Choroby Cywilizacyjne

Ten ebook zawiera darmowy fragment publikacji "Choroby cywilizacyjne"
Darmowa publikacja dostarczona przez AlfabetSukcesu.pl

Copyright by Zote Myli & Jacek Roik, rok 2008 Autor: Jacek Roik Tytu: Choroby cywilizacyjne Data: 10.10.2012 Zote Myli Sp. z o.o. ul. Toszecka 102 44-117 Gliwice www.zlotemysli.pl email: kontakt@zlotemysli.pl
Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez Wydawc. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody Wydawcy. Zabrania si jej odsprzeday, zgodnie z regulaminem Wydawnictwa Zote Myli. Autor oraz Wydawnictwo Zote Myli dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksice informacje byy kompletne i rzetelne. Nie bior jednak adnej odpowiedzialnoci ani za ich wykorzystanie, ani za zwizane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo Zote Myli nie ponosz rwnie adnej odpowiedzialnoci za ewentualne szkody wynike z wykorzystania informacji zawartych w ksice. Wszelkie prawa zastrzeone. All rights reserved.
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
SPIS TRECI
OD AUTORA...................................................................................6 MIDZY DUSZ A CIAEM............................................................8 Czy cierpienie psychiczne moe wywoa chorob?...........................................9 Dlaczego stres jest grony?................................................................................10 Wskazania adu i wspistnienia:...............................................................13 Prawidowe oddychanie a samopoczucie..........................................................16 O czym wiadczy irytacja?..................................................................................17 POKARM MOE BY LEKARSTWEM..........................................20 10 zasad ywienia profilaktycznego..................................................................23 Witaminy przeduaj ycie..............................................................................25 Witamina E................................................................................................25 Witamina A................................................................................................29 Witamina C................................................................................................33 Zapotrzebowanie na witaminy..........................................................................38 Odpowiednie gotowanie to wicej witamin......................................................39 Witaminy dla urody...........................................................................................42 Witamina A................................................................................................42 Witamina B2..............................................................................................43 Witamina B6..............................................................................................43 Kwas pantotenowy.....................................................................................44 Bezcenne makro- i mikroelementy...................................................................44 Gdy brak elaza..........................................................................................45 Wap zapobiega miadycy.......................................................................50 Czy mied chroni przed rakiem?...............................................................53 Fluor niebezpieczny i niezbdny...............................................................55 Niedoceniany selen ...................................................................................58 Jod i choroby tarczycy...............................................................................60 Chrom potrzebny seniorom.......................................................................61 Niedobr magnezu atwo stwierdzi.........................................................64 Lit zapobiega depresjom............................................................................67 Cynk uruchamia witamin A..................................................................69 To warto zapamita..........................................................................................71 Produkty spoywcze niedoceniane....................................................................74 Soja - rolina wielkich nadziei...................................................................74 Czerwone buraki wskazane dla wszystkich...............................................79 Zociste ziarnko pszenicy...........................................................................81 Otrby pszenne i inne rda bonnika.....................................................84 Zarodki pszenne.........................................................................................90 Chleb prac nabyty bywa smaczny i syty..................................................93 Garniec miodu zastpi aptek...................................................................97 Pierzga......................................................................................................106 Propolis - naturalny antybiotyk...............................................................108 Mleczko pszczele dobre na wszystko? .....................................................113 Inne produkty pszczele.............................................................................115 Jego wysoko czosnek............................................................................120 Aronia - bogactwo witamin......................................................................122 Oliwa z oliwek...........................................................................................125
Ryby..........................................................................................................128 POKARM MOE BY TRUCIZN................................................131 ... a do tego alkohol.......................................................................................135 i papierosy.....................................................................................................138 Etyczne aspekty palenia...........................................................................142 W obecnych czasach zapanowaa moda na niepalenie! .........................144 CZY MONA USTRZEC SI NOWOTWORW?...........................145 Najwaniejsza odporno................................................................................146 Typ osobowoci a podatno na nowotwory...................................................148 Zabjczy stres...................................................................................................149 Rola prawidowego odywiania.......................................................................150 Witaminy chroni przed rakiem......................................................................153 Dieta bogatoresztkowa.....................................................................................156 Tuszcze a nowotwory......................................................................................157 Rak sutka..........................................................................................................158 Czynniki sprzyjajce rozwojowi raka sutka.............................................159 Profilaktyka domowa................................................................................161 Gdy serce zaczyna chorowa.......................................................163 Ostatni przystanek przed zawaem.................................................................166 Kilka rad dla osb cierpicych na chorob niedokrwienn serca..................169 Zioa w chorobie niedokrwiennej............................................................170 Miadyca niebezpieczn anomali.................................................................172 Cholesterol a miadyca...................................................................................175 Lepiej zapobiega ni leczy............................................................................179 Zioa w profilaktyce miadycy.......................................................................186 Zawa serca.......................................................................................................188 Seks po zawale.................................................................................................194 PRAWIE WSZYSTKO O CINIENIU KRWI.................................196 Nadcinienie ttnicze.......................................................................................196 Zioa zalecane w nadcinieniu.................................................................199 Niedocinienie ttnicze....................................................................................201 Zioa zalecane w niedocinieniu..............................................................202 Nim signiesz po ma czarn.................................................................203 CUKRZYCA - PROBLEM LUDZKOCI........................................207 Przyczyna nie jest znana.................................................................................207 Wielk rol odgrywa dieta...............................................................................210 Cukrzyca a zioa................................................................................................213 PRZEWD POKARMOWY LUBI SPOKJ...................................215 Nieyt odka..................................................................................................217 Zalecane zioa...........................................................................................218 Zesp jelita nadwraliwego............................................................................223 Zaparcia stolca.................................................................................................225 Zalecane zioa...........................................................................................227 Kilka rad...................................................................................................228 Choroba wrzodowa..........................................................................................229 Czy potrzebna dieta?................................................................................234 Na wrzody dobre zioa.............................................................................236
Nadkwano i niedokwano.......................................................................238 SKD TE KAMIENIE?.................................................................241 Kamica moczowa.............................................................................................241 Zioa mog pomc....................................................................................241 Kamica pcherzyka ciowego i drg ciowych.........................................244 Nie obejdzie si bez diety.........................................................................246 Zalecane zioa...........................................................................................248 Kuracja oliwna i inne................................................................................251 WTROBA NIE JEST Z ELAZA.................................................253 Co lubi wtroba?..............................................................................................256 OSTEOPOROZA, czyli zodziej naszych koci..............................261 YWIENIE W RNYCH GRUPACH WIEKOWYCH..................266 ywienie kobiet w ciy i w okresie karmienia piersi..................................266 Zaczyna si od dziecistwa..............................................................................272 Zdrowy ucze lepiej si uczy...........................................................................276 Odywianie w trzecim wieku..........................................................................280 PORY ROKU W YWIENIU.........................................................291 Wiosna..............................................................................................................291 Lato..................................................................................................................292 Jesie...............................................................................................................293 Zima.................................................................................................................294 CHOROBY METEOROTROPOWE...............................................296 NATURALNE METODY LECZENIA.............................................301 Homeopatia podobne leczy podobne..........................................................301 Ekstrakt Ginkgo Biloba pomocny w rnych schorzeniach...........................303 Zika z lipy, kpiel tymiankowa dobre na przezibienie...........................306 DIETA + RUCH TO ZDROWIE!................................................308 Niedzielna dawka ruchu.................................................................................308 Zioa odchudzaj..............................................................................................310 Jak schudn i nie ty?.............................................................................313 PIMIENNICTWO......................................................................322
CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik
str. 6
Wspczesny
czowiek nie troszczy si naleycie o swoje zdrowie.
Postpuje tak, jakby wierzy, e dziki osigniciom i moliwociom medycyny, w razie potrzeby lekarz wymieni mu serce, nerk, czy wtrob. A statystyki mwi co innego! W naszym kraju choroby cywilizacyjne: choroba niedokrwienna serca, zaway minia sercowego, choroba nadcinieniowa, udary mzgu, cukrzyca, nadwaga i otyo, alergie i nowotwory - zbieraj obfite niwo. Zapamitaem na cae ycie sowa Mojego Mistrza i Nauczyciela prof. Juliana Aleksandrowicza (1908 - 1988) z Krakowa, ktry mwi: za swe powoanie jako lekarz uwaam nie tylko leczenie ludzi chorych i niesienie im ulgi w cierpieniu, ale przede wszystkim zapobieganie chorobom. W przypadku chorb cywilizacyjnych jest to niezbdne i zupenie realne, na dodatek skuteczniejsze i tasze ni samo leczenie. Wiele chorb cywilizacyjnych ma wsplne prardo i moliwe jest rwnoczesne zapobieganie im wszystkim Dlatego szerz wiedz na temat profilaktyki chorb cywilizacyjnych, zdrowego stylu ycia, zdrowej ywnoci i zdrowego odywiania. W tej ksice Czytelnik znajdzie wiele takich informacji, rad i wskazwek. Std te ksika dedykowana wszystkim, ktrzy nie chc biernie czeka, a dopadnie ich jedna z chorb cywilizacyjnych.
Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik
str. 7
Gdyby chocia jedna Osoba po przeczytaniu tej ksiki przeduya swoje ycie to bybym szczliwy! Chciaem podzikowa Moim Dzieciom: synowi Markowi i synowej Danucie - Absolwentom Wydziau Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie za pomoc w redagowaniu ksiki.
Jacek Roik
www.jroik.manpol.net e-mail: jroik@manpol.net tel. 0-14 621-53-48
str. 8
MIDZY DUSZ A CIAEM

Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie to stan penego dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego. Szersz, powszechnie uznan i bardziej zrozumia definicj zdrowia zaproponowa profesor Marcin Kacprzak (1888-1968) - lekarz higienista, po II wojnie wiatowej uczestnik prac WHO: Zdrowiem nazywamy nie tylko brak choroby czy niedomagania, ale i dobre samopoczucie oraz taki stopie przystosowania si biologicznego, psychicznego i spoecznego, jaki jest osigalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach. Oznacza to, e sprawno organizmu ludzkiego jest uzaleniona od stale na niego wpywajcych bodcw rodowiska zewntrznego. Zdrowie to nic staego, niezmiennego. Zdrowie fizyczne i psychiczne jest stanem chwiejnej rwnowagi organizmu, zalenym od zmiennych i rnorodnych bodcw otoczenia. Do zachwiania tej rwnowagi dochodzi wtedy, gdy czynniki wpywajce na ustrj z zewntrz, nie odpowiadaj cechom fizjologicznym i potrzebom organizmu, maj waciwoci trujce lub uszkadzajce, s zbyt silne lub dziaaj zbyt dugo.
str. 9
Czy cierpienie psychiczne moe wywoa chorob?

W swojej praktyce lekarskiej spotykam pacjentw, ktrych dolegliwoci poprzedziy przykre przejcia, nieszczcia czy urazy psychiczne. Czy zdajemy sobie spraw, e choroba bliskiej osoby, alkoholizm ma, kopoty w pracy czy ktnie rodzinne - maj wpyw na funkcjonowanie organw wewntrznych w naszym organizmie? We wspczesnej medycynie wyodrbnia si kategori chorb, w etiologii ktrych podejrzewa si udzia czynnikw psychologicznych. Podstawow koncepcj w medycynie psychosomatycznej jest cisy wzajemny zwizek pomidzy procesami psychicznymi i funkcjami fizjologicznymi ustroju. Szczeglna rola przypada emocjom. Ich znaczenie jest zwizane z penieniem przez nie czynnoci regulacyjnych wobec czynnoci fizjologicznych i zachowania czowieka. Emocje mog nie tylko mie znaczenie w regulowaniu funkcji fizjologicznych, ale w okrelonych przypadkach (np. dugotrwaych sytuacjach konfliktowych) wpywa na rozregulowanie czynnoci organizmu, co moe prowadzi do zmian chorobowych. W niektrych zaburzeniach rola emocji w powstawaniu dolegliwoci fizycznych wydaje si by decydujca. Odnosi si to do wymiotw czynnociowych, stanw skurczowo-wydzielniczych jelita grubego, jadowstrtu psychicznego, blw gowy napiciowych. W innych zaburzeniach, jak: choroba wrzodowa, nadcinienie ttnicze, astma, zapalenie wrzodziejce jelita grubego, emocje odgrywaj rol istotn, ale nie jedyn. W wielu schorzeniach czynniki psychiczne nie maj uchwytnego znaczenia, co odnosi si do chorb z niedoboru czy ostrych chorb zaCopyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik
str. 10
kanych. Jedna z hipotez gosi, e specyficzne przyczyny psychologiczne wywouj okrelone choroby somatyczne. Wedug pogldw niektrych naukowcw, np. zahamowany gniew ma zwizek z ukadem krenia i powoduje nadcinienie ttnicze; poczucie zalenoci i brak uznania wpywaj niekorzystnie na przewd pokarmowy, doprowadzajc do wrzodw odka i dwunastnicy, natomiast konflikty midzy seksualnymi tendencjami a moliwociami realizacji pragnie przejawiaj si zaburzeniami w ukadzie oddechowym, a wic astm. Migracje z jednego kraju do drugiego, a szczeglnie do obcych kultur, zdaj si by rwnie czynnikiem wpywajcym na wzrost wystpowania chorb somatycznych. Stwierdzono nagromadzenie rozmaitych chorb i zaburze u przybyszw ze Wschodu do Europy Zachodniej. Czste wystpowanie zaburze zdrowia psychicznego zaobserwowano take u imigrantw fiskich w bliskiej geograficznie Szwecji. Utrata bliskiej osoby jest form stresu, z jak czsto stykaj si lekarze. Wiele bada wskazuje, e takie wydarzenia prowadz do wzrostu chorb i umieralnoci. Najwicej zgonw zanotowano wrd wdowcw i wdw.
Dlaczego stres jest grony?

wiatowa Organizacja Zdrowia okrelia stres jako chorob stulecia. Naukowcy twierdz, e istnieje zwizek pomidzy stresem a chorobami nowotworowymi. Podobnie w innych jeszcze schorzeniach, jak: choroby tarczycy, nadcinienie, cukrzyca, otyo, astma oskrzelowa, stwardnienie rozsiane, nerwice, alergie, schorzenia krgosupa - upatruje si w stresach jednej z wielu przyczyn ich powstaCopyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik
str. 11
wania. Nie na darmo wrd czynnikw zagroenia miadyc jest wymieniana sylwetka psychiczna czowieka (jest to mwic inaczej prba oceny czowieka pod wzgldem jego reakcji na stres). Sowo stres zwizane jest z nazwiskiem Hansa Selyego, profesora Instytutu Medycyny i Chirurgii Eksperymentalnej Uniwersytetu w Montrealu. Pracowa on przez 40 lat nad zagadnieniem stresu. Zauway, e chorzy, ktrzy leczyli si z powodu rnych dolegliwoci, mieli pewne objawy wsplne, niezalenie od tego, jaka bya ich zasadnicza choroba. Nasuno mu to myl, e obok swoistego czynnika, wywoujcego okrelon chorob, musi istnie inny, ktry wyzwala nieswoiste reakcje, wsplne wszystkim chorym. Stres wyzwala mechanizm mobilizujcy drzemic w organizmie energi obronn - w chwili, gdy jest on poddany jakiemu obcieniu, bez wzgldu na to, czy jest ono fizyczne czy psychiczne i czy jest przyjemne czy przykre. Kade obcienie wywouje w organizmie alarm, ktry jest natychmiast rejestrowany przez narzdy zmysw i przekazywany do podwzgrza i do przysadki mzgowej. Podwzgrze to cz naszego mzgu zawierajca wane orodki uczestniczce w kierowaniu prac autonomicznego, czyli wegetatywnego (niezalenego od naszej woli) ukadu nerwowego, jak: regulacj temperatury ciaa, gospodark wodn organizmu, czynnoci gruczow wydzielania wewntrznego (tarczyca, grasica, trzustka, jdra, jajniki, przytarczyce, nadnercza, szyszynka), pobieraniem pokarmu, czynnociami seksualnymi oraz reakcjami emocjonalnymi. Czynno podwzgrza jest cile zwizana z czynnoci przysadki mzgowej; bodziec nerwowy przenosi si za pomoc podwzgrza i przysadki mzgowej na nerwowy ukad autonomiczny. Gruczoy wydzielania wewntrznego otrzymuj sygna do natychmiastowego dziaania. W nastpstwie
str. 12
podwysza si cinienie krwi, serce bije szybciej, wtroba wyrzuca zapasy cukru i tuszczw, zasilajc minie w dodatkowe rezerwy energii, zwiksza si krzepliwo krwi, jako zabezpieczenie przed wykrwawieniem si po ewentualnym zranieniu. Czowiek gotw jest sprosta nieoczekiwanej sytuacji. Taki model alarmowej reakcji dziaa ju u naszych przodkw. Mia charakter obronny i dawa szans utrzymania si przy yciu. Pobudza do byskawicznej ucieczki lub walki w obliczu grocych niebezpieczestw. Obecnie yjemy w innych czasach. Inne gro nam niebezpieczestwa. Skala szkodliwych bodcw znacznie si zwikszya. Wymieni naley: haas, popiech, tok, nieyczliwo, przemczenie, strach, niemono sprostania stawianym wymaganiom. Nie moemy podoa reakcjom stresowym. Mechanizm pierwotnie obronny staje si obecnie mechanizmem zagady. Wyrzucane przez wtrob podczas stresu kwasy tuszczowe zamieniaj si w cholesterol i odkadaj si w ttnicach, powodujc miadyc. Zwikszona krzepliwo krwi sprzyja powstawaniu zakrzepw w naczyniach mzgu, serca, puc lub koczyn. Stres sprzyja infekcjom poprzez osabienie obrony immunologicznej. Gdy mamy zmartwienie, nie dziwmy si, e np. w okresie epidemii grypy szybciej zachorujemy i duej bdziemy wraca do zdrowia. Wyeliminowanie strachu przed operacj, jak dowodz badania, przez odpowiedni psychoterapi powoduje w okresie pooperacyjnym zmniejszenie iloci zakrzepw w naczyniach krwiononych i wrzodw odka.
str. 13
Selye podkrela, e stres jest normaln biologiczn reakcj kadego ywego organizmu fizjologicznym zjawiskiem zwizanym z procesami ycia. Obrona przed stresem jest indywidualn waciwoci kadego z nas. Nie ma na to recepty. Musimy cigle poszukiwa takiego sposobu odprania si, ktry dla nas bdzie waciwy. Jedni potrzebuj dla rekreacji muzyki, ruchu i zabawy. Inni przeciwnie tylko cisza daje im rwnowag psychiczn.
Im duej jestem lekarzem...

