ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 4 (146) 2007 ISSN 1731-8157

Bogusaw BARNASZEWSKI

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH MIDZYNARODOWYCH

Pomimo postpujcej socjalizacji, spoeczno globalna znajduje si w stanie, gdy wezwania pacyfistyczne s jedynie wobec jej zdywersyfikowania i rozrywania sprzecznymi interesami - gosem ludzi nieponoszcych w istocie odpowiedzialnoci za czyjekolwiek bezpieczestwo, cznie z wasnym. Sia militarna nadal gra na scenie midzynarodowej - wan, spoecznie akceptowaln rol. Problemem pozostaj moliwoci kontrolowania jej uycia. Zagroenie zwizane jest z sytuacj, gdy penic na niej funkcj rekwizytu, odegra rwnie tradycyjn rol scenariuszow, wypalajc w najbardziej dramatycznym i niespodziewanym momencie. Nasilajca si rywalizacja, zaleny od narodowych interesw labilny charakter koalicji wok stosunku do najwaniejszych problemw globalnych oraz regionalnych, a take zmieniajcy si charakter relacji pomidzy pastwami i aktorami nieterytorialnymi definiuj ewolucj i determinuj pojmowanie strategii, a take instrumentw polityki midzynarodowej. Dotyczy to rwnie tak klasycznego narzdzia, jak sia militarna. Ralf Dahrendorf antycypujc niejako przyszo, uzna na przeomie epok, e dominujca tendencja troszczenia si wycznie o wasne sprawy, osabienie sojuszy nie wyczajc NATO ani Wsplnoty Europejskiej, pogarszajca si sytuacja krajw rozwijajcych si, a wreszcie cakowita zaleno pokoju wiatowego od dwch supermocarstw i ich przywdcw oznaczaj powrt od Kanta do Hobbesa gdy sia, bardziej ni prawo, determinuje stosunki midzynarodowe, co ma rozlegle implikacje dla rozwoju politycznego i gospodarczego. Konstatujc w wiecie konfrontacji raczej zagroenia wynikajce z wzajemnej wspzalenoci, zauwaa i nikt ju nie jest w stania prowadzi polityki obronnej czy gospodarczej tak, jak gdyby wszystko inne mona byo utrzyma bez zmian. Uznajc za podstawowe relacje dotyczce obrony i pokojowego wspistnienia, nie pozostawia wtpliwoci, i w jego przekonaniu groba dziaa wojennych przy uyciu broni jdrowej i biologicznej nieograniczajca si do supermocarstw, a mogca rwnie dobrze wynikn z niekompetencji technicznej czy biurokratycznej, jak z politycznej zej woli - stanowi wielkie ryzyko dla ludzkoci, sprawiajc, i

dr Bogusaw BARNASZEWSKI

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH

wszystkie podejmowane przez niego dywagacje mog sta si bezprzedmiotowe w kilka minut1. Analiza poprowadzona przez Dahrendorfa odzwierciedlaa poczucie zagroenia typowe dla czasu transformacji. Istniejcy wczeniej ukad bipolarny co eksponowano gwnie w nurcie neorealistycznym oferuje najlepsze przesanki dla ukadw stabilnych w duszych okresach, cho nie eliminuje konfliktw - w tym zbrojnych - cakowicie2. Dzieje si tak gwnie dlatego, e dystrybucja siy w przypadku systemu dwubiegunowego zakada trwao istniejcego ukadu, niezalenie od tego, czy zmieniaj si pomiary siy gwnych aktorw lub jej komponenty. W modelach rozwijanych przez Henry Morgenthaua i Edwarda Carra zawsze tworzya j sia militarna3. Znaczenie tak wyrazistego czynnika potencjau - jakim jest sia militarna, jest jednak wyranie zalene od uwarunkowa czasu historycznego. Rwnowaga si oparta na dominacji czynnika potencjaw militarnych moliwa bya wwczas, gdy w pozostaych dziedzinach wspzawodniczenie miao charakter asymetryczny. Globalnie gospodarka ZSRR nie posiadaa charakteru zdolnego zapewni jej rwnych szans, lecz z drugiej oderwanie od zasad ekonomicznej racjonalnoci i przerzucenie ciaru wspzawodnictwa na spoeczestwo, pozwalao utrzymywa przez dziesitki lat siy zbrojne w stanie porwnywalnym do przeciwnika, co ostatecznie jednak musiao skoczy si krachem ekonomicznym. Asymetryczno definiowana bya rwnie istnieniem dominium wspomagajcego potencja hegemona oraz stref wpyww utrzymywanych rwnie wyniszczajcym wasn gospodark sposobem. W poowie ostatniego dziesiciolecia XX wieku - analizujc charakter postpujcej rywalizacji - Thomas Schelling napisa: Przymus staje si efektywnym narzdziem w polityce zagranicznej pastw, jeli ich interesy nie s absolutnie przeciwstawne. (...) przymus jako metoda osigania celw jest bardziej efektywny anieli brutalne uycie siy (...) mniej skuteczne, trudniejsze i bardziej niebezpieczne4. Kiedy niemal dekad pniej odbiera Nagrod Nobla, jego prognoza znalaza odzwierciedlenie w relacjach systemu globalnego. Stany Zjednoczone budoway - rwnie takimi metodami - koalicj do walki z terroryzmem. Kres bipolarnej konfrontacji, wyznaczanej nie tylko aspektem militarnym, aktywowa warunki realnego wspzawodnictwa i uaktywni znaczc liczb podmiotw, ktre uczestniczc w rywalizacji, wyznaczyy wag nieweryfikowalnych ilociowo, niematerialnych atrybutw siy, co zredefiniowao efektywno wykorzystywania potencjaw militarnych. Odwrcenie trendu w zakresie zbroje od poowy lat `90. XX wieku byo wyrazem tej ewolucji w pojmowaniu roli atrybutw militarnych - ponownie postrzeganych przez pastwa jako istotny element gry politycznej. Potencjay militarne nie odtwarzaj jednak uprzedniej groby konfrontacji zbrojnej, wypeniajc raczej funk1 2

R. Dahrendorf, Nowoczesny konflikt spoeczny. Esej o polityce wolnoci, Warszawa 1993, s. 194-195. J Mersheimer, Back to the Future: Instability in Europe after the CoId War, [w:] International Security, Summer 1990, vol. 56, no 5; New York Times, 16 IX 1989 (wyp. . Eeaglerburgera, Sekretarza Stanu USA), [za:] T. o-Nowak, Stosunki midzynarodowe. Teorie systemy uczestnicy, Wrocaw 2006, s 176. Szerzej na ten temat M.P. Sulliyan, Power in Contemporary International Politics, South Carolina 1990, s. 182 in., [za:] T. o-Nowak, Stosunki op.cit., s 176. T. o-Nowak, Stosunki op.cit., s. 102. 157

