THICH NHAT HANH

Cud wanoci
ZEN W SZTUCE CODZIENNEGO YCIA

prosty podrcznik medytacji

SPIS TRECI Do czytelnika 3 Podstawowy trening 3 Zmywanie dla zmywania 4 Filianka w twoich rkach 4 Jedzenie mandarynki 5 Podstawowy trening 5 Chodzenie po ziemi jest cudem 6 Siedzenie 6 Jednoczenie si z oddechem 7 Odmierzanie i obserwowanie oddechu 8 Spokojne oddychanie 9 Liczenie oddechw 10 Kada czynno jest rytuaem 10 Dzie Uwagi 10 Kamyk 12 wiadomo umysu 13 Stranik czy mapi cie 14 Jedno jest wszystkim, wszystko jest jednym: pi skadnikw 15 Wyzwolenie od cierpienia 16 Podr na falach narodzin i mierci 17 Drzewko migdaowe przed twoim domem 17 Gos wzbierajcej fali 19 Medytacja ujawnia i leczy 19 Woda przejrzystsza i trawy zielesze 20 Trzy cudowne odpowiedzi 20 Suba 24 wiczenia medytacyjne 24, Pumiech, gdy budzisz si rano 24, Pumiech w wolnych chwilach 24, Pumiech, gdy suchasz muzyki 24, Pumiech, gdy jeste zdenerwowany 24, Pene rozlunienie w pozycji lecej 25, Pene rozlunienie w pozycji siedzcej 25, Gbokie oddychanie 25, Mierzenie oddechu krokami 25, Liczenie oddechw 25, Podanie za oddechem podczas suchania muzyki 25, Podanie za oddechem podczas rozmowy 26, Podanie za oddechem 26, Otwieranie si na uczucie radoci 26, wiadomo pozycji ciaa 26, Parzenie herbaty 26, Zmywanie naczy 26, Pranie ubra 27, Sprztanie domu 27, Kpiel - bez popiechu 27, Kamyk 27, Dzie penej wiadomoci 27, Medytacja o wspzalenoci 28, Ty sam 28, Twj szkielet 28, Twoja prawdziwa twarz zanim si urodzie 29, Ukochana osoba, ktra umara 29, Pustka 29, Wspczucie dla osoby, ktrej najbardziej nienawidzisz lub ktr gardzisz 29, Cierpienie spowodowane brakiem mdroci 30, Dziaanie w duchu nieprzywizywania si 30, Nieprzywizywanie si 31, Kontemplacja nierezygnacji 31, James Forest Nhat Hanh: Patrze oczami wspczucia 31

Do Czytelnika Serdeczne przyjcie przez polskiego Czytelnika wydanej przez nasz Agencj ksiki Thich Nhat Hanha KADY KROK NIESIE POKJ umocnio nas w przewiadczeniu, e powinnimy wyda jeszcze jedn ksik tego autora. Wybralimy CUD UWANOCI. Podczas gdy KADY KROK NIESIE POKJ wprowadza w niepowtarzalny klimat prostoty pojmowania codziennego ycia z perspektywy buddyzmu zen, o tyle CUD UWANOCI stanowi opis wicze wprowadzajcych w praktyk medytacji w yciu codziennym, dziki ktrej stan umysu zen moe sta si udziaem kadego Czytelnika. Mindfulness to wanie ten stan a zarazem proces dochodzenia do niego. Dugo zastanawialimy si nad tym, jak odda to pojcie w jzyku polskim. Zbliajc si do jego sanskryckiego rda - sattipathana - naleaoby mwi o penej przytomnoci". Poniewa istot sprawy jest tu uwaga, skierowalimy si w terminologicznych poszukiwaniach w t stron. Ale mindfulness nie oznacza uwagi w potocznym znaczeniu tego sowa, polegajcej na skierowaniu zmysw i umysu na konkretny obiekt. Mamy tu bowiem do czynienia z bezrefleksyjn uwag obejmujc zarwno obiekty zewntrzne" jak i umys" uwaajcego. Zespoowi redakcyjnemu spodobao si rzadkie ju dzi sowo uwano. Tumaczka, za przychylaa si do pozostawienia w polskim tytule tej ksiki sowa uwaga. Wprowadzajc Czytelnika w ten jzykowy dylemat jestem przekonany, e po przeczytaniu i gbokim przeyciu ju pierwszych rozdziaw tej piknej i mdrej ksiki odnajdzie on i tak swj wasny jzyk, w ktrym zawrze unikalne dowiadczenie jej lektury. J.S.

Podstawowy trening Wczoraj odwiedzi mnie Allen z synem Joeyem. Jak ten chopiec szybko ronie! Ma ju siedem lat i pynnie mwi po francusku i angielsku. Mwi nawet slangiem, ktrego nauczy si na ulicy. Tutejsze metody wychowawcze rni si bardzo od sposobu, w jaki wychowujemy dzieci w moim kraju. Tutaj rodzice wierz, e wolno jest niezbdna dla prawidowego rozwoju dziecka". W cigu dwch godzin naszego spotkania Allen cay czas musia obserwowa syna, gdy ten bawi si, krzycza i cigle nam przerywa, tak e waciwie nie moglimy porozmawia. Daem chopcu kilka ilustrowanych ksieczek dla dzieci, zaj si nimi przez krtk chwil, po czym odrzuci i znowu zacz nam przeszkadza. On po prostu domaga si, by nieustannie zwracano na niego uwag. Pniej Joey ubra si i wybieg, by pobawi si z synem ssiada. Spytaem Allena: Czy atwo jest y w rodzinie?" Allen nie odpowiedzia wprost. Przyzna, e w cigu ostatnich kilku tygodni od narodzin Any nie mg spokojnie przespa duszej chwili, bo Sue budzi go w nocy. Sama jest zbyt zmczona, wic prosi, by sprawdza, czy Ana oddycha. Wstaj, przygldam
3

si dziecku, po czym znw zasypiam. Czasami ten rytua powtarza si dwa lub trzy razy w cigu nocy". Spytaem te: Czy ycie w rodzinie jest atwiejsze od ycia w samotnoci?" Allen rwnie nie odpowiedzia. Zrozumiaem. Zadaem mu inne pytanie: Wielu ludzi sdzi, e jeli masz rodzin, to czujesz si mniej samotny i bezpieczniejszy. Czy to prawda?" Allen pokiwa gow i co wymamrota, ale ja zrozumiaem... Po chwili zacz: Odkryem sposb, by mie wicej czasu dla siebie. W przeszoci zwykem patrze na czas, jak gdyby by podzielony na czci. Jedna cz bya zarezerwowane dla Joeya, inna - dla Sue, jeszcze inna - na rne prace domowe. Dopiero pozostay czas traktowaem jako swj mogem czyta, pisa, zajmowa si prac badawcz, pj na spacer. Teraz staram si ju nie dzieli czasu na czci. Uwaam czas Joeya i Sue za swj czas. Kiedy pomagam Joeyowi w lekcjach, szukam sposobw, by traktowa jego czas jako swj. Gdy wsplnie z nim rozwizuj zadania, dziel z nim chwil i staram si wzbudzi w sobie zainteresowanie tym, co w danym momencie robimy. Czas powicony synowi staje si moim czasem. To samo dzieje si w stosunku do Sue. Musz powiedzie, e teraz mam nieograniczon ilo czasu dla siebie!" Allen umiecha si mwic. Byem zaskoczony. Wiedziaem, e nie nauczy si tego z ksiek. Odkry to w codziennym yciu. Zmywanie dla zmywania Trzydzieci lat temu, kiedy byem jeszcze nowicjuszem w klasztorze Tu Hieu, zmywanie naczy nie naleao do przyjemnych zaj. W czasie gdy wszyscy mnisi wracali do klasztoru, bo zblia si okres intensywnej medytacji, dwch z nich musiao gotowa i zmywa po - bywao - ponad stu innych. Nie byo myda. Uywalimy popiou oraz ryowych i kokosowych usek. Zmywanie takiej iloci misek byo trudn prac, zwaszcza zim, gdy woda bya lodowata. Dzisiaj w kuchni mamy pyny do mycia, specjalne gbki do szorowania i biec wod. atwiej znale przyjemno w zmywaniu. Mona zrobi to szybciej, by potem usi i rozkoszowa si herbat. Potrafi doceni pralk, chocia pior rcznie swoje rzeczy, ale automatyczna zmywarka - to ju troch za wiele! Podczas zmywania naczy powinnimy by tylko zmywaniem naczy, co oznacza, e zmywajc powinnimy by w peni wiadomi faktu, e zmywamy naczynia. Na pierwszy rzut oka moe to wydawa si troch gupie: dlaczego przywizywa tyle znaczenia do tak prostej czynnoci? Ale o to wanie chodzi. Fakt, e jestem tu i zmywam naczynia, jest cudown rzeczywistoci. Jestem cakowicie sob, podajc za oddechem, wiadomy swej obecnoci i wiadomy swoich myli i czynnoci. Niemoliwe jest wtedy, bym miota si nieprzytomnie tam i z powrotem jak butelka unoszona przez fale oceanu. Filianka w twoich rkach W Stanach Zjednoczonych mam bliskiego przyjaciela, Jima Foresta. Gdy osiem lat temu spotkaem go po raz pierwszy, pracowa w Katolickim Stowarzyszeniu na Rzecz Pokoju. Odwiedzi mnie ostatniej zimy. Zazwyczaj po kolacji najpierw zmywam naczynia, a dopiero potem siadam, by napi si ze wszystkimi herbaty. Pewnego wieczoru Jim chcia mnie wyrczy, wic
4

powiedziaem: Dobrze, ale jeli chcesz zmywa naczynia, musisz wiedzie, jak to si robi". Jim zareagowa obruszony: Nie artuj! Mylisz, e nie wiem, jak si zmywa naczynia?" Odparem: S dwa sposoby zmywania. Pierwszy to zmywanie naczy, po to by je umy i drugi - by je zmywa". Jim by zachwycony i odrzek: Wybieram ten drugi sposb: zmywanie dla zmywania". Od tamtej pory Jim ju wie, jak zmywa naczynia. Uczyniem go odpowiedzialnym za t prac w cigu caego tygodnia. Kiedy zmywamy i mylimy o herbacie, ktra na nas czeka - to pieszymy si, eby sprztn naczynia, tak jak gdyby nam przeszkadzay. Wtedy nie mona powiedzie, e zmywamy dla zmywania". Co wicej, nie yjemy w chwili, w ktrej to wykonujemy. Waciwie jestemy zupenie niezdolni do tego by stojc przy zlewie urzeczywistnia cud ycia. Jeli nie umiemy zmywa naczy, to wszystko wskazuje, e rwnie nie bdziemy umieli pi herbaty. Podczas picia bdziemy myleli o innych rzeczach, ledwie zdajc sobie spraw, e trzymamy w rkach filiank. W ten sposb bdziemy wsysani w przyszo, niezdolni do prawdziwego przeycia nawet jednej minuty.

Jedzenie mandarynki Pamitam, kiedy przed laty po raz pierwszy podrowaem z Jimem po Stanach Zjednoczonych, usiedlimy pod drzewem, by odpocz. Jedlimy mandarynk. Jim zacz mwi o tym, co bdziemy robili w przyszoci. Gdy tylko zaczlimy omawia jaki wspaniay, podniecajcy plan, Jim tak si zatopi w marzeniach, e dosownie zapomnia, co teraz robi. Oderwa czstk mandarynki i zanim j pogryz, ju nastpn wkada do ust. Nie zdawa sobie sprawy z tego, co je. Wystarczyo, e mu powiedziaem: Poknij ten kawaek, ktry ju masz w ustach" i Jim nagle zrozumia... To byo tak, jak gdyby do tej pory wcale nie jad mandarynki, a jeli cokolwiek jad - to plany na przyszo. Mandarynk mona podzieli na czstki. Jeli potrafisz zje jedn czstk, bdziesz umia zje cay owoc. Jim zrozumia. Wolno opuci rk i skupi si na kawaku, ktry mia w ustach. Pogryz go uwanie i dopiero potem sign po nastpny. Pniej, gdy Jima uwiziono za dziaalno przeciwko wojnie, martwiem si, jak on znosi cztery wizienne ciany i napisaem do niego list: Pamitasz mandarynk, ktr razem jedlimy? Twj pobyt w wizieniu jest jak ona. Jedz go i bd jednym z nim. Jutro ju go nie bdzie". Podstawowy trening Ponad trzydzieci lat temu, gdy przekroczyem prg klasztoru, mnisi wrczyli mi ma ksieczk The Essential Discipline for Daily Use (Podstawowy trening na co dzie), napisan przez buddyjskiego mnicha Doc The z klasztoru Bao Son, i powiedzieli, ebym nauczy si jej na pami. Bya to cienka ksieczka. Nie miaa wicej ni czterdzieci stron, lecz zawieraa wszystkie zalecenia Doc The, ktre stosowa do przebudzenia umysu podczas wykonywania rnych czynnoci. Kiedy rano budzi si, pierwsz jego myl byo: Przed chwil
5

obudziem si, mam nadziej, e wszyscy ludzie dojd do wielkiej wiadomoci i bd widzie z doskona jasnoci". Kiedy my rce, myla: Kiedy myj rce, mam nadziej, ze wszyscy ludzie bd mieli czyste rce, gotowe do przyjcia rzeczywistoci". Na ksieczk skadaj si tylko tego rodzaju sentencje. Celem ich jest pomoc pocztkujcym w praktyce medytacji, tak by umieli utrzyma peni wiadomoci. Mistrz zen Doc The pomg nam - modym nowicjuszom we wzgldnie atwy sposb praktykowa wszystko to, o czym naucza Sutra Penej wiadomoci. Zawsze gdy wkadasz szat, zmywasz naczynia, idziesz do azienki, skadasz mat, nosisz wiadra z wod czy myjesz zby, moesz powtarza jedn z sentencji Doc The, by utrzymywa rozszerzon wiadomo.* Sutra Penej wiadomoci powiada: Praktykujcy medytacj, gdy chodzi musi by wiadomy, e chodzi. Kiedy siedzi, musi by wiadomy tego, e siedzi. Kiedy ley, musi by wiadomy, e ley... Niezalenie od pozycji, jak przyjmuje jego ciao, praktykujcy musi by jej wiadom. Tak praktykujc, yje w bezporedniej i nieustannej wiadomoci ciaa..." Jednake uprzytomnianie sobie pozycji ciaa nie wystarcza. Musimy by wiadomi kadego oddechu, kadego ruchu, kadej myli i uczucia - wszystkiego, co ma z nami jakikolwiek zwizek. Co jest celem instrukcji tej Sutry? Jak znale czas na wiczenie koncentracji? Jeli spdzamy cay dzie na praktykowaniu, to gdzie jest czas na budowanie alternatywnego spoeczestwa? W jaki sposb Allen godzi prac, odrabianie lekcji z Joeyem i pranie pieluch Any z praktyk penej Uwagi? Chodzenie po ziemi jest cudem Allen wiedzia, e ma nieograniczony czas" od kiedy zacz uwaa czas spdzony z Joeyem i Sue za swj. By moe tylko wydaje mu si, e ma nieograniczon ilo czasu". Allen moe straci ten czas, poniewa chwilami zapomina traktowa czas Joeya jak wasny. Dzieje si tak dlatego, e by moe momentami pragnie, by czas ten szybciej min lub niecierpliwi si, mylc, e go marnuje. Wynika std, e jeli Allen naprawd pragnie nieograniczonej iloci czasu", musi nieustannie utrzymywa w wiadomoci myl: To jest mj czas". Nieuniknienie zakcamy nasz umys rnymi mylami, wic jeli chcemy utrzyma yw wiadomo (w tekcie bdzie pojawia si termin Uwaga", pisany du liter, na okrelenie utrzymywania ywej, penej wiadomoci tego, co wydarza si na zewntrz" i wewntrz" nas w chwili obecnej), musimy praktykowa wanie teraz w codziennym naszym yciu, a nie tylko podczas sesji medytacyjnych. Kiedy idziesz ciek do wioski, praktykuj Uwag. Kiedy idziesz ciek obronit z dwch stron kpami zielonych traw, moesz - praktykujc Uwag -dowiadcza tej cieki. Mona praktykowa poprzez utrzymywanie jednej myli: Id ciek prowadzc do wioski". Czy wieci soce, czy pada deszcz, czy cieka jest sucha, czy mokra, utrzymuj t jedn myl, lecz nie
* Budda naucza, ze powinno si uywa oddechu w celu osignicia koncentracji Sutra, ktra mwi o
stosowaniu oddechu w celu utrzymania penej uwagi, to Sutra Anapanasati Sutra ta bya przeoona i skomentowana w III w n e przez wietnamskiego mistrza zen Khuong Tang Hoi, pochodzcego ze rodkowej Azji Anapana znaczy oddech" i Sati - uwaga" Tang Hoi przetumaczy to jako strzeenie umysu". Sutra Anapanasati traktuje o oddechu pomocnym w utrzymaniu uwagi. Sutra o oddechu podtrzymujcym uwag jest sto osiemnast sutr w zbiorze sutr zwanym Majhima Nika-ya i podaje szesnacie sposobw posugiwania si oddechem.