Im duej jestem lekarzem, tym bardziej wierz, e sposb mylenia wspczesnego czowieka i jego styl ycia, maj decydujcy wpyw na zdrowie. W tym miejscu przytocz dziesi zasad wietnamskiego nauczyciela Zen Thieh Nhat Hanha. Autor nazwa je wskazaniami adu i wspistnienia.
WSKAZANIA ADU I WSPISTNIENIA

1. Nie przywizuj si bawochwalczo do adnej doktryny, teorii czy ideologii. Wszystkie systemy teoretyczne s jedynie drogowskazami, aden nie objawia prawdy absolutnej. Unikaj ciasnego mylenia. Ucz si nie przywizywa do aktualnie wyznawanych pogldw, aby mg zachowa otwarto wobec cudzego punktu widzenia. Prawda tkwi w yciu, nie w doktrynach. Bd gotw uczy si przez cae ycie, stale obserwujc rzeczywisto w sobie i otaczajcym ci wiecie.
str. 14
2. Nie zmuszaj nikogo take i dzieci do wyznawania twoich pogldw. Nie posuguj si w tym celu grob, pienidzmi, propagand ani wychowawczym autorytetem. Poprzez wspczujcy dialog pomagaj innym odrzuca fanatyzm i ciasnot pogldw. 3. Nie unikaj kontaktu z cierpieniem. Niech nie opuszcza ci wiadomo, jak wiele cierpienia istnieje na wiecie. Staraj si dociera do cierpicych na wszelkie moliwe sposoby poprzez kontakty osobiste, odwiedziny, dziaania na rzecz innych. Nie trzeba daleko szuka... 4. Nie gromad bogactw ponad miar, gdy miliony goduj. Nie rb ze sawy, zysku, zamonoci czy przyjemnoci zmysowych gwnego celu ycia. yj prosto, dzielc czas, energi i dobra materialne z tymi, ktrzy s w potrzebie. 5. Nie podsycaj gniewu i nienawici. Naucz si wykrywa i transformowa ze uczucia, pki s tylko ziarnem w twojej wiadomoci, zanim wykiekuj. Gdy czujesz pierwsze oznaki nienawici lub zoci, skupiaj uwag na oddechu, aby postrzec i poj natur tych uczu oraz uwarunkowania osb, ktre je wywoay. 6. Nie rozpraszaj si. Obserwuj uwanie swoje oddychanie, aby stale powraca do tego, co si dzieje w chwili obecnej. Bd w kontakcie ze wszystkim, co jest cudowne, odradzajce i uzdrawiajce w tobie samym i wok ciebie. Zasiewaj w sobie ziarno radoci, pokoju i zrozumienia, ktre sprzyja zachodzcym w gbi twojej wiadomoci procesom transformacji. 7. Nie mw rzeczy niezgodnych z prawd ani dla osobistych korzyci, ani po to, by wywrze wraenie na suchaczach. Nie wypowiadaj sw,
str. 15
ktre wywouj konflikty i nienawi. Nie rozpowszechniaj nie sprawdzonych wiadomoci. Zawsze wypowiadaj si uczciwie i konstruktywnie. Miej odwag zabra gos, gdy dostrzegasz niesprawiedliwo, nawet wtedy, gdy moe si to dla ciebie okaza niebezpieczne. 8. Nie wykonuj takiego zawodu, ktrego efekty s szkodliwe dla ludzkoci bd przyrody. Nie inwestuj w towarzystwa i spki pozbawiajce innych szansy na ycie. Wybierz sobie zajcie, ktre pomoe ci wyrazi twoj trosk o innych. 9. Nie przywaszczaj sobie rzeczy, ktre powinny nalee do kogo innego. Szanuj cudz wasno, jednak nie dopuszczaj, by inni ludzie bogacili si na ludzkim cierpieniu czy cierpieniu jakichkolwiek istot. 10. Szanuj wasne ciao i obchod si z nim jak najlepiej. Gromad energi yciow dla realizacji swoich ideaw. Nie podejmuj ycia pciowego bez mioci i pyncych z niej zobowiza. Wkraczajc w zwizki seksualne, bd wiadom przyszych cierpie, jakie moesz spowodowa. Bd w peni wiadom odpowiedzialnoci zwizanej z powoaniem nowego istnienia. Medytuj nad ksztatem wiata, do ktrego powoujesz nowe ycie. Wrd tych wywoujcych zadum i budzcych refleksje zalece, jest mowa o kontrolowanym oddychaniu. Dla ludzi Wschodu prawidowe oddychanie to jeden z podstawowych warunkw harmonii ciaa i duszy. Nic nie stoi na przeszkodzie, by kady z nas sprawdzi, czy oddychajc wiadomie, wpynie na swoje zdrowie i samopoczucie.
str. 16
Prawidowe oddychanie a samopoczucie

Obliczono, e w cigu dnia kady z nas wykonuje ok. 20 tysicy wdechw i wydechw, przecitnie 15-16 razy na minut. Nieznajomo fizjologii i utrwalone przez lata ze nawyki powoduj, e wikszo z nas oddycha nieprawidowo, wykorzystujc cz moliwoci puc. Nieprawidowa technika oddychania bywa czsto przyczyn zmczenia, blw gowy, mini brzucha i innych dolegliwoci. Chocia oddychanie zwizane jest gwnie z funkcj orodka oddechowego, ktry dziaa automatycznie, odruchowo i zaley od nadrzdnego wpywu mzgu, kierujc si wol, mona je do pewnych granic modyfikowa. Jest to wane take w usprawnieniu oddychania. Aby w peni wykorzysta moliwoci puc, trzeba wprawia w ruch ca klatk piersiow. Oczywicie dba musimy take o to, aby w miar moliwoci dostarczane powietrze byo jak najbardziej czyste. Najprostszym wiczeniem pomagajcym w tzw. penym oddychaniu jest czste ,,wciganie brzucha. Wydech jest prawidowy, kiedy ma si uczucie, e w pucach nie ma ju powietrza. Dopiero wwczas nabieramy go ponownie, zachowujc pomidzy wdechem a wydechem krtk przerw. Wydech powinien trwa dwa razy duej ni wdech. Wane jest, aby powietrze pobiera nosem, by w drodze do puc zdyo si ogrza do odpowiedniej temperatury, za kurz i inne zanieczyszczenia nie trafiy do nich bezporednio. Oto prawidowy oddech: Stojc lub siedzc (w pozycji wyprostowanej), spokojnie wcigamy powietrze przez nos (przepona wykonuje ruch w d). Musimy mie wraenie, e powietrze zostao wtoczone do brzucha.
str. 17
Kiedy dolna cz puc zostaje wypeniona powietrzem, rozwieramy klatk piersiow, pozwalajc, by powietrze napyno do rodkowej i czciowo grnej poowy puc. Wysuwajc grn cz klatki piersiowej, dotleniamy grn cz puc, a przez lekkie uniesienie ramion ich wierzchoki. wiczenia te na pocztku mog sprawi nieco kopotu, dlatego przez pierwsze 3-4 dni prb, trzeba stara si opanowa wszystkie trzy fazy oddychania doln, rodkow i grn nie zwracajc specjalnej uwagi na pynno. wiczenia wykonujemy dokadnie, faza po fazie, kilka razy dziennie po pi minut. Przez nastpne 3-4 dni czas wicze zwikszamy dwukrotnie, starajc si, by fazy oddechu coraz pynniej przechodziy jedna w drug. Gdy prawidowe oddychanie bdzie przychodzio ju bez trudu, prbujemy coraz czciej oddycha tylko w ten sposb. Podobno na dobroczynne skutki penego oddychania nie trzeba dugo czeka. Staniemy si spokojniejsi, lepiej funkcjonowa bdzie ukad krenia i trawienia. Peniejszemu spalaniu ulegn zalegajce w komrkach rne produkty przemiany materii, a natlenione puca i cay system oddechowy nie poddadz si atwo przezibieniom.
O czym wiadczy irytacja?

