KLASYCZNE TEORIE SOCJOLOGICZNE

12.03.2006
 Pojęcie pozytywizmu
Dla Anthonego Giddensa jest to bardziej uwłaczający epitet niż użyteczne narzędzie opisu. W XIX
wieku niemożność sprecyzowania słowa pozytywizm wiązała się z tym że nie dość wyraźnie
odróżniano pozytywizm jako całość poglądów Comtea. Pozytywizm w ujęciu Comta to zarówno:
- szkoła naukowa
- pewien typ filozofii który nie musi być bezpośrednio związany z tą szkołą .
Pozytywizm jako trwały tryb myślenia wyróżnia się :

ANTYKRYTYCYZM
To co pozytwne zostaje przeciwstawione temu co negatywne, urojone, jałowe, chwiejne, mgliste,
destrukcyjne, jako to co pożyteczne, realne, ścisłe, pewne i konstruktywne. Zmienne dla tego
przeciwstawienia było uwzględnienie cech sposobów myślenia ale też ich społecznych skutków.
Pozytywizm sprzeciwiał się złej filozofii która jest źródłem zastoju, skostnienia, niepokoju,
anarchii. Socjologiczny pozytywizm podejmował problematykę kryzysu społecznego, poszukując
takiej wiedzy która pomogłaby go przezwyciężyć. Szukali wiedzy która byłaby użyteczna w
organizowaniu społeczeństwa które po rewlucji nie mogło odzyskać równowagi.
Użyteczna jest tylko wiedza o faktach dlatego zwrócili przeciwko filozofii krytycznej prowadzącej
do konfrontacji tego co jest z tym co być powinno. Niechęć do wychodzenia poza fakty stanie się
cechą trwałą.

KRYTYKA METAFIZYKI I FENOMENALIZM

Pozytywiści krytykowali tradycyjną filozofię za to, że rezygnuje z pewności poznania w imię
iluzorycznego ideału znalezienia odpowiedzi na najwazniejsze pytania. Metafizyka polega
według nich na poszukiwaniu istnień, domniemanej istoty rzeczy, nauka zajmuje się wyłącznie
zjawiskami. Pomiędzy metafizyką i nauką jest przepaść nie do pokonania. Wiedza, która
zasługuje na zaufanie musi być wolna od metafizycznych uprzedzeń obserwacji zjawisk.
To jest reguła fenomenalizmu zwraca się przeciwko regule przyczynowości której Comt
przeciwstawiał postulat wykrywania prawd jako stałych związków. Współwystępowania lub
następstwa pomiędzy obserwowalnymi zjawiskami.
O naturze empiryści mówili że są to dane empirycznie właściwości jednostek ludzkich
pozytywistyczny fenomenalizm kierował się przeciwko religii odwołujących się do bytów
nadprzyrodzonych i objawienia oraz pretendującej do roli prawomocnej wiedzy o świecie.
Pozytywiści byli agnostykami i dla nich pytania religii były nierozstrzygalne tak samo jak
metafizyki.
NATURALIZM: przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa
Pozytywizm był i jest naturalizmem w sesie normatywnym jak i opisowym. jego twórcy zakładali
że metody nauk społecznych nie różnią się od metod nauk przyrodniczych. Pozytywiści byli
przekonani o bezwzględnej jedności wiedzy i metod pozwalających tę wiedzę osiągać.
Pozytywistyczny naturalizm miał 3 motywacje:
a) chcieli zastosować w naukach społecznych metody które były skuteczne w
przyrodoznawstwie i dzieki tego uchodziły za jedyne metody naukowe
b) wierzyli ze tylko nauka zgodna z wzorami przyrodoznawstwa może być odstawą inżynierii
społecznej którą w przyszłości byli mocno zainteresowani
c) mówili, że tylko nauka pełni godną poparcia rolę wychowawczą wytwarzając postawy
najbardziej pożądane; rzeczowość, podatność na racjonalne argumenty, odporność

FAKTY SPOŁECZNE JAKO RZECZY

Pozytywiści zakładali ostry przedział miedzy podmiotem a przedmiotem poznania społecznego.
Stali na gruncie obiektywizmu. Traktowali świat społeczny jako niezależny od obserwatora i
oglądany przez niego z zewnątrz. Durkheim twierdził że fakty społeczne należy traktować
jako rzeczy. Badacz życia społeczego powienien występować w roli obserwatora a nie
uczestnika. Łączy się z tym wyzbycie wszelkich uprzedzeń, przyjąć postawę przyrodnika, dla
którego badana rzeczywistość jest światem zupełnie obcym – który nie porusza w nim żadnych
namiętności.
a) badanie faktów bez ich wartościowania
Pozytywiści sądzili, że do zadań uczonego nie należy wartościowanie badanych zjawisk.
działalność poznawcza ma być neutralna do toczących się w społeczeństwie sporów o wartości, i
nie dostarcza argumentów żadnej ze stron. Jeżeli uczony zaangażuje się w spory to
sprzeniewierzy się swemu powołaniu i straci zdolność wykonywania swych zadań.
Jednak pozytywiści wprowadzani wartościowania tylko utajone. Przybierały one formy wypowiedzi
o potrzebach społecznych, o tendencjach rozwoju społecznego, o stosunkach normalnych lub
patologicznych. Zwłaszcza formułując prognozy społeczne ujawniali to co uważali za pożądane
lub nie. Każdy operował społecznym ideałem a przedstawiali go jako wynik bezstronnej
obserwacji faktów.

NAUKA JAKO PODSTAWA INŻYNIERII SPOŁECZNEJ

Ważną cechą pozytywizmu była jego praktyczna orientacja. Nauka miała umożliwić
przewidywanie a przewidywanie kontrole procesów społecznych zapobiegającą jego
niszczycielskiemu przebiegowi. Przez poznanie praw społecznych chcieli uzyskać nad nim
władze. Prowadziło to do różnych wniosków: Comte chciał społeczeństwa ściśle kierowanego, Mill,
Spencer, chcieli kierowanie społeczeństwem maksymalnie ograniczyć. Chodziło wszędzie o
wykorzystanie wiedzy społecznej do naprawy ustroju społecznego oraz dostosowanie działań
ludzkich do wymogów środowiska. Odpowiadało to inżynierii cząstkowej - nie chodzi o cel
ostateczny wysiłów naprawiania swiata ale o rozwiązanie najpilniejszych problemów za pomocą
dostępnych w danej chwili srodków. Projekt utopijny – skupiał się na nastawianiu na szybkie
osiągniecie najwyższego dobra. Wcześni pozytywiści tworzyli utopię społeczeństwa bez utopii.

AUGUSTE COMTE 1798 – 1857

Łączy minimalizm z maksymalizmem. Myśl Comte’a charakteryzowała dwoistość spowodowana:
1) usiłował ustanowić ideał wiedzy sprawdzalnej i niezawodnej
2) walczył o ocalenie jedności wiedzy w dobie postępującej specjalizacji nauki która tworzy
naukę.

KRYZYS SPOŁECZNY A NAUKA

Oceniał optymistycznie stan i perspektywy wiedzy naukowej jak również mozliwości jej
oddziaływania na rzeczywistość. źródłem niepokoju było jednak to że społeczeństwo znalazło
się w głębokim kryzysie. Powstało pytanie czy nauka wydobędzie społeczeństwo z kryzysu???
Comte wierzył w moc ludzkiego rozumu i wierzył że głównym czynnikiem zmian w
społeczeństwie jest świadomość. Według Comta na skutek działalności krytycznej jak
również postępów wiedzy pozytywnej rozpadł się dawny teologiczny system wierzeń i
odpowiadający mu feudalny system społeczny. Społeczeństwo zostalo bez dyscypliny
moralnej, ulega dezintegracji, rozpadlo się na egoistyczne atomy.
Sytuację pogarsza walka miedzy dwiema partiami na jakie podzialilo się porewolucyjne
społeczeństwo:
a) obrońcy dawnego ustroju (konserwatyści) – pogłębiają kryzys bo poprzez cofanie biegu
historii hamują postep
b) jego burzyciele którzy chcą przedłużać rewolucję – niszczą ostoje ładu społecznego.
To grozi zagładą społeczeństwa bo gdzie nie ma wspólnych wartości tam istnieć
społeczeństwo nie może. Comt uwazał społeczeństwo za ognisko życia moralnego. Dlatego
społeczeństwo porewolcyjne wydawało mu się tak bardzo zagrożone chociaz zaspokajało
potrzeby jednstek.
Wyjściem z kryzysyu miało być stworerzenie nowego systemu wierzeń który wykluczy spory
rozkładające społezną jedność. źródłem wierzen ma być nauka a nie tradycyjne wierzenia
religijne. Spoiwem ma być nauka. Konieczne jest w takim razie uczynienie nauki jednolitym
systemem w którym znajdą się odpowiedzi na wszystkie zasadnicze pytania. Dotychczasowe
osiagnięcia nauki trzeba uzupełnić o pozytywną teorię społeczeństwa czyli socjologię.
Dla Comtea wyższość nauki nad teologią i metafizyką jest oczywista bo poglądy naukowe sa:
a) intersubiektywnie sprawdzalne, zdeterminowane przez samą naturę rzeczywistości
b) na ich korzyśc przemawia historyczna konieczność bo prawem rozwoju świadomości jest
przechodzenie przez kolejne 3 stadia (fazy).
Z czasem Comte nadał temu systemowi charakter nowej religii LUDZKOŚCI. Dla niego
najbardziej potrzebne były jednolite wierzenia, a nauka miała pełnić funkcje danych religii.