powtarzaj cige tego samego jak maszyna. Mechaniczne mylenie jest przeciwne ywej wiadomoci. Jeli naprawd bdziemy w stanie penej wiadomoci, kiedy podamy ciek do wioski, wtedy kady nasz krok wyda nam si nieskoczonym cudem, a rado otworzy nasze serca jak kwiaty, umoliwiajc wejcie do wiata rzeczywistoci. Lubi chodzi samotnie wiejskimi drkami wrd ryowych pl i dziko rosncej trawy, stawiajc stopy z pen Uwag i wiedzc, e stpam po wspaniaej ziemi. W takich chwilach istnienie staje si cudown i tajemnicz rzeczywistoci. Zwyko si uwaa za cud chodzenie po powierzchni wody czy unoszenie si w powietrzu, ale myl, e prawdziwym cudem jest chodzenie po ziemi. Kadego dnia uczestniczymy w cudzie, z ktrego nawet nie zdajemy sobie sprawy: niebieskie niebo, biae chmury, zielone licie, czarne, ciekawskie oczy dziecka - nasze wasne oczy. Wszystko jest cudem. Siedzenie Mistrz zen Doc The powiada, e gdy siedzimy w medytacji, powinnimy siedzie prosto, przywoujc myl: Siedzenie tutaj jest jak siedzenie na miejscu Bodhi". Miejsce Bodhi jest miejscem, gdzie siedzia Budda, kiedy osign owiecenie. Jeli kady moe zosta Budd i Buddami s wszyscy ci niezliczeni ludzie, ktrzy osignli owiecenie, to wielu siedziao w tym wanie miejscu, w ktrym ja teraz siedz. Poczucie siedzenia w tym samym miejscu, w ktrym siedzia Budda, wywouje w nas uczucie szczcia, a siedzenie w peni Uwagi oznacza samo przez si, e stalimy si Budd. Poeta Nguyen Cong Tru dowiadczy tego, gdy usiad i nagle uwiadomi sobie, e inni siedzieli w tym miejscu przed wiekami i bd siedzieli w czasach, ktre nadejd: Do miejsca, w ktrym siedz dzisiaj, 'Wieki temu inni przychodzili, by si. Minie tysic lat - wci bd przybywa. Kto jest tym, co piewa, a kto tym, co sucha? Miejsce to i chwile w nim spdzone stay si ogniwem czcym w wiecznej rzeczywistoci. Zajci, aktywni ludzie nie znajduj czasu na spacer i siedzenie pod drzewem. Trzeba opracowywa plany, rozmawia z ssiadami, rozwizywa tysice trudnych spraw; mamy duo wanych zada, musimy stawia czoa problemom, skupiajc uwag na pracy - zawsze czujni i gotowi, by sprawnie i inteligentnie wyj z kadej sytuacji. Mona by spyta: jak wic praktykowa Uwag? Odpowied moja brzmi: Koncentruj si na pracy, bd czujny i gotowy radzi sobie sprawnie i mdrze z kad sytuacj, ktra powstanie. Jest to pena Uwaga. Nie ma powodu, dla ktrego Uwaga miaaby si rni od koncentrowania si na pracy, bycia czujnym i robienia tego, co najwaciwsze. Potrzebujemy spokoju serca i samokontroli, jeli chcemy, eby nasze wysiki przynosiy dobre rezultaty. atwo zauway, e jeli tracimy samokontrol i pozwalamy niecierpliwoci i zoci zakci nasz prac, to odbieramy tej pracy jakkolwiek warto. Uwaga jest cudem, dziki ktremu poznajemy siebie i przywracamy yciu. Wyobra sobie magika, ktry rozcina swe ciao na czci i umieszcza kad z nich w innym miejscu - rce na poudniu, ramiona na wschodzie, nogi na
7

pnocy, po czym dziki cudownej mocy wydaje okrzyk, ktry ponownie czy w cao wszystkie rozrzucone czci ciaa. Uwaga jest jak ta magiczna sztuczka - to jest cud, ktry w okamgnieniu scala nasz rozproszony umys i przywraca mu jedno, tak e moemy y kad chwil ycia. Jednoczenie si z oddechem Uwaga jest jednoczenie rodkiem i celem, ziarnem i owocem. Jest ziarnem, gdy praktykujemy j, by rozwija koncentracj. Uwaga sama w sobie stanowi wiadome ycie: jej obecno jest obecnoci ycia, zatem uwaga jest take owocem. Uwalnia nas ona od roztargnienia i rozproszenia, sprawia, e przeywamy w peni kad minut ycia. Uwaga sprawia, e yjemy. Powinnimy wiedzie, jak oddycha, by utrzyma uwag, jako e oddech jest naturalnym i bardzo skutecznym narzdziem, ktre zapobiega rozproszeniu. Oddech czy ycie ze wiadomoci i ciao z mylami. Jeeli kiedykolwiek umys twj rozproszy si, posu si oddechem, by go ponownie scali. Wdychaj lekko i dugo, wiadomy faktu, e robisz gboki wdech. Teraz wydychaj powietrze z puc i cay czas bd wiadomy wydychania. Sutra Penej wiadomoci podaje nastpujcy sposb jednoczenia si z oddechem: Bd zawsze uwany, kiedy wdychasz i kiedy wydychasz. Gdy robisz dugi wdech, mw w myli: robi dugi wdech. Gdy robisz dugi wydech - robi dugi wydech. Gdy robisz krtki wdech - robi krtki wdech i gdy robisz krtki wydech - robi krtki wydech". wicz powtarzajc: Dowiadczajc ciaa i oddechu jako jednoci (ciaaoddechu), bd wdycha(a)". Dowiadczajc ciaa i oddechu jako jednoci (ciaa-oddechu) bd wydycha(a)". Wdycham i sprawiam, e ciao i oddech staj si lekkie i spokojne". Wydycham i sprawiam, e ciao i oddech staj si lekkie i spokojne". W klasztorze buddyjskim wszyscy ucz si, jak posugiwa si oddechem jako narzdziem do powstrzymania rozproszonego umysu i rozwijania koncentracji. Sia koncentracji jest si, ktra ma korzenie w praktyce utrzymywania uwagi i moe pomc nam w osigniciu Wielkiego Przebudzenia. Gdy kto zda sobie spraw ze swojego oddechu, to w tej chwili jest ju przebudzony. Aby utrzyma uwag przez duszy czas, musimy obserwowa oddech. Teraz jest jesie i zote licie opadajce z drzew s naprawd przepikne. Dziesiciominutowy spacer w lesie, obserwacja oddechu i utrzymywanie penej Uwagi doskonale odwieaj i przywracaj siy. Wtedy naprawd dowiadczam jednoci z kadym liciem. Oczywicie podczas samotnego spaceru wiejsk ciek nie jest trudno utrzymywa uwag. Rwnie atwo praktykowa w ten sposb na spacerze z przyjacielem, ktry nie rozmawia, lecz tak jak ty obserwuje oddech. Gdy jednak przyjaciel zaczyna mwi, koncentracja staje si nieco trudniejsza. Jeli pomylisz w duchu: Chciabym, by ten facet przesta mwi, bo wtedy mgbym si skoncentrowa", to znaczy, e ju nie jeste uwany. Moesz pomyle w zamian: Jeli on chce mwi, ja bd odpowiada, ale pozostan przy praktyce utrzymywania uwagi. Bd wiadomy faktu, e razem idziemy t drog, wiadomy tego, o czym mwimy i nie przestan obserwowa oddechu". Jeli zdoasz przywoa t myl, utrzymasz uwag. Praktykowanie w takich
8

sytuacjach jest trudniejsze ni w samotnoci, ale jeli mimo to bdziesz praktykowa, rozwiniesz w sobie zdolno utrzymywania o wiele wikszej koncentracji. Jedna z ludowych piosenek wietnamskich mwi: Najtrudniej praktykowa Drog do domu, potem w tumie i w kocu w pagodzie". Utrzymywanie uwagi staje si wyzwaniem dopiero w absorbujcych, wymagajcych aktywnoci sytuacjach! Odmierzanie i obserwowanie oddechu Podczas sesji medytacyjnych, ktre zaczem prowadzi dla nieWietnamczykw, zwykle podaj kilka prostych, wyprbowanych przez siebie metod. Proponuj pocztkujcym sposb ledzenia dugoci oddechu". Prosz, eby kto pooy si na plecach na ziemi, a reszta uczestnikw stana wok lecego tak, bym mg zademonstrowa im kilka prostych zjawisk: 1) Chocia wdychanie i wydychanie jest prac puc i klatki piersiowej, to rwnie brzuch bierze w tym udzia. Brzuch podnosi si wraz z wypenianiem si puc. Na pocztku oddechu brzuch unosi si, ale po dwch trzecich dugoci wdechu zaczyna opada. 2) Dlaczego? Midzy klatk piersiow a brzuchem znajduje si przepona. Jeli wdychasz prawidowo, powietrze wypenia najpierw doln cz puc. Zanim grna cz puc wypeni si powietrzem, przepona naciska w kierunku brzucha powodujc jego wypchnicie. Kiedy powietrze wypeni grn cz puc, klatka piersiowa unosi si i powoduje opadnicie brzucha. 3) Z tego powodu ludzie kiedy twierdzili, e oddech bierze pocztek w ppku i koczy si w nozdrzach. Dla osb pocztkujcych bardzo pomocna przy praktykowaniu oddychania jest pozycja leca. Wane jest, by nie robi tego zbyt intensywnie, gdy duy wysiek moe okaza si niebezpieczny dla puc, zwaszcza kiedy s osabione wieloletnim nieprawidowym oddychaniem. Na pocztku praktykujcy powinien pooy si na plecach na cienkiej macie lub kocu, z rkami luno spoczywajcymi wzdu ciaa. Nie kad poduszki pod gow. Skup uwag na wydechu i na czasie jego trwania. Mierz go, liczc powoli w myli: jeden, dwa, trzy... Po kilku razach poznasz dugo" swego wydechu, na przykad wynosi ona 5. Teraz sprbuj przeduy wydech o jeden lub dwa, tak e jego dugo wyniesie 6 lub 7. Zacznij wydycha liczc od 1 do 5. Kiedy dojdziesz do 5, zamiast wdychania sprbuj przeduy wydech do 6 lub 7. W ten sposb lepiej oprnisz puca z powietrza. Kiedy skoczysz wydech, przerwij na chwil, by puca same mogy zaczerpn powietrza. Nie czynic adnego wysiku pozwl im zaczerpn tyle powietrza, ile zechc. Zwykle wdech bdzie krtszy" od wydechu. Stale licz w myli, mierzc dugo wdechu i wydechu. Praktykuj tak przez kilka tygodni - w pozycji lecej utrzymuj 'wiadomo wszystkich wdechw i wydechw. (Jeli masz zegar, ktry gono tyka, to moe ci on pomc w ledzeniu dugoci wdechu i wydechu). Nie ustawaj w mierzeniu oddechu, rwnie kiedy chodzisz, siedzisz czy stoisz, a zwaszcza kiedy jeste na dworze. Kiedy chodzisz, kroki mog odmierza oddech. Mniej wicej po miesicu rnica midzy dugoci wydechu a wdechu zmniejszy si, a w kocu wdech i wydech zrwnaj si.
9

Jeli dugo wydechu wynosi 6, to dugo wdechu te bdzie 6. Przerwij natychmiast, jeli odczuwasz zmczenie, ale nawet gdy nie czujesz si le, nie wicz zbyt dugo - wystarczy od 20 do 30 oddechw. Gdy poczujesz choby lekkie zmczenie, wr do normalnego oddychania. Zmczenie jest wspaniaym mechanizmem w naszym ciele i najlepiej doradzi, czy powinnimy kontynuowa czy tez odpocz. Do mierzenia oddechu mona uy liczenia lub jakiego miego rytmicznego zdania. Jeli dugo oddechu wynosi 6, mona powtarza sze sw lub sylab, np.: Spokj w mo-im ser-cu". Jeli dugo oddechu wynosi 7: Cho-dz po mo-krej tra-wie". Buddysta moe powtarza: Przyj-mu-j schro-nie-nie w Bud-dzie", a chrzecijanin - Oj-cze Nasz, kt-ry jest w nie-bie". Podczas chodzenia kady krok moe przypada na jedno sowo lub sylab. Spokojne oddychanie Twj oddech powinien by lekki, rwny i pynny jak strumyk pyncy przez piasek. Powinien by bardzo spokojny, tak spokojny i cichy, by osoba siedzca obok ciebie nawet go nie usyszaa. Powinien pyn wdzicznie jak rzeka, jak w wodny lizgajcy si w wodzie, a nie wi si jak acuch chropowatych szczytw grskich czy gna na podobiestwo galopujcego konia. Opanowa oddech znaczy kontrolowa ciao i umys. Zawsze wic mona stosowa technik obserwowania oddechu, gdy bdziemy rozproszeni i napotkamy trudnoci w utrzymaniu nad sob kontroli. Z chwil gdy sidziesz, by medytowa, zacznij obserwowa oddech. Na pocztku oddychaj normalnie, potem stopniowo zwalniaj oddech, a stanie si spokojny, rwny i wystarczajco dugi. Cay czas - od chwili gdy usidziesz, a do momentu, gdy oddech uspokoi si i wyduy - bd wiadomy wszystkiego, co w tobie zaistnieje. Jak gosi buddyjska Sutra Penej wiadomoci: Gdy robisz dugi wdech, bd wiadomy: robi dugi wdech. Gdy robisz dugi wydech - robi dugi wydech. Gdy robisz krtki wdech - robi krtki wdech i gdy robisz krtki wydech - robi krtki wydech. Dowiadczajc w peni jednoci ciaa i oddechu, bd wdycha(a). Dowiadczajc w peni jednoci ciaa i oddechu, bd wydycha(a). Uspokajajc ciao i oddech, bd wdycha(a). Uspokajajc ciao i oddech, bd wydycha(a)". Po 10-20 minutach myli twoje uspokoj si jak staw, ktrego tafli nie zakca najmniejsza nawet fala. Liczenie oddechw Uspokajanie i wyrwnywanie oddechu zwane jest metod podania za oddechem, obserwowania oddechu lub jednoczenia si z oddechem. Jeli z pocztku wyda ci si to trudne, moesz zastpi t metod liczeniem oddechw. Gdy wdychasz, licz w myli jeden" i gdy wydychasz, te licz jeden". Wdychaj, licz dwa". Wydychaj, licz dwa". Licz tak az do dziesiciu, po czym zacznij znw od jeden". Takie liczenie jest jak sznur, ktry przywizuje uwag do oddechu. wiczenie to jest punktem wyjcia dla procesu stawania si nieustannie wiadomym oddychania. Jednake bez utrzymywania Uwagi szybko pogubisz si w liczeniu. Kiedy zgubisz si, po prostu wr do jeden" i prbuj, dopki prawidowo nie policzysz. Kiedy ju naprawd bdziesz umia skupi uwag na liczeniu, bdzie to oznaczao, e osigne punkt, w ktrym
10

moesz porzuci metod liczenia i przej do koncentrowania si tylko na samym oddechu. W momentach, kiedy jeste zdenerwowany i rozproszony i trudno ci praktykowa utrzymywanie Uwagi, wracaj do oddechu: jednoczenie si z oddechem samo w sobie jest Uwag. Oddech jest cudownym sposobem utrzymywania przytomnoci umysu. Jak gosz zasady jednej ze wsplnot religijnych: Nie bdmy wrd rozproszonych myli i tego, co nas otacza. Uczmy si praktyki oddychania, aby odzyska kontrol nad ciaem i umysem i aby praktykowa Uwag oraz rozwin koncentracj i mdro". Kada czynno jest rytuaem Wyobramy sobie wysoki mur, z ktrego rozciga si wspaniay widok. Nie wiadomo, jak na ten mur si wdrapa. Jedynie cienka nitka zwisa po obu stronach muru, przewieszona przez jego szczyt. Kto bystry wpadnie na pomys, eby przywiza sznurek do jednego koca nitki, obejdzie mur i pocignie nitk -a wraz z ni sznurek, przecigajc go tym samym na drug stron. Nastpnie do sznurka przywie lin i w ten sam sposb przecignie j przez mur. Majc jeden koniec liny przywizany po jednej stronie muru i drugi koniec zwisajcy po jego drugiej stronie, z atwoci mona wdrapa si na gr. Nasz oddech jest jak ta delikatna nitka, ale gdy wiemy, jak si nim posuy, moe sta si wspaniaym narzdziem, ktre pomoe nam pokona sytuacj - mogoby si wydawa - bez wyjcia. Oddech jest pomostem czcym ciao i umys, jest elementem godzcym ciao z umysem i umoliwiajcym ich jedno. Sprzymierzony jest zarwno z ciaem, jak i z umysem i jest narzdziem, ktre moe je zjednoczy, przynoszc obu wiato, spokj i cisz. Wielu ludzi twierdzi, i to samo mona znale w licznych ksikach, e z prawidowego oddychania pyn ogromne korzyci. Zauwaaj, e jeeli oddycha si waciwie, to osiga si wielk ywotno: oddech rozwija puca, wzmacnia krew i odywia kady organ. Mwi te, e waciwe oddychanie jest waniejsze od poywienia. I wszystko to prawda. Kiedy byem ciko chory. Przez kilka lat zaywaem lekarstwa i poddawaem si zabiegom medycznym, ale moje zdrowie nie polepszao si. Postanowiem wic szuka pomocy w oddychaniu i dziki temu si wyleczyem. Oddech jest narzdziem. Oddech sam w sobie jest peni wiadomoci. Uycie go jako narzdzia moe przynie ogromne korzyci, ale nie mona traktowa tych korzyci jako celu samego w sobie. S to jedynie produkty uboczne urzeczywistnienia Uwagi. W mojej maej grupie medytacyjnej dla nie-Wietnamczykw jest wielu modych ludzi. Powiedziaem im, e bdzie dobrze, jeeli kady z nich bdzie medytowa godzin dziennie, ale to nie wystarczy. Powinnimy praktykowa medytacj, gdy chodzimy, gdy stoimy, gdy leymy, siedzimy i pracujemy, podczas zmywania naczy, mycia rk, zamiatania podogi, picia herbaty, rozmowy z przyjacimi i jakichkolwiek innych czynnoci. By moe podczas zmywania naczy bdziesz myle o herbacie, starajc si jak najszybciej skoczy zmywanie, po to by w kocu usi i j wypi. Oznacza to, e jeste niezdolny y w czasie, gdy myjesz naczynia. Kiedy zmywasz naczynia, musi
11

