Tytu oryginau: YOU: Having a Baby: The Owners Manual to a Happy and Healthy Pregnancy Tumaczenie: Joanna Krzemie-Rusche

Skad: Ewa Galczak ISBN: 978-83-246-3585-6 Copyright 2009 by Michael F. Roizen, M.D., and Oz Works, LLC Originally published by Simon & Schuster, Inc. Polish edition copyright 2012 by Helion S.A. All rights reserved. All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from the Publisher. Wszelkie prawa zastrzeone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie caoci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metod kserograficzn, fotograficzn, a take kopiowanie ksiki na noniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki wystpujce w tekcie s zastrzeonymi znakami firmowymi bd towarowymi ich wacicieli. Autor oraz Wydawnictwo HELION dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksice informacje byy kompletne i rzetelne. Nie bior jednak adnej odpowiedzialnoci ani za ich wykorzystanie, ani za zwizane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponosz rwnie adnej odpowiedzialnoci za ewentualne szkody wynike z wykorzystania informacji zawartych w ksice. Drogi Czytelniku! Jeeli chcesz oceni t ksik, zajrzyj pod adres http://septem.pl/user/opinie/twocia Moesz tam wpisa swoje uwagi, spostrzeenia, recenzj. Wydawnictwo HELION ul. Kociuszki 1c, 44-100 GLIWICE tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63 e-mail: septem@septem.pl WWW: http://septem.pl (ksigarnia internetowa, katalog ksiek)
Kup ksik Pole ksik Oce ksik Ksigarnia internetowa Lubi to! Nasza spoeczno

Printed in Poland.

spis Treci

Wprowadzenie: Hej! Spodziewasz si dziecka? Nasz test ciowy: kwiz o jakoci ycia

7
14

cz i:
Rozdzia 1.

TY-ologia: Jak z 2 powsTaJe 1

Geny, nasze geny. Nowe odkrycia genetyki mwi nam, jak naprawd powstaje dziecko Odywianie. Subtelna rola oyska w odywianiu Twojego dziecka
25

Rozdzia 2.

46

cz ii: TY masz wpYw na swoJe dziecko

Rozdzia 3. Je za dwoje czy dla dwojga? Kiedy masz ochot pore wszystko albo w ogle nic nie je Waga urodzeniowa. Co zrobi, eby dziecko nie urodzio si ani zbyt pulchne, ani zbyt wychudzone Przy zdrowych zmysach. Fascynujcy wiat zmysw a zdumiewajcy rozwj mzgu
67

Rozdzia 4.

87

Rozdzia 5.

108

cz iii: Jak dziecko wpYwa na ciebie

Rozdzia 6. Rozdzia 7. Twj ciarny mzg. Jak radzi sobie ze stresem, spa lepiej i odnale siebie Porozmawiajmy o seksie. W jaki sposb zmiany hormonalne mog Ci wywin niezy numerek
133 162

Kup ksik

Pole ksik

Rozdzia 8.

Cielesne przypadoci. Jak poradzi sobie z nieprzyjemnymi, uciliwymi i czasem gronymi skutkami ubocznymi ciy

182

cz iV: TY wYdaJesz dziecko na wiaT

Rozdzia 9. Twj pord. Podaj wasn ciek przygody, jak jest pord i narodziny Twojego dziecka Na dobry pocztek. Wyzwania i radoci pierwszego miesica po porodzie Plan lotu przez ci. Co moesz zrobi, eby bezpiecznie wyldowa i dowie dziecko do celu Twj ciowy Narzdziownik. Co moesz zrobi dla zdrowia wasnego i dziecka NARZDZIOWNIK. CZ 1. wiczenia fizyczne NARZDZIOWNIK. CZ 2. Wybr opieki medycznej NARZDZIOWNIK. CZ 3. Wskazwki dotyczce lekw i toksyn NARZDZIOWNIK. CZ 4. Przygotowanie domu na przyjcie dziecka NARZDZIOWNIK. CZ 5. Ciowe przepisy dla tatusiw NARZDZIOWNIK. CZ 6. Tylko dla tatusiw
207

Rozdzia 10. Rozdzia 11.

237 264

Rozdzia 12.

287

288 308 312 316 320 338 341 345 353 374 378 380

Dodatki Zacznik 1. Twj plan przedciowy Zacznik 2. Podno Zacznik 3. Szczepienia Zacznik 4. Podstawowe informacje o wczeniakach i ciach mnogich Zacznik 5. Skala depresji poporodowej Zacznik 6. Tabela redniej wielkoci i masy podu w poszczeglnych tygodniach ciy Skorowidz 6 Spis treci
Kup ksik

383
Pole ksik

Rozdzia 3.

Je za dwoje czy dla dwojga?

Kiedy masz ochot pore wszystko albo w ogle nic nie je

ojawienie si na wiecie dziecka nagle czyni z nas specw od matematyki. Mamy sporo do czynienia z mnoeniem (8 pieluch dziennie przez dwa i p roku daje 7 tysicy przewija na jedno dziecko). Jest cae mnstwo dzielenia (ja wykpi j dzisiaj, a ty jutro). No i niestety zmuszeni jestemy wykonywa a nazbyt duo odejmowania (siedem godzin snu w nocy minus trzy karmienia rwna si przynajmniej jeden skonany rodzic). Mimo to wielu z nas popenia straszliwy bd w podstawowym ciowym rwnaniu. Ot kiedy zachodzisz w ci i zaczynasz myle o odywianiu, instynktownie albo cakiem wiadomie kalkulujesz w ten sposb: moje potrzeby ywieniowe plus potrzeby ywieniowe dziecka rwna si: Zaraz zjem kanapk z tuczonymi ziemniakami i serem. Ale nie jedn, tylko dwie. Najlepiej od razu umwmy si, tu i teraz, e w tej chwili powiedzenie jedz za dwoje niczym zuyta pielucha jednorazowa lduje w Twoim mylowym odpowiedniku kosza na mieci i go stamtd pod adnym pozorem nie wycigamy. Jeli podejdziemy do sprawy naukowo i obliczymy ilo kalorii potrzebn nam do wyhodowania zdrowego dziecka, bardziej precyzyjn wskazwk dla kobiet ciarnych bdzie powiedzenie jedz za 1,1. (adnie brzmi, prawda?) Innymi sowy, kiedy jeste w ciy, musisz spoywa tylko o 10% kalorii wicej, ni jadaby normalnie, utrzymujc sta wag. Zaraz wyjanimy, co ta liczba oznacza w praktyce. Nastpnie powiemy Ci, w jaki sposb moesz sobie poradzi z dwiema skrajnociami ywieniowymi: chwilami, kiedy masz ochot pochon
Kup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 67

Pole ksik

zawarto caej lodwki i kiedy jest Ci tak niedobrze, e jedzenie jest ostatni rzecz, na ktr miaaby ch. Chodzi o to, eby zachowa rwnowag. Z jednej strony musisz zapewni dziecku wystarczajc liczb kalorii i skadnikw odywczych, z drugiej natomiast musisz pilnowa, aby nie utopi oyska i dziecka w tuszczu, bo miaoby to negatywny wpyw na jego zdrowie. Spraw komplikuje fakt, e Twoje samopoczucie moe nie by zsynchronizowane z potrzebami organizmu. Kiedy jest Ci niedobrze i nie masz ochoty na jedzenie, moesz wanie tego jedzenia potrzebowa. Ale kiedy umierasz z godu i bierze Ci ochota na pizz, to najwyszy czas, eby wyhamowa. Jak zapewne pamitasz z naszych wywodw na temat oyska, praktycznie wszystko, co spoywa matka, spywa do dziecka. Zaznajomiwszy si ze wstpem do epigenetyki, wiesz ju, e Twoje postpowanie w ciy wywiera wpyw na zdrowie dziecka nie tylko w macicy, lecz take w jego dorosym yciu. Coraz wicej bada naukowych wskazuje, e choroby i zaburzenia wystpujce w wieku dorosym, takie jak nadcinienie, otyo i cukrzyca (a nawet sabo do salami), maj powizanie ze zymi nawykami ywieniowymi matki w czasie ciy. Naszym zdaniem to nie przypadek, e wystpuje coraz wicej ci cesarskich, komplikacji porodowych i wad wrodzonych, podczas gdy nawyki ywieniowe spoeczestwa mona oceni na minus 37 w skali od 1 do 10. To wanie dlatego w tym rozdziale, jak i w caej ksice, podkrelamy rol odywiania, dziki ktremu Ty funkcjonujesz, a dziecko prawidowo przygotowuje si do przyjcia na wiat.