SOCJOLOGIA W SYSTEMIE COMTEA

Zdaniem Comta miejsca każdej nauki w systemie jest wyznaczone:
- historycznie – to znaczy jak się tworzyła
 - logicznie – od tego jak dają się logicznie uporządkować
Tak w kolejności nauki tworzą hierarchie od matematyki, astronomii, fizykii, chemii, biologii a na
końcu jest socjologia. Wymienione przez Comta nauki zostały zhierarchizowane według:
a) stopnia swej malejącej ogólności
b) stopnia rosnącej złożoności
c) stopnia doniosłości praktycznej
Uważał i miał ogólną zasadę że niektóre nauki zakładają powstawanie innych nauk. Warunkiem
powstania socjologii była biologia. Istnialo przekonanie że prawa wszystkich nauk układają się w
jeden system a nawet są sprowadzone do jednego prawa uniwersalnego.
Powstał problem relacji socjologii z innymi naukami. uważa że socjologia ma takie osobliwości
które wyróżniają ją na tle innych nauk. rozkładanie badanego przedmiotu na części jest w
socjologii traktowane jako irracjonalne.
Społeczeństwo tak jak organizm biologiczny jest złozoną i nieredukowalną do swych części
całością dlatego socjolog postępuje inaczej niż fizyk czy chemik który bada częsci i tak uzyskuje
wiedze o calości. Badanie części jest bezużyteczne bo poza całością są one metafizycznymi
abstrakcjami (taki charakter ma jednostka rozpatrywana poza kontekstem społecznym).
Hierarchie nauk Comtea przecina linia oddzelająca nauki o ciałach organicznych od nauki o
ciałach nieogranicznych. Nie można powiedzieć że zbiorowośc jest sumą jednostek. krytykował
Comte fizyke społeczną Queteleta – który próbował zastosowac w badaniach społecznych
rachunek prawdopodobieństwa – przyjmując nominalistyczną wizje społeczeństwa.
Comte krytykował popularne 2 nauki o człowieku
1) psychologię – szczególnie atakował introspekcję jest niedobra i nieznacząca dla socjologii
2) ekonomię polityczną – krytykował metode idealizacji jak zdobyć najwiekszy efekt na
przykładzie zysku
Był zwolennikiem jedności metod w naukach!!!!!!! Specyficzny charakter socjologii wynika z :
a) studiuje całość (system) a potem dopiero części składowe
b) znajomość historii

PRZEDMIOT I ZADANIA SOCJOLGII

Socjologia pojawiła się u Comta jako wynik refleksji nad kryzysem społeczeństwa i jako
dopełnienie systemu filozoficznego. Socjologia była podsumowaniem poszukiwań prowadzonych
przez jego poprzedników. Co nowego wniósł Comte do nauki o społeczeństwie?????
Comte nie wyróżnił się niczym specjalnym bo nie stworzył niczego nowego jednak jego
osobliwośc polegała na tym, że miał umiejętnośc twórczą i pracowitość co spowodowało że łączył
precyzyjnie znane elementy w nowe całości. Był on kontynuatorem Sain – Simona (wynalazca idei
pozytywności, fizyki społecznej, rozwoju ludzkości przez 3 stadia, kryzysu społecznego i dróg jego
przezwyciężania. Wiele zaczerpnął od oprzedników:
a) Montesqiusz, Rousseau, Condorceta – idea postępu
b) De Bonald, de Maistre - idea ładu
c) Arystotelesa i Hobbesa
Dziełem Comta była synteza wiedzy i rozbudowanie jej do systemu który miał pomieścić
całość ludzkiej wiedzy oraz spojrzenie na rzeczywistość społeczną. Stworzył system
rozbudowany i dobrze wyposażony żeby rozwiązywał wszystkie problemy.
Synteza Comta objawia się najpełniej w pojęciach postępu (wynalzaek oświecenia) i
porzadku (konserwatywnych krytyków). Postęp stał się narzedziem burzycieli tradycyjnego
społeczeństwa, porządek służył jego najwierniejszym obrońcom. Jego koncepcja była
sposobem na zgodę między przeciwnikami i zwolennikami nowego ładu. Pierwszym udzielała
gwarancji na zachowanie warunków równowagi i harmonii społecznej drugim zaś, gwarancji
rzeciwko niebezpieczenstwu feudalizmu.
Zasadniczy problem socjologii tkwił w pogodzeniu dwóch wykluczających się punktów
widzenia:
a) odkrywanie praw porządku i postępu w świecie
b) wytłumaczenie zmian
socjolgia miała być jedyną nauką i świadomie kwestionował potrzebę innych. niemożliwe jest
badanie społeczeństwa z punktu widzenia jego warunków czy z punktu widzenia
zachodzących w nim procesów – jeżeli dzieli się je na części i każdą z nich bada osobno.
Z holistyczną zasadą wiązała się inna osobliwość to znaczy traktowanie każdego stanu
społecznego jako nierozerwalnie związanego ze stanem wcześniejszym i poźniejszym. Wciąż
mamy doczynienia z tym samym porządkiem podlegającym zmianom.
Kolejną osobliwością było to, że za przedmiot studiów miał społeczeństwo jako takie
LUDZKOŚĆ.
Proponował podział socjolgii na:
1) STATYKĘ - zajmuje się badaniem porzadku społecznego, czyli wzajemnymi związkami
między różnymi częściami społecznego organizmu. Inaczej nazywa się teorią instytucji
bo obejmuje ten sam zakres co Spencer nazywał jako instytucje. Podaje też szereg
czynnikow które samorzutnie łączą ludzi. Na pierwszym planie jest problemtyka rodziny,
własności, podziału pracy, państwa, języka, religii – i to jak każda z tych instytucji wpływa
na porządek społeczny. Rodzina jest wg. Niego najważniejszym składnikiem
społeczeństwa. chciał wskazać najbardziej elementarną formę zrzeszenia która powstaje
smorzutnie i niezależnie od jakiegokolwiek racjonalnego rachunku. Skupial się też na
problematyce socjalizacji jednostki ludzkiej, wypatej przez problem jej niezależności.
Rodzina była elementem rekonstrukcji po okresie rewolucyjnego ładu.
2) DYNAMIKĘ (teoria postępu):
a) ewolucja społeczeństw ma charakter prawidłowy i ukierunkowany
b) najwazniejszym jej prawem jest prawo 3 stadiów przez który przechodzi rozwój
swiadomości
c) zgodnie z twierdzeniem o zależności wszystkich częsci organizmu społecznego
przemiany swiadomości są związane z przemianami we wszystkich dziedzinach
życia
d) historia jest realizacją doskonałego ładu społecznego który zapewni stabilizację i
ewolucję.
e) Przedmiotem dziejów jest ludzkość jako całość.

Comte chciał wskazać kierunek ewolucji, zinterpretować fakty historyczne i uwzględnić całą
ich różnorodność. Najciekawsze są powiązania między przemianami świadomości a
przeobrażeniami systemu społecznego. Był przeciwko konserwatyzmowi bo opowiadał się za
nowym społeczeństwem przemysłowym. Przeciwko liberalizmowi bo obecny stan
społeczeństwa oceniał krytycznie i nie wierzył w możliwość jego samoudoskonalenia. Krytyka
socjalizmu polegała na krytyce statusu quo który odmawia wyjscia poza kapitalizm.
 26.03.2006
Pozytywizm w Anglii - John Stuart Mill
Propagował idee Comta w Anglii.
Wspólne elementy Comta i Milla (a także nowości od Milla)
a) Mill posługuje się słowem fizyka społeczna, etologia polityczna, nauka społeczna
rozumiejąc je wszystkie jako socjologia. Mill myślał liberalnie „Homo economics” to w jego
rozumieniu człowiek ekonomiczny.
b) Mill odcinał się od Bentany który pomijał wszystkie inne wymiary człowieka i widział tylko
jego wymiar ekonomiczny, Mill je formułuje mówiąc że wychowanie odgrywa ważną rolę w
życiu człowieka, jest też w życiu człowieka sacrum, więzi społeczne, rodzinne, środowisko
sąsiedzkie.
c) Nauka jaka proponował była ekonomia polityczna - wykrywa prawa natury ludzkiej w
Akcentuje że wszyscy ludzie uczestniczą w naturze ludzkiej ale to co zmienia
rzeczywistość ludzką to różne okoliczności w których człowiek żyje. Ekonomia społeczna/
polityczna zajmowała się:
- celem ludzi
- środkami jakich człowiek używa
- relacjami, interakcjami, stosunkami
- wpływem jednych elementów na inne.
d) Mill mówi że istnieje jedna wspólna natura a różnice między ludxmi wypływają z różnych
okoliczności w jakich żyją. Mill odwołuje się do idei Comta a wręcz nawet używa
sformułowania „nasza wspólna filozofia”. Duzo go łączyło z Comtem. Ale Comt
sprzeniewierzył się samemu sobie i Mill stopniowo zaczął się od Comta dsuwac przyznając
mu zasługi ale jednocześnie twierdził że niczego nie zrobił tak, żeby nie trzeba było tego
poprawiac. Wyraża to współzależność i różnice.

Od Comta Mill zaakceptował:

1) teoria rozwoju trzech stadiów
2) dzielił socjologię na dynamikę i statykę.
3) Zgodził się na czynniki powodujące postęp (technologia, świadomość)

Różnice w poglądach obu myślicieli:

1) Comte był realistą a Mill nominalistą
Społeczeństwo jest rzeczywistością sui generis i nie jest sumą jednostek - tak mówi realista.
Wszystkie prawa dadzą się ostatecznie sprowadzić do spraw zachowania jednostek ludzkich - tak
mówi nominalista. ten spór ciągnie się. redukcjonizm (holizm, psychologizm, socjologizm)
konsekwencją tego spojrzenia było:
2) Sceptycyzm Comta dla psychologii Mówi że jest ona nie przydatna, a sytuacja ciągle się
zmienia się jak teraz. Psychologia wg. Milla jest nauką bez której socjologia istnieć nie może. Milla
interesują tylko mechanizmy niezmiennej natury ludzkiej które funkcjonują w różnych
okolicznościach społecznych. To co różnicuje społeczeństwo to zmieniające się okoliczności w
historii różnych społeczeństw. Dlatego potrzeba socjologii wynika z tego, że człowieka nie można
obserwować w stanie czystym ale społecznym.
2) Socjologia nie daje praw społecznych w ogóle ale o konkretnych społeczeństwach które
wyróżniają się ze względu na okoliczności .

