STRESZCZENIA REFERATW

IWONA BORYS Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie

Tumacz: sprzymierzeniec czy wrg? Recepcja tumacza w komunikacji midzykulturowej

omunikacja midzykulturowa ma na celu z jednej strony przekazanie odbiorcy wasnego obrazu wiata: wartoci, przekona, postaw, norm, zasad itp., z drugiej strony za recepcj analogicznych aspektw kultury innych uczestnikw. Aspekty te, tworzone przez pokolenia, ksztatuj wiadomo czonkw tej samej kultury, a jednoczenie wpywaj (czsto negatywnie) na odbir i rozumienie kultury odbiorcy. Gwn przeszkod s rnice jzykowe, ktre implikuj zastosowanie specyficznego elementu ukadu komunikacyjnego, jakim jest tumacz. Niniejsze rozwaania s prb okrelenia postrzegania tumacza przez uczestnikw komunikacji midzykulturowej poprzez pryzmat podejmowanych przez niego decyzji oraz czynnikw pozajzykowych i pozatranslacyjnych. Ukad translatoryczny Gruczy okrela miejsce tumacza w komunikacji dwujzycznej, nie precyzuje jednak zakresu jego czynnoci, proporcji pomidzy ekwiwalencj funkcjonaln a ekwiwalencj dynamiczn ani wzajemnych interakcji pomidzy tumaczem a nadawc, odbiorc i tumaczonym tekstem i kontekstem. Peni on rol translatora, z ktr najczciej bywa utosamiany, ale jest rwnie autorem tekstu przekadu, interpretatorem tekstu oryginau oraz instruktorem, uczcym odbiorc finalnego porusza si w wiecie kultury nadawcy prymarnego. Decyzj o tym, ktry z wymienionych aspektw bdzie kluczowy w procesie przekadu
11

i jakie rodki naley zastosowa w celu osignicia optymalnego efektu, podejmuje sam tumacz. Decyzja ta nie jest podejmowana jednorazowo i ostatecznie, a skada si z praktycznie nieograniczonej iloci decyzji jednostkowych, dziki czemu tumacz dostosowuje przebieg procesu tumaczenia do aktualnych potrzeb nadawcy, odbiorcy i sytuacji. Niezalenie od intencji tumacza i translacyjnych efektw przekadu zarwno nadawca, jak rwnie odbiorca tworz wasny obraz tumacza i jego wpywu na proces i efekt przekadu. Na obraz ten skada si, oprcz samej translacji, take zachowanie tumacza, stopie recepcji aspektw jzykowych i pozajzykowych oryginau przez odbiorc finalnego oraz stopie przekonania nadawcy i odbiorcy o prawidowym odbiorze komunikatu wyjciowego.

ARTUR BRACKI Uniwersytet Gdaski

Midzykulturowo u Sowian jako typ przestrzeni polilingwalnej

rzedmiotem badania jest jzyk wypowiedzi petentw instytucji publicznych w Kijowie (Ukraina). Artyku porusza problem badawczy, oscylujcy wok specyfiki rodowiska jzykowego aglomeracji kijowskiej z uwzgldnieniem tamtejszego typu wielojzycznej komunikacji werbalnej. Ze wzgldu na obiektywne trudnoci przy dokonywaniu bada terenowych proponowany temat nie posiada w zasadzie bibliografii, natomiast istnieje pokana bibliografia tematw pokrewnych, np. oglna stratyfikacja spoecznoci aglomeracji kijowskiej pod wzgldem preferencji jzykowych (Masenko, Zalizniak 2001) czy szczegowy opis typu komunikacji werbalnej w kijowskich rodkach transportu (Stavycka 2008). W Polsce problem wielojzycznoci w spoeczestwie ukraiskim podnoszony jest sporadycznie (por. Andruchowycz 2002; Bracki 2007, 2008, 2009; esiw 1995; Masenko 2008, 2009; Poliszczuk 2003) przy do bogatej literaturze odwoujcej si do kwestii bilingwizmu (por. Cieszyska 2005; Czykwin, Misiejuk
12

1998; Grucza 1981, 1989; Kaczmarski 1988; Lipiska 2003; Michalewska 1991; Skudrzykowa, Urban 2000; Smolicz 1990; Woniakowki 1982). Zaoenia teoretyczne to twierdzenie, e w obszarze aglomeracji kijowskiej fakt koegzystencji ludnoci wieloetnicznej i wielojzycznej spowodowa wytworzenie si niepowtarzalnej sowiaskiej przestrzeni polilingwalnej, w ktrej mona zaobserwowa rne postawy jzykowe i rne typy mowy. Hipoteza badawcza zamyka si w pytaniu, czy moliwa jest uniwersalizacja takiej przestrzeni werbalnej i wytworzenie jednego sublektu kijowskiego, wchodzcego w interakcj z jzykami-substratami, czy te og wypowiedzi zapisanych podczas bada wskazuje na funkcjonowanie jedynie wsplnych elementw fonetyczno-leksykalnych w jzykach tworzcych kijowsk przestrze polilingwaln. Obiekt badawczy to mowa petentw kijowskich instytucji publicznych, metody i procedury badawcze to zapisy rozmw (notatki i rejestracja na nonikach pamici). Rezultaty bada to wykazanie istnienia w przestrzeni aglomeracji kijowskiej zbioru idiolektw opartych na rnej podstawie jzykowej, ktrych nosiciele s w stanie porozumiewa si bez przechodzenia na jzyk wsprozmwcy. Wnioski. Na tle wspczesnej wiedzy o komunikacji midzykulturowej w obrbie pokrewnych kultur i jzykw naley mwi o nowym typie interakcji midzy kodami-substratami zarwno na poziomie kultury, jak i jzyka.

ELBIETA CHRZANOWSKA-KLUCZEWSKA Uniwersytet Jagielloski

Dekontekstualizacja i rekontekstualizacja w dyskursie naukowym i artystycznym

rzedmiotem dyskusji bd dwa pojcia wywodzce si z filozofii jzyka i pragmatyki: 1) dwuznaczny termin dekontekstualizacja, rozumiany zarwno jako cakowity brak kontekstu (U. Eco), jak rwnie przesunicie do innego, niezwykego kontekstu (W. Szkowski udziwnienie), oraz 2) rekontekstualizacja umieszczenie obiektu bada w cakowicie nowym kontek13

cie/paradygmacie. O ile w literaturze naukowej, szczeglnie anglojzycznej, powstaa ogromna ilo prac powiconych kontekstowi, terminy, ktre chc analizowa nie doczekay si znaczcych osobnych opracowa, poza kluczowym artykuem R. Rortyego Badanie jako rekontekstualizacja (1991/1999). Zaoeniem teoretycznym jest porwnanie sposobu, w jaki powysze zjawiska zachodz w dyskursie naukowym (T. Kuhn, R. Rorty, J. Derrida) oraz w dyskursie artystycznym, szczeglnie literackim. Na temat tego ostatniego wypowiadali si m. in. W. Szkowski, L. Wittgenstein, U. Eco oraz caa grupa badaczy wiatw tekstu i dyskursu (N. E. Enkvist, L. Doleel, P. Ricoeur, P. Stockwell, jak rwnie autorka). Ciekawa jest tu progresja kontekstualna na osi wiaty moliwe-wiaty tekstu-wiaty dyskursu. Hipoteza to zbieno midzy de- i rekontekstualizacj w obu dyskursach oraz kognitywna warto udziwnienia, napicia i figuracji (szeroko pojtej metaforycznoci) w obu typach dyskursu (J. Derrida, P. Ricoeur, S. Haack). Procedury badawcze to rozwaania czysto teoretyczne z pogranicza filozofii jzyka i pragmatyki, zarwno literackiej jak i midzykulturowej, bowiem de- i rekontekstualizacja to procesy oglnosemiotyczne i dobrzy kandydaci na uniwersalia kulturowe. Wnioski wskazuj na dynamiczno procesw de- i rekontekstualizacji w obu typach dyskursu, warto epistemiczn defamiliaryzacji i konfliktu kontekstw oraz potrzeb rewolucyjnej nowoci. Podkrelaj te dialogiczno zmaga na linii autor interpretator w dyskursie naukowym i artystycznym oraz na uniwersalny, midzykulturowy charakter de- i rekontekstualizacji.

14

ANNA DBROWSKA Uniwersytet Wrocawski

Co kryje si w sowie obcy? Z zagadnie nauczania jzyka polskiego jako obcego

eferat omawia problemy zwizane z interkulturowymi aspektami nauczania jzyka polskiego jako obcego. 1. Dialog kultur jest immanentn cech procesu nauczania jzyka. Dlatego te ju w starych tekstach do nauczania jzyka polskiego cudzoziemcw zawartych zostao wiele informacji o obyczajowoci i yciu codziennym Polakw - dawne ksiki do nauczania s pene przykadw tego typu. Rozumieniu Polakw sprzyjaa te wczesna sytuacja wielonarodowociowej Rzeczpospolitej, do przekazu kulturowego dochodzio rwnie poza granicami Polski. Mieszkajcy niedaleko siebie (czy w tych samych miastach oraz wsiach) przedstawiciele rnych narodowoci kontaktowali si ze sob, dlatego wzajemne zachowania jzykowe i pozajzykowe byy codziennoci. Problem obcoci ludzi posugujcych si odmiennymi jzykami i reprezentujcymi odmienne kultury. Obcy czyli jaki? 2. Przekazywanie informacji kulturowych i innych treci pozajzykowych nie zawsze wiadomie towarzyszyo nauczaniu jzyka. Od czasw owiecenia i przez cay XIX wiek teksty podrcznikowe pozbawione byy w czci kolorytu lokalnego poza toponimami, a take imionami czy nazwiskami, cho i w tym wypadku nierzadko stosowano enigmatyczne pan(i) N. Moliwe, e wpyw na to miaa metoda nauczania oraz polityka wczesnych wydawnictw. Analiza tekstw dla cudzoziemcw pod ktem ich przekazu kulturowego musi uwzgldnia przynajmniej trzy perspektywy, ktre mog si od siebie rni: autora, odbiorcy i badacza. 3. Wspczesne problemy wielo- i midzykulturowoci w nauczaniu JPJO: a) aspekt propagandowy polityka jzykowa pastwa romocja jzyka polskiego na arenie midzynarodowej, przygotowywanie programw nauczania, rozwj systemu certyfikacjnego. Presti i pozycja jzyka polskiego wpyw czynnikw politycznych i ekonomicznych; b) praktyczne potrzeby cudzoziemcw. Motywacje zwizane z uczeniem si jzyka polskiego. Na podstawie dowiadcze i ba15

