ID DO:

Spis treci Przykadowy rozdzia

TRANSFORMACJA. HIPNOZA DLA KADEGO

Autor: Richard Bandler Tumaczenie: Marcin Machnik ISBN: 978-83-246-2122-4 Tytu oryginau: Richard Bandlers Guide to Trance-formation / Hypnosis for Everybody Format: A5, stron: 320 ycie w kontrolowanym transie Rozpoznawanie schematw postrzegania rzeczywistoci Nauka wchodzenia w trans i wykorzystywania peni wasnego potencjau Praktyczne sposoby i techniki wprowadzania trwaej zmiany
Ksika Richarda Bandlera bdzie dla Ciebie interesujca pod warunkiem, e pragniesz by szczliwszy i cieszy si nieograniczonymi sukcesami, cakowit wolnoci oraz gbokim wewntrznym spokojem. Jeli nie to nie jest ksika dla Ciebie. dr Robert Holden, autor Happiness NOW i Inteligencji sukcesu

KATALOG KSIEK:
Katalog online Zamw drukowany katalog

CENNIK I INFORMACJE:
Zamw informacje o nowociach Zamw cennik

CZYTELNIA:
Fragmenty ksiek online

Do koszyka Do przechowalni Nowo Promocja

Wolno to umiejtno wykorzystania wiadomego umysu do kierowania niewiadomymi zachowaniami W mniejszym lub wikszym stopniu wszystko jest hipnoz. Ludzie jednak nie s wprowadzani w trans i wyprowadzani z niego, tylko przechodz pynnie z jednego transu w inny. Kady ma swoje transe w pracy, zwizkach z ludmi, jedeniu samochodem, wychowywaniu dzieci i cay zbir transw z problemami. Witaj w rzeczywistoci, w ktrej rzdzi najlepszy hipnotyzer wiata jeden z najbyskotliwszych umysw w dziedzinie rozwoju osobistego. Richard Bandler. Czowiek, ktrego pasjonuje odkrywanie granic tego, co moliwe. Jak sam twierdzi, na razie nie doszed do kresu swych poszukiwa. Dzielc si swoj niezwyk, sprawdzon w praktyce wiedz, pomaga usun pozornie bardzo skomplikowane dolegliwoci i zniwelowa kryzysy psychiczne czy emocjonalne. Uczy metod rozwizywania problemw ju istniejcych, a take tych, ktre dopiero mog si pojawi. Pokazuje, jak atwo moemy zmieni swoje ycie, pozby si blokujcych nas lkw, fobii i obsesji. Czy to moliwe? Tak, poniewa jestemy jedynymi maszynami, ktre potrafi programowa si same. Jestemy metaprogramowalni. Obok wiedzy teoretycznej ksika zawiera intrygujce studia przypadkw, rozmowy z pacjentami oraz wiczenia. Znajdziesz tu take zestaw materiaw dodatkowych przeznaczonych gwnie dla tych, ktrzy nie mieli wczeniej do czynienia z prac Richarda Bandlera.

Onepress.pl Helion SA ul. Kociuszki 1c 44-100 Gliwice tel. (32) 230 98 63 e-mail: onepress@onepress.pl redakcja: redakcjawww@onepress.pl informacje: o ksigarni onepress.pl

Spis tre ci
Przedmowa ....................................................................................... 11 Wprowadzenie ................................................................................. 13

CZ}m I SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW Jak ludzie tworz swoj rzeczywisto i skd czerpiemy wiedz 1. Schematy, uczenie si i zmiana
Jak przej kontrol nad swoim umysem ............................................ 19

2. Rb to, co skuteczne
Sekret atwej zmiany .......................................................................... 23

3. Reprezentacja rzeczywisto ci
Narodziny wolno ci osobistej .............................................................. 33

4. Jzyk i zmiana
Subtelna sztuka rzucania zakl ......................................................... 45

5. Zamierzenia i rezultaty
Planowanie sukcesu ........................................................................... 63

6. Co kryje czarna skrzynka

Wzrokowe wskazwki systemu reprezentacji, predykaty i strategie ....... 75

7. Submodalno ci
R nice, ktre nas wyr niaj ............................................................ 89

8. Potga przekona
R owy pudel i efekt placebo ............................................................ 101

SPIS TRECI

CZ}m II SCHEMATY INDUKCJI Hipnoza i wywoywanie stanu szybkiego przyswajania wiedzy 9. Rozwijanie swoich umiejtno ci
Zmiana stanu, hipnoza i uczenie si z pasj ....................................... 113

10. Hipnoza i panowanie nad sob

Sukces jest rodzajem transu .............................................................. 125