Oryginalność Milla:
1) chce połączyć dwie rzeczywistości: trwałe cechy ludzkiej natury a z drugiej stronny
zmienne społeczeństwo. Coś się stało z cechami że mamy różne społeczeństwa.
Wytłumaczenie okoliczności że trwałe cechy zaowocowały zmiennym społeczeństwem.
Konsekwencją tego spojrzenia nominalistycznego ze psychologia okazuje się być nauką
indukcyjną a socjologią dedukcyjną. całkowicie odwróciło porządek. Dla Milla
rzeczywistość społeczna może być studiowana w kontekście psychologii i obserwuje się
jednostki a socjologia przejmuje dorobek i pożytkuje dla swych celów.
2) Spór nominaliści - realiści trwa aż do dzisiejszego dnia. Jednak cały czas gdzieś dominuje
Comt. Zasługą Milla była wypracowanie kanonów indukcji w których mówi jak można
wnioskować o przyczynowości w powiązaniu z następstwem. Pewien sposób rozumienia w
którym okreslamy skąd bierze się zmiana gdy zewnętrzne okoliczności sa stałe. Jest to
dzieło Milla.
3) Prawa rządzące społeczeństwami – Mill odwołuje się do statystyki i jej roli w badaniach
społecznych. Przy wielkiej ilości liczba różnice między jednostkami niwelują się i możemy
formułować tendencje które mają miejsce w danym społeczeństwie. Dlatego statystyka
odgrywa tak wielką rolę w badanich masy (źródło , pole dla studiów socjolgii)
4) Mill napisał dzieło „O wolności” - pisze że żadne społeczeństwo w którym swobody nie są
szanowane nie są wolne. Chodzi o granicę tolerancji i kwestie wolności. Jak dalece
jesteśmy wolni, gdzie się kończy granica tolerancji, tam się kończy granica tolerancji gdzie
zaczynają się niezbywalne prawa drugiego człowieka do wolności.
5) Mill człowiek godny uwagii na terenie socjologii i jako mysliciel związany z liberalizmem .

EWOLUCJONIZM
W XIX wieku socjologia była też ewolucjonistyczna. Ewolucja, postep. Nie ma dla teorii ewolucji
alternatywnej teorii. Jest to obrazowe przedstawienie rzeczywistości ewolucjonistycznej. Świat tak
naprawdę nie został stworzony w ciagu 6 dni tylko milionów lat. Różnica tkwi w tym jak my
rozumiemy ewolucję? Kiedyś była zmiana gatunków u Darwina. Dla socjologii była inspiracja żeby
te idee przenieść na teren socjolgii.
a) szerokie rozumienie ewolucjonizmu – wszyscy którzy widzą rzeczywistość w
kontekście zmian jakie mają miejsce
b) waskie rozumienie – tylko Darwin
w rozumieniu szerokim wyróżnili się Taylor, Marks, Spencer . mają oni swój udział w teorii
ewolucjonistycznej. Ewolucjonistyczne spojrzenie na swiat jest tylko jak jest widziany. Niezależnie
od faktu że ewolucja zawdziecza wszystko Darwinowi - niektórzy odcinają się od niej twierdząc że
jest to teoria zmodyfikowana o teorii rzeczywistości społecznej.
ZASADNICZE CECHY EWOLUCJONIZMU:
• jest orientacją naturalistyczną w sensie bytowym (ontologicznym – jednośc świata
zewnętrznego i wewnętrznego) i metodologiczną (te same metody aplikują się do świata
przyrody i świata społecznego)
• ewolucjonizm ma charakter ahistoryczny – mamy doczynienia z sekwencją zmian ale
do konca nie ma sprzeczności. Socjologia ewolucjonistyczna chce dostrzec ponadczasowy
charakter zmian wszystkich społeczeństw. Jest to kategoria ogólnego prawa. Dotyczy całej
ludzkości. Konsekwencją jest metoda w której analizuje się tendencję jaką ma w
społeczeństwie ogólne prawa. Poszczególne prawa są ilustracją ogólnyhc praw. Anaiza
ogólnych prawa to podstawa. Spencer i jego zasady socjologii to dokładna ilustracja
metody ewolucjonistycznej. Są ogólne prawa potwierdzone przykładami z różnych
społeczeństw .
• Ahistroyczność – polega na tym że socjolgia ewolucjonistyczna nie chce sformułować
konkretnych praw dla danego społeczeństwa ale chce sformułować ogólne prawa które
odnoszą się do całej ludzkości. W kontekście tego mamy etapy rozwoju i to co różni
społeczeństwa to etap a którym się właśnie znajdują w procesie ewolucji. Pierwotne
kultury są dlatego nobilitowane, nie sa najgrsze są po prostu tylko na pierwszym etapie.
Ciagłe odwoływanie się do pierwotnych społeczeństw oznacza że analiza ta wznosi jak
wygladała społeczność europejska kiedyś. Analiza teorii ewolcjonistycznej nie wolno
zapomnieć o Taylorze, Spencerze, Morganie (i jego zmianach rodziny), L. McLenon, J.
Bahofen,

„Zasady socjolgii Spencera” przedstawiają założenia ewolucjonistyczne:

• Naturalistyczne spojrzenie na świat w kontekście rzeczywistości społecznej .
rzeczywistość ludzka nie jest wyróżniona od przyrody ( jedność świata pociąga jedność
metod badawczych) – to co było właściwe do badania przyrody było też właściwe do
badania życia społecznego
• Zmiany jakie zachodzą we wszechświecie mają charakter prawidłowy. Nie jest to
przypadek ale cała ewolucja podlega pewnym prawidłowościom. Nie ma od tego
odstępstw a socjolg ma je odkrywać i studiować strukturę i funkcjonowanie rzeczywistości,
współistnienie zjawisk
• GENETYZM – ciągłe nawracanie i pytanie o początki danej rzeczywistości (geneza – skąd
się coś wzięło)
• Jedność natury ludzkiej – poszukiwanie raw rządzących natura ludzką wymagało praw
żeby określić że pewne cechy są stałe, niezmienne w które wierzyli ewolucjoniści. Trudno
je zidentyfikowac były „zasadami funkcjonowania umysłu ludzkiego”. Mill, Comte
proponowali zajęcie się statyką dynamiką. Tutaj wszystko ulega zmianie i ewolucjoniści
pytali czy jest coś co towarzyszy ludziom wszędzie jest to ogólne funkcjonowanie
umysłu ludzkiego
• Kwestia zmienności - zmiana ma charakter wszechobecny. Związana jest z
prawidłowością
 • Globalny charakter zmiany – społeczeństwo jest całością i zmiana w części powoduje
zmianę też w innych podsystemach. Albo całość się zmiania na skutek czynników z
zewnątrz jak wojna, technologie. Lenon pisze że: początek egzogamii tam gdzie przeważa
egzogamia tam jest totemizm a tam gdzie totemizm tam jest związek krwi. Tam gdzie
związek krwi tam jest reigijność.

Mając doczynienia z taką sytuacją powstała metoda: sposób rekonstrukcji hipotetycznej.

polega na zrekonstruowaniu historii, faz rozwoju ludzkości. Dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja.
Znacznikiem na to że była to ewolucja są PRZEŻYTKI tzn: pozostałości w społeczeństwie które
dziś już nie pełnią żadnej roli a kiedyś były bardzo znaczące). Są one w historii i jest to dowód
ewolucji.
• Zmiana jako rozwój ma charakter postępu – od mniej do bardziej zróżnicowanych
form . następna faza jest zawsze bardziej zaawansowana od poprzedniej. Identyfikacja
zmiany musi se odbyć na bazie określonych kryteriów:
1) dotyczacych zróżnicowania struktur i funkcji (im bardziej zróżnicowane tym wyżej
ewoluowały)
2) im bardziej funkcje są zróżnicowane tym ewolucja poszła dalej
Wyróżnia się w tym kontekście w/w etapy a na każdym podkreśla się strukturę i funkcje a różnica
podaje a jakim etapie jest społeczeństwo. Mówiąc o ostępie można odnieść do tego rozumienie
spojrzenie linearne – mamy ciągle doczynienia z ewolucją postępową . ważne jest określenie.
TEMPO ZMIAN - jak szybko coś ulega zmianom dlatego możemy mówić że jedne społeczeństwa
są bardziej zaawansowane od innych
CĄGŁOŚĆ ZMIAN – zmiana nie ma charakteru gwałtownego, rewolucyjnego ale postępowy i
ciągły. Rozwój społeczeństw nie zna wielkich aktów stworzenia , wszystko rozwija się po kroku,
stopniowo.
IMANENTNŚĆ ZMINA- zmiana jest niejako zakodowana wewnątrz systemu co oznacza że nie ma
potrzeby żeby zadziałały czynniki z zewnątrz bo od wewnątrz istnieje już system zakodowania.
Ale Spencer mówi że zewnętrzne czynniki tez mają wpływ na zmiany a czasem nawet bardo
znaczący. – kontakty między kulturami, rodzaj rozprzestrzeniania technologii. Taylor mówi że
cywilizacja jest rośliną przesadzoną niż wyhodowana. ogromną rolę w analizie ma pojecie DYFUZJI
i rozprzestrzeniania się zmian.
Ewolucjoniści przyjęli okresloną metodę porównawczą. podstawą jest przekonanie że obserwacja
zjawisk współczesnych stanowi podstawę do sformułowania wniosków co do istnienia innych
etapów ewolucji. Konsekwencją tego zastosowania była nobilitacja kultur pierwotnych , to c różni
kultury to tylko etap rozwoju na którym się znajduje. Społeczeństwa są bardziej lub mniej
zaawansowane i tylko tyle.
Przeżytki – tak rozumiane jako obserwowane, spetryfikowane elementy dziś mówiące nam o tym
jaką funkcję pełniły w przeszłości . zasada że coś co nie spełnia funkcji nie ma racji bytu.
PSYCHOLOGIZM
Socjologowie zauważają związki z psychologią. Jeżeli mamy doczynienia ze społeczeństwem które
składa się z jednostek psychologia okazuje się niezbędna. Na przełomie XIX i XX wieku powstaje
spór psychologimu (G. Tarde) z socjolgizmem (E.Durkheim).
Psychologizm może być rozumiany w sposób:
1) zawężony – za punkt wyjścia ma psychiczne cechy jednostki. Przejawy zjawisk społecznych sa
punktem wyjścia zjawisk psychologicznych. Wychodzi się z założenia że natura ma pewne
predyspozycje stałe i niezmienne które są budulcem tego co społeczne.
2) Poszerzony – pewne elementy psychiczne nie mogą być pominięte w konstruowaniu teorii
socjologicznych. Mieszają się tu Hume i Mll. Tendencje sychologiczne w socjologii w stopniu
wększym lub mniejszym wpływały na to jaką rangę przypisywano psychologii (Vilferedo
Pareto). Mamy doczynienia z różnymi krokami w kierunku psychologii:

EWOLUZCJONIM PSYCHOLOGICZNY - przesunięto punkt zainteresowania z psychosocjologii

(psychologia charakterów narodowych) studiowana z załozenia niezmiennych cech ludzkich ale
która konstatowała z tym że pewne społeczeństwa różnią się między sobą.
Psychologizm to orientacja w socjologii gdzie punktem wyjścia sa zmienne psychiczne cechy
jednostki - a zjawisko społeczne interpretuje jako ich przejawy lub zjawiska pochodne. Narastało
przekonanie że to właśnie psychologia może i powinna być podstawową nauką o człowieku.
Faktem znamiennym było powstanie ewolucjonizmu psychologicznego (Ward, Kidd). Ponadto
podobną tendencję reprezentował Edward Fouillee.
U schyłku socjologii ewolucjonistycznej zaczęła się pojawiać grupa ludzi twierdząca że nothing
is social which is not psychical. Panowało przekonanie że skoro uczestnikami procesów
społecznych są jednostki ludzkie to wyjaśnienie tych procesów będzie możliwe tylko wtedy jak
poznamy trwałą naturę tych jednostek (skłonności, motywy, postępowanie, instynkty).
Dokonał się radykalny przewrót który polegał na:
a) Psycholgia eksperymentalna - zapominano o tym c mówiono o duszy a zaczęto
obserwować pewne cechy natury ludzkiej.
b) traktowanie faktów psychicznych jako jedynej rzeczywistości bezpośrednio danej
uczonemu . ponadto świadczenie uczyniono jedynym pojęciem które było punktem wyjścia
poznania faktów humanistycznych
c) ujęcie człowieka jako podmiotu obdarzonego wolą i myślą ( a nie tylko obdarzonego
zdolnością odbierania wrażeń . nie jest już tylko bytem racjonalnym ale też takim który
jest irracjonalny i uczuciowo podchodzi do życia.
d) odkrywanie podświadomości

CECHY PSYCHOLOGIMZU:
• fakty humanistyczne dotyczące człowieka są częścią przyrody co oznacza że metody
sprawdzone w świecie przyrody powinny być zastosowane w naukach humanistycznych.
Literalne ich zastosowanie spowodowało trudności i zaczęto mówić o logie nauk
 humanistycznych - starali się wyciągnąć wnioski z twierdzenia że zajmują się podmiotami
obdarzonymi wolą i zdolnościami myślenia.
• Psychologizm był gwoździem d trumny dla ewolucjonizmu który miał badać społeczeństwo
ze względu na to co jest w nim trwałe i powtarzalne. Są jednostki na które zwraca się
uwagę jako agregat co jest odmiennym podejściem. Jest to agregat podobnych istot – był
to punkt wyjścia dla socjologów.
• Psychologizm trzymał się zasad NOMINALIZMU (jednostki jako agregat). To co je
łączy to rodzaj sumy jednostek a nie rzeczywistość. Rzeczywistśc SI GENERIS to słowa
Durkheima które są zaprzeczeniem. Rzeczywistości jako sumy jednostek.
• Psychologizm zakładał istnienie cech psychicznych wcześniejszych od wszelkiej
interakcji społecznej. To one miały tłumaczyć zachowanie w społeczeństwie. Punkte
wyjścia było to że istnieje człowiek uniwersalny – a nie tylko taki który objawia się za
pośrednictwem różnych kultur. Stosunki społeczne mogą wiec co najwyżej określać sposób
przejawiania się uniwersalnych cech psychicznych albo t przejawianie się utrudniają. –
psychologiści mówiąc o interakcji mają na myśli proces przetwarzania gotowej substancji
psychicznej której pochodzenie jest poza społeczne. Psychologizm jest
interakcjonalistyczny i antyspołeczny. Teza o tym musiał prowadzić do poszukiwań żeby
wytłumaczyć zachowanie ludzi w kontekście interakcji (psychologia tłumów). Była to
odpowiedź na fakt że jest interakcja miedzy ludźmi
• Zwrócono uwagę na pozainterkacyjny wymiar człowieka (uczucia, instynkty,
hipnoza, libido, podświadomość, życie społeczne to nie tylko wykalkulowane działania.

PSYCHOLOGIA LUDÓW
Zauważono że prawdą jest że ludzie mają cechy wspólne ale jednocześnie są cechy które ich
różnicują - a wynikają z kontekstu ich życia. Jednostka należy do gatunku ludzkiego i jako taka
ma cechy wspólne z innymi ludźmi ale należy też do określonego ludu (Volk) i ma też cechy
swoiste dla tej części ludzkości. Rozróżniono wtedy
• cechy psychiczne o pochodzeniu organicznym
• te które są wytworem warunków kulturowych.
Poznanie człowieka wymaga współdziałania psychologii jako nauki o człowieku indywidualnym jak
też etnologii jako nauki o ludziach należących do różnych kultur. Dla psychologii ludów poznanie
kultury było drogą do poznania ludzkiej psychiki. Była to zapowiedź powstania psychologii
społecznej .

PSYCHOLOGIA TŁUMÓW
Wyrosła w kontekście obserwacji że ludzie zgromadzeni w jednym miejscu w większej ilości
zachowują się inaczej niż podczas działania w pojedynkę. Zachowanie jednostki zmienia się gdy
staje się ona anonimową cząsteczką masy i ulega jej wpływowi. Mówił o wszelkim zgromadzeniu
jednostek które poddane zbiorowej sugestii działają ja jeden mąż i są odporne na racjonalną
perswazję, zatracają swoją osobowość. Tłumem w jego rozumieniu było więc nie tylko
krótkotrwałe zbiorowisko lecz każda zbiorowość której jedność zasadza się na irracjonalne j
gotowości do działania – rezygnacji z samokontroli. Tym co w życiu najpotężniejsze i najtrwalsze
są dziedziczne cechy rasy. w społeczeństwie co raz dają o sobie znać jakieś czynniki bardziej
pierwotne.
Wprowadził klasyfikację tłumów na:
a) homogeniczne – ujednolicone ( sekty – jedność wierzeń) kasty (podobieństwo zajęć
zawodowych ), klasy ( jednośc interesów, wykształcenia, nawyków)
b) heterogeniczne
- anonimowe (zbiegowisko uliczne)
- nie -anonimowe ( sąd , parlament)

GABRIEL TARDE
Zaproponował używanie słowa tłum wtedy jak wchodzi w grę fizyczna bliskość pewnej liczby
jednostek. Stworzył postulat psychologii publiczności która była dla niego bardziej
charakterystyczna dla współczesnych czasów. Cechuje ją rozproszenie przestrzenne połączone z
bliskością duchową powstałą dzięki środkom wymiany opinii i informacji.

• Teoria naśladownictwa
Wyszedł z obserwacji faktu twierdząc że ma miejsce powtarzalność zjawisk. Ma ona miejsce w
śwecie społecznym i nazywam ją naśladownictwem. Fizyka bada fakty odtwarzane przez pewne
ruchy , socjologia musi natomiast badać zjawiska psychiczne odtwarzane na skutek
naśladownictwa. Rodzi się socjologia. Tarde wyklucza socjologizm redukując wszystko do tego co
jest psychologiczne. Socjologia jest wtedy psychologią kolektywną. Socjologia jest możliwa
tylko dlatego że psychologia indywidualna ma elementy komunikacji. Jest to punkt zaczepienia
dla socjologii. mam doczynienia ze stanami świadomości i nieświadomości jak też z faktami
społecznymi. Ale skąd wziąć to co społeczne? Tarede mówi że z naśladownictwa które staje się
źródłem tego co my nazywamy wymiarem społecznym. Każda ludzka czynność jest kopią tego co
już było kiedyś. Tarde chciał odnaleźć sekwencje naśladownictwa.
Życie społeczne to kopia tego co było więc pytanie czy może mieć miejsce zmiana? Nie może
mieć miejsca bo to jest ciągłe kopiowanie . ale przecież ta zmiana istnieje to jak to się dzieje że
my obserwujemy rzeczywistość która przeczy temu co on mówi?
Odpowiada że są wynalazki które modyfikują spośób życia. W istocie rzeczy każda istota coś
wynajduje i w niej jest zakęlty nowy wymiar tego co społeczne, projekt rzeczywistości. Tarde
uważa, że wynalazku nie robią tłumy tylko jednostki. Ponadto jest inna racja pewnych innowacji
jak PRZYPADEK. Jeżeli przez wynalazek rozumiemy nową kombinację, połączenie, układ już
istniejących elementów mamy doczynienia z faktem naśladownictwa jako powszechnym faktem
społecznym ale z drugiej strony jest prawo opozycji powszechnej - jest ona w opozycji do prawa
naśladownictwa. W konteście naśladownictwa mamy konflikty, zderzenia przeciwstawnych form i
stąd konieczność adaptacji. W kontekście teorii psychologicznych możemy wspomnieć też o .