Bogusaw BARNASZEWSKI

cj uwiarygodniania zrnicowanej pozycji mocarstw, prowadzcych adekwatnie do posiadanego spektrum rodkw - polityk nacisku i przymusu. Na spektrum te skaday si atrybuty siy i pozycji pastwa w systemie midzynarodowym, wyznaczane czynnikami ekonomicznymi, gospodarczymi czy technologicznymi, na co sugestywnie zwraca uwag neorealista Robert Gilpin. Ich pomijanie zasadniczo ograniczao rozpoznawanie mechanizmw skutecznej polityki zagranicznej pastwa i moliwoci jego wpywania na rodowisko midzynarodowe. W warunkach ponadnarodowych powiza i kompleksowej wspzalenoci musia zmieni si take sposb mylenia o stosunkach midzynarodowych. Sia postrzegana jako umiejtno (ability) zabezpieczania wasnych egoistycznych interesw stawaa si pochodn moliwoci (capabilities) ich realizacji. Wspzaleno, transgraniczno, globalizacja i kompleksowa wspzaleno, stajc si nowymi elementami, sprawiay, i wspzalene interakcje, rozgryway si nader czsto poza systemem stosunkw midzyrzdowych5. Kreowany w tym czasie, w pluralistycznej interpretacji wiata, obraz nowego modelu stosunkw midzynarodowych cobwell model pajczyny zalenoci, twrczo uzupeni - jak wspominaem Zbigniew Brzeziski, podkrelajc znaczenie wrd capabilities niemierzalnych czynnikw potencjau, w tym zwizanych z istnieniem efektywnego ukadu sojuszy i koalicji6. Analizujc rzeczywiste posunicia polityczne, spiera mona si o pojcie efektywnoci. Stany Zjednoczone wykorzystujc rwnie metody naciskw i przymusu, zbudoway koalicj antyterrorystyczn. Sabotowanie poczyna aliantw w Afganistanie w rezultacie braku porozumienia midzy dwoma wiernymi sojusznikami USA prezydentami Pakistanu i Afganistanu, doprowadzio do zagroenia losw tej operacji, zmuszajc supermocarstwo do wywarcia bezporedniego nacisku na obydwu oponentw. Niedostrzeganie niezbdnej w nowej epoce koincydencji ewentualnego uycia siy zbrojnej oraz wszelkiego rodzaju zabiegw dyplomatycznych i innych instrumentw nacisku politycznego, jest jednym z podstawowych rde rozbienoci w relacjach transatlantyckich. W myleniu grup rzdzcych UE o bezpieczestwie midzynarodowym dominuje wizja systemu kooperatywnego bezpieczestwa i bezpieczestwa zbiorowego, niemal komplementarnie zrealizowana w jej onie. W polityce amerykaskiej, szczeglnie administracji Georga Busha, przewayo mylenie w kategoriach tradycyjnej Realpolitik, eksponujce klasyczne - militarne rodki wzmacniania bezpieczestwa (hard power). Prezydent Dwight Eisenhower jedn z przyczyn tego stanu rzeczy widzia we wpywach na polityk kompleksu wojskowo-przemysowego. Europejczycy w zdecydowanie wikszym stopniu ni Amerykanie zawsze przywizywali wag do mikkich rodkw bezpieczestwa (soft power) 7. Biorc pod uwag niewystarczajce starania Europejczykw w toku transformacji si zbrojnych po roku 1991, nie mona podzieli stanowiska, e ich dziaania - to strategia sabych. Jak wskazywaem, odmienne od amerykaskiego podejcie wikszo5 6 7

Ibidem, s.104. Z. Brzeziski, Wielka szachownica, Warszawa 1999, s. 26. M. Stolarczyk, Wzrost kontrowersji w stosunkach transatlantyckich i ich implikacje dla bezpieczestwa europejskiego, [w:] Bezpieczestwo Polski i bezpieczestwo europejskie. Wybrane aspekty, pod red. M. Stolarczyk, Katowice 2004, s. 42.

158

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH

ci politykw europejskich do stosowania siy wyrasta w znacznym stopniu z historycznych dowiadcze, lecz rwnie bardzo racjonalnej wiadomoci - bliskoci obszarw ewentualnych konfliktw oraz wieloaspektowego uwikania Europy w ich problemy. Nie bez znaczenia jest zarwno rnica statusu, decydujca, i nawet zmierzajc do odgrywania aktywnej roli w polityce globalnej, Europejczycy nie aspiruj do posiadania interesw globalnych, a nadto dowiadczenie, dowodzce moliwoci wyeliminowania w zasadzie w niezwykle zdywersyfikowanym rodowisku - zagroenia militarnego w regionie, za pomoc rodkw pozamilitarnych. Amerykaskie mirae dotyczce siy sprawczej ich potencjau w wiecie rywalizacji znalazy swoich apologetw. Amerykanie s dostatecznie silni, by nie ba si Europejczykw. Zamiast patrze na USA jak na zwizanego przez liliputw Guliwera, amerykascy przywdcy powinni zrozumie, e nic ich waciwie nie wie, e tak naprawd Europa nie jest w stanie powstrzyma Ameryki, twierdzi Robert Kagan w sierpniu 2002 po rozbiciu Talibw w Afganistanie i przed uderzeniem na Irak8. W artykule The Struggle Against Terrorism, Barry R. Posen, profesor nauk politycznych Programu Studiw nad Bezpieczestwem w MIT, rozwija myl Kagana, sugerujc, e amerykaska administracja powinna egzekwowa potg Stanw Zjednoczonych realn grob akcji zbrojnych prowadzonych przeciw grupom i pastwom wspierajcym terroryzm: Ta groba bdzie wiarygodna tylko wtedy, gdy Stany Zjednoczone bd przeprowadza ofensywne operacje od czasu do czasu, na du czy ma skal9. Ideologiczne zaplecze tworzone przez takie opinie stanowio uzasadnienie przywoywanych powyej decyzji doktrynalnych. Rok 1996, poprzedzajcy czas zmniejszajcej si iloci konfliktw, nieprzypadkowo jest granicznym, ponownego wzrostu wydatkw zbrojeniowych w wiecie. Do tamtego momentu uksztatowane zostay podstawy doktryn odpowiadajcych na zmian systemow rwnie w zakresie militarnym, podjto decyzje dotyczce poszerzania struktur integracyjnych Zachodu, a przede wszystkim ujawni si charakter przewidywalnych wwczas zagroe, co okrelio kierunki modernizacji redukowanych liczebnie si zbrojnych. Wydatki wojskowe w wiecie s obecnie ekstremalnie niezrwnowaone. W 2006 roku pitnacie krajw uczestniczyo w 85 % globalnych, przy czym Stany Zjednoczone odpowiedzialne s za 46 %, przygniatajco wyprzedzajc Wielk Brytani, Francj, Japoni i Chiny z udziaem w nich okoo 4-5 % kade. Gwatowny wzrost wydatkw wojskowych USA od pocztkw XXI wieku, zwizany jest z przewodzeniem globalnej wojnie z terroryzmem, operacjami w Afganistanie oraz Iraku. Pomidzy wrzeniem 2001 i czerwcem 2006 administracja amerykaska wydaa na te cele 432 mld, a przewidywane do 2016 roku koszty samej operacji w Iraku wynios 2267 mld dolarw. Globalne wydatki na zbrojenia szacowane s na 1204 mld dolarw w cenach biecych, co dao wzrost o 3, 5 % od roku 2005 i o 37 % w czasie dekady od roku 1997. W latach 1999-2003 dynamika wzrostu wydatkw wojskowych w PKB poszczeglnych pastw bya znacznie wysza w odniesieniu do socjalnych, przy czym pastwa
8 9

R. Kagan, Kowboje i barmani, [w:] Gazeta Wyborcza 2002/191, s. 8. B. R. Posen, The Struggle Against Terrorism, [w:] International Security, vol. 26, no. 3, Winter 2001/2002, s. 47-48, [online]. [dostp: 2002]. Dostpny w Internecie: http://muse.jhu.edu/login?uri=/journals/international_security/v026/26.3posen.html 159