to by najwaniejsz rzecz w yciu. Tak samo gdy pijesz herbat, picie herbaty musi by najwaniejsze w yciu, i kiedy korzystasz z toalety, niech to te bdzie najwaniejsze. Rbanie drzewa jest medytacj i noszenie wody te jest medytacj. Bd uwany przez ca dob, nie tylko w czasie jednej godziny przeznaczonej na formaln medytacj, modlitw czy czytanie sutr. Kad czynno musimy wykonywa uwanie. Kada czynno jest rytuaem, ceremoni. Podnoszenie filianki herbaty do ust te jest rytuaem. Czy sowo rytua" jest zbyt uroczyste? Uywam tego sowa, eby potrzsn tob i pomc ci zrozumie, e wiadomo to sprawa ycia i mierci. Dzie Uwagi Naley praktykowa Uwag kadego dnia i o kadej porze. atwiej to powiedzie ni uczyni. Dlatego te proponuj tym, ktrzy przychodz na sesje medytacyjne, by zarezerwowali sobie jeden dzie w tygodniu i cakowicie powicili go praktyce bycia uwanym. Oczywicie, w zasadzie kady dzie powinien by naszym dniem i kada godzina - nasz godzin, ale faktem jest, e tylko niewielu z nas osigno ten punkt. Czsto wydaje si nam, e rodzina, praca i spoeczestwo okradaj nas z czasu. Nalegam wic, by kady z nas przeznaczy dla siebie jeden dzie w tygodniu. Na przykad sobot. Jeli bdzie to sobota, wtedy sobota musi by cakowicie twoim dniem dniem, nad ktrym bdziesz cakowicie panowa i w ktrym ty bdziesz panem. Sobota stanie si dwigni, ktra przybliy ci zwyczaj praktykowania Uwagi. W naszej grupie pracujcej na rzecz pokoju i w subie spoecznej kady ma prawo do takiego dnia, niezalenie od tego, jak piln prac wanie wykonuje W przeciwnym razie szybko pogubimy si w yciu penym zmartwie i aktywnoci i bdziemy coraz mniej efektywni Jakikolwiek dzie wybierzemy, traktujmy go jako dzie Uwagi. Po ustaleniu dnia Uwagi wymyl sobie sposb, ktry bdzie przypomina ci w chwili przebudzenia, ze to jest wanie ten dzie Moesz powiesi na suficie lub na cianie kartk z napisem Uwaga" czy gazk sosny cokolwiek, co przypomni ci, gdy tylko otworzysz rano oczy, ze dzisiejszy dzie jest dniem Uwagi Dzisiaj - to twj dzie Pamitajc o tym, moe umiechniesz si umiechem, ktry potwierdzi, ze jeste uwany umiechem, ktry zasila t Doskona Uwag. Lec jeszcze w ku, zacznij powoli poda za oddechem - wolnym, dugim i wiadomym oddechem Potem powoli wsta z ka (zamiast - jak zwykle - z niego wyskoczy), wspierajc Uwag kadym ruchem. Kiedy ju wstaniesz, umyj zby i twarz i przystp do wszystkich zwykych porannych czynnoci, wykonujc kady ruch spokojnie, bez napicia i uwanie Podaj za oddechem, bd wiadomy oddechu i nie dopuszczaj do rozproszenia myli Kady ruch powinien by spokojny Odmierzaj kroki spokojnym, dugim oddechem i utrzymuj pumiech na twarzy. Powi przynajmniej p godziny na kpiel. Kp si powoli, utrzymujc Uwag, tak aeby po skoczeniu tej czynnoci poczu si lekki i odwieony. Pniej moesz zabra si do prac porzdkowych, jak zmywanie naczy, odkurzanie, sprztanie ze stou, szorowanie podogi w kuchni i porzdkowanie ksiek na pce. Cokolwiek bdziesz robi, rb to powoli i z atwoci, z pen Uwag. Nie czy niczego, po to by jak najszybciej mie to za sob. Staraj si wykonywa kad prac w sposb zrelaksowany i
12

cakowicie uwany. Ciesz si tym i czuj si jednym ze swoj prac. Bez tego dzie Uwagi straci warto. Jeli bdziesz pracowa uwanie, szybko zniknie pojawiajce si uczucie, e czynnoci te s przykre i uciliwe. We przykad z mistrzw zen. Niezalenie od tego, jakiego zadania si podejmuj i jakie wykonuj ruchy, zawsze czyni to wolno i rwno, bez niechci. Zaleca si pocztkujcym w praktyce, by utrzymywali przez cay dzie nastrj ciszy. To nie znaczy, e w dniu Uwagi nie powinno si wcale mwi. Mona mwi, a nawet piewa, lecz jeli mwisz lub piewasz, rb to z cakowit Uwag, zwaajc na to, co mwisz lub piewasz, ale ograniczaj mwienie i piewanie do minimum. Oczywicie mona jednoczenie piewa i praktykowa Uwag, dopki jest si wiadomym czynnoci piewania i tego, o czym si piewa. Pamitaj jednak, e gdy sia twej medytacji jest jeszcze saba, w czasie piewu i rozmowy o wiele atwiej rozproszy Uwag. Ugotuj sobie obiad. Gotuj i zmywaj naczynia utrzymujc Uwag. Zaparz herbat, usid i pij uwanie -rano, po sprztniciu domu i po poudniu, kiedy skoczysz prac w ogrodzie lub nacieszysz oczy widokiem chmur lub nazrywasz kwiatw. Daj sobie na to duo czasu. Nie pij herbaty jak kto, kto poyka j podczas krtkiej przerwy w pracy. Pij powoli i z szacunkiem - wolno, rwno, bez wybiegania w przyszo - tak jak Ziemia z wolna obraca si wok wasnej osi. yj chwil obecn. Tylko ta chwila jest yciem. Nie przywizuj si do przyszoci. Nie martw si sprawami, ktre masz do zaatwienia. Nie myl, e musisz wsta i cokolwiek zrobi. Bd pczkiem spokojnie rozkwitajcym na ywopocie, Bd umiechem, czstk cudownego istnienia. Stj tu. Nie ma potrzeby odchodzi. Ten kraj rodzinny jest pikny Jak kraj rodzinny naszego dziecistwa, Nie krzywd go, prosz, i piewaj dalej... (Motyl nad polem zotych kwiatw gorczycy") Wieczorem moesz czyta sutry i przepisywa z nich rne fragmenty, moesz pisa listy do przyjaci lub robi cokolwiek, co sprawia ci przyjemno, a co wykracza poza normalne twoje obowizki w cigu tygodnia. I cokolwiek robisz, rb to wiadomie. Zjedz skromn kolacj, gdy pniej, okoo godziny 22 lub 23 atwiej ci bdzie medytowa z pustym odkiem. Po medytacji wyjd na wiee, wieczorne powietrze i przejd si powoli, wiadomie podajc za oddechem i odmierzajc krokami jego dugo. Potem wr do domu i pjd spa, wci utrzymujc Uwag. Niezwykle istotne jest, eby kady z nas mg sobie pozwoli raz w tygodniu na dzie Uwagi. Dzie taki jest bardzo wany, a jego wpyw na reszt dni -nieoceniony. (Dziesi lat temu, dziki praktykowaniu dnia Uwagi, Chu Van i inne nasze siostry i bracia z Zakonu Tiep Hien zdoali przej przez bardzo trudny czas.) Wiem, e zauwaysz znaczce zmiany w swoim yciu ju po trzech miesicach praktykowania raz w tygodniu dnia Uwagi. Dzie Uwagi zacznie przenika do pozostaych dni, sprawiajc, e w kocu bdziesz y uwanie przez cay tydzie. Przekonany jestem, e rwnie docenisz znaczenie tej praktyki. Kamyk
13

Dlaczego medytacja ma tak due znaczenie? Przede wszystkim kady z nas potrzebuje dowiadczenia cakowitego odpoczynku. Nawet przespawszy ca noc, nie odpoczywamy w peni. Gdy krcisz si i obracasz w czasie snu, napinasz minie twarzy, nisz - to jeszcze nie jest wypoczynek! Dobr pozycj do wypoczynku i praktyki oddychania jest leenie na plecach z rkami i nogami wycignitymi, lecz nie usztywnionymi, bez poduszki pod gow. Jednak w pozycji tej atwo zasn. Pozycja leca mniej sprzyja gbokiej medytacji ni pozycja siedzca. Siedzc mona odpocz cakowicie i wej szybciej w stan gbokiej medytacji i uwolni si od niepokojw i kopotw, ktre zakcaj i blokuj wiadomo. Wrd czonkw naszego ruchu w Wietnamie jest wielu, ktrzy potrafi siedzie w pozycji lotosu -z lew stop uoon na prawym udzie i praw stop na udzie lewym. Niektrzy siedz w plotosie - z lew stop na udzie prawym lub z praw stop na udzie lewym. W paryskiej grupie medytacyjnej s osoby, ktre czuj niewygod w obu tych pozycjach. Pokazaem im wic, jak siedzie na sposb japoski - opierajc si na kolanach z poladkami spoczywajcymi na pitach. Dziki podoeniu poduszki pod stopy mona siedzie tak nawet ponad ptorej godziny. Jednake kady moe nauczy si siedzie w plotosie, chocia na pocztku bywa to bolesne. Po kilku tygodniach praktyki pozycja ta stopniowo stanie si wygodniejsza. W pocztkowym okresie, kiedy bl jest przykry, zmieniaj pozycje i uoenie ng. Jeli kto wybiera pozycj lotosu lub plotosu, musi siedzie na poduszce tak, aby obydwa kolana dotykay podogi. W ten sposb uzyskujemy trzy punkty kontaktu ciaa z podog, co daje maksymaln stabilno. Wyprostuj plecy - to bardzo wane. Szyja i gowa powinny tworzy lini prost z krgosupem. Nie usztywniaj si. Wzrok zogniskuj na cianie lub pododze pod ktem 45. Jeli to moliwe, utrzymuj pumiech na twarzy. Teraz zacznij poda za oddechem i rozlunia minie. Skoncentruj si na utrzymaniu prostego krgosupa i na jednoczeniu si z oddechem. Innymi rzeczami zupenie si nie przejmuj. Pu wszystko. Umiechnij si pumiechem, co pomoe ci rozluni minie twarzy napite zmartwieniami. Gdy pojawi si pumiech, wszystkie minie twarzy zaczn si relaksowa. Im duej pumiech goci na twej twarzy, tym lepiej - jest to ten sam umiech, ktrym umiecha si Budda. U lew rk - wewntrzn stron do gry -w prawej doni. Rozlunij wszystkie minie rk, palcw, ramion i ng. Pu wszystko. Bd jak rolina yjca na powierzchni wody, pynca z prdem rzeki, podczas gdy koryto rzeczne pozostaje niewzruszone. Nie lgnij do niczego, bd tylko z oddechem i umiechem. Zaleca si, by pocztkujcy siedzieli nie duej ni 20-30 minut. W tym czasie atwo mona dowiadczy cakowitego odpoczynku. Technika dochodzenia do tego odpoczynku polega na dwch rzeczach: na obserwowaniu oddechu i porzucaniu myli i uczu, ktre si pojawi. Rozlunij wszystkie minie. Po okoo 15 minutach mona osign gbokie wyciszenie wypenione spokojem i radoci. Utrzymuj t cisz i spokj. Niektrzy ludzie dowiadczaj medytacji jako cikiej pracy i pragn, by czas jak najszybciej min i by mogli w kocu odpocz. Oznacza to, e nie potrafi siedzie waciwie. Jeli siedzi si prawidowo, to wanie w tej pozycji mona odpry si i osign spokj. Czsto bywa pomocne wyobraenie sobie kamyka rzuconego do
14

rzeki. Sid w pozycji, ktra najbardziej ci odpowiada -w lotosie lub plotosie. Wyprostuj plecy i przywoaj pumiech. Oddychaj wolno i gboko, podaj za oddechem, jednoczc si z nim. Pu wszystko. Wyobra sobie, e jeste kamykiem wrzuconym do rzeki. Kamie bez wysiku przenika wod, przez nic nie zatrzymywany, przebywszy moliwie najkrtsz drog, opada na dno. Jeste jak ten kamyk, ktry pozwoli sobie na to, by wszystko porzuci i wpa do wody. W centrum twego istnienia jest oddech. Nie obchodzi ci, ile czasu kamyk bdzie potrzebowa, by dotrze do piaszczystego dna rzeki. Gdy poczujesz si jak kamyk, ktry osiad na dnie, to zaczniesz odkrywa cakowity spokj. Ju ci nic nie popycha i nie cignie. *** Jeli nie potrafisz znale przyjemnoci w spokoju tej wanie chwili - gdy siedzisz, wtedy i przyszo przepynie obok ciebie jak rzeka, ktrej biegu nie jeste w stanie powstrzyma. Nie bdziesz zdolny do przeywania jej, gdy stanie si teraniejszoci. Rado i spokj s moliwe wanie w tej godzinie, kiedy siedzisz. Jeli nie moesz znale ich tutaj, to nie znajdziesz ich nigdzie. Nie biegnij za mylami jak cie za swym rdem. Nie go myli. Znajd rado i spokj wanie w tej chwili - teraz. Ten czas jest twoim czasem. Miejsce, gdzie siedzisz -twoim miejscem. Wanie tu, na tym miejscu i w tym momencie moesz dowiadczy owiecenia. Do tego nie trzeba siedzie pod specjalnym drzewem w odlegej krainie. Praktykuj przez kilka miesicy, a zaczniesz poznawa gbok i odwieajc rado. Stopie trudnoci, jaki napotykasz w siedzeniu, zaley od tego, ile czasu dziennie powicasz praktyce Uwagi i od tego, czy siedzisz regularnie. Kiedy tylko moliwe, z przyjacimi czy z krewnymi organizuj godzinne siedzenie, na przykad od godziny 22 do 23. Kady, kto zechce, moe doczy do was na p godziny lub nawet na ca godzin. wiadomo umysu Czy w medytacji chodzi jedynie o relaks? Celem medytacji jest co znacznie gbszego. Odprenie jest punktem wyjcia, gdy dopiero wtedy mona dozna spokoju serca i jasnoci umysu i dalej podrowa na drodze medytacji. Oczywicie by zapanowa nad naszym umysem i uspokoi myli, musimy te przyglda si uwanie naszym uczuciom i wraeniom zmysowym i jednoczy si z nimi. eby opanowa umys, musisz praktykowa jego obserwacj. Musisz nauczy si, jak rozpoznawa pojawiajce si uczucia i myli. Mistrz zen Thuong Chieu pisa: Jeli praktykujcy dobrze pozna swj umys, bdzie mia wyniki przy nieduym wysiku, lecz jeli nie - to wszystkie jego starania pjd na marne". Jeli chcesz pozna swj umys, masz tylko jedn drog: obserwuj i rozpoznawaj wszystko, co w nim powstaje. Trzeba to robi przez cay czas, w codziennym yciu, a nie tylko w godzinach medytacji. Rne uczucia i myli mog pojawi si podczas medytacji. Zakc j, jeli nie bdziesz utrzymywa uwagi, skupiajc si na oddechu. Oddech jednak nie jest tylko rodkiem, ktry odwodzi ci od bujania w obokach. Oddech
15