Pilnowanie wagi a zachcianki w czasie ciy

Pewnie jeszcze si zastanawiasz, skd u licha wzilimy tak dziwn liczb jak 1,1. No i niby jak jeste w stanie si upilnowa, by nie przekroczy tego 0,1? Na szczcie caa sprawa jest do prosta. Zgodnie z wynikami bada oto, jak prezentuje si zwikszenie zapotrzebowania na kalorie w czasie ciy. Oglnie staraj si zwikszy spoycie kalorii tylko o okoo 10%. W pierwszym trymestrze oznacza to dodanie do normalnej dziennej liczby kalorii, ktr powinna spoywa, okoo 100 kalorii co odpowiada dodatkowej szklance mleka odtuszczonego. W drugim trymestrze normaln dzienn dawk kalorii zwikszamy o 250, czyli odpowiednik zdrowego podwieczorku w postaci dziesiciu orzechw woskich i jabka. W trzecim trymestrze normaln dzienn dawk kalorii zwikszamy o 300 kalorii, co odpowiada trzem porcjom owocw. Teraz wyjanijmy sobie par spraw. Podane powyej iloci dodatkowych kalorii traktuj jedynie jako wytyczne, gdy na co dzie iloci te mog si midzy sob rni. Bd by moe takie dni, e z powodu mdoci lub wyczerpania Twoje spoycie kalorii spadnie poniej normy. Bdzie dobrze, jeli przez wikszo czasu bdziesz si miecia w dopuszczalnych granicach. Dlaczego? Poniewa liczy si efekt utrzymanie zdrowej wagi przez ca ci, co zapewni Ci dobre samopoczucie, a Twemu dziecku jak najlepsze rodowisko rozwoju. 68 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy
Kup ksik Pole ksik

Oczywicie w kategoriach wagowych ten efekt zalee bdzie od Twojej wagi przed ci. Cho w wikszoci przypadkw wcale nie jestemy fanami stosowania wag1, to jednak w czasie ciy urzdzenie to okazuje si przydatne dla celw kontrolnych. Zamiast pieczoowicie liczy kalorie, przy swoich codziennych decyzjach ywieniowych kieruj si lepiej wynikami waenia (spadkami i przyrostami wagi). Ponisza tabela podaje przyblione wartoci przyrostw wagi w czasie ciy (tylko jednej trzeciej kobiet udaje si zmieci w tych granicach, wic staraj si kontrolowa postpy). Charakterystyka Twojego ciaa
Niedowaga przed ci (wskanik BMI* poniej 18,5 kg/m2) Normalna waga przed ci (wskanik BMI pomidzy 18,5 a 24,9 kg/m2) Nadwaga przed ci (wskanik BMI pomidzy 25 a 29,9 kg/m2) Otyo przed ci (wskanik BMI 30 kg/m2 lub wyszy) Cia bliniacza

Przyrost wagi w poszczeglnych trymestrach (kg)

I: 2 3 II: 6 9 III: 4,5 6 I: 2 3 II: 4,5 6 III: 4,5 7 I: 1 2 II: 3,5 6 III: 2 3,5 I: 1 2 II: 2 3,5 III: 2 3,5 I: 2 3 II: 8 10 III: 5,5 7

czny przyrost wagi w ciy (kg)

12,5 18

11 16

6,5 11,5

59

15,5 20

Aby obliczy swj wskanik wagi BMI, naley podzieli mas ciaa podan w kilogramach przez kwadrat wysokoci podanej w metrach. Moesz te skorzysta z wykresu znajdujcego si poniej i tam znale swj zakres wagowy.

W wikszoci przypadkw dodatkowe kilogramy przybywaj gwnie w drugim i trzecim trymestrze, a najmniej w pierwszym. We wczesnej ciy wikszo przyrostw wagowych dotyczy Twojego organizmu, a nie dziecka. Przykadowo zwiksza si ilo krwi w celu zapewnienia dostaw skadnikw odywczych do podu przyrost ten wyniesie mniej wicej dwa kilogramy i zakoczy si na pocztku drugiego trymestru.
1

W normalnych okolicznociach nie tyle sama liczba kilogramw, ile obwd talii pozwala przewidzie problemy zdrowotne, ale jak si atwo domyli, nie bdzie on wiarygodny w przypadku kobiety szukajcej w sklepach spodni typu ogrodniczki.
Kup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 69

Pole ksik

Z kolei pod koniec ciy na wadze bdzie przybiera dziecko, i to w tempie okoo 200 gramw tygodniowo. Twoje ciao bdzie ulega zmianom, a przyNiektre szczciary maj tak dobre geny, e wchorosty wagi z tygodnia na tydzie bd dz w swe przedciowe ubrania niemal od razu rne. Wane, aby kontrolowaa swoj po porodzie, ale wikszoci kobiet potrzeba wiwag raz lub dwa razy w tygodniu. cej czasu na pozbycie si ciowych kilogramw. Najlepiej jeli przyrost wagi jest reguSkoro przybranie na wadze zajo Ci dziewi mielarny wszelkie due zmiany zarwno sicy, na jej zrzucenie daj sobie tyle samo czasu. w gr, jak i w d mog by oznak Pamitaj, e karmienie piersi to wietny sposb jakich anomalii. na pozbycie si zapasw tuszczu, cho czas karOczywicie cia to nie jest wamienia to niekoniecznie dobry czas na odchudzanie ciwy czas na diet odchudzajc, ale (wicej na ten temat w rozdziale 10.). na pewno warto si zastanowi, gdzie gromadz si Twoje zapasy. O wiele lepiej si dzieje, jeli tuszcz odkada Ci si na udach, poniewa taki tuszcz jest o wiele bogatszy w kwasy tuszczowe omega-3 (ktrych potrzebuje dziecko), natomiast tuszcz gromadzcy si na brzuchu moe prowadzi do opornoci insulinowej. Tymczasem podany jest stan odwrotny (czyli wraliwo insulinowa), ktry umoliwia dziecku uzyskanie maksymalnej iloci energii. Cho nie jeste w stanie zoy zaalenia na swj

Jak si pozby niemowlcego tuszczyku

70 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

Kup ksik

Pole ksik

kod genetyczny i wybra miejsca, gdzie ma si odkada tuszcz, moesz wykorzysta t wiedz i odpowiednio dostosowa swoje zachowanie. Jeli przed zajciem w ci miaa figur jabka (tzn. wicej nadprogramowych kilogramw miecio si w Twojej talii ni w udach), sprbuj przeciwdziaa moliwym skutkom oddziaywania niebezpiecznego tuszczu brzusznego na organizm. Poniewa otyo brzuszna powoduje oporno insulinow, zalecamy, aby w czasie ciy staraa si kontrolowa swoj wag i utrzyma j w dolnym zakresie Twojego indeksu BMI, co pozwoli obniy ryzyko dalszej opornoci insulinowej Faktoid: S kobiety, ktre w czasie ciy i jej objawienia si w postaci cukrzycy produkuj tak nadmierne iloci liny, e mog ciarnych (wicej na ten temat na i w zawody z buldogiem. Biedulki maj stronie 92). Ponadto znaczce przybietak potrzeb odpluwania tej liny, e musz ranie na wadze we wczesnej ciy ma nosi ze sob kubek. Nie s w stanie jej zy wpyw na rodowisko metaboliczne poyka po pierwsze dlatego, e jest jej podu. Daje mu to do zrozumienia, za duo, a po drugie, e moe ona wywoywa e gromadzisz zapasy przed nadchomdoci. Wraz ze lin kobiety te trac tak dzcym godem, i znaczco zwiksza duo wodorowglanw, i zostaje zakcona ryzyko porodu przedwczesnego. rwnowaga kwasowo-zasadowa w ich Twoim nadrzdnym celem jest organizmie. Pomocne moe by stosowanie zapewnienie wystarczajcego przyrogumy do ucia, mity i landrynek, a take stu wagi potrzebnego do zbudowania plastrw transdermalnych ze skopolamin. niezbdnej dziecku infrastruktury (oysko, macica, piersi itd.), ale nie w takim stopniu, eby ludzie pytali, czy ju jedziesz do szpitala, podczas gdy to dopiero pity miesic. Mwisz, e atwo si mwi, ale jak masz tego dokona? Zaraz wytumaczymy Ci, skd to si bierze. W ciy czeka Ci wiele sprzeczek (jak chociaby w kwestii wyboru modelu eczka i czy aby na pewno to drugie imi jest konieczne), ale szczeglnie jedna z nich ma dla Ciebie yciowe znaczenie. Sprzeczka ta ma miejsce gdzie w gbi Twego mzgu. Krtko mwic, o Twoim apetycie decyduje komunikacja prowadzona pomidzy dwoma hormonami wicymi si z uczuciem godu: leptyn i grelin. Jeli czytaa ju w innych ksikach o kontrolowaniu obwodu talii, pewnie ju wszystko o nich wiesz, ale nie zaszkodzi powtrzy jeszcze raz, eby przypomnie sobie, jak dziaa mechanizm powstawania godu i jak sobie z nim radzi. Nasza kochana leptyna, biako wydzielane przez tuszcz (tak, tkanka tuszczowa to nie tylko przechowalnia zapasw, to ywy twr wydzielajcy midzy innymi leptyn), pomaga hamowa apetyt, a ostatnie badania wskazuj, e moe ona rwnie przyczynia si do rozwoju nadcinienia ciowego. Grelina, ten gremlin wrd hormonw, budzi u Ciebie ch do jedzenia, wywoujc burczenie w brzuchu (zobacz rysunek 3.1). Obydwie zawodniczki wagi cikiej tocz ze sob wieczn neuroKup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 71

Pole ksik

Rysunek 3.1. Oto dwa hormony w najwikszym stopniu odpowiedzialne za panowanie nad godem: nasza superbohaterka leptyna i wystpujca w roli szwarccharakteru grelina. Niezdrowe jedzenie nie hamuje wydzielania greliny, przez co tworzy si bdne koo hedonistycznego obarstwa. Jeli nauczysz si zwiksza poziom leptyny poprzez spoywanie zdrowych pokarmw, bdzie to nokaut w walce pomidzy skonanym odkiem a dnymi dozna kubkami smakowymi.

Walka o arcie

72 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

Kup ksik

Pole ksik

Co mieci si w Twoim brzuchu?