11. W gb i w d
Schematy trans-formacji ................................................................... 135

12. Gbsze i szybsze wyciszenie

Byskawiczna indukcja i techniki pogbiania transu .......................... 151

13. Zapamitany spokj

Uzyskiwanie dostpu do wcze niejszego transu .................................. 161

14. Kreatywno stanu konfuzji

Przerywanie schematw, pitrzenie rzeczywisto ci i Nested Loops ...... 165

15. Zaawansowane submodalno ci

Wolno , zabawa i rozmycie zmysw ............................................... 177

CZ}m III SCHEMATY ZMIANY Korzystanie z narzdzi trans-formacji 16. Powrt do przyszo ci
Zmiana historii osobistej ................................................................... 189

17. Odpychanie ogranicze z przeszo ci

Niezdecydowanie i prg, za ktrym kryje si wolno ......................... 205

18. Przeprogramowanie przeszo ci

Magia faszywych wspomnie ........................................................... 219

SPIS TRECI

CZ}m IV TRANS-FORMACJA W DZIAANIU: sesje z klientami 19. Struktura trans-formacji 1 ............................................................. 229
Struktura trans-formacji 2 ............................................................. 235 Proces trans-formacji 1: Lk przed igami ....................................... 241 Proces trans-formacji 2: Lk przed lataniem samolotem .................. 259 Trans do przestudiowania .............................................................. 272

20. Podsumowanie ............................................................................... 279

Sownik .......................................................................................... 287 Materiay dodatkowe ..................................................................... 291 Materiay dodatkowe 1: Kotwice i kotwiczenie ..................................291 Materiay dodatkowe 2: Predykaty zmysowe ....................................294 Materiay dodatkowe 3: Niektre submodalno ci ..............................296 Materiay dodatkowe 4: Meta Model w skrcie .................................297 Materiay dodatkowe 5: Schematy modelu Miltona ...........................301 Materiay dodatkowe 6: Wydobywanie i notowanie strategii .............311 Zalecane rda pisane i audiowizualne ......................................... 313 Ksi ki ...................................................................................... 313 Pyty DVD i CD ....................................................................... 314 Strony internetowe ................................................................... 315

CZ}m I SCHEMATY PRZETWARZANIA

I WYWOYWANIA STANW

JAK LUDZIE TWORZk

SWOJk RZECZYWISTOm I SKkD CZERPIEMY WIEDZ}

SCHEMATY, UCZENIE SI} I ZMIANA

19

Jeden

Schematy, uczenie si i zmiana

Jak przej kontrol nad swoim umysem

Napisaem wiele ksi ek i opowiadaem o NLP i hipnozie setkom tysicy osb, lecz mimo tego wci istnieje wiele niejasno ci w kwestii podobiestw i r nic midzy tymi dwoma zagadnieniami. W tej ksi ce zamierzam upro ci ca spraw. Mj pogld jest taki, e w mniejszym lub wikszym stopniu wszystko jest hipnoz. Ludzie jednak nie s wprowadzani w trans i wyprowadzani z niego, tylko przechodz pynnie z jednego transu w inny. Ka dy ma swoje transe w pracy, w zwizkach z lud mi, w je d eniu samochodem, wychowywaniu dzieci i cay zbir transw z problemami. Jedn z charakterystycznych cech transu jest jego schematyczno . Trans jest powtarzalny lub nawykowy. Stanowi tak e sposb, w jaki przyswajamy wiedz. Gdy przychodzimy na wiat, mamy do przyswojenia olbrzymi ilo wiedzy i do wiadcze poczwszy od chodzenia, mwienia i samodzielnego jedzenia, a skoczywszy na decyzji, co zrobi z reszt swojego

20

SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW

ycia. Nasze mzgi szybko ucz si automatyzacji zachowa. To oczywi cie nie znaczy, e umys automatyzuje wycznie dobre zachowania do czsto uczy si wykonywa pewne czynno ci w sposb, ktry sprowadza na nas nieszcz cie lub nawet wpdza w chorob. Uczymy si przez powtarzanie. Czynno wykonana odpowiedni ilo razy wytycza wasn neuronow cie k w mzgu. Gdy kolejne neurony naucz si czy ze sob i przekazywa impulsy, zachowanie zostanie ustalone. Sen to wa ny element procesu uczenia si. Freud postrzega sny jako jedynie spenienie pragnie i by mo e dla niego tylko tym byy. Ja uwa am, e sen to nie wiadoma prba. Je li robi co po raz pierwszy, zazwyczaj id do domu, kad si spa i wicz to przez ca noc. To jedna z funkcji fazy REM snu (fazy, w ktrej wystpuj szybkie ruchy gaek ocznych). Stanowi ona sposb, w jaki nie wiadomy umys przetwarza to, czego do wiadczyli my w cigu dnia. To po prostu wiczenie przez powtarzanie na poziomie neurologicznym w celu opanowania nowej wiedzy. Du rol odgrywa tu jako informacji i materiau. Je li umys nie ma niczego konkretnego do opanowania, przetwarza nonsensy. Je li chcesz przej kontrol nad procesem uczenia si, musisz zrozumie, e znaczenie ma nie tylko samo powtarzanie, lecz tak e jego szybko . Umys potrafi rozpoznawa schematy, lecz kolejne kroki musz by przedstawione w odpowiednim tempie, aby cao zostaa uznana za schemat. Wikszo z nas rysowaa na marginesach zeszytw szkolnych serie postaci z kresek, a nastpnie wertowaa zeszyt, aby uzyska wra enie ruchu. Na ka dej stronie znajdowa si nieruchomy obrazek, lecz umys odczytywa schemat w tym przypadku ruch dopiero wtedy, gdy obrazki przesuway si wystarczajco szybko. Gdyby nie ten proces, nie byliby my w stanie cieszy si ogldaniem filmw. Gdyby my potrafili rejestrowa tylko jedn klatk dziennie, nie zrozumieliby my fabuy.

SCHEMATY, UCZENIE SI} I ZMIANA

21

We nie przebiegamy wic w my lach to, czego mamy si nauczy, a cay proces nie odbywa si w czasie rzeczywistym. Wewntrzny czas tym r ni si od normalnego, e mo emy go rozciga lub kondensowa. Uczymy si z niezwyk prdko ci o miogodzinn prac jeste my w stanie przerobi w pi minut przed przebudzeniem. Badacze snu potwierdzaj t koncepcj. Z bada aktywno ci neuronowej wynika, e osoby, ktre twierdz, e miay dugie i zo one sny, niy je w epizodach po kilka minut lub nawet sekund. Wynika z tego, e sen jest jednym ze sposobw, w jaki si programujemy lub przeprogramowujemy. Je li nie wierzysz, e tak e to potrafisz, sprbuj wykona w nocy nastpujce wiczenie: Gdy ju uo ysz si do snu, spjrz na zegarek i kilka razy stanowczo powiedz sobie, e obudzisz si o okre lonej godzinie. Mo esz ustawi budzik, ale i tak obudzisz si kilka sekund przed jego uruchomieniem. Z tym zjawiskiem zetknem si w wielu r nych kulturach. Niektrzy ludzie delikatnie uderzaj gow w poduszk tyle razy, ile wynosi liczba oznaczajca godzin, o ktrej chc wsta. Inni stukaj si w gow lub przedrami, aby ustawi godzin pobudki. Niezale nie od metody, zasada jest taka sama w jaki sposb wiesz, e masz wewntrzny zegar, ktry mo esz ustawia za pomoc specjalnego rytuau i ktry obudzi Ci rwnie skutecznie jak zwyky budzik, choby spa jak zabity. Je li mo esz si zaprogramowa na wykonanie jednej prostej czynno ci na przykad obudzenie si bez budzika mo esz to zrobi tak e w odniesieniu do innych dziaa. We my taki wyjazd do supermarketu. Za my, e potrzebujesz chleba, mleka, masa orzechowego i kilku sokw w kartonie. Mo esz potem przejecha kilka kilometrw, przej obok tysicy produktw, a nawet rozmawia z kim przez komrk i mimo tego wci pamita o soku, ma le orzechowym, mleku i chlebie. Naukowcy akademiccy czsto daj ode mnie czego , co nazywaj dowodem. Pytaj o teori, ktra kryje si za tym, co robi, i chc, ebym j wyja ni, najlepiej z odniesieniami do odpowiednich bada

22

SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW

naukowych. Zdarzao mi si nawet, e ludzie dali wa ciwych cytatw, potwierdzajcych to, co wymy liem. Ja to postrzegam tak, e nie musz udowadnia, ani nawet rozumie wszystkiego, co dotyczy pracy umysu. Niezbyt mnie interesuje to, dlaczego co powinno dziaa. Chc jedynie wiedzie, jak dziaa, bo dziki temu mog pomaga innym wpywa na to, co pragn zmieni. Prawd jest, e je li odkryjesz, jak co jest wykonywane, mo esz to z atwo ci zmieni. Jeste my w znacznym stopniu istotami programowalnymi co wci jeszcze jest bardzo niepopularnym pomysem w pewnych krgach. Gdy zaczem u ywa pojcia programowanie, ludzie wpadali w prawdziw w cieko i mwili takie rzeczy jak: Porwnujesz nas do maszyn, podczas gdy jeste my istotami ludzkimi, a nie robotami. Tak naprawd jednak moje sowa oznaczay co wrcz przeciwnego. Jeste my jedynymi maszynami, ktre potrafi programowa si same. Jeste my metaprogramowalni. Potrafimy ustawia celowo wymylone, zautomatyzowane programy, ktre odpowiadaj za wykonywanie nudnych, prozaicznych zada, uwalniajc nasz umys dla innych, bardziej interesujcych i kreatywnych zaj. Jednocze nie, je li robimy automatycznie co , czego nie powinnimy robi objadamy si, palimy papierosy, boimy si wind lub wiata zewntrznego, wpadamy w depresj lub po damy ony ssiada moemy zaprogramowa w sobie zmian. To nie oznacza, e jeste my robotami, tylko e zyskujemy coraz wiksz wolno . Dla mnie wolno to umiejtno wykorzystania wiadomego umysu do pokierowania swoimi nie wiadomymi dziaaniami. Nie wiadomy umys jest pot ny, ale potrzebuje instrukcji. Bez nich mo esz skoczy, prbujc chwyci si brzytwy a potem odkry, e nigdy nie byo adnej brzytwy.

Dwa

Rb to, co skuteczne
Sekret atwej zmiany

Virginia Satir, terapeutka rodzinna,

powiedziaa kiedy co , co utkwio mi w pamici na dugie lata: Wiesz, Richard, wikszo ludzi uwa a, e wola przetrwania to najpot niejszy ludzki instynkt, ale to nieprawda. Najpot niejszym instynktem jest trzymanie si tego, co znane. Miaa racj. Spotkaem ludzi, ktrzy chcieli popeni samobjstwo, poniewa nie potrafili znie my li o yciu bez partnera, ktry umar lub odszed z kim innym. Ju na sam my l o tym, jak wszystko si zmieni, czuli przygniatajcy strach. Istnieje powd takiego zachowania. Jednym ze sposobw tworzenia modeli rzeczywisto ci jest uoglnienie. Nasze prze ycie i rozwj zale od oswajania rzeczywisto ci, lecz ta postawa rodzi jednocze nie pewne problemy. Ka dego dnia natrafiasz na nowe drzwi, lecz na poziomie praktyki wiesz, e ka de z nich to po prostu drzwi. Nie zastanawiasz si, co to jest i jak to otworzy. Wymieniasz u cisk doni z tysicami osb, lecz

24

SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW

mimo i za ka dym razem jest to inna rka, nie jest to nowe do wiadczenie, poniewa w jaki sposb uczynie je takim samym. Jest ono przechowywane w przegrdce w umy le opisanej jako u cisk doni. Je li jednak pojedziesz do kraju o innych tradycjach na przykad Japonii i wycigniesz rk, a kto pokoni si w odpowiedzi, jego dziaanie zupenie zamie Twj schemat. Musisz wtedy znowu u y zmysw, aby rozszyfrowa odpowiedni reakcj w tej nowej sytuacji. Tak to powinno wyglda. Wa ciwe my lenie polega na tym, e trzymamy si tego, co znane, dopki schemat jest skuteczny. Gdy przestaje dziaa, sprawdzamy go i poprawiamy swj sposb my lenia. Czasem jednak kurczowo trzymamy si znajomych strategii mimo tego, e przestay odnosi skutek, przez co nasze ycie staje si niefunkcjonalne. Zamiast na nowo okre li sytuacj i wymy li nowe zachowanie, wci robimy to samo, tylko bardziej uporczywie! Popularni psychologowie mwi o strefie komfortu, podczas gdy powinni raczej mwi o strefie oswojenia. Ludzie trwaj w skrajnie nieprzyjemnych sytuacjach tylko dlatego, e si przyzwyczaili. Nie wiedz, e maj wybr, lub przedstawiaj go w tak przera ajcy sposb na przykad bycie samotnym do koca ycia po opuszczeniu brutalnego partnera e opieraj si przed zmian. Psychologowie zamczyli przez lata ogromn ilo szczurw, zmuszajc je do takich zada jak przechodzenie przez labirynt w poszukiwaniu sera. Interesujcy w tym eksperymencie jest fakt, e kiedy badacze zmieniali poo enie sera, szczury sprawdzay znan cie k najwy ej trzy cztery razy, po czym zaczynay szuka innej. Gdyby na ich miejscu umie ci czowieka, chodziby w nieskoczono znan tras, liczc na to, e je li powtrzy to samo wystarczajc ilo razy, osignie po dany rezultat. Ten eksperyment, poza wykazaniem, e szczury s bystrzejsze od ludzi, pokazuje, e czsto zmieniamy swoje nawyki tylko wtedy, gdy jeste my do tego zmuszeni lub umieramy, kurczowo bronic si przed zmianami.

RB TO, CO SKUTECZNE

25

Je li chc co zmieni, postpuj zgodnie z jedn prost zasad. Sprawdzam, co dziaa, a co nie dziaa, a nastpnie wycinam to, co nieefektywne, i uzupeniam strategi nowymi, skuteczniejszymi stanami wiadomo ci. To naprawd jest tak proste. W moim mniemaniu trwaa zmiana wymaga trzech krokw: 1. Czowiek musi poczu si na tyle le ze swoim problemem, e naprawd zapragnie zmiany. 2. W jaki sposb musi zobaczy swj problem z innej perspektywy. 3. Musi znale lub stworzy nowe i przekonujce mo liwo ci, a nastpnie do nich d y. Jak stwierdzia Virginia, je li ludzie maj wybr, wybieraj to, co najlepsze. Problem polega na tym, e czsto nie maj wyboru. W takich przypadkach z pomoc przychodzi hipnoza. Ju z samej definicji, aby zrobi co nowego, musimy zmieni stan swojej wiadomo ci. Hipnoza nie tylko to umo liwia, lecz pozwala tak e zminimalizowa lub zniwelowa wpyw przeszych do wiadcze oraz stworzy i zainstalowa w ich miejscu nowe, bardziej przydatne stany. Za jej pomoc pomagamy ludziom odkrywa i sprawdza nowe mo liwo ci. A ze wzgldu na to, e dla zjawiska zwanego transem charakterystyczne jest podobne jak we nie zaburzenie czasu, mo emy robi to bardzo szybko. Uczenie si w odmiennych stanach pozwala na oswojenie danego zjawiska poprzez nowe do wiadczenie w uamku czasu, ktry byby potrzebny w normalnym, wiadomym stanie umysu. Aby to osign, musimy najpierw zredukowa wpyw negatywnych do wiadcze z przeszo ci na dane zjawisko. W ten sposb tworzy si miejsce na nowe i skuteczniejsze sposoby postrzegania siebie i swojego wiata. Moje metody (i techniki opisane w tej ksi ce) umo liwiaj osobie, ktra bya wi niem wasnej przeszo ci, stworzenie miejsca na zmiany. Niektre techniki z tej ksi ki pozwalaj ludziom prze y na nowo swoj przeszo , natomiast inne umo liwiaj im postrzeganie jej tak, jakby nie cakiem nale aa do nich.

26

SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW

Je li jednak chcemy to robi naprawd twrczo, musimy rozumie, jak ludzie konstruuj swj obraz rzeczywisto ci, a tak e jak mo emy im pomc w tworzeniu nowych i bardziej przydatnych alternatyw. To, dlaczego zachowuj si tak, jak si zachowuj, jest du o mniej wa ne ni to, co robi, aby wej w problemowy stan, i jak go utrzymuj. Gdy to odkryjemy, mo emy znale rozwizanie nawet najbardziej zo onego problemu. Gdy zaczynaem swoj praktyk, spytaem kilku psychiatrw, jaki jest ich najtrudniejszy problem w pracy klinicznej. Wikszo z nich bez wahania odpara: Fobie. atwo zrozumie t odpowied . Czowiek z fobi zawsze i od razu do wiadcza tej samej reakcji opartej na strachu. Nigdy o niej nie zapomina. Ludzie czsto twierdz, e maj fobi, podczas gdy w rzeczywisto ci do wiadczaj swego rodzaju stanw niepokoju. Taki czowiek musi si przygotowa do ataku niepokoju, natomiast czowiek z fobi nie musi. Wystarczy, e zobaczy wind, lub nawet tylko o niej pomy li, aby natychmiast wywoa reakcj: Aaaa!. Nigdy nie pozwala sobie na wyjtek od tej reguy. Fobii mo esz si nauczy na przykad od rodzica czy opiekuna lub momentalnie j przyswoi wskutek jakiego emocjonalnie przygniatajcego zdarzenia. Jest to obrazowy dowd na zdolno mzgu do bardzo szybkiego uczenia si czsto w jednym podej ciu. Zajcie si fobiami zaintrygowao mnie z kilku powodw. Nie tylko byem gotw zmierzy si z niemo liwym, lecz tak e zdawaem sobie spraw, jak bardzo ludziom przydaaby si umiejtno wykorzystywania zdolno ci umysu do szybkiego uczenia si i atwego przyswajania bardziej po ytecznych reakcji. Pomy l, jak bardzo zmienioby si ycie osoby, ktra nauczyaby si momentalnie czu absolutny zachwyt za ka dym razem, gdy spotyka swojego partnera i vice versa. Chocia ludzie s czsto unieruchomieni przez swoje fobie, przejawiaj niezwyk kreatywno i po wicenie, aby je posiada. Musz do wiadczy wyjtkowego bod ca, przeprowadzi skomplikowany

RB TO, CO SKUTECZNE

27

proces decyzyjny i wywoa reakcj w czasie krtszym, ni trwaby opis danej fobii. Je li obawiaj si wysoko ci, musz dokadnie wiedzie, jaka wysoko wywouje reakcj. Z jednym z najdziwniejszych lkw wysoko ci spotkaem si w Michigan. Zapytaem trzysta osb o to, czy kto ma jak naprawd szokujc fobi, na co podnis rk dystyngowany pan okoo pidziesitki i powiedzia: Ja mam lk wysoko ci. Jego fobia nie sprawiaa wra enia zbytnio szokujcej, lecz kiedy zaprosiem go na scen, ktra miaa okoo metr wysoko ci, zaczerwieni si i odpar: Nie wejd. Wycignem rk i powiedziaem: Wejd chocia na jeden stopie, lecz pod nim natychmiast ugiy si kolana i cofn si o krok. Jak dla mnie to bya prawdziwa, silna fobia. Zszedem przed suchaczy, odwrciem go, przeprowadziem przez Szybkie leczenie fobii (patrz rozdzia 16.), a potem zapytaem, czym si zajmuje. Jestem pilotem, odpowiedzia. Co w mojej reakcji lub wyrazie twarzy sprowokowao go do dodania: Wiem, co sobie my lisz, ale w samolocie to co zupenie innego. Wyja ni, e nie jest w stanie wej do kokpitu po schodach. Mg wic lata tylko w takich samolotach jak Boeing 747, do ktrych wchodzi si po rampie. Opowiedzia te , e gdy su y w powietrznych siach zbrojnych, musia zamyka oczy, kiedy podcigano go tyem do kokpitu. Gdy tylko znalaz si w rodku F-16, wszystko byo w porzdku. Nie potrafi wej po drabinie do samolotu, ale bez problemu lata z podwjn prdko ci d wiku i zrzuca napalm w Wietnamie. Jego problem sprowadza si do przeprowadzanego w umy le rozr nienia, ktre okre lao, jak wysoka bya dana wysoko . Nie miao ono nic wsplnego ze wznoszeniem si, lecz ze spogldaniem w d. Gdy znalaz si wystarczajco wysoko, czu si w porzdku. Stwierdzi nawet: Je li wsid do windy i wyjad na sme czy dziewite pitro, mog wyglda przez okno lub balkon i czuj si dobrze. Wystarczy jednak, e wysid na pierwszym pitrze i ju mam problem.

28

SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW

Gdyby jecha jedn z tych szklanych wind, nie potrafiby si rozglda. Nie byby w stanie spacerowa i wyglda z pierwszego pitra, lecz czuby si najzupeniej bezpieczny, gdyby jego pokj znajdowa si na szesnastym. Musiaby jedynie wjecha na gr plecami do okna, patrzc na drzwi lub cian. Przypuszczam, e to, jak rozwin tak eleganck fobi, byo bardzo skomplikowane, ale nie miao to adnego znaczenia. Liczy si fakt, e przeprowadza rozr nienie polegajce na tym, e z pewnej wysokoci mg spa , lecz je li znalaz si odpowiednio wysoko, by bezpieczny. Gdy tylko osiga wa ciwy puap, fobia zwyczajnie si wyczaa. Gdzie w jego umy le by wyznaczony jej punkt pocztkowy i kocowy oba ci le okre lone i oba funkcjonujce cakowicie poza jego wiadomo ci. Pocztkowy impuls wyzwalajcy fobi by najni szym puapem, z jakim si kiedykolwiek spotkaem. Gdy odszed z wojska i sta si zawodowym pilotem, nie mia problemu z lataniem z lud mi Boeingiem 747, lecz nie potrafi wej na pojedynczy stopie. Oczywi cie zrobiem to, co trzeba, eby jak najszybciej mu pomc. Nie chciabym, eby w kokpicie mojego samolotu siedzia jaki szaleniec. Wolabym, aby byli tam ludzie, ktrzy nigdy nie panikuj i maj wyostrzone zmysy, dziki czemu dokadnie wiedz, gdzie zaczyna si i koczy prawdziwe niebezpieczestwo. Interesujce jest to, e fobie czsto s w jaki sposb sensowne. Ludzie zazwyczaj zaczynaj si ba czego , co w okre lonych okolicznociach faktycznie mo e zrobi im krzywd. Gdy przychodz do mnie osoby, ktre mwi: Chciabym w ogle nie ba si pajkw lub Chciabym ju nigdy nie martwi si wysoko ci, niezale nie od tego, na jakim puapie si znajd, ka im si cofn i popatrze realnie na to, czego daj. W Australii lub Afryce brak lku przed pajkami byby skrajn gupot, poniewa niektre z nich bywaj bardzo jadowite. Czowiek z lkiem wysoko ci, ktry stwierdzi, e chciaby mc bez strachu zataczy na balustradzie balkonu na czwartym pitrze, tak e potrzebowa konfrontacji z rzeczywisto ci.

RB TO, CO SKUTECZNE

29

Wynik leczenia fobii powinien zawsze uwzgldnia fakt, e cz mzgu danego czowieka ju przed leczeniem skutecznie chronia go przed niebezpieczestwami. Problemem jest przesadna reakcja, a umys potrzebuje nowej perspektywy, aby mc dokona zmiany. W czasach, gdy zajem si badaniem fobii, wszyscy spierali si o wa ciwe podej cie do psychoterapii. Istniay dziesitki, je li nie setki, r nych szk psychologii, ktre walczyy ze sob o racj. Interesujce jest to, e adna z nich nie moga pochwali si sukcesami. adna nie wyprowadzia nikogo z jego problemw. Wydao mi si to szczeglnie gupie, e ci ludzie nie potrafili zrobi tego, o co si kcili, a co byoby najlepszym sposobem na rozwizanie sporw. Ci terapeuci byli ograniczeni przez wasne nie wiadome schematy, ktre przyczyniay si do pora ki. Skupiali si na tre ci do wiadczenia klienta zadawali pytania typu dlaczego aby odkry, co byo nie tak, i znale sposb na naprawienie bdw. Zbyt wielk wag przykadali do prby interpretacji sw klientw i nie zauwa ali ich dziaa. Ja podszedem do tego inaczej. Daem ogoszenie do gazety, e szukam ludzi, ktrym udao si wyleczy z fobii, i oferuj zapat za to, e sid ze mn i porozmawiaj o swoich do wiadczeniach. Nie oczekiwaem wicej ni kilku osb, ale okazao si, e istnieje bardzo wielu wyleczonych z fobii, ktrzy z przyjemno ci porozmawiaj o sobie. Wszyscy opowiadali mniej wicej podobn histori. Mwili co w rodzaju: Pewnego dnia miaem po prostu dosy. Powiedziaem sobie: Starczy tego! Nigdy wicej!. Po czym dodawali: Spojrzaem na siebie i nagle zobaczyem, jak gupio byo zachowywa si w taki sposb, po czym zaczem si mia i po tym zwykle nastpowaa zmiana. Zauwa yem, e gdy dokonywali zmiany, przeczali si na obserwowanie wasnego zachowania. Ci, ktrzy pozbyli si fobii, nie postrzegali tego do wiadczenia jak wasnymi oczyma, tylko dosownie przywoywali je z innej perspektywy obserwatora. Niezale nie od

30

SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW

tego, jak przera ajca bya ich fobia, nie miaa ju na nich takiego wpywu z tego oderwanego lub obiektywnego punktu widzenia. Niechccy odkryli, jak zdystansowa si od problematycznego prze ycia. Z kolei ludzie, ktrym nie udao si pozby fobii, patrzyli na pajki, samoloty czy windy tak, jakby w rzeczywisto ci tam byli. Poniewa konstruowali wyobra enia tak, jakby uczestniczyli w danym do wiadczeniu, cz mzgu reagowaa tak, jakby faktycznie je prze ywali, i pogr aa ich w jeszcze dotkliwszym stanie paniki. Chocia historia ka dej fobii bya inna, jedyn prawdziw r nic, jak dostrzegem, by sposb, w jaki przedstawiali sobie do wiadczenie, ktre wzbudzao ich lk. Postanowiem wic wykorzysta na kilku osobach z fobiami to, czego si nauczyem. Poleciem im, aby stanli obok swojego ciaa i obserwowali jego reakcje tak, jakby byli w drugim kocu pokoju. To okazao si skuteczne do szybko pozbywali si swoich lkw. Umys po prostu zmienia sposb, w jaki postrzegali sytuacj, i problem znika. Psychiatrzy w odpowiedzi przysyali do mnie coraz wicej osb z fobiami. Niektre z nich przejawiay niezwyk kreatywno i pomysowo w wymy laniu problemw. Pewien czowiek na przykad wyksztaci w sobie lk przed opuszczaniem miejscowo ci Huntington w Ohio. Mg bez problemu je dzi po mie cie, lecz gdy tylko doje d a do znakw koca miejscowo ci, gwatownie hamowa i wpada w panik. Nie potrafi opu ci miasta od czterech i p roku. Poniewa zawsze szukam jak najatwiejszych i jak najszybszych metod dziaania, poleciem mu, eby wyobrazi sobie, e jest Supermanem. Powiedziaem, eby unis si ponad swoje ciao i lecia obok, obserwujc, jak prowadzi swojego pickupa. Lecia tak przez kilka kilometrw, a zobaczy, jak on za kierownic robi si nerwowy, wciska hamulec i wpada w panik lecz mimo to lecia dalej! O zmianie zachowania zadecydowa pewien trik. W swoim umy le nie tylko by spokojny, gdy lata wokoo, lecz tak e po raz pierwszy od lat opu ci miasto. Poniewa cz mzgu odbieraa to do wiadczenie jako prawdziwe, mogem zebra razem wszystkie bod ce, ktrych do-