jednoczy ciao z umysem i otwiera bramy mdroci. Jeli pojawi si jakie myli lub uczucia, to nie naley ich odpdza; gdy bdziesz nadal koncentrowa si na oddechu, to odejd w sposb naturalny. Jeli nie chodzi o to, by odgania myli, martwi si nimi, ba si ich czy nienawidzi - co mamy z nimi zrobi? Po prostu przyj ich obecno. Na przykad, kiedy pojawi si uczucie smutku, niezwocznie rozpoznaj je: Wanie pojawio si we mnie uczucie smutku". Jeli dalej bdziesz czu smutek, bd go wiadom: Uczucie smutku wci jest we mnie". Jeli powstanie myl: Jest pno, a mimo to ssiedzi strasznie haasuj", rozpoznaj t myl. Jeli nie ustpuje, dalej zdawaj sobie z niej spraw. W ten sam sposb nazywaj rne uczucia i myli, ktre bd w tobie powstaway. Ogromnie wane jest, by adne uczucie i adna myl nie pozostaa nie zauwaona i nie nazwana. Bd jak stranik bramy cesarskiej, ktry zarejestruje kadego, kto przejdzie gwnym korytarzem. Gdy nie ma w tobie adnego uczucia ani myli, zarejestruj to. Praktykujc w ten sposb staniesz si w peni wiadomy swych uczu i myli w chwili obecnej. Wkrtce zapanujesz nad umysem. Na tym etapie mona ju poczy technik utrzymywania uwagi na oddechu z uwag skupion na uczuciach i mylach. Stranik czy mapi cie? Gdy praktykujesz medytacj, nie daj si wcign w sida rozrniania midzy dobrym" a zym", gdy w ten sposb wywoujesz w sobie walk. Jeli pojawi si w tobie jaka pozytywna myl, zauwa j: Pozytywna myl pojawia si we mnie". I gdy powstanie negatywna myl, rwnie j uznaj: Negatywna myl pojawia si we mnie". Nie zajmuj si ni duej, ale te nie prbuj pozby si jej, bez wzgldu na to, jak bardzo jej nie lubisz. Wystarczy uzna, e ona jest. Jeeli oddalisz si, to musisz wiedzie, e si oddalie, a jeeli zostae, to bd wiadom, e cigle tu jeste. Na tym poziomie wiadomoci niczego ju nie bdziesz musia si ba. Kiedy uyem porwnania ze stranikiem, by moe wyobrazie sobie gwny korytarz z par drzwi -przy wejciu i przy wyjciu, z twoim umysem jako stranikiem. Zauwaasz wejcie wszystkich uczu i myli, a take widzisz gdy wychodz. Porwnanie to ma jednak wad: sugeruje, e ci, co wchodz i wychodz, s inni ni stranik. W rzeczywistoci nasze myli i uczucia to my. One s czci nas. Mamy skonno, by traktowa je, a przynajmniej niektre z nich, jako wrogie siy, ktre przeszkadzaj w koncentracji i zakcaj jasno umysu. Lecz naprawd, kiedy zocimy si, to my sami jestemy zoci. Kiedy jestemy szczliwi, to my sami jestemy szczciem. Kiedy mamy jakie myli, to my sami jestemy tymi mylami. Jestemy jednoczenie stranikiem i gociem. Jestemy zarwno umysem, jak i obserwatorem tego umysu. Zatem odganianie myli lub te rozkoszowanie si ni jest nieistotne. Wane jest, by by wiadomym tej myli. Obserwowanie umysu nie uprzedmiotawia go, nie wprowadza rozrnienia na podmiot i przedmiot. Umys nie chwyta umysu ani te go nie odpycha. Moe jedynie obserwowa sam siebie. To nie jest obserwowanie jakiego przedmiotu znajdujcego si na zewntrz i niezalenego od obserwatora. Przypomnij sobie koan mistrza zen Bach Ana, ktry spyta: Jaki jest dwik jednej klaszczcej doni?" Innym przykadem moe by dowiadczanie
16

smaku. Co oddziela smak od kubka smakowego? Umys dowiadcza siebie bezporednio w sobie. To jest bardzo wane, i tak w Sutrze Penej wiadomoci Budda uywa sformuowania: wiadomo uczucia w uczuciu, wiadomo umysu w umyle". Niektrzy twierdz, e Budda tak sformuowa te zdania, by podkreli sowa uczucia" i umys", ale sdz, e nie cakiem uchwycili intencj Buddy. wiadomo uczucia w uczuciu jest wiadomoci uczucia bezporednio w chwili dowiadczania go, a z pewnoci nie kontemplacj jakiego obrazu tego uczucia, ktry stwarzamy, eby nada uczuciu cechy obiektywnego, samodzielnego bytu. Sowa, ktrymi si posugujemy, sprawiaj, e brzmi to jak zagadka lub paradoks. wiadomo uczucia w uczuciu jest umysem dowiadczajcym wiadomoci umysu w umyle. Obiektywno zewntrznego obserwatora w badaniach jest metod naukow, ale nie jest metod medytacyjn. Oto dlaczego porwnanie stranika i goci zawodzi we waciwym przedstawieniu uwanej obserwacji umysu. Umys jest jak mapa hutajca si raz na tej gazi, raz na tamtej, skaczca wrd drzew - gosi Sutra. Po to by mapy w nagym ruchu nie straci z oczu, musimy nieustannie na ni patrze, a nawet stawa si jednym z ni. Umys kontemplujcy siebie jest jak przedmiot wraz ze swoim cieniem - przedmiot nie moe oddzieli si od cienia. Dwoje jest jednym. Dokdkolwiek umys pody, cigle bdzie w swoim jarzmie. W Sutrze powtarza si zdanie: Uwi map", odnoszce si do panowania nad umysem. Wyobraenie mapy jest tylko metafor. Kiedy ju umys bdzie stale i bezporednio wiadomy sam siebie, nie bdzie wicej podobny do mapy. Nie ma dwch umysw, jednego skaczcego z gazi na ga i drugiego podajcego za pierwszym, by go zapa. Kto, kto praktykuje medytacj, zwykle ma nadziej wejrze w sw natur i osign przebudzenie. Jednak gdy zaczynasz medytowa, nie oczekuj niczego. Zwaszcza nie oczekuj, e podczas siedzenia ujrzysz Budd czy jaki obraz ostatecznej rzeczywistoci". Przez pierwsze sze miesicy staraj si tylko rozwija si koncentracji oraz budowa spokj wewntrzny i pogodn rado. Pozbdziesz si niepokoju, dowiadczysz wytchnienia i uspokoisz swj umys. Poczujesz si odwieony, bdziesz mia wyraniejszy i janiejszy ogld spraw, a mio w tobie pogbi si i wzmocni. Siedzenie w medytacji jest pokarmem tak dla ducha, jak i dla ciaa. Dziki siedzeniu ciao nabywa harmonii, staje si lejsze i spokojniejsze. Droga wiodca od obserwacji umysu do wejrzenia we wasn natur nie bdzie zbyt wyboista. Kiedy ju bdziesz umia uspokoi umys i kiedy ju uczucia i myli nie bd ci przeszkadza, znajdziesz si w punkcie, w ktrym umys zadomowi si w umyle. Twj umys zapanuje nad sob w bezporedni i wspaniay sposb i nie bdzie ju oddzielania podmiotu od przedmiotu. Gdy bdziesz pi herbat, zaniknie pozorna rnica midzy pijcym i herbat. Picie herbaty stanie si bezporednim i cudownym dowiadczeniem, w ktrym nie istnieje rnica midzy podmiotem i przedmiotem. Umys rozproszony jest rwnie umysem, tak jak fale na wodzie nie przestaj by wod. Kiedy umys zapanuje nad sob, wwczas bdzcy umys staje si prawdziwym umysem. Prawdziwy umys jest naszym prawdziwym ja, jest Budd: czyst jednoci, ktrej nie mona zudnie podzieli na odrbne, rne ja stworzone przez pojcia i mow. Nie chc
17

jednak wiele mwi na ten temat. Jedno jest wszystkim, wszystko jest jednym: pi skadnikw Chciabym powici troch miejsca na omwienie metod, ktrymi moesz si posuy, by uwolni si od ograniczonego widzenia i strachu i osign wielkie wspczucie. Bd to rozwaania o wspzalenoci, nietrwaoci i wspczuciu. Kiedy siedzisz medytujc, po wyciszeniu umysu zacznij kontemplowa wspzaleno rnych przedmiotw. Medytujc nie rozmylaj o filozofii wspzalenoci, lecz wnikaj umysem w sam umys. Dziki sile koncentracji odsaniasz prawdziw natur kontemplowanego przedmiotu. Przypomnij sobie prost, star prawd: podmiot wiedzy nie moe istnie niezalenie od przedmiotu wiedzy. Widzie znaczy widzie co. Sysze - to sysze co. By zym - to by zym na co. Nadzieja jest nadziej na co. Mylenie jest myleniem o czym. Bez przedmiotu wiedzy (czego), nie istnieje podmiot wiedzy. Praktykujcy skupia si w medytacji na umyle, przez co moe zobaczy wzajemn zaleno podmiotu i przedmiotu wiedzy. Kiedy praktykujemy bycie jednym z oddechem, wtedy wiedza o oddechu jest umysem. Kiedy praktykujemy bycie jednym z ciaem, wtedy wiedza o ciele jest umysem. Kiedy praktykujemy bycie jednym z przedmiotami na zewntrz nas, wtedy wiedza o tych przedmiotach rwnie jest umysem. Kontemplujc natur wspzalenoci wszystkiego, kontemplujemy umys. Kady przedmiot umysu sam w sobie jest umysem. Buddyzm nazywa przedmioty umysu dharmami i porzdkuje je w piciu kategoriach: 1. formy fizyczne i cielesne 2. uczucia 3. wraenia zmysw 4. funkcje umysu 5. wiadomo Te pi kategorii nosi nazw piciu skadnikw. Pita kategoria, wiadomo, zawiera w sobie jednak wszystkie inne kategorie i stanowi podstaw ich istnienia. Kontemplacja wspzalenoci jest gbokim wejrzeniem we wszystkie dharmy, by przenikn ich prawdziw natur, zobaczy je jako cz wielkiej rzeczywistoci i przekona si, e ta wielka rzeczywisto jest niepodzielna. Nie mona jej poci na kawaki, ktre istniayby samodzielnie. Pierwszym przedmiotem kontemplacji jest nasza wasna osoba, zbir piciu skadnikw, ktre s w nas. Kontemplujemy wanie tu i teraz pi skadnikw, ktre nas tworz. Bd wiadomy formy ciaa, uczu, wrae, funkcji umysu i wiadomoci. Obserwuj te przedmioty", a zobaczysz, e kady z nich ma bliski zwizek ze wiatem na zewntrz ciebie: gdyby ten wiat nie istnia, to zbir piciu skadnikw te nie mgby istnie. Rozwa przykad stou. Istnienie stou jest moliwe dziki istnieniu rzeczy, ktre moglibymy nazwa wiatem nie-stou": jest to las, w ktrym roso drzewo i zostao cite, stolarz, ruda elaza, ktra przybraa form gwodzi i rub i niezliczona ilo innych elementw, ktre maj zwizek ze stoem rodzice i przodkowie stolarza, soce i deszcz, dziki ktrym mogo wyrosn
18

drzewo. Jeli uchwycisz rzeczywisto stou, wwczas zobaczysz, e w samym stole obecne s wszystkie te rzeczy, o ktrych zwyklimy myle jako o wiecie nie-stou". Gdyby zabra nie-stoowe" elementy i zwrci je ich rdu gwodzie rudzie elaza, drzewo lasowi, stolarza jego rodzicom - st przestaby istnie. Kto, kto patrzc na st, widzi wszechwiat, jest w stanie zobaczy Drog. Medytuj w ten sam sposb nad zbiorem piciu skadnikw, z ktrych si skadasz. Medytuj nad nimi, a zobaczysz rzeczywisto jednoci we wasnym ja i zobaczysz, e twoje ycie i ycie wszechwiata s jednym. Jeli pi skadnikw wrci do rde, ja przestanie istnie. W kadej sekundzie wiat podtrzymuje istnienie piciu skadnikw. Ja nie rni si od zbioru piciu skadnikw. Skadniki te odgrywaj rwnie zasadnicz rol w formowaniu, tworzeniu i niszczeniu wszystkiego we wszechwiecie. Wyzwolenie od cierpienia Ludzie zazwyczaj dziel rzeczywisto na czci i w ten sposb odbieraj sobie moliwo ujrzenia wspzalenoci wszystkich zjawisk. Zobaczy jedno we wszystkim i wszystko w jednym oznacza przeamanie olbrzymiej bariery, ktra zawa nasz percepcj rzeczywistoci - bariery, ktr buddyzm nazywa przywizaniem do faszywego obrazu siebie. Przywizanie do faszywego widzenia siebie oznacza przekonanie o obecnoci niezmiennych, samodzielnie istniejcych bytw. Przekraczajc faszywe widzenie, wyzwalamy si od wszelkiego strachu, blu i niepokoju. Kiedy bodhisattwa Quan Am, ktra bya wielkim rdem natchnienia dla dziaaczy pokojowych w Wietnamie, wejrzaa w rzeczywisto piciu skadnikw, doznajc pustki ja, wyzwolia si od cierpienia, blu zwtpienia i zoci. To samo moe by udziaem kadego z nas. Jeli bdziemy wytrwale i usilnie kontemplowali pi skadnikw, my rwnie wyzwolimy si od cierpienia, lku i przeraenia. By y jako czstka wielkiego ycia wszechwiata, musimy usun wszelkie przeszkody. Czowiek nie podruje prywatnie poprzez czas i przestrze, oddzielony od reszty wiata grub skorup. ycie stu lub stu tysicy istnie odizolowanych w ten sposb nie tylko nie jest yciem, ale nie jest nawet moliwe. W naszym yciu obecnych jest bardzo wiele zjawisk, tak jak my jestemy obecni w wielu zjawiskach. Jestemy yciem, a ycie jest bezkresne. Mona powiedzie, e yjemy tylko wtedy, gdy przeywamy cierpienia i radoci innych ludzi. Cierpienia innych staj si naszym cierpieniem, a szczcie innych - naszym szczciem. Jeli nasze ycie nie ma granic, to pi skadnikw, stanowicych nasze ja, te jest nieograniczone. Nietrway charakter wszechwiata, wzloty i upadki ycia nie bd wicej nami powodowa. Gdy zobaczymy wspzaleno wszystkiego i gboko w ni wejrzymy, nic ju nie bdzie w stanie nas pognbi. Jestemy wyzwoleni. Powinnimy by wiadomi wspzalenoci wszystkiego stale, a nie tylko w wybranym czasie medytacji. wiadomo ta winna towarzyszy wszystkim codziennym czynnociom. Musimy nauczy si dostrzega, e osoba siedzca naprzeciwko nas to my sami i e my - to ta osoba. Musimy przekona si, e wszystkie zdarzenia - obecne i przysze -'maj wsplne pochodzenie i wzajemnie od siebie zale.
19

Podr na falach narodzin i mierci Nie mog pomin problemu ycia i mierci. Wielu ludzi, wrd nich sporo modziey, pracuje na rzecz pokoju i suy innym, ofiarowujc mio wszystkim tym, ktrzy cierpi. Zawsze s wiadomi faktu, e najwaniejszym problemem jest problem ycia i mierci, lecz czsto nie zdaj sobie sprawy, e ycie i mier nie s niczym innym jak dwiema stronami tej samej rzeczywistoci. Gdy to sobie uwiadomimy, nabierzemy odwagi, by spotka si z nimi twarz w twarz. Kiedy miaem zaledwie dziewitnacie lat, starszy mnich poleci mi kontemplowa wyobraenie zwok na cmentarzu. Byo to dla mnie bardzo trudne i czuem opr w medytacji. Teraz tego ju tak nie odczuwam. Wtedy wydawao mi si, e ten temat medytacji dobry jest dla starszych mnichw. Od tamtej pory widziaem wielu modych onierzy, lecych nieruchomo jeden obok drugiego - niektrzy trzynasto-, czternasto- i pitnastoletni. Nie byli przygotowani ani gotowi na mier. Dzi rozumiem, e jeli kto nie wie, jak umiera, nie wie te jak y, gdy mier jest czci ycia. Wanie przed dwoma dniami Mobi powiedziaa mi, e sdzi, i dwadziecia lat to wystarczajcy wiek, by kontemplowa zmarego. Ona sama skoczya dopiero dwadziecia jeden lat. Musimy spojrze mierci w oczy, zobaczy j i zaakceptowa, tak samo jak patrzymy na ycie i akceptujemy je. Buddyjska Sutra Penej wiadomoci mwi te o medytacji nad zmarym: medytuj nad rozkadem ciaa, nad tym jak puchnie i sinieje, jak zjadane jest przez robaki, a tylko resztki krwi i ciaa pozostan na kociach; medytuj tak do momentu, kiedy zobaczysz tylko biae koci, ktre te powoli bd kruszy si i w kocu obrc si w proch. Medytuj w ten sposb, wiedzc, e twoje ciao ulegnie temu samemu procesowi. Nie ustawaj w kontemplacji, pki nie poczujesz ciszy i spokoju, pki umys twj i serce nie ucisz si i nie uspokoj, a umiech nie pojawi si na twarzy. W ten sposb, pokonujc niech i strach, zobaczysz, jak niezmiernie cenne jest ycie i jak warta przeycia jest kada sekunda. I nie tylko swoje ycie bdziesz postrzega jako cenne, ale te ycie wszystkich, kadej istoty, kadej rzeczywistoci. Nie bdziemy ju wicej podlegali zudzeniu, e aby przey, trzeba niszczy ycie innych. Zobaczymy, e ycie i mier s jedynie dwiema stronami ycia i e bez nich obu ycie nie jest moliwe - tak jak moneta ma dwie strony i bez nich nie moe zaistnie. Bdziemy mogli wznie si ponad narodziny i mier i wiedzie, jak y i jak umrze. Sutra powiada, e bodhisattwowie, ktrzy wejrzeli w natur wspzalenoci, przezwyciajc ograniczony sposb widzenia wiata, wchodz w narodziny i mier jak kto, kto wypywa w morze ma dk, a fale nie zalewaj go ani nie zatapiaj. Niektrzy twierdz, e buddyjskie widzenie rzeczywistoci jest pesymistyczne. Jednak mylenie o tym w kategoriach pesymizmu czy optymizmu nadmiernie upraszcza prawd. Najwaniejsze to postrzega rzeczywisto tak, jak ona jest. Postawa pesymistyczna nigdy nie przyniesie spokoju ani te nie wywoa pogodnego umiechu, ktry zakwita na ustach bodhisattww i wszystkich ktrzy osigaj Drog. Drzewko migdaowe przed twoim domem Wspomniaem o kontemplowaniu wspzalenoci.
20