INSTYNKTYWIZM McDougalla
Jego największe dzieło „Psychologia społeczna” - przedstawia teorię psychosocjologiczną .
postulował wyjaśnianie ludzkiego zachowania przez całkowite odwołanie się do instynktów - przy
całkowitym pominięciu interakcji społecznej. W psychice człowiek tkwią wrodzone lub
odziedziczone tendencje które są źródłami lub pobudkami wszelkiej myśli i wszelkiego działania
indywidualnego i zbiorowego - stanowią też podstawę z której rozwija się wola i charakter ludzi.
Molekularna teoria zachowania się - miała wyjaśniać zjawiska społeczne. Molekułami były tu
instynkty
INSTYNKT - odziedziczona lub wrodzona dyspozycja psychofizjologiczna która sprawia że
obdarzony nią osobnik spostrzega specjalne przedmioty pewnego określonego rodzaju i zwraca
na nie uwagę , przy spostrzeganiu doznaje wzruszeń i wykonuje wzglądem nich pewne czynności
albo jest do tego wewnętrznie popychany.
Mc Dougal zakładał redukcje faktów społecznych do faktów psychicznych a ich do molekuł.
Ucieczka – strach
Ciekawość – zdziwienie
Wojowniczość – gniew
Odraza - wstręt
Samo utwierdzenie – pewność siebie
Samoponiżanie – poczucie niższości
Rodzicelkość – czułość

PSYCHOANALIZA FREUDA
Zajmował się tym jaką role w kształtowaniu psychiki człowieka odgrywają czynniki zewnętrzne
(społeczne środowisko jednostki). Twierdził, że w życiu psychicznym jednostki nieustannie pojawia
się inny człowiek jako wzór , obiekt, pomocnik czy przeciwnik, ponadto posługując się analogi
między rozwojem jednostki a rozwojem masy próbował wyjaśnić zachowanie sę zbiorowe za
pomocą cech psychiki indywidualnej.
• Teoria osobowości
Procesy duchowe są nieświadome a te świadome stanowią tylko część całego życia
psychicznego. Zniszczył wizerunek człowieka jako istoty myślącej, odmówił świadomości istoty
siła sprawczej w zachowaniu si człowieka. dla niego motorem zachowania są irracjonalne żywioły
zawarte w naturze człowieka. Dla niego wazne było LIBIDO które początkowo traktował jako
poped seksualny – który dominuje w podświadomości. Początkowo dał braz człowieka – maszyny
który jest poruszany przez instynkty które stale szukają ujścia. Jednostka ludzka kieruje się w
swoim postępowaniu jedynie zasadą przyjemności czyli dąży do satysfakcji która wynika z
zaspokojenia odczuwanych potrzeb unikając wszystkiego co mogłoby jej w tym przeszkodzić.
Zaczął stopniowo uwzględniać czynniki zewnętrzne w kształtowaniu się charakteru i zachowania
jednostki. Bo wyjaśnienie całości ludzkich zachowań za pomocą zasady przyjemności jest
niemożliwe. Dla Freuda świat zewnętrzy był z jedne strony zbiorem taczających ednstke
rzedmiotów których na pożąda a z drugiej strony zbiorem przeszkód na jakie napotyka z
zaspokajaniu tych pożądań. Dlateg w tym ujęciu jednostki potrzebują siebie nawzajem żeby
zaspokajać popedy .
W warstwie pierwotne człowiek nie jest związny z nikim. Dopiero otem jest zmuszony do
zawiązania kontaktu z innymi. Stworzenie teorii osobwości wymagało wyróżnienie w ludzkiej
sychice jeszcze innych elementów - ich całokształt to dla Freuda ID. A mianowicie:
 a) EGO – rozjemca miedzy roszczeniami ID a oraz rzeczywistością (wyłaniająca się
osobowość) jest rezultatem ścierania się ID z Super – ego . pełni rolę władzy wykonawczej
. Godzi ID, SUPER – EGO i świata zewnętrznego. Zapewnia swoistego rodzaju równowagę
– choć między ID i super ego toczy się nieustanna walka. Wynikiem tej walki może
być to że:
• Negacja społecznych wymogów przez jednostkę kierującą się ślepymi instynktami i
popędami
• Zniszczenie jednostki przez środowisko
b) SUPER – EGO - reprezentuje wymogi środowiska społecznego z którym jednostka musi
się liczyć.

W jego pojęciu człowiek jest z zasady antyspołeczny - społeczeństwo musi go oswoić , musi mu
pozwolić na zaspokojenie swoich potrzeb biologicznych - popędów. Społeczeństwo musi też
pohamować ludzkie impulsy. Jednostka pozostaje w swej istocie zawsze taka sama a zmienia się
tylko jak społeczeństwo wywiera na nią większy nacisk i na je naturalne popędy.

• Teoria kultury Freuda

Autor „Kultury jako źródła cierpień” chciał wyjaśnić jaką rolę w rozwoju ludzkiej psychiki
odgrywają z jednej strony czynniki biologiczne z drugiej zaś społeczne. U podstaw tego stała
antropologia której:
a) natura ludzka jest zła - i ja warunki sprzyjają agresji przejawia się ona spontaniczne
demaskując człowieka jako istotę nie zdolną do szczędzenia osobników swojego gatunku
b) ludzkie instynkty i popędy są niezmienne i niezniszczalne dlatego nie możemy mówić o
zasadniczej przemianie człowieka ale co najwyżej o zmianie form przejawiania się jego
natury.
Dwa aspekty kultury u Freuda:
• represyjny
• sublimacyjny
Kultura oznacza dla człowieka deprywację ale też samorealizację. Z tego powodu jest źródłem
cierpień. Każde indywiduum jest wrogiem kultury bo ludzie tylko w niewielkim stopniu mogą żyć
samotnie a kultura uniemożliwia im życie razem. Dla niego kultura jest:
Sumą dokonań i instytucji, za pomocą których nasze życie oddaliło się od życia zwierzęcych
przodków. Osiągnięcia ludzości w opanowaniu sił przyrody i organizowaniu życia nie są trwałe i
nieodwracalne. pierwotne i złe popędy nie znikają całkowicie istnieją tylko w stanie
zrepresjonowanym czekając na sposobności do rozwinięcia do działania. Freud przypisywał
ludzkości trwałe osiągnięcia ale poddał w wątpliwość to czy jest sobie w dalszym ciągu stanie
zapewnić szczęście. Za kulturę płaci się wysoką cenę dlatego było łatwiej człowiekowi
pierwotnemu bo nie znał on żadnych ograniczeń popędów. Człowiek cywilizowany za wyrzeczenie
się możliwości szczęścia otrzymał bezpieczeństwo. Przypisując kulturze funkcję represyjną
wykluczał istnienie harmonii społ.
20.05.2006
Psychologizm wychodził z założenia przekonywującego na pierwszy rzut oka że nothing is social
which is not psychical. Jest to założenie bardzo błędne. Psychologizm za podstawe brał to, co
jednostki mają wspólne czyli NATURE. Za punkt wyjscia rozważań brano zdobycze o to czym para
się psychologia.

VILFREDO PARETO – jako przedstawiciel psychologistów

Nie był socjologiem z wykształcenia. Poczatkowo psychologiści nie zwracali uwagi na czynniki
które są ważne dla rzeczywistości społecznej. Pareto mówił że są czynniki:
a) pierwotne (naturalne) klimat i gleba
b) to jak inne społeczeństwa oddziałują na dane społeczeństwo (oddziaływanie zewnętrzne)
c) to jakie są czynniki wewnątrz danego społeczeństwa (oddziaływanie wewnętrzne)

Skupił uwagę na tym wymiarze życia człowieka – który wymyka się życiu racjonalnemu. Cechą
człowiek jest to, że w dużej mierze w jego działaniach oddziałują czynniki pozalogiczne. Naukę
widział w terminach a badacz miał się zająć rzeczywistością którą obejmuje własnymi zmysłami.
Ma badać jak rzeczywistość się ma . postulat „czystej nauki” bez prób wskazywania jak ta
rzeczywistośc powinna wyglądać. Jego socjologia miała charakter skrajnie naturalistycznej –
pozytywistycznej.
Pareto wypracował FORMALNĄ MECHANIKĘ SPOŁECZNĄ (rodzaj matematycznego
odejścia). W swej metodzie zauważył że metoda naukowa powinna zawierać dwie procedury:
 obserwacja
 dedukcja
Nauki społeczne powinny badać wszystko to co dotyczy obserwacji rzeczywistośic i odpowiednio
posługiwać się metodą dedukcji. Badacz nie może nie wiedzieć tego co dzieje się wokół niego –
jako wydarzenie społeczne.
Nauka społeczna bada 2 typy ruchów w rzeczywistości:
 taki który możemy zaobserwować
 ekonomiczny rodzaj badania człowieka - ma zastosowanie jednostronne, wymiar
ekonomiczny jest wyakcentowany.