da mona stwierdzi, e motywacje pogrupowa da si pogrupowa nastpujco: 1) podejcie czysto utylitarne (nauka, wymiana handlowa, lepsze moliwoci na rynku pracy); 2) motywacja emocjonalna mio, rodzina, ch zmiany otoczenia; 3) fascynacja kultur polsk lub wybitnymi postaciami; c) czy problem zachowania tosamoci i rwnoczesne uleganie globalizacji rodzi rne problemy wice si na przykad z koniecznoci przedstawiania wasnych zwyczajw jzykowych przy akceptacji zwyczajw panujcych w innych jzykach i kulturach. Czy nastpuje zmiana postaw wobec osb posugujcych siennymi jzykami; d) w nauczaniu przedstawicieli odlegych kultur (np. Chiczykw) pojawiaj si wyzwania dla lektorw, ktrzy nie tylko ucz, ale staj si te wychowawcami i mediatorami w sprawach obyczajowych (np. problem rnorodnych tabu); e) praktyczne aspekty integracji i akulturacji cudzoziemcw. Powstaje pytanie, czy integracja i akulturacja zachodzi jedynie na poziomie programw i deklaracji, czy te nauczyciel JPJO rzeczywicie moe przyczyni si do tego, by pojcia te nie byy tylko hasami.

ARKADIUSZ DUDZIAK Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie

Stereotypy i wartoci narodowe w midzykulturowym dyskursie reklamowym. Studium przypadku: sowiaskie kampanie marki Actimel firmy Danone
rzedmiot badawczy stanowi stereotypy oraz wartoci narodowe upowszechniane w komercyjnej reklamie audiowizualnej. Problem badawczy dotyczy zagadnienia kreacji tyche stereotypw oraz funkcjonowania zidentyfikowanych wartoci narodowych w kampaniach promocyjno-reklamowych jednej z marek korporacji Danone. Analizowane zagadnienie nie zostao dotychczas opracowane w literaturze przedmiotu.

16

W literaturze powiconej stereotypom wyraono przekonanie, e pojawiaj si one wycznie w wymiarze komunikacji werbalnej, tzn. tre stereotypw aktywizuj sowa-hasa. Tymczasem we wspczesnym dyskursie medialnym stereotypy funkcjonuj rwnie w komunikowaniu pozawerbalnym, czego przykady zauway mona w wizualnych czy wizualno-audialnych przekazach reklamowych w formie treci schematw wyobraeniowych: irracjonalnych przejaww mylenia nieanalitycznego, wyolbrzymionych sdw, uoglniajcych kategoryzacji przekona dotyczcych wyobrae na temat pewnych grup spoecznych czy jednostek (typw ludzkich). W rodowisku internetowym dokonuje si midzykulturowa transmisja wartoci i wzorw. Na podstawie analizy reklam funkcjonujcych w ramach dziaa marketingowych tej samej marki w rnorodnych kampaniach narodowych mona zdiagnozowa m.in. nastpujce szczegowe zagadnienia badawcze: tendencje dominujce w kreowaniu wizji wiata na potrzeby narodowych kampanii promocyjno-reklamowych; sytuacje antropologiczne i stereotypy odzwierciedlone w spotach reklamowych; wzorce kulturowe upowszechniane w reklamach; obecno lub brak podobiestwa w zakresie komunikowania reklamowego w wybranych krajach; istnienie lub brak wsplnoty wartoci kultury danych krajw. Obiekt badawczy stanowi wybrane losowo reklamy audiowizualne firmy Danone upowszechniane w ramach narodowych kampanii marki Actimel i konstytuujce przekazy w komunikacji midzykulturowej uytkownikw serwisu internetowego You Tube. Zastosowana metoda to jakociowa analiza dyskursu medialnego, ktrego nonikiem s audiowizualne przekazy reklamowe. Procedura badawcza polega na dokonaniu analizy: upowszechnianych w reklamach wyobrae stereotypowych oraz inwencji retorycznych zastosowanych na potrzeby kreowania wizji wiata i oddziaywania perswazyjnego na grupy docelowe. W sowiaskich kampaniach reklamowych Actimela wykreowano komunikaty perswazyjne, ktrych celem byo wpywanie na postawy (uzyskanie wzgldnie trwaych ocen konsumenckich produktu) poprzez wykorzystanie komponentu poznawczego, tj. wpywu silnych argumentw. Perswazja polskich kampanii rekla17

mowych tej marki zostaa oparta gwnie na aktywizowaniu strategii centralnej (argumentacji w celu przekonywania, uzasadniania). Oddziaywaniu reklamowemu drog centraln towarzyszyo aktywizowanie strategii peryferycznej w kampaniach Actimela usiowano ksztatowa postawy take przez odwoywanie si do emocji. Prbowano kojarzy produkt z uczuciami: mioci rodzinn, ciepem, ogln yczliwoci spoeczn. Komponent poznawczy w perswazji sowiaskich reklam Actimela ujawnia si w odwoaniu do wartoci. W strategiach perswazyjnych reklam sowiaskich posuono si zaoeniem identyfikacji grup docelowych z prezentowanymi w spotach sytuacjami antropologicznymi, jak rwnie z modelami kulturowymi obecnymi w kreowanych wizjach wiata. W narodowych kampaniach Actimela w Polsce, Czechach i na Sowacji cznie z prezentowanym produktem promowano dodatkowo wartoci rodziny oparte na poczuciu wsplnoty oraz odpowiedzialnoci za bliskich, co stanowio istotny walor reklam jako elementw tworzcych kultur medialn i ksztatujcych wiadomo aksjologiczn wspczesnych odbiorcw. Wnioski. Interpretacja uzyskanych rezultatw na tle wspczesnej wiedzy o komunikacji midzykulturowej: Wizje wiata prezentowane w sowackich, czeskich i polskich reklamach audiowizualnych marki Actimel firmy Danone wykazuj podobiestwo aksjologiczne. Na podstawie analizy jakociowej tych mona stwierdzi istnienie wsplnoty kulturowej krajw sowiaskich w wymiarze podobiestwa wartoci preferowanych, a odzwierciedlanych w reklamowych obrazach wiata, jak rwnie kreowanych w stereotypach bohaterw reklam. Na podstawie analizy wspomnianych kampanii narodowych mona zdiagnozowa zjawisko globalizacyjnej homogenizacji w zakresie konwencji medialnych reklamy. Wystpuje powtarzalno motyww inwencji retorycznej w aspekcie stereotypw postrzegania rzeczywistoci, kreacji bohaterw oraz sytuacji antropologicznych. Wrd kampanii narodowych Actimela w wymienionych krajach dominujcymi tendencjami okazay si: potrzeba udoskonalania wiata, racjonalno instrumentalna, aktywizm kulturowy (kadcy nacisk na dziaanie praktyczne), przekonanie o znaczcej roli wizi midzyludzkich.

18

JOANNA DUSKA Instytut Jzyka Polskiego PAN

Nazwy konstelacji w Fenomenach Jana Kochanowskiego polsko-greckie pogranicze kulturowe

rzedmiotem bada s nazwy konstelacji w sownictwie polskim XVI w., prba ich systematyzacji. Dotychczas marginalnie zajmowali si tym zagadnieniem W. Weintraub i S. Rospond, a czciowo M. Karpluk i M. Borecki. Podstaw bada jest tekst Fenomenw Jana Kochanowskiego, ktry porwnuj ze Sownikiem polszczyzny XVI w. oraz z XVI-wiecznymi sownikami acisko-polskim i sownikiem Knapskiego. Zajmuj si synonimizacj tych nazw. Kochanowski, opisujc konstelacje bdce wytworem greckiej mitologii, uywa do ich opisania gwnie polskiej terminologii, a take greckich poyczek odmieniajcych si wedug polskich paradygmatw.

JAROSAW KARZARNOWICZ Uniwersytet Gdaski

Funkcjonowanie cerkiewizmw i polonizmw w starobiaoruskiej Kronice Bechowca

rzedmiotem bada jest tu funkcjonowanie elementw cerkiewnych i polskich w jzyku starobiaoruskim na podstawie XVI-wiecznej Kroniki Bychowca. Zabytek ten nie jest dobrze znany polskiemu rodowisku slawistycznemu. Jzyk jego (bez analizy leksyki) przedstawia bliej Lilia Citko dopiero w 2007 roku w pracy Kronika Bychowca na tle historii i geografii jzyka biaoruskiego. Problem leksyki tekstw ruskich z terenu Wielkiego Ksistwa Litewskiego rwnie nie naley do najlepiej opracowanych. Tekst Kroniki obfituje w elementy zapoyczone z polskiego, przy czym nie s to tylko poyczki leksykalne, ale te zapoyczenia gotowych utartych wyrae i zwrotw czy form gramatycznych. Caoci dopeniaj istniejce rwnolegle w tekcie elementy jzyka
19

cerkiewnosowiaskiego, do ktrych nie zalicza si tylko poyczek leksykalnych, ale przede wszystkim formy gramatyczne funkcjonujce w tekcie na rwni z polskimi, co czyni jzyk tego zabytku swoistym konglomeratem polsko-cerkiewnosowiaskim. Polonizmy i cerkiewizmy funkcjonuj w omawianym tekcie nie tylko jako elementy kultury wizanej z danymi jzykami, co na terenach WKL, gdzie powstaa Kronika, byoby oczywistoci (wspistnienie kocioa rzymskokatolickiego i prawosawnego i, co za tym idzie, odpowiednich kultur, ale gwnie jako ywe elementy jzyka pisarza zabytku, wykorzystywane przez niego jako rodki synonimiczne. Cerkiewizmy sprawiaj, e tekst nie wydaje si polski, a polonizmy jednoczenie odbieraj powag i podnioso cerkiew izmw w tekcie.