Oczywicie

naley

traktowa wszystkie metody stosowane w poszukiwaniu prawdy raczej jako rodki, a nie cel sam w sobie czy prawd absolutn. Medytacja nad wspzalenoci wszystkiego ma na celu zniesienie przeszkd, wynikajcych z rozrniania, bymy mogli wej w kontakt z powszechn harmoni ycia. Celem medytacji nie jest stworzenie jakiego systemu filozoficznego - filozofii wspzalenoci. Hermann Hesse w powieci Siddhartha nie by tego wiadomy, wic jego Siddhartha wypowiada si na temat filozofii wspzalenoci w sposb, ktry uderza nas naiwnoci. Autor przedstawia obraz wspzalenoci, gdzie wszystko jest wzajemnie powizane -system, w ktrym wszystko musi przystawa do bezbdnie dziaajcego ukadu wzajemnej zalenoci, w ktrym nie mona rozwaa problemu wyzwolenia na tym wiecie. Zgodnie z nasz tradycj rzeczywisto posiada trzy natury: wyobraenie, wspzaleno i ostateczn doskonao. Zacznijmy od rozwaenia wspzalenoci. Patrzymy na wiat nieuwani, peni uprzedze, poprzez zason zwodniczych pogldw i opinii. Jest to widzenie rzeczywistoci poprzez wyobrani. Wyobraenia rzeczywistoci nie s t rzeczywistoci. Polegaj one na zudzeniu, e rzeczywisto jest zbiorem pooddzielanych czstek poszczeglnych bytw i jani. By ujrze wiat takim, jaki jest, naley medytowa o naturze wspzalenoci i wzajemnego powizania zjawisk w procesie tworzenia i zniszczenia. Rozwaanie jest sposobem kontemplacji, a nie podstaw jakiej doktryny filozoficznej. Jeli kto trzyma si kurczowo systemu poj, to utyka w miejscu. Medytacja o wspzalenoci ma pomc zgbi rzeczywisto, po to bymy stali si jednym z ni, a nie wpadli w puapk filozoficznych spekulacji lub rozwaa na temat technik medytacyjnych. Tratwa suy temu, eby przepyn na drugi brzeg, a nie temu, by i naokoo, dwigajc j na plecach. Palec wskazujcy na ksiyc jest jedynie palcem, a nie ksiycem, na ktry wskazuje. Dymy do ostatecznej doskonaoci - rzeczywistoci uwolnionej od wszystkich faszywych opinii zrodzonych z wyobrani. Rzeczywisto jest rzeczywistoci. Przekracza wszelkie pojcia. adna koncepcja nie moe jej opisa - nawet pojcie wspzalenoci nie jest odpowiednie. Aby nie przywiza si do filozoficznych idei i nie da si zapa w sida doktryny o trzech naturach, nasza nauka mwi tez o trzech nie-naturach. I to jest istot nauki buddyjskiej mahajany. Kiedy medytujcy spostrzega rzeczywisto w jej ostatecznej doskonaoci, osiga poziom mdroci zwany nie rozrniajcym umysem - cudown jednoci, w ktrej nie ma ju rozrnienia midzy podmiotem i przedmiotem. To nie jest jaki odlegy, nieosigalny stan. Kady z nas, dziki wytrwaoci w praktyce, moe go dowiadczy. Mam przed sob - na biurku stos poda sierot proszcych o wsparcie*. Tumacz kilka z nich dziennie. Zanim zaczn pisa, patrz w oczy dziecka z fotografii i przygldam si jego rysom i wyrazowi twarzy. Czuj gbok wi rodzc si midzy mn a kadym dzieckiem i dowiadczam jednoci z nim. Kiedy pisz te sowa do ciebie, uwiadamiam sobie, ze jedno, ktrej dowiadczaem podczas tumaczenia poda, jest rodzajem nie rozrniajcego umysu. Nie ma ju ja, ktre pracuje, by pomc dzieciom, nie ma ju dziecka, ktre dostaje mio i
* Wietnamska Buddyjska Delegacja Pokojowa zajmowaa si pomoc finansow dla rodzin w Wietnamie, ktre przyjy sieroty. Kady z ofiarodawcw ze Stanw Zjednoczonych paci 6 dolarw miesicznie na rzecz jedne) z takich rodzin. 21

pomoc. Dziecko i ja stanowimy jedno: nikt nie wspczuje, nikt nie prosi o pomoc, nikt nie pomaga. Nie ma zada, nie ma pracy spoecznej do wykonania, nie ma wspczucia ani szczeglnej mdroci. W takich chwilach jest tylko nie rozrniajcy umys. Kiedy postrzegamy ostateczn doskonao wiata, drzewko migdaowe, ktre ronie przed domem, odsania przed nami cudown peni. Drzewko migdaowe samo w sobie jest prawd, rzeczywistoci, twoim ja. Ilu ludzi, ktrzy przeszli przed domem, naprawd widziao drzewko migdaowe? Serce artysty jest wraliwsze i, miejmy nadziej, popatrzy na drzewko w gbszy sposb, ni czyni to inni. Poniewa serce artysty jest szerzej otwarte, ju istnieje pewna jedno pomidzy nim a drzewkiem. Liczy si twoje serce. Jeli jest otwarte i wolne od faszywych opinii, odkryjesz istnienie intymnego zwizku midzy tob i drzewkiem. Drzewko migdaowe bdzie gotowe odkry si przed tob w caej doskonaoci. Zobaczy drzewko znaczy zobaczy Drog. Jeden z mistrzw zen poproszony o wytumaczenie cudu rzeczywistoci rzek, wskazujc na cyprys: Spjrz na cyprys, ktry tam ronie". Gos wzbierajcej fali Kiedy twj umys jest wyzwolony, serce wypenia si wspczuciem: wspczuciem dla siebie, e dowiadczae niezliczonych cierpie, gdy nie bye jeszcze zdolny uwolni si od faszywych opinii, nienawici, niewiedzy i zoci; i wspczuciem dla innych, ktrzy nie poznawszy prawdy pozostaj w niewoli faszywych osdw, nienawici i niewiedzy i nadal przyczyniaj cierpie sobie i innym. Teraz patrzysz na siebie i na innych oczami wspczucia, jak wity, ktry syszy pacz wszystkich stworze we wszechwiecie i ktrego gos jest gosem kadego, kto widzi doskona peni rzeczywistoci. Tak jak sutra buddyjska syszy gos Bodhisattwy Wspczucia: Przecudowny gos, gos tego, ktry na woanie wiata odpowiada, Szlachetny gos, gos wzbierajcej fali przewyszajcej wszystkie dwiki w wiecie Do niego dostrjmy nasze umysy. Oddalmy wszelkie zwtpienie i medytujmy o czystej i witej naturze tego, ktry zwaa na pacz i jki wiata Bo na niej polegamy w cikich chwilach blu, rozpaczy, upadku i mierci. Doskonay w zasugach, patrzcy na wszystkie odczuwajce istoty oczami wspczucia i bezgranicznie powikszajcy ocean dobrodziejstw Bodhisattwa, ktremu winnimy odda pokon. Praktykuj, patrzc na wszystkie istoty oczami penymi wspczucia - taka praktyka zwana jest medytacj nad wspczuciem. Powiniene medytowa nad wspczuciem w czasie przeznaczonym na medytacj i zawsze, kiedy pracujesz dla innych. Niezalenie od tego, gdzie
22

jeste albo, dokd zmierzasz, utrzymuj w pamici wite wezwanie: Patrz na wszystkie istoty oczami wspczucia". Jest wiele tematw i technik medytacji, tak wiele, e nie mona ich wszystkich opisa. Wspomniaem o niektrych z nich - tych prostych i podstawowych. Dziaacz na rzecz pokoju jest jak kady czowiek i musi zwyczajnie y. Praca stanowi tylko cz ycia, ale jest take yciem, jednak wtedy tylko, gdy wykonuje si j uwanie. W przeciwnym razie mona sta si podobnym do kogo, kto yje jak umary. Musimy zapali wasn pochodni, by i naprzd. Jestemy powizani z ludmi, ktrzy nas otaczaj: jeli wiemy, jak y uwanie, jeli wiemy, jak chroni i dba o wasny umys i serce, to dziki temu nasze siostry i bracia te bd wiedzieli, jak y wiadomie. Medytacja ujawnia i leczy Medytacja w pozycji siedzcej z utrzymywaniem uwagi skupionej na ciele i umyle moe by spokojna i zrelaksowana. Ten spokj i odprenie rni si zasadniczo od leniwego, na wp przytomnego stanu umysu podczas odpoczynku lub drzemki. Siedzenie w leniwej pprzytomnoci - dalekiej od bycia uwanym - jest jak siedzenie w ciemnej jaskini. W stanie Uwagi jestemy nie tylko odpreni i szczliwi, ale te obecni i czujni. Medytacja nie jest ucieczk, ale pogodnym spotkaniem z rzeczywistoci. Osoba praktykujca Uwag powinna by nie mniej przytomna ni kierowca samochodu. Jeli praktykujcy nie bdzie obudzony, to pogry si w rozproszeniu i nieuwadze i, jak ospay kierowca, moe spowodowa grony wypadek. Bd uwany, jak gdyby chodzi na wysokich szczudach jeden niewaciwy krok i ju leysz na ziemi. Bd jak redniowieczny rycerz pozbawiony broni, poruszajcy si w gszczu mieczy; jak lew stawiajcy wolne, delikatne, lecz pewne kroki. Tylko dziki takiej czujnoci moesz urzeczywistni cakowite przebudzenie. Osobom pocztkujcym w medytacji polecam metod rozpoznawania: rozpoznawanie bez osdzania. Uczucia - czy to wspczucie czy irytacj naley przyjmowa, rozpoznawa i traktowa jednakowo, gdy wszystkie s nami. Mandarynka, ktr jem - to ja. Gorczyca, ktr siej - to ja. Siej j caym sercem i umysem. Myj ten czajniczek z tak uwag, jakbym kpa maego Budd lub Jezusa. Wszystko, co robimy, powinnimy tak samo uwanie traktowa. W stanie penej wiadomoci wszystko jest wite: i wspczucie, i zdenerwowanie, i gorczyca, i czajnik. Metoda czystej obserwacji i rozpoznawania moe by zbyt trudna, gdy owadnici jestemy smutkiem, niepokojem, nienawici czy namitnoci. Jeli tak si zdarzy, medytuj nad stanem twojego umysu. Taka medytacja ujawnia i leczy. Smutek lub niepokj, nienawi lub namitno poddane medytacji ujawniaj sw natur, co prowadzi do zdrowienia i wyzwolenia. Smutek (lub cokolwiek, co powoduje bl) moe posuy do wyzwolenia z udrki i cierpienia, tak jak mona za pomoc ciernia usun cier tkwicy w ciele. Powinnimy traktowa niepokj, bl, nienawi i namitno agodnie i z szacunkiem, nie stawiajc im oporu, lecz godzc si z nimi i wnikajc w ich natur poprzez medytacj nad wzajemn zalenoci. Mona szybko nauczy si, jak wybiera temat medytacji, ktry najlepiej odpowiada danej sytuacji. Takie tematy, jak wspzaleno, wspczucie, ja, pustka, nie przywizywanie si maj moc ujawniania rde cierpienia i uzdrawiania. Moemy zrobi postpy w takiej medytacji wtedy, gdy rozwiniemy ju
23

pewn si koncentracji, ktr osigniemy, praktykujc utrzymywanie uwagi w codziennym yciu, obserwujc i rozpoznajc wszystko, co si wydarza w nas i wok nas. Przedmioty medytacji musz by w nas zakorzenione. Chodzi o co innego ni filozoficzna spekulacja. Przedmiot medytacji powinien by jak potrawa, ktra wymaga dugiego gotowania. Wkadamy j do garnka, przykrywamy i rozpalamy ogie. Garnek - to my sami, a ciepo konieczne do gotowania jest si koncentracji. Drewno na opa czerpiemy z nieustannego praktykowania Uwagi. Bez dostatecznej temperatury jedzenie nigdy si nie ugotuje, ale gdy ju bdzie gotowe, odsoni przed nami sw prawdziw natur i doprowadzi do wyzwolenia. Woda przejrzystsza i trawy zielesze Budda powiedzia kiedy, e problem ycia i mierci sam w sobie jest problemem wiadomoci. yje si w peni tylko wtedy, gdy jest si w stanie penej wiadomoci. W Sutrze Samyutta Nikaya Budda opowiada o wydarzeniu, ktre miao miejsce w maym miasteczku: Do miasteczka przyjechaa synna tancerka i uliczki zaroiy si od ludzi, ktrzy biegli, by j zobaczy. W tym samym czasie przez miasteczko prowadzono skazaca. Nis on misk po brzegi wypenion olejem. Z caych si musia koncentrowa si na tym, by ani troch jej nie przechyli, bo gdyby cho jedna kropla oleju wylaa si na ziemi, stranik mia niezwocznie doby miecza i ci nieszczsnemu gow. W tym miejscu Budda Gautama przerwa i spyta: Jak sdzicie? Czy skazaniec zdoa utrzyma ca uwag skupion na misce oleju i nie skusi si, by rzuci okiem na sawn tancerk lub na haaliwy, kbicy si tum i biegncych ludzi, ktrzy w kadej chwili mogli go potrci?" Inna opowie Buddy odkrya przede mn wag praktyki wiadomoci ja to znaczy chronienia i dbania o ja bez zajmowania si nadmiernie innymi, co stanowi nawyk umysu i rodzi niech i niepokj. Budda opowiada: Bya kiedy para akrobatw: nauczyciel - biedny wdowiec i maa dziewczynka o imieniu Meda - jego uczennica. Wystpowali na ulicach, eby zarobi na jedzenie. Uywali dugiej bambusowej tyczki. Nauczyciel trzyma j na czubku gowy, a Meda powoli wdrapywaa si na wierzchoek. Gdy bya ju na kocu tyczki, nauczyciel obnosi j wok placu. Obydwoje musieli si bardzo koncentrowa, by utrzyma rwnowag i unikn upadku. Pewnego dnia nauczyciel zaproponowa: Posuchaj, Medo! Ja bd uwaa na ciebie, a ty - na mnie i w ten sposb bdziemy sobie pomaga w utrzymaniu koncentracji i rwnowagi, i unikniemy wypadku, i wtedy z pewnoci zarobimy dosy, eby kupi jedzenie. Maa dziewczynka bya mdra i powiedziaa: Drogi mistrzu, myl, e bdzie lepiej dla kadego z nas, jeli bdziemy uwaali na siebie samych. Uwaa na siebie samego znaczy uwaa na nas dwoje. Jestem pewna, e w ten sposb unikniemy wypadkw i bdziemy mieli co je". Budda rzek: Dziewczynka miaa racj". Jeli jeden czonek rodziny praktykuje Uwag, to caa rodzina staje si bardziej wiadoma. Ta jednak osoba stale przypomina pozostaym o wiadomym yciu. Jeli w klasie jest ucze yjcy w peni wiadomoci to wywiera wpyw na pozostaych. We wsplnotach pracujcych na rzecz pokoju te musimy stosowa t
24

zasad. Nie przejmuj si, gdy ludzie wok ciebie nie robi wszystkiego, co ley w ich mocy. Uwaaj na siebie. Pracujc najlepiej jak potrafisz, bdziesz zachca innych, by te tak postpowali. Zdolno penego zaangaowania si w to, co si robi, wymaga nieustannego bycia uwanym. Tylko przez praktykowanie Uwagi mona odnale siebie i osign rado i spokj. Jedynie dziki takiej praktyce bdziemy zdolni patrze na kadego czowieka oczami mioci i z otwartym sercem. Wanie zaproszono mnie na herbat do mieszkania na dole. Stoi tam pianino nalece do jednej z osb, ktra pomaga nam w pracy. Gdy Kirsten (ktra przyjechaa tu z Holandii) nalewaa mi herbat, spojrzaem na stert poda, ktre tumaczya i spytaem: Moe by przerwaa na chwil i zagraa co dla mnie?" Kirsten z ochot odoya prac, siada do pianina i zagraa utwr Chopina, ktry znaa od dziecka. Byy tam takty mikkie i melodyjne oraz inne - gone i szybkie. Pies Kirsten lea pod stoem i gdy napicie melodii gwatownie roso, zaczyna szczeka i skomle. Widziaem, e taka muzyka go drani i chce j przerwa. Kirsten otacza psa du troskliwoci jak dziecko. I pewnie jest on bardziej wraliwy na muzyk ni wikszo dzieci. By moe zareagowa tak, gdy jego uszy wyapuj inne fale ni uszy ludzi. Kirsten graa dalej, na prno usiujc uspokoi psa. Skoczya, po czym wybraa utwr Mozarta. Bya to muzyka lekka i harmonijna. Teraz pies lea cicho i spokojnie. Skoczywszy gra, Kirsten usiada obok mnie i powiedziaa: Czsto, gdy gram utwr Chopina, ktry jest zbyt gony, pies cignie mnie za nogawk i chce mnie zmusi, bym odesza od pianina. Natomiast gdy gram Bacha lub Mozarta, uspokaja si". Kirsten wspomniaa, e w Kanadzie niektrzy ludzie graj Mozarta rolinom. Rosn one wtedy szybciej, a ich kwiaty zwracaj si w kierunku, skd dobiega muzyka. Inni przez jaki czas codziennie eksperymentowali z utworami Mozarta na polach pszenicy i yta. Zaobserwowali, e tam zboa rosy szybciej ni gdzie indziej. Gdy Kirsten mwia, pomylaem o salach konferencyjnych, gdzie ludzie dyskutuj i spieraj si, gdzie pada wiele gniewnych i penych urazy sw. W takim miejscu kwiaty prawdopodobnie przestayby rosn. Przyszed mi na myl ogrd uprawiany przez mnicha yjcego w peni wiadomoci. Roliny s tam zawsze wiee i zielone, odywiane spokojem i radoci ogrodnika. Kto w staroytnoci powiedzia: Kiedy rodzi si Mistrz, woda w rzece staje si przejrzystsza, a trawy rosn zielesze. Na pocztku kadego zebrania lub dyskusji naleaoby praktykowa wiadome oddychanie albo posucha muzyki. Trzy cudowne odpowiedzi Na zakoczenie chciabym przytoczy krtkie opowiadanie Tostoja o trzech pytaniach cesarza. Tostoj nie zna imienia tego cesarza... Pewien cesarz pomyla kiedy, e gdyby tylko zna odpowied na trzy pytania, nie bdziby w adnej sprawie: Jaki czas jest najodpowiedniejszy dla kadego dziaania? Z jakimi ludmi wsppracowa? Co jest najwaniejsze do
25