W socjologii mamy dczynienia z zakresem zachować spoza ekonomii politycznej - tym właśnie
musi się zająć. Zachowania społeczne są nacechowane UCZUCIAMI - jest to najważniejszy
element jakim socjolog powinien się zając.
Wg. Pareto Socjologia to nauka która bada czynności pozalogiczne.
Uczony musi się wyzbyć namiętności , trzeba przyjąc postawę obiektywnego obserwatora aż do
bólu. Mamy zatem postawę nakukowca który twierdzi że życie społeczne jest domeną czynności
pozalogicznych – trzeba je badać w jakiś konkretnych sytuacjach w jakich się one manifestują.
Zakłada że życie polega na wymiarze pozalogicznych działań i nie che tego wykazywać ale chce
pokazać jakie to ma konsekwencje. Jest to rodzaj AUTOMOSTYFIKACJI (zabieg który polega na
tym, że ludzie swoje działania chcą zawsze usprawiedliwiać… ) Głód myślenia. Ludzie wytwarzają
sobie różne źródła złudzeń którymi się posługują. Mamy tu doczynienia z dorabianiem ideologii do
swoich działań – gdy posługujemy się złymi motywami.
Przedmiotem studiów są czynności pozalogiczne rozpatrywane w 2 wymiarach:
 a) rezydua
b) derywacje
Wypływają one i mają swój początek w określonym stanie psychicznym człowieka (uczuciach ,
podświadomości).Ich geneza jest nieracjonalna. Nie wolno mylić czynności logicznych z
pozalogicznymi.
Czynności pozalogiczne – brak odpowiedniości celów i środków. Logiczne mają odpowiedniośc.
Mamy 4 sytuacje odpowiedniości lub nieodpowiedniości:
 brak odpowiedniości celów i środków (nie mają razem nic znaczeń)
 odpowiedniośc ma charakter subiektywny (ktoś uważa że tak jest)
 zachodzi obiektywna zgodnśc celów i środków ale podmiot sobie tego nie uświadamia
 odpowiedniość celów i środków i świadomość podmiotu co do tego stanu rzeczy

Socjolog zajmuje się pozalogicznymi działaniami które nie wypływają z racjonalnego działania
człowieka.
I. DZIAŁ CZYNNOŚCI POZALOGICZNYCH - REZYDUA
W człowieku są pokłady racjonalności , pewne reszty, osady psychiczne. Coś na styl instynktu
McDogalla. Residu to podział działań człowieka na racjonalne i irracjonalne. Po odsunięciu tych
elementów najbardziej zmiennych zostałyby tylko te stałe czyli RESIDUA.
Pareto dał klasyfikację residuów i nazwał je odpowiednio:
I rodzaj residua KOMBINACJI
II rodzaj residua UTRWALENIA GRUPY
III rodzaj residua UZEWNĘTRZNIENIA UCZUĆ
IV rodzaj residua TOWARZYSKOŚCI pozalogiczne najbardziej trwałe
V rodzaj residua INDYWIDUALIZMU
VI rodzaj residua SEXU

II. DZIAŁ DERYWACJE

Są to dziąłania pozalogiczne najbardziej zmienne. Wymiar pozalogiczny czynności człowieka.
Ludzi cechuje wytwarzeni ideologii uzasadniających to co robią. Zadaniem socjologa powinno być
zbadanie osobliwości (derywacji) jak oddziałują na życie człowieka. Derywacje obejmują
rozumowanie:
a) logiczne
b) pseudologiczne
c) oraz służace tym celom manifestacje uczuć
Apologia życia – dorabianie ideologii do czynności. derywacje mają funkcje maskujące
rzeczywistych motywów działań.

Klasyfikacja derywacji:
I. tak jest i koniec (przyjmuje się że tak jest)
II. powoływanie się na autorytet (ktoś tak powiedział)
III. odwoływanie się do uczuć i zgodności z nimi
IV. to co wynika z niejasności języka
Stosunek residuów do derywacji
Rasidua są bazą dla derywacji i określają je. Jednak wiele razy Pareto mówi że kiedy mamy
doczynienia z akceptacją derywacji to ona przydaje siły residule.

Pojęcie systemu
Rozważanie jak funkcjonuje rzeczywistość w formie systewmu społecznego. Pareto nadał pojęciu
systemu charakteru ogólnego i uczynił je narzędziem sołeczeństwa traktowanego jako systemu.
Funkcjonuje on według Pareto w formie FALOWEJ . każdy socjolog powinien ustalic w jakim
momencie zmiany zaczynają się lub wprowadzając coś nowego. Nie chodzi o to żeby zajmować
się czasem historycznym bo socjologa interesuje odkrywanie prawidłowości , powtarzających się
wzorów. Pareto mówi że mamy doczynienia z rozwojem o charakterze falowym. Motorem systemu
są sprzeczności jakie w nim istnieją. System jest heterogeniczny i dlatego są tu konflikty i
napięcia z tego wynikające.
Wymiar heterogeniczny :
a) ludzie z natury są sobie nierówni
b) ludzie są skonfliktowani i nie funkcjomnują na zasadzie zgodności bo mają sprzeczne
interesy
To właśnie jest źródło zmiany. W ramch tego systemu wytwarza się rodzaj stratyfikacji - mamy
doczynienia z elitami i masami.
ELITA – taka klasa ludzi którzy w swojej działalności mają najwyższy wskaźnik osiągnięc.
Wyróżniają się techniczną sprawnością w kierowaniu z innymi. Żadna elita nie ma
zagwarantowanego miejsca.
a) krążenie elit (mamy równowagę w systemie ale ona i się zachwieje bo elita ustępuje
miejsca innej elicie i znów będzie równowaga ale tylko do pewnego momentu)
b) cmentarzysko elit (żadna elita nie ma zagwarantowanego miejsca w systemie)

Pojecie SOCJOLOGIZMU
1) teoria socjologiczna związana z zespołem zasad metody socjologicznej (zawiera
pouczenia jak badać i wyjaśniać zjawiska społeczne)
2) doktryna filozoficzna która wypowiadała się o sprawach których nie zaliczało się do
socjologii
Terminu socjologizm używa się najczęściej dla określenia teorii socjologicznej Durkheima i jego
szkoły (francuska szkoła socjologiczna). Socjologizm miał za zadanie uwydatnić ważność
przedmiotu jakim była socjologia a także uwolnić ją od skrajnie pozytywistycznego naturalizmu.

CECHY SOCJOLOGIZMU

• socjologistyczny naturalizm
socjologizm to odgałęzienie socjolgii pozytywistycznej. Przedstawiciele socjologizmu starali się
odrzucić pozytywistyczną metafizykę ale zdawali sobie sprawę że krokiem ku socjologii jest
uznanie założeń pozytywistycznych dotyczacych natury rzeczywistości społecznej jak też jej
metod badania. Ustalenie tego że prawa społeczne niczym nie różnią się od praw przyrody a
metoda ich odkrywania jest taka sama jak w innych naukach. Socjologiści nie chcieli odrzucić
naturalizmu w ogóle a jedynie znaleźć w nim miejsce dla naturalizmu socjologicznego (fakty
społeczne to fakty swoistego rodzaju). Socjologiści chcieli wyzbyć się tłumaczenia faktów
społecznych przez podciąganie ich pod inne kategorie zjawisk (psychologicznych czy
biologicznych).

• Swoistośc rzeczywistości społecznej

Zjawiska społeczne tworzą odrębną klasę zjawisk przyrodniczych . fakty społeczne różnią się od
psychologicznych nie tylko ilościowo . mają one inne podłoże, zachodzą w innym środowisku i
zależą od innych warunków. Socjologiści chcięli podzielić rzeczywistość na:
kategorie faktów których nie można do siebie sprowadzać - każdy bada się na swój sposób.
Socjologizm stworzył redukcjonizm - wszelkie zjawiska świata ludzkiego wyjaśniać socjolgicznie.

• Autonomia i samowystarczalność socjologii

Z przekonania że fakty społeczne są siu generis wyszedł pogląd że socjologia powinna być nauką
samoistną i samowystarczalną. Przede wszystkim od tych nauk które ograniczają się od
jednostek. Socjologizm był radykalnym antypsychologizmem i antybiologizmem.
Krytykował też durkheim ekonomię polityczną.

• Socjologia jako podstawowa nauka społeczna

Socjologimz cechowało to że przypisywał socjologii te dyscypliny które zajmują się takimi czy
innymi aspektami rzeczywistości społecznej ( socjologiczny imperializm). Socjologia poznaje
rzeczywistośc społeczną jako taką więc nie ograniczano jej przedmiotu. Upowszechniano
świadomość że nauki które badają różne fakty społeczne są ze sobą ściśle powiązane. Fakty te
wg. Durkheima są ze sobą powiązane bo nie można ich badać w izolacji ale też mają zasadniczo
ten sam charakter. Są przejawami tej samej rzeczywistości społecznej.
• Przezwyciężenie ewolucjonizmu

LUDWIK GUMPLOWICZ
• Monizm a swoistość zjawisk społecznych

Twierdził że zadaniem socjologii jest wykrywanie przyrodniczych praw życia społecznego.

Problemem była odmiennośc zjawisk społecznych od innyhc zjawisk przyrody. Zadaniem socjolgii
ma być zatem poznanie praw czysto społecznych - które wynikają z zastosowania praw ogólnych
do szczególnej natury zjawisk społecznych.
Według Gumplowicza proces społeczny jest procesem naturalnym SUI GENERIS toteż jego prawa
nie mogą być dedukowane z praw odkrytych przez badaczy innych dziedzin – taką skłonnośc
zarzucał Spencerowi, Comtowi i Queteletowi. Wiedza o jednostkach ludzich jest dla socjologii
bezużyteczna. Krytykuje organicyzm . Opowiadając się za monizmem bronił idei WIELOŚCI
światów zjawisk twierdząc że socjologia odkrywa nowy swiat zjawisk. W tym świecie musmy
stwierdzić istnienie panujących praw. Socjologia ma badać grupy społeczne a nie jednostki.
Gumplowicz zakwestionował pojęcie SPOŁECZEŃSTWA - bo socjolgia nie jest nauką o
społeczeństwie tylko o grupach.
 • Socjologia jako nauka o grupach społecznych

Postawił hipotezę o wieloplemienności - ludzkość nie wywodzi się z jednego pnia i dlateog nie
stanowi jednej całości lecz konglomerat heterogenicznych grup które mają odrebną genezę i
charakter. Grupy jego – które traktował jako „naturalne żywioły społeczne” – podziały i
antagonizmy między nimi są naturalne i istnieją tak długą jak istniają społeczeństwa ludzkie.
Koncepcją wieloplemienności chciał przezwyciężyć fikcję jednostki i fikcje społeczeństwa jako
organizmu. Społeczeństwa historyczne są niejednorodne i wewnętrznie rozbite a powstawały jako
rezultat łączenia się wrogich grup z których każda usiłowała podporządkować sobie pozostałe.
Przedmiotem socjologii miały być grupy w procesie wzajemnego oddziaływania. PROCES
SPOŁECZNY ma miejsce wg Gumlowicza tam – gdzie dwie lub więcej grup wchodzi ze sobą w
styczność - główną siła tego procesu jest grupowy EGOIZM.