Bogusaw BARNASZEWSKI

o najniszych dochodach wydaway proporcjonalnie wicej ni pozostae. Przyrost wydatkw wojskowych wielu pastw moliwy jest dziki zwikszajcym si cenom surowcw mineralnych i paliw pynnych. Stanowi to czynnik pozwalajcy takim krajom, jak: Algieria, Azerbejdan, Rosja i Arabia Saudyjska przeznacza na nie zyski ze sprzeday ropy i gazu10, umoliwiajc niektrym stanowicym zaplecze surowcowe dla mocarstw krajom afrykaskim, podobnie jak wielu innym pastwom Poudnia, wydawa rodki niewspmierne do ich moliwoci. Przewartociowania doktrynalne pogbione tylko dowiadczeniem 11 wrzenia spowodoway ewolucj struktury wydatkw wojskowych, od roku 1996. Najwaniejsze zwizane s z koncentracj i internacjonalizacj produkcji zbrojeniowej, ktra odpowiadajc na wymogi - dotyczy zwikszajcego si udziau sektora informatyki i nowoczesnych technologii oraz prywatyzacji usug, wczeniej pozostajcych w wycznej gestii si zbrojnych. Realny wzrost sprzeday 100 najwikszych producentw uzbrojenia wynis w roku 2005 - 3 % w porwnaniu do poprzedniego i 18 % w odniesieniu do roku 2002. Dominuje na tej licie SIPRI - 40 koncernw amerykaskich z 63 % globalnej produkcji zbrojeniowej, 32 zachodnioeuropejskie z 29 % oraz 9 rosyjskich z 2 %. Koncerny majce siedziby w Japonii, Izraelu oraz Indiach w tym malejcym porzdku uczestnicz w 6 % sprzeday globalnej produkcji zbrojeniowej. Wrd 6 koncernw sprzedajcych uzbrojenie za ponad miliard dolarw rocznie oraz 11 uczestniczcych w 30 % globalnego rynku jest 4 rosyjskie, a 5 spord nich zwikszao swoj sprzeda w obszarze technologii informatycznych oraz usug11. Dawn pozycj lidera na midzynarodowym rynku uzbrojenia - za rzdw prezydenta Putina - odzyskuje Rosja. W latach 2003/5 warto eksportu rosyjskiej broni wzrosa 15 razy12. Wskazaniem trendw rozwojowych wyposaenia si zbrojnych jest stay wzrost wydatkw na zaawansowane systemy uzbrojenia, wytwarzane w prywatnych i prywatyzowanych przez rzdy przedsibiorstwach, ktre prowadzc racjonaln gospodark, obniaj jego koszty. Uwarunkowania te stanowi przesank dalszej ewolucji w przemyle i usugach militarnych oraz obronnych. Wkraczanie w nie przedsibiorstw cywilnych wyznacza im konieczno wypeniania standardw, dotyczcych wieloaspektowej ochrony produkcji. Pomimo i podobne poczynania charakteryzuje sektor cile cywilny, to nastpuje jednak wydzielenie brany zajmujcej si produkcj militarn, co sprawia, i pomimo cieniu ku jego internacjonalizacji, wiele pastw nadal stara si utrzyma cilejsz kontrol nad obszarem produkcji zbrojeniowej. Wzrost nakadw obronnych supermocarstwa nie jest zwizany wycznie z prowadzeniem operacji w Iraku i Afganistanie. W kocu 2007 roku Kongres USA zaplanowa przeznaczenie 459 miliardw dolarw na programy unowoczeniania broni, w tym strategicznego bombowca Falcon, ktry dyslokowany w bazach na caym wiecie, latajc z 6-krotn prdkoci dwiku, zdolny bdzie niszczy wrogie wyrzutnie rakiet w cigu kilku minut.
10

11

12

SIPRI Yearbook 2007 Armaments, Disarmament and International Security. Recent trends in military expenditure, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie: http://www.sipri.org/contents/milap/milex/mex_trends.html. Trends in Arms Production, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie: http://www.sipri.org/contents/milap/milex/aprod/trends.html. Transformations in Global Defense Markets and Industries: Implications for the Future of Warfare, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie: http://www.dni.gov/nic/research_defensemkts.html.

160

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH

Precyzujc generalne kierunki rozwoju, kontynuowane od upadku systemu bipolarnego, okreli je naley jako strukturalne, technologiczne i komponentowe. Wyrazem zmian strukturalnych, koncentrujcych produkcj zbrojeniow jest wzrost udziau 5 najwikszych koncernw w rynku z 22 % w roku 1990, do 43 % w 200513. Zmiany technologiczne opieraj si na wzrocie znaczenia w produkcji wojskowej technologii cywilnych, std przyrost liczby takich przedsibiorstw bazujcych na rozwoju systemw informatycznych i elektroniki w acuchach produkcyjnych. Amerykaska wojna z terroryzmem zintensyfikowaa te trendy. Wzrost iloci czci i podzespow cywilnych, zwiksza zaangaowanie i znaczenie podwykonawcw pracujcych nad integracj systemw. Zmiany dotyczce komponentw zwizane s z komercjalizacj, uczestnictwem podmiotw prywatnych w wykonywaniu w strefach operacji zada, takich jak: ochrona ludzi i mienia oraz szereg usug logistycznych, ale take coraz czciej udziau w operacjach bojowych14. Destrukcyjny wpyw na stabilizacj Iraku dziaa firmy Blackwater15 wskazuje generowanie w fazie wykonawczej niebezpieczestwa, na ktre wskazywaem w obszarze relacji midzynarodowych. Pastwa przyjmuj odpowiedzialno ponoszc skutki poczyna podmiotw - dziaalnoci, ktrych nie s zdolne w peni nadzorowa. Dyskusja w Wielkiej Brytanii w 2006 roku stanowia przykad wyzwa stojcych przed europejskim sektorem produkcji wojskowej. Jednym z celw Europejskiej Agencji Obronnej (EDA) powoanej w 2004 roku jest zmierzanie do redukcji kosztw poprzez promowanie wsppracy w produkcji zbrojeniowej. Wskazane trendy oraz wymienione uwarunkowania pozwalaj obali pewne mity zwizane z przekonaniem o niewystarczajcych wysikach wsplnoty europejskiej na rzecz bezpieczestwa globalnego. Przypominajc, i UE nie aspiruje do prezentowania interesw w kadym punkcie globu, podejmuje jednak odpowiedzialno za dziaania stabilizacyjne i czyni kroki to umoliwiajce, naley pamita, e pole jej dziaa wyznaczone jest do istotnymi ograniczeniami. Koszty bada oraz produkcji zaawansowanych technologicznie rodkw walki w rodzaju Warrior 21 Century (W21C) - ktre stanowi maj zintegrowany system zakadajcy pen wymian informacji w ramach grup bojowych oraz przewag w efekcie dysponowania przez pojedynczego onierza obrazem pola walki niedostpnym przeciwnikowi sprawiaj, i mog one by wdraane komplementarnie przez te najwiksze koncerny, ktre dysponuj zamwieniami rzdowymi i moliwociami testowania ich w warunkach poligonowych. Pomimo wysikw unifikacyjnych EDA oraz koncentracji kapitaowej, wymg utrzymania nadzoru pastwa nad produkcj militarn w dziedzinie broni niemierciononych, inteligentnych systemw pola walki16 sprawia, i si rzeczy
13 14