zrobienia? Cesarz wyda wic dekret, w ktrym wyznaczy wielk nagrod dla tego, kto odpowie na jego pytania. Wielu, dowiedziawszy si o tym, niezwocznie udao si do paacu. Kady mia inn odpowied. W odpowiedzi na pierwsze pytanie kto poradzi, by cesarz sporzdzi dokadny plan czynnoci z uwzgldnieniem godziny, dnia, miesica i roku i pniej co do joty go wypenia. Tylko wtedy bdzie podejmowa kade dziaanie we waciwym czasie. Kto inny powiedzia, ze nie da si wszystkiego zaplanowa i ze cesarz powinien odoy na bok prne rozrywki i zwaa na wszystko, aby wiedzie, kiedy co zrobi Trzeci miaek udowadnia, ze cesarz sam nie jest w stanie wszystkiego przewidzie i nie ma takiej znajomoci rzeczy, by decydowa, jaki czas najlepiej odpowiada kademu zadaniu Powinien wic powoa Rad Mdrcw i dziaa zgodnie z jej zaleceniami. Czwarty rzek, ze pewne sprawy wymagaj natychmiastowej decyzji i nie mog czeka na konsultacje, lecz jeli cesarz chce wiedzie z wyprzedzeniem, co si wydarzy, powinien zasign rady wrw i jasnowidzw Odpowiedzi na drugie pytanie tez nie byy zgodne Jeden twierdzi, ze cesarz powinien mie zaufanie do administratorw, mny - ze powinien polega na kapanach i mnichach Byli tez tacy, co zalecali wspprac z medykami i tacy, ktrzy za godnych zaufania uwaali wojownikw Trzecie pytanie rwnie przynioso rnorodne odpowiedzi Niektrzy twierdzili, ze najwaniejszym zajciem jest nauka, mm obstawali przy religii, a jeszcze mm dawali pierwszestwo wiczeniom wojskowym adna z tych odpowiedzi nie zadowolia cesarza, tote nie przyzna nikomu nagrody. Po kilku nocach spdzonych na rozmylaniach postanowi uda si do pustelnika, ktry y w grach i uchodzi za owieconego. Cesarz zapragn odszuka go i przedstawi mu swe pytania, chocia dobrze wiedzia, e pustelnik nigdy nie schodzi z gr, a przyjmowa tylko biednych, odmawiajc wszelkiego kontaktu z ludmi bogatymi i posiadajcymi wadz. Cesarz przebra si wic za prostego wieniaka. Rozkaza sugom czeka w dolinie, a sam zacz wspina si w poszukiwaniu pustelnika. W kocu dotar do miejsca, gdzie mieszka w wity czowiek. Zasta go przy skopywaniu ziemi w ogrodzie przed chat. Kiedy pustelnik zauway przybysza, skin gow na powitanie, po czym kopa dalej. Wida byo, e praca kosztuje go duo wysiku. By ju stary i za kadym razem, gdy zagbia opat w ziemi, ciko wzdycha. Cesarz zbliy si do pustelnika i powiedzia: Przyszedem tutaj prosi ci o odpowied na trzy pytania: Jaki czas jest najodpowiedniejszy dla kadego dziaania? Z jakimi ludmi wsppracowa? Co jest najwaniejsze do zrobienia?" Pustelnik sucha uwanie, po czym poklepa cesarza po ramieniu i wrci do kopania ziemi. Musisz by zmczony" - powiedzia cesarz. Pozwl, e ci pomog". Pustelnik podzikowa, da mu opat, a sam usiad na trawie, by odpocz. Cesarz skopa dwie grzdy i ponownie zwrci si do starca z pytaniami, lecz ten nadal milcza. Po chwili wsta i wskazujc na opat powiedzia:
26

Teraz ty odpocznij, a ja bd kopa". Cesarz jednak nie przerywa pracy. Mina godzina, potem druga, w kocu soce zaczo chowa si za gry. Odoy opat i rzek: Czy odpowiesz na moje pytania? Jeli nie moesz da mi odpowiedzi, prosz, powiedz, a wrc do domu". Pustelnik podnis gow i odezwa si: Syszysz? Kto tam biegnie". Cesarz odwrci si. Ujrzeli czowieka z bia brod, wyaniajcego si z lasu. Bieg jak szalony. Przyciska rce do zakrwawionego brzucha. Kierowa si prosto na cesarza i w kocu upad przed nim nieprzytomny. Gdy cesarz i pustelnik cignli ubranie z nieznajomego, ujrzeli gbokie cicie. Cesarz starannie przemy ran, po czym zabandaowa j wasn koszul, ktra w cigu paru minut nasikna krwi. Wypuka j wic i powtrnie opatrzy zranione miejsce. Czyni to wielokrotnie, dopki krew nie przestaa broczy z brzucha. W kocu ranny odzyska przytomno i spragniony poprosi o wod. Cesarz zbieg do strumienia i wrci z dzbanem penym wieej wody. Tymczasem soce zupenie zaszo i zaczo wia nocnym chodem. Pustelnik pomg cesarzowi wnie czowieka do chaty i uoy go na ku. Ranny przymkn oczy i lea spokojnie. Cesarz, wyczerpany dug wspinaczk i kopaniem ziemi, opar si o drzwi i zasn. Kiedy si obudzi, soce ju wzeszo. Przez chwil nie wiedzia, gdzie jest i co tu robi. Spojrza na ko i zobaczy, e lecy tam czowiek te rozglda si zmieszany. w przyjrza si bacznie cesarzowi, po czym sabo wyszepta: Prosz, przebacz mi". C takiego uczynie, e powinienem ci przebaczy?" - zapyta cesarz. Wasza Wysoko, nie znasz mnie, lecz ja znam ciebie. Byem twym zawzitym wrogiem i przysigem zemci si na tobie, gdy w czasie ostatniej wojny zabie mego brata i zaje moje dobra. Kiedy dowiedziaem si, e idziesz sam w gry do pustelnika, postanowiem zaskoczy ci w drodze powrotnej i zabi. Czekaem dugo, ale nie nadchodzie, wic opuciem kryjwk, by ci odnale. Zamiast ciebie napotkaem ludzi z twego orszaku. Rozpoznali mnie i zadali t ran. Na szczcie zdoaem uciec i przybiegem tutaj. Gdyby nie ty, z pewnoci ju bym nie y. Miaem zamiar zabi ci, tymczasem ty ocalie mnie przed mierci. Wstydz si i jestem ci wdziczny bardziej ni sowa mogyby to wyrazi. Jeli przeyj, lubuj suy ci przez reszt ycia i naka mym dzieciom i wnukom, by te tak czyniy. Prosz, przebacz mi". Cesarz nie posiada si z radoci, widzc, e tak atwo pojedna si z byym wrogiem. Nie tylko mu wybaczy, ale te przyrzek przysa swego nadwornego lekarza i sucego, by opiekowali si nim a do cakowitego wyzdrowienia. Wyda rozkaz subie, by zabrano rannego do domu i wrci do pustelnika, chcc prosi go po raz ostatni o odpowied na trzy pytania. Pustelnik wanie rzuca ziarno w skopan wczoraj ziemi. Zatrzyma si i spojrza na cesarza: Masz ju odpowiedzi na twoje pytania". Jake to?" cesarz nie rozumia. Wczoraj, gdyby nie ulitowa si nad mym wiekiem i nie pomg mi skopa grzdek, zostaby zaatakowany w drodze powrotnej. aowaby wtedy bardzo, e nie pozostae ze mn. Zatem najwaniejszym czasem by czas, kiedy kopae ziemi, najwaniejsz osob byem ja i najwaniejszym zajciem pomaganie mi. Pniej, kiedy zraniony czowiek dobieg tutaj, najwaniejszym czasem by czas, ktry spdzie, opatrujc jego ran.
27

Gdyby nie zrobi tego, umarby i straciby szans pogodzenia si z nim. Podobnie, to on by najwaniejsz osob i najwaniejszym zajciem opatrywanie rany. Pamitaj, e jest tylko jeden najwaniejszy czas, a ten czas - to teraz. Chwila teraniejsza jest jedynym czasem, jaki mamy. Najwaniejsz osob jest zawsze ta, z ktr wanie przebywasz, ktra stoi przed tob, bo kto wie, czy jeszcze z kimkolwiek si spotkasz... Najwaniejszym zajciem jest czynienie szczliwym tego, kto znajduje si obok ciebie, albowiem samo to stanowi cel ycia". Opowiadanie Tostoja brzmi jak zaczerpnite z buddyjskich pism. Mwimy o subie spoecznej, sueniu ludzkoci, innym, ktrzy s gdzie daleko, o dziaaniu na rzecz pokoju w wiecie. Czsto jednak zapominamy, e przede wszystkim musimy y dla tych, ktrzy znajduj si obok nas. Jeli nie umiesz suy swej onie czy mowi, dziecku lub rodzicom, jak bdziesz suy spoeczestwu? Jeli nie potrafisz uszczliwi swego dziecka, jak moesz oczekiwa, e uczynisz szczliwym kogo innego? Jeli my z ruchu pokojowego lub jakiejkolwiek suebnej wsplnoty nie bdziemy kocha i pomaga sobie nawzajem, to kogo pokochamy i komu pomoemy? Czy pracujemy dla ludzi, czy tylko dla dobrego imienia jakiej organizacji? Suba Suba dla pokoju potrzebuje pracy kadego. Sowo suba" jest bardzo rozlege. Zacznijmy od suby w skromniejszej skali - od rodziny, wspuczniw i przyjaci, od naszej wsplnoty. Musimy y dla nich, bo jeli nie bdziemy y dla nich, to - dla kogo mamy y? Tostoj jest witym, a buddyci nazwaliby go bodhisattw. Czy cesarz sam mg ujrze znaczenie i kierunek ycia? Jak moemy y w chwili obecnej, wanie teraz, z ludmi, ktrzy nas otaczaj, niosc ulg w cierpieniach i czynic szczliwszym ich ycie? Jak? Oto odpowied: musimy praktykowa Uwag. Zasada, ktr Tostoj pokazuje, wydaje si atwa, lecz jeli chcemy wprowadzi j w czyn, musimy posuy si metod Uwagi, ktra pomoe nam w szukaniu i znalezieniu Drogi. W przeciwiestwie do wielu autorw - pisz jedynie o tym, co przeyem i czego dowiadczyem. Mam nadziej, e ta ksika cho troch pomoe tobie i twoim przyjacioom na drodze poszukiwania - drodze powrotu do jednoci.

wiczenia medytacyjne
Oto niektre z wicze medytacyjnych, ktre czsto stosowaem. Wybraem je z rnych metod, ktra najbardziej odpowiaday mojej sytuacji i preferencjom. Ty te wybierz te, ktre najbardziej ci si podobaj i odpowiadaj twemu ja. Poszczeglne metody bd miay rn warto dla rnych osb. Chocia wiczenia te s wzgldnie atwe, stanowi podstaw do dalszej praktyki. Pumiech, gdy budzisz si rano Powie gazk lub cokolwiek innego - moe to by kartka z napisem umiech" - na suficie lub cianie, w miejscu, na ktre pada twj wzrok, gdy budzisz si rano. Znak ten bdzie dla ciebie przypomnieniem. Zanim
28

wstaniesz z ka, wykorzystaj te chwile, by zaj si oddechem. Wdychaj i wydychaj agodnie trzy razy, cay czas utrzymujc pumiech na twarzy. Podaj za oddechem. Pumiech w wolnych chwilach Czy siedzisz czy stoisz, umiechaj si pumiechem. Popatrz na dziecko, na li, na obraz wiszcy na cianie lub cokolwiek innego, co jest wzgldnie nieruchome i umiechnij si. Zrb trzy wdechy i wydechy. Utrzymuj pumiech i traktuj punkt, na ktrym skupiasz uwag jak sw prawdziw natur. Pumiech, gdy suchasz muzyki Suchaj muzyki przez dwie lub trzy minuty. Zwracaj uwag na sowa, melodi, rytm i uczucia. Umiechaj si, obserwujc, jak wdychasz i wydychasz powietrze. Pumiech, gdy jeste zdenerwowany Gdy poczujesz zdenerwowanie, natychmiast wywoaj pumiech na twarzy. Z tym umiechem zrb trzy spokojne wdechy i wydechy. Pene rozlunienie w pozycji lecej Po si na plecach, najlepiej na pododze. Nie uywaj materaca i poduszek. U ramiona luno wzdu ciaa, nogi wyprostuj i lekko rozsu. Utrzymuj pumiech. Lekko wdychaj i wydychaj, skupiajc uwag na oddechu. Rozlunij wszystkie minie. Niech kady misie bdzie tak luny, jak gdyby by kawakiem mikkiego, zwiewnego jedwabiu suszcego si na wietrze. Poddaj si cakowicie, utrzymuj uwag na oddychaniu i pumiechu. Wyobra sobie, e jeste kotem, lecym przed ciepym kominkiem - twoje minie s lune i nie stawiaj oporu dotykowi. Le tak przez czas 15 penych oddechw. Pene rozlunienie w pozycji siedzcej Usid w lotosie lub plotosie, lub ze skrzyowanymi nogami, albo na pitach, albo te na krzele ze stopami spoczywajcymi na pododze. Umiechnij si. Wdychaj i wydychaj cay czas z pumiechem na twarzy. Poddaj si cakowicie. Gbokie oddychanie Po si na plecach. Oddychaj rwno i agodnie, skupiajc uwag na ruchu brzucha. Gdy wdychasz, pozwl brzuchowi unie si, by powietrze mogo wej do dolnej czci puc. Gdy grna cz puc zacznie wypenia si powietrzem, klatka piersiowa uniesie si, a brzuch zacznie opada. Nie forsuj si. Obserwuj tak 10 oddechw. Wydech bdzie duszy ni wdech. Mierzenie oddechu krokami
29

Spaceruj bez popiechu po ogrodzie, wzdu rzeki lub wiejsk drk. Oddychaj swobodnie. Ustal iloci krokw dugo oddechu - wdechu i wydechu. Licz dugo oddechu przez kilka minut. Zacznij wydua wydech o jeden krok. Nie zmuszaj si do duszego wdechu. Niech bdzie naturalny. Obserwuj uwanie wdech, aby zobaczy, czy ma tendencj do wyduania si. Postpuj w ten sposb przez czas 10 oddechw. Teraz wydu wydech o jeszcze jeden krok. Sprawd, czy wdech rwnie wydua si o jeden krok czy nie. Wydu wdech tylko wtedy, gdy sprawi ci to przyjemno. Zrb 20 takich oddechw, po czym zacznij oddycha normalnie. Po piciominutowej przerwie moesz rozpocz od nowa praktyk wyduania oddechw. Zawsze gdy poczujesz si cho troch zmczony, przerywaj wiczenie. Po kilku sesjach wyduonego oddychania wdech i wydech zaczn wydua si jednakowo. Praktykuj nie duej ni przez 10 do 20 oddechw. Liczenie oddechw Usid w lotosie lub plotosie albo pjd na spacer. Bd wiadom oddychania i licz w myli wdechy i wydechy: wdycham, jeden; wydycham, jeden; wdycham, dwa; wydycham, dwa...". Pamitaj o oddychaniu z brzucha. Dolicz do dziesiciu, po czym wr do jeden". Zawsze, gdy pogubisz si w liczeniu, zaczynaj od pocztku. Podanie za oddechem podczas suchania muzyki Posuchaj muzyki. Oddychaj dugim, lekkim i rwnym oddechem. Obserwuj, jak oddychasz i rejestruj kade poruszenie i uczucie rodzce si pod wpywem muzyki. Suchaj caym sob i nie przestawaj by obecny. Bd panem siebie i oddechu.