• Koncepcja rasy

Rasę Gumplowicz rozumiał jako:

a) luźne okreslenie każdej wielkiej grupy ludzkiej która pod jakimś istotnym względem różni
się od innych grup
b) zbiór ludzi połączonych więzami krwi
Ludzkośc jest podzialona na antagonistyczne grupy (rasy) ale żadna z nich nie jest i nie może być
rasą fizyczną. Rasa jest produktem procesu historycznego który jest procesem naturalnym.
Punktem wyjścia rasy są elementy duchowe (język, kultura, religia, obyczaje). Łączy je JEDNOŚC
KRWI. Kultura jest zasadniczym czynnikiem formowania się ras.
Podstawowym procesem jest AMALGAMACJA (łączenie się ras - wytwarzające więzy historyczne).
Syngenizm – rozwój nowej solidarności grupowej.

• Socjologia konfliktu i walka „ras’

Gumplowicz zakładał że nie da się usunąc antagonizmu z ras. Solidarności zawsze towarzyszy
wrogość do innych grup. Altruizmowi jednostek – egoizm w stosunkach z członkami grup obcych.
Interesy różnych grup są nie do pogodzenia dlatego nie odwieczny stan pokoju ale stan wiecznej
wojny była stanem normalnym. Dzieje ludzkości to ciągła walka narodów z narodami, plemion z
plemionami. Wojna ta jest prawem natury - zmianie mogą ulec co najwyżej jej formy. Grupa
społeczna zawsze dąży do podporządkowana sobie innej grupy lub jej zniewolenia. Uważał że nie
da się zmienić tego stanu rzeczy i dlatego poddał w wątpliwość de POSTĘU. Dopuszczał
możliwośc słabnięcia antagonizmu w ramach poszczególnych państw w miarę amalgamacji
ludności.
Z walki między grupami (rasami) wyprowadził Gumlowicz wszystkie instytucje
społeczne :
W szczególności PAŃSTWO jako integralną częśc socjologii. państwo powstało gdy
eksterminacją wrogów zastąpiła eksploatacja. Zamiast zabijać jeńców zrobiono z nich
niewolników. Państwo jak też prawo wg. Gumplowicza nie powstaje ze świadomego dążenia do
pomyśloności gólnej czy sprawidliwości - jest narzędziem panowania silniejszyhc nad słabszymi.
Z przemocy rodzi się POSŁUSZEŃSTWO I KULTURA. Kultura przekształca różnorodne częsci
składowe ludu w jednolity naród. Jednak nigdy nie osiągnie pełnej homogenizacji bo wciąż trwają
pierwotne podziały rasowe w postaci kast, różnic klasowych i stanowych.
EMILLE DURKHEIM
• Durkheim a dziedzictwo myśli społecznej

Krytykował liberalizm za to że sprowadza człowieka do homo oeconomicus a społeczeństwo do

narzędzia za pomocą którego ludzie zapewniają sobie niezależnośc i pomyślnośc materialną. To
tyczyło się socjalizmu – który został skrytykowany za to że czyni z państwa instrument życia
ekonomicznego. Opowiadał się za ideałami Deklaracji Praw Człowiekai Obywatela - w której
widział fundament odnowionej moralności. Wszystkim zastanym doktrynom chciał przeciwstawić
bezpośredni kontakt z rzeczami – w tym sensie mówił o konieczności zaczynania od samego
początku..... chciał w ten sposób zastąpić analizę ideologiczną – naukową..

• Fakty społeczne jako „rzeczy”

Chodziło w tym o to, że badacz podchodząc do badań powinien w porę wyzbyć się pewnych
wyobrażeń przyjętych z potocznego myślenia - panujących ideologii i systemów filozoficznych.
Socjolog wkraczając w świat społeczny - wkracza w świat nieznany a prawa faktów są mu obce i
nieodgadnione, musi się przygotować na to że może nastąpi odkrycie które go zaskorzy i może
sprawić kłopot......
Była to UTOPIA EPISTEMIOLOGICZNA – uczony jest w obrębie faktów o których nic nie
wie i musi się wyzbyć praenotiones, musi poznać normy moralne zaobserwowane w różnych
zbiorowościach i kary jakie pociąga za sobą ich gwałcenie. Nie może w żadnym wypadku swych
badań podporządkować domniemanej wiedzy o przedmiocie – wiedza przednaukowa nie
zasługuje na zaufanie.. postuluje że nauka powinna wychodzić nie od pojęć ukształtowanych bez
jej udziału ale od wrażeń. Z danych zmysłowych czerpać powinna elementy wstępnych definicji.
Durkheim postuluje, żeby procedura tworzenia definicji i wyodrębniania przedmiotu badań
zaczęła się od zaobserwowania najbardziej zewnętrznych i najłatwiej obserwowalnych,
sprawdzalnych cech zjawisk. Przez to nie ujawniają istoty rzeczy ale wyznaczają pole badań.
Rzecz to jest coś zewnętrznego wobec poznającego podmiotu - więc nie może być
poznana introspekcyjnie. Rzecz jest przeciwstawiana idei jako to co poznaje się z zewnątrz temu
co poznaje się od wewnątrz. Rzeczą jest wszystko o czym nie możemy sobie wytworzyć pojęcia
poprzez analize myślową, co jest zrozumiałe na drodze obserwacji i eksperymentów, na drodze
stopniowego przechodzenia od cech najbardziej zewnętrznych, bezpośrednio dostępnych do cech
mniej widocznych i głębszych.
Fakty społeczne należy badać z zewnątrz bo są one zewnętrzne wobec jednostki ludzkiej.
Fakty społeczne: sposób robienia utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę
zewnętrznego przymusu, taki który jest w danym społeczeństwie powszechny, ma własną
egzystencję

• Filozofia człowieka rozdwojonego

Człowiek odznacza się dwoistością (homo duplex). Jest to istota rozdarta między dusza a ciałem ,
zysłami a rozumem, instynktem a świadomością. Dwa aspekty życia biegunowego człowieka:
 a) wrażenia zmysłowe, instynkty, dyspozycje związane z czystko fizycznymi
potrzebami organizmu
b) myślenie pojęciowe, normy moralne, religia itd.
Są to aspekty odpowiednio :
- osobowe i bezosobowe
- altruistyczne i egoistyczne
- jednostkowe i społeczne
Istnieje między nimi trwały ANTAGONIZM. Jak to możliwe ze w człowieku istnieją dyspozycje tak
różne????? Skoro jest z natury zwierzęciem to jak to jest że jednak jest się w stanie zdobyć na coś
na co inne zwierze się nigdy nie zdobędzie???? Rozwiązaniem dla niego jest RELIGIA!!!
Durkheim uważał że człowiek wchodzac w życie religijne staje się innym człowiekiem zyskując
też nową naturę. To dzieki niej poznaje coś co przekracza granice poznania zmysłowego. Ponad
sferą profanum konstytuuje się sfera sacrum w której obliczu jednostka odczuwa szacunek, lęk,
które każą się jej powściągać i opanować zaspokajanie niektórych potrzeb organizmu . dzieki
religii jest możliwe przejście od zwierzecia do człowieka. Religia wytwarza nakazy i zakazy dzięki
którym jednostka jest zmuszona do przeobrażenia się w człowieka.
W społeczeństwach ludzkich pewne sposoby działania narzucone lub proponowane jednostce z
zewnątrz dołączają się do jej zewnętrznej natury.....uważał że to właśnie nie religia a
społeczeństwo wpływając na jednostkę z zewnątrz czyni z niej istotę rozmumną i moralna.

• Społeczeństwo jako rzeczywistośc SUI GENERIS

Cztery argumenty za pojmowaniem społeczeństwa jako rzeczywistości swoistego

rodzaju:

 Posługiwał się analogiami zaczerpniętymi ze nauk przyrodniczych jeżeli zjawisk życia nie
da się wyjaśnić przez powołanie się na właściwości komórek, z jakich składa się organizm
nie można przypuszczać że wiedza o jednostkach tłumaczy tajemnice życia zbiorowego
 Korzystał z ustaleń psychologii tłumów twierdząc za LeBonem że jednostki zgromadzone
razem zachowują się zupełnie inaczej niż zachowują się osobno. Ponieważ ludzie na stałe
nie żyją w odosobnieniu takie zbiorowe zachowania wytwarzają się zawsze i wytwarzają
się z czasem jako społeczne ideały . nie podzielał jednak poglądu że zgromadzenie
jednostek wyzwala tylko to co potencjalnie i tak było już w nich obecne. Interesował się
rezultatami wpływu społecznego które ulegają utrwaleniu.
 Durkheim mówił że rzeczywistośc społeczna jest dla jednostki rzeczywistścią zastaną,
człowiek nie tworzy języka którym mówi ale uczy się go od grupy. Wszystko przyswaja
sobie w procesie wychowywania go przez zbiorowość. – dostosowywuje się do norm
obowiązujących w jego społeczeństwie czy grupie społecznej. Jeżeli tego nie zrobi to
napotyka na reakcje ze strony środowiska która przybiera różne formy – od sankcji
prawnych po przygane. Tym zewnętrznym przymusem fakty społeczne róznią się od
indywidulanych.
 Durkheim podkresla że świadomość jednostki jest prawie zawsze świadomością fałszywą.
Choć działalność ludzka jest działalnością świadomą to owa świadomość nie stanowi
 odzwierciedlenia rzeczywistości. Nie są nam znane najprostsze pobudki naszych czynów.
Zatem istnieje rozbieżnośc miedzy zamierzeniami jednostki a skutkami ich działalności -
które okresla nie tylko ich wola : społeczeństwo rozwija się według własnych praw w
których obliczu jednostka okazuje się bezsilna.