Kiedy podliczasz przyrosty wagi w czasie ciy, mylisz pewnie, e wikszo tej dodatkowej masy to dziecko lub tuszczyk zgromadzony po ostatniej wyerce. Wcale nie. Oto, jak mniej wicej rozkada si przecitny trzynastokilogramowy przyrost wagi w ciy:

Dziecko: 3,5 kg oysko: 0,5 kg Macica: 1 kg Pyn owodniowy: 1 kg Piersi: 0,5 kg Krew: 2 kg Tuszcz: 2 kg Pyn tkankowy: 2,5 kg Razem: okoo 13 kg

logiczn walk o przewag. A co si dzieje, kiedy ktra z nich zwycia? Twj mzg moe otrzyma zasadniczo dwa sygnay: albo jeste godna i masz ochot schrupa ca paczk patkw czekoladowych2, albo jeste syta i zamiast do lodwki wolaaby i na spacer bd odda si rozmylaniom o przyszoci i o tym, ktry proszek do prania jest najlepszy na plamy po soczku marchewkowym. Wbrew temu, co sdzi wikszo ludzi, silna wola nie decyduje o uczuciu godu w takim stopniu jak komunikaty wysyane do mzgu przez wspomniane hormony. Grelina dziaa krtkodystansowo wysya sygnay dwa razy na godzin, kuszc Ci i cignc w kierunku spiarni, podczas gdy dziaanie leptyny jest dugodystansowe. Jeli bdziesz potrafia wzmocni sygnay leptyny, nauczysz si ignorowa kusicielskie zapdy greliny, dziki czemu zyskasz kontrol nad godem i tym samym grob niekontrolowanego wzrostu wagi w ciy.
A najlepiej to, co jest w rodku.
Kup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 73

Pole ksik

Potrzebujesz wicej dowodw na to, e mieciowe jedzenie jest niezdrowe? I do tego uzalenia? Naukowcy przeprowadzili badanie na szczurach, w ktrym jedn grup szczurw karmiono normalnym jedzeniem, a drug normalnym i mieciowym. Szczury, ktrym zasmakowao mieciowe jedzenie, poary go o 40% wicej wagowo i pochony o 56% wicej kalorii w porwnaniu ze szczurami jedzcymi normalnie. Co gorsza, potomstwo arocznych szczurw take ulubio sobie mieciowe jedzenie, jado go wicej i tyo bardziej ni normalne szczurztka. Reasumujc, jeli chcesz mie spane dzieci, karm si mieciowym jedzeniem w czasie ciy.

Faktoid:

Faktoid: Jednym z powodw, dla ktrych

moesz odczuwa lekki gd w czasie ciy, jest fakt, e regulujca uczucie godu leptyna jest nieco wyciszona w czasie ciy. Receptory mzgowe staraj si stumi substancje chemiczne tumice gd przez co robisz si bardziej godna chcc tym samym zapewni dziecku wystarczajce dostawy skadnikw odywczych.

biako zwierzce Twj mzg wyda pani ma ju do. W normalnych okolicznociach jeste w stanie utrzyma obydwa te hormony w rwnowadze i tym samym utrzyma swoj wag w ryzach poprzez jedzenie przetworzonych jak najmniej, odywczych pokarmw. Problem w tym, e stan ciy oznacza szalestwo hormonw, co ma wpyw na Twj apetyt, i to czasem taki, e w yciu by si nie spodziewaa. Wemy chociaby zachcianki, ktre dopadaj trzy czwarte ciarnych. Cho przed ci miaa bzika na punkcie zdrowej ywnoci, teraz masz ochot na frytki pywa74 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy
Kup ksik Pole ksik

Ach, jak by to byo mio, gdyby tak mona byo pogrzeba w mzgu i przestawi jak dwigni, dziki ktrej leptyna miaaby wiecznie zielone wiato, a grelina nie dochodziaby do gosu! Okazuje si, e mamy moliwo wczania i wyczania zarwno greliny, jak i leptyny poprzez spoywane przez nas pokarmy. Poszczeglne pokarmy po dotarciu do ukadu pokarmowego i dalej do krwiobiegu wywouj reakcje chemiczne, ktre mog nasili albo osabi dziaanie leptyny i greliny. Przykadowo fruktoza, ktra znajduje si w syropie kukurydzianym oraz w diabelsko zdradliwych produktach typu sodzone napoje i niskotuszczowe sosy do saatek, moe spowodowa, e Twoje sensory w ogle nie dostan adnej wiadomoci od leptyny. Wynika to std, e wiele spord wysokoprzetworzonych produktw ywnociowych spotykanych na rynku to hochsztaplerzy nasz mzg po prostu nie postrzega ich jako ywno. Skutek: poziom leptyny spada, wzrasta poziom greliny, a Ty sigasz po czwartego kabanosa. Ale kiedy bdziesz je prawdziwe jedzenie orzechy, warzywa, pieczywo penoziarniste oraz chude organizmowi rozkaz: zamykamy interes, ta

Dziwne zachcianki
Mylisz, e Twoja chtka na deser lodowy ze ledziem jest, no, nieco dziwna? To jeszcze nic w porwnaniu z zachciankami innych kobiet. Kobiety cierpice na przypado nazywan aknieniem spaczonym maj ochot zjada takie rzeczy, jak ziemia, glina, ld z zamraalnika, papier, odpryski farby, kreda, piasek, mydo czy popi z papierosw. To wcale nie oznacza, e oszalay, tylko prawdopodobnie cierpi na niedobr elaza lub cynku. (W niektrych populacjach aknienie spaczone dotyka nawet 70% ciarnych). Spoywanie niejadalnych rzeczy tego rodzaju stanowi zagroenie samo w sobie, ale najwikszy problem tkwi w tym, e ywic si wglem drzewnym, nie odywimy dziecka jak naley. Te dziwne zachcianki zazwyczaj mijaj po wczeniu odpowiednich suplementw z elazem i cynkiem. Jeszcze jedna dobra wiadomo: poza tym, e kobieta z aknieniem spaczonym moe wzbudzi podejrzliwo kelnera*, przypado ta nie ma wpywu na wag urodzeniow dziecka.
* Poprosz saatk, zup i rednio wysmaon plastelin. Najlepiej niebiesk, a jeli nie macie, to zielon.

jce w majonezie. Bya wegetariank, a teraz zachciewa Ci si zasmaanej kaszanki. Najprawdopodobniej winowajc caego tego zamieszania s hormony, podobnie jak w przypadku przedmiesiczkowych zachcianek obejmujcych czekolad i wglowodany (take wrd kobiet przyjmujcych progesteron w ramach antykoncepcji lub agodzenia objaww menopauzy). Ale zanim zrzucisz na hormony ca win za swoje uzalenienie od batonw w czekoladzie, pomyl: moe poprzez te zachcianki organizm chce Ci co powiedzie? Naukowcy przypuszczaj, e kobiety maj ochot na pokarmy zawierajce brakujce im skadniki (takie jak witamina C lub potas) lub po prostu kalorie, co moe by akurat potrzebne do rozwoju podu. Brzmi to rozsdnie. Twj organizm zwraca Twoj uwag na pewne niedobory, aby moga lepiej zadba o swoje dziecko albo o siebie (eby potem moga lepiej zadba o swoje dziecko). We to pod rozwag:
Kobiety mog nabra ochoty na sl, bo ich organizm potrzebuje sodu z uwagi

na zatrzymanie wikszej iloci pynw w organizmie.

Kup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 75

Pole ksik

 Ch na suche pokarmy bogate w skrobi w pierwszym trymestrze moe mie

na celu zwalczanie nudnoci.

Podobnie wiele innych zachcianek ciowych moe by uzasadnionych chci

uniknicia porannych nudnoci, poniewa czciej wystpuj one przy pustym odku. Niemniej jednak nie daj si zwie, e robisz swojemu organizmowi i dziecku przysug, pochaniajc kilogramow paczk chipsw tylko dlatego, e masz na nie wielk ochot. Producenci wysokoprzetworzonych przeksek kusz nas wszystkich, abymy jedli przesadnie duo nasyconych tuszczw, cukru i soli. I czasami poddajemy si tym pokusom. Tymczasem chodzi o to, aby umie natychmiast wrci na waciw drog, kiedy tylko zdamy sobie spraw, e zboczylimy z kursu. To, co rujnuje nasz plan, to wcale nie to pierwsze zjedzone ciasteczko, tylko te wszystkie nastpne. Pod koniec rozdziau znajdziesz kilka porad, jak trzyma w ryzach swoje zachcianki i tym samym kontrolowa swoj wag.