Podanie za oddechem podczas rozmowy Utrzymuj dugi, lekki i rwny oddech. Podaj za oddechem, gdy suchasz siebie i przyjaci. Postpuj tak, jak przy suchaniu muzyki. Podanie za oddechem Usid w pozycji lotosu lub plotosu lub id na spacer. Zacznij wdycha agodnie i naturalnie (z brzucha"), wiadomy oddychania: wdycham normalnie", wydycham normalnie". Zrb w ten sposb trzy wdechy i wydechy. Przy czwartym oddechu przedu wdech, mwic w mylach: robi dugi wdech", po czym przedu wydech: robi dugi wydech". I tak postpuj przez trzy pene oddechy. Teraz podaj za oddechem, zwaajc na kady ruch brzucha i klatki piersiowej. Obserwuj jak powietrze wchodzi i wychodzi. Bd wiadomy i mw w myli: wdycham i podam za wdechem od jego pocztku do koca; wydycham i podam za wydechem od jego pocztku do koca". Zrb 20 takich oddechw, potem oddychaj normalnie. Po 5 minutach powtrz wiczenie. Pamitaj o pumiechu.
30

Otwieranie si na uczucie radoci Sid w pozycji lotosu lub polotosu. Pamitaj o pumiechu. Podaj za oddechem. Gdy twj umys i ciao uspokoj si, bardzo lekko wdychaj i wydychaj, powtarzajc w mylach: wdycham, a ciao i oddech (ciao-oddech) s lekkie i radosne; wydycham, a ciao i oddech (ciao-oddech) s lekkie i radosne". Zrb w ten sposb trzy wdechy i wydechy, pozwalajc powsta myli: oddycham i sprawiam, e cae moje ciao staje si lekkie, spokojne i radosne". Po trzech kolejnych oddechach zacznij mwi w myli: wdycham, a moje ciao i umys s radoci i spokojem; wydycham, a moje ciao i umys s radoci i spokojem". Kontynuuj w ten sposb od 5 do 30 minut lub przez godzin, w zalenoci od moliwoci i czasu, jakim dysponujesz. Pocztek i zakoczenie wiczenia powinny by agodne i zrelaksowane. Na zakoczenie rozmasuj oczy, twarz i nogi. Nie piesz si ze wstawaniem. wiadomo pozycji ciaa To wiczenie mona robi w kadym miejscu i czasie. Zacznij od skupienia si na oddechu. Oddychaj spokojnie i gbiej ni zazwyczaj. Bd wiadomy uoenia ciaa w kadej sytuacji: podczas spaceru, stania, leenia czy siedzenia. Powiniene wiedzie, gdzie jeste czy dokd idziesz. Zdawaj sobie spraw, po co przyjmujesz dan pozycj. Na przykad: moesz by wiadomy, e stoisz na zielonym zboczu, by odwiey si, by obserwowa oddech lub po prostu sta. Jeli twoja pozycja nie suy niczemu, to rwnie z tego zdawaj sobie spraw. Parzenie herbaty Przygotuj czajniczek herbaty dla siebie lub dla gocia. Wszystkie ruchy wykonuj powoli, z pen wiadomoci. Niech ci nie umknie aden szczeg. Bd wiadomy najmniejszego gestu. Zobacz, e rka chwyta ucho czajnika, e nalewasz aromatyczn, ciep herbat do filianki. Cay czas bd obecny. Oddychaj agodnie i gbiej ni zwykle. Jeli twj umys oderwie si od tego, co robisz w tej chwili, przywoaj wiadomo oddychania. Zmywanie naczy Zmywaj bez wysiku, tak jakby kada miska bya przedmiotem kontemplacji. Traktuj kad misk z szacunkiem i czci. Podaj za oddechem, by uchroni umys przed rozproszeniem. Nie pracuj w popiechu, by jak najprdzej mie to za sob. Niech zmywanie naczy bdzie najwaniejsz rzecz w yciu. Zmywanie jest medytacj. Jeli nie umiesz zmywa, utrzymujc pen wiadomo, to siedzc w ciszy, te nie bdziesz umia medytowa. Pranie ubra Nie pierz zbyt wiele na raz. Wybierz tylko trzy lub cztery rzeczy. Znajd najwygodniejsz pozycj, aby unikn blu plecw. Pierz nie napinajc si. Koncentruj si na kadym ruchu rk i ramion. Zwracaj uwag na mydo i wod. Kiedy skoczysz pranie i pukanie, twj umys i ciao powinny poczu si czyste i wiee. Nie zapominaj o pumiechu i skupiaj si na oddychaniu,
31

zawsze gdy zaczniesz buja w obokach. Sprztanie domu Podziel prac na ukadanie rzeczy i ksiek, mycie ubikacji, szorowanie azienki, zamiatanie podogi i odkurzanie. Przeznacz odpowiedni ilo czasu na poszczeglne czynnoci. Poruszaj si powoli - trzy razy wolniej ni zwykle. Cakowicie skoncentruj si na tym, co robisz. Na przykad, gdy kadziesz ksik na pce, popatrz na ni, uwiadom sobie, co to za ksika oraz e teraz stawiasz j wanie w tym miejscu na pce. Obserwuj, jak twoja rka siga po ksik i chwyta j. Utrzymuj uwag na oddechu, zwaszcza kiedy twoje myli zaczynaj bdzi. Kpiel - bez popiechu Pozwl sobie na 30-45 minut kpieli. Nawet przez sekund nie piesz si. Niech wszystkie ruchy bd lekkie i wolne - od chwili gdy zaczniesz przygotowywa kpiel, a do momentu gdy zaoysz czyste ubranie. Zwaaj na kady ruch. Skup uwag na wszystkich czciach ciaa - bez wyrniania i obawy. Przygldaj si strukom wody na powierzchni ciaa. Gdy skoczysz, twj umys powinien by tak spokojny i lekki jak twoje ciao. Podaj za oddechem. Wyobra sobie, e jest lato i znajdujesz si w czystej i pachncej wodzie lotosowego stawu. Kamyk Kiedy siedzisz nieruchomo i oddychasz, pomyl, e jeste kamykiem, ktry opada na dno przezroczystego strumienia. Poddajesz si opadaniu, a potem nieruchomiejesz na mikkim, piaszczystym dnie strumienia. Medytuj dalej o kamyku, a twj umys i ciao cakowicie uspokoj si - jak kamyk spoczywajcy na piasku. Utrzymuj spokj i rado przez p godziny, stale obserwujc oddech. adna myl o przeszoci czy przyszoci nie moe odcign ci od obecnej chwili. Wszechwiat istnieje w tym momencie teraz. adne pragnienie nie zakca tego momentu spokoju - nawet pragnienie, by zosta Budd czy wyzwoli wszystkie istoty. Pamitaj, e sta si Budd i wyzwoli wszystkie istoty mona jedynie dziki nieskazitelnemu spokojowi i ciszy chwili obecnej. Dzie penej wiadomoci Wybierz jeden dzie w tygodniu, dzie, ktry najbardziej odpowiada twojej sytuacji. Zapomnij o pracy, ktr wykonujesz w pozostae dni. Nie planuj adnych spotka i nie zapraszaj przyjaci. Wykonuj tylko proste czynnoci jak sprztanie, gotowanie, pranie i odkurzanie. Kiedy ju mieszkanie bdzie czyste i schludne i wszystkie rzeczy poukadane, we kpiel, robic wszystko wolniej ni zwykle. Pniej zaparz i wypij herbat. Moesz czyta sutry lub pisa listy do przyjaci. Nastpnie id na spacer i praktykuj oddychanie. Gdy czytasz lub piszesz, utrzymuj pen wiadomo, nie pozwl, eby czytany tekst lub list odcign ci w inne miejsce. Bd wiadom, co czytasz i co piszesz. Postpuj w ten sam sposb, gdy suchasz muzyki lub rozmawiasz z przyjacielem. Wieczorem
32

zjedz lekki posiek - moe to by tylko owoc lub szklanka soku owocowego. Przed pjciem do ka usid i medytuj przez godzin. W cigu dnia wyjd dwa razy na pgodzinny lub czterdziestopiciominutowy spacer. Zamiast czyta w ku, wicz relaks przez 5 lub 10 minut. Bd panem swego oddechu. Oddychaj agodnie (oddech nie powinien by zbyt dugi), obserwujc wznoszenie si i opadanie brzucha i klatki piersiowej. Zamknij oczy. Kady ruch w cigu tego dnia powinien by przynajmniej dwa razy wolniejszy ni zwykle. Medytacja o wspzalenoci Znajd jakie swoje zdjcie z okresu dziecistwa. Usid w lotosie lub plotosie. Zacznij obserwowa oddech. Po 20 oddechach skup uwag na zdjciu lecym przed tob. Odtwrz i przeyj na nowo pi skadnikw, ktre tworzyy ci w momencie, gdy zrobiono to zdjcie: fizyczne cechy twojego ciaa, uczucia, wraenia, czynnoci umysu i wiadomo. Cigle obserwuj oddech. Nie pozwl, by wspomnienia zawadny tob. Medytuj tak przez 15 minut. Pamitaj o pumiechu. Skieruj uwag na siebie w chwili obecnej. Bd wiadomy ciaa, uczu, wrae, czynnoci umysu i wiadomoci w chwili obecnej. Zobacz pi skadnikw, ktre ksztatuj ci teraz. Spytaj: Kim jestem?" Pytanie wino tkwi w tobie gboko jak ziarno zasiane gboko w mikkiej ziemi i podlane obficie. Nie naley traktowa Kim jestem?" jako abstrakcyjnego pytania - poywki dla dyskursywnego intelektu. Niech pytanie: Kim jestem?" nie ogranicza si do mylenia, lecz niech obejmie cao piciu skadnikw. Nie prbuj znale intelektualnej odpowiedzi. Medytuj przez 10 minut, utrzymujc lekki i gboki oddech, ktry uchroni ci przed odpywaniem w filozoficzne rozwaania. Ty sam Usid sam w ciemnym pokoju lub noc nad rzek, lub tam gdzie znajdziesz samotno. Zacznij wiadomie oddycha. Pomyl: Wska palcem na siebie samego", po czym zamiast wskaza na siebie, wska palcem w przeciwnym kierunku. Medytuj nad obrazem siebie na zewntrz twej fizycznej formy, obecnym przed tob - w drzewach, w trawie, liciach i w rzece. Zauwa, e jeste we wszechwiecie i e wszechwiat jest w tobie: jeli wszechwiat istnieje, to istniejesz ty; jeli ty istniejesz, to istnieje wszechwiat. Nie ma narodzin. Nie ma mierci. Nie ma przychodzenia. Nie ma odchodzenia. Utrzymuj pumiech i obserwuj oddech. Medytuj tak przez 10-20 minut. Twj szkielet Po si na ku, na macie albo na trawie, przyjmujc wygodn pozycj. Nie uywaj poduszek. Koncentruj si na oddechu. Wyobra sobie, e wszystko, co zostao z twojego ciaa, to biay szkielet lecy w ziemi. Utrzymuj pumiech i podaj za oddechem. Wyobra sobie, e dawno umare i zostae pochowany. Mino osiemdziesit lat. Twoje ciao rozoyo si i przestao istnie, pozosta tylko szkielet. Przyjrzyj mu si. Zobacz dokadnie koci gowy, plecw, eber, bioder, ng, ramion i palcw. Pamitaj o pumiechu, oddychaj lekko, utrzymuj spokojne serce i umys. Zdaj sobie spraw z tego, e szkielet nie jest tob. Twoja fizyczna forma nie jest tob. Bd jednym z
33

yciem. yj wiecznie w drzewach i trawie, w innych ludziach, w ptakach i zwierztach, w niebie i w falach oceanu. Szkielet jest tylko jedn czci ciebie. Ty nie jeste jedynie fizyczn form czy nawet uczuciami, mylami, czynnociami i wiedz. Medytuj tak 20-30 minut. Twoja prawdziwa twarz zanim si urodzie Obserwuj oddech siedzc w lotosie lub plotosie. Skoncentruj si na chwili, w ktrej zaczyna si twoje ycie: A". Wiedz, e to jest take pocztek twej mierci. Zobacz, e zarwno ycie, jak i mier pojawiaj si w tym samym czasie: jedno istnieje dlatego, e istnieje drugie. Nie byoby ycia, gdyby nie byo mierci. One nie walcz ze sob, ale s wzajemnie zalene - jedno od drugiego. Zobacz, e jeste jednoczenie yciem i mierci, e s one dwoma aspektami tej samej rzeczywistoci. Skoncentruj si nastpnie na punkcie kocowym twego ycia: B" - zwanym mylnie mierci. Zobacz, e to jest koniec przejawiania si zarwno ycia, jak i mierci. Zdaj sobie spraw, e nie ma rnicy przed A" i po B". Szukaj swej prawdziwej twarzy w czasie przed A" i po B". Ukochana osoba, ktra umara Usid wygodnie na krzele lub po si na ku. Bd wiadomy oddychania. Medytuj nad ciaem ukochanej osoby, ktra zmara - moe par miesicy temu, moe przed laty. Ciao rozoyo si i zosta jedynie szkielet spoczywajcy spokojnie w ziemi. Ty yjesz. Istnieje twoje ciao, dowiadczasz uczu, wrae, myli i wiadomoci. Myl o waszym wzajemnym oddziaywaniu w przeszoci i obecnie. Utrzymuj pumiech i wiadomy oddech. Medytuj tak przez 15 minut. Pustka Usid w pozycji lotosu lub plotosu. Zacznij regulowa oddech. Kontempluj natur pustki w zbiorze piciu skadnikw: formy cielesnej, uczu, wrae, funkcji umysu i wiadomoci. Rozwaaj kolejne skadniki, wszystkie one zmieniaj si, s nietrwae i bez ja. Podobnie jak wszystkie zjawiska podlegaj prawu wspzalenoci. Zbliaj si i oddalaj jak chmury, ktre to cz si, to rozwiewaj nad szczytami gr. Ani nie lgnij do piciu skadnikw, ani te nie odrzucaj ich. Pamitaj, e lubienie i nielubienie nale do zbioru piciu skadnikw. Jasno zobacz, e zbir ten nie ma ja i jest pusty oraz to, e jednoczenie jest cudowny, tak cudowny jak wszystkie zjawiska we wszechwiecie, jak wszechobecne ycie. Sprbuj zobaczy, e pi skadnikw nie podlega procesowi tworzenia i niszczenia, gdy one same s ostateczn rzeczywistoci. Zdaj sobie spraw, e przemijanie jest pojciem, nie-ja jest pojciem, a zobaczysz, e pustka rwnie jest pusta i e ostateczna rzeczywisto pustki nie rni si od ostatecznej rzeczywistoci piciu skadnikw. (Nie naley robi tego wiczenia, jeli sumiennie nie wykonao si piciu poprzednich. Czas potrzebny na nie moe si waha - od godziny do dwch, w zalenoci od osoby). Wspczucie dla osoby, ktrej najbardziej nienawidzisz lub ktr gardzisz
34

Usid spokojnie. Pamitaj o oddechu i pumiechu. Przywoaj obraz osoby, ktra przyczynia ci najwicej cierpie. Przyjrzyj si cechom, ktrych nienawidzisz i ktrymi gardzisz lub ktre najbardziej ci odpychaj. Sprbuj zbada, co czyni t osob szczliw, a co przynosi jej cierpienie w codziennym yciu. Wyobraaj sobie jej odczucia, sprbuj zrozumie, w jaki sposb myli. Zbadaj czym si kieruje w dziaaniach, jakie ma pragnienia i nadzieje. W kocu przeled jej wiadomo. Zobacz, czy jej opinie i pogldy s otwarte i wolne czy te nie i jak dalece powoduj ni uprzedzenia, ograniczony sposb widzenia wiata, nienawi i zo. Zobacz, czy jest panem siebie. Medytuj, dopki nie poczujesz, e twoje serce wypenia si wspczuciem dla tej osoby, tak jakby studnia wypeniaa si oywcz wod, a zo i uraza nie zanikn. Wielokrotnie powtarzaj wiczenie w stosunku do tej samej osoby.