SPOŁECZEŃSTWA NIE MOŻNA UJMOWAC JAKO „SUMY „ JEDNOSTEK

• Teza realizmu socjologicznego

Pisze ze całośc społeczna jest niczym bez cześći które się na nią składają. Społeczeństwo
przerasta nas ale też znajduje się wewnątrz nasbo istnieje w nas i poprzez nas. Z jednej strony
jednostka od społeczeństwa otrzymuje to co w niej najlepsze , wszystko co stanowi o jej
indywidualnym obliczu - KULTURĘ UMYSŁOWĄ I MORALNĄ. Ale jednocześnie społeczeństwo
istnieje i żyje w jednostkach i poprzez nie. Gdyby idea społeczeństwa umarła w umysłach ludzi
to społeczeństwo również by umarło.
Kulturę traktował Durkheim jako regulator postępowania należącej do niej jednostek. Kiedy
autor mówi o zewnętrzności społeczeństwa wobec jednostki dowodzi że nie da się wyjaśnić
zjawisk społecznych w kategoriach jednostkowych (ma na mysli jednostkę jako abstrakcyjną
jednostkę biologiczno – psychologiczną wziętą w odosobnieniu). Przeciwstawienie jednostki i
społeczeństwa oznacza przeciwstawienie natury i kultury.

• Solidarność społeczna i jej przemiany

Autor dostrzega historyczną j kulturową zmiennośc relacji miedzy jednostką a społeczeństwem .

był twórcą teorii więzi społecznej (solidarności). U jej podstaw było twierdzenie że tym co istnieje
naprawdę są poszczególne formy solidarności: rodzinna, zawodowa, narodowa, wczorajsza....
Każda z nich ma swój własny charakter – dlatego nie ma mowy o uogólnieniach.
Durkheim odrzuca tendencję traktowania różnych społeczeństw jako heterogenicznych ,
nieporównywalnych indywidualności. Tym co łączy ludzkośc z mnogością społeczeństw jest
RODZAJ SPOŁECZNY. Durkheim zastanawia się jak badać solidarność społeczną???
Pisze że należy znaleźć obektywny (obserwowalny z zewnątrz ) wskaźnik który by
pozwalał na jej mierzenie. Dla durkheima było to prawo. Mówi że istnieje 2 rodzaje przepisów
prawnych których waga nie jest jednakowa w różnych społeczeństwach:
a) prawo karne przewidujące kary dla każdego kto je naruszy
b) prawo „kooperacyjne” (restytucyjne) – które oprócz tego ze przewiduje ukaranie
winnego to zobowiązuje go do naprawienia szkody.

Pierwszy rodzaj prawa jest pogwałceniem powszechnie przyjętych norm a drugie dotyczy jedynie
takich które są zwrócone przeciwko poszczególnym jednostkom lub jakimś grupom. To odpowiada
dwu rodzajom solidarności społecznej bo w toku dziejów maleje rola prawa represyjnego a
wzrasta rola prawa restytucyjnego.
SOLIDARNOŚĆ MECHANICZNA - społeczeństwa segmentowe
 społeczeństwo o przewadze prawa karnego (pod kontrolą zbiorowości znajduje się całe czy
też prawie całe życie jednostki,
  istnieje względnie jednolity system norm obowiązujących wszystkich członków
zbiorowości,
 jednostka nie ma tu osobowości i stanowi replikę wzoru ogólnospołecznego,
 zakres świadomości indywidualnej jest tożsamy z zakresem świadomości zbiorowej )
 jest małe zróżnicowanie a przeważa podobieństwo jednostek (struktura społeczna jest
systemem jednorodnych i podobnych do siebie segmentów)
 społeczeństwa segmentowe ( wspólnota dóbr, dominacja religii, tradycjonalizm, brak
podziału pracy)

SOLIDARNOŚĆ ORGANICZNA
 w społeczeństwie o przewadze prawa kooperacyjnego
 zróżnicowanie członków społeczeństwa w następstwie podziału pracy
 ludzi wiąże ze sobą to że są różni i przez to potrzebują siębie nawzajem
 dzięki specjalizacji kształtuje się świadomość jednostkowa a zanika powoli społeczna
 takie społeczeństwo to system różnych organów , każdy ma swoją specjalną rolę i składa
się ze zróżnicowanych części
 to jest np. nowoczesne społeczeństwo przemysłowe które kontrastuje z tradycyjnym
 wierzenia i praktyki religijne zatracają swój obowiązkowy charakter, rośnie rola
racjonalnego myślenia, jednolita moralność ustępuje miejsca moralności grupowej itd..
 Durkheim mówił że we wszystkich społeczeństwach (oprócz najprostszych) istnieją oba
rodzaje solidarności

• Problem podłoża zjawisk społecznych - morfologia i fizjologia społeczna

Najważniejsza zasada metody socjologicznej to szukanie przyczyn zjawisk społecznych wyłącznie

w innych zjawiskach społecznych. Zgadzał się z Marksem że życie społeczne należy wyjaśniać nie
przez wyobrażenia na jego temat jakie mają jego uczestnicy ale przez głębsze przyczyny jakie
umykają ich świadomości. Szukać tych przyczyn należy w sposobie zgrupowania połączonych w
społeczeństwo jednstek. Zadaniem dla socjologii była znalezienie ŚWIADOMOŚCI
ZBIOROWEJ.........
Badaniem tego podłoża oraz jego związków z zachowaniem i wyobrażeniami zbiorowymi ma się
zająć
MORFOLOGIA SPOŁECZNA. – badała materialne formy społeczeństwa, biorąc pod uwagę
wielkość terytorium, podłoże społeczeństwa, sposób jego otoczenia przez inne społeczeństwa,
kształt granic, ogólna masa ludności która należy rozpatrywać ze względu na gęstość i
liczebność.
MORFOLOGIA – jej zadaniem jest tworzenie i klasyfikacja typow społecznych .

• Instytucjonalizacja zachowania się ludzkiego i niebezpieczeństwo jej braku

Instytucje to zespół ustalonych działań oraz idei które jednostki zastają gotowe i narzucające się
im mniej lub bardziej. Instytucją wzorcową (prototypem) była RELIGIA. Analizując kult religijny
stwierdza:
 1. przez OBRZĘDY RELIGIJNE dokonuje się inicjacja jednostki do życia zbiorowego.
System zakazów (kult negatywny) uczy ją powściągliwości i wyrzeczeń przygotowywując ją
do kultu pozytywnego który zaczyna uprawniać po osiągnięciu pewnego wieku. Jednostka
uczy się ascetyzmu.
2. OBRZĘDY RELIGIJNE służą zespoleniu zbiorowości i za pomocą których dokonuje
swej okresowej reafirmacji. Życie codzienne oddala jednostki od siebie. okresowe obrzędy
potrzebną są po to by jednostki znów mogły odczuwać jedność moralną i wzmacniać
związki przez jej intensywne przeżycie.
3. funkcją OBRZĘDÓW RELIGIJNYCH jest kultywowanie tradycji grupowych które w
jakieś mierze stanowią o odrębności grupowej zbiorowości.
4. OBRZĘDY RELIGIJNE pełnią też funkcję euforyczną - służa podtrzymywaniu jednostek w
chwilach załamań i kryzysów.
ANOMIA - Jednostka pozbawiona moralnego wsparcia w grupie zatracazdolnośc normalnego
życia a społe zeństwo niezdolne do sprawowania nad jednostką kontroli i opieki staje u progu
rozkładu
Wyrazem tego może być na przykład rosnąca samobójstw. Samobójstwo mienia się w stosunku
odwrotnym do stopnia integracji grup społecznych do których należy jednostka. Kiedy
społeczeństwo jest mocno zintegrowane trzyma swoje jednostki pod kontrolą i nie pozwala im
rozporzadzać sobą według własnych widzi mi się.
Samobójstwa Durkheim dzielił na:
a) altruistyczne
b) egoistyczne
c) anomiczne
d) fatalistyczne

SAMOBÓJSTWA ANOMICZNE – powstają jak działalności jednostek zaczyna brakować regulacji

i jest to dla nich źródłem cierpienia. Dzieje się tak w warunkach przyśpieszonych przemian
gospodarczych w nowoczesnych społeczeństwach. Uwidacznia się tu brak społecznej regulacji
zachowań jednostek.

• Organicyzm i funkcjonalizm w socjologii Durkheima

Durkheim uważał że zjawiska społeczne można badać tylko metodami naturalistycznymi. Przejął
od Spencera organicyzm (rzeczywistość społeczna jest w swojej naturze ponadjednostkowa).
Mówił Dutrkheim o organizmie społecznymi, morfologii, anatomii, ciele, duszy,. Chcąc pokazać
odrębność społeczeństwa od „sumy jednostek” przypisywał im czynności które kojarzą się z
indywidualnymi organizmami (organizm społeczny myśli, czuje, działa, odbiera wrażenia).
Wiązało się to z 2 założeni:
a) zakładał ścisły związek miedzy wszystkimi elementami systemu społecznego jeżeli
znajduje się on w stanie „normalnym”
 b) istnienie swoistych potrzeb „organizmu społecznego” które są zupełnie czymś innym niż
potrzeby jego poszczególnych części i bezwzględnie muszą być zaspokajane jeżeli
społeczeństwo ma trwać.
Analiza funkcjonalna – Durkheim był w tej analizie prekursorem - chcąc wyjaśnić zjawisko
społeczne oddzielnie należy szukać przyczyny która je wytworzyła i funkcji jaką to zjawisko
wypełnia.
Trzeba ustalić czy jest odpowiedniość pomiędzy rozważanym faktem a ogólnymi potrzebami
organizmu społecznego. Określenie funkcji zjawiska społecznego jest konieczne dla pełnego
wyjasnienia zjawiska, musi być użyteczne aby móc się utrzymać.