15

16

Ibidem. G. M. Marks, N. J. Fry, Commercialization In Defense Sourcing And Other Responses To Post-Cold War Defense Industry Transformation, [w:] Georgetown Journal of International Law, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie: http://findarticles.com/p/articles/mi_qa4140/is_200704/ai_n19511004. E. Schmitt, N. Shanker, Pentagon Sees One Authority Over Contractors, [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie: http://www.nytimes.com/2007/10/17/washington/17blackwater.html?_r=1&oref=slogin. Por . Blackwater Global Stability Solutions, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie: http://www.blackwaterusa.com/securityconsulting/ D. Miles, New Evaluation Brigade to Test Emerging Warfighter Technologies, [online]. [dostp: 12.12.2006]. Dostpny w Internecie: http://www.defenselink.mil/News/NewsArticle.aspx?ID=2389. 161

Bogusaw BARNASZEWSKI

przedsibiorstwa pracujce na rzecz armii amerykanskiej, zajmuj w tej dziedzinie uprzywilejowan pozycj. Jakkolwiek adne pastwo w wiecie nie jest zdolne wspzawodniczy w tej dziedzinie z USA, to badania nad systemami Land Warior prowadzone s we Francji, Anglii, Niemczech, czy Australii, przy czym zapewne cz tego wyposaenia bdzie w rezultacie raczej nabywana w ponadnarodowych koncernach, ni produkowana w ramach przedsibiorstw pozostajcych pod nadzorem narodowym. Kolejne nieporozumienie dotyczy kwestii transportu strategicznego, ktrego kierunki rozwoju determinowane byy uprzednio koniecznoci przerzutu si na klasyczny generalnie europejski teatr dziaa wojennych. Narodowa Strategia Obronna Stanw Zjednoczonych z 2005 roku wymienia cztery rodzaje zagroe stanowicych wyzwania dla bezpieczestwa supermocarstwa: tradycyjne; nieregularne; katastrofy oraz destrukcyjne - zwizane z wykorzystaniem w rny sposb zaawansowanych: bio-, info-, kosmicznych technologii, zminiaturyzowanych rodkw walki lub kierunkowanej energii17. Realia podejmowania decyzji oraz uruchamiania operacji w rejonach kryzysw ukazuj od wojny w Zatoce Perskiej 1991 konieczno wielomiesicznego ich przygotowania i koordynowania. Zarwno Stany Zjednoczone, NATO, jak i Unia Europejska opracowuj zgodnie z nimi struktury zadaniowych grup bojowych wedug formuy CJTF (Combined Joint Task Forces), powoywanych dla potrzeb konkretnej operacji. Prowadzce polityk globaln supermocarstwo tworzy warunki lokalne i przygotowuje komponenty, zdolne uruchomi operacje militarne i antyterrorystyczne w kadym rejonie wiata. Odgrywajce wan rol w dziaaniach lotnictwo taktyczne dyslokowane jest natychmiast w takie rejony, jeeli dysponuje dostpnym zapleczem, czemu su decyzje dotyczce zasadniczej zmiany struktury baz amerykaskich. Dyslokowanie zasadniczych si ldowych w obszary kryzysowe planowane jest drog morsk, na pokadach okrtw stanowicych ich baz w toku operacji18, do czego w zakresie strukturalnym oraz technologicznym przygotowuj swoje siy zbrojne rwnie Europejczycy, majc za cel prowadzenie przez ponad 6 miesicy, trzech takich operacji rwnolegle. W maju 2004 Rada Europy przyja Headline Goal 2010 (6309/6/04), ktre poza uwzgldnieniem moliwoci nowych czonkw, zmieniy zaoenia rozwoju si zbrojnych UE do roku 2010, definiujc precyzyjniej stopie gotowoci do dziaania si natychmiastowego reagowania19, co stanowi rwnie - pozytywny dla europejskiej Strategii Bezpieczestwa - efekt kryzysu wok operacji w Iraku. Chiny w 2006 roku kontynuoway zwikszanie wydatkw wojskowych, po raz pierwszy wyprzedzajc w Azji Japoni i sigajc czwartej w wiecie pozycji w tym zakresie. Japonia zdecydowaa w tym czasie zmniejszy w cigu kolejnych piciu lat swj budet wojskowy, zwikszajc jednak rwnoczenie wydatki na obron przeciw-

17

18

19

R. Henry, Transforming the U.S. global defense posture, [w:] Naval War College Review, [online]. [dostp: 2006]. Dostpny w Internecie: http://findarticles.com/p/articles/mi_m0JIW/is_2_59/ai_n16689836/pg_2. Naval Force Transformation Analyzing Future Plans and Requirements for Homeland Defense and Global Maritime Dominance, [online]. [dostp: 01.07.2007]. Dostpny w Internecie: http://www.idga.org/cgibin/templates/document.html?topic=329&event=13076&document=95272. A. Ellner, European Perspectives on Security Lessons of the Conflicts in the Balkans, the Middle East and Africa, [online]. [dostp: 25.05.2004]. Dostpny w Internecie: http://www.dni.gov/nic/NIC_2020_2004_05_25_intro.html.

162

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH

rakietow20, co jest oczywist odpowiedzi na zagroenia stwarzane pnocnokoreaskim programem nuklearnym i doskonaleniem strategicznych rodkw ich przenoszenia. Rosnce wydatki wojskowe Chin oraz Indii s rezultatem ich znaczcego wzrostu gospodarczego. Niezalenie od przepaci dzielcej poziom wydatkw wojskowych Chin i USA, s one w Waszyngtonie obiektem intensywnej analizy, a Kongres adresatem dorocznego raportu opartego na zaoeniu, i tylko cz rzeczywistych wydatkw jest ujawniana21. Wedug opublikowanej w grudniu 2006 nowej doktryny obronnej, Chiny wyday na armi 36 mld dol., czyli o 15 proc. wicej ni rok wczeniej22. Jakkolwiek Pekin twierdzi, e nie oznacza to przystpienia do wycigu zbroje ani zagroenia dla jakiegokolwiek narodu, kroki takie mog umoliwia zarwno dominowanie krajw regionu, jak rwnie dyktat lub rozstrzygnicia militarne w zadawnionych sporach granicznych z ssiadami. W cigu ostatnich kilkudziesiciu lat Chiny stoczyy kilka krtkich wojen granicznych z Indiami, Wietnamem i ZSRR. Obecnie Pekin uwaa, e japoskie wyspy Senkaku na Morzu Wschodniochiskim nale si Chinom. Bezludne wyspy nie maj adnego znaczenia, ale prawne nimi wadanie wie si ze strategicznymi interesami przede wszystkim prawem do pooww oraz - odkrytymi tam w latach `70. - podmorskimi zoami ropy naftowej23. W wietle zaoe polityki obronnej wikszo pienidzy idzie na unowoczenienie floty i lotnictwa, a take na zwikszenie zdolnoci kontruderzenia nuklearnego. Raport podkrela, e Chiny wydaj na zbrojenia mniej w przeliczeniu na mieszkaca ni USA, Francja czy Rosja24. Naley jednak podejrzewa, e jak w wielu innych dziedzinach - oficjalne dane Pekinu s zanione. Chiny przygotowuj si ju nie tylko do wojny u swych granic, lecz do ekspansji militarnej poza Azj - ostrzegaj eksperci Pentagonu. Rozbudow si mogcych atakowa cele z dala od terytorium Chin, uzupeniaj szybko rozwijane systemy cznoci dalekiego zasigu. Analitycy, ktrzy przygotowali raport, wysnuwaj z tego wniosek, e chiska doktryna wojenna przechodzi gbok przemian. W wietle wspomnianej propozycji rozmw pokojowych, przygotowanie inwazji na Tajwan przestao by priorytetem. Teraz Chiny chc take prowadzi operacje z dala od swego terytorium oraz zabezpiecza drogi morskie, ktrymi docieraj do nich surowce naturalne - gwnie ropa z Bliskiego Wschodu i Afryki. Mocno podkrelone jest w raporcie denie Chin do budowy lub zakupu lotniskowcw, jakkolwiek Amerykanie oceniaj, e wyposaenie i wprowadzenie ich do suby moe zaj Chiczykom jeszcze dekad. Po opublikowaniu raportu Pekin natychmiast odpowiedzia, e Pentagon tworzy faszyw teori chiskiego zagroenia i wyolbrzymia znaczenie chiskich zbroje, by porni ten kraj z ssiadami i usprawiedliwi zwikszanie wasnych wydatkw. We-