Cierpienie spowodowane brakiem mdroci Usid w pozycji lotosu lub plotosu. Podaj za oddechem. Wybierz znan ci osob, rodzin lub spoeczestwo, ktre najbardziej cierpi i niech bdzie to przedmiotem twej medytacji. W przypadku osoby staraj si zobaczy wszelkie cierpienia, ktrych dowiadcza. Zacznij od cierpienia formy cielesnej (choroby, bieda, bl fizyczny). Przejd do cierpienia majcego swe rdo w uczuciach (konflikty wewntrzne, strach, nienawi, zazdro, nieczyste sumienie). Nastpnie rozwa cierpienia pynce z percepcji (pesymizm, pograni; si w problemach bez dystansu i szerszej perspektywy). Sprawd, czy sposb funkcjonowania umysu cierpicej osoby wynika ze strachu, zniechcenia, rozpaczy lub nienawici. Zobacz, czy jej wiadomo jest ograniczona z powodu sytuacji, w ktrej si znajduje, z powodu cierpienia, ludzi wok niej, wychowania, panujcej propagandy lub te braku kontroli na I sob. Medytuj o wszystkich tych cierpieniach, dopki serce twoje nie zacznie wypenia si wspczuciem, tak jak studnia wypenia si klarown wod, i dopki nie dostrzeesz, e ta osoba cierpi z powodu okolicznoci i niewiedzy. Postanw, e pomoesz jej wyj z obecnej sytuacji i uczynisz to bez zwracania na siebie uwagi. W przypadku rodziny zastosuj t sam metod. Analizuj cierpienia kadego czonka rodziny z osobna. Zobacz, e ich cierpienia s twoimi cierpieniami i e nie mona nikogo wini. Musisz pomc im wyzwoli si z obecnej sytuacji i musisz zrobi to jak najdyskretniej. W przypadku spoeczestwa rozwa sytuacj kraju cierpicego z powodu niesprawiedliwoci lub wojny. Sprbuj zobaczy, e wszyscy ludzie zamieszani w konflikt s ofiarami. Nikt z przeciwnych lub walczcych stron nie pragnie przeduania cierpienia. Zobacz, e nie jedna czy kilka osb ponosi win za t sytuacj. Zobacz, e cierpienie wynika z uporczywego trzymania si ideologii i niesprawiedliwego wiatowego systemu ekonomicznego. Jestemy odpowiedzialni za ten system z powodu naszej niewiedzy lub braku zdecydowania, aby go zmieni. Dostrze, e dwie strony w konflikcie nie s waciwie przeciwstawne, lecz stanowi dwa aspekty tej samej rzeczywistoci. Zobacz, e najistotniejsz rzecz jest ycie i e wzajemne zabijanie i przemoc niczego nie rozwi. Wspomnij sowa Sutry:
35

W czasie wojny Rozwi w sobie Umys Wspczucia. Pom yjcym istotom Porzuci wol walki. Wszdzie, gdzie toczy si bitwa, Uczy wszystko, co w twojej mocy, aby Siy obu stron pozostay w rwnowadze, Po czym wejd midzy nie, by je pojedna. Sutra Vimalakirti Nirdisa Medytuj, dopki nie znikn wszelkie oskarenia i nienawi, a wspczucie i mio wzbior w tobie jak oywcza woda w rdle. lubuj, e bdziesz pracowa bez zwracania na siebie uwagi na rzecz oglnej wiadomoci i pojednania. Dziaanie w duchu nie przywizywania si Usid w pozycji lotosu lub plotosu. Podaj za oddechem. Za temat medytacji obierz na przykad plan rozwoju wsi lub jakiekolwiek inne przedsiwzicie, ktre uznasz za wane. Zbadaj cel tego planu, jacy ludzie bd go realizowali i jakimi metodami si posu. Zobacz, e praca ta ma pomc ludziom. Powinna by przejawem wspczucia, a nie suy zaspokajaniu potrzeb chway i uznania. Sprawd, czy przewidywane metody zachc ludzi do wsppracy. Nie traktuj tego przedsiwzicia jako dziaalnoci dobroczynnej. Po prostu pomyl o ludziach pracujcych przy jego realizacji i o tych, ktrym ma on suy. Czy wci widzisz tych, ktrzy nios pomoc i tych, ktrzy z tego korzystaj? Jeli tak, to praca ta jest wykonywania dla ciebie i innych wsppracownikw, a nie dla suby samej w sobie. Sutra Prajnaparamita gosi: Bodhisattwa pomaga yjcym istotom przeprawi si na drugi brzeg, ale w gruncie rzeczy adna ywa istota nie otrzymuje pomocy w przeprawie". Postanw, e bdziesz dziaa nie mylc o zaszczytach wynikajcych z pracy. Nie przywizywanie si Usid w pozycji lotosu lub plotosu. Podaj za oddechem. Przypomnij sobie najbardziej znaczce osignicia w twoim yciu i przeanalizuj kade z nich. Przyjrzyj si, dziki jakim zaletom i zdolnociom, a take okolicznociom odniose sukces. Zobacz, ile zadowolenia daje ci mylenie o osigniciu jako o swojej zasudze. Zobacz, jak arogancki si stajesz. Spjrz teraz na sukces przez pryzmat wspzalenoci. Przekonasz si, e zoyy si na niego okolicznoci, na ktre nie miae wpywu. Gdy w peni to sobie uwiadomisz, nie bdziesz przywizywa si do osigni. Przypomnij sobie najboleniejsze poraki w yciu. Przyjrzyj si swoim zaletom i zdolnociom oraz niesprzyjajcym okolicznociom, ktre doprowadziy do klski. Zobacz, jakie kompleksy rozwiny si w tobie na skutek poczucia, e nie jeste zdolny osign sukcesu. Spjrz na t sytuacj przez pryzmat wspzalenoci i zobacz, e poraek nie moesz ka na karb braku uzdolnie, lecz raczej musisz szuka ich przyczyny w braku sprzyjajcych okolicznoci. Zobacz, e nie masz tyle siy, by obarcza si win za poraki i e one nie s twoim ja. Tylko wtedy, gdy nie bdziesz przywizywa si do
36

myli o niepowodzeniach, bdziesz si mg od nich uwolni. Kontemplacja nie rezygnacji Usid w pozycji lotosu lub plotosu. Skoncentruj si na oddechu. Wybierz jedno z wicze na wspzaleno: ty sam, twj szkielet lub kto, kto umar. Zdaj sobie spraw, e nic nie jest trwae i nic nie ma wiecznej tosamoci. Zobacz, e chocia nietrwae, wszystko jest cudowne. Nie jeste zwizany warunkami, ani te nie jeste zwizany nie-warunkami. Zauwa, e bodhisattwa nie daje si zapa w kleszcze nauczania o wspzalenoci, ale te od niego nie ucieka; mimo e mgby wyrzuci t nauk jak wystygy popi, nadal si w niej zagbia, ale nie daje si jej wchon. Jest on jak d na wodzie. Medytuj, by zobaczy, e ludzie przebudzeni bez przymusu su yjcym istotom i nigdy z tej suby nie rezygnuj.

Nhat Hanh: Patrze oczami wspczucia

W 1968 roku podrowaem z Thich Nhat Hanhem, delegowany przez Stowarzyszenie na Rzecz Pojednania W czasie podry odbywalimy spotkania z duchownymi, ze studentami, senatorami, dziennikarzami, profesorami, ludmi biznesu i kilkoma poetami Ten odziany w brzowe szaty buddyjski mnich z Wietnamu (wygldajcy na mniej lat ni mia, a mia okoo czterdziestu) szybko rozbraja wszystkich, ktrych spotka. Jego agodno, inteligencja i rozsdek sprawiay, ze wielu ludzi, z ktrymi mia kontakt, pozbywao si stereotypw na temat Wietnamczykw Przez jego opowiadania i wyjanienia przebijao ogromne bogactwo wietnamskiej i buddyjskiej przeszoci Jego zainteresowania, a nawet entuzjazm okazywany chrzecijastwu, czsto powodoway wzajemno i przycigay chrzecijan ku tradycji buddyjskiej Nhat Hanh sprawia, ze cho przez chwil wielu Amerykanw spojrzao na wojn oczami wieniakw pracujcych na polach ryowych i wychowujcych dzieci i wnuki w wioskach otoczonych starymi bambusowymi lasami Potrafi obudzi w dorosym dziecko opowieci o tym, jak wioskowy rzemielnik wyrabia latawce i opisem dwiku, jaki wydaway na wietrze, wzlatujc ku niebu. Po godzinie spdzonej z Nhat Hanhem czuo si pikno Wietnamu i ogromny al z powodu amerykaskiej interwencji wojskowej Ludzie zaczynali rozumie, jak cierpi nard wietnamski Nie pozostawa najmniejszy cie ideologicznej lojalnoci, ktra usprawiedliwiaaby jedn czy drug stron w tej wojnie. Czuo si okropno nieba zrytego bombowcami, spalonych na popi domw i ludzi oraz tragedi dzieci pozostawionych na pastw losu, pozbawionych obecnoci i mioci rodzicw i dziadkw. Ktrego wieczoru jednak Nhat Hanh wywoa w pewnym Amerykaninie nie zrozumienie, lecz niepohamowan furi. Spotkanie odbywao si w sali nalecej do zamonej parafii na przedmieciach St. Louis. Jak zawsze podkrela, e Amerykanie musz zaprzesta bombardowania i zabijania w jego kraju. Byy pytania i odpowiedzi, gdy nagle podnis si z miejsca wysoki mczyzna i zaczepnie i lekcewaco zacz mwi o rzekomym
37

wspczuciu tego pana Hanh". Jeli tak bardzo dbasz o swoich ludzi, panie Hanh, dlaczego jeszcze jeste tutaj? Jeli tak si troszczysz o tych, ktrzy s ranni, dlaczego nie jeste z nimi?" Dalszego cigu jego wystpienia nie pamitam, gdy owadna mn olbrzymia zo. Kiedy mczyzna skoczy, spojrzaem na Nhat Hanha zupenie oszoomiony. Co mgby on, czy ktokolwiek inny, powiedzie w takiej sytuacji? Klimat wojny wypeni sal i ciko byo oddycha. Zapanowaa cisza. Nhat Hanh zacz mwi spokojnie, z wielkim opanowaniem i czuo si jego gbok trosk o czowieka, ktry wanie go obrazi. Sowa jego byy jak deszcz padajcy na ogie. Powiedzia: Jeli chcesz, by drzewo roso, to nie pomoe podlewanie lici. Musisz podlewa korzenie. Wiele korzeni wojny jest tu, w twoim kraju. Przyjechaem wic tutaj, eby pomc ludziom, ktrzy maj by zbombardowani, eby prbowa zapobiec ich cierpieniom". Atmosfera w sali zmienia si. We wciekoci tego mczyzny dowiadczylimy swej wasnej zoci, zobaczylimy wiat jak przez lej po bombie. Natomiast w odpowiedzi Nhat Hanha dowiadczylimy innej moliwoci - moliwoci (przyniesionej tutaj chrzecijanom przez buddyst i Amerykanom przez wroga") przejcia z mioci ponad nienawici i przerwania mogoby si wydawa - nie majcego koca acucha gwatu i odwetu, cigncego si przez cae ludzkie dzieje. Po tej odpowiedzi Nhat Hanh szepn co do prowadzcego spotkanie i wyszed szybko z sali. Majc ze przeczucia, poszedem za nim. Bya chodna, jasna noc. Nhat Hanh sta na chodniku przy parkingu nalecym do kocioa. Z trudem apa powietrze - jak kto, kto dugo by pod wod i ledwo zdoa wypyn na powierzchni, by nabra tchu. Upyno par minut, zanim odwayem spyta, co si stao. Nhat Hanh przyzna, e sowa mczyzny bardzo go zdenerwoway i chcia mu odpowiedzie ze zoci. Zmusi si jednak do gbokiego i wolnego oddychania, aby znale sposb na odpowied spokojn i pen zrozumienia. Jednak oddech by zbyt wolny i zbyt gboki. Dlaczego nie miaby odpowiedzie ze zoci?" - spytaem - Nawet pacyfici maj prawo do zoci". Gdyby chodzio tylko o mnie, to - tak, ale ja przyjechaem tutaj, eby przemawia w imieniu wietnamskich chopw. Musz pokaza, jacy jestemy z naszej najlepszej strony". Bya to jedna z waniejszych chwil w moim yciu. Wiele mylaem o tym zdarzeniu. Wtedy po raz pierwszy uwiadomiem sobie zwizek midzy sposobem oddychania a reagowaniem na otaczajcy wiat. Jeszcze do niedawna Nhat Hanh nie czyni na Zachodzie adnych prb nauczania medytacji. Zacz to robi dopiero w zeszym roku. Najpierw uczy kilku zachodnich przyjaci, ktrzy pomagali Wietnamskiej Buddyjskiej Delegacji Pokojowej w Paryu, a pniej grup z paryskiego Midzynarodowego Centrum Kwakrw. Teraz napisa ksieczk na ten temat: Cud Uwanoci. Podrcznik medytacji. Nhat Hanh jest poet, mistrzem zen i wspprzewodniczcym Stowarzyszenia na Rzecz Pojednania. W Wietnamie odegra ogromn rol w tworzeniu zaangaowanego buddyzmu" - ruchu gbokiej religijnej odnowy, majcej korzenie we wspczuciu i sueniu ludziom. Dziki temu ruchowi
38

powstao wiele przedsiwzi, ktre czyy pomoc ofiarom wojny z antywojenn dziaalnoci w duchu wyrzeczenia si przemocy. Z powodu swojej dziaalnoci tysice mniszek i mnichw buddyjskich oraz ludzi wieckich zostao straconych lub osadzonych w wizieniach. Praca Nhat Hanha w Wietnamie zapocztkowaa: Modzieow Szko Suby Spoecznej, Uniwersytet Van Hanh, may klasztor, ktry stanowi baz ruchu na rzecz niestosowania przemocy, podziemn pras pacyfistyczn (zaoon przez jego wsppracownika Cao Ngoc Phuonga) i wydawnictwo La Boi Press jeden z najwaniejszych nonikw kulturalnej i religijnej odnowy. Sowa zaczerpnite z poezji Nhat Hanha - o nadziei przezwyciajcej al znajdujemy w wielu najpopularniejszych piosenkach, piewanych obecnie w Wietnamie. Nawet na wygnaniu nie przestawa by si napdow ruchu na rzecz niestosowania przemocy i pojednania w ojczynie. Reprezentowa na obczynie Zjednoczony Buddyjski Koci Wietnamu. Koordynowa pomoc dla Wietnamu nadchodzc z innych krajw. (Jego przyja z Martinem Lutherem Kingiem przyczynia si go tego, e doktor King zignorowa rady kolegw i wsppracownikw i przyczy si do opozycji przeciw wojnie w Wietnamie. Krtko przed mierci z rk mordercy doktor King przedstawi kandydatur Nhat Hanha do Pokojowej Nagrody Nobla). Tylko kilka jego ksiek ukazao si poza granicami Wietnamu: Lotus in a Sea ofFire (Lotos w morzu ognia), The Cry ofVietnam (Pacz Wietnamu), The Path ofReturn Continues (cieka powrotu nie ma koca), Zen Keys (Klucze zen) i The Raft Is Not the Shore (Tratwa nie jest brzegiem). W czasie rozmw z Nhat Hanhem i jego wsppracownikami w Paryu, w siedzibie Wietnamskiej Buddyjskiej Delegacji Pokojowej, zwrcilimy uwag na nieobecno medytacyjnego aspektu w wielu ruchach pokojowych w Ameryce. Ten brak tumaczy, dlaczego tak wiele ruchw pokojowych" (by moe lepiej nazwa je ruchami amerykaskiego wycofania") okazao tak mae i powierzchowne zainteresowanie buddyjsk kampani przeciw wojnie, opart na idei wyrzeczenia si przemocy Pokojowych dziaa buddystw nie uwaano za prawdziwie polityczne" - zaledwie religijne Buddyci byli godni podziwu, niezwykle odwani w porwnaniu z innymi grupami religijnymi, lecz nie liczono si z nimi tak jak z innymi, ktrych uznawano za politycznych" Amerykascy pacyfici mog nauczy si od swych wietnamskich kolegw, jak bardzo w ruchu pokojowym potrzebny jest aspekt medytacyjny Bez tego nasza percepcja rzeczywistoci (i tym samym zdolno zrozumienia i zmiany) bdzie niepena Niezalenie od tego, z jakiego rodowiska si wywodzimy religijnego czy niereligijnego i jak frazeologi si posugujemy, nie bdziemy wiadomi oddechu, ktry jest tak istotny dla naszego ycia i pracy Oddech Wielu ludzi zadziwia fakt, ze cos tak prostego jak skupienie uwagi na oddychaniu odgrywa gwn rol w medytacji i modlitwie To jest jak pomys z powieci kryminalnej, zby ukry skradzione diamenty w akwarium ze zot rybk, stojcym na rodku pokoju zbyt widoczne, by to zauway Z chwil, gdy fakt ten przedar si przez bariery mojego sceptycyzmu, me ma koca jego potwierdzeniom - zwaszcza potwierdzeniom w dowiadczeniu Kopot z medytacj polega na tym, ze jej tematy le zbyt blisko nas, pod rk Jak pokazuje Nhat Hanh, s wszdzie w wannie, w kuchennym zlewie, na stole, na chodniku czy ciece, na klatce schodowej, w okopach i w maszynie do pisania Dosownie wszdzie Dobrze, jeeli mamy specjalne
39

miejsce do medytacji i czas, kiedy siedzimy nieruchomo w ciszy, ale nie jest to niezbdne ycie medytacyjne nie wymaga odosobnienia i cieplarnianych warunkw Potrzebujemy jednak czasu, nawet jednego dnia w tygodniu, kiedy zwracamy wiksz uwag na to, by y bardziej wiadomie Dla wyznawcw chrzecijastwa i judaizmu taki czas nie powinien by czym nowym Sceptykom propozycje Nhat Hanha mog wydawa si absurdem, zym artem pod koniec dziejw ludzkoci lub moe ostatnim posuniciem w zwodniczej mistycznej grze. Dla wielu ju sama pacyfistyczna afirmacja jest nie mniej absurdalna: pielgnowanie yda i ycie bez broni w tym morderczym wiecie! Medytacja pogbia nasze osobiste rozbrojenie, skaniajc do wyrzeczenia si przemocy nie tylko wobec rzdw, organizacji i armii, ale te w kontakcie z ca otaczajc nas rzeczywistoci. Jest to sposb na zrozumienie prostej prawdy, ktr Nhat Hanh zawar w sowach: Ludzie, ktrzy nie umiej wspczu, nie widz tego, co mona ujrze oczami wspczucia". Ta maa, lecz zasadnicza rnica w spojrzeniu stanowi o przejciu od rozpaczy do nadziei. James Forest

Copyright 1975, 1976 by THICH NHAT HANH Copyright 1989 Beacon Press 25 Beacon St, Boston, MA, USA Nhat Hanh: Seeing with the Eyes of Compassion" copyright 1976 by James Forest Right for Polish edition by JACEK SANTORSKI & Co Agencja Wydawnicza

40