Udowodniono, e osoby, ktre potrafi si opanowa i o byle gupstwo nie irytuj si, yj duej. Natomiast osobnicy, ktrzy yj w cigym napiciu psychicznym, wpadajc czasem we wcieko, bardzo czsto naraaj si na zawa serca.
str. 18
Kade zdenerwowanie i sytuacja stresowa pozostawiaj po sobie jaki lad w organizmie. Przy silnym podnieceniu, zdenerwowaniu i irytacji nastpuj gwatowne zaburzenia w kreniu. Czsto serce ma przyspieszony rytm z powodu zwania si naczy krwiononych. Zdarza si, e przy gwatownych irytacjach nastpuje pknicie naczy krwiononych. Pkaj one w miejscach niebezpiecznych dla ycia, wanie tam, gdzie s najdrobniejsze i najmniejsze, czyli w mzgu. Dlatego ciga irytacja i podenerwowanie prowadz do wyleww lub w najlepszym razie do zaburze krenia. Irytacje i cige zdenerwowania bardzo niekorzystnie wpywaj na serce, gdy jego misie pracuje zmiennie i serce bije nieregularnie. Misie podlega osabieniu, co czasem prowadzi do zawau serca. Im czciej i duej utrzymuje si stan napicia nerwowego, tym wiksze stanowi obcienie dla serca i niebezpieczestwo dla osoby, ktra nie potrafi panowa nad swoimi nerwami. Przy irytacjach, zdenerwowaniach i napiciach doznaje szkody take przewd pokarmowy. Std te problemy z wrzodami odka oraz dwunastnicy. Ludzie zbyt nerwowi bardzo czsto odczuwaj ble odka, a czasami dolegliwoci spowodowane zaciskaniem si lub skrcaniem jelita cienkiego. Brak umiejtnoci kontrolowania emocji, relaksowania si, zachowania spokoju w sytuacjach, ktre z perspektywy naszego ycia, zdrowia czy szczcia nie s istotne, jest sygnaem zakcenia harmonii organizmu, a zatem sygnaem niedostatku zdrowia. Przyczyn tego stanu rzeczy moe by wiele, ale jake czsto odnajdujemy je w nieprawidowym odywianiu si. Nadmierna draliwo i nerwowo moe by spowodowana niedostatkiem poszczeglnych skadnikw pokarmowych (np. magnezu, litu czy witamin z grupy B), a take ich
str. 19
nadmiarem (np. fluoru, ktry przechwytuje magnez z surowicy krwi, czy witaminy A, przy nierozsdnym zaywaniu zawierajcych j syntetycznych specyfikw aptecznych). Zajmiemy si tymi zagadnieniami w kolejnych rozdziaach tej ksiki.
str. 20
POKARM MOE BY LEKARSTWEM

Wedug opinii wiatowej Organizacji Zdrowia edukacja w zakresie
ywienia jest jednym z wanych punktw programu zmierzajcego do poprawy ycia ludzkoci. Niedostateczna wiedza o ywieniu dotyczy nie tylko grup ludnoci o niszej kulturze i zamonoci. Mona ywi si drogo i le, jak rwnie tanio i zdrowo. Akcja propagowania zasad racjonalnego odywiania nie speni zadania, jeeli na naszych stoach zabraknie produktw zaliczanych do zdrowej ywnoci. Warto wic, abymy wszyscy wiedzieli, w jaki sposb moemy sobie pomc, jakie skadniki s niezbdne dla naszego organizmu, a czego winnimy si wystrzega. Mieszkacy krajw uprzemysowionych ywi si nadmiernie ze wszystkimi ujemnymi tego konsekwencjami. Kraje zapnione ekonomicznie maj zgoa odmienne kopoty. Narasta zjawisko godu i niedoywienia. Na szeciu mieszkacw Ziemi przypada jeden czowiek niedoywiony. Co roku ok. 100 tysicy dzieci traci wzrok wskutek niedoboru witaminy A. W 15 krajach Ameryki Poudniowej niedoywienie jest przyczyn a 57% zgonw dzieci. Niedoywienie w pierwszym okresie ycia dziecka wyciska swe pitno na dorosym czowieku w formie ju nieodwracalnego niedorozwoju fizycznego i umysowego. W Ameryce Pnocnej ywieniowcy i lekarze ju dawno zaczli bi na alarm i ostrzega przed niewaciwym sposobem odywiania. Na 10 zgonw w Stanach Zjednoczonych 6 byo zwizanych z tym czynnikiem. Nadmierne, a tym samym wadliwe ywienie, powoduje
str. 21
wiksz liczb zgonw ni jakakolwiek inna przyczyna z wyjtkiem naturalnej, tj. staroci. Na pocztku 1977 r. zosta opracowany przez Komitet ywienia i Potrzeb Czowieka Senatu Stanw Zjednoczonych Ameryki pod przewodnictwem senatora George'a Mc Governa synny raport pt. Cele ywnociowe Stanw Zjednoczonych. Jego zadaniem byo zwrcenie uwagi spoeczestwa amerykaskiego na to, e sposb odywiania si doszed ju do momentu krytycznego. Raport informowa, e w USA spoywa si nadmierne iloci misa zawierajcego szkodliwe tuszcze, tuszczw, cukru i jaj, a zbyt mao owocw, warzyw, przetworw zboowych, drobiu i ryb. W raporcie zwrcono uwag, e problem waciwego ywienia spoeczestwa to nie tylko sprawa suby zdrowia, ale caej gospodarki ywnociowej, ktra wymaga znacznych reform i bada naukowych, zwaszcza w dziedzinie produkcji, przetwrstwa i uytkowania ywnoci. Raport postuluje m.in. zwikszenie spoycia wglowodanw przy jednoczesnym zmniejszeniu konsumpcji cukru o ok. 40%. Wskazuje te na potrzeb takiego zredukowania spoycia tuszczu, aby zamiast 40% energii dostarcza on tylko 30% oraz obnienia uywania soli kuchennej a o 85%, tj. do 3 g dziennie. To byo przed ponad dwudziestu laty. W tym czasie nauki ywieniowe uczyniy olbrzymi postp. Przybyo wiele dowodw na to, e znajc zasady racjonalnego odywiania i waciwie zestawiajc odpowiednie produkty spoywcze, mona zahamowa rozwj miadycy. Amerykaska Fundacja Zdrowia opublikowaa dane skaniajce do przypuszczenia, e co najmniej 50% nowotworw u kobiet i ok. 35% u mczyzn ma zwizek z ywieniem.
str. 22
Pod koniec lat szedziesitych zgromadzono dowody na to, e choroby, ktrych powstawania nie wizano dotychczas z nieprawidowym ywieniem, s rwnie tego samego pochodzenia. Dotyczy to w szczeglnoci chorb ukadu krenia powstajcych na tle miadycy. W krajach ekonomicznie rozwinitych choroby tego ukadu s przyczyn ok. 50% wszystkich zgonw. W wyniku licznych prac epidemiologicznych, dowiadczalnych i klinicznych zdano sobie spraw, e ywienie moe wywiera wpyw na czynniki ryzyka i prowadzi do takich schorze, jak: choroba niedokrwienna serca, nadcinienie ttnicze, cukrzyca, a take kamica ciowa i rak jelita grubego. Ich czste wystpowanie, okrelane mianem epidemii, dowody potwierdzajce przyczynowy zwizek z ywieniem, jakkolwiek niekompletne, s dla wielu organw rzdowych w rnych krajach wystarczajco przekonujce do podejmowania wysikw na rzecz zmiany modelu ywienia spoeczestw. Medycyna profilaktyczna, ktra jest najwaniejszym zadaniem lekarzy, nabraa dzi szczeglnego znaczenia. Opanowanie epidemii chorb cywilizacyjnych w oparciu o medycyn kliniczn jest prawie niemoliwe, bowiem wymaga astronomicznych nakadw finansowych. Zapobieganie jest znacznie tasze, a ponadto daje dodatnie efekty dugofalowe. W wielu krajach opracowano narodowe programy ywienia, ktrych celem jest utrzymanie dobrego stanu zdrowia populacji oraz zapobieganie chorobom cywilizacyjnym rozwijajcym si na tle wad w ywieniu.
str. 23
10 zasad ywienia profilaktycznego