20 21

22 23

24

Ibidem. Annual Report to Congress. Military Power of the Peoples Republic of China 2007, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie: http://www.defenselink.mil/pubs/pdfs/070523-China-Military-Powerfinal.pdf. Ibidem. Chisko-japoski spr o bezludne wyspy Senkaku, [online]. [dostp: 25.03.2004]. Dostpny w Internecie: http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34180,1987973.html. Annual Report to Congress. Military Power of the Peoples Republic of Chinaop.cit. 163

Bogusaw BARNASZEWSKI

dug owiadczenia rzecznika MSZ w Pekinie: Chiny s krajem kochajcym pokj25. Zmiany chiskiej doktryny oraz kierunki modernizacji armii jednoznacznie wskazuj, i Pekin po Waszyngtonie prowadzcym polityk globaln, Brukseli zmuszonej do wspodpowiedzialnoci za bezpieczestwo midzynarodowe zmierza do roli kolejnego gracza skonnego i zdolnego prowadzi dziaania militarne w skali pozaregionalnej. Nike, realne moliwoci ma w tym wzgldzie Moskwa, aczkolwiek po czci w zwizku z sytuacj przedwyborcz usiuje epatowa swoj mocarstwowoci. Pod koniec lipca 2007 norweskie i brytyjskie myliwce przechwytujce wystartoway w kierunku dwch rosyjskich bombowcw dalekiego zasigu, ktre niebezpiecznie zbliyy si do przestrzeni powietrznej tych krajw. W pocztkach sierpnia rosyjskie bombowce znalazy si, w toku wicze, w pobliu wyspy Guam na Pacyfiku, gdzie znajduje si baza wojskowa USA - a w jego poowie, Rosja wznowia na stae loty swoich bombowcw strategicznych, tumaczc to problemami dla bezpieczestwa Federacji Rosyjskiej, wobec kontynuowania takich lotw w innych krajach26. Spokojna reakcja Waszyngtonu, ktry w komunikacie rzecznika Departament Stanu stwierdzi, i: Jeli Rosja uwaa, e powinna pozwoli wynurzy si z naftaliny kilku swoim starym samolotom, eby znw latay, to jej decyzja, do ktrej Stany Zjednoczone nie przywizuj wagi - wiadczy, i na razie nie jest traktowana jako istotne zagroenie. Zachowania Rosji niebudzce powanego zaniepokojenia supermocarstwa, stanowi jednak niezwykle destrukcyjny czynnik dla bezpieczestwa regionalnego, ktrego elementami Moskwa prowadzi gr wobec Waszyngtonu. Prby odtwarzania dominium rwnie przy pomocy broni gospodarczej - rozbudowa si strategicznych, enuncjacje moliwego wycofania si z ukadu o likwidacji rakiet redniego i krtkiego zasigu (INF), a przede wszystkim zawieszenie przez Rosj uczestnictwa w zasadniczym dla Europy fundamencie bezpieczestwa, ukadzie o ograniczeniu zbroje konwencjonalnych27, stwarzaj czynnik zagroenia bezpieczestwa wykraczajcy poza wymiar regionalny. Wspominana propozycja Pekinu wobec Tajwanu uznawanego poprzednio za zbuntowan prowincj, deklaracja Moskwy w sprawie zamiaru podpisania traktatu pokojowego z Japoni, koczcego formalnie stan wojny i inne fakty, pozwalaj przewidywa, i mocarstwa globalne pomimo rywalizacji, przyjmuj charakterystyczn dla systemu bipolarnego optyk gry o sumie zerowej, czynicej uycie si zbrojnych nieracjonalnym z punktu widzenia dugofalowych interesw w sieci kompleksowej wspzalenoci. Ich starcia definiuj konfrontacj na poziomie werbalnym, a posiadane potencjay strategiczne maj zadanie uwiarygodniania polityki, co pozwala przewidywa, i nie zostan uyte w stosunkach wzajemnych. Przykad stanowi region Azji Wschodniej, gdzie zdaniem Zbigniewa Brzeziskiego najbardziej prawdopodobnym scenariuszem w cigu najbliszej dekady bdzie poczenie osignicia przez Chiny pozycji jawnej potgi regionalnej, cigych, lecz niejednoznacznych stara Japonii
25

26

27

Czy trzeba ba si Chin?, [online]. [dostp: 30.12.2006]. Dostpny w Internecie http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34174,3820155.html. Rosja wznowia loty swych bombowcw. USA spokojne, [online]. [dostp: 17.08.2007]. Dostpny w Internecie http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80277,4396499.html. Rosja zawiesza wykonywanie Traktatu o Ograniczeniu Si Konwencjonalnych w Europie, [online]. [dostp: 14.07.2007]. Dostpny w Internecie http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80625,4314197.html.

164

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH

zwikszenia swojego potencjau wojskowego oraz wysikw Ameryki na rzecz kontroli nad obydwoma procesami. Kontrola ta bdzie wymaga ostronoci oraz zrozumienia dla aspiracji zarwno Chin, jak i Japonii. Chiny przechodz w stadium postkomunistyczne w postaci coraz bardziej nacjonalistycznego mocarstwa, Japoni za - pozostajc drug, co do wielkoci gospodark wiata - zaczyna niepokoi stopie, w jakim jej wasne bezpieczestwo zaley od potencjalnie zbytnio obcionej zadaniami i czasem dziaajcej arbitralnie Ameryki. Chiczycy zdaj sobie spraw, e cigy napyw bezporednich inwestycji zagranicznych i nowoczesnych technologii do Chin, jak rwnie dostp do wielkich zagranicznych rynkw dla chiskich eksporterw produktw przemysowych zale od poprawnych stosunkw ze Stanami Zjednoczonymi. Natomiast umiarkowana i uwanie kontrolowana wroga rywalizacja z Japoni jest nie tylko naturalna z historycznego punktu widzenia pozwalajc skanalizowa nacjonalistyczne emocje chiskich mas lecz rwnie politycznie wygodna, mobilizujc nard do jednoci, bez pocigania za sob zbyt wysokich kosztw w stosunkach midzynarodowych, w tym gwnie komplikowania ich z Ameryk28. Pomimo trendu odchodzenia od konfrontacji zbrojnej pomidzy podmiotami suwerennymi - ryzyka dla nich takiego zaangaowania - inna sytuacja dotyczy moe subsystemw ze sabo zdefiniowanym przywdztwem, gdzie toczy si walka o nie. Pastwa pretendujce do roli mocarstw w procesach globalizacji, nie zdecyduj si raczej wskutek dowiadcze takiego zaangaowania - na oskarenia o rol agresora. Czynnik ten moe zosta zneutralizowany w stanie zagroenia bezpieczestwa, bdcego wynikiem dziaa podmiotw nieprzewidywalnych. Wielu badaczy zwraca uwag, e w wiecie postkonfrontacyjnym dominuje tendencja do regionalizacji bezpieczestwa midzynarodowego. Wczeniej - wszelkie konflikty postrzegane byy przez pryzmat konfrontacji supermocarstw. W wiecie rywalizacji Stany Zjednoczone angauj si tylko tam, gdzie istnieje konieczno zabezpieczenia ich interesu narodowego, czego przykadem wedug Marcina Gawryckiego - moe by Sudan, ktrym mimo krwawego konfliktu zbrojnego, spoeczno midzynarodowa praktycznie si nie interesuje i nie interweniuje w niego29. Nieefektywne dziaania wsplnoty midzynarodowej, abstrahujc od ich zracjonalizowania w roku 2007, nie mog stanowi podstaw do pomijania uwarunkowa, zwizanych po pierwsze z niebezpieczestwami wkroczenia w uprawnienia suwerennego pastwa, stanowicymi w tym przypadku przesank dalszego antagonizowania Zachodu i wiata islamu, a po drugie wszelkimi zagroeniami wynikajcymi z zaangaowania militarnego. Wyraziste ich spektrum dotyczce niewydolnoci si zbrojnych w zakresie opanowania i stabilizacji obszaru kryzysu - wynikajce z asymetrycznoci si i dostpnych politycznie rodkw wykazay po roku 1990 operacje w Somalii, po czci na Bakanach, lecz gwnie w Afganistanie i Iraku. Czarnym snem analitykw jest perspektywa ewentualnej operacji stabilizowania upadej Korei Pnocnej ponad 20 milionowej populacji, niezdolnej do samodzielnego funkcjonowania. Dowiadczenia historyczne dziaa amerykaskich w Wietnamie oraz radzieckich w Afganistanie, przypominaj kolejny aspekt brak powodzenia w starciu ze zdeterminowanym, zmotywowanym przeciwnikiem, posiadajcym oparcie w bazie spoecznej. Zaawansowane sys28 29

Z. Brzeziski, Wybr: dominacja czy przywdztwo, Krakw 2004, s. 131. M. F. Gawrycki, Regionalne koncepcje bezpieczestwa w Ameryce aciskiej, Warszawa 2005, s. 15. 165

Bogusaw BARNASZEWSKI

temy uzbrojenia na obecnym poziomie technologicznym, zdolne s rozstrzygn dziaania regularne w terenie im sprzyjajcym, lecz ju nie jak wskazuj przykady byej Jugosawii i Afganistanu ograniczajcym ich moliwoci. Wojska interwencyjne zyskaj tak przewag po wprowadzeniu na wyposaenie, zautomatyzowanych systemw bojowych, a tam, gdzie niezbdne bdzie wkroczenie siy ywej, dysponowanie onierzami wyposaonymi, w dajce im absolutn przewag systemy Land Warior. Potencjalna interwencja wobec pastw nieprzewidywalnych, to problem politycznej dostpnoci rodkw zdolnych zneutralizowa sabo uzbrojon, ale liczn, sfanatyzowan armi. W czasie wojny iracko-iraskiej ajatollah Chomeini wyrazi zgod na wysyanie do walki kilkunastoletnich chopcw, ktrzy zgaszali si masowo i z mianem mczennikw, usiowali przy pomocy najprymitywniejszych rodkw niszczy irackie czogi i rozbraja pola minowe, ginc tysicami30. Wspczesne siy zbrojne dysponuj systemami uzbrojenia zdolnymi zniszczy przeciwnika w takich sytuacjach, lecz ze wzgldw politycznych - w zasadzie niedostpnymi do wykorzystania. Prace nad systemami tak zwanych broni niemierciononych doprowadziy do pozyskania rodkw, ktrych nieszkodliwo jest w przypadku wikszoci co najmniej wtpliwa. Konieczno przyjcia odpowiedzialnoci za uyte w sensie politycznym i militarnym rodki oraz stabilno zajtego obszaru sprawia, i rwnie decyzje supermocarstwa w kwestii interwencji warunkowane bd raczej wspomnianym stanowiskiem Condoleezzy Rice, i: Zagroenie musi by naprawd powane. A ryzyko, jakie pociga za sob zwoka, musi wielokrotnie przewysza ryzyko zwizane z bezporednim dziaaniem31. W zrnicowanym wiecie zdolnych swobodnie rywalizowa podmiotw, przygniatajca przewaga mierzalnych czynnikw potencjau nie jest gwarancj neutralizowania staczajcych si do roli nieprzewidywalnych podmiotw skonnych dominowa subsystemy regionalne i rzuca wyzwania mocarstwom, rwnie w tym zakresie. W takiej roli zacza wystpowa Wenezuela pod rzdami Hugo Chaveza, ktrego program ma ostry wymiar ideologiczny, wyranie wymierzony w imperialistyczn hegemoni USA, przeciw ktrej Chavez prbuje budowa uk dobra - od Kuby poprzez Wenezuel, Boliwi do Biaorusi, Iranu i Chin. Dlatego cae uzbrojenie dla wkrtce milionowej armii majcej stanowi remedium na strukturalne bezrobocie bdzie pochodzi z Rosji, Iranu i Chin, a nie jak dotd, gwnie z USA i pastw zachodnich. Wedug raportu Agencji Wywiadu Pentagonu ze stycznia 2007, Chavez wyda na zbrojenia w cigu dwch lat 4,3 mld dolarw, w porwnaniu z 3 mld Pakistanu i 1,7 mld Iranu w tym czasie32. W ocenie amerykaskiego instytutu Forecast International, plany Chaveza bazujcego na dochodach z wydobycia ropy naftowej dyktatora kraju sabo rozwinitego, z powanymi problemami spoecznymi - przekraczaj wszystko, co byo na ten temat wiadomo. Chavez zamierza do 2012 roku wyda na zbrojenia ok. 30 mld dolarw, a w wietle zmian konstytucji dajcych mu w zasadzie doywotne pano30

31

32

K. Armstrong, W imi Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrzecijastwie i islamie, Warszawa 2005, s. 176. Dr. Condoleezza Rice Discusses President's National Security Strategy, [online]. [dostp: 01.10.2002]. Dostpny w Internecie http://www.whitehouse.gov/news/releases/2002/10/200210016.html. Defense Intelligence Agency, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie http://www.dia.mil/publicaffairs/Press/index.html.

166

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH

wanie (zob. V/ 1) podwoi t kwot do roku 202033. Chce wyposay armi ktrej zawoaniem ogosi: Socjalizm albo mier midzy innymi w 150 odrzutowcw, 30 helikopterw, 15 okrtw podwodnych, 138 nowoczesnych kutrw, systemy przeciwlotnicze, radary i ponad 600 tys. rakiet i bomb. Wobec zagroenia destabilizacj pozostajcej pod kontrol Waszyngtonu zachodniej hemisfery, plany Wenezueli nie podobaj si nie tylko Amerykanom. Niepokoj rwnie ssiadw, u ktrych Chavez od kilku lat prowadzi agitacj, popierajc swoich stronnikw i potpiajc politykw przeciwnych jego opcji. W Kolumbii potajemnie wspiera lewicowe armie partyzanckie Rewolucyjnych Si Zbrojnych Kolumbii (FARC) i Armi Wyzwolenia Narodowego (ELN), z ktrymi rzd toczy krwaw wojn domow. Wsppracuje ze zwyciskim w Boliwii populistycznym prezydentem Evo Moralesem34. Jego usiowania stanowi zagroenie regionu, poniewa populistyczny dyktator chce uczyni ze swego kraju najsilniejsze mocarstwo na poudnie od USA rwnie w wymiarze militarnym. Rola aktora nieusatysfakcjonowanego, legitymizowanego rozbudowywan sieci klienteli uznajcej lewicow i antykapitalistyczn ideologi oraz zalen od dostaw taniej ropy, ma suy budowie strefy wpyww oraz wypieraniu Brazylii zmierzajcej do roli mocarstwa rewizjonistycznego35, pragncego przej dominacj w regionie, co prowadzi moe ostatecznie do starcia. 11 wrzenia 2001 ugruntowa do oczywist tendencj, zaprzeczajc od zarania ery swobodnej rywalizacji - tezom o upadku znaczenia pastwa. Rywalizacja wymaga dysponowania przez pastwa przekonujcymi atrybutami potencjau, co oznacza wzrost znaczenia siy - w tym potgi militarnej - w yciu midzynarodowym w ogle, za w polityce bezpieczestwa w szczeglnoci. Przywoywaem dowody tego w polityce: USA, strategii NATO, Unii Europejskiej, podmiotw adaptujcych polityczne zdobycze cywilizacji zachodniej, staraniach pastw zagroonych ekspansj wojujcego islamizmu oraz usiowaniach wielu innych, sabiej rozwinitych traktujcych ten czynnik potencjau jako istotny wyznacznik ich pozycji. Henry Kissinger uzna, i 11 wrzenia pooy kres goszonym przez prorokw globalizacji iluzjom o zastpieniu polityki midzynarodowej globaln ekonomi i internetem. Roman Kuniar zadaje pytania, czy oznacza to powrt do silnego pastwa, pastwa spychanego przez ostatnie dekady na margines, traktowanego jak przeszkoda, ktra powinna ustpi miejsca logice ekonomii i wydajnoci, innymi sowy postpu? Czy moe to oznacza powrt do pastwa silniejszego wewntrznie oraz na zewntrz - czyli w stosunku do innych podmiotw ycia midzynarodowego?36. Wydaje si, e s to pytania implikowane nieuzasadnionymi w peni przesankami. System bipolarnej konfrontacji kreowa bardzo specyficzn rzeczywisto, gdzie pastwa musiay
33

34

35 36

S. Romero, Venezuela Spending on Arms Soars to Worlds Top Ranks, [w:] The New York Times [online]. [dostp: 25.02.2007]. Dostpny w Internecie http://www.nytimes.com/2007/02/25/world/americas/25venez.html?em&ex=1172638800&en S. Romero, Venezuela Rivals U.S. in Aid to Bolivia, [online]. [dostp:23.02.2007]. Dostpny w Internecie http://www.nytimes.com/2007/02/23/world/americas/23bolivia.html?em&ex=1172466000&en=8f40f 0b3. M. F. Gawrycki, Regionalne koncepcje...op.cit., s. 15. R. Kuniar, 11 wrzenia interpretacje i implikacje, [w:] Sprawy Midzynarodowe, [online]. [dostp: 2002]. Dostpny w Internecie http://prawo.lex.pl/?cmd=czasopisma_jedno,sm. 167

Bogusaw BARNASZEWSKI

i chciay a wypadku zdominowanych przez Moskw bez wikszego wyboru - rezygnowa w imi zachowania status quo, z artykuowania czci swoich interesw oraz prezentowania atrybutw. Kres tej epoki oznacza powrt do stanu normalnych stosunkw midzynarodowych, opartych na w miar swobodnej grze interesw. Wizje wiata gdzie nie funkcjonuj mechanizmy polityki midzynarodowej, byy wycznie iluzjami i to take przed 11 wrzenia. Globalizacja oznaczajc procesy integracyjne w rnych obszarach w tym organizacyjnym w krgu pastw najpeniej zaawansowanych cywilizacyjnie nie oznacza kresu polityki, wyznaczanej obecnie ewoluujc struktur uczestniczcych w niej podmiotw, take coraz wyraniej, niesuwerennych. Zjawiska transnarodowe i transgraniczne oraz kompleksowa wspzaleno, nie wyczaj znaczenia atrybutw potencjau, zakrelajc im natomiast odmienne warunki funkcjonowania. Zasadniczy element potencjau sia militarna odgrywa nadal swoj rol, wobec takich problemw, jak: polityka pastw nieprzewidywalnych, upado pastw niezdolnych do funkcjonowania, terroryzm o zasigu globalnym oraz jako instrument nacisku celem realizacji wasnych interesw. W dobie kompleksowej wspzalenoci, asymetryzacji charakteru konfliktw militarnych, sia staa si elementem nieefektywnym w porwnaniu do osiganych korzyci. Sdzi naley, i w tym ostatnim obszarze, a take interakcjach aktorw globalnych, sia militarna stanowi bdzie jedynie argument uwiarygodnienia ich polityki. Zderzenie prb ustanawiania przez supermocarstwo porzdku - wedle wasnej, nierealnej jego wizji - z rzeczywistoci, doprowadzio do w peni przewidywalnego mechanizmu, gdy wobec oporu materii, naleaoby siga po wci nowe zasoby militarne, co w asymetrycznym konflikcie prowadzi wobec determinacji przeciwnika jedynie do jego eskalacji. Wedug Ryszarda Skarzyskiego takie podejcie do polityki zagranicznej jest charakterystyczne dla etapu, gdy: potga osiga wielkie rozmiary i grozi jej destrukcja od wewntrz, a zagubienie mylowe i trwonienie zasobw staj si praktyk dnia codziennego nieodpowiedzialnych elit i butnych przywdcw37. Otwart prb artykulacji tej nierozwanej koncepcji polityki midzynarodowej odnajdujemy w doktrynie George`a Busha. Jej zaoenia ogoszone w kwietniu 2003 roku wykazay pomimo kwitowanych na wp artobliwym powiedzeniem wrd wysokich rang oficerw amerykaskich: Nie pjdziemy do dungli, nie pjdziemy w gry38, dowiadcze radzieckich w Afganistanie oraz wasnych w Wietnamie czy Boni dezynwoltur, rwnie w zakresie prognozowania znaczenia siy militarnej. Dziki poczeniu twrczych strategii i nowoczesnej techniki gosiy - zmieniamy definicj wojny na naszych warunkach. W obecnej, nowej erze techniki wojennej, potrafimy uczyni celem nie nard, lecz reim. Chodzi nam o wykrycie winnych i uderzenie w nich39. Praktyczna realizacja tego zaoenia nie zostaa posadowiona w analizie dotyczcej ewolucji postaw spoecznych wobec wyzwolicieli-okupantw, niezdolnych zaspokoi oczekiwa Irakijczykw, a nadzieje zawiedzione prowokuj najgroniejsze resentymenty. Przewaga technologiczna pozwala wykona wobec regularnych si zbrojnych przeciwnika miadce uderzenia. Asymetryzacja w dziaaniach nieregularnych spra37

38 39

R. Skarzyski, Anarchia i policentryzm. Elementy teorii stosunkw midzynarodowych, Biaystok 2006, s. 50-51. A. i H. Tofflerowie, Wojna i antywojna: jak przetrwa na progu XXI wieku, Warszawa 1997, s. 263. R. Skarzyski, Anarchia...op. cit., s. 50-51.

168

SIA MILITARNA CZYNNIK REKONSTRUOWANY W STOSUNKACH

wia, i uderzenia w znacznej mierze trafiaj w prni. Przewaga strony sabszej militarnie w asymetrycznych konfliktach zbrojnych wspczesnoci, zwizana jest z rnego rodzaju czynnikami, niwelujcymi j na poziomie taktycznym z powodw politycznych, warunkw obszaru dziaa, a przede wszystkim stopnia determinacji przeciwnika i jego zaplecza. W Iraku czynnikiem stao si rozczarowanie, ktre otworzyo baz spoeczn dla wszelkich si, ktre zamierzyy rozgrywa tam swoje interesy. Asymetryzacja w sensie militarnym bdzie wyrnikiem takich konfliktw do czasu, gdy spoeczestwa zaawansowane technologicznie nie stan si rzeczywicie wodarzami technologii trzeciej fali cywilizacyjnej, likwidujc j w tym wymiarze. Zdolno zapanowania nad skutkami destrukcyjnych zachowa przedstawicieli swojego gatunku, nie zmieni jednak sytuacji spoecznej. Niezalenie od powodzenia operacji militarnej, zdolno wpywania na ewolucj sytuacji spoecznej w rejonie kryzysu bdzie okrela stopie powodzenia operacji, zapocztkowanej najbardziej udan akcj militarn. Postrzegane dzisiaj ograniczenia wojny charakterystycznej dla drugiej fali technologicznej, nie bd trwae. Majc obecnie jedynie ograniczon kontrol nad nastpstwami wykorzystania, rozwinite pastwa wszdzie przygotowuj si - najlepiej jak mog - do spoytkowania zdobyczy wiedzy. Do czasu penego panowania nad jego skutkami, odpowiedzialne podmioty stosunkw midzynarodowych zmuszone bd pokonywa dylematy zwizane z uwarunkowaniami, opisywanymi dowiadczeniami podobnymi tym z Wietnamu i Boni. Rzeczywisto nie pozostawia pola dla postaw pasywnych, a racjonalna polityka jest wyborem mniejszego za dla realizacji wasnych interesw. Przewartociowanie rwnie w zakresie oceny militarnych moliwoci stabilizowania obszarw kryzysu, zdecydowao, i siy koalicyjne znalazy si w niesprzyjajcym rodowisku spoeczno-politycznym Iraku i grach Afganistanu. Jest to take efekt typowej wizji imperialnej, ktra pozwala na lekcewaenie przeciwnika, opierajc si na traktowaniu wobec dominujcej potgi tego, co zewntrzne, jako dostpnego bo marginalnego obiektu agresji. Niezalenie od roli, jak zaczn odgrywa rodki techniczne w rozstrzyganiu konfliktw zbrojnych, decydujce dla ich przebiegu pozostan dziaania czowieka. Poczynajc od pozyskiwania niezbdnych informacji, poprzez okrelenie sposobw walki z pozbawionym czsto jakiejkolwiek podmiotowoci przeciwnikiem, a po realizacj zada stabilizacji obszarw kryzysu, do czego dziaania militarne nie s wystarczajce. Spoeczno midzynarodowa, zmuszona bdzie wobec oczekujcych j wyzwa wypracowa zasady reagowania na zagroenia. Rozstrzygn, zatem dostpny jedynie istocie rozumujcej dylemat, czy uznane za uzasadnione oznacza bd rwnie sprawiedliwe. W rozumieniu Michaela Walzera, filozofa zajmujcego si moralnymi aspektami wojny, oznacza konieczno uzyskania spjnoci ius ad bellum oraz ius in bello, z nieobecnym dotychczas elementem ius post bellum sprawiedliwoci po wojnie40. Wbrew powierzchownym opiniom wszystkie mocarstwa, poza wymiarem ostrej rywalizacji, posiadaj wiele wsplnych interesw. Naley do nich midzy innymi - w pierwszym rzdzie: ograniczenie proliferacji BMR i rodkw jej przenoszenia, problem destabilizacji generowanej przez pastwa nieprzewidywalne, a take zagroenie stwarzane przez tak zwane pastwa upade (failed states), jako obszary rozprzestrzeniania
40

M. Walzer, Spr o wojn, Warszawa 2006, s. 12. 169

Bogusaw BARNASZEWSKI

destabilizacji i zagroe. Wspominany raport NIC uznaje tez, wedle ktrej cz rde proliferacji kierowa si moe nie profitami finansowymi, lecz generowaniem rywalizacji pomidzy wiatem islamu a Zachodem41. Tego rodzaju ocena ryzyka stanowi czynnik implikujcy przygotowanie i podejmowanie dziaa zaradczych. W konfrontacji z Iranem pojawiaj si enuncjacje dotyczce uderzenia na ten kraj. W nowej sytuacji, we francuskich zaoeniach strategicznych przyjto moliwo uderzenia nuklearnego na przeciwnika stwarzajcego zagroenie uyciem BMR, a siy nuklearne wyposaone zostay w rakiety zdolne z pokadw okrtw podwodnych niszczy takie cele znajdujce si w niewielkich odlegociach. W poowie wrzenia 2007 roku dyrektor generalny Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA) Mohammed ElBaradei ostrzeg przed atakiem na Iran. Oceni, e decyzje tego rodzaju powinny by podejmowane w ostatecznoci i tylko pod warunkiem akceptacji przez Rad Bezpieczestwa ONZ. Wypowied bya odniesieniem do stwierdzenia szefa dyplomacji francuskiej Bernarda Kouchnera, e spoeczno midzynarodowa musi by przygotowana na moliwo wojny w przypadku pozyskania przez Iran broni jdrowej42, a take deklaracji nowego prezydenta Francji, ktry w poowie lipca 2007 roku da do zrozumienia - podczas wizyty w bazie atomowych okrtw podwodnych z wyrzutniami pociskw strategicznych - e signby po: nieodzowne rodki odstraszania nuklearnego w przypadku zagroenia ywotnych interesw Francji43. Wolumen oraz struktura wydatkw wojskowych w wiecie, wyznacza znaczenie siy militarnej jako zaawansowanego technologicznie i strukturalnie czynnika relacji midzynarodowych, ktry bdzie mia powany wpyw na zdarzenia w obszarze kryzysw i konfliktw. Naley liczy si, i przy ostrych nawet sporach wynikajcych z gry interesw bd podejmowane decyzje dotyczce interwencji militarnej. wiadomo wyzwania wynikajcego ze skutkw uruchomienia w wiecie rywalizacji wspominanego Cycle of Fear, jest dla aktorw globalnych zbyt powanym zagroeniem. Poza przywoywanymi dywagacjami na temat planw ewentualnej interwencji USA wobec Korei Pnocnej, czy Iranu stanowicych oczywicie element nacisku politycznego, majcego nie dopuci do koniecznoci uycia siy, naley si liczy ze scenariuszami, w ktrych sia zbrojna moe by wykorzystywana w sytuacjach zaklasyfikowanych jako niepozostawiajce moliwoci wyboru.

41

42

43

Report of the National Intelligence Council's 2020 Project, [online]. [dostp: 2007]. Dostpny w Internecie http://www.odci.gov/nic/NIC_globaltrend2020_s4.html#scen. R. Beeston, Prepare for war with Iran, France warns, [online]. [dostp: 17.08.2007]. Dostpny w Internecie http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2473281.ece. Por. Szef MAEA: Atak na Iran to ostateczno, PAP, [online]. [dostp: 17.09.2007]. Dostpny w Internecie http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80277,4495879.html. Sarkozy uyby broni nuklearnej w przypadku zagroenia, [online]. [dostp: 13.07.2007]. Dostpny w Internecie http://fakty.interia.pl/swiat/europa/news/sarkozy-uzylby-broni-nuklearnej-w-przypadkuzagrozenia,944059,3280.

170