyzn twierdzi, e preferuje decyzje na podstawie regu, czyli obiektywne i logiczne. Ta r nica midzy pciami ma stosunkowo niewielk warto i nie daje zbyt du ych mo liwo ci przewidywania zachowania. T F to jedyna para preferencji, dla ktrej pe jest czynnikiem r nicujcym, ale w oglnej populacji rozkada si rwnomiernie12. Uczuciowcy twierdz czasami, e my liciele s bezduszni, zimni, zdystansowani, maj serce z kamienia lub lodu oraz e zachowuj si jak intelektuali ci bez krztyny wyrozumiao ci i serdeczno ci. Z drugiej strony my liciele okre laj czasami uczuciowcw jako zbyt mikkich, niezdolnych do stanowczo ci, niezdolnych do zmierzenia si z przeciwno ciami, przesadnie emocjonalnych, nielogicznych, nie cisych oraz jako dyletantw intelektualnych i ludzi, ktrzy maj serce na doni. Zazwyczaj dochodzi do nieporozumie, gdy my liciel lub uczuciowiec zostan zmuszeni do podjcia decyzji w nienaturalny dla siebie sposb w trybie, ktrego nie lubi i w ktrym nie czuj si swobodnie. Na przykad: ona nale ca do typu F nalega, aby jej m my liciel okaza cho troch uczu, podczas gdy on mo e pragn, aby ona przynajmniej raz pokierowaa si logik!. Lecz nie oznacza to bynajmniej, e powinni my nawzajem si oczernia. Uczuciowcy maj przewag nad my licielami, poniewa rozwinli mniej po dan preferencj. Tradycyjne szkolnictwo o wiele bardziej zajmuje si my leniem ni uczuciami. Wynika z tego, e ludzie z naturaln skonno ci do typu F rozwin tak e zdolno T, podczas gdy ludzie, ktrzy preferuj podej cie typu T, nie maj takich samych szans na rozwinicie cech typu F, ktre mog pozosta niemal w stanie pierwotnym. Czasami uczuciowcy s postrzegani jako bardziej wra liwi ni my liciele, lecz nie do koca jest to prawd. I jedni, i drudzy mog zareagowa z t sam intensywno ci emocjonaln, jednak reakcja uczuciowca bdzie bardziej widoczna, w efekcie czego jest postrzegany jako cieplejszy i zdolny do gbszych uczu ni my liciel. Kiedy osoba typu F do wiadcza intensywnych prze y gdy wilgotniej jej rce, dostaje kolorw na twarzy lub blednie,
12

Bradway K., Jungs Psychological Types, s. 129 135.

28

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

gdy jej ciao dr y, serce gwatownie przyspiesza i gdy przestaje wiadomie kontrolowa swoje ciao trudno tego nie dostrzec. Reakcje emocjonalne uczuciowcw potrafi by zara liwe, wic s oni postrzegani jako osoby ciepe. Jednak kiedy intensywnych prze y do wiadcza osoba typu T, jej reakcje nie s a tak oczywiste i nie jest atwo je zauwa y. Z tego powodu my liciele s czsto opisywani jako zimni i pozbawieni uczu, chocia w rzeczywisto ci mog prze ywa rwnie gbokie emocje jak uczuciowcy. Myliciele czsto czuj si zakopotani okazywaniem intensywnych prze y, podczas gdy uczuciowcom sprawia to przyjemno . Interakcja midzy osob typu T i osob typu F nie musi doprowadza do powa nych problemw, je li obie strony rozumiej i szanuj r ne sposoby podejmowania decyzji. Dwoje r nicych si w tej kwestii ludzi mo e si nawzajem uzupenia, co w przypadku innych preferencji mo e by kopotliwe (ekstrawertycy i introwertycy oraz doznaniowcy i intuicjoni ci maj raczej skonno do opozycji ni wspdziaania). Uczuciowiec potrzebuje my liciela, aby zobaczy problem z innego punktu widzenia, i odwrotnie. Je li osoba typu F zrozumie, e osoba T prze ywa gbokie, chocia nie zawsze widoczne emocje, a osoba typu T uzmysowi sobie, e osoba F potrafi my le logicznie, mimo i rzadko daje temu wyraz, nieporozumienia midzy nimi zaczn zanika.

Kluczowe sowa
Osoby preferujce bezosobowy sposb podejmowania decyzji (ludzie typu T) ceni sobie sowa takie jak: obiektywno , zasady, polityka, prawo, cise kryteria i stanowczo , natomiast osoby, ktre decyduj, biorc pod uwag wpyw decyzji na siebie i innych (ludzie F), pozytywnie reaguj na sowa takie jak: subiektywno , moralno , warto ci spoeczne, okoliczno ci agodzce, za ye stosunki i perswazja. My liciele maj skonno do bezosobowego podej cia, podczas gdy uczuciowcy wol radzi sobie z prac i lud mi w bardziej osobowy sposb. Poza tym my liciele lubi brzmienie sw: sprawiedliwo , kategorie, standardy, krytyka, analiza i przydzielanie, natomiast dla uczuciowcw mio brzmi sowa: ludzki, harmonijny, dobry lub zy, oraz wspieranie, wspczucie i po wicenie. Osoba typu T preferuje obiektywne kryteria i zazwyczaj potrafi dobrze uzasadni wasne stanowisko, prbujc przekona kogo do swojego punktu widzenia raczej za pomoc logiki ni odwoywania si do emocji. Osoba typu F ma z kolei talent do perswazji i podejmuje decyzje, uwzgldniajc ich wpyw na poszczeglne jednostki w otoczeniu.

R ne instrumenty i r ni muzycy

29

Ocenianie a obserwowanie
Wolisz rozwiza spraw do koca, czy zachowa wszystkie potencjalne mo liwo ci? Je li wybrae zaatwianie spraw do koca, przypuszczalnie jeste typem oceniajcym (J). Natomiast je li wolisz zachowa wszystkie mo liwo ci, zapewne jeste obserwatorem (P). Osoby typu J czuj gwatown potrzeb rozwizania i nie s w stanie odpocz, dopki nie podejm wi cych decyzji. Osoby typu P z kolei s raczej niechtne podejmowaniu decyzji, wci szukajc nowych danych, ktre j uzasadniaj. W efekcie osoba typu P, podejmujc decyzj, jest nerwowa i niespokojna, podczas gdy osoba typu J w tej samej sytuacji bdzie do wiadcza spokoju i satysfakcji. Oceniajcy maj skonno do ustanawiania nieprzekraczalnych terminw i traktowania ich ze mierteln powag, oczekujc od innych tego samego. Obserwatorzy natomiast postrzegaj takie terminy mniej wicej tak jak budzik, ktry kiedy zacznie dzwoni mo na atwo przeczy w funkcj drzemki. Dla nich nieprzekraczalny termin jest sygnaem, e nale y si zabra za wykaczanie projektu. Czasami mo na zaobserwowa ciekawe zjawisko w sytuacji, gdy osoba typu P ma wyznaczone terminy przez zwierzchnika i musi je przekaza swoim podwadnym. Najwyra niej nie wierzc, e jej podwadni potraktuj spraw powa nie, czuje si zaniepokojona i ma tendencj do wyznaczania im wczeniejszych, fikcyjnych terminw. W tej samej sytuacji osoba typu J przekazuje podwadnym rzeczywiste daty, oczekujc, e wszystko zostanie wykonane na czas. atwo dostrzec r nic midzy oceniajcymi a obserwatorami, zwaszcza w przypadku skrajnych postaw. Trudno jednak okre li, jak rozumia te terminy Jung. Ocenianie mogo oznacza wyciganie wnioskw, natomiast obserwowanie bycie uwa nym, ale taka definicja tumaczy niejasne pojcia za pomoc rwnie niejednoznacznych. Na szcz cie wskazane przez Junga r nice w zachowaniu s niezale ne od tych spekulacji, wic opis typw preferencji w aden sposb nie traci na tej niejednoznaczno ci.

30

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

rda nieporozumie
W oglnej populacji preferencje do oceniania i obserwowania rozkadaj si mniej wicej po poowie13. Ta r nica mo e by rdem irytacji w zwizkach, poniewa osoby typu J naciskaj na podjcie decyzji, natomiast osoby typu P wol si wstrzyma, aby poszuka jeszcze dodatkowych danych lub innych mo liwo ci. Na dodatek samo znaczenie nazw oceniajcy i obserwator jest czsto niewa ciwie rozumiane. Oceniajcy jest postrzegany jako skonny do wydawania sdw, a obserwator jako kto spostrzegawczy. W rzeczywisto ci ludzie typu J wcale nie maj wikszej skonno ci do oceniania ni ludzie typu P. Analogicznie ludzie typu P nie s bardziej spostrzegawczy ni ludzie typu J. Trafniejsze rozr nienie opisuje oceniajcych jako osoby cenice sobie doprowadzanie spraw do koca, natomiast obserwatorw jako osoby, ktre lubi zachowywa peni mo liwo ci. Wszyscy oceniajcy niezale nie od pozostaych preferencji podzielaj nastawienie do pracy i rozrywki, ktre jest zupenie inne ni nastawienie obserwatorw. Ludzie typu J sprawiaj wra enie, jakby ich praca bya dla nich priorytetem. Oznacza to, e najpierw trzeba j wykona, a dopiero potem mo na odpocz lub si rozerwa. Taka perspektywa ma wpyw na sposb, w jaki zabieraj si oni do pracy. Solidnie si przygotuj, wykonaj to, co nale y, i posprztaj po sobie tylko dlatego, e uwa aj to za konieczne. Ale obserwatorzy wcale tak nie uwa aj. Oni z kolei niezale nie od pozostaych preferencji wydaj si najwy ej ceni rozrywk. Maj wiksz skonno do zabawy i s mniej powa ni ni oceniajcy. Aby odpocz lub si czym rozerwa, niekoniecznie trzeba najpierw dokoczy rozpoczt prac. Je li praca nie ma wyra nie wyznaczonych granic (na przykad zwyke przygotowania, konserwacja lub sprztanie), osoba typu P atwo si zniechca lub znajduje sobie inne zajcie. Kadzie ona wikszy nacisk ni osoba typu J na to, aby wykonanie zadania sprawiao przyjemno . Mo na powiedzie, e obserwatorzy s nastawieni na proces, podczas gdy oceniajcy na wynik. Osoby typu J oraz typu P czsto si krytykuj, szczeglnie w pracy. Od ludzi typu J mo esz usysze, e osoby typu P s niezdecydowane, powolne, oporne, krytyczne, wykrtne oraz e ruszaj si jak muchy w smole, nie maj celu, zmierzaj donikd i blokuj decyzje.
13

Bradway K., Jungs Psychological Types, s. 129 135.

R ne instrumenty i r ni muzycy

31

Osoba typu P natomiast wpada czasem w irytacj, poniewa czuje si naciskana i popdzana przez czowieka typu J, ktry jej zdaniem niepotrzebnie si spieszy, przejawiajc bezsensown tendencj do wycigania pochopnych wnioskw. Obserwator mo e twierdzi, e oceniajcy podejmuj nierozsdne decyzje, a przy tym s przesadnie skupieni na zadaniach, sztywni i nieelastyczni, arbitralni, nakrceni i nakrcajcy innych oraz wywieraj nacisk na siebie i innych i przesadzaj z po piechem w planowaniu i podejmowaniu decyzji. Irytacja spowodowana cudz preferencj zazwyczaj zanika, gdy obie strony przestudiuj nawzajem swoje zachowania. Dla wikszo ci ludzi owe r nice s fascynujce i inspirujce. Wraz z pogbianiem ich rozumienia coraz atwiej przychodzi im uwzgldnianie innego sposobu dziaania.

Kluczowe sowa
Wyra enia, ktre dobrze brzmi dla osb typu J, to: rozstrzygnicie, decydowanie, ustalenie, planowanie z wyprzedzeniem, kierowanie wasnym yciem, zamknicie, dokonywanie wyborw, zaprojektowanie, zrealizowany, rozstrzygnity, dopicie na ostatni guzik, pilne zadanie, nieprzekraczalny termin oraz energiczne zabranie si do pracy. Z kolei dla obserwatorw lepiej brzmi wyra enia: oczekiwanie, zbieranie dodatkowych danych, elastyczno , dostosowanie si do przebiegu procesu, czekanie na rozwj wydarze, utrzymywanie otwartych mo liwo ci, poszukiwanie skarbu, niedookrelenie, rozpoczty, tymczasowy, wszystko si oka e, mamy mnstwo czasu, jaki termin? oraz po yjemy, zobaczymy. Podsumowujc, cztery pary preferencji mo na scharakteryzowa przez pary sw i wyra e: E (75% populacji) Potrzeba towarzystwa Interakcja Zewntrzny Szeroko Rozlego Spora liczba znajomych Emanowanie energi Zainteresowanie zewntrznymi zdarzeniami I (25% populacji) Potrzeba terytorium Koncentracja Wewntrzny Gbia Intensywno Ograniczona liczba znajomych Zachowanie energii Zainteresowanie wewntrznymi reakcjami

32

ZROZUM MNIE, PROSZ}. CHARAKTERY I TYPY TEMPERAMENTW

S (75% populacji) Do wiadczenie Przeszo Realizm Praca bez wytchnienia Realia Stpanie po ziemi Rzeczowo Fakty Praktyczno Rozsdek T (50% populacji) Obiektywno Zasady Polityka Prawo ci le okre lone kryteria Stanowczo Bezosobowe podej cie Sprawiedliwy Podzia na kategorie Standardy Krytyka Analiza Przydzielanie J (50% populacji) Rozstrzygnicie Decydowanie Ustalenie Planowanie z wyprzedzeniem Kierowanie wasnym yciem Zamknicie Dokonywanie wyborw Zaprojektowanie Zrealizowany

N (25% populacji) Przeczucie Przyszo Spekulacje Praca pod wpywem natchnienia Mo liwo ci Gowa w chmurach Wizjonerstwo Fikcja Pomysowo Wyobra nia F (50% populacji) Subiektywno Moralno Warto ci spoeczne Okoliczno ci agodzce Za ye stosunki Perswazja Osobowe podej cie Ludzki Harmonia Dobro lub zo Wspieranie Wspczucie Po wicenie P (50% populacji) Oczekiwanie Zbieranie dodatkowych danych Elastyczno Dostosowanie si do przebiegu procesu Czekanie na rozwj wydarze Utrzymywanie otwartych mo liwo ci Poszukiwanie skarbu Niedookre lenie Rozpoczty

R ne instrumenty i r ni muzycy

33

Rozstrzygnity Dopicie na ostatni guzik Pilne zadanie Nieprzekraczalny termin! Energiczne zabranie si do pracy

Tymczasowy Wszystko si oka e Mamy mnstwo czasu Jaki termin? Po yjemy, zobaczymy

W tym rozdziale zajmowali my si zgbianiem czterech typw preferencji opierajcych si na koncepcji Junga, ktre pozwalaj na wyr nienie szesnastu typw osobowo ci. Aby wykorzysta ten podzia w celu zrozumienia innych i przewidywania ich zachowa, powiniene zaznajomi si z wszystkimi szesnastoma. Do trudne zadanie. Prawdziwa u yteczno tego podziau nie polega jednak na uczeniu si na pami wszystkich opisw, ale na zrozumieniu ich podstaw, czyli teorii temperamentw. Wszystko wskazuje na to, e nadal mamy do czynienia z czterema temperamentami, tak jak wieki temu stwierdzi Hipokrates, a bardziej wspcze nie Spranger. W nastpnym rozdziale przyjrzymy si bli ej tej teorii.