Warto si zapozna z 10 zasadami ywienia profilaktycznego opracowanymi w Instytucie ywnoci i ywienia w Warszawie. Oto one: Bezpieczestwo dla zdrowia tkwi w rozmaitoci spoywanych produktw. Nie ma produktu spoywczego, ktry by zawiera wszystkie niezbdne skadniki pokarmowe w duych ilociach, dlatego mao urozmaicone poywienie moe powodowa niedobory niektrych skadnikw. Utrzymanie nalenej wagi ciaa chroni przed chorobami przemiany materii. U otyych czciej wystpuj: miadyca, cukrzyca, dna, nadcinienie ttnicze, kamica ciowa i inne choroby. Ciemne pieczywo jest bogatsze w witaminy, skadniki mineralne i bonnik ni chleb biay. Codzienne spoywanie pieczywa razowego reguluje prac przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom i uatwia utrzymanie nalenej wagi ciaa. Dwie szklanki chudego mleka dziennie zapewniaj wystarczajc ilo wapnia. Mleko jest rwnie dobrym rdem wysokowartociowego biaka i witaminy B2. Tuszcz mleczny, znajdujcy si rwnie w tustych serach, sprzyja rozwojowi miadycy ttnic. Ryba jest zdrowszym rdem biaka ni miso. Spoywanie ryby co najmniej dwa razy w tygodniu naley do zasad profilaktyki choroby wiecowej. Nasiona rolin strczkowych (groch, fasola, soja), bdce rwnie dobrym rdem biaka, maj take znaczenie w profilaktyce miadycy.
str. 24
Dua ilo warzyw i owocw zapewnia organizmowi wystarczajc ilo witamin i beta-karotenu, skadnikw mineralnych i bonnika. Witaminy zawarte w warzywach i owocach maj waciwoci przeciwmiadycowe i przeciwnowotworowe. Potas obnia cinienie krwi. Bonnik warzyw i owocw reguluje prac przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom i obnia poziom cholesterolu w surowicy krwi. Ograniczanie spoycia tuszczw zwierzcych i produktw obfitych w cholesterol jest nieodzownym warunkiem profilaktyki zawau serca. Tuszcze zwierzce podnosz stenie cholesterolu w surowicy krwi i zwikszaj jej krzepliwo. Produkty obfitujce w cholesterol (przede wszystkim podroby i jaja) rwnie zwikszaj poziom cholesterolu. Unikanie sodyczy chroni zby przed prchnic, i uatwia utrzymanie nalenej wagi ciaa. Cukier nie dostarcza adnych niezbdnych skadnikw odywczych, a jako bogate rdo energii wypiera z ywienia produkty zawierajce te skadniki. Mniej soli to mniejsze zagroenie nadcinieniem. Sl podnosi cinienie krwi u wielu ludzi. Ogranicza spoycie soli powinny w szczeglnoci osoby z rodzin, w ktrych wystpuje nadcinienie. Niepicie alkoholu jest rozsdniejsze od umiaru w spoyciu. Naduywanie rujnuje zdrowie. W zdrowym ywieniu nie ma miejsca na alkohol. Jest on bogatym rdem energii i nie zawiera adnych skadnikw pokarmowych. Wywiera natomiast dziaanie toksyczne. Jest szczeglnie szkodliwy przy zwyczajnym spoywaniu wicej ni 2 drinkw dziennie.
str. 25
Nikt rozsdny nie bdzie kwestionowa tych prostych, jasno sformuowanych, przekonujcych zasad. Warto jednak zapozna si z innymi oryginalnymi teoriami ywieniowymi, ktre wyrosy na gruncie odlegych i mao nam znanych kultur, zwaszcza, e na wiecie zdobywaj one coraz wiksz popularno.
Witaminy przeduaj ycie