RB TO, CO SKUTECZNE

31

wiadcza w zwizku z po dan reakcj. Wysali my go na przeja d k. Nie byo go kilka godzin, a gdy wrci, nie mg wyj ze zdumienia. Powiedzia, e pojecha do znakw koca miejscowo ci, potem na most, ktrym wyje d a si z Huntington, przez cay czas czekajc na atak fobii lecz nic si nie stao i pojecha dalej. Nie musz mwi, e niektrzy psychiatrzy byli bardzo sceptyczni. W dalszym cigu twierdzili, e zmiana musi by powolna i bolesna, lecz ja odpowiadaem na to: C , ja miaem inne do wiadczenia. Wielokrotnie dokonywaem szybkich i bezproblemowych zmian. Tak naprawd ka dy z nas to robi. By mo e czytae ksi k, ktra w cigu sekundy zmienia Twoje ycie. Albo kto powiedzia co , co zmienio natychmiast nie tylko Twoje dziaania, lecz tak e cao ciowy sposb postrzegania danego prze ycia. Nagle i nie wiadomie wydarzyo si co , co wyczyo problem i aktywowao rozwizanie. Zafascynowao mnie to, e midzy tymi walczcymi frakcjami znalazo si kilku rozsianych po caym kraju terapeutw, ktrzy zdawali si dziaa jak prawdziwi agenci zmiany. Byem bardzo ciekawy, jak to robili. Tak miaem zasad, ktr kieruj si do dzi : je li chcesz si dowiedzie, jak robi co , czego jeszcze nie potrafisz, znajd ludzi, ktrzy potrafi, i zapytaj ich. Dzisiaj nazywamy to modelowaniem, a niektrzy ludzie zrobili z niego niepotrzebnie rozwleky i skomplikowany proces. Gdy po raz pierwszy zaczem bada modelowanie, zdumiao mnie, e ludziom, ktrzy odnie li sukces, pochlebiaj pytania o to, jak do niego doszli, i zazwyczaj z przyjemno ci o tym opowiadaj. Jedyny problem polega na tym, e nie zawsze wiedz, w jaki sposb stali si tym, kim s. mWICZENIE: ZMIE UCZUCIA PRZEZ ZDYSTANSOWANIE SI}
1. Przywoaj do wiadczenie, ktre wci Ci drczy lub smuci. Przypominaj je sobie tak, jakby zdarzyo si jeszcze raz. Zobacz je wasnymi oczami, poczuj wasnym ciaem towarzyszce mu uczucia i emocje. Zwr szczegln uwag na d wiki; to mog

32

SCHEMATY PRZETWARZANIA I WYWOYWANIA STANW

by sowa wypowiedziane przez Ciebie lub innego znaczcego uczestnika tego zdarzenia. To mo e by tak e Twj gos wewntrzny. Zapamitaj mniej wicej, w jakim stopniu to wspomnienie wci sprawia Ci bl. 2. Nastpnie udaj lub wyobra sobie, e stajesz obok i mo esz obserwowa siebie, ktry do wiadcza tego prze ycia, tak jak na ekranie. Odepchnij t scen daleko od siebie, coraz dalej i dalej, obserwujc, jak wraz z powikszaniem si dystansu kolory zaczynaj si zlewa i zanikaj szczegy. Odepchnij ekran tak daleko, aby zauwa y znaczc r nic w sposobie prze ywania tego do wiadczenia. Uwaga: Je li szczeglnie zale y Ci na tym, aby do wiadczenie ju nie wrcio, mo esz je zostawi tam, gdzie jest a nawet wyrzuci w przestrze i sprawi, aby eksplodowao w socu.