Mdoci a odywianie
Dla wielu kobiet cia to doskonaa wymwka, ktra ich zdaniem daje im woln rk w doborze pokarmw, wic jedz wszystko, na co tylko przyjdzie im ochota, po prostu dlatego, e nosz w brzuchu dziecko. Ale jest te wiele innych kobiet (czsto s to te same kobiety), ktre pragn jedzenia tak samo jak dziury w mocie. Dostaj mdoci, zbiera im si na wymioty, no i wymiotuj. I jakby tego byo mao, obwiniaj si, e przez te wymioty nie spoywaj do skadnikw odywczych potrzebnych dziecku. Oto caa prawda o porannych3 nudnociach: okoo 80% kobiet zachodzc w ci, dostaje w pakiecie nudnoci i wymioty gratis, a 20% kobiet nie moe pracowa z powodu ich uciliwoci. W wikszoci przypadkw problem ten mija do czternastego tygodnia ciy i z czasem staje si coraz mniej dokuczliwy (zazwyczaj w kolejnych ciach jest z tym lepiej). Ponadto zdaje si, e skonno do nudnoci i wymiotw moe by genetyczna, poniewa zazwyczaj przechodzi z matki na crk. Podobnie jak w przypadku innych mechanizmw biologicznych rwnie nudnoci i wymioty u ciarnych mog mie swoje uzasadnienie. W czasach, gdy ludzie jedli bynajmniej nie steryln ywno, ktra moga by skaona np. bakteriami, wymioty (najczciej wystpujce w pierwszym trymestrze, kiedy dziecko jest najbardziej naraone na infekcje) pozwalay rozwijajcemu si podowi unikn naraenia na dziaanie toksyn, poniewa o ile organizm matki poradziby sobie z zatruciem,
Nazwa poranne nudnoci jest bdna, poniewa nudnoci i wymioty ciowe mog mie miejsce o dowolnej porze dnia.
Kup ksik Pole ksik

76 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

o tyle nie byoby to takie pewne w przypadku dziecka. Jeli kobiecie Wzmoone nudnoci i wymioty wi si nie tylko byo zbyt niedobrze, eby cokolwiek z jazd kolejk grsk i caonocn balang. Ostre przekn, albo moga je tylko prowymioty mog by te symptomem ciy zaniaste, mde produkty, z punktu widzedowej (zwanej te zaniadem groniastym). Ma ona nia podu oznaczao to zmniejszenie miejsce wtedy, gdy kosmki kosmwki (rafa koryzyka naraenia na choroby przenoralowa omwiona w poprzednim rozdziale) naszone z jedzeniem. Lepiej, eby matka brzmiewaj i funkcjonuj pomimo braku zdolnego wymiotowaa, ni eby stracia ci. do przeycia podu. Zaniad groniasty, ktry moe Nawet w dzisiejszych czasach kobiety rozprzestrzenia si poza macic niczym nowodowiadczajce porannych/popoutwr i do tego powodowa silne krwawienia, dniowych/wieczornych nudnoci s mona wykry w badaniu USG, a rozrastajc si obcione mniejszym ryzykiem potkank usuwa si wtedy z macicy. ronienia ni kobiety niemajce takich problemw. Natura bywa wyrachowana, a to moe by jeszcze jedna z jej zimnych kalkulacji: chroni ycie potomka kosztem samopoczucia matki. Tak naprawd do koca nie rozumiemy rzeczywistej, biologicznej przyczyny nudnoci i wymiotw u ciarnych. Wyglda na to, e w czasie ciy co zdaje si pobudza do dziaania orodek wymiotny (nigdy przedtem nie domylaa si jego istnienia, co?) znajdujcy si w mzgu (zobacz rysunek 3.2). Ponadto nudnoci ciowe mog by powizane z wyszym poziomem estrogenu i/lub wysokim poziomem hormonu hCG w pocztkowym okresie ciy. Do tego w czasie ciy dochodzi do rozlunienia ukadu trawiennego, przez co minie stojce na stray zwieracza midzy przeykiem a odkiem nie dziaaj tak dobrze jak zawsze, a to skutkuje zwikszonym cofaniem si kwasw odkowych do przeyku. Wszystkie te czynniki plus zwikszona wraliwo na zapachy odczuwana w czasie ciy wprowadzaj taki zamt w organizmie, e wiele przyszych mam czuje dosownie wstrt na sam myl o jedzeniu. ( propos, kiedy lansowano pogld, jakoby poranne nudnoci miay podoe psychologiczne, co jest nieprawd, a jeli ju, to dotyczy jakiego mikroskopijnego promila kobiet). Niektrzy naukowcy uwaaj, e mdoci i awersja do pewnych pokarmw peni funkcj ochronn. Niech do misa lub surowych warzyw mona tumaczy jako sposb zabezpieczenia organizmu przed bakteriami. Inni badacze twierdz, e mdoci i wymioty u ciarnych rzadziej wystpuj w spoeczestwach, w ktrych nie spoywa si misa i kofeiny. Niestety, adne z tych wyjanie nie jest pomocne, kiedy zastanawiasz si, jak masz odywia swoje dziecko, skoro Twj organizm odmawia odywiania nawet siebie. Oprcz zapewnienia waciwych iloci skadnikw odywczych kolejnym problemem jest ryzyko odwodnienia. Okoo 1% do 3% ciarnych jest hospitalizowanych z powodu koniecznoci nawadniania doylnego. Musisz si pogodzi z tym, e nie jeste w stanie cakowicie wyeliminowa nudnoci i wymioJe za dwoje czy dla dwojga? 77
Pole ksik

Cia zaniadowa

Kup ksik

Rysunek 3.2. Jeli cierpisz na nudnoci i wymioty w zwizku z ci, oznacza to, e w Twoim ciele dzieje si par rzeczy. Orodek wymiotny w Twoim mzgu jest bardziej wraliwy, a ukad pokarmowy bardziej rozluniony, przez co jedzenie rwnie atwo moe lecie w gr, jak i w d. Pewne produkty ywnociowe mog pomc Ci pokona nudnoci i zapewni dziecku potrzebne substancje odywcze. Rada: sprbuj je zimne potrawy, poniewa dania gorce zbytnio drani zmys wchu. I trzymaj si na szczcie to tylko stan przejciowy, a dolegliwoci tego rodzaju zazwyczaj ustpuj z kocem pierwszego trymestru.

Jedziemy do Rygi!

78 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

Kup ksik

Pole ksik

Uciliwe wymioty
Jeli zwracasz wszystkie pyny, ktre wypia w cigu ostatniej doby, moe to by objaw zaburzenia zwanego niepowcigliwymi wymiotami ciarnych. Jest to do rzadka przypado dotyczca od 1% do 3% wszystkich ci, wymagajca niekiedy pooenia ciarnej w szpitalu i nawadniania doylnego. Nikt nie zna przyczyn tej dolegliwoci, ale do czynnikw ryzyka zalicza si ci mnog, cukrzyc, nadczynno tarczycy i chorob lokomocyjn w wywiadzie. Wniosek: problem z wymiotami w ciy nie zawsze rozwizuje si sam. Jeli uwaasz, e Twoje dolegliwoci s wyjtkowo zaostrzone, lepiej skontaktuj si z lekarzem.

tw, i obra bardziej realistyczny cel: znale jaki sposb na zagodzenie tych dolegliwoci. Cho wiele kobiet le wspomina nudnoci i wymioty w czasie ciy, niemal wszystkie prdzej czy pniej jako sobie z tym radz. Twoim zadaniem jest znalezienie jakiego sposobu na mdoci, ktry zadziaa w Twoim przypadku. W tym celu przygotowalimy dla Ciebie gar popularnych i bezpiecznych porad znajdziesz je na kocu rozdziau.

Faktoid: Najnowsze badania wskazuj,

e odywianie si matki w czasie ciy wpywa nie tylko bezporednio na zdrowie podu, ale take na jego zdrowie na dugie lata po narodzinach. Ostatnio badacze zwrcili uwag na zaleno pomidzy niedoborami ywieniowymi w czasie ciy a rozwojem schizofrenii u dorosych. Cho na pierwszy rzut oka to skojarzenie wydaje si dziwne, moe tu by co na rzeczy, biorc pod uwag wpyw odywiania prenatalnego na rozwj mzgu.

Podstawowe cegieki: skadniki odywcze dla mamy i dziecka

Jak dotd w tym rozdziale zajmowalimy si dwoma biegunami odywiania w czasie ciy: przejadaniem si i niedojadaniem. eby pomc Ci utrzyma rwnowag, dokadamy wic jeszcze trzeci nog i uzyskujemy co w rodzaju ywieniowego trjnogu. Chcemy teraz koniecznie zwrci Twoj uwag na to, e w zbilansowanej diecie liczy si nie tylko odpowiednia ilo, lecz take jako tego, co jesz. Jeli na przykad zjadasz wprawdzie tyle kalorii, ile trzeba, ale gwnym ich rdem jest podwjny hamburger z ogromn porcj frytek zakupiony w budce na rogu, to raczej nie stwarzasz idealnych warunkw rozwoju swojemu dziecku. Od tej chwili masz zacz traktowa ywno jak lekarstwa (jeli dotd tego nie robia). Wszystko, co jesz, ulega rozdrobnieniu na mikroskopijne molekuy,
Kup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 79

Pole ksik

ktre dostan si najpierw do Twojej krwi, a potem poprzez oysko (omFaktoid: W badaniu analizowano dzieci wione w rozdziale 2.) do krwi Twokobiet, ktre w pierwszej ciy byy otye, jego dziecka. Odpowiedz sobie wic po czym zrzuciy nadwag dziki diecie lub na pytanie, co chcesz da swojemu operacji bariatrycznej i urodziy kolejne dziecko. dziecku: witaminy, mineray i skadniki Okazao si, e dzieci urodzone przez t sam odywcze wchodzce w skad normalmatk przed odchudzaniem byy cisze ni te nej ywnoci czy te toksyny, tuszcze urodzone przez odchudzon matk. Dlaczego? i sztuczne substancje udajce ywno Tu kania si epigenetyka rodowisko i odpowiadajce za jedne z najgorszych w brzuchu otyej matki spowalnia metabolizm zdrowotnych zbrodni przeciw ludzkodziecka i uczy je, e do przetrwania konieczne ci? Tak wanie mylelimy. jest gromadzenie tuszczu. Podstawy s bardzo proste do opanowania (wicej szczegw znajdziesz we Wskazwkach dla Ciebie). Aby da dziecku to, co najlepsze, kieruj si porcznym systemem wiate ulicznych: Zielone wiato
Owoce, warzywa, ryby o niskiej zawartoci rtci (oso i pstrg stanowi cenne rdo zdrowych tuszczw), chude miso, drb (niesmaony), roliny strczkowe, orzechy, groch i fasola, ziarna zb, niskotuszczowe produkty mleczne, soja, chleb z penego przemiau.

Czerwone wiato
Tuszcze nasycone (niektre tuszcze zwierzce plus olej palmowy i kokosowy) i tuszcze trans, cukry proste, syropy, wzbogacona lub biaa mka, wszystko, co smaone, napoje sodzone, syrop kukurydziany, ryby o wysokiej zawartoci rtci.

Skoro ju mowa o odywianiu, warto wspomnie o witaminach i mineraach oraz o konkretnej roli, jak odgrywaj w rozwoju dziecka.
Witamina A: Witamina A jest pomocna w rozwoju komrek i wspomaga wzrost

mzgu, ale ma te jeden minus. Nadmiar witaminy A w ciy wie si ze zwikszonym ryzykiem wad wrodzonych, w szczeglnoci wad cewy nerwowej. Uwaaj na spoywane suplementy diety i odywki (w tym np. batony sportowe), ktre mog zawiera nawet 100% dziennego spoycia tej witaminy. Wyrb w sobie nawyk czytania etykiet ze skadem na produktach ywnociowych. Twoja dzienna dawka witaminy A podczas ciy lub przed zajciem w ci nie powinna przekracza 15 000 j.m., podczas gdy nie bdc w ciy, powinna ogranicza si do dawki 3500 j.m. dziennie z suplementw lub produktw gotowych.
Witamina B6: Niski poziom witaminy B6 wie si z opnieniem rozwoju ukadu ner-

wowego dziecka. Do tego niedobr tej witaminy moe mie nieprzyjemne skutki dla matki, takie jak poranne nudnoci, stan przedrzucawkowy i komplikacje podczas porodu.
Kup ksik Pole ksik

80 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

Witamina B9: Znana pod nazw kwasu foliowego bardzo wanego skadnika

w rozwoju prenatalnym. Odpowiednie iloci tej witaminy obniaj ryzyko wad wrodzonych takich jak rozszczep krgosupa. Dostarczanie swojemu organizmowi odpowiedniej dawki kwasu foliowego w czasie ciy przynajmniej 400 mikrogramw z suplementw diety oraz w oglnej dawce dziennej wynoszcej 800 mikrogramw (wczajc pobr tego skadnika z ywnoci) obniy take ryzyko rozwoju raka u Twojego dziecka w cigu pierwszych szeciu lat ycia.

Wap: Donoszone dziecko gromadzi w swoich kociach okoo 30 gramw wapnia,

wic przysza mama musi zapewni sobie codziennie trzy cztery porcje pokarmu bogatego w wap, co pozwoli jej zachowa wap we wasnych kociach i jednoczenie dostarczy ten budulec dziecku. Zalecamy zaywanie trzy razy dziennie suplementw zawierajcych 600 miligramw cytrynianu wapnia plus 200 miligramw magnezu dwa razy dziennie. (Warto pilnowa tych proporcji, poniewa wap bez jednej trzeciej czci wagowej magnezu prowadzi do powstawania zapar).
elazo: Poniewa organizm mamy musi przekaza dziecku okoo 1000 miligramw

elaza i dodatkowo musi jeszcze zwikszy liczb czerwonych krwinek w krwi matki o 20 30%, naley zwrci szczegln uwag na zaopatrzenie go w ten pierwiastek.
Kwas DHA: Kwas tuszczowy DHA (kwas dokozaheksaenowy) nalecy do rodziny niezbdnych nienasyconych kwasw tuszczowych NNKT, czyli omega-3, stanowi gwny skadnik budulcowy mzgu w czasie, gdy mzg podu intensywnie si rozwija. Wskazany jest dzienny pobr w iloci od 200 do 300 miligramw kwasu DHA w postaci ryb, wzbogaconych produktw spoywczych lub suplementw diety. Ostatnie badania wskazuj, e jeszcze lepszy skutek zdrowotny osigniemy, spoywajc od 600 do 900 miligramw. My zostalibymy jednak przy 600 miligramach. Cynk: Niska poda cynku jest wizana ze zwikszonym wystpowaniem wad wrodzonych i niskiej wagi urodzeniowej, z poronieniami, a nawet problemami behawioralnymi dziecka dugo po jego narodzinach.

Tak naprawd nie musisz liczy kadego miligrama kadego skadnika odywczego w kadym spoywanym posiku. Jeli codziennie bdziesz braa jedn tabletk preparatu z kwasem DHA dla kobiet w ciy, to najprawdopodobniej pokryjesz podstawowe zapotrzebowanie na to, co najwaniejsze. Ale nie myl, e upowania Ci to do jedzenia byle czego przez kolejne czterdzieci tygodni. Postaraj si odywia zdrowo i nie wi si, jeli zdarzy Ci si zboczy z obranej cieki w kocu nikt nie jest doskonay. Mae odstpstwa od zdrowego sposobu odywiania na pewno mniej zaszkodz Tobie i dziecku ni zamartwianie si z powodu kadego zabkanego ciasteczka, ktre jakim dziwnym trafem znalazo si w Twoim odku.

Kup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 81

Pole ksik

W S K A Z WK I D L A CI E BI E
W cigu kolejnych kilku miesicy nie zawsze bdzie Ci atwo podejmowa decyzje, take te ywieniowe. Bd sterowa Tob szalejce hormony, a ich dziaanie nieraz Ci zaskoczy. I nie ma w tym nic zego. Cho Twoim zadaniem jest zapewnienie swojemu dziecku dobrego rodowiska rozwoju i dobrego wyywienia, nie musisz wpada w poczucie winy tylko dlatego, e zdarza Ci si odej od naszych zalece. Wane, aby przez wikszo czasu dobrze si odywiaa. Niech dobre decyzje zadowol i ukoj Twoje ciao i umys. Prbuj utrzyma rwnowag. Zdajemy sobie spraw, e Twoje nawyki ywieniowe w ciy mog si zmienia niczym chorgiewka na wietrze. Jak ju zaznaczylimy, powinna spodziewa si chwil, kiedy dopadnie Ci ch na wielkie arcie, jak i takich momentw, kiedy najchtniej doczyaby do strajku godowego. Dlatego warto ustanowi sobie jaki standard ywieniowy, ktrego naley si trzyma (bez wpadania w poczucie winy, jeli nie uda si go dzie w dzie realizowa). Powinna stara si spoywa: 9 lub wicej porcji (wielkoci pici) owocw i warzyw, 3 porcje lub wicej porcji produktw zboowych z penego przemiau, 3 porcje lub wicej porcji chudego biaka w postaci chudego misa, kurczaka bez skry, ryby o niskiej zawartoci rtci, jaj, orzechw, fasoli, innych rolin strczkowych i tofu. Powinna hodowa takiej oto filozofii ywieniowej: naley je tak ywno, ktra wyglda tak samo jak wtedy, gdy rosa. (Jako nigdy nie zauwaylimy, eby frytki wyrastay z ziemi). Dlaczego? Poniewa takie pokarmy s rozpoznawane przez oysko jako prawdziwe jedzenie, i takie wanie prawdziwe jedzenie ma najlepszy wpyw na rozwj ciy. Jeli wypadniesz z toru, nie rb z tego tragedii. Gdy podasz ciek zdrowego odywiania, moe si zdarzy, e skrcisz nie tam, gdzie trzeba. Jeli zdarza si to okazjonalnie, nic w tym zego, pod warunkiem e takie skoki w bok nie stan si Twoim nawykiem. Musisz umie pogodzi si z tym, e po drodze napotkasz przeszkody, i zamiast wpada w defetystyczny nastrj i rzuca w diaby ca diet tylko dlatego, e zdarzyo Ci si pofolgowa, musisz zadziaa niczym GPS, obra waciwy kierunek i wykona zwrot o 180 stopni. Czyli jeli zdarzy Ci si dzie saboci i totalnego obarstwa, powiedz sobie, e ten jeden dzie Ci nie zaszkodzi, ale teraz pora wraca do zdrowych nawykw. To, co niszczy nasz plan zdrowego jedzenia dla jednej tak samo jak dla 1,1 osoby to wcale nie okazjonalny deser albo pizza, tylko kaskada zachowa nastpujcych po chwili saboci.

82 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

Kup ksik

Pole ksik

Jedz czsto. To zalecenie moe wydawa si niekonsekwentne po tym wszystkim, co powiedzielimy na temat koniecznoci kontrolowania wagi w czasie ciy, ale prawda jest taka, e lepiej je pi sze maych posikw dziennie ni tradycyjne trzy due. To pozwoli Ci rwnie unikn spadku poziomu cukru we krwi i powstawania zachcianek. Utrzymanie wyrwnanego poziomu cukru we krwi pomoe Ci take unikn nudnoci. Co najwaniejsze, bdziesz przez to bardziej syta i nie odczujesz nieodpartej chci pochonicia czekoladowego tortu w caoci. Ale jeli dopadnie Ci zachcianka, signij po takie jedzenie, ktre zaspokoi Twoje aknienie bez szkody dla organizmu. Par przykadw:

Zamiast tego
Frytki Lody Chipsy Potrawy smaone Ciastka czekoladowe Chipsy ziemniaczane Cukierki M&M Toffi, karmelki Chrupki serowe Chipsy kukurydziane Gotowy sos do saatek

zjedz to:
Pieczony ziemniak (zobacz strona 330) Kefir lub jogurt z ywymi kulturami bakterii Kawaki marchewki lub selera naciowego Potrawy grillowane, pieczone lub duszone 15 g ciemnej czekolady dobrej jakoci Kukurydza praona bez tuszczu Orzechy woskie Orzechy lub kawaki owocw Nitki serowe (o niskiej zawartoci tuszczu) Przekski z mki z penego przemiau, kawaki selera naciowego lub jabek Oliwa z oliwek z pierwszego toczenia wymieszana z octem winnym albo sokiem z cytryny (albo jednym i drugim, jeli nie potrafisz si zdecydowa)

Trzymaj si z dala od jedzenia. Tak, atwo powiedzie, ale jak tu trzyma si z dala od jedzenia, kiedy nasz mzg si go domaga? Folgowanie swoim zachciankom od czasu do czasu to nic zego, problem zaczyna si dopiero wtedy, gdy folgujesz sobie na okrgo. Na pewne produkty musisz jednak zwraca szczegln uwag poniej przedstawiamy Ci dwa ywieniowe demony4, ktrych, podobnie jak alkoholu omwionego w poprzednim rozdziale, powinna si wystrzega. Kofeina: Ogranicz napoje gazowane i sodzone oraz wszystko, co zawiera kofein, szczeglnie w pierwszym trymestrze, kiedy zagroenie poronieniem jest najwiksze. Potem moesz wypija nie wicej ni 200 miligramw kofeiny dziennie (co rwna si filiance kawy lub dwom filiankom czarnej herbaty).
4

Oksymoron jakich mao.

Kup ksik

Je za dwoje czy dla dwojga? 83

Pole ksik

 Ryzykowne ryby: Amerykaska Agencja ds. ywnoci i Lekw radzi kobietom ciarnym i karmicym ograniczy spoycie pewnych rodzajw ryb z uwagi na wystpujcy w nich potencjalnie wysoki poziom toksyn takich jak rt, ktrego zwikszone stenie moe zaburzy rozwj ukadu nerwowego podw i noworodkw. Wszystkie ryby mog zawiera ladowe iloci rtci, ale szczeglnie duo maj jej gatunki due, yjce bliej dna, takie jak rekiny, mieczniki, makrela krlewska, tuczyk i malkanik jednokolec, a to dlatego, e zjadaj one inne ryby i yj duej, przez co akumuluj rt. Ale i tak najgorsze dla zdrowia s ryby owione w wodach znajdujcych si w pobliu elektrowni wglowych. Kobiety w ciy powinny unika ryb o zwikszonej zawartoci rtci i zjada do 30 dekagramw (dwie niedue porcje) rnych ryb tygodniowo (poleca si popularnego ososia i pstrga z uwagi na zawarto kwasw omega-3, a take dorsze i ledzie) oraz okazjonalnie owoce morza (maj mniej rtci). Jeli planujesz je ryby zowione w lokalnej rzece, jeziorze czy zatoce morskiej, dowiedz si najpierw w sanepidzie, czy jest to bezpieczne. Dobrze te wiedzie, e ryby pochodzce z hodowli rwnie mog zawiera sporo zanieczyszcze, tak wic najlepiej wybiera dzikie gatunki. Poznaj sodk prawd. Wiele osb z pewnoci zastanawia si, czy w ciy mona stosowa sztuczne sodziki, ktre kusz brakiem kalorii. Prawda jest taka, e o sztucznych zastpnikach cukru nie jestemy w stanie powiedzie niczego dobrego, ale te i niczego zego. Mimo e nie udowodniono ich zego wpywu na rozwj podu, spjrz na to w ten sposb: skoro praktycznie wszystko przechodzi przez oysko, to dlaczego miaaby wprowadza do krwi wasnego dziecka jakie chemiczne wistwa5? Wiemy, e uwaasz na kalorie i unikasz cukru to Ci si chwali. Ale zamiast tego moe lepiej wyka si jak kreatywnoci w kuchni. W wielu przypadkach przyjemn alternatyw s soki owocowe, ktre ugasz Twoj tsknot za sodyczami bez koniecznoci faszerowania si chemi lub obrastania tuszczem. Inna ciekawa opcja: syrop z agawy, niefermentowany (w przeciwnym razie nazywalibymy go tequila). W stanie niefermentowanym daje on kubek sodyczy za cen poowy yeczki kalorii (i to nawet kalorii z fruktozy). Postaw na ekologi. Jeli miaby kiedy nadej ten jeden moment w Twoim yciu, w ktrym powinna zaszale i kupi sobie drosz ywno ekologiczn, to ten moment nadszed wanie teraz. Spoywanie produktw z upraw ekologicznych pozwala unikn toksyn i pestycydw zazwyczaj obecnych w normalnych produktach kupowanych w sklepach. Ale nawet ekologiczne owoce i warzywa myj trzykrotnie i odwirowuj w wirwce do saaty, aby pozby si midzy innymi resztek naturalnych nawozw. Kolejna rada, ktrej warto przestrzega bez wzgldu na to, czy si jest w ciy, czy nie: unikaj produktw woskowanych. Jak to pozna? Wystarczy powcha np. ogonek lub szypuk owocu. Jeli nie pachnie jak owoc, prawdopodobnie zosta zawoskowany. Problem z woskiem polega na tym, e zamyka on w rodku owocu pestycydy, dotyczy to najczciej owocw typu jabka, gruszki i nektarynki. Inni pestycydowi przestpcy to
5

Aspartam kry po organizmie przez 36 godzin. Blee!

Kup ksik Pole ksik

84 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

rne owoce jagodowe, ziemniaki, papryka, brzoskwinie, szpinak, saata i seler naciowy. Kiedy jeste w ciy, lepiej poszukaj ich ekologicznych odpowiednikw. Z kolei zim wybierz lepiej mroonki owocowe i warzywne, poniewa wiee owoce i warzywa sprzedawane zim pochodz zapewne z odlegych krajw i s nafaszerowane chemi. Natomiast owoce i warzywa przeznaczone do mroonek s zbierane z pl w szczycie sezonu i natychmiast zamraane, dziki czemu maj o wiele wicej wartoci odywczych ni produkty wiee, ktre zrywa si niedojrzae i przewozi na due odlegoci. Mroenie pozwala lepiej zachowa wartoci odywcze ni puszkowanie. Podczas puszkowania owoce i warzywa czsto trac nawet 20% swoich wartoci odywczych. Jeli jednak z jakich wzgldw nie bdziesz moga korzysta z produktw ekologicznych, oto lista owocw i warzyw o najniszej i najwyszej zawartoci pestycydw.

Najwysza
brzoskwinie jabka papryka seler naciowy nektarynki truskawki winie jarmu saata importowane winogrona cebula awokado kukurydza ananas mango

Najnisza
szparagi zielony groszek kiwi kapusta bakaan

Przeciwdziaaj porannym nudnociom. Duga lista to czsto dobra rzecz pomaga Ci si zorganizowa w ferworze dnia codziennego, a jeli jest zamieszczona w czasopimie, wzrasta jego sprzeda. Natomiast w medycynie duga lista rozwiza oznacza tylko jedno: nie istnieje jeden pewny i skuteczny sposb. Tak niestety wyglda nasza wiedza na temat ciowych nudnoci i wymiotw. Jest wiele metod, ktre mog Ci pomc poczu si lepiej, ale nie masz na to adnej gwarancji. Tak wic niestety przez jaki czas, na szczcie niedugi, bdziesz musiaa pobawi si w szalonego naukowca i poeksperymentowa, co okae si najbardziej skuteczne w Twoim przypadku. Oto par sposobw, ktre niejednej kobiecie przyniosy ulg: Na nocnym stoliku trzymaj zapas krakersw penoziarnistych, zjedz par natychmiast po przebudzeniu, eby jeszcze przed wstaniem mie co w odku. Zadbaj, by Twoja dieta zawieraa duo biaka i wglowodanw zoonych. Popijaj ros dostarczy Ci zarwno pynu, jak i kalorii. Jedz zimne pokarmy, gdy potrawy gorce maj silniejszy zapach, ktry moe powodowa mdoci. Witamina B6 (10 mg). Zielone warzywa liciaste, poniewa zawieraj witamin K, ktra zdaje si pomaga. Brzowy ry. Akupunktura (igy w przedramieniu przez dwa dni). Akupresura opaska noszona na nadgarstku uciskajca odpowiednie punkty. wiey korze imbiru w kubku herbaty (albo kapsuka 300 mg). Je za dwoje czy dla dwojga? 85
Pole ksik

Kup ksik

 Lekkie wiczenia fizyczne. Po wymiotach (jak i po kadym posiku) wypucz jam ustn pukank. Pozwoli Ci to zachowa wieo, zmniejszy mdoci i ograniczy ryzyko niszczenia szkliwa zbw przez kwasy odkowe. Medytuj, aby utrzyma stres pod kontrol. Poranne nudnoci czciej zdarzaj si bardziej zestresowanym kobietom. Cho na temat terapii homeopatycznej w krgach lekarskich tocz si zacieke spory, na pewno nie jest ona szkodliwa. Preparat o nazwie Nux vomica zdaje si pomaga na mdoci i draliwo. Leki z apteki. Jeli nudnoci i wymioty s naprawd uciliwe, popro lekarza prowadzcego o przepisanie leku (np. Buscolysin, Diphergan, Polfergan, Chloropernazinum lub Torecan). Jeeli chodzi o leki bez recepty, dostpny jest Mamarin (na bazie imbiru i witaminy B), lekarze polecaj rwnie leki zobojtniajce kwasy odkowe (np. Alugastrin, Rennie). Nie taki orzech twardy do zgryzienia. Chodzi tu nie tyle o np. bardzo zdrowe orzechy woskie, ile o orzeszki arachidowe zwane te ziemnymi. Ot byo sporo deliberacji na temat zwizku pomidzy jedzeniem orzeszkw ziemnych w czasie ciy a alergi na te orzeszki i astm u dzieci. Badania wskazuj, e unikanie orzeszkw ziemnych nie ma wpywu na rozwj alergii na orzechy, chyba e w rodzinie wystpoway ekstremalne przypadki tej alergii. Jednake znaleziono korelacj midzy jedzeniem orzeszkw ziemnych w czasie ciy a wzrostem zachorowa na astm. Jeli masz powody, aby zachowa zwikszon ostrono, moesz zdecydowa si unika orzeszkw ziemnych (oraz produktw je zawierajcych), ale na og nie ma obaw przed ich spoywaniem w czasie ciy. Ale waniejsze jest spoywanie takich produktw, jak jabka, ryby i kwasy tuszczowe z rodziny omega-3, jak DHA, ktre znajdziesz w ososiu i pstrgu, ywnoci wzbogaconej i suplementach diety. Udowodniono bowiem, e pomagaj one zapobiega astmie i oddali ryzyko alergii wystpujcych w rodzinie. Jedzenie tych produktw w czasie ciy pomoe wzmocni delikatny ukad odpornociowy dziecka, zanim zostanie ono naraone na ataki ze strony rodowiska zewntrznego.

86 Zdrowa cia. Poradnik kochajcej mamy

Kup ksik

Pole ksik

Skorowidz

A
acetylacja, 38 ADD, 115, 139 ADHD, 115 adiponektyna, 95 adrenalina, 139, 140, 146 akson, 114, 117 ALA, Patrz: kwas ALA alfa-fetoproteina, 283 alkohol, 41, 53, 83, 142, 241, 270, 273, 351 allele, 34 amniocenteza, 56, 200, 284 amniopunkcja, Patrz: amniocenteza androgeny, 173 anemia, 55, 282 anomalia chromosomowa, Patrz: chromosom anomalie antybiotyk, 121, 191, 231 antydepresant, 155, 256, 276, 344, 352 antygeny, 55 aspartam, 84 astma, 86, 187, 343 autyzm, 30, 117, 121, 139, 356

przeziernoci fadu karkowego, 56, 282 USG, Patrz: USG bakterie streptococcus, 281, 343, 368 bariera oyskowa, 52 bezpodno, 345, 347 bezsenno, 11 biako histonowe, 32 biegunka, 200 bilirubina, 44, 252 biopsja kosmwki, Patrz: CVS bisfenol-A, 41, 244, 273 blastocysta, 29, 33, 47, 48, 50, 53, 54, 348 blinita, 376 jednojajowe, 32, 376 bona podowa, 212 BMI, 69, 71, 341, 347 bl gowy, 199 plecw, 12, 194, 196, 204 brodawki, Patrz: sutki

C
cesarskie cicie, 53, 68, 88, 169, 180, 221, 226, 227, 228, 344, 377 chia, Patrz: szawia hiszpaska chlamydia, 180, 231 chodzenie, 124 choroba Hirschsprunga, 259 lokomocyjna, 79
Pole ksik

B
badanie diagnostyczne, 283 prenatalne, 56, 276 przesiewowe, 282
Kup ksik

383

choroba Taya-Sachsa, 56 weneryczna, 180, 282, 343, 352 zakana, 354, 369 chromosom, 30, 31, 33 anomalie, 345 X, 115 ciako te, 26, 49, 50 cia, 12, 26, 69, 90, 143, 343 fizjologia, 9, 13 mnoga, 69, 79, 123, 374 pozamaciczna, 200, 348 przenoszona, 102 cicie cesarske, Patrz: cesarskie cicie cukrzyca, 37, 49, 79, 89, 92, 94, 95, 100, 105, 106, 107, 186, 201, 226, 280, 343, 344 CVS, 56, 283 cynk, 75, 81, 272 czarna linia, 173 czerniak zoliwy, 178 czynnik krzepnicia, Patrz: fibrynogen czynnik Rh, 55 wiczenia przygotowujce do porodu, 301 w czasie ciy, 288 w poogu, 305

E
Edynburska Skala Depresji Poporodowej, 378 efekt pitna, Patrz: wdrukowanie ejakulacja, 352 embrion, 43 endometrioza, 343 endometrium, 348 endorfina, 151, 168 EPA, Patrz: kwas EPA epigenetyka, 8, 10, 11, 12, 25, 32, 36, 39, 40, 80, 351 epinefryna, Patrz: adrenalina erekcja, 352 estrogen, 41, 50, 77, 93, 114, 137, 138, 145, 163, 164, 165, 171, 168, 173, 174, 185, 197, 238, 245

F
feminizacja, 140, 270 fenotyp, 25, 37 fenyloketonuria, 231, 343 fibrynogen, 164, 197, 198 fitoestrogeny, 270 fluorotelomery, 41 folany, 110 fruktoza, 74 ftalany, 41, 42

D
dendryt, 112, 116 depresja, 133, 135, 144, 152, 159 poporodowa, 11, 94, 145, 254, 255, 378 DHA, Patrz: kwas DHA DNA, 30, 32, 40, 273, 351 dopamina, 145, 152, 167 dotyk, 118 doula, 146, 181, 214, 264, 277 drodyca, 191 dryf epigenetyczny, 376 dwojaczki, Patrz: blinita dysleksja, 139

G
gastrula, 33 geny, 25, 28, 115 ekspresja, 8, 25, 27, 34, 36 imprintowane, 27 glukoza, 89, 90, 92, 93, 106, 139, 140, 280 gd, 71 gonadotropina kosmwkowa hCG, 50, 77, 93, 343 grasica, 55, 58 grelina, 71, 74
Pole ksik

384 Skorowidz

Kup ksik

gruczo, 2, 2 mleczny, 168, 238 Montgomeryego, 169 nadnerczowy, 140

insulinopodobny czynnik wzrostu typu 2, Patrz: IGF 2 izotretynoina, 171

H
halucynacje, 255 hCG, Patrz: gonadotropina kosmwkowa hCG hemofilia, 56 hemoroidy, 189, 190, 193, 202, 259 heparyna, 51, 198 HIV, 180, 280 hormon, 26, 50, 71, 92, 137, 162 dobrego samopoczucia, Patrz: endorfina, oksytocyna hCG, Patrz: gonadotropina kosmwkowa hCG hPL, Patrz: laktogen oyskowy hPL luteinizujcy, 349 oksytocyna, Patrz: oksytocyna prolaktyna, Patrz: prolaktyna relaksyna, Patrz: relaksyna sterydowy, 145, 146 stresu, Patrz: kortyzol, adrenalina stymulujcy tarczyc, Patrz: TSH tarczycy, 93, 261 wysokiego cinienia, Patrz: leptyna wzrostu, 92, 142 zmniejszajcy stan zapalny, Patrz: adiponektyna

J
jajnik, 26, 29 jajowd, 26, 28, 29, 348 jdra nowotwr, 351

K
kangurowanie, 257, 375 kardiotokograf, Patrz: KTG kariotyp, 284 karmienie piersi, 238-246, 286 sztuczne, 246 kpiel, 263 kia, 180 kleszcze, 224 kofeina, 83, 151, 199, 241, 270 kolagen, 179 komrka glejowa, 114 jajowa, 25, 26, 28, 376 komplikacje porodowe, Patrz: pord komplikacje konflikt serologiczny, 55, 281, 344 kortykosteroidy, 201, 375 kortyzol, 95, 139, 140, 347 koryna, 50 kosmki, 47, 49, 63 krew ppowinowa, 232, 285 krwinki biae, 44, 164 czerwone, 55 KTG, 100, 214 kwas ALA, 154 alfa-linolenowy, Patrz: kwas ALA deoksyrybonukleinowy, Patrz: DNA
Pole ksik

I
IGF 2, 27 immunoglobulina, 51, 55, 227, 281 immunosupresja, 54, 63, 164 insulina, 44, 51, 90, 91, 93, 94, 97, 100, 104, 105, 106, 152 oporno, 70, 95, 104
Kup ksik

Skorowidz 385

kwas DHA, 81, 86, 110, 116, 117, 124, 125, 137, 152, 154, 241, 273, 286, 351, 375 dokozaheksaenowy, Patrz: kwas DHA eikozapentaenowy, Patrz: kwas EPA EPA, 154 foliowy, 40, 81, 110, 152, 261, 344, 375 kwasy tuszczowe omega-3, 70, 81, 84, 86, 106, 137, 152, 270, Patrz te: kwas DHA, kwas ALA kwercytyna, 273

L
laktogen oyskowy hPL, 50, 92, 93, 94, 95 laktoza, 152 lanolina, 243 lateralizacja, 112, 139 leptyna, 71, 74, 95 LH, Patrz: hormon luteinizujcy libido, 164, 165 likopen, 272 limfocyty B, 44, 55, 57, 58 T, 44, 54, 55, 57, 58, 60 luteina, 272

magnez, 152, 202, 236, 272 marker epigeniczny, 27 masa, 127, 129, 148, 151, 179, 199, 204, 247, 277 maska ciowa, Patrz: ostuda mdoci, Patrz: nudnoci melasma, Patrz: ostuda metale cikie, 41, 82 metylacja, 38, 351 metylany, 41, 273 mielinizacja, 117 misie Kegla, 203, 305 migrena, 199, 201 mikroelementy, 272 mocz, 191, 214, 343 morula, 29, 33 mukowiscydoza, 56

N
nadcinienie, 49, 50, 54, 62, 96, 201, 215, 226, 253, 276, 343 ciowe, 71 nadwaga, 37 nerczak podowy, 27 nerw kulszowy, 196 neurohormon, Patrz: hormon neuron, 112, 113, 115, 117, 137 neuroprzekanik, 112, 145, 187 niacyna, 179 niepowcigliwe wymioty ciarnych, 79 niewydolno cieniowo-szyjkowa, 99 nitrofurantoina, 191 nowotwr, 40, 81, 175, 178 jdra, 351 okrnicy, 27 prostaty, 27 nudnoci, 12, 51, 54, 76, 77, 78, 80, 83, 85

aknienie spaczone, 75 echtaczka, 173 oysko, 11, 26, 36, 40, 43, 46, 47, 48, 50, 51, 57, 63, 92, 93, 167, 94, 193, 228, 231, 253, 376 cz podowa, 47 odklejanie si, 53, 201, 344, 375 przodujce, 53, 344, 375 ze zwapnieniami, 57

M
macica, 41, 63, 343, 376 szyjka, 29, 99, 166, 212, 344, 375, 377 wycika, 26, 47, 50, 164, 345, 348

O
obrzki, 198 oczy, 199
Pole ksik

386 Skorowidz

Kup ksik

odciski palcw, 118 odporno, 54 odporno pasywna, 54 odruch, 2 kroczenia, 124 Moro, Patrz: odruch obejmowania obejmowania, 124, 251 wzdrygnicia, 126 odwodnienie, 77, 200, 250 odywianie, 11, 18, 25, 46, 67, 79, 90, 240, 268, 280 okrnicy nowotwr, 27 oksytocyna, 102, 138, 143, 151, 215, 223, 226, 231 oocyt, 29, 30 opiaty, 218 oporno insulinowa, Patrz: insulina oporno opryszczka narzdw pciowych, 180 orgazm, 28 orientacja seksualna, 140 orzeszki arachidowe, 86 osona mielinowa, 116, 117, 125 osteoporoza, 37 ostuda, 173, 261 o HPA, 140, 146 otyo, 37, 69 brzuszna, 71 owulacja, 28, 30, 114, 346, 348, 349, 350

P
paciorkowce grupy B, 212 paznokcie, 169 penis, 28, 173 pepowina, 43, 57 pestycydy, 84 ppowina, 43, 50, 57, 99, 222, 223, 230, 263 piersi, 50, 165, 168 piercie ognia, 223

placenta, Patrz: oysko plaster transdermalny, 71 plemnik, 25, 26, 28, 351 pleniawki, 241 podno, 345 pyn owodniowy, 100, 101, 103, 118, 119, 193, 212, 226 pytka nerwowa, 111, 112 pytki krwi, 164 pochwa, 28, 29, 56, 164, 166 zapalenie bakteryjne, 193 poczcie, 9 podwzgrze mzgowe, 140 pog, 11, 143, 253, 278, 286 poronienie, 30, 49, 56, 81, 83, 99, 198, 235, 345 pord, 47, 119, 121, 123, 207, 220, 233 indukowany, 225 kleszczowy, 224 komplikacje, 68, 80, 88, 123, 224 poladkowy, 121, 123, 221 przedwczesny, 71, 94, 99, 139, 166, 186, 193, 200, 236, 374, 375, 376 w kucki, 220 w wodzie, 219 wywoywanie, 102, 103 wywoywany, 225 potas, 75, 272 pozycja, 350 progesteron, 26, 50, 75, 137, 146, 163, 164, 168, 185, 189, 349 prolaktyna, 167, 238, 245 promieniowanie, 41 prostaglandyna, 226 prostaty nowotwr, 27 prniociag, 224 przeciwciaa, 55 przepuklina ppkowa, 252 przerostowe zwenie odwiernika, 252
Skorowidz 387

Kup ksik

Pole ksik

przewenie Ranviera, 116 przewijanie, 262 przewody mleczne, 50 przezierno fadu karkowego, Patrz: badanie przeziernoci fadu karkowego przygicie, 222 przygnbienie poporodowe, 255 przysadka mzgowa, 140 psychoza poporodowa, 255 pulsoksymetr, 169

R
radon, 41 rak, Patrz: nowotwr receptor TLR, 55, 57, 58, 60 refluks kwasw odkowych, Patrz: zgaga relaksyna, 182, 183, 186, 188, 191, 192, 194, 195, 197, 199 respirator, 375 rodzestwo, 256, 257 rozstp minia prostego brzucha, 261, 306 rozstpy, 171, 179 rozszczep krgosupa, 40, 56, 81, 110 rozwj motoryczny, 126 sensoryczny, 108, 109, 119, 125 rwnowaga kwasowo-zasadowa, 71 rt, 41, 42, 63, 80, 82, 83, 84 rwa kulszowa, 195 rzeczka, 180

S
schizofrenia, 79 seks, 162, 165, 177, 233, 280 selen, 272 sen, 136, 142, 151, 246, 247, 286 serotonina, 145, 155, 187 siara, 169, 170, 238

skala Apgar, 231 skopolamina, 71 skra, 171 skurcze, 200, 212 Braxtona-Hicksa, Patrz: skurcze przepowiadajce przedwczesne, 200 przepowiadajce, 200, 213 such, 120 smak, 121, 123, 126 smka, 226 sorbitol, 202 sd, 75 sperma, 27 spowijanie, 126 stan przedrzucawkowy, 11, 62, 80, 201, 204, 215, 226, 236, 281, 344, 376 zapalny nabonka naczy krwiononych, 201 stawy, 195 steroidy, 222 stolec, 250 stopy, 199 streptococcus, Patrz: bakterie streptococcus stres, 13, 57, 62, 128, 133, 134, 137, 138, 145, 148, 156, 167, 275, 347 czynniki pozytywne, 134 oksydacyjny, Patrz: test stresowy sucho oka, 199 surfaktant, 100, 222 sutki, 8, 102, 120, 127, 165, 168, 169, 227, 238, 243 synapsa, 112, 120 szawia hiszpaska, 106 szczepienia, 63, 273, 280, 353-373 WZW typu B, 230, 370, 371 szczytowanie, 28 szkoa rodzenia, 181

388 Skorowidz

Kup ksik

Pole ksik


ledziona, 58 lina, 71 luz szyjkowy, 348 mier eczkowa, Patrz: zesp nagej mierci eczkowej

tryptofan, 152 trzustka, 44, 90, 91 TSH, 93 tymina, 40 tyto, 41, 53, 96, 142, 273, 351

U
uderzenia gorca, 174, 175, 180 ukad immunologiczny, 44, 49, 54, 57, 60, 63 nerwowy, 112 odpornociowy, Patrz: ukad immunologiczny uracyl, 40 urodzenie martwe, 235 urojenia, 255 USG, 98, 99, 123, 280, 281

T
talasemia, 343 tarczyca, 49, 93, 96, 145, 261 nadczynno, 79 zaburzenia, 93, 343 telomer, 30 teoria programowania podowego, 36 test biofizyczny, Patrz: test Manninga depresji poporodowej, 378 GBS, 212 Manninga, 102 niestresowy, 100, 102, 282 oksytocynowy, Patrz: test stresowy poczwrny, 282 stresowy, 101, 137 testosteron, 114, 117, 120, 140 ttno, 100 tiomersal, 63 tlenek azotu, 96, 137 tuszcze, 53, 168, 170 omega-3, Patrz: kwasy tuszczowe omega-3 trans, 53, 80, 105, 350 tocze, 49 toksoplazmoza, 59, 280 toksyny rodowiskowe, 37, 40 toluen, 41 transplantacja, 58 trdzik, 171, 172 tretinoina, 179 triclosan, 186 trofoblast, 48
Kup ksik

W
wada cewy nerwowej, 56, 80, 110, 112, 283 genetyczna, 30, 49, 56, 99, 104, 282, 343 rozwojowa, Patrz: wada wrodzona serca, 251 wrodzona, 30, 40, 49, 68, 80, 81, 155, 282, 344, 352 waga, 69, 73, 87 waga urodzeniowa niska, 37, 88, 94, 96, 186 wysoka, 92, 94 wap, 81, 152, 203, 233, 272 wargi sromowe, 173 wtroba, 44, 55, 90, 91, 201, 250, 252 wczeniak, 374 wdrukowanie, 109 wch, 119 wglowodany, 105 wzy chonne, 58 wielko podu, 380 wieloraczki, 376
Pole ksik

Skorowidz 389

wizada Coopera, 170 witamina, 272, 273 A, 80, 272 B12, 203, 272 B6, 80, 85, 272 B9, Patrz: kwas foliowy C, 75, 203, 241, 272 D, 201, 272 K, 85, 231 wosy, 173, 179, 261 wodorowglany, 71 wody podowe, Patrz: pyn owodniowy wraliwo na zapachy, 77 wymioty chlustajce, 252 wzdcia, 187, 193, 200, 202, 203 wzrok, 120

Z
zabawki, 127 zakaenie drg moczowych, 189, 191, 201 drg rodnych, 189 grzybicze, 203 zakrzepica y gbokich, 198 zapalenie powizi podeszwy, 199 zaparcia, 12, 189, 190, 193, 200, 202, 204

zesp cieni nadgarstka, 195 Downa, 30, 56, 99, 282 nadpobudliwoci psychoruchowej z deficytem uwagi, Patrz: ADHD nagej mierci eczkowej, 246 niespokojnych ng, 152 policystycznych jajnikw, 343, 347 zaburze koncentracji uwagi, Patrz: ADD zby, 186, 203, 273 zgaga, 11, 186, 188 zmys rwnowagi, 121 zmysy, 108, 118, 125 znacznik epigenetyczny, 34 znieczulenie podpajeczynwkowe, 218 zewntrzoponowe, 217, 218, 219 zwierzta domowe, 258 zygota, 29, 33

el intymny, 350 elazo, 75, 81, 152, 241, 272 , 252 taczka, 252 ylaki odbytu, Patrz: hemoroidy

390 Skorowidz

Kup ksik

Pole ksik

Kup ksik

Pole ksik