Witaminy s tymi skadnikami w codziennej diecie, ktre przeduaj ycie i pozwalaj zachowa zdrowie. S to niezbdne dla ustroju zwizki organiczne, wystpujce w bardzo maych steniach w naturalnych produktach ywnociowych, konieczne do prawidowego przebiegu czynnoci yciowych komrek i tkanek. Nazw witamina wprowadzi do nauki biochemik amerykaski polskiego pochodzenia Kazimierz Funk. Sowo witamina pochodzi z jzyka aciskiego i oznacza ,,vita - ycie i ,,amina - rodzaj zwizku chemicznego.
WITAMINA E
Omawianie znaczenia witamin dla naszego organizmu rozpoczn od witaminy E, o ktrej coraz bardziej gono. Syszy si o jej cudownych waciwociach. Ma przedua modo, agodzi objawy okresu przejciowego u kobiet, chroni serce przed zawaami. Jak jest naprawd? Nazw witamina E okrela si grup omiu zwizkw, zwanych tokoferolami, o zblionej budowie chemicznej i podobnym dziaaniu bio-
str. 26
logicznym, lecz o rnej aktywnoci. Rozpuszczaj si one w tuszczach, nie rozpuszczaj si w wodzie. Pierwsze objawy niedoboru witaminy E stwierdzono przypadkowo podczas bada na szczurach laboratoryjnych. Karmiono je specjaln diet mleczn. Stwierdzono podczas tego eksperymentu zaburzenia w rozmnaaniu si gryzoni. Eksperymentowano dalej: jednej grupie podawano diet niepenowartociow, drugiej z dodatkiem wieych lici saaty. W grupie samic nie otrzymujcych lici saaty dochodzio do resorpcji podw lub martwych urodze. Natomiast u zwierzt, ktrym dodawano do pokarmw wieych lici saaty nie stwierdzono adnych zaburze. Barnet Sure nada temu czynnikowi zapobiegajcemu bezpodnoci nazw witamina E. Niedobory witaminy E wywouj nie tylko bezpodno u samic szczurw, ale take u samcw. U czowieka dorosego niezwykle trudno jest wywoa objawy niedoboru tej witaminy. Natomiast atwo jest zaobserwowa niedobory witaminy E u noworodkw wczeniakw, ktre karmiono sztucznymi metodami. Wystpoway u takich dzieci nastpujce objawy: zwikszona wraliwo, zaburzenia oddychania, zaburzenia snu, obrzk twarzy, wiksza wraliwo czerwonych ciaek krwi na dziaanie czynnikw chemicznych, przez co dochodzi do rozpadu erytrocytw. Podanie leczniczych dawek witaminy E szybko powodowao ustpowanie tych zmian. Czowiek dorosy dysponuje duymi zapasami witaminy E, bardzo powoli j traci podczas wywoywanych sztucznie dla celw naukowych jej niedoborw. Witamina E jest mao wraliwa na gotowanie; nawet po 1 - 2 godzinach obrbki termicznej dochodzi do niewielkich
str. 27
strat, ale przechowywanie produktw zawierajcych witamin E na socu powoduje bardzo szybkie jej niszczenie. Dlatego oleje rolinne naley przechowywa w butelkach z ciemnego szka lub w odpowiednich opakowaniach plastikowych. Z tego te wzgldu kapsuki witaminy E pakuje si w czerwon otoczk i przechowuje w opakowaniu z ciemnego szka. Natomiast zamroenie produktu ywnociowego lub jego puszkowanie nie zapobiega stratom witaminy E. wiey groszek zielony zawiera w 100g produktu 0,11mg witaminy E, mroony 0,05, a puszkowany zaledwie 0,02mg. Osoby leczce si preparatami elaza powinny pamita, e nie naley rwnoczenie przyjmowa witaminy E. elazo unieczynnia witamin E. Jeeli zachodzi taka potrzeba, to trzeba przestrzega 8-12 godzin przerwy po podaniu preparatw elaza. W warunkach naturalnych witamina E wystpuje gwnie w wiecie rolinnym. Najlepszym jej dostawc s oleje z kiekw rnych nasion, a przede wszystkim pszenicy, jadalne oleje rolinne, a zwaszcza sonecznikowy i oliwa z oliwek. Naturalnym rdem witaminy E s take ziarna zb i zielone warzywa liciaste, jak np. saata oraz groszek zielony lub dojrzay, kukurydza, pietruszka. W produktach zboowych w zbyt oczyszczonych ziarnach jak przy produkcji biaych mk zawarto witaminy E jest niewielka. Dlatego wci przypominam o koniecznoci spoywania ciemnego pieczywa i otrb pszennych. Doskonaym rdem witaminy E s zarodki pszenne. Z produktw pochodzenia zwierzcego, najwiksze iloci tej witaminy zawieraj jaja, mleko i maso. Jednak nie s to tak dobre rda, jak produkty rolinne. Oto zawarto witaminy E w niektrych produktach:
str. 28
Produkt olej sonecznikowy olej sojowy kieki pszenicy zarodki pszenne kukurydza warzywa i owoce saata groch dojrzay groszek zielony pietruszka sery maso smalec wtroba drode
Zawarto witaminy E w 100 g 50 mg 10-15 mg 27 mg 25 mg 10 mg 0,5-1,5 mg 8 mg 8 mg 6 mg 5,5 mg 0,3-0,6 mg 0,6-2,1 mg 1,2 mg 2,0 mg 0
Najwiksze zapasy witaminy E organizm gromadzi w wtrobie, tkance tuszczowej, jdrach i oysku. Istnieje wspzaleno midzy zawartoci witaminy E w poywieniu i stopniem wykorzystania przez ustrj karotenu (zwizek, z ktrego w organizmie powstaje witamina A). S doniesienia o stosowaniu duych dawek witaminy E z dobrymi rezultatami w takich schorzeniach, jak: choroba niedokrwienia serca, ostre zapalenie zakrzepowe y, ylakowate owrzodzenie podudzi, cikie oparzenia, zapalenie nerek, zarostowe zapalenie ttnic, nocne kurcze mini podudzi, grzybice skry. Wykazano rwnie due podobiestwo w dziaaniu witaminy E i pierwiastka ladowego - selenu. Witaminy E i C maj zapobiega procesowi starzenia si czowieka. Podkrela si dziaanie ochronne witaminy E w powstawaniu nowotworw. Ryzy-
str. 29
ku wystpienia raka odka sprzyja niedostateczne spoycie witamin C, E oraz A.
WITAMINA A
Nastpna jest witamina A, zaliczana do grupy witamin rozpuszczalnych w tuszczach. Stanowi ona jeden z ponad tysica zwizkw okrelanych wspln nazw retinoidw, z ktrych wikszo jest otrzymywana syntetycznie. W pokarmach witamina A wystpuje jako retinol, zawarty gwnie w male, misie, mleku i jajach oraz jako beta-karoten, znajdujcy si w tych owocach i zielonych warzywach. Stopie wykorzystania karotenu jest znacznie mniejszy ni retinolu. W roku 1967 Nagrod Nobla otrzyma amerykaski biochemik i fizjolog prof. George Wald za wyjanienie roli witaminy A w procesach widzenia. Jest ona istotnym skadnikiem barwnika wzrokowego (czerwieni wzrokowej w prcikach i czopkach siatkwki). Jej niedobr prowadzi u czowieka do wystpienia tzw. kurzej lepoty, ktra jest zaburzeniem widzenia prcikowego. Przyczyn niedoboru witaminy moe by nie tylko niewystarczajce jej spoywanie, lecz take upoledzenie wchaniania w jelicie oraz niedostateczna przemiana prowitaminy A, ktra zdarza si w chorobach wtroby. Z bada naukowych wynika, e do utrzymania prawidowego poziomu witaminy A we krwi niezbdny jest cynk. Jest on potrzebny do procesw uwalniania witaminy A z wtroby. U chorych cierpicych z powodu marskoci wtroby stenie cynku we krwi jest zmniejszone, ich stan (wraz z upoledzonym widzeniem w ciemnoci) nie poprawia si po leczeniu witamin A. Fakty te potwierdzaj przypuszczenie, e nie-
str. 30
dobr cynku moe niepomylnie oddziaywa na metabolizm witaminy A. W Polsce rzadko spotyka si objawy niedoboru tej witaminy. Natomiast w krajach poudniowej Azji notuje si rocznie 500000 nowych przypadkw owrzodze rogwki i 20000 przypadkw utraty wzroku. Przyczyn tych chorb jest niedobr lub brak witaminy A, ktry towarzyszy oglnemu niedoywieniu, zakaeniom pasoytniczym i chorobom biegunkowym. W procesach wchaniania witaminy A z przewodu pokarmowego uczestnicz kwasy ciowe oraz witamina E (tokoferol). Oprcz wczeniej wymienionej, funkcje witaminy A w organizmie s rozliczne. Jest potrzebna do prawidowego funkcjonowania ucha wewntrznego, bierze udzia w procesach odpornociowych (immunologicznych), ma wpyw na rnicowanie si tkanki nabonkowej. Niedobr witaminy A moe wywoa nadmierne rogowacenie i sucho skry, wysychanie bon luzowych ze zmniejszeniem odpornoci grnych drg oddechowych oraz przewodu pokarmowego na czynniki zakane, upoledzenie wytwarzania zbw, opnienie wzrostu i zaburzenia reprodukcji. Nadmiar witaminy A prowadzi do hiperwitaminozy, ktrej objawami s midzy innymi brak apetytu, atwe mczenie si, nadmierna draliwo, ble staww, zmiany skrne (nadmierna pigmentacja, wid), wypadanie wosw oraz ble gowy. W wyniku przedawkowania witaminy A moe nawet doj do uszkodzenia wtroby. Nie naley wic naduywa kapsuek z witamin A. Dobowe zapotrzebowanie na witamin A wynosi 5000 jednostek midzynarodowych lub 1000 rwnowanikw retinolu. Dlatego mog by wycznie ordynowane przez lekarza po zbadaniu chorego i nie mog by naduywane! Wikszo organizmw wyszych,
str. 31
a wic i czowiek, nie jest w stanie syntetyzowa witaminy A. Musi by ona dostarczana w poywieniu jako gotowy produkt lub w postaci bezporedniego prekursora, czyli karotenu. Magazynowanie witaminy A odbywa si w wtrobie, dlatego musimy oszczdza ten narzd. Gdy wejdziemy z jasnego pomieszczenia do ciemnego i dugo trwa przyzwyczajenie wzroku do widzenia w ciemnoci ponad 7-8 sekund to znaczy, e mamy niedobory witaminy A. Jeeli ten czas przedua si do kilkunastu sekund, to jest to ostrzegawczy sygna, aby jak najszybciej uda si po pomoc do lekarza. Zleci nam wtedy na pewno piguki i odpowiedni diet, aby jak najszybciej organizm uzyska rwnowag. Ale nie tylko od lekarzy naley oczekiwa pomocy. Nasze zdrowie jest rwnie w rkach rolnikw. Produkty pochodzenia zwierzcego, zwaszcza penotuste mleko i maso, s najbogatszymi rdami witaminy A i jej prowitamin. Zaley to jednak od sposobu ywienia zwierzt i przechowywania gotowych produktw. Aby nie dopuci do niedoborw lub braku witaminy A powinnimy wiedzie, w jakich produktach ona si znajduje:
Produkt tran wtroba woowa wtroba wieprzowa wtroba cielca maso kiszka pasztetowa ser fermentowany tusty i nerki ser biay penotusty mietana twarg Zawarto witaminy A w l00 g 60000 j.m. 15000 j.m. 5000 j.m. 4000 j.m. 2000 j.m. 2000 j.m. 1000 j.m. 800 j.m. 700 j.m. 130 j.m.
str. 32
led mleko
110 j.m. 90 j.m.
Karoten, czyli prowitamina A, znajduje si w nastpujcych ilociach w 100 g produktu w przeliczeniu na jednostki midzynarodowe:
Produkt marchew natka pietruszki, szczaw, jarzbina szpinak kapusta woska rzeucha saata liwki suszone dynia pomidory groch i grzyby kurki brzoskwinie morele kapusta biaa fasola szparagowa, zielona liwki wiee jeyny groszek zielony Zawarto prowitaminy A w 100 g 15000 j.m. 13000 j.m. 10000 j.m. 5 600 j.m. 4250 j.m. 3200 j.m. 2000 j.m. 1600 j.m. 850 j.m. 800 j.m. 750 j.m. 700 j.m. 630 j.m. 450 j.m. 370 j.m. 300 j.m. 200 j.m.
WITAMINA C
Najbardziej popularna jest witamina C. Kwas askorbinowy, bo tak nazw chemiczn ona nosi, naley do grupy witamin bardzo atwo rozpuszczalnych w wodzie i jednoczenie atwo rozkadajcych si.
str. 33
Gwnym rdem pokarmowym witaminy C s wiee warzywa i owoce. Po spoyciu produktw zawierajcych witamin C jest ona atwo wchaniana w caym jelicie cienkim do krwi, a stamtd do tkanek. Okres poowicznego rozkadu oglnoustrojowej puli kwasu askorbinowego wynosi 16 tygodni. To dobrze tumaczy fakt pojawienia si szkorbutu, czyli gnilca dopiero po 3-4 miesicach niespoywania witaminy C. Czasy to zamierzche, gdy brakowao witaminy C w poywieniu. Dotyczyo to zwaszcza marynarzy oraz mieszkacw oblonych miast. Dzisiaj schorzenie to jest rzadko spotykane. Sporadycznie zdarza si wrd osb spoywajcych jedynie pokarmy gotowane, bez jarzyn i owocw. U dzieci awitaminoza C wystpuje najczciej w niemowlctwie pomidzy 6 a 12 miesicem ycia, jeli s karmione jedynie mlekiem gotowanym. Mleko nie zawiera witaminy C, a procesy termiczne niszcz jej resztki. Jakie s objawy szkorbutu? Najczstsze to: krwawienie z bon luzowych, do jam staww i mini, z obrzkiem, zmianami zapalno-martwiczymi dzise, wypadaniem zbw, niedokrwistoci, zmniejszeniem masy ciaa i osabieniem oglnej odpornoci ustroju. Pocztkowe objawy niedoboru witaminy C s czsto niecharakterystyczne: utrata aknienia, atwe mczenie si, ble stawowo-miniowe oraz krwawienie z dzise. Z dotychczasowych bada wynika, e stosowanie duych dawek witaminy C nie wywouje jej przedawkowania; nadmiar witaminy jest wydalany z organizmu. Rola witaminy C jest wieloraka i przejawia si w udziale tego zwizku w rnych przemianach ustrojowych. Prawidowy proces tworzenia tkanek: cznej, chrzstnej i kostnej nie moe si odbywa bez udziau witaminy C. Tworzy ona ukad oksydacyjno-redukcyjny, odgrywaCopyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik
str. 34
jcy istotn rol w oddychaniu tkankowym oraz warunkuje prawidowy przebieg wielu procesw metabolicznych (synteza hormonw kory nadnercza, insuliny, hemoglobiny). Zapewnia prawidowe gojenie si ran. Uatwia redukcj elaza trjwartociowego do dwuwartociowego w przewodzie pokarmowym, zwikszajc przyswajanie tego pierwiastka z produktw ywnociowych, co ma rwnie znaczenie przy leczeniu niedokrwistoci z niedoboru elaza. Bierze rwnie udzia w procesach krwiotwrczych. Jest aktywatorem rnych ukadw enzymatycznych, ma dziaanie zwikszajce odporno ustroju, np. przy przezibieniach. Tak twierdzi amerykaski uczony, dwukrotny laureat nagrody Nobla, prof. Linus Cari Pauling. Zaleca on w profilaktyce przezibie lub ich zahamowaniu dawki dzienne witaminy C od 1000 do 5000mg. Podawanie tak duych dawek witaminy C u wielu lekarzy budzi pewne zastrzeenia. Warto nadmieni, e u osb szczeglnie podatnych moe doj do powstawania kamieni moczowych na skutek duszego przyjmowania bardzo duych dawek witaminy C. Zdaniem innych uczonych nadmiar witaminy C jest wydalany przez nerki z moczem, co stawia pod znakiem zapytania celowo stosowania duych jej dawek. Przeniemy si teraz na chwil do kuchni, od ktrej zaley, ile witaminy C znajdzie si na talerzu. Noe, skrobaczki lub tarki musz by ze stali nierdzewnej, gdy rdzewne eliwo jest katalizatorem procesu utleniania witaminy C, czyli przyspiesza jej rozkad. Dalszym stratom witaminy C mona zapobiec nie dopuszczajc do widnicia produktw, obierajc je w ostatniej chwili, tu przed przyrzdzaniem, nie przetrzymujc obranych w wodzie, wkadajc do wrzcej wody warzywa i owoce przeznaczone do gotowania, wykorzystujc pyn pozostay po ugotowaniu tych pierwszych do przyrzdzania zup lub sosw.
str. 35
Zatrzymam si jeszcze przy ziemniakach, ktre w naszej diecie odgrywaj znaczn rol jako rdo witaminy C. Nie dlatego, e jej zawieraj duo - w 100 g produktu zaledwie 12 mg witaminy C ale dlatego, e s spoywane codziennie w duych ilociach. Musimy jednak pamita, e po 3 miesicach przechowywania ziemniaki maj o 50% mniej witaminy C, a po 6 miesicach a o 75% mniej. Dlatego, aby jeszcze zachowa jej resztki, musimy naleycie obchodzi si z ziemniakami. Tu pod skrk znajduj si najcenniejsze skadniki, m.in. witamina C. Ziemniaki stare naley obiera cienko, a mode skroba. Przy rcznym oczyszczaniu ziemniakw otrzymuje si rednio 35-50% obierzyn, w zalenoci od ich jakoci i pory roku. Straty witaminy C przy obieraniu wynosz rednio 22%. A moe nauczymy si gotowa ziemniaki w mundurkach? Mgby kto zapyta, ile witaminy C znajduje si w mroonkach. Proces zamraania nie ma zasadniczego wpywu na zawarto witamin. Stwierdzono natomiast rozkad witaminy C podczas przechowywania zamroonych owocw i warzyw. Wielko strat jest wprost proporcjonalna do czasu i temperatury przechowywania artykuw zamroonych. Mimo pewnych strat witaminy C, zawarto jej w zamroonych owocach i warzywach jest przecitnie wiksza ni w produktach utrwalonych w inny sposb. Na przykad suszenie niszczy j w 70-80% pocztkowej zawartoci, wyjaawianie w 35-55%, a zamraanie - 20-30%. Owoce i warzywa zamroone bezporednio po zbiorze zawieraj wicej witaminy C ni te same produkty w tzw. stanie wieym, po dostarczeniu ich do sklepw lub stowek po upywie kilku godzin od zbioru. Zim mroone owoce i warzywa s wanym rdem witaminy C. Ideaem jest i bdzie spoywanie surwek. Koniecznie naley pamita o kiszonej kapucie, ktra moe by prawie codziennym dodatkiem do drugich da.
str. 36
Dzienne zapotrzebowanie na witamin C wynosi:

dzieci Ilo witaminy C 35-75 mg 80 mg 100 mg 70-90 mg 100 mg 75 mg 75 mg 75 mg 100 mg 75 mg
modzie w wieku 16-20 lat dziewczta modzie w wieku 16-20 lat chopcy kobiety ciarne kobiety karmice mczyni - zajcia siedzce umiarkowana praca cika praca bardzo cika praca osoby powyej 65 lat
W powszechnym mniemaniu duo witaminy C ma si znajdowa w owocach cytrusowych. Czy tak jest naprawd? W owocach wieych w 100g znajduje si jej: w cytrynie 31mg, grapefruicie 26 mg, w pomaraczy 35mg. Oto dla porwnania ilo witaminy C w 100 g nastpujcych produktw:
Produkt pietruszka licie koperek zielony brukselka szczypiorek szpinak porzeczki czarne truskawki poziomki jabka kapusta kiszona ogrki kwaszone Zawarto witaminy C w 100 g 178 mg 75 mg 71 mg 60 mg 64 mg 177 mg 63 mg 60 mg 7 mg 16 mg 4 mg
str. 37
Najwikszym skarbem naturalnej witaminy C w przyrodzie jest owoc ry. Temu symbolowi modoci od wiekw przypisywano znakomite waciwoci lecznicze. Wyhodowane przez polskiego badacza, Jana Milewskiego, gatunki wysokowitaminowe zawieraj a 15 razy tyle witaminy C co czarne porzeczki lub na pietruszki, a 100 razy wicej ni misz pomaracz, cytryn lub grapefruitw. Tylko 1/4 szklanki soku (wycigu) ze wieych owocw ry polskiej wypitego przez dzieci, a 1/2 szklanki konsumowane przez osob doros uzupenia cakowicie nasz codzienn diet w naturaln witamin C.
Zapotrzebowanie na witaminy
Zapotrzebowanie na witaminy przez organizm czowieka nie jest wartoci sta, lecz zaley od wieku, aktywnoci fizycznej, stanw fizjologicznych (cia, laktacja), rodzaju diety, nasilenia przemiany materii, stopnia wchaniania w przewodzie pokarmowym, zuytkowania oraz wydalania witamin. Niedobr witamin powstaje najczciej w wyniku stosowania niewaciwej diety, zaburzonego ich wchaniania z przewodu pokarmowego (wymioty, biegunki) lub zwikszonego zapotrzebowania (cia, laktacja, okres wzrostu, nadczynno tarczycy). Pierwsze objawy niedoboru witamin s bardzo trudne do wykrycia i maj charakter niespecyficzny. W praktyce bardzo rzadko wystpuj tylko stany chorobowe uwarunkowane niedoborem jednej witaminy. Obowizuje regua podawania preparatw wielowitaminowych w leczeniu niedoborw. Poda tylko jednej witaminy moe by przyczyn pogorszenia si stanu chorobowego. Leczenie awitaminozy (choroby wywoanej brakiem witamin) polega na stosowaniu penowartociowej diety zaspokajajcej biece zapotrzebowanie na poszczeglne skadniki pokarmowe, uzupenione brakuCopyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik
str. 38
jcymi witaminami. Dawka tych ostatnich powinna by 5-10-krotnie wiksza od dziennego zapotrzebowania. Musimy jednak pamita, e poda duych iloci witamin rozpuszczalnych w tuszczach (A, D i K) moe wywoa toksyczne objawy przedawkowania, poniewa nie s wydalane przez nerki. Natomiast mniejsze niebezpieczestwo przedawkowania i zatrucia istnieje przy podawaniu wysokich dawek witamin rozpuszczalnych w wodzie (C, B1, B2, B12, B6, PP, H, kwas foliowy). S one z atwoci wydalane przez nerki. Najlepszym sposobem zapobiegania awitaminozom jest stosowanie bardzo urozmaiconej diety, do czego zachcam od dawna. Oprcz tego, gdy zajdzie potrzeba, lekarz musi pomc przy zwalczaniu chorb upoledzajcych wchanianie witamin lub wywoujcych zwikszone zapotrzebowanie.
Odpowiednie gotowanie to wicej witamin