ALEKSANDER KIKLEWICZ Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie

Aparat pojciowy lingwistyki midzykulturowej: prba systematyzacji

literaturze (socjo-)lingwistycznej (m. in. w pracach takich badaczy jak R. D. Lewis, P. Rosinski, W. F. Eadie, P. E. Nelson, M. Payne, C. Grunter, H. Hunfeld, H. J. Heringer, A. Berdievskij, C. Fldes, P. Donec, R. C. Chajrulina, O. Leontovi, S. G. Ter-Minasova i in.) s rozpatrywane rozmaite aspekty funkcjonowania jzyka w komunikacji midzykulturowej, tzn. w interakcjach komunikacyjnych przedstawicieli odmiennych kultur lub subkultur: etnicznych, rodowiskowych, genderowych, wiekowych, zawodowych, regionalnych, klasowych, konfesyjnych i in. Szczeglnie zwraca si uwag na bariery powstajce na skutek zrnicowania formalnych aspektw kulturowo nacechowanych systemw kodowania informacji zarwno werbalnych, jak i tzw. niewerbalnych. Ponadto badane s waciwoci interakcji midzykulturowych, w szczeglnoci typy sytuacji komunikacyjnych, bariery porozumiewania si i konflikty, jak rwnie midzykulturowe aspekty spoecznego oddziaywania mediw. Do zakresu pro20

blemowego, ktrym jest akulturacja, nale m. in. takie, dotyczce funkcjonowania jzyka zagadnienia jak stereotypy i uprzedzenia kulturowe, jzykowy obraz wiata, kultywacja tradycji kulturowych w jzyku mediw i in. W prezentowanym referacie wymienione powyej i inne aspekty lingwistyczne komunikacji midzykulturowej zostan usystematyzowane przy uwzgldnieniu struktury komunikacji spoecznej. Uniwersalny tzn. odnoszcy si zarwno do komunikacji masowej, jak i interpersonalnej, zarwno instytucjonalnej, jak i prywatnej model komunikacji spoecznej zawiera kilka elementw: 1) sfera komunikacji (edukacyjna, polityczna, religijna, naukowa, potoczna itd.); 2) interakcja (rodzaj czynnoci komunikacyjnej); 3) konwencja (kultywowany(-e) przez podmioty system(-y) wartoci, przynaleno podmiotw do wsplnot kulturowych); 4) komunikat.
SFERA KOMUNIKACJI

KONWENCJA Podmiot A Komunikat INTERAKCJA Podmiot B

Na powyszym modelu komunikacji s ufundowane cztery kierunki bada w zakresie komunikacji midzykulturowej: 1) prakseologiczny badanie procesw komunikacji midzykulturowej w rnych sferach dziaalnoci czowieka, szczeglnie w komunikacji masowej, w polityce, w zarzdzaniu ruchami spoecznymi itd.; 2) kulturologiczny badanie komunikacji midzykulturowej w aspekcie konfrontacji systemw wartoci (etnicznych, regionalnych, politycznych, zawodowych itd.); 3) socjologiczny badanie kulturowo nacechowanych relacji spoecznych; 4) semiotyczny, w szczeglnoci lingwistyczny badanie funkcjonowania jzyka i/lub innych systemw znakowych w komunikacji midzykulturo21

wej. Ten ostatni aspekt bezporednio dotyczy przedmiotu jzykoznawstwa, a zainteresowania lingwistw w tym zakresie dotycz czterech podstawowych aspektw: 1) formy i struktury komunikatw jzykowych jako moliwych czynnikw barier powstajcych w komunikacji midzykulturowej moe to dotyczy na przykad tempa mwienia, intonacji, siy gosu itd., jak rwnie stosowania pomocniczych kodw niewerbalnych, por. odlego midzy mwicymi w rnych kulturach wiata i in.; 2) semantyki znakw, w tym odmiennych w rnych kulturach konotacji semantycznych, uwarunkowanych zarwno treci, jak i form znakw; 3) pragmatyki wypowiedzi i tekstw, tzn. specyficznych dla rnych kultur zachowa jzykowych, jak rwnie warunkw uywania znakw deiktycznych; 4) syntaktyki, tzn. dystrybucji, czyli czliwoci, znakw, na przykad moliwoci czenia informacji i rozrywki w dziennikarstwie klasycznym i popularnym. Powysze aspekty lingwistycznych bada nad komunikacj midzykulturow zostan zilustrowane na materiale jzyka polskiego i innych jzykw europejskich.

EWA KOMOROWSKA Uniwersytet Szczeciski

Pragmatyka dyrektywnych aktw mowy w jzyku polskim, rosyjskim i niemieckim

rzedmiotem referatu stan si dyrektywne akty mowy w analize konfrontatywnej polsko-rosyjsko-niemieckiej. Przedstawione rozwaania s wynikiem realizacji midzynarodowego projektu badawczego na temat aktw mowy. Rezultatem wydawniczym projektu jest ksika: Dyrektywne akty mowy w jzyku polskim. I tom, s. 268, [w:] E. Komorowska, U. Kantorczyk, T. Wiesieowska, I. ysakowa, Dyrektywne akty mowy w jzyku polskim, rosyjskim i niemieckim, Szczecin-Rostock 2008. Referat dotyczy bdzie funkcjonowania jzykowego takich aktw dyrektywnych jak: proba, propozycja, rada, polecenie, danie rozkaz itd. w trzech wyrnionych jzykach. Poruszone zo22

stan dwa zasadnicze zagadnienia: propozycja klasyfikacji dyrektywnych aktw mowy w ujciu semantyczno-pragmatycznym oraz wybrane problemy jzykowo-kulturowe z zakresu dyrektywnoci w aspekcie konfrontacji jzykowej polsko-rosyjsko-niemieckiej. Celem referatu jest pokazanie, w jakim stopniu mona mwi o podobiestwie w komunikowaniu si jzykowym w aktach dyrektywnych Polakw, Niemcw i Rosjan, a w jakim za zakresie jzykowym i kulturowym zaznacza si ich odmienno, i jak w zwizku z tym jzyki radz sobie na poziomie leksyki, morfologii i semantyki.

ELENA KORIAKOWCEWA Akademia Podlaska w Siedlcach

Sowiaskie nomina abstracta z internacjonalnymi formantami w wietle globalizacji

internacjonalizacji jako charakterystycznym dla przeomu XX i XXI w. zjawisku wystpujcym we wszystkich jzykach sowiaskich napisano pokan liczb prac. Bogaty zestaw opracowa niniejszego zagadnienia nie oznacza bynajmniej, i temat zosta wyczerpany. Internacjonalizacja jzykowa musi by zbadana w aspekcie porwnawczo-historycznym, takich prac jest jednak nie wiele. Wspczesna globalizacja moe by ujta jako wykorzystywanie w kontaktach midzynarodowych jzyka angielskiego w roli rodka porozumienia oglnowiatowego. Niewtpliwym rezultatem procesw globalizacji, a waciwie amerykanizacji, jest obserwowany we wszystkich jzykach sowiaskich wzrost zapoycze o anglo-amerykaskim rodowodzie, take powikszanie strefy internacjonalizmw ( w tym morfemw internacjonalnych) w poszczeglnych jzykach. Zdaniem autorki, na skutek euroglobalizacji (XVIII-poowa XX wieku) oraz ameroglobalizacji (druga poowa XX w. pocztek XXI w.) we wspczesnych jzykach sowiaskich ju si uksztatoway si dwa podsystemy sowotwrcze rodzimy oraz internacjonalny.
23

Obiektem badania jest kategoria nomina abstracta w jzykach polskim, czeskim i rosyjskim, ktre zostay zbadane w aspekcie sowotwrstwa historyczno-porwnawczego i kognitywnego. Autorka skupia uwag na nomina abstracta reprezentujcych najbardziej aktywne typy formantw zapoyczonych oraz swhybryd, starajc si widzie problem w aspekcie szeroko rozumianej internacjonalizacji jzykw sowiaskich Rezultaty badawcze, omwienie uzyskanych rezultatw. Zostay zinterpretowany przyczyny i mechanizm przemian w stosunkach motywacyjnych i technikach sowotwrczych, jakie zaszy w obrbie kategorii nomina abtracta w jzyku polskim, czeskim i rosyjskim pod wpywem poyczek ( XVIII pocztek XXI wieku). Autorka podja zagadnienie statusu pochodnych zapoycze i sow-hybryd z formantami internacjonalnymi w systemach sowotwrczych jzykw sowiaskich w aspekcie sowotwrstwa diachronicznego. Nawet na podstawie obserwacji kategorii nomina absracta pod ktem globalizacji mona sdzi, e skutkiem tego procesu s wyrane zmiany regu sowotwrczych w jzykach polskim, czeskim i rosyjskim, co wiadczy o ogromnym wpywie przemian rzeczywistoci na zmiany jzykowe, na dynamik internacjonalizacji leksyki we wspczesnych jzykach sowiaskich.

KRZYSZTOF KOSECKI Uniwersytet dzki

Jzyki migowe z perspektywy semantyki midzykulturowej

eferat niniejszy omawia relacje pomidzy pojciami uniwersalnymi wyraanymi w polskim i amerykaskim jzyku migowym za pomoc znakw, ktrych formy maj metaforyczny lub metonimiczny charakter. Ju ponad dziesi lat temu, amerykascy jzykoznawcy David McNeill (1992) i Stephen Taub (1997) wykazali, e metafora wystpuje take w systemach komunikacji innych ni jzyk naturalny. Liczne gesty oraz znaki migowe wyraaj domeny rdlowe rnych metafor pojciowych.
24

Celem analizy, ktra opiera si na zaoeniach kognitywnej teorii metafory i metonimii pojciowej (Lakoff 1993, Radden, Kvecses 1999), jest wykazanie, e pojcia takie jak np. czas wyraane s we wspomnianych jzykach migowych za pomoc znakw majcych rzne parametry artykulacyjne, co wskazuje na rnice w ich konceptualizacji. Wystpuje tu wic podobiestwo do jzykw naturalnych, w ktrych te same pojcia mog by wyraane za pomoc rnych metafor i metonimii, co take wskazuje na rnice w sposobach konceptualizacji wiata otaczajcego uytkownikw jzyka. Wspomniane rnice mog prowadzi do trudnoci w komunikowaniu si osb posugujcych si rnymi jzykami migowymi. Celowym wydaje si wic prowadzenie bada nad rol metafory i metonimii w tych jzykach, a take nad moliwoci zniwelowania wystpujcych rnic, co mogoby uatwi komunikacj midzykulturow na poziomie migowym.

LECH KRAJEWSKI Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie

Intertekstualno i interkulturowo w graffiti

elem referatu jest prba analizy graffiti dialogicznego (Bachtin 1983; Kristeva 1984; Lalewicz 1975; Wok 2000) jako zjawiska nie tylko tekstowego, ale i kulturowego, wci ywej formy komunikacji publicznej (Gowiski 1986; Duszak 1998; Mitosek 1998; Nycz 1990; Baylon, Mignot 2008; Krajewski 2005: 237-250; 2009). Graffiti traktuj te jako szczeglny rodzaj kondensowanego komunikatu najczciej przynoszcego teksty synkretyczne (hipertekstualno) (Genette 1992). Rwnoczenie zwrc uwag na prawa dyskursu i maksymy konwersacyjne (Zgka 1988; Ricoeur 1989; Gadamer 2000; Fish 2002). Poka obecno dialogu w tej postaci komunikacji interpersonalnej (Stpie 1993; Sawicka 1994: 163-175; Michow 1995: 109-120; Chmielewska 1995: 121-134; Chylak 1997: 168-183; Mokanek 1999; Skubalanka 1976; 2001)
25

i midzykulturowej (Zaporowski 2006; Kuper 2005; Rzeszutko 2000: 1-11; Termiska 1997: 9-16; Pajdziska 2006: 250-270). Graffiti przypominaj dialog, w ktrym widoczna jest ingerencja odbiorcy, przejawiajca si w modyfikacjach pierwotnej postaci, przez co wywizuje si swoista rozmowa napisw. Inny wariant graffiti dialogicznego tworz hasa, ktre dialogizuj z pratekstem (cytacje, parodie i trawestacje istniejcych ju tekstw) (Bodecki 2000) wreszcie hasa wchodzce w stae relacje z czasem i miejscem ich powstania (to bardzo obszerna kategoria, gdy istniejce w ssiedztwie napisy inspiruj aktywno grafficiarzy). Interesowa mnie bdzie przede wszystkim stereotyp wypowiedzi grafficiarzy, korzystanie z gotowych formu komunikatu, jego strategia oraz rola, jak w jego ostatecznym ksztacie odgrywa interferencja subkulturowa i zakotwiczenie komunikatw czysto jzykowych z obrazem (obraz inspiruje i utrwala komunikat werbalny w graffiti) (Barthes 1970; 2000; Awdiejew, Habrajska 2004; 2006; Habrajska 2006; Oskiera 2006; Rutkowski 2007). Mam przy tym rwnoczenie wiadomo, e komunikacja poprzez obraz opiera si na sabym kodzie kontrastujcym z jzykiem (silnym kodem) (Eco 1990; Wierzbicka1994: 7-40).Tekst w graffiti yje dziki osadzeniu w kontekcie i konsytuacji, do ktrej odsya i z ktrej wyrasta, czy pozostaje aluzyjny do aktualnych zdarze (Grski 1984; Przybyszewski 2009), std wany w interpretacji graffiti jest te kontekst: przestrze kulturowa, folklorystyczne powizania (Bachtin 1982) i moda subkulturowa. Intertekstualno jest kategori dotyczc jednoczenie treci i struktury wypowiedzi i stanowi przy tym rwnoczenie rodzaj gry. Graffiti bdc zdarzeniem tekstowym czsto wykracza poza wasn form, za stosunek tekstu do intertekstu jest gr znaczeniow, ktra od odbiorcy wymaga kadorazowo odnalezienia jej regu. Istnieje spora grupa odwoa intertekstualnych niezamierzonych, ktre powstay w sposb celowy lub intuicyjnie i bezwarunkowo. Zapoyczone w nich elementy stanowi skadnik struktury semantycznej tekstu, ktre w nowym tekcie mog spenia inne, czsto odmienne zadania ni w tekcie macierzystym (dekontekstualizacja i rekonstekstualizacja). Graffiti utrwala rwnie indywidualne dowiadczenie twrcw komunikatu (nosi on na sobie stygmat kulturowy rodowiska, w jakim graficiarze wzrastali, jakie mieli okazj pozna i z ktrymi zwizali swoj filozofi ycia) (Piotrkowski 1980).
26

ELBIETA MACZAK-WOHLFELD Uniwersytet Jagielloski

Czy jzyk polski podlega globalizacji?

ontakty jzykowe zarwno podstawy teoretyczne, jak i rozmaite aspekty kontaktw dotyczcych rnych jzykw zostay dobrze opracowane w literaturze (gwnie europejskiej i amerykaskiej). Hipoteza zostaa zawarta w tytule referatu. Badanie wpywu jzyka angielskiego na polski ze zwrceniem uwagi na jego przyczyny, zasig oraz stosunek do tego zjawiska przez rodzimych uytkownikw jzyka polskiego. Czciowo odpowiedzi na te pytania daje ankieta przeprowadzona wrd studentw filologii polskiej i angielskiej, literatura przedmiotu, a take wczeniejsze ustalenia autorki. Na podstawie badania, ktre wprawdzie nie zostao zakrojone na szerok skal, mona doj do wniosku, e modzi Polacy, a w kocu ta grupa bdzie ksztatowa polszczyzn, nie widz wielkiego zagroenia w uywaniu anglicyzmw w jzyku polskim, a wrcz przeciwnie uwaaj oni, i zapoyczenia angielskie wpywaj na wzbogacanie jzyka, jego funkcjonalno, uatwiaj komunikacj midzynarodow i midzykulturow. Wydaje si, e polszczyzna, podobnie jak inne jzyki europejskie, za spraw angielskiego podlega globalizacji, a wic procesowi zmniejszania barier jzykowych i kulturowych. Jak wykazuj badania, jakkolwiek nasycenie anglicyzmami w polskim jest podobne do innych jzykw europejskich, co oznacza, e w standardowej odmianie poszczeglnych jzykw odnotowuje si okoo 2000 poyczek angielskich, jednak ich frekwencja jest stosunkowo wysoka. Rwnie naley pamita o tym, i w jzykach specjalistycznych, np. fizykw, informatykw czy inynierw wystpuj setki anglicyzmw.

27

AGNIESZKA MIELCZAREK, BOGDAN WALCZAK Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Grzeczno jzykowa jako skadnik kompetencji kulturowej w teorii i praktyce nauczania jzyka polskiego jako obcego
eferat sytuuje si w obszarze teorii i praktyki nauczania jzyka polskiego jako obcego. Autorzy podejmuj zagadnienie nauczania grzecznoci jzykowej jako bardzo wanego skadnika kompetencji kulturowej uytkownika kadego jzyka naturalnego. Jest to problem badawczy ywo dyskutowany na gruncie glottodydaktyki, jednak, naszym zdaniem, jeszcze daleki od satysfakcjonujcego opracowania. W szczeglnoci odczuwa si niedosyt szczegowych danych empirycznych. Tote w naszym referacie, po zwizej prezentacji oglnych zagadnie teoretycznych grzecznoci jzykowej, a take zagadnie polskiej grzecznoci jzykowej na tle porwnawczym, przedstawimy wyniki bada ankietowych, przeprowadzonych w trzech grupach reprezentujcych rne poziomy opanowania jzyka studentw koreaskich uczcych si jzyka polskiego w Studium Jzyka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemcw UAM: grupie rozpoczynajcych nauk, grupie po 1. semestrze i grupie po 1 roku pobytu w Polsce. Ankieta zostaa sporzdzona na podstawie analizy zawartoci popularnych podrcznikw Hurra. Po polsku cz. 1 i 2 (M. Maolepsza, A. Szymkiewicz, Hurra. Po polsku 1, Krakw 2005; A. Burkat, A. Jasiska, Hurra. Po polsku 2, Krakw 2005). Analiza i interpretacja wynikw ankiety dostarczy danych przydatnych w dydaktyce jzyka polskiego jako obcego, a zwaszcza w wypracowaniu strategii ksztacenia polskiej kompetencji kulturowej.

28

WLADYSAW MIODUNKA Uniwersytet Jagielloski

Dwujzyczno, walencja kulturowa i tosamo (e)migracji polskiej w wiecie

oczynajc od pracy W. Doroszewskiego Jzyk polski w Stanach Zjednoczonych A.P. (1938), jzykoznawstwo polonistyczne koncentrowao si raczej na opisie stanu zachowania jzyka polskiego w krajach osiedlenia Polonii, niewiele uwagi powicajc procesowi stawania si dwujzycznym poszczeglnych przedstawicieli Polonii, a take caych jej generacji i grup spoecznych. Polska tradycja badan dwujzycznoci liczy okoo 20 lat. Tworz j prace o rnym ciarze gatunkowym, cho znajduj si tu prace wybitne jak Podwjne ycie czowieka dwujzycznego Anny Wierzbickiej z 1990 r., ktra stwierdza m.in.: Jzyki rni si midzy sob nie tylko jako systemy jzykowe, ale rwnie jako wiaty kulturowe, jako noniki etnicznej tosamoci (1990: 71). Celem referatu jest ukazanie dwujzycznoci przedstawicieli Polonii francuskiej (K. Wrblewska-Pawlak: Jzyk tosamo emigracja. O strategiach adaptacyjnych Polakw zamieszkaych we Francji w latach osiemdziesitych XX wieku; 2004), brazylijskiej (W. Miodunka: Bilingwizm polsko- portugalski w Brazylii. W stron lingwistyki humanistycznej; 2003) i australijskiej (R. Dbski: Dwujzyczno angielsko-polska w Australii. Jzyki mniejszociowe w erze globalizacji i informatyzacji; w druku). Zjawisko dwujzycznoci zostanie tez powizane z pojciem walencji kulturowej, czyli przyswojonej i uznanej za wasna czci kultury narodowej (w tym jej kanonu) i z pojciem identyfikacji narodowej, skadajcych si na cakowita tosamo jednostkowa (A. Koskowska: Kultury narodowe u korzeni; 1996, 2005). Problem narodu u schyku XX wieku pisaa Antonina Koskowska w 1996 roku polega na tym, jak wyzwoli jednostki i zbiorowoci spoeczne od groby tyranii narodowej, a zarazem zachowa dla nich walory tkwice w narodowym poczuciu wsplnoty i zakorzenienia w kulturze. Ta kultura nie musi zamyka si w sobie i ogranicza nikomu szerszych, nawet globalnych perspektyw. Restrykcyjnie i represyjnie dziaa ona tylko wwczas, gdy jest wykorzystywana instrumentalnie do legitymizacji pastwa, stanu, klasy jako ideologia polityczna (Koskowska 2005).
29

ALICJA NAGRKO Uniwersytet Humboldtw w Berlinie

Semantyka a kultura masowa procesy sekularyzacji w leksyce (polskiej, czeskiej, sowackiej i niemieckiej)

ekularyzacja jest uwaana za jeden z przejaww modernizacji. Czy przemiany spoeczno-polityczne po r. 1989, zwrot ku Zachodowi, przyspieszaj jej przejawy w jzyku, przynajmniej na poziomie duskursw publicznych? Chrzecijastwo przyszo do Polski z Zachodu; czy globalny zasig mediw masowych czyni proces sekularyzacji nieuchronnym i w kraju tak katolickim jak Polska (90% katolikw)? W jzyku czeskim i niemieckim zjawisko laicyzacji musi by bardziej widoczne w jzyku, tak jak i ateizacja w spoeczestwie (odpowiednio: 69% ateistw w Czechach, 70% w byej NRD). Porednie miejsce powinno przypa jzykowi sowackiemu (69% katolikw). Przy tym wane jest rozrnianie midzy wiatopogldem (wiadomym, poddawanym autorefleksji) a (przejmowanym bezrefleksyjnie) jzykowym obrazem wiata.

TATJANA NAVICKA Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Elementy identyfikacji aksjologicznej w podrcznikach do nauki jzyka otewskiego

otwa jest krajem wielonarodowym, zamieszkaym przez otyszy oraz przedstawicieli wielu innych narodowoci, ktrzy zarwno w wypracowaniach naukowych jak i w publicystyce najczciej s okrelane jako ludno rosyjskojzyczna. Od chwili odzyskania niepodlegoci przez Republik otewsk jzyk otewski sta si jedynym jzykiem pastwowym i urzdowym tego kraju, jzykiem, ktry obowizuje w pastwowym szkolnictwie wyszym oraz coraz w wikszym zakresie w szkolnictwie rednim. Jest to te jzyk, ktry sta si przedmiotem naucza30

nym na uczelniach wyszych za granic, bowiem jak dowiadujemy si z bada przeprowadzonych przez zesp otewskich naukowcw (Arvils alme, Veneta gure, Lsma Vaivode, Ingna Helviga), obecnie jzyka otewskiego mona nauczy si w 22 szkoach wyszych w 9 krajach europejskich na Litwie, w Estonii, w Finlandii, Szwecji, w Niemczech, w Polsce, w Czechach, na Wgrzech oraz w Austrii, jak rwnie w Rosji oraz w Stanach Zjednoczonych. Zakadamy, e w podrcznikach do nauki jzyka otewskiego skierowanych do rnych grup odbiorcw mona doszuka si elementw odnoszcych si do rnych systemw wartoci, co zasuguje na bardziej wnikliw analiz. Proponujemy wic zastanowi si nad aspektami interkulturowymi w podrcznikach do nauki jzyka otewskiego oraz nad tym, jaki wpyw mog mie elementy aksjologiczne w nich zawarte na proces oraz sukces nauczania poszczeglnych grup. Obiektem proponowanych bada bd zatem podrczniki do nauki jzyka otewskiego jako obcego oraz jako drugiego. Wyniki analizy zostan zinterpretowane na tle wspczesnej wiedzy o komunikacji midzykulturowej. W tradycji naukowej aspekt aksjologiczny podrcznikw do nauki jzyka otewskiego nie jest przedstawiony w stopniu wystarczajcym. Badania dotyczce oceny merytorycznej podrcznikw do nauki jzyka otewskiego prowadz najczciej osoby zaangaowane w proces nauczania tego jzyka, m.in. Nicole Nau, Arvils alme, Vineta Ernstsone, Anna Vulne, Daiga Joma, Ina Druviete, Vineta Poria.

Wodzimierz Pianka, Uniwersytet Warszawski

Zmiany w systemach adresatywno-honoryfikatywnych w krajach sowiaskich w cigu XX wieku

referacie przedstawione s gwnie wypowiedzenia performatywne (J. L. Austin). Z punktu widzenia struktury gramatycznej zdania gwnym obiektem zaintere31

sowania jest wyraanie semantycznej kategorii osoby. Temat ma ju do bogat literatur w poszczeglnych jzykach sowiaskich (w Polsce m.in. R. Huszcza, M. Marcjanik, E. Tomiczek), brak jest natomiast ujcia konfrontatywnego slawistycznego. Niepodlegy byt pastwowy i ad spoeczny, obok tradycji i jzyka, jest jednym z warunkw ksztatowania si systemw adresatywno-honoryfikatywnych. Rwnie wany jest krg cywilizacyjny, w ktrym znalazy si w cigu ostatniego tysiclecia poszczeglne narody. W poowie XIX wieku, gdy wikszo Sowian zamieszkiwaa trzy pastwa (Rosj, Austro-Wgry i Turcj), ustalone zostay dziedziczne nazwiska i z tym zwizane przepisy prawa cywilnego, co miao take wpyw na systemy adresatywne. Po I wojnie wiatowej powstay nowe pastwa, w tym dwie federacje, co poza usuniciem dwch jzykw urzdowych (niemieckiego i tureckiego) nie przynioso wikszych zmian w omawianym temacie. Jedynie w imperium radzieckim zasza rewolucja w zakresie oficjalnego systemu adresatywno-honoryfikatywnego. Obiektem badawczym s systemy adresatywno-honoryfikatywne wszystkich jzykw sowiaskich, przede wszystkim w ich formie mwionej. Badane s take nieoficjalne teksty pisane (m.in. reklamy), szczeglnie za teksty internetowe. Historycznie uksztatowao si w krajach sowiaskich pi typw adresatywno-honoryfikatywnych, jednak aden z nich nie wystpuje w czystej postaci: 1. patriarchalny powszechna forma adresatywna ty (w wokatiwie nazwy stopni pokrewiestwa wielopokoleniowej rodziny patriarchalnej: imiona hipokorystyczne lub historycznie hipokorystyczne) + 2. sg czasownika, brak uycia hipokorystykw apelatywnych w odniesieniu do adresata (take autora wypowiedzi) i jego krewnych; 2. arystokratyczny powszechna forma adresatywna wy + 2. pl czasownika (w Polsce: Pan(i) + 3. sg czasownika, take w odniesieniu do czonkw rodziny) z uyciem tytuw obywatelskich i zawodowych; 3. dyktatorski nakazowy system adresatywny: oficjalne tytuowanie przez obywatel/towarzysz przy braku uycia formy Pan(i); 4. demokratyczny powszechna forma adresatywna Pan(i) + 2. pl (w jzyku polskim 3. sg) czasownika, brak tytuw, po-

32

stpujcy zanik woacza od imion osobowych; problemem typowo sowiaskim s formy eskie tytuw i nazw zawodw; 5. pajdokratyczny czsta forma adresatywna ty + 2. sg czasownika, obok oficjalnej Pan(i), powszechne stosowanie hipokorystykw w odniesieniu do najbliszych krewnych adresata, Pan(i) zastpowane przez wujek/ciocia w kontaktach dzieci z dorosymi. Wnioski: Interpretacja uzyskanych rezultatw na tle wspczesnej wiedzy o komunikacji midzykulturowej: Wspczesne systemy adresatywno-honoryfikatywne, cho jeszcze tradycyjnie heterogoniczne, ulegaj dalszym wpywom zewntrznym w procesie globalizacji. Dla jzykowego obrazu wiata wany jest problem wielkoci przestrzeni komunikacyjnej (w tym jzykowej). W dalszych badaniach naley rozszerzy take to etnolingwistyczne.

TADEUSZ PIOTROWSKI Wysza Szkoa Filologiczna (Wrocaw); Uniwersytet Opolski

Relacje kulturowe w wietle zapoycze leksykalnych

referacie przedstawi wyniki bada repertuaru rodkw leksykalnych w sowniku, a take ich uy w tekstach jzyka polskiego, pod ktem ladw kontaktw jzykowych Polakw w przeszoci, uywajc miar kwantytatywnych. Zaoeniem wyjciowym analizy jest stwierdzenie, e wanym powodem przejmowania zapoycze jest ch identyfikacji si z wartociami uytkownikw jzyka-dawcy, take w formie przejcia tych wartoci jako odpowiednich poj lub ich nazw. Analiza powinna pozwoli na wskazanie, jakie w przeszoci jzyki i kultury byy najbardziej atrakcyjne lub prestiowe dla uytkownikw jzyka polskiego, z jakich jzykw zapoyczenia najprawdopodobniej pozostay na duej w jzyku polskim. Przeprowadzona zostanie na zapoyczeniach (odnotowanych w etymologiach) w Sowniku wspczesnego jzyka polskiego; tego rodzaju analiza caego zasobu sownictwa w sowniku zostanie po raz pierwszy dokonana w Polsce. Rezultaty zostan zestawione z wynikami M. Witaszek-Samborskiej (1992, 1993), ktra badaa

33

zapoyczenia w tekstach. Nastpnie porwnam struktur zapoycze w jzyku polskim i angielskim, dla ktrego istnieje podobna analiza (Finkenstaedt oraz Wolff 1973), odnotowujc podobiestwa i rnice. W wietle danych jzykowych kultura polska, podobnie jak inne kultury zachodniej Europy, czerpaa z tradycyjnych europejskich rde poj, wyraanych w jzykach klasycznych oraz francuskim. Co odrnia polsk kultur i upodabnia j do kultury czeskiej, sowackiej, rosyjskiej, to rola kultury niemieckiej. Na zakoczenie przestawi kierunki dalszych bada tego rodzaju, prowadzonych przeze mnie, na materiale sownikw jzyka polskiego.

MAGORZATA ROCAWSKA-DANILUK Uniwersytet Gdaski

Rozwijanie wiadomoci fonologicznej u dzieci we wczesnej edukacji dwujzycznej.

rzedmiot i problem badawczy, stopie jego opracowania w tradycji naukowej: przedmiotem referatu s prowadzone przez autork referatu nowatorskie badania wiadomoci jzykowej dzieci z lat 2005-2009 w przedszkolach polskoangielskich w Gdasku. Materia empiryczny wzbogacony zostanie rozwaaniami dotyczcymi roli wczesnej dwujzycznej stymulacji suchowej dla ksztatowania si wiadomoci fonologicznej dzieci. Referat mieci si w krgu problematyki zwizanej z midzykulturowymi aspektami lingwistyki stosowanej nauczania jzyka (szczeglnie jzykw obcych). Zaoenia teoretyczne, hipoteza badawcza: We wczesnej edukacji dwujzycznej u dzieci zachodzi proces ksztatowania si nietypowej wiadomoci jzykowej, bdcej reakcj na obecno dwch jzykw w otoczeniu dziecka. wiadomo fonologiczna jest na tym etapie szczeglnie wana. Poprzez odpowiednie, atrakcyjne dziaania mona t wiadomo rozwija i doskonali, dziki

34

czemu wystpienie efektu skostnienia (fosylizacji) w zakresie aspektu fonologicznego mona znacznie opni. Obiekt badawczy, metody i procedury badawcze: Badanie wiadomoci fonologicznej w kontekcie zada rozwijajcych sfer suchow w dwujzycznej przedszkolnej grupie 6-latkw. (badanie podune wielokrotne o charakterze eksperymentalnym z zastosowaniem komputera) Rezultaty badawcze, omwienie uzyskanych rezultatw: Badania z lat 2005-2008 dowiody, i postpy dzieci w zakresie wiadomoci fonologicznej nie s zadowalajce. Od XI 2008 IV 2009 prowadzone s dziaania stymulujce sfer suchow dzieci. Zjawiska fonetyczne nietypowe z punktu widzenia fonetyki polskiej (takie jak dugie samogoski i dyftongi) mona wcza do wicze ju na etapie przedszkolnym. Badania przybliyy nas do poznania tego, w jaki sposb funkcjonuje jzykowa wiadomo i aktywno dziecka we wczesnej edukacji dwujzycznej. Badania te wychodz naprzeciw postulatom nowoczesnej metodyki jzykw obcych, kadcym nacisk na rozwijanie sprawnoci dzieci w zakresie percepcji suchowej mowy obcojzycznej.

BRONISAW ROCAWSKI WSIiE TWP Olsztyn; WSB w Poznaniu; ODN MODEN w Gdasku

Komunikacja w wielokulturowym rodowisku szkolnym

rzedmiotem referatu s prowadzone przeze mnie od poowy lat siedemdziesitych badania socjolingwistyczne i glottodydaktyczne. Badania w okresie pocztkowym dotyczyy aspektw lingwistycznych tosamoci wiejskich rodowisk owiatowych. Byy to badania pionierskie. Ich pokosiem jest artyku: Kierunki polityki zmierzajcej do poprawy sytuacji jzykowej dziecka wiejskiego wstpujcego do szkoy zamieszczony w pierwszym zeszycie Socjolingwistyki noszcym podtytu: Polityka jzykowa (Prace Naukowe U, 166, ss.108-115, 1977).
35

Szkoa i szerzej placwki owiatowe posuguj si w zasadzie polszczyzn ogln, ale w odmianie stylistycznej obcej dziecku wstpujcemu do szkoy. Badanie tych rnic i reakcji obu stron ukadu komunikacyjnego na te rnice to gwny problem badawczy. Gwna hipoteza badawcza, potwierdzona ju czciowo w wielu badanych rodowiskach, sprowadza si do stwierdzenia, e wytwarzany w rodowiskach edukacyjnych ukad komunikacyjny nie sprzyja rozwojowi intelektualnemu dzieci, a w wielu wypadkach blokuje take karier szkoln dzieci. Obiektem bada jest owiatowe rodowisko edukacyjne. Badania oparte s na obserwacji i wywiadach. Plan bada (procedura badawcza) wymaga obecnoci badajcego w wielu rodowiskach edukacyjnych na terenie caej Polski. Badaniami objto placwki przedszkolne i szkolne na obszarach wiejskich i miejskich. Czsto obserwacji towarzyszyo nagranie wideo. Ju wstpne badania z poowy lat siedemdziesitych day znakomite rezultaty. Uwiadomiono sobie wwczas, e do naszych placwek owiatowych trafiaj dzieci, ktre ze wzgldu na barier jzykow nie s w stanie normalnie uczestniczy w lekcjach. O tych sprawach pisaem w artykule przywoanym wyej. W ostatnich latach szczeglnie silnie uwidoczniy si problemy, jakie s efektem nieprzygotowania nauczycieli do wykonywania zawodu. Zakcenia w komunikacji bior si nie tylko ze stylistyki wypowiedzi, ale take nielogicznoci treci dydaktycznych. Szkoa zamiast naucza ogupia. Wnioski: Ju w okresie wstpnym sugerowano, aby dzieci ze rodowisk wiejskich obj szczegln opiek jzykow. W przywoanym wyej artykule mowa o lektoratach jzyka ojczystego, o dodatkowych godzinach zaj z jzyka polskiego dla dzieci znajcych tylko gwar. Wyniki ostatnich lat nakazuj nam apelowa o inny sposb przygotowywania nauczycieli do nauczania w placwkach przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Nauczyciele powinni by ksztaceni na nowym kierunku studiw edukacji pocztkowej, gdzie otrzymaj waciwe przygotowanie do penienia roli nauczyciela. Tylko t drog bdzie mona zatrzyma szerzenie si dyslektycznej zarazy. Naley rwnie wrd jzykoznawcw rozbudzi zainteresowanie nauczaniem jzyka polskiego. Jzyk polski jest najbardziej upoledzonym przedmiotem w nauczaniu, a jest to spowodowane brakiem elementarnej wiedzy lingwistycznej u nauczycieli.
36

ELBIETA SMUKOWA Uniwersytet Warszawski

O integracji jzykw na pograniczu biaorusko-polskolitewskim w wietle bada socjolingwistycznych i teorii kontaktw jzykowych
rzedmiotem bada jest sytuacja socjolingwistyczna pnocnozachodniej czci pogranicza biaorusko-polsko-litewskiego, zamieszkaego od wiekw przez ludno rno etniczn (Batowie, Sowianie wschodni i zachodni, ydzi, Tatarzy), mwic rnymi jzykami/ gwarami. Problem badawczy stanowi dzisiejszy charakter wielojzycznoci pogranicza i to, co z niego wynika dla teorii zapoycze. Jest to ujcie nowatorskie, poniewa dotychczas pogranicze sowiasko-batyckie byo badane gwnie z punktu widzenia jednego z wspwystpujcych tam jzykw/gwar. Zaoenia teoretyczne: integracja (konwergencja) jzykw/gwar blisko spokrewnionych i wzajemnie zrozumiaych przez ich uytkownikw jest ju tak dalece zaawansowana, e w badanym procesie spoecznego komunikowania si mamy do czynienia z mieszanin jzykow na skal dotychczas nieopisywan. Innymi sowy, e trzeba szuka dodatkowych sposobw opisu zaistniaego zjawiska, gdy wiadome pojcia teorii kontaktw jzykowych: interferencja, zapoyczenia i infiltracje, przeczanie kodw nie s ju dla tego celu wystarczajce. Obiektem badawczym byli mieszkacy wsi i miasteczek rejonu brasawskiego Republiki Biaoru; ich kultura, tosamo, i rodki komunikacji. Badania terenowe odbyway si w latach 1997-2007. Nagrywano kierowane rozmowy otwarte na tematy socjolingwistyczne oraz swobodne narracje, dajce obraz indywidualnej i zbiorowej pamici historycznej oraz aktualnej wiadomoci i sytuacji yciowej mieszkacw. W celu uzyskania bogatszych danych na temat ich zasobu sownikowego dodatkowo posugiwano si kwestionariuszem do badania gwar biaoruskich Biaostocczyzny. Kwestionariusz odpytywany by osobno w rozmowach prowadzonych po polsku i po biaorusku. Jzyk litewski brany by pod uwag gwnie z punktu widzenia jego oddziaywania na miejscowe jzyki sowiaskie. W przygotowaniu dwutomowa monografia rejonu autorstwa Iryny Budko, Olgi Guszczewej, Heleny Kazancewej, Elbiety Smukowej i innych.
37

Rezultaty badawcze: Materia jzykowy, liczne innowacje indywidualne i o szerszym zasigu, wynikajce z daleko posunitej konwergencji i rwnoczesnych procesw dywergencyjnych, przy zmniejszajcej si kompetencji w zakresie gwar miejscowych na rzecz regionalnego wariantu jzyka rosyjskiego, potwierdza wypowiedziany ostatnio pogld antropologa (Justyna Straczuk), e istot pogranicznej wielojzycznoci jest brak rozgranicze midzy jzykami, pynno granic, potencja zmiany, przechodzenie od jednego do drugiego wskazujca bardziej na wsplnotowo ni na wielo. Od jzykoznawcy taki stan wymaga pewnej weryfikacji, czy rozszerzenia, dotychczasowej teorii zapoycze. Prba tego bdzie podjta w proponowanym referacie. Jeeli komunikacj midzykulturow traktowa jako akt rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze (Ryszard Radzik), to w stosunku do badanego terenu trzeba wskaza rwnoczenie na dwie, jakby przeciwstawne tendencje. Z jednej strony - integracja i zacieranie si rnic kulturowych i jzykowych; z drugiej ksztatowanie si nowych odrbnoci w ramach trzech rnych pastwowoci, w jakich ludno byego powiatu brasawskiego znalaza si po II wojnie wiatowej i dokonujcej si od tego czasu migracji ludnoci.

MAGDALENA STECIG Uniwersytet Zielonogrski

Dyskurs ekologiczny w debacie publicznej. Sposb funkcjonowania dyskursu peryferyjnego w dyskursie hegemonicznym

tym, e dyskurs ekologiczny istnieje, przekonywaa Halina Grzmil-Tylutki w jedynej jak dotd w Polsce monografii powiconej przedmiotowi Francuski i polski dyskurs ekologiczny w perspektywie aksjologii (Krakw, 2000). Na gruncie europejskiej ekolingwistyki w jej krytycznym nurcie od co najmniej dwch dekad toczy si jednak dyskusja o jego zakresie (wyrnia si wskie i szerokie rozumienie dyskursu ekologicznego),
38

tosamoci dyskursywnej (tzw. Greenspeak, czyli Zielona Mowa) i sposobie funkcjonowania w dyskursie hegemonicznym. Niniejszy referat wpisuje si w ten nurt badawczy. Hipoteza badawcza brzmi: dyskurs ekologiczny, ktry dotd funkcjonowa jako peryferyjny, wkracza coraz wyraniej w pole dyskursu hegemonicznego, a problematyka ekologiczna staje si jednym z wanych elementw debaty publicznej. W konsekwencji dochodzi do paradoksu: z jednej strony traci on wasn tosamo dyskursywn, a z drugiej w dyskursie hegemonicznym szerz si stereotypy na temat ekologw, ktrzy s postrzegani jako jednorodna wsplnota wiatopogldowa (take komunikatywna). Hipoteza bdzie rozpatrywana poprzez analiz krytyczn trzech reprezentatywnych (typowych) tekstw prasowych, ktre zostay wyselekcjonowane po to, by zrekonstruowa, przedstawi i zilustrowa najwaniejsze mechanizmy funkcjonowania dyskursu ekologicznego w polskiej debacie publicznej. W rezultacie ujawnione zostan trzy z nich: 1. Kolizja komunikacyjna polegajca na zderzeniu dwch perspektyw w postrzeganiu rzeczywistoci: antropocentrycznej i antyantropocentrycznej. 2. Odnoszenie problematyki ekologicznej do powszechnych dowiadcze w yciu czowieka i tworzenie modeli metaforycznych, umoliwiajcych mwienie o dziedzinie z pomoc znanych i oswojonych w kulturze poj, np. EKOLOGIA TO RELIGIA. 3. Kreowanie stereotypu ekologa jako efekt porzdkowania dyskursu hegemonicznego. Badanie potwierdza, e dyskurs hegemoniczny funkcjonuje jako indykator chwiejnej rwnowagi, strefa wzgldnego konsensusu, ktry w danej kulturze nie jest dany, lecz cigle wypracowywany w biecej debacie publicznej. Debata ta odbywa si jednak w ramach jego ogranicze, co sprawia, e kontakt z rnymi dyskursami peryferyjnymi, np. dyskursem ekologicznym, jest utrudniony i przynosi zarysowane w hipotezie konsekwencje.

39

JANUSZ STOPYRA

Semikomunikacja w pnocnogermaskiej grupie jzykowej

tworzone przez Haugena (1966) pojcie semikomunikacji moliwe jest pomidzy czonkami wsplnot jzykowych jzykw blisko ze sob spokrewnionych. Zjawisko to zachodzi w jzyku mwionym. Jako warunek konieczny zajcia semikomunikacji Haugen zakada biern wielojzyczno czonkw wsplnot jzykowych, a semikomunikacja moliwa jest wwczas, gdy poszczeglne struktury jzyka docelowego identyfikowane s przez odbiorc komunikatu na podstawie kompetencji jzykowej w zakresie jzyka wyjciowego (ojczystego). Odpowiada on nadawcy w jzyku wyjciowym (swoim jzyku ojczystym). Przed reformacj Haugen zakada istnienie semikomunikacji pomidzy jzykiem dolnoniemieckim a jzykami skandynawskimi. Referat ma jednak za zadanie zbada wspczenie zachodzce zjawisko semikomunikacji w obrbie jzykw skandynawskich, tj. duskiego, szwedzkiego i norweskiego.

SAWOMIR STUDNIARZ Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie

Kilka uwag o tumaczeniach wiersza Emily Dickinson Wild Nights

rzedmiotem badawczym jest wiersz amerykaskiej pnoromantycznej poetki Emily Dickinson. Z racji jego nadzwyczajnej zwizoci okoo 35 sw w oryginale, dominujca dwustopowa miara wierszowa oraz gbokiej i sugerowanej jedynie metaforyki, wiersz ten nastrcza ogromnych trudnoci przy przekadzie na jzyk polski. Referat podejmuje prb odpowiedzi, na ile s udane dokonane do tej pory cztery prby przetumaczenia wiersza na jzyk polski, prby dokonywane w rnych epokach i przez tumaczy zarwno profesjonalnych jak i nieprofesjonalnych. W jednym przypadku mamy wrcz do czynienia z uyciem tekstu
40

Dickinson w piosence rockowej. Istniejce polskie przekady bd analizowane w odniesieniu do oryginau i rozpatrywane w oglnie przyjtych w translatoryce kategoriach ekwiwalencji dynamicznej i formalnej, strategii udomowienia obcego tekstu (domestication) czy przeciwstawnej do niej strategii zachowania jego obcoci (foreignization). Poddany zostanie analizie stopie zachowania dominanty semantycznej jako podstawowe kryterium oceny konkretnego tumaczenia. Uwypuklone zostan przy tym problemy tumaczeniowe wynikajce z rnic jzykowych, kulturowych oraz te wynikajce z odmiennoci tradycji literackiej. Na koniec rozwaona zostanie kwestia, czy przekad poezji jest moliwy czy te przekad poetycki to w istocie sztuka tego, co niemoliwe, a poezja jest tym, co ginie w tumaczeniu.

BOGDAN WALCZAK Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Jzyki na pograniczu kulturowym: casus pogranicza kulturowego Wschd Zachd w Rzeczypospolitej Obojga Narodw
rzedmiotem referatu jest funkcjonowanie jzykw na pograniczu kulturowym i jzykowym Wschd Zachd w Rzeczypospolitej Obojga Narodw. Mimo obszernej literatury przedmiotu zagadnienie jest jeszcze dalekie od satysfakcjonujcego opracowania. W referacie bierze si pod uwag zoono badanego pogranicza, ktre jest prymarnie pograniczem etniczno-jzykowym polsko-(litewsko-)ruskim, lecz sekundarnie take pograniczem cywilizacyjno-kulturowym w wszym ujciu midzy Slavia Latina a Slavia Orthodoxa, a w szerszym w ogle midzy aciskim Zachodem a grecko-sowiaskim Wschodem. Na tym pograniczu funkcjonoway (w rnym zakresie, uwarunkowanym gwnie czynnikami politycznymi i wyznaniowymi) przynajmniej cztery jzyki: polszczyzna, acina, cerkiewno-sowiaski redakcji ruskiej i ruski w rnych wariantach funkcjonalnie literackich (kancelaryjny Wielkiego Ksistwa Litewskiego i tzw. prosta mowa). W referacie
41

przedstawia si prb diachronicznego ogldu relacji midzy tymi jzykami na tle zmieniajcych si warunkw historycznych (politycznych, spoecznych i religijnych). Referat zamykaj uwagi o wysokim stopniu swoistoci analizowanych zjawisk i procesw, co, jak si wydaje, ogranicza moliwoci generalizacji w planie diachronicznym problematyki funkcjonowania jzyka na pograniczu kulturowym.

TOMASZ WICHERKIEWICZ Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Polityka jzykowa a mikroenklawy etnojzykowe w Europie

roblem polityki jzykowej w przypadku najmniejszych grup mniejszoci jzykowych zwanych mikrojzykami lub mikroenklawami jzykowymi jest w polskim jzykoznawstwie prawie nieobecny, zupenie za w ujciu porwnawczotypologicznym. Obiekt badawczy stanowi najmniejsze spoecznoci etniczno-jzykowe, tworzce tradycyjne (autochtoniczne) w swoich rodowiskach, ze wzgldu jednak na rozmaite czynniki odizolowane zarwno od grup wikszociowych w bezporednim ich otoczeniu, jak rwnie od ewentualnych grup/jzykw pochodzenia. Sytuacja taka wytwarza specyficzne potrzeby i rzeczywisto w dziedzinie polityki jzykowej i planowania jzykowego. W badaniu uwzgldniono 4 mikroenklawy jzykowe: jzyk saterfryzyjski w pn-zach. Niemczech (Dolna Saksonia); jzyk mirandyjski w pn-wsch. Portugalii; jzyk araski w pn. Hiszpanii (Pireneje); jzyk ladyski w pn. Woszech (Dolomity); jzyk wilamowicki w pd. Polsce (lsk/Maopolska); jzyk liwski w pn. otwie. Wikszo bada przeprowadzono na miejscu w formie kwerendalnych bada terenowych, uzupenionych o badawcze refleksje porwnawcze.
42

Referat przedstawi ma modele polityki jzykowej i planowania jzykowego na tle sytuacji i dziejw poszczeglnych enklaw jzykowych, zwaszcza w kontekcie ich funkcjonowania w rodowisku wielojzycznoci/wielokulturowoci, czsto kilkustopniowej/hierarchicznej. Wnioski. Interpretacja uzyskanych rezultatw na tle wspczesnej wiedzy o komunikacji midzykulturowej: Wyniki bada przedstawione zostan w porwnawczym kontekcie typologicznym, obejmujcym przede wszystkim relacje zewntrz- i wewntrzjzykowe z etnosami/jzykami wikszoci, modele wielojzycznoci i relacje socjolingwistyczne, jak rwnie modele polityki i planowania jzykowego w obliczu krytycznego zagroenia tych enklaw jzykowych i ich rychego wymarcia.

JADWIGA WRONICZ Instytut Jzyka Polskiego PAN

Kultura szlachecka a kultura chopska w aspekcie jzykowym

rzedmiot: Pozycja gwary w stosunku do innych odmian jzyka polskiego. Poza nielicznymi artykuami dotyczcymi wspczesnoci, problem nie zosta dotd szerzej opracowany. Zaoenie: Niska pozycja gwary wynika z uwarunkowa historycznych. Obiekty badawcze: 1. artykuy hasowe dotyczce leksemw szlachcic, chop oraz wyrazw pokrewnych i bliskoznacznych w sownikach historycznych i wspczesnych jzyka polskiego; 2. teksty (od XV do XXI w.) dokumentujce relacj podan w tytule. Rezultaty badawcze: Analiza wybranych leksemw i tekstw potwierdzia tez o uwarunkowaniach historycznych stereotypu wicego uytkownika gwary z brakiem kultury. Wnioski: Naley doceni pozycj gwary jako wyznacznika tosamoci regionalnej i jako tworzywa literatury.
43

MARCIN ZABAWA Uniwersytet lski

Wystarczy powiadomi tax office o polszczynie na Wyspach

elem wystpienia bdzie analiza wpywu jzyka angielskiego (zarwno ilociowa, jak i jakociowa) ma jzyk polski uywany przez Polakw mieszkajcych w Wielkiej Brytanii. Badania o podobnej tematyce byy ju oczywicie podejmowane w przeszoci, ale s to w wikszoci albo prace ju stosunkowo stare, albo nowsze, ale bez dokadniejszych danych statystycznych. W konsekwencji mona powiedzie, i wci istnieje potrzeba prowadzenia dalszych bada w opisywanym zakresie. Zaoeniem teoretycznym byo podjcie prby moliwie obiektywnego okrelenia stopnia wpywu jzyka angielskiego na polszczyzn uywan przez Polakw mieszkajcych w Wielkiej Brytanii. Wydaje si, i najlepsz tutaj metod s badania korpusowe, ktre umoliwiaj precyzyjne przedstawienie i zinterpretowanie wynikw. Podstaw materiaow analizy s teksty pisane na forach internetowych przeznaczonych dla Polakw mieszkajcych na Wyspach. Mnogo piszcych tam autorw i szeroki zakres poruszanych tematw powoduje, i badacz ma tutaj do dyspozycji bogaty i zrnicowany materia tekstowy. Do korpusu tekstw, bdcego postaw bada, wczono po kilka najnowszych wpisw rnych autorw piszcych na ww. forach (priorytetem byo uwzgldnienie jak najwikszej iloci autorw). Nastpnie teksty wchodzce w skad korpusu byy dokadnie analizowane pod ktem wpywu jzyka angielskiego. Gwny nacisk zosta pooony na rozrnienie pomidzy zapoyczeniami waciwymi, a zjawiskiem jedno- lub kilkuwyrazowego mieszania kodw (ang. code mixing) z jednej strony, oraz pomidzy zapoyczeniami leksykalnymi o charakterze ezgotyzmw a zapoyczeniami o innym charakterze z drugiej. W analizie uwzgldniono rwnie zapoyczenia semantyczne czy ortograficzne, a take konstrukcje niezapoyczone bezporednio z jzyka angielskiego, ale zawierajce pewne elementy charakterystyczne dla angielszczyzny. Dziki analizie statystycznej moliwe byo rwnie uszeregowanie ww. typw zapoycze od najbardziej rozpowszechnionych do
44

najrzadszych, a take stosunkowo precyzyjne okrelenie czstoci wystpowania danego typu poyczki. Uzyskane wyniki wykazuj, i wpyw jzyka angielskiego na polszczyzn uywan przez Polakw mieszkajcych w Wlk. Brytanii jest istotnie dosy znaczcy. Szczeglnie czsto pojawiaj si jedno- lub wielowyrazowe wtrty angielskie. Co zastanawiajce, stosunkowo rzadko pojawiaj si zapoyczenia ortograficzne i semantyczne (ktre wystpuj dosy czsto np. w jzyku polskich blogw internetowych). Dokadne dane procentowe zostan przedstawione w referacie. Wnioski: Uzyskane wyniki pokazuj, i w przypadku Polakw mieszkajcych Wlk. Brytanii moemy mwi o funkcjonowaniu polszczyzny na pograniczu kultur. Dowodzi tego m.in. dosy wysoki odsetek egzotyzmw (odwrotnie ni w przypadku wpywu angielszczyzny na polszczyzn osb mieszkajcych w Polsce), a take czstotliwo wystpowania zjawiska mieszania kodw.

EWA D. ZAKRZEWSKA Uniwersytet Warszawski; Uniwersytet Amsterdamski

Jzyk nowogrecki w komunikacji midzykulturowej

elem niniejszego referatu jest eksplikacja niektrych zachowa jzykowych charakterystycznych dla uytkownikw jzyka nowogreckiego a widzianych z perspektywy uytkownikw innych jzykw, szczeglnie angielskiego. Problematyka rnic zachowa jzykowych i rozbienych oczekiwa uczestnikw sytuacji komunikacyjnej staa si aktualna w zwizku z masow emigracj Grekw do Europy Zachodniej i Stanw Zjednoczonych w XX wieku i doczekaa si obfitej literatury w ostatnim wierwieczu, kiedy przedstawiciele drugiego pokolenia imigrantw zaczli robi kariery akademickie, w tym rwnie w dziedzinie jzykoznawstwa. Wikszo tych opracowa ma jednak charakter opisowy. Ciekaw propozycj wyjanienia zauwaonych rnic przedstawia Deborah Tannen (1980, 1984), identyfikujc w zachowaniach jzykowych Grekw przewag technik charakterystycznych dla przekazu ustnego, podczas gdy uytkownicy innych
45

jzykw mieliby znacznie bardziej zinterioryzowne techniki subkodu pisanego (por. Norwidowskie Profesor mwi tak, jak pisze). Niniejszy referat bdzie ilustrowany przykadami tekstw zarwno typowo ustnych jak i typowo pisanych. Wyjanie zauwaonych zjawisk bd szukaa zarwno w sferze pragmatyki komunikacji midzykulturowej (por. Wierzbicka 1991, 1992) i etykiety jzykowej (por. Sifianou 1992, Watts [et al., red.] 2005), jak i typologii kultur (por. Triandis & Vasiliou 1972, Hofstede 2005). Postaram si te wykaza, ze decydujcy wpyw na ksztat danej wypowiedzi ma nie tylko kulturowo motywowana etykieta jzykowa, ale take charakter sytuacji komunikacyjnej i wzajemna pozycja jej uczestnikw. Negocjowanie tej pozycji za pomoc zachowa jzykowych moe by istotniejsze ni statycznie ujte rnice pomidzy poszczeglnymi kulturami.

PIOTR MIGRODZKI Instytut Jzyka Polskiego PAN

Jednojzyczny sownik oglny jako rodek komunikacji midzykulturowej (na marginesie prac nad Wielkim sownikiem jzyka polskiego)
referacie zostanie przedyskutowany problem obecnoci i opisu w sowniku oglnym jzyka polskiego pewnych obiektw leksykograficznych, opisujcych szeroko pojte fakty kulturowe, a wic dotyczce wiedzy o kulturze, cywilizacji i historii Polski okresu pozostajcego w zasigu czasowym sownika, jak np. plan Marshalla (Rapackiego, Balcerowicza), lista Wildsteina, wydarzenia marcowe (sierpniowe, grudniowe), wiadectwo z czerwonym paskiem, powszechne wiadectwo udziaowe, bananowa modzie, docent marcowy, zapluty karze reakcji. cile rzecz biorc, pene zrozumienie znaczenia tych pocze (jednostek?) obejmuje znajomo kontekstu kulturowego, historycznego, czy pewnych konwencji prawnych, obowizujcych w Polsce w okrelonym czasie. S to wic elementy pozajzykowe, co do ktrych nie ma pewnoci, czy powinny by uwzgldniane w sowniku
46

jzykowym. Niezaprzeczalny wszake fakt, e polskie sowniki jednojzyczne, w sytuacji braku sownikw pedagogicznych, s uywane przez obcokrajowcw, su wic komunikacji midzykulturowej w aspekcie synchronicznym (tzn. midzy kulturami wspistniejcymi w czasie), jak te diachronicznym (midzy pokoleniami, ktre reprezentuj rne nastpujce po sobie kultury) prowokuje do zastanowienia, czy jednak opisane fakty nie musz si w sownikach znale. W wypadku odpowiedzi pozytywnej pojawia si problem zaprojektowania strategii opisu leksykograficznego odpowiednich hase.

47

INDEKS NAZWISK REFERENTW

Biolik, M. ................................................................................... 6 Borys, I. .................................................................................9, 11 Bracki, A. ..............................................................................7, 12 Chrzanowska-Kluczewska, E. ................................................6, 13 Czesak, A. ................................................................................... 9 Dbrowska, A. ..................................................................... 10, 15 Dudziak, A. ............................................................................7, 16 Duska, J. ................................................................................8, 19 Karzarnowicz, J. ....................................................................9, 19 Kiklewicz, A. .........................................................................6, 20 Komorowska, E. ....................................................................9, 22 Koriakowcewa, E. .............................................................. 6, 7, 23 Kosecki, K. ............................................................................6, 24 Krajewski, L. .........................................................................7, 25 Maczak-Wohlfeld, E. ...........................................................7, 27 Mielczarek, A. .......................................................................9, 28 Miodunka, W. ........................................................................5, 29 Nagrko, A. ...........................................................................6, 30 Navicka, T. ............................................................................8, 30 Pianka, W. ..............................................................................5,31 Piotrowski, T. .........................................................................8, 33 Rieger, J. ................................................................................... 10 Rocawska-Daniluk, M. ..........................................................9, 34 Rocawski, B. .........................................................................8, 35 Smukowa, E. ..........................................................................5, 37 Stecig, M. .............................................................................7, 38 Stopyra, J. ..............................................................................9, 40 Studniarz, S. ...........................................................................9, 40 Walczak, B. ................................................................. 8, 9, 28, 41
48

Wicherkiewicz, T. ..................................................................6, 42 Wronicz, J. ......................................................................... 5, 9, 43 Wyderka, B. ................................................................................ 6 Zabawa, M. ............................................................................7, 44 Zakrzewska, E. D. ..................................................................7, 45 migrodzki, P. .......................................................................8, 46

49