Urszula Dmbska-Prokop

O tumaczeniu le i dobrze

Urszula Dmbska-Prokop

O tumaczeniu le i dobrze

 Copyright by Urszula Dmbska-Prokop, 2012

Skad komputerowy eMPe Projekt okadki Ttt

ISBN 978-83-63261-08-5

Wydawca i dystrybutor: Wydawnictwo Sztuka i Wiedza 31-422 Krakw, ul. Strzelcw 21/28 wydawnictwo@sztukaiwiedza.pl Zapraszamy do odwiedzenia naszej strony internetowej: www.sztukaiwiedza.pl

Spis treci

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cz pierwsza O potrzebie tumaczenia przypomnienie (za Now Encyklopedi Przekadoznawstwa) . . . . . . . O charakterze dialogowym tumaczenia . . . . . . . . . . . . . . . O przekadzie jako drugim bycie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O interpretacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O dominancie oraz o intencji dziea . . . . . . . . . . . . . . . . . . O krytyce przekadu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cz druga 1. O tumaczeniu chwytw retorycznych w opowieci Clive Staples Lewisa The Lion, the Witch and the Wardrobe . . . . . . . . . . . . 2. O tumaczeniu chwytw retorycznych w prozie: Mmoires de Guerre de Gaullea . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. O tumaczeniu chwytw retorycznych w poezji: wiersz 724 Emily Dickinson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. O tumaczeniu chwytw retorycznych w poezji Animula T.S. Eliota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. O tumaczeniu tekstw uytkowych: Conditions of use of British Library Reading Rooms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. O tumaczeniu tekstw uytkowych: Unijne dokumenty hybrydalne . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13 17 24 27 31 34

41 53 65 75

87 103

7. O tumaczeniu barier kulturowych we wspomnieniach i rozwaaniach Evy Hoffman . . . . 8. O tumaczeniu elementw pozasownych: Le Porche du mystre de la deuxime vertu Charles Pguyego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. O dialogu w tumaczeniu: Journal dun cur de campagne G. Bernanosa a Pamitnik wiejskiego proboszcza w przekadzie Wacawa Rogowicza . . . . . . . . . . . . . . . 10. O tumaczeniu F. Chenga Le dialogue . . . . . . . . . . . Lista wykorzystanych ksiek i artykuw ............

119

135

147 157 165

O przekadzie jako drugim bycie

Nie prbujc mnoy istniejcych denicji tumaczenia warto moe jednak przypomnie krtko, co uwaa si za jego najwaniejsze waciwoci. Jest ono mianowicie operacj jzykow i zarazem mentaln. Dlatego przekad nie jest identyczny z tekstem, ktry jest tumaczony, nie stanowi jego kopii. Suc lepszemu zrozumieniu wiata i wspomagajc cigo ludzkiej kultury, ma swoje miejsce w porzdku ontologicznym, epistemologicznym oraz lingwistycznym. Dotyczy bytu, jakim jest tekst wyjciowy oraz pewien byt stwarza (tekst docelowy) (Wille 2002). Podkrel zatem raz jeszcze, e tumacz stara si odczyta sensy zawarte w oryginale i nastpnie interpretuje je, powodujc przy tym na og jak ich modykacj. W ten sposb powstaje byt nowy, zwizany jednak cile z tekstem oryginalnym, ktrego sensy odczytuje i odtwarza. Zmiany wynikaj z wielu czynnikw, o ktrych oczywicie nie mona zapomnie: z odmiennoci strukturalnej jzykw, z innej na og mentalnoci ich uytkownikw, z indywidualnoci tumacza i jego bagau kulturowego, z innej roli, jak peni nowy byt w zmienionej sytuacji itd. Przypomn, e dotyczy to, mutatis mutandis, wszelkiej komunikacji sownej, ktra te jest zawsze tumaczeniem, tumaczeniem i dialogiem. We wasnym jzyku, aby zrozumie cudz wypowied, take dokonujemy jej swoistego tumaczenia. George Steiner podkrela przecie, e przekad jest pod wzgldem formalnym i pragmatycznym obecny w kadym akcie komunikacji (Steiner 1975: 15). Zderzamy si np. z innym poziomem jzyka (np. z dialektem; por. Peeters 1999: 187) i przede wszystkim z innym sposobem

24

mylenia. Wiemy, e wspporozumiewanie si oparte jest nie na identycznoci struktur, bo te rzadko s podobne midzy rozmwcami, zarwno gdy mwi rnymi jzykami, jak i gdy posuguj si jzykiem wsplnym. Oparte jest ono natomiast na odczytywaniu przekazywanych nam sensw i przepuszczaniu ich przez wasny ltr, wasny sposb odczytywania cudzych wypowiedzi, nawyki mylowe, rozmaite uwarunkowania wewntrzne i zewntrzne. Cudze wypowiedzi interpretujemy, a wic tumaczymy sobie na podstawie naszych moliwoci poznawczych, naszych waciwoci psychicznych, take naszych upodoba, zawsze wic interpretacja zachowuje charakter subiektywny. eby jednak nie zahaczy o relatywizm, przypomnie trzeba jeszcze raz rol intencji dziea, ktra stanowi twarde, nieusuwalne jdro sensu i ktr tumacz musi odczyta i w trosce o prawd przekaza w przekadzie. Jeli tumacz w istotny sposb narusza semantyzm tekstu, przekad staje si ontologicznie innym tekstem (co np. mona powiedzie a czyni to z alem, bo ksik Ireny Tuwim bardzo lubi o przekadzie Kubusia Puchatka, w ktrym ginie wana kulturowo angielsko oraz aluzje do aktualnej sytuacji w Wielkiej Brytanii). Ale i w tym wypadku trudno chyba mwi o przekadzie jako nieporozumieniu (por. Fast i Janikowski 2006). Przekonanie o odmiennoci, czy samoistnoci kadego tumaczenia jako odrbnego bytu stanowi te elazny argument, uzasadniajcy potrzeb tumaczenia. Bez moliwoci sigania po ten drugi byt trudno by nam bowiem byo istnie, rozwija si, porozumiewa, czsto pracowa. Ale jednak nie mona akceptowa rnych modnych dzisiaj karkoomnych koncepcji, jakoby przekad by tylko

25

metonimicznie powizany z oryginaem (Tymoczko) i dopuszcza wszelk, tj. bardzo swobodn interpretacj. Drugi byt jakim jest przekad istnieje nie obok, ale w oparciu o byt pierwszy i, wg przywoywanego tu ju Umberta Eco, nie moe przecie nie zachowywa intencji owego bytu pierwszego, sensu wypowiedzi oryginalnej.

26