Wiele witamin ulega rozkadowi w wyniku nieodpowiedniego przygotowywania posikw. Na przykad pewne witaminy, rozpuszczalne w wodzie, ulegaj rozkadowi podczas gotowania. Dugie gotowanie misa powoduje take utrat witamin. Szczeglnie wraliwa i nietrwaa na gotowanie jest witamina C. Dostarczenie wystarczajcej iloci witaminy C jest cile uzalenione od spoycia kadego dnia pewnej iloci wieych owocw i warzyw. Uszlachetnianiu (oczyszczaniu) ziarna towarzyszy utrata witamin grupy B. Obecnie wzbogaca si produkty ywnociowe w witaminy B1 i B2 oraz niacyn, czyli czynnik przeciwko pelagrze (PP). Inne pokarmy s rwnie wzbogacane przez dodatki witamin, np. witaminy D do mleka oraz witaminy A do margaryny. Naley pamita, e witaminy rozpuszczalne w tuszczach nie ulegaj zniszczeniu przy mechanicznej i termicznej
str. 39
obrbce produktw ywnociowych oraz, e s magazynowane w ustroju. Natomiast ulegaj zniszczeniu w czasie jeczenia rozpuszczalnikw tuszczowych. Wchanianie ich w jelicie cienkim upoledza jednoczesne podawanie olejw mineralnych. Odwrotnie zachowuj si witaminy rozpuszczalne w wodzie - atwo ulegaj zniszczeniu w czasie obrbki mechanicznej i cieplnej i na og nie s magazynowane w ustroju. Myl, e panie domu nie obra si, e przypomn sposoby zapobiegajce utracie witamin przy obrbce cieplnej warzyw i owocw. Ziemniaki w naszych warunkach klimatycznych s codziennym skadnikiem poywienia i wanym rdem witaminy C. Aby wszystkie wartoci w jak najwikszym stopniu zachowa, naley: obiera je cienko i to na krtko przed gotowaniem, nie przechowywa w wodzie, wkada do wrzcej wody, gotowa w maej jej iloci, jednorazowo gotowa tyle, ile trzeba zuy, nie przetrzymywa ugotowanych zbyt dugo, wykorzystywa wywar po ugotowaniu. Marchew - najcenniejszym jej skadnikiem jest karoten, bdcy prowitamin A. Ma szerokie zastosowanie w ywieniu. Naley j gotowa w maej iloci wody pod przykryciem, wkada do wrzcej wody, do zagotowania ogrzewa na silnym ogniu, gotowa na sabszym, gotowa w caoci (nastpnie rozdrabnia). Jeeli to tylko moliwe, gotowa marchew nie obieran. Do gotowania warzyw karotenowych naley zawsze dodawa tuszczu. Warzywa zielone - np. szpinak, aby uchroni przed stratami wartociowych dla czowieka substancji, w tym witamin z grupy B oraz witaminy C, naley gotowa w maej iloci wody, wkada na wrzc,
str. 40
lekko osolon wod, aby skrci czas gotowania. Naley gotowa w naczyniu odkrytym. Do warzyw kapustnych nale: jarmu, brukselka, kapusta woska, gowiasta biaa, gowiasta czerwona, kalarepa, kalafior, brokuy. Zawieraj prowitamin A, witamin B1 oraz witamin C - przy czym licie maj mniej tego skadnika ni gb. Barwa, smak, zapach i wartoci odywcze ugotowanej kapusty zale od iloci wody uytej do gotowania (im mniej tym lepiej), odkrycia naczynia, dziki czemu piekce i gorzkie olejki eteryczne ulatniaj si wraz z par, czasu gotowania (wkada do wrzcej wody, do zagotowania ogrzewa pod przykryciem, nastpnie odkry). Warzywa strczkowe, ktre wystpuj w naszych jadospisach, dzielimy na dwie grupy: wiee strczkowe w stanie niedojrzaym, jak: fasola szparagowa ta, zielona, groszek zielony, bb, oraz suche strczkowe, ktre s spoywane po dojrzeniu i wyuskaniu ze strka. Do nich nale: fasola biaa i kolorowa, perowa, groch, soczewica, soja. Warzywa strczkowe pierwszej grupy s zblione pod wzgldem wartoci odywczych do warzyw zielonych. Ich obrbka cieplna jest taka sama jak warzyw zielonych. S bardzo dobrym rdem witamin z grupy B. Warzywa strczkowe drugiej grupy wymagaj innej obrbki cieplnej. Naley je namoczy poprzedniego dnia w wodzie zmikczonej przez gotowanie, gotowa w wodzie, w ktrej byy moczone, po zagotowaniu gotowa na wolnym ogniu pod przykryciem, soli pod koniec gotowania, uywa 3-5 objtoci wody na jedn objto warzywa.
str. 41
Przy obrbce wstpnej i cieplnej owocw wieych i suszonych naley pamita, e trzeba je my dokadnie i obiera tu przed przyrzdzaniem potrawy oraz zapobiega utlenianiu si witaminy C nastpujcymi metodami: przez dodanie cukru, syropu lub mietany do rozdrobnionych owocw; gotowanie w syropie; zakwaszanie kwasami naturalnymi. Susze owocowe przed moczeniem w letniej przegotowanej wodzie naley bardzo dokadnie umy, a wod z moczenia wykorzysta do syropu.
Witaminy dla urody

Odpowiednia poda witamin decyduje nie tylko o zdrowiu fizycznym i psychicznym, ale rwnie o naszym wygldzie. Kosmetycznymi objawami wadliwego odywiania - i tym samym niedoboru witamin mog by na przykad cienkie, matowe, przerzedzone, le ukadajce si wosy, ojotok w fadach nosowo-policzkowych, zapalenie powiek i kcikw ust, sucho skry i inne. Objawy niedoborw pokarmowych nie wystpuj nagle, lecz maj do dugi czas utajenia, ktry moe trwa wiele miesicy. Zapamitajmy wic, na jakie witaminy naley zwrci uwag i jakie produkty uwzgldni w jadospisie, aby unikn przykrej niespodzianki przed lustrem.
WITAMINA A
Przy niedoborze tej witaminy skra staje si szorstka, wysuszona. Nastpuje zgrubienie i rogowacenie naskrka. Cera staje si szara, czsto
str. 42
na udach i ramionach pojawia si gsia skrka. Wosy trac poysk, krusz si i wypadaj. ami si paznokcie. Witamina A reguluje czynnoci gruczow ojowych. Przy jej niedoborze moe nastpi nasilenie ojotoku. Znajduje si ona w mleku, male, tku jaj, poza tym w marchwi, zielonej saacie, owocu dzikiej ry, w wtrobie.
WITAMINA B2
Przy niedoborze tej witaminy wystpuje przekrwienie, uszczenie i pkanie warg w kcikach ust, zapalenie bony luzowej jamy ustnej, jzyk staje si ciemnowiniowo czerwony. Skra jest mao elastyczna i przybiera starczy wygld. Powstaj drobne zmarszczki, promienicie rozchodzce si nad ustami, szczeglnie nad grn warg. Przy duym niedoborze witaminy B2 nasila si ojotok i powstaj plamy barwnikowe. Witamina wystpuje w serze, mleku, jajach, drodach Lewitan, kaszy gryczanej, kiekach i otrbach zb, szpinaku, pomidorach, zielonym groszku i szczypiorku.
WITAMINA B6
Pomaga nastolatkom w leczeniu trdziku modzieczego. Bardzo wane jest take jej dziaanie w ojotoku spowodowanym nadmiernym wydzielaniem gruczow ojowych. U osb, ktre nie mog zeszczuple mimo kuracji odchudzajcej, stwierdza si czsto niedobr tej wanie witaminy. Witamina B6 wystpuje w caych ziarnach zb, w warzywach strczkowych, w nasionach kukurydzy i sonecznika, w wtrobie i jajach.
str. 43
KWAS PANTOTENOWY
Witamina ta leczy pewne alergie, a take pomaga rosn wosom i likwidowa wiele skrnych niedomaga. Wystpuje w drodach, wtrobie, pszenicy, otrbach oraz grochu. Tabletki z witamin B-compositum te na og zawieraj zwizki pantotenowe.
Dlaczego warto mie pen wersj?

Choroby cywilizacyjne pochaniaj codziennie tysice istnie... chcesz wiedzie, jak si obroni? Statystyki dotyczce zachorowalnoci i umieralnoci spowodowanej przez choroby cywilizacyjne nie kami! W Polsce za wczenie chorujemy i umieramy z powodu: zawaw minia sercowego, wyleww krwi do mzgu, nowotworw. Tylko systematyczne i dugofalowe postpowanie prozdrowotne przyniesie sukces w postaci utrzymania si w zdrowiu przez dugie lata. Medycyna zrobia olbrzymi, niewyobraalny postp! Ale to nie oznacza, e moemy szkodzi swemu zdrowiu, a pniej liczy na transplantacj serca czy przeszczep innego narzdu, gdy go zniszczymy sami. Zobacz i przekonaj si sam, czy interesuje Ci: * Jak skutecznie zapobiega i uodporni si na choroby cywilizacyjne? * Jaki zwizek ma nasze zdrowie psychiczne ze zdrowiem fizycznym? * Jak dziki odpowiedniemu odywianiu i specjalnej diecie polepszy swoje zdrowie? * Jak zapobiega miadycy, a tym samym zawaowi serca? * Jak postpowa, gdy masz nadcinienie ttnicze? * Jak zwalcza takie choroby cywilizacyjne jak cukrzyca, schorzenia przewodu pokarmowego? * Jak modyfikowa swoje jadospisy w zalenoci od pory roku? Dziki wiedzy z publikacji "Choroby cywilizacyjne", Ty te moesz zrobi dla swojego zdrowia wicej ni Ci si wydaje! Moesz mie mniej pienidzy, ale by zdrowszym od tego, kto ma pokaniejsze konto w banku. Bdziesz dziki temu bogatszy, bo nie ma wikszego skarbu ni nasze zdrowie.
http://www.zlotemysli.pl/prod/6227/choroby-cywilizacyj ne-jacek-roik.html
Pen wersj ksiki zamwisz na stronie wydawnictwa Zote Myli
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

Choroby Cywilizacyjne

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Choroby Cywilizacyjne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ten ebook zawiera darmowy fragment publikacji "Choroby cywilizacyjne"

Darmowa publikacja dostarczona przez AlfabetSukcesu.pl

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

czowiek nie troszczy si naleycie o swoje zdrowie.

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

www.jroik.manpol.net e-mail: jroik@manpol.net tel. 0-14 621-53-48

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

MIDZY DUSZ A CIAEM

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Czy cierpienie psychiczne moe wywoa chorob?

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Dlaczego stres jest grony?

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Im duej jestem lekarzem...

WSKAZANIA ADU I WSPISTNIENIA

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Prawidowe oddychanie a samopoczucie

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

O czym wiadczy irytacja?

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

POKARM MOE BY LEKARSTWEM

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

10 zasad ywienia profilaktycznego

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Witaminy przeduaj ycie

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

ku wystpienia raka odka sprzyja niedostateczne spoycie witamin C, E oraz A.

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik

CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment Zote Myli Jacek Roik

110 j.m. 90 j.m.

Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik