DV\691248PL.doc wiat w 2025 roku Jakie dziaania powinna podj Unia Europejska DOKUMENT DO DYSKUSJI LISTOPAD 2007 R. www.ein.

eu DV\691248PL.doc 2/50 DV\691248PL.doc 3/50

wiat w 2025 roku Jakie dziaania powinna podj Unia Europejska

Spis treci Sowo wstpne 4 Wprowadzenie 5 Streszczenie 6 I. Zadowolona z siebie Europa 12 II. Przysze globalne wyzwania 14 III. Opcje polityczne dla Europy w kluczowych sektorach 18 Globalizacja a gospodarka cyfrowa 18 Demografia a imigracja 22 Terroryzm a bezpieczestwo 27 Energia a ochrona rodowiska naturalnego 34 IV. Konsekwencje dla Unii Europejskiej 39 Rzdzenie Europ: wartoci, tosamo i granice 39 wiat wielobiegunowy: kluczowa rola partnerstwa transatlantyckiego 44 V. Wnioski 49 DV\691248PL.doc 4/50

SOWO WSTPNE Dokument wiat w 2025 roku: jakie dziaania powinna podj Unia Europejska stanowi wany wkad w proces polityczny formacji centroprawicowych w polityce europejskiej. Jest to wyjtkowy tekst, ktry powsta w oparciu o dziaania wielu osb w ramach Sieci Idei Europejskich sieci orodkw analitycznych sponsorowanej przez grup PPE-DE, zrzeszajcej osoby zajmujce wybierane urzdy polityczne oraz doradcw, naukowcw, ekspertw zewntrznych i przedstawicieli spoeczestwa obywatelskiego. Przez ostatni rok czonkowie Sieci, orodki analityczne i fundacje polityczne pracoway w dwunastu tematycznych grupach roboczych i siedmiu zespoach zadaniowych, aby dokona dogbnej analizy poruszonych problemw i rozway moliwe odpowiedzi w zakresie polityki. Spotkania odbyway si w caej Europie w Brukseli, Paryu, Londynie, Berlinie, Budapeszcie, Hadze, Bonn i Madrycie a take w Waszyngtonie; ich zwieczeniem byy coroczne obrady Letniego Uniwersytetu, ktre tym razem odbyy si w Warszawie. Niniejszy dokument do dyskusji stanowi now wan inicjatyw Sieci Idei Europejskich, ktra ma umoliwi decydentom politycznym europejskich formacji centroprawicowych gbsze zrozumienie wyborw, wyzwa i szans, przed jakimi staniemy, przy przyjciu szerszego horyzontu czasowego ni ma to miejsce zazwyczaj. Dokument stanowi zaproszenie do dalszej dyskusji; obecnie celem jest zebranie uwag od szerokiego grona osb, tak aby udoskonali analiz i wnioski zawarte w dokumencie. Ufam, e niniejszy dokument zostanie powszechnie uznany za wany i konstruktywny wkad w debat i bdzie stanowi inspiracj do szeroko zakrojonej dyskusji na temat zagadnie, ktre w nim poruszono. Joseph Daul, pose do PE przewodniczcy grupy PPE-DE DV\691248PL.doc 5/50

WPROWADZENIE Mwi si, e mona powstrzyma inwazj armii, ale nigdy ide, dla ktrej nadszed wanie czas. W miar jak zbliamy si do drugiego dziesiciolecia XXI wieku, wiat staje si miejscem, w ktrym komunikacja midzy ludmi odbywa si byskawicznie, w ktrym informacje przekazywane s przez globalne sieci medialne za jednym dotkniciem przycisku i w ktrym granice znacz mniej ni kiedykolwiek w najnowszej historii. W cigu ostatnich 500 lat Europa, w ktrej podstaw spoeczestw stanowi rzdy prawa, nadawaa tempo rozwojowi myli, bada i demokracji. Sytuacja ta ulega jednak zmianie. Myl zarwno naukowa, jak i polityczna nigdy nie rozprzestrzeniaa si z tak swobod, pozostawiajc w tyle wiek XX i jego masowe wstrzsy wywoane konfliktami ideologicznymi. Tempo tych zmian jest dla wielu osb zaskakujce. Niektrzy dobrze czuj si w tym otoczeniu, natomiast inni obawiaj si jedynie jego negatywnych skutkw i czuj si wykluczeni. Globalne problemy w coraz wikszym stopniu wymagaj zastosowania globalnych rozwiza. Niewtpliwie zmiany te zachodz ju dzi, a wikszo z nich jest rwnie nieodwracalna. Przez ostatnie 60 lat udawao nam si w Europie godzi podstawowe dzielce nas rnice i wsplnie propagowa czce nas wartoci oraz dobrobyt. Obecnie wane jest, abymy umieli z wyobrani patrze w przyszo, ktra w najlepszym wypadku moe by nie do koca jasna, jeeli chodzi o konkretne, dugoterminowe cele. W cigu najbliszych 50 lat powinnimy jednak w coraz wikszym stopniu angaowa si we wspieranie tych spoecznoci, ktre pozostaj poza sfer wiata zachodniego, aby pomc im do nas doczy. Byaby to pomoc wzajemnie korzystna, gdy uatwiaby Europejczykom utrzymanie dobrobytu i stabilizacji. Spojrzenie w rok 2025 nie pozwala na dokadn ocen przyszych uwarunkowa. Historia zna wielu takich, ktrzy starali si przewidzie przyszo i ktrym si to nie udao na przykad Klub Rzymski czy synny raport Hudson Institute z 1967 r., w ktrym zlekcewaono rozwj mikroprocesorw. Jednak dziki gromadzeniu informacji i dowiadcze sieci mog by pomocne w okreleniu najlepszej drogi rozwoju, uatwiajc

moliwie najszersze omwienie podstawowych koncepcji, faktw i opcji. Dziki temu rzdy mog podejmowa decyzje, ktre bd zrozumiae dla ogu obywateli. W tym wanie kontekcie, po przeprowadzeniu szerokich konsultacji w ramach Sieci Idei Europejskich sporzdzono zaczony dokument do dyskusji, zawierajcy przemylenia na temat najwaniejszych przyszych wyzwa oraz proponowanych dziaa Unii Europejskiej w tym zakresie. James Elles Przewodniczcy Sieci Idei Europejskich Padziernik 2007 r. DV\691248PL.doc 6/50 STRESZCZENIE W roku 2007 Sie Idei Europejskich przystpia do realizacji wanego przedsiwzicia, ktrego celem jest okrelenie gwnych wyzwa i wyborw, wobec ktrych decydenci w UE i jej pastwach czonkowskich stan w cigu najbliszych dwudziestu lat, oraz zaproponowa moliwe perspektywiczne rozwizania. Przedsiwzicie to ma na celu wspieranie spjnoci w procesie wypracowywania idei w ramach formacji centroprawicowych w polityce europejskiej. W niniejszym dokumencie zbadano tendencje, ktrych naley si spodziewa w cigu najbliszych 20 lat. Wyrane okrelenie ich umoliwi nam podjcie decyzji niezbdnych do zagwarantowania dobrobytu Europejczykw i ich pozycji na czele globalnego przywdztwa. Spojrzenie w rok 2025 nie pozwala na dokadn ocen przyszych uwarunkowa. Jednak dziki gromadzeniu informacji i dowiadcze sieci mog by pomocne w okreleniu najlepszej drogi rozwoju, uatwiajc moliwie najszersze omwienie podstawowych koncepcji, faktw i opcji. Dziki temu rzdy mog podejmowa decyzje, ktre bd bardziej zrozumiae dla obywateli W tym wanie kontekcie w ramach Sieci Idei Europejskich powsta zaczony dokument, zawierajcy przemylenia na temat najwaniejszych przyszych wyzwa oraz proponowanych dziaa, ktre powinny zosta podjte przez osoby odpowiedzialne za programy partii politycznych. W dokumencie sformuowano nastpujce sze gwnych wnioskw: 1. - W znacznym stopniu zmienia si charakter omawianych problemw, gdy obserwujemy dzi przesunicie punktu cikoci od kwestii konstytucyjnych do

przyszych globalnych wyzwa. Przez ostatnie 60 lat Europejczykom udawao si godzi podstawowe dzielce ich rnice i wsplnie propagowa czce ich wartoci oraz dobrobyt. Jednake tempo zmian przyspiesza, a problemy w coraz wikszym stopniu maj charakter globalny i wymagaj globalnych rozwiza. Powstaje wraenie, e Europa nie reaguje wystarczajco szybko na te zmiany. 2. - Wyzwania te s niezwykle istotne ze wzgldu na swj zasig i powag; s to rwnie problemy dugofalowe, ktrych nie da si rozwiza za pomoc rodkw doranych. Dlatego coraz wiksze znaczenie ma jasna wizja przyszoci. 3. - W zmieniajcych si warunkach globalnych adne pastwo czonkowskie nie jest w stanie samodzielnie rozwiza tych problemw; UE i pastwa czonkowskie musz odgrywa wan rol we wspieraniu i pogbianiu wiedzy o konsekwencjach tych trudnoci dla obywateli UE, zachcajc ich do patrzenia w przyszo z wiar i optymizmem. 4. - W wielobiegunowym wiecie Europa musi utrzymywa kontakty ze wszystkimi partnerami, lecz blisze stosunki transatlantyckie bd miay kluczowe znaczenie dla sprostania wspomnianym wyzwaniom, zwaszcza w kwestiach gospodarki, relacji: energia a rodowisko naturalne oraz w kwestiach bezpieczestwa; konieczna bdzie nowa struktura w ramach partnerstwa transatlantyckiego. Z zachodniego punktu widzenia atwiej bdzie sprosta tym wyzwaniom, jeeli zacienione zostanie w tym celu partnerstwo transatlantyckie. Konieczna bdzie wzmocniona wsppraca transatlantycka w dziedzinie gospodarki i polityki regulacyjnej, a take usunicie pozostaych barier pozacelnych w handlu i inwestycjach, aby stworzy rynek transatlantycki. 5. - W zglobalizowanym wiecie opartym na gospodarce cyfrowej gwnego znaczenia nabierze jednostka. W takiej sytuacji etos biurokratyczny UE i jej pastw czonkowskich bdzie naleao odpowiednio dostosowa w celu zaktualizowania zarzdzania europejskiego. Spoeczestwo liczy na to, e dziki wykorzystaniu nowych technologii bdzie mogo rozlicza przywdcw politycznych, dyskutowa nad nowymi koncepcjami i prowadzi kampanie na rzecz zmian w polityce. 6. - UE winna si obecnie w mniejszym stopniu koncentrowa na rozszerzaniu granic na wschd. Europa tracia czas przez ostatnie 5 lat, zajmujc si tzw. procesem konstytucyjnym i nie powicajc wystarczajco duo uwagi szybszemu dostosowaniu

si do wiata, w ktrym panuje agresywna konkurencja w gospodarce oraz wystpuj istotne zagroenia o charakterze strategicznym i radykalne zmiany technologiczne i kulturowe. Naley teraz wyznaczy granice UE i uzgodni duszy okres przeznaczony na wzmocnienie wewntrznej spjnoci Unii, dajc tym samym obywatelom UE prawdziwe poczucie tosamoci. Pozwolioby to wsplnie podj stojce przed Uni wyzwania bez cigego rozpraszania uwagi kwesti jej rozszerzenia i by moe osabiania jej zdolnoci do odgrywania roli liczcego si wiatowego partnera. Taki sposb okrelenia granic UE nie jest rwnoznaczny z zakoczeniem procesu rozszerzenia, lecz w wikszym stopniu zobowizuje Uni do dbania przede wszystkim o wasne interesy o jej zdolno do integracji zamiast przyjmowa w poczet czonkw kade pastwo, ktre tego zapragnie. W bardziej szczegowym ujciu w dokumencie skoncentrowano si na piciu najwaniejszych obszarach polityki, ktrym naley powici wicej czasu i wysiku na rozwizanie najpilniejszych problemw, ktre nie mog duej czeka: > Konkurencyjno a gospodarka wiatowa Globalizacja w szybkim tempie zmienia relacje midzy krajami na arenie wiatowej. Chiny i Indie mog w 2060 r. generowa 50% wiatowego PKB. Sytuacja ta miaa ju miejsce w 1820 r. Ten powrt Azji jako wiatowej potgi gospodarczej bdzie stanowi dla Europy ogromne wyzwanie. Europejczycy bd musieli zdecydowa, czy to zbliajce si relatywne osabienie Europy w porwnaniu ze wzrostem Azji bdzie w cigu najbliszych dwudziestu lat oznacza jedynie konsekwencj nadrabiania zalegoci, czy te oznacza, e Europ zdecydowanie wyprzedz modsze i bardziej dynamiczne nacje. Tylko jedna strategia moe uchroni Europ przed tragicznymi skutkami politycznymi takiego biegu wydarze. Europa musi zyska czoow pozycj w erze informacji. Wie si to z koniecznoci wprowadzenia gospodarki opartej na wiedzy, gdy technologie informacyjne przenikaj obecnie do kadego obszaru polityki. Zadanie to nie bdzie atwe. Odwrcenie tej tendencji bdzie wymagao edukacji, innowacji i ducha przedsibiorczoci. W tym celu Europa musi pozby si sztywnych regu i merkantylistycznych przepisw, ktre hamuj rozwj ludzi dynamicznych i przedsibiorczych. Jeeli Europa chce skorzysta ze wszystkich moliwoci, jakie

dalsza globalizacja stworzy w nastpnych dwudziestu latach, konieczne jest zwikszanie konkurencji zarwno w ramach krajowych systemw edukacji, jak i w skali globalnej. Powinno to stanowi gwny priorytet Unii na rok 2025.

> Demografia a imigracja Najbardziej podstawowym i najtrudniejszym problemem w Europie jest niski wskanik urodze. Na caym wiecie wynosi on obecnie 21 urodze na tysic mieszkacw rocznie; w Stanach Zjednoczonych wskanik ten wynosi 14 urodze, a w Europie 10. Zwikszenie redniej liczby urodze z 10 do 11 na tysic mieszkacw pozwolioby przynajmniej ustabilizowa liczb ludnoci w Europie, mimo e nie zrwnowaono by w ten sposb zmniejszajcej si liczby ludnoci w wieku produkcyjnym. Aby zapobiec temu spadkowi, potrzebny byby jeszcze wyszy wzrost wskanika urodze. Wedug najnowszych bada w kadym nastpnym dziesicioleciu, w ktrym wskanik dzietnoci pozostanie na obecnym, niskim poziomie, nastpi dalszy spadek liczby ludnoci w UE o okoo 30-40 mln. Jeeli tendencje te si utrzymaj, ich gboko zakorzenione skutki bd obserwowane we wszystkich sferach ycia w Europie, m.in. w systemach emerytalnych, transporcie, sektorze mieszkaniowym itp. Rozwizanie trudnoci i wykorzystanie szans zwizanych ze zmianami demograficznymi bdzie wymagao od europejskich politykw wspierania wyszego wskanika urodze, podniesienia granicy wieku przejcia na emerytur i nabycia uprawnie emerytalnych, zwikszania udziau osb czynnych zawodowo, wspierania wikszej wydajnoci obecnie zatrudnionych, zachcania do pracy w niepenym wymiarze godzin oraz wspierania elastycznoci pracownikw poprzez zachty prawne i finansowe. W kwestii imigracji kraje UE powinny ponownie przemyle swoj polityk w odniesieniu do legalnej imigracji, ktra sprzyja pracownikom niewykwalifikowanym, i zastpi j przynajmniej czciowo polityk uatwiajc imigracj pracownikw wykwalifikowanych. Naley podj dziaania na rzecz podnoszenia kwalifikacji wieloletnich imigrantw oraz wykorzystania ich wielojzycznoci oraz dowiadcze w zakresie porozumienia midzykulturowego. Naley take dy do zwikszenia

atrakcyjnoci Europy w porwnaniu do innych rejonw wiata, tak aby przycign i zatrzyma pracownikw wykwalifikowanych oraz odwrci proces drenau mzgw. Wreszcie, naley w wikszym zakresie ni dotychczas zaj si szczeglnymi problemami zwizanymi z integracj tzw. drugiego pokolenia w interesie zarwno samych imigrantw, jak i miejscowej ludnoci. > Terroryzm a bezpieczestwo Demokracja poczona z gospodark wolnorynkow w dwudziestym pierwszym wieku otworzya rda informacji i stworzya nowe systemy komunikacji, uatwiajc podre, tworzenie sieci o zasigu midzynarodowym oraz mobilno studentw i uczniw na niespotykan dotd skal. W cigu nastpnych dwudziestu lat tendencje te bd si gwatownie rozwija. Wymienione osignicia uksztatoway nowego rodzaju wroga, ktry naduywa swobody dostpu do informacji, atwoci komunikowania si i podrowania. Nowe zagroenie jest odzwierciedleniem rnorodnoci w dobie internetu. Demokracja jest atakowana poprzez mobilizacj w cyberprzestrzeni swego rodzaju elektroniczny pobr powszechny w ramach ktrego potencjalni kandydaci do walki z wrogiem s rekrutowani na caym wiecie. Taktyka bojownikw dihadu polega na osabieniu, a nastpnie zniszczeniu moralnej wyszoci demokracji staraj si zmusi demokratyczne kraje do porzucenia zasady pastwa prawa w celu obrony prawa. Zamiast stan do otwartej walki, ten bezksztatny wrg woli prowokowa demokratyczne rzdy do okazania hipokryzji, do podjcia dziaa, przez ktre zra do siebie rodowiska umiarkowane w kluczowych regionach i strac poparcie w kraju. W walce z terroryzmem nie ma miejsca na rodki dorane. Zagroenie terroryzmem moe zosta wyeliminowane wycznie w warunkach poczenia takich czynnikw jak wola polityczna, determinacja spoeczna w stawianiu oporu, coraz bardziej finezyjne i misterne dziaania antyterrorystyczne, ograniczenie uzasadnionych roszcze, ktre mogyby stanowi podstaw takich dziaa, oraz marginalizowanie sprawy, o ktr walcz terroryci. Kluczem do sukcesu w walce z tym oglnowiatowym powstaniem moe by jednak rozbicie ataku poprzez prowadzenie walki w rnych rejonach za pomoc

rnych rodkw, likwidowanie uzasadnionych roszcze oraz tworzenie skutecznych, prawnie umocowanych pastw zdolnych do zapewnienia korzyci swoim obywatelom oraz do ustanowienia instytucji demokratycznych. Unia musi w dalszym cigu traktowa wspieranie demokracji i praw czowieka na caym wiecie jako najwyszy priorytet. Wszyscy Europejczycy musz zdawa sobie spraw ze znaczenia walki w imi wyznawanych przez nich wartoci oraz ich obrony przed zagroeniami ze strony terrorystw. Bliska wsppraca europejskich rzdw oparta na tej wsplnej wiedzy jest niezwykle istotna. Kluczowym wyzwaniem dla spoeczestw demokratycznych w Europie bdzie polityczna i gospodarcza integracja tych grup spoecznych, ktre obecnie czuj si wykluczone i zniechcone. Naley podj dziaania wspierajce dialog midzykulturowy, aby wzmocni pozycj umiarkowanej wikszoci muzumaskiej i zapewni izolacj ekstremistw. Konieczne bdzie przywdztwo dla znalezienia rwnowagi midzy koniecznymi, dodatkowymi rodkami bezpieczestwa a zobowizaniem do przestrzegania wartoci demokratycznych i wolnoci obywatelskich. >Energia a ochrona rodowiska naturalnego Obecny okres ma due znaczenie ze wzgldu na szybko zmian i powszechne przekonanie, e zmiany klimatu nie maj charakteru naturalnego. Najbardziej radykalny sposb rozwizania problemu klimatycznego polega na prbie cakowitego zatrzymania zmiany klimatu w drodze stosowania protokou z Kioto. Istnieje jednak alternatywa w postaci potencjalnie skuteczniejszej polityki sprowadzajcej si do wyboru strategii dostosowania na podstawie koncepcji, zgodnie z ktr rozwizanie problemu zmiany klimatu nastpi dziki postpowi technologicznemu. Potrzebne s badania naukowe i inwestycje, ktre uatwi opracowanie nowych technologii pozwalajcych poprawi warunki ycia w rodowisku naturalnym i naszego wspistnienia z nim nie tylko u nas na Zachodzie, ale i u naszych ssiadw na caym wiecie. Bardziej obiecujca strategia nie polega na osabianiu rynkowych rde wzrostu gospodarczego i sukcesw technicznych, lecz na wykorzystaniu spoeczestwa opartego na wiedzy stajcego si efektem globalizacji.

Jeeli chodzi o energi, w perspektywie rednioterminowej, jedyn sprawdzon technologi pozyskiwania energii, ktra moe znaczco wpywa na jej dostawy, jest energia jdrowa. Inne rozwizania, takie jak wiatraki czy biopaliwa, mog zapewni jedynie niewielki wkad w zaspokajanie rosncego popytu na energi. Mog one co najwyej stanowi przydatne, miejscowe rda dodatkowe. Konieczne bdzie zatem zniesienie jdrowej. Unia Europejska i jej pastwa czonkowskie powinny zapewni znaczne ulgi podatkowe i uatwienia dla przemysu, maych przedsibiorstw, wadz regionalnych i gminnych, jak rwnie dla wacicieli domw i konsumentw, aby wspiera zarwno badania i rozwj, jak rwnie wczesne wprowadzanie energii ze rde odnawialnych i technologii wodorowych ogniw paliwowych. Najwikszym wyzwaniem dla UE w cigu dwch nastpnych dziesicioleci bdzie jednak wspieranie konkurencji i wyjtego spod cisych regulacji otoczenia, a take lepszych umiejtnoci i edukacji, ktre pozwol Europejczykom jako jednym z pierwszych w peni wykorzysta nowe moliwoci technologiczne. Na koniec dokumentu przypomniano, e wszystkie te wyzwania i moliwe rozwizania s ze sob cile powizane. Dla przykadu: innowacje wi si z demografi i imigracj, imigracja jest powizana z terroryzmem i bezpieczestwem, bezpieczestwo jest za zwizane z ochron rodowiska i energi. Gdyby tego rodzaju dokument okaza si przydatny w zwrceniu uwagi politykw na przysze zagroenia, powinien by regularnie aktualizowany, zwaywszy, e powizania midzy poszczeglnymi kwestiami z pewnoci zmieni si wraz z biegiem wydarze. I. ZADOWOLONA Z SIEBIE EUROPA Jesieni 2007 r. ycie w Europie wyglda dobrze. Obserwowana spoza wasnych granic ze Stanw Zjednoczonych, Ameryki aciskiej czy Azji Europa wydaje si stabilna, dostatnia, oparta na rzdach prawa i zbudowana na fundamencie demokracji. Od zakoczenia drugiej wojny wiatowej Unia Europejska i jej pastwa czonkowskie poczyniy niezwyke postpy. Pod ciarem dowiadcze dwch wojen zakazw, ktrymi objto rozwj w dziedzinie energii jdrowej. Najwaniejszym wyzwaniem bdzie odbudowa spoecznej akceptacji dla energii

wiatowych w krtkim okresie 30 lat przywdcy z lat powojennych postanowili, e doo wszelkich stara, aby tego rodzaju zniszczenia nie powtrzyy si ju nigdy wicej. Utworzona wrd wskiego grona szeciu krajw europejskich o cznej liczbie ludnoci wynoszcej 170 mln w 1957 roku, Europejska Wsplnota Gospodarcza (obecnie Unia Europejska) zostaa dzi rozszerzona do 27 krajw zamieszkaych przez prawie 500 mln ludzi. W podpisanej z okazji 50. rocznicy deklaracji Unii Europejskiej wyraono uznanie dla tego szczeglnego procesu i jego znakomitych osigni. Dziki dalekowzrocznemu przywdztwu Unia Europejska zdobya umiejtno rozwizywania problemw pastw czonkowskich poprzez rozwj koncepcji spoeczestwa sieciowego pastw1 zdolnych do realizacji wasnych ambicji w ramach wsplnego dziaania w okrelonych dziedzinach. Podjcie tych decyzji wyznacza pocztek okresu nieznanego przedtem dobrobytu w spoeczestwie europejskim korzystajcym z zasad jednolitego rynku, uatwiajcych niezakcony przepyw towarw, usug, osb i kapitau przez dawne granice imperium. Europejska gospodarka jest obecnie w dobrej kondycji, przy wikszej liczbie miejsc pracy utworzonych w strefie euro 13,1 mln od 2000 r. ni w Stanach Zjednoczonych w tym samym okresie. Obraz ten jest nawet korzystniejszy po uwzgldnieniu czonkw pozostajcych poza stref euro, takich jak Wielka Brytania. Na wschodzie UE jej najnowsi czonkowie rozwijaj si w tempie porwnywalnym ze stop wzrostu w krajach Dalekiego Wschodu. Na przykad obecna stopa wzrostu w Polsce jest taka sama jak w Indiach, za gospodarka czeska rozwija si w szybszym tempie ni gospodarka Tajwanu czy Malezji. Ponadto strefa euro odnotowuje dodatni bilans handlowy, w odrnieniu od Stanw Zjednoczonych, ktrych deficyt w handlu zagranicznym wynosi 830 mld USD, przy porwnywalnych rozmiarach obu gospodarek. Niedawny sukces niemieckiej prezydencji zwizany z uzyskaniem mandatu dla traktatu reformujcego, ktry mgby zosta ratyfikowany w przyszym roku, to wany krok w ramach wejcia Unii w XXI wiek. Traktat ten przeamuje instytucjonalny impas hamujcy rozwj Unii od czasu jej rozszerzenia do liczby 27 czonkw i pozwoli UE skoncentrowa si na waniejszych kwestiach, takich jak bezpieczestwo energetyczne, zmiana klimatu czy stosunki zewntrzne. 1 Manuel Castell, Spoeczestwo sieci, 1996.

Zwikszona wsppraca w dziedzinie sprawiedliwoci i spraw wewntrznych pozwoli sprosta zagroeniom dla bezpieczestwa, jakim Europa stawia obecnie czoa. Skuteczna walka z terroryzmem wymaga jednak wsparcia ze strony Stanw Zjednoczonych. Tym bardziej, e wsplne dla UE i Stanw Zjednoczonych zagroenie terroryzmem byo w ostatnich latach wanym czynnikiem wzmacniajcym wspprac transatlantyck. W dalszym cigu pojawiaj si jednak gosy otwartej krytyki wobec Brukseli. Jest ona atakowana z powodu przyjmowania aktw prawnych prowadzcych do nadmiernej ingerencji i zwikszonej biurokratyzacji. Co wicej, ewidentny brak widocznej odpowiedzialnoci unijnych urzdnikw, a take powszechnie panujce wyobraenie o rzekomej saboci struktur kontroli funduszy daj wraenie utrzymujcego si znacznego deficytu demokracji. Okres intensywnych debat konstytucyjnych zblia si do koca. Tymczasem dyskusje dotyczce przyszych globalnych wyzwa nabieraj szybszego tempa. Tematy omawiane w tym zakresie to m.in. potrzeba innowacji i umiejtnoci przy gwatownym tempie globalizacji, zmiany demograficzne a imigracja, terroryzm a bezpieczestwo, a take bezpieczestwo energetyczne wobec zmian klimatu. Europejczycy susznie odczuwaj zadowolenie z pomylnego rozwizania problemw XX wieku. Coraz waniejsze staje si jednak pytanie, czy nie popadamy w nadmierne samozadowolenie. Czy jestemy w stanie poradzi sobie z globalnymi wyzwaniami, ktre przyniesie XXI wiek, a z ktrymi mona zmierzy si jedynie poprzez skuteczn wspprac na szczeblu europejskim i midzynarodowym? Jakie bd gwne kierunki zmian w cigu nastpnych 20 lat, ktrych wyrane okrelenie pozwoli nam podj decyzje konieczne dla zagwarantowania dalszego dobrobytu w Europie i utrzymania jej pierwszoplanowej pozycji w ramach wiatowego przywdztwa? II. PRZYSZE GLOBALNE WYZWANIA Od upadku muru berliskiego jesieni 1989 r. Europa przechodzi okres rewolucyjnych, cho na szczcie pokojowych zmian. Istotne zmiany zaszy w strukturach Unii Europejskiej, zarwno pod wzgldem jej skadu, jak i kompetencji, za punktem kulminacyjnym tych zmian ma by proponowany traktat reformujcy, ktrego

opracowanie ma zosta zakoczone do koca 2007 r. Podczas gdy pod wieloma wzgldami zmiany w procesie politycznym zachodziy gwnie wewntrz jej granic, na wiecie miay miejsce istotne wydarzenia, w sprawie ktrych UE tylko sporadycznie zajmowaa stanowisko, sprawiajc tym samym wraenie struktury, ktra jedynie reaguje na zmiany, zamiast stara si je ksztatowa poprzez starannie przemylan strategi. Szybki rozwj globalnych sieci medialnych sprawi, e problemy, ktre kiedy pojawiay si w dalekich i nieznanych miejscach, dzi pojawiaj si niemal natychmiast w domach zwykych ludzi. Nie mona pozosta obojtnym na niedol innych czy na problemy dotykajce cay gatunek ludzki. Europa powinna w miar moliwoci podnie sobie poprzeczk i zapewni wsparcie dla dwch trzecich wiatowej ludnoci, pozostajcych czciowo poza globalnym systemem. W wykonaniu tego zadania Sieci Idei Europejskich wiele zawdziczaj Fondation pour linnovation politique, ktra zainicjowaa proces omwienia najwaniejszych raportw zawierajcych prognozy na temat sytuacji na wiecie w 2025 r., opracowanych przez Narodow Rad Wywiadu (organ doradczy CIA) oraz Instytut Unii Europejskiej Studiw nad Bezpieczestwem. Dla celw niniejszej analizy przysze, globalne wyzwania o charakterze dugofalowym politycznym wydarzeniami. WYMIAR BEZPIECZESTWA Pewne, cho niekorzystne warunki zimnowojenne zostay obecnie zastpione niepewn, lecz mniej napit sytuacj po zakoczeniu zimnej wojny. Mimo e wojn t bezsprzecznie wygray siy zachodnie, posugujce si w imi wolnoci rodkami wojskowymi i gospodarczymi, pierwsze dziesiciolecie XXI w. zostao zdominowane przez inne problemy i inne kraje, ktre zdominoway wiatow polityk. Zachodni sposb mylenia uksztatowaa wiadomo zagroenia atakiem ze Wschodu. Obecne wyzwania s bardziej zrnicowane i mniej konkretne. Jednym z zasadniczych problemw jest terroryzm i obrona zachodnich spoeczestw przed atakiem ze strony radykalnych grup dihadu wykorzystujcych swobod komunikacji i zostay przeanalizowane z poniej w wymiarze bezpieczestwa, e rwnowaga gospodarczym, oczywistym zastrzeeniem,

poszczeglnych elementw moe zosta zachwiana w zwizku z nieprzewidzianymi

przez internet do przygotowania atakw wymierzonych w najsabsze i najbardziej wraliwe elementy naszego systemu. Z powyszym wie si zagroenie rozprzestrzenienia broni jdrowej, rwnie uatwione przez bezporedni dostp do informacji w internecie. Ryzyko zwizane z obecnym impasem w kwestii Iranu jest niezwykle wysokie. Jeeli Iran zrealizuje swj cel, trudno przewidzie, ile krajw osignie status potgi nuklearnej do 2025 r. Kwestia pastw upadych bdzie pilnie wymagaa wikszej uwagi. Niedopuszczalna jest sytuacja, w ktrej prawie 50 z okoo 200 krajw wci nie jest w stanie zapewni sobie samodzielnych rzdw, za wikszo ich mieszkacw yje trudnych warunkach bez perspektywy jakiejkolwiek zmiany. Do 2025 r. ludno ta powinna zosta skutecznie wczona do midzynarodowego systemu. Niedobr surowcw naturalnych bdzie coraz wyraniej odczuwalny, co moe mie wpyw na europejsk polityk bezpieczestwa i obrony. W kwestii zabezpieczania przyszych zasobw czoow pozycj zajmuj Chiny, ktre podpisuj dugoterminowe umowy z Iranem i Sudanem na dostawy ropy, a z innymi krajami afrykaskimi na dostawy innych surowcw. Posiadajca ogromne zoa ropy i gazu Rosja odzyskuje pozycj wiatowej potgi, korzystajc z niej w deniu do swoich celw polegajc w wikszym stopniu na sile terytorialnej ni na rozpowszechnianiu wiedzy informatycznej w spoeczestwie? Sam fakt mniejszego w ostatnich latach zagroenia atakiem zbrojnym nie oznacza, e zagroenie to nie powrci w przyszoci. Warto na przykad zwrci uwag na niedawn publikacj dotyczc kolejnego, wielkiego przeomu w zakresie najnowszych technologii i potgi militarnej Chin w cigu nastpnego pwiecza (Chinas New Great Leap Forward, High Technology and Military Power in the Next HalfCentury1). Rosja i Chiny wraz z pastwami Azji rodkowej utworzyy niedawno organizacj regionaln; nie wiadomo jednak nadal, czy ma ona charakter wojskowy czy gospodarczy (Szanghajska Organizacja Wsppracy). Naszym oczom ukazuje si wiat wielobiegunowy. Europa musi zaangaowa si obok wszystkich najwaniejszych podmiotw, mimo e brakuje w niej woli politycznej dla finansowania dziaa wojskowych koniecznych dla zdobycia pozycji liczcego si
1

Hudson Institute, 2005.

gracza. W tych warunkach konieczne bdzie jednak potwierdzenie niezmiennej wartoci partnerstwa transatlantyckiego poprzez zmiany w istniejcych strukturach, w tym w NATO, tak aby partnerzy mogli w sposb bardziej skuteczny rozwizywa wsplnie globalne problemy, m.in. na Bliskim Wschodzie, w Afganistanie, Chinach i Rosji. WYMIAR POLITYCZNY W cigu dwch nastpnych dziesicioleci najwiksz uwag bd skupiay trzy nastpujce dziedziny polityki: Demografia a imigracja: w wyniku wyduenia si przewidywanej dugoci ycia do poowy przyszego stulecia liczba emerytw w Europie wzronie niemal dwukrotnie. Szczeglnie problematyczne bdzie zmniejszanie si liczby ludnoci czynnej zawodowo. Wrd skutkw politycznych obserwowany bdzie brak pracownikw, spowolnione tempo wzrostu gospodarczego, zwikszajce si obcienie systemw emerytalnych i rosnce wydatki na publiczn opiek zdrowotn. Kwestie zwizane z obecnymi kierunkami migracyjnymi, rola imigracji w dziaaniach politycznych bdcych reakcj na zmiany demograficzne oraz trudnoci zwizane z integracj imigrantw w spoeczestwie przyjmujcym rwnie bd wymagay odpowiednich dziaa. Ludno na wiecie bdzie mieszka w gwnej mierze w miastach, zwaszcza w duych konurbacjach, co spowoduje powane skutki dla twrcw polityk, ktrzy bd musieli zmierzy si z wyzwaniami takimi jak ubstwo, przestpczo i kontakty wewntrz spoecznoci. Energia a ochrona rodowiska naturalnego: konieczne bdzie znalezienie rozwiza podwjnego problemu bezpieczestwa energetycznego i zmiany klimatu. Obie te kwestie susznie uznawane s za dwa aspekty jednego problemu. Zaleno Unii od importu energii ma do 2030 r. znacznie wzrosn. Konkurencja w zakresie dostpu do rde energii zaostrzy si. Tymczasem ONZ w swoim najnowszym raporcie w sprawie zmiany klimatu w sposb alarmujcy przypomina o ograniczeniach wzrostu opartego na paliwach kopalnych. Stanie na stray demokracji: zwycistwu zachodnich przekona w kwestiach gospodarczych nie musi towarzyszy nieustajce powodzenie w przekonywaniu innych krajw do ustanowienia wzorem Zachodu demokracji parlamentarnej. Co wicej, w

sprawach wewntrznych takie czynniki jak strach przed terroryzmem oraz obawy zwizane z rnicami kulturowymi i imigracj sprawiaj, e obecnie panujca harmonia spoeczna moe zosta zachwiana przez ruchy autorytarne, ksenofobiczne i skoncentrowane si na kwestii bezpieczestwa2. WYMIAR GOSPODARCZY Globalizacja dotyczy take nas. I nie zniknie. Mimo e wzbudza wiele kontrowersji, jest wanym czynnikiem tworzenia dobrobytu. Globalizacja jest zagroeniem gwnie dla tych, ktrzy na ni w aden sposb nie reaguj. W cigu nastpnych 20 lat kraje, ktre izoluj si od wiatowych rynkw, bd dowiadczay najwikszych trudnoci. To nie globalizacja sama w sobie dzieli spoeczestwo, tylko strach przed ni. Nie powinnimy obawia si globalizacji, lecz tych, ktrzy wzbudzili w nas ten strach. W rzeczywistoci ubstwo nie jest dzi konsekwencj nadmiernej globalizacji, lecz jej niedostatku. Jeeli porwna si globaln sytuacj ludnoci najbogatszej i najbiedniejszej mona zauway, e rnica midzy nimi stopniowo si powiksza. Jednake zestawienie poziomu PKB na jednego mieszkaca w Stanach Zjednoczonych czy w UE z Chinami w porwnaniu do sytuacji sprzed wielu lat pokazuje, e PKB na jednego mieszkaca w Chinach wzrs w znacznie wikszym stopniu ni w krajach uprzemysowionych. W 1960 r. tzw. klasa rednia czyli osoby zarabiajce od 20 do 40 dolarw dziennie stanowia zaledwie 6% wiatowej ludnoci. Dzi grupa ta stanowi a 50%. Co wicej, globalizacja zmienia relacje midzy krajami na arenie wiatowej. Chiny i Indie mog w 2060 r. generowa 50% wiatowego PKB. Sytuacja ta miaa ju miejsce w 1820 r. Jestemy dzi wiadkami wielkiego przesunicia w kierunku Azji. Nie jest to jednak zjawisko nowe. Obserwujemy dzi powrt azjatyckiej potgi. Przejcie to nie musi by oczywicie pozbawione wstrzsw. W wycigu o pierwszoplanow pozycj na wiecie kraje te dowiadcz powanych trudnoci infrastrukturalnych, brakw w dostawach wody i energii, jak rwnie braku podstawowych umiejtnoci. Ponadto zastj w negocjacjach w ramach dauhaskiej rundy rozwoju oraz rosnca liczba umw dwustronnych pokazuj, e nie mona uznawa wielostronnego kontekstu za rzecz
2

Instytut Unii Europejskiej ds. Bada nad Bezpieczestwem, The New Global Puzzle: What World for the EU in 2025, 2006.

oczywist, dopki nie zostanie uzgodniony cisy kodeks zasad dla tego rodzaju umw w ramach WTO z udziaem wszystkich liczcych si partnerw handlowych. W celu dokonania bardziej szczegowej oceny zmieniajcych si globalnych warunkw dziaalnoci UE i pastw czonkowskich, okrelenia wanych, dugofalowych tendencji gospodarczych i spoecznych, przeanalizowania zwizanych z tym kluczowych wyzwa politycznych, przedstawienia gwnych opcji i wariantw w kadej z dziedzin polityki, a take w celu wstpnego zaproponowania najlepszych strategii dla przyszych rozwiza politycznych, w ramach Sieci Idei Europejskich wyodrbniono na podstawie prac grup roboczych i zespow zadaniowych cztery najwaniejsze dziedziny polityki: 1) globalizacja a gospodarka cyfrowa; 2) demografia a imigracja; 3) terroryzm a bezpieczestwo; 4) energia a ochrona rodowiska naturalnego. Powysze cztery najwaniejsze wyzwania polityczne powizane s z dwoma innymi aspektami, ktre wymagaj dziaa ze strony Unii Europejskiej: Rzdzenie Europ: aby stawi czoa temu wyzwaniu, Unia Europejska musi umie ksztatowa wspln polityk i skutecznie realizowa swoje zadania. Niezwykle wane jest zatem, aby struktura Unii gwarantowaa skuteczne rzdzenie, zapewniajc odpowiedzialno polityczn i konieczne dla tej skutecznoci rodki finansowe. Nierozerwalnie zwizana z tym tematem jest kwestia europejskich wartoci i tosamoci europejskiej, a take granic Unii; Partnerstwo transatlantyckie: niewtpliwie Unia Europejska ma do odegrania istotn rol w sprostaniu tym wyzwaniom. Jednak samodzielni partnerzy zdecydowanie zwiksz jej skuteczno. Nieodzowne jest tu partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi. Blisza wsppraca transatlantycka w wielu kwestiach o charakterze globalnym bdzie niezwykle wana dla zapewnienia wiatowego przywdztwa, zaangaowania innych podmiotw i opracowania skutecznych dziaa, na przykad w odpowiedzi na zmian klimatu i kwestie energetyczne. Warto rwnie nadmieni, e powysze cztery najwaniejsze obszary s ze sob cile powizane, czego dowodz wnioski zawarte w poniszych rozdziaach. adna

pojedyncza wadza czy instytucja nie wystarczy, by stawi czoa tym wyzwaniom niezalenie od tego, jak bardzo jest podana i niezbdna. III. OPCJE POLITYCZNE DLA EUROPY W KLUCZOWYCH SEKTORACH Globalizacja a gospodarka cyfrowa ANALIZA Globalizacja nie jest nowym zjawiskiem. Z analizy Thomasa Friedmanna przedstawionej w ksice pt. wiat jest paski wynika, e pierwszy jej etap rozpocz si w Europie wraz z rewolucj przemysow w XVIII w., w ktrej pierwszoplanow rol odgryway pastwa. Drugi etap okres duych, wielonarodowych korporacji rozpocz si po drugiej wojnie wiatowej, gdy pod przywdztwem Stanw Zjednoczonych midzynarodowe organizacje, takie jak GATT, Midzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank wiatowy, zobowizay si do ograniczenia wprowadzonych na caym wiecie kontyngentw handlowych i barier celnych. Proces ten przybra na sile w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych ubiegego stulecia. Punkt kulminacyjny nadszed jednak w latach dziewidziesitych w wyniku dwch niezwykle istotnych wydarze: 1. upadku muru berliskiego, wskutek ktrego milionom wygodniaych pracownikw otwarto drog do gospodarki wiatowej (nastpnym takim zdarzeniem by napyw 750 mln chiskich robotnikw, kiedy Chiny odwrciy si od swej komunistycznej polityki z czasw Mao); 2. nowej rewolucji technologicznej, ktra niesychanie uatwia przepyw towarw i informacji do niemal wszystkich zaktkw wiata i obniya zwizane z tym koszty, a take stworzya warunki dla rozpowszechnienia na caym wiecie gospodarki opartej na wiedzy. Proces globalizacji jeszcze si nie zakoczy (przepyw towarw i usug nie odbywa si jeszcze tak swobodnie, jak mogoby to by moliwe, gdyby nie komplikacja w postaci pierwszej wojny wiatowej, take wewntrz Unii Europejskiej). Znajdujemy si ju jednak u progu zglobalizowanego wiata, w ktrym towary, usugi, kapita finansowy, maszyny, pienidze, pracownicy i koncepcje przemieszczaj si do miejsc, w ktrych s najwyej cenione i wykorzystywane w najbardziej wydajny, elastyczny i bezpieczny

sposb. Globalizacja wywoaa zatem niewiarygodnie szybki wzrost wydajnoci na caym wiecie. Zwikszy si on niemal dwukrotnie z 1,2% rocznie w latach 80. XX w. do 2,3% rocznie w ubiegym dziesicioleciu, z wyjtkiem Europy Zachodniej i Japonii, gdzie wynik ten by nieco gorszy w ubiegym dziesicioleciu ni w latach 80. Zasadniczo globalizacja staa si w wiecie machin tworzc dobrobyt nigdy przedtem nie ograniczano ubstwa tak szybko i tak gwatownie jak za naszych czasw. Wielu szanowanych obserwatorw jest zdania, e coraz silniejsze tarcia o podou gospodarczym i spoecznym, zarwno na szczeblu midzynarodowym, jak i krajowym, mog prowadzi do uksztatowania si negatywnych opinii politycznych, ktre mog wstrzyma cay proces jeszcze przed 2025 r. Naszym zdaniem obawy te wydaj si jednak przesadzone. Warto bezwzgldna wskanikw jest istotna, lecz rwnoway j masowy przepyw napdzany wiatow konkurencj, ktra kadego roku wprowadza miliony ludzi w gospodarcz nowoczesno 15 mln Hindusw wkracza co roku na wiatowy rynek pracy. W ten sposb te same siy gospodarcze i technologiczne, ktre wpyway na ksztat wiata w latach 90. ubiegego stulecia, bd najprawdopodobniej nadal oddziaywa w cigu nastpnych dwudziestu lat. Trzeci etap globalizacji bdzie zatem zdominowany przez obywatela, ktrego moliwoci zostan zwikszone przez dostp do informacji za porednictwem internetu. Ze wzgldu na dynamiczny rozwj technologii informacyjnych nie da si przewidzie przyszych kierunkw tych zmian, lecz oglna tendencja rysuje si do wyranie: prdko przetwarzania, przechowywanie danych i cza szerokopasmowe bd rozwija si w dotychczasowym, szybkim tempie. W 2005 r. eksperci przewidywali na przykad, e liczba informacji cyfrowych na wiecie bdzie podwaja si co 1100 dni. W 2007 r. okres ten uleg skrceniu do 11 miesicy. W nowym opracowaniu IBM przewidziano, e do 2010 r. liczba informacji bdzie podwaja si co 11 godzin. Z innego raportu przedstawionego przez firm IDC wynika, e do 2010 r. liczba tworzonych i kopiowanych informacji wzronie ponad szeciokrotnie do 988 eksabajtw, co daje czny roczny wzrost rzdu 57%. Jeszcze wiksze wraenie wywiera IPv6, kolejny protok warstwy sieciowej dla pakietowych sieci komutowanych. IPv6 jest nastpc IPv4, obecnej wersji protokou internetowego do oglnego zastosowania w internecie4. Otrzewiajco zarwno na

Europ, jak i na Stany Zjednoczone powinien dziaa fakt, e w Azji tempo prac nad IPv6 jest znacznie szybsze. Istnieje due prawdopodobiestwo, e w 2025 r. Azja bdzie posiada prawa wasnoci intelektualnej do wikszoci innowacji technologicznych wymaganych do podjcia tego kroku. Zgodnie z najbardziej uzasadnion i prawdopodobn prognoz globalizacja bdzie nadal postpowa w niezmienionym, a nawet w szybszym tempie. W efekcie w 2025 r. wiat bdzie polem dziaania znacznie wikszej liczby duych potg gospodarczych ni dotychczas. Wiksze znaczenie w gospodarce wiatowej bd odgrywa Chiny, Indie, Japonia, Korea, Malezja i Indonezja. Powszechnie uwaa si, e w 2025 r. Chiny bd najwikszym wiatowym eksporterem, za kraje Azji Poudniowej bd produkowa 38% wiatowego bogactwa, podczas gdy obecnie ich udzia wynosi 24%. W wyniku tak istotnego wzrostu nowe gospodarki bieguna azjatyckiego dorwnayby krajom OECD, w ktrych w tym samym czasie powinno powstawa ok. 40% wiatowej produkcji. Oczekuje si take, e trwajcy proces globalizacji osignie wyszy stopie zaawansowania poprzez zmian w wymiarze jakociowym. W 2025 r. przewaga konkurencyjna gospodarek azjatyckich nie bdzie ograniczaa si ju tylko do produkcji towarw dziki taniej sile roboczej i bogactwu surowcw. Globalizacja ju dzi wykracza poza produkowane towary, osigajc wyszy poziom w hierarchii wartoci dodanej i obejmujc inne gazie gospodarki, takie jak sektor usug, ktry do tej pory by dla niej w duym stopniu niedostpny (medycyna, przetwarzanie danych, tworzenie oprogramowania itp.). Na skutek rewolucji w zakresie technologii komunikacyjnych, pozwalajcej pokona tradycyjne przeszkody w transferze wiedzy zwizane z odlegoci, do 2025 r. konkurencja ze strony Azji dosignie rwnie najwyszych poziomw wartoci dodanej. Powrt Azji w charakterze wiatowej potgi gospodarczej bdzie stanowi dla Europy ogromne wyzwanie. 4 IPv6 (wersja 6 protokou internetowego) znacznie zwikszy liczb dostpnych adresw dla urzdze sieciowych, umoliwiajc na przykad przyznanie odrbnego adresu dla kadego telefonu komrkowego czy innego przenonego urzdzenia elektronicznego. IPv4 mieci 232 (ok. 4,3 mld) adresw, co nie wystarcza nawet na przyznanie jednego adresu kadej osobie, nie mwic ju o

wszystkich urzdzeniach wbudowanych i przenonych. IPv6 pomieci 2128 (ok. 340 mld mld mld mld) adresw, czyli w przyblieniu 5x1028 adresw przypadajcych na kadego z yjcych obecnie ok. 6,5 mld ludzi. Przy konkurencji ze strony nowo powstaych krajw nie bdzie zwycizcw i przegranych, jeeli badania naukowe i technologie bd prowadziy do otwarcia nowych rynkw i tworzenia nowych moliwoci dla przyszych zmian w niezagospodarowanych dotd dziedzinach. Taka sytuacja ma miejsce w Stanach Zjednoczonych, gdzie dziki czoowej pozycji tego kraju w sektorze technologii i innowacji w cigu ostatnich dziesiciu lat na kade miejsce pracy stracone na rzecz zagranicznej konkurencji przypadao 1,2 nowo utworzonego miejsca pracy na rynku krajowym (przy czym usugi stanowi obecnie ponad 80% krajowej produkcji). Nie dotyczy to niestety Europy kontynentalnej, gdzie wskanik ten wynosi 0,8 utworzonego miejsca pracy na kade miejsce przeniesione. Przyczyny tej sytuacji s dobrze znane. Europa jest przeciona sztywnymi przepisami regulujcymi prawo pracy i rynek, co uniemoliwia mobilno, ogranicza konkurencj, utrudnia innowacje i zniechca do podejmowania ryzyka w przedsibiorstwach. W efekcie obecnie wydajno w Europie ronie o jeden punkt procentowy wolniej ni miao to miejsce przed dziesicioma laty, zanim w peni dao si odczu wpyw ostatniej fazy globalizacji. Wzrost gospodarczy utrzymuje si poniej 2% rocznie, podczas gdy w Ameryce osiga redni poziom powyej 3%. Nie dziwi wic fakt, e globalizacja jest postrzegana jako zjawisko negatywne przez wiksz cz opinii publicznej w Europie. Europejczycy bd musieli sami zdecydowa, czy stosunkowy spadek w porwnaniu ze wzrostem w Azji utrzyma si przez nastpne dwadziecia lat jako konsekwencja efektu doganiania, czy te bdzie oznacza stopniowe przejmowanie kontroli nad Europ przez modsze i bardziej dynamiczne kraje. OPCJE POLITYCZNE Tylko jedna strategia moe uchroni Europ przed tragicznymi skutkami politycznymi takiego biegu wydarze. Przygotowanie do nastpnej rundy w wiatowej konkurencji, opanowanie jej i wykorzystanie do zapewnienia dalszego dobrobytu

wymaga od Europy zyskania czoowej pozycji w erze informacji. Wie si to z koniecznoci wprowadzenia gospodarki opartej na wiedzy, gdy kluczowych dla wzrostu dziedzin, takich jako nano- i biotechnologie. Zadanie to nie bdzie atwe, czego dowodzi poniszy przykad. Z trzystu istniejcych na wiecie korporacji o wysokim wskaniku wydatkw na badania i rozwj 130 znajduje si w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy w Europie okoo 90. Nie wyglda to tak le. Jednake po roku 1960 powstao 53 spord wspomnianych przedsibiorstw amerykaskich, natomiast w Europie zaledwie dwa. Oznacza to, e europejskie przedsibiorstwa, ktre ponosz wysokie nakady na badania i rozwj, nale w duej mierze do starszych gazi przemysu, nie do nowego sektora technologii informacyjnych. Nie jest to ze samo w sobie, gdy gazie te rwnie wymagaj modernizacji i innowacji, a take wykorzystania osigni rewolucji cyfrowej, ale to nie wystarczy. Odwrcenie powyszej tendencji i wyrwnanie pozycji wymaga przede wszystkim edukacji, innowacji i ducha przedsibiorczoci. S to trzy podstawowe opcje, za jakimi Europa musi si opowiedzie, aby pozosta w gronie najbardziej liczcych si wiatowych potg gospodarczych i politycznych w nadchodzcych dziesicioleciach. W tym celu nie wystarczy zwikszenie nakadw na projekty w dziedzinie bada i rozwoju (na przykad poprzez inwestycje publiczne), gdy potrzeba nie tylko wikszej liczby wynalazkw, ale te lepszych innowacji, a to co zupenie innego. W Europie skoncentrowanie si na badaniach i rozwoju zbyt czsto oznacza zainteresowanie samymi badaniami. Rozwj wymaga zastosowania idei w realnym wicie, gdzie badania mog przeoy si na innowacje, a te z kolei zwizane s z otoczeniem, w ktrym ceni si przedsibiorcw i osoby podejmujce ryzyko, ktre potrafi przeku wiedz w pienidze, a nie tylko wykorzystywa pienidze do zdobywania wiedzy, ktra z kolei sama nie wystarczy, by pomc europejskiej gospodarce. W gospodarce cyfrowej spoeczestwo oparte na wiedzy jest konieczne, ale wiedza ta musi by wykorzystywana w sposb efektywny gospodarczo. W tym celu Europa musi pozby si sztywnych regu i merkantylistycznych przepisw, ktre hamuj rozwj ludzi dynamicznych i przedsibiorczych. technologie informacyjne przenikaj obecnie do kadego obszaru polityki, w tym do innych

Obecnie

nawet

edukacja

ulega

globalizacji.

Amerykaskie

uniwersytety

zdecydowanie przoduj w tym nowym obszarze dziaalnoci. Dla Europejczykw jest to dzi najwiksze zagroenie, gdy oznacza, e wiele osb, ktre utrzymuj si za 5000 euro miesicznie, bdzie musiao stawi czoa konkurencji ze strony innych pracownikw (na przykad z Indii), posiadajcych podobne wyksztacenie i dowiadczenie zawodowe, lecz oczekujcych za t sam prac pensji w wysokoci zaledwie 500 euro. Aby sprosta temu wyzwaniu Europa bdzie potrzebowaa nie tylko jednego, wielkiego, finansowanego ze rodkw rzdowych Europejskiego Instytutu Technologii, lecz rwnie caej sieci drobnych, konkurujcych ze sob instytutw, ktre umoliwi Europejczykom dostosowanie si do nowego rodowiska i mylenia. Ponadto uniwersytety powinny w wikszym stopniu podlega konkurencji w zakresie wiadczonych usug. Skuteczne wykorzystanie technologii informacyjnych warunkujcych popraw wydajnoci produkcji i sektora usug, konieczn dla utrzymania konkurencyjnoci Europy na wiatowym rynku, wymaga zagwarantowania w Europie kadry zarzdzajcej i pracownikw o odpowiednich umiejtnociach pozwalajcych im wykorzysta nowe moliwoci, a take pozna i zastosowa dostpne technologie. Ze szczegln uwag naley potraktowa umiejtnoci i kwalifikacje w zakresie technologii informacyjnych, zwaszcza w sektorze MP, gdy s one kluczowym czynnikiem sprzyjajcym tworzeniu miejsc pracy. Jeeli Europa chce skorzysta ze wszystkich szans zwizanych z dalsz globalizacj w cigu nastpnych dwudziestu lat, konieczny jest wzrost konkurencji w ramach krajowych systemw owiaty, jak i na skal globaln. Powinien to by gwny cel Europy na 2025 rok. Demografia a imigracja ANALIZA Europejczycy yj dzi duej: przewidywana dugo ycia w Europie wynosia w 1900 r. zaledwie 47 lat, za sto lat pniej osigna poziom 77 lat. Do 2050 r., jeeli nie wczeniej, wyduy si ona do 81 lat w przypadku mczyzn i 86 lat w przypadku kobiet, za w Japonii wyniesie 92 lata. Jest to oglnowiatowa tendencja, cho podlega zasadzie przesunicia w czasie oczekiwana dugo ycia w chwili urodzenia w

Indiach wynosi obecnie 64 lata, w Chinach 72 lata, za oglnowiatowa rednia wynosi 63 lata. wiatowy udzia ludnoci powyej 60. roku ycia wzronie do jednej pitej w 2050 r. z jednej dwunastej w roku 1950. W 2050 r. ponad dziesi procent Europejczykw osignie wiek powyej 80 lat. Rwnoczenie obnia si wskanik dzietnoci. Obecnie w 29 krajach wiata wskanik dzietnoci sytuuje si poniej poziomu koniecznego dla podtrzymania ich populacji. W Unii Europejskiej problem ten jest wyjtkowo dotkliwy w 12 pastwach czonkowskich UE wskanik dzietnoci nie osiga poziomu stabilnego pastwa. Po europejskim wyu, ktrego szczyt przypad na 1964 r. z ponad szecioma milionami urodze w krajach UE-15, mamy dzi do czynienia z niem demograficznym. W 2002 r. liczba urodze w UE-15 spada poniej czterech milionw. Oglny wskanik dzietnoci obniy si z poziomu zapewniajcego zastpowalno pokole okrelanego jako 2,1 dzieci przypadajcych na jedn kobiet w latach 60. ubiegego stulecia do obecnego poziomu okoo 1,5. Przy powyszych tendencjach poczonych liczba ludnoci w wieku produkcyjnym w Europie gwatownie si obniy zarwno w ujciu bezwzgldnym, jak i proporcjonalnym. Midzy rokiem obecnym a 2050 liczba ludnoci w wieku od 15 do 64 lat w UE spadnie o 48 mln (a wic o okoo 20%), za liczba ludnoci w wieku powyej 65 lat wzronie o 58 mln. Na jedn osob starsz w Europie bd przypada ju nie cztery jak dzi lecz dwie osoby w wieku produkcyjnym. OECD przewiduje, e do 2050 r. na jednego emeryta w krajach uprzemysowionych moe przypada tylko jedna osoba faktycznie pracujca. Zgodnie z obecn tendencj liczba ludnoci UE-27 wzronie z 490 mln w 2005 r. do 499 mln w 2025 r., a nastpnie do 2050 r. znw spadnie do 470 mln. Najwikszy wzrost bdzie mia miejsce w Luksemburgu, Szwecji, Irlandii i Wielkiej Brytanii, gdzie liczba ludnoci do 2050 r. zwikszy si odpowiednio o 41%, 18%, 14% i 12%. Najwikszy spadek odnotuj: Bugaria, Rumunia, Sowenia, Chorwacja i Czechy, w ktrych to krajach liczba ludnoci moe obniy si o okoo 20%. Natomiast liczba ludnoci w Stanach Zjednoczonych powinna wzrosn z 296 do 420 mln (czyli o 42%) ze wzgldu na wysze wskaniki urodze i imigracji. W tym samym okresie liczba ludnoci w Afryce Pnocnej wzronie ze 194 do 324 mln (o 67%), za w Turcji do 2050 r. wzronie z 73 do 101 mln (co stanowi bdzie wzrost o 38% przy wskaniku

dzietnoci na poziomie 2,4). Do 2025 r. liczba ludnoci tego kraju osignie 90 mln. W kontekcie debaty na temat rozszerzenia naley zauway, e nawet przy takim poziomie wzrostu liczby ludnoci czonkostwo Turcji nie rozwie problemw zwizanych z brakiem siy roboczej w Unii. Podobnie jak w Japonii, rwnie w Europie ju dzi obserwowana jest tendencja, ktra najprawdopodobniej obejmie swym zasigiem cay wiat. W nastpnym pwieczu okoo 90% wiatowego wzrostu liczby ludnoci bdzie mie miejsce w krajach rozwijajcych si. Ich populacja bdzie nastpnie zwiksza si przez kilka kolejnych dziesicioleci. Ponadto pomimo obnienia si wskanika dzietnoci w Azji Wschodniej i Ameryce aciskiej, ludno tych regionw jeszcze przez wiele lat pozostanie modsza ni w krajach rozwinitych. Spodziewane jest jednak obnienie si wskanika dzietnoci take w krajach rozwijajcych si, w ktrych do 2050 r. spadnie on do poziomu gwarantujcego zastpowalno pokole, a nastpnie bdzie si w dalszym cigu obnia. Trudnoci zwizane ze starzejc si i kurczc populacj stan si zjawiskiem globalnym do 2070 r. Z tego wzgldu pomimo spodziewanego wzrostu liczby ludnoci o jedn czwart do 2025 r. z 6,4 do 8 mld powinna ona osign punkt szczytowy na poziomie 9,3 mld w 2050 r., a nastpnie znowu zacz spada. Kwestie europejskie W cigu ostatnich piciu lat UE i jej pastwa czonkowskie zaczy porusza niektre z tych najpilniejszych kwestii. Mimo e wiele z nich pozostaje w duej mierze w zakresie obowizkw wadz krajowych czy regionalnych, wymiar unijny sta si wyranie widoczny. Najbardziej oczywisty obszar dziaania stanowi w tym zakresie rynek pracy UE i pastwa czonkowskie staraj si zarwno zwikszy odsetek zatrudnionych osb dorosych, jak te podnie granic wieku przejcia na emerytur. W wielu krajach europejskich wskanik zatrudnionych osb dorosych jest stosunkowo niski. Podczas Rady Europejskiej w Lizbonie wyznaczono cel polegajcy na podniesieniu oglnej stopy zatrudnienia wrd osb dorosych z 64 do 70% w biecym dziesicioleciu. Cztery pastwa czonkowskie osigny ju waciwy poziom, a trzy kolejne s bliskie tego celu, a zatem, cho ambitny, nie jest on niemoliwy do osignicia (w Stanach Zjednoczonych stopa ta wynosi obecnie 72%). Zgodnie z wydan przez UE w 2005 r.

zielon ksig zatytuowan Wobec zmian demograficznych do 2030 r. liczba pracownikw zmniejszy si o 20,8 mln. Przy stopie zatrudnienia kobiet w UE niszej rednio o okoo 18% ni w przypadku mczyzn w agendzie lizboskiej wyznaczono odrbny cel dotyczcy zwikszenia zatrudnienia kobiet z 55 do 60% (w Szwecji zatrudnionych jest okoo 70% kobiet). Nie jest to wycznie problem polityki gospodarczej i spoecznej. Ma on te wymiar moralny, w przypadku ktrego konieczna jest zmiana nastawienia. W niektrych krajach, takich jak Niemcy, Irlandia czy Wochy, matka pracujca jest uwaana za z matk. Podobnie sytuacja wyglda w przypadku ojcw korzystajcych z urlopu rodzicielskiego i borykajcych si z tego powodu z utrudnieniami w yciu zawodowym oraz wizerunkiem mikkiego mczyzny. Z tego wzgldu coraz bardziej potrzebne s dodatkowe programy wspierajce powrt rodzicw do pracy po urlopie spowodowanym koniecznoci opieki nad dzieckiem. Pojawiaj si ju pewne postpy na tym polu, zwaszcza w krajach postkomunistycznych, gdzie wiele kobiet pracowao przed rokiem 1989 i 1990. W tamtym okresie tylko pracujce matki byy uwaane za kobiety wyzwolone i w ten sposb zdobyway spoeczne uznanie. Dzi kraje o wysokiej stopie zatrudnienia wrd kobiet, takie jak Francja czy Szwecja, maj rwnie wysoki wskanik urodze. Dowodzi to, e kobiety w wielu krajach pragn godzi karier zawodow z yciem rodzinnym. Z politycznego punktu widzenia korzystne wydaje si ksztatowanie warunkw spoecznych umoliwiajcych kobietom czenie roli matki i pracownika. Rwnie wane jest ograniczanie bezrobocia wrd ludzi modych oraz zachcanie ich do pracy na wczeniejszym etapie ni obecnie. Starsi pracownicy rwnie powinni duej pozostawa czynni zawodowo. rednia dugo emerytury w 1900 r. wynosia zaledwie ponad rok. W 1980 r. wzrosa do 13, a w 1990 r. do 19 lat. W przyszoci czas pobytu na emeryturze bdzie z reguy wynosi od dwudziestu do trzydziestu lat. Komisja Europejska oszacowaa, e jeeli redni wiek przejcia na emerytur w Europie zostanie podniesiony o pi lat, wydatki pastwa z tego tytuu pozostan przynajmniej na staym poziomie pomimo zmian demograficznych. UE wyznaczya osobny cel polegajcy na zwikszeniu stopy zatrudnienia wrd osb w wieku 55- 64 lat z 39 do 50%. W wielu krajach podnoszona jest granica wieku uprawniajcego do

przejcia na emerytur dla pracownikw sektora pastwowego. Rozluniane s systemy wczeniejszej emerytury, wprowadzane s elastyczne granice wieku emerytalnego i likwidowane jest cise poczenie wieku przejcia na emerytur z wiekiem uprawniajcym do jej pobierania. Kilka pastw czonkowskich stara si zreformowa swj system emerytalny, aby zmniejszy obcienie finansowe pastwa, zwaszcza poprzez wyduenie okresw skadkowych, powizanie wysokoci emerytury z poziomem cen, a nie zarobkw, oraz odejcie od systemw opartych na okrelonej wysokoci skadek na rzecz systemw o okrelonej wysokoci wiadcze. Rwnoczenie zachca si obywateli czsto w formie ulg podatkowych do opacania skadek w systemach skapitalizowanych, oprcz systemw publicznych, a take do gromadzenia oszczdnoci. Wspiera si take moliwo przenoszenia uprawnie emerytalno-rentowych, aby uatwia mobilno pracownikw. Francja, Polska, Wielka Brytania i Szwecja przyjy w ostatnim czasie przynajmniej jeden z powyszych kierunkw. Innym sposobem na zaspokojenie niedoboru pracownikw byoby wykorzystanie penego potencjau obecnej ju na rynku migrujcej siy roboczej poprzez propagowanie edukacji dla rodzin imigrantw i wyrwnywanie ich szans owiatowych. Czsto rodzice imigranci niewiadomie zmniejszaj szanse swoich dzieci poprzez sab znajomo miejscowego systemu szkolnictwa. Odbywa si to oczywicie ze szkod dla ambicji i aspiracji samych dzieci, lecz dla caego spoeczestwa jest to przede wszystkim problem natury gospodarczej. Ze wzgldu na obnianie si liczby ludnoci w wieku produkcyjnym niezwykle wane jest, aby kady obywatel otrzyma jak najlepsze wyksztacenie i miejsce pracy. By moe najbardziej podstawowym i najtrudniejszym problemem w Europie jest niski wskanik urodze. Na caym wiecie wynosi on obecnie 21 urodze na tysic mieszkacw rocznie; w Stanach Zjednoczonych wskanik ten wynosi 14 urodze, w Europie 10, a w Japonii zaledwie 9. Zwikszenie redniej liczby urodze z 10 do 11 na tysic mieszkacw pozwolioby przynajmniej ustabilizowa liczb ludnoci w Europie, mimo e nie zrwnowaono by w ten sposb zmniejszajcej si liczby ludnoci w wieku produkcyjnym. Aby zapobiec temu spadkowi, potrzebny byby jeszcze wyszy wzrost wskanika urodze. Wedug najnowszych bada w kadym nastpnym dziesicioleciu,

w ktrym wskanik dzietnoci pozostanie na obecnym, niskim poziomie, nastpi dalszy spadek liczby ludnoci w UE o okoo 30-40 mln. Jednake niski wskanik urodze mona interpretowa w kategoriach reakcji kobiet na panujce warunki spoecznogospodarcze i nie musi on oznacza zapowiadanego kryzysu rodziny w sensie demograficznym i socjologicznym. Podana liczba dzieci jest rzadko zgodna z liczb dzieci rzeczywicie przychodzcych na wiat w danej rodzinie. Pragnienie posiadania dzieci jako takie moe utrzymywa si w czasie, natomiast nie zawsze moe zosta zrealizowane z powodu trudnoci finansowych lub spoecznych. W zakresie polityki pastwa naley powici wicej uwagi usuwaniu widocznych przeszkd o charakterze spoecznym i zwizanych z zatrudnieniem, ktre utrudniaj posiadanie dzieci. Rzdy analizuj dziaania, ktre mogyby bezporednio lub porednio wpyn na zwikszenie liczby osb czynnych zawodowo, mimo e na efekt tych dziaa trzeba bdzie z pewnoci dugo poczeka. Wspieranie rodziny nabrao nowego znaczenia jako cel polityczny w wielu krajach. Dostosowaniem mona z pewnoci obj systemy podatkowe i systemy zabezpieczenia spoecznego, tak aby byy one korzystniejsze, a nie tylko obojtne, dla duych rodzin; wan rol mog tu odgrywa rwnie ulgi podatkowe z tytuu kosztw opieki na dziemi, a take zapewnianie odpowiednich placwek. Sukces Francji i niektrych krajw skandynawskich, ktrym udao si zatrzyma spadek wskanika dzietnoci, moe suy za dobry przykad. OPCJE POLITYCZNE Rozwizanie trudnoci i wykorzystanie szans zwizanych ze zmianami demograficznymi bdzie wymagao od europejskich politykw nastpujcych dziaa: wspierania wyszego wskanika urodze poprzez zachty finansowe, dziaania uatwiajce pracujcym matkom wychowywanie dzieci, rozwj systemu opieki nad dziemi oraz popraw otoczenia prawnego i statusu spoecznego rodzin; zwikszania udziau osb czynnych zawodowo, zwaszcza wrd kobiet i osb modych, w tym zachcania do pracy w niepenym wymiarze godzin; podniesienia granicy wieku przejcia na emerytur i nabycia uprawnie emerytalnych, zniechcania do wczeniejszego przechodzenia na emerytur i zwalczania dyskryminacji z powodu wieku w miejscu pracy;

 zwikszenia wymiaru skadek emerytalnych i wspierania elastyczniejszych systemw oszczdnociowych i emerytalno-rentowych; wspierania wikszej wydajnoci obecnie zatrudnionych, tak aby zrwnoway deflacyjne skutki zmniejszajcej si liczby ludnoci; wspierania elastycznoci pracownikw, tak aby zdobywali oni umiejtnoci pozwalajce im zmienia miejsca pracy i zawd w cigu ich ycia zawodowego. W kwestii imigracji naley przedoy nastpujce wnioski: 1. Kraje UE powinny ponownie przemyle swoj polityk w odniesieniu do legalnej imigracji, ktra sprzyja pracownikom niewykwalifikowanym, i zastpi j przynajmniej czciowo polityk uatwiajc imigracj pracownikw wykwalifikowanych. Naley dokadnie rozway potencjalne korzyci pynce z systemu punktowego (na przykad w postaci niebieskiej karty, wzorem przykadu kanadyjskiego), ktry mgby zosta dostosowany do warunkw krajowych lub regionalnych, a take do aktualnych tendencji na rynku pracy. W ten sposb gospodarki krajw Unii skorzystayby z pozyskiwania kadr. Odmian tego systemu, przynoszc korzyci krajom, z ktrych pochodz imigranci, byaby migracja cyrkulacyjna specjalistw z krajw rozwijajcych si, ktrzy byliby szkoleni i zatrudnieni w krajach uprzemysowionych przez okrelony czas, a nastpnie wracaliby do kraju pochodzenia i wykorzystywali tam zdobyte umiejtnoci i dowiadczenie. 2. Strategii tej powinno z kolei towarzyszy wspieranie krajw ubogich w rozwoju ich gospodarki. 3. Naley podj dziaania na rzecz podnoszenia kwalifikacji wieloletnich imigrantw oraz wykorzystania ich szczeglnego potencjau wynikajcego z wielojzycznoci oraz dowiadcze w zakresie dialogu midzykulturowego. Naley rozway wdroenie specjalnych programw wspierajcych nauk drugiego jzyka oraz programw wspierania imigrantw w szkoach i w ramach ksztacenia zawodowego. Integracja i edukacja imigrantw moe przynie ogromne korzyci spoeczestwom przyjmujcym, pod warunkiem e wspierane i wykorzystywane bd szczeglne umiejtnoci imigrantw. Z uwagi na ich wielojzyczno oraz znajomo tradycji spoecznokulturowej kraju pochodzenia mog oni odgrywa kluczow rol w nawizywaniu

kontaktw

midzykulturowych,

co

jest

rzecz

szczeglnie

wan

wiecie

zmierzajcym ku globalizacji. 4. Naley opracowa wsplne dla caej UE rozwizania dla problemw nielegalnej imigracji, gdy dziaania pojedynczych krajw, takie jak legalizacja pobytu osb, ktre przybyy w sposb nielegalny, maj wpyw na inne pastwa czonkowskie UE ze wzgldu na przemieszczanie si pracownikw wewntrz jej granic. 5. Naley podj dziaania zmierzajce do zwikszenia atrakcyjnoci Europy w porwnaniu do innych rejonw wiata, tak aby przycign i zatrzyma pracownikw wykwalifikowanych oraz odwrci proces drenau mzgw. Polityka ta moe obejmowa na przykad uatwianie wykwalifikowanym pracownikom przekraczania europejskich granic, ze specjaln wiz dla naukowcw przebywajcych w Europie. 6. Okrelona polityka migracyjna nie wystarczy do rozwizania wszystkich problemw imigracji. Musi jej towarzyszy polityka integracji obejmujca na przykad obowizkowe kursy w zakresie jzyka, kultury i historii kraju przyjmujcego. 7. W niektrych pastwach czonkowskich naley w wikszym zakresie ni dotychczas zaj si szczeglnymi problemami zwizanymi z integracj imigrantw i tzw. drugiego pokolenia (dzieci imigrantw) w interesie zarwno samych imigrantw, jak i miejscowej ludnoci. Kluczowe znaczenie w tym procesie ma owiata. Programy nauczania w szkoach powinny suy integrowaniu spoecznoci, a nie tworzeniu midzy nimi podziaw. Jest to, obok mobilnoci spoecznej, kluczowy element integracji. Terroryzm a bezpieczestwo ANALIZA Tradycyjne zagroenia dla bezpieczestwa na Zachodzie mog si w przyszoci odrodzi. Zjawiskiem, ktre ju dzi stanowi takie zagroenie, jest dihadyzm. Nie jest to jedyne rdo zagroenia terrorystycznego, lecz niesie ze sob najwicej ofiar i suy najdalej idcym celom. Demokracja liberalna staa si na caym wiecie celem atakw ze strony bezpostaciowego, rozproszonego wroga. W rzeczywistoci nie chodzi tu o zderzenie cywilizacji konflikt ten rozpocz si jako wewntrzna walka w ramach wiata muzumaskiego - lecz o zderzenie elementu cywilizowanego i barbarzyskiego

dihadyzmu. Dihadyzm atakuje wszystkich, ktrzy bez wzgldu na wyznawan religi wierz w pastwo prawa, prawa czowieka, pluralizm i demokratyczne rzdy. Odrzuca fundamentalne zasady demokracji, argumentujc, e kady system rzdzenia oparty nie na woli Boga, lecz na decyzji ludzi, bdcej wynikiem zawartego przez nich porozumienia, oznacza blunierstwo. W rzeczywistoci nie jest to wojna z terroryzmem, lecz wojna idei bitwa o demokracj. Nie naley ignorowa skali tego problemu bitwy tej nie da si wygra, idc na pewne ustpstwa. Podczas gdy tradycyjne grupy terrorystyczne byy zwykle tworzone po to, by zwrci uwag na jak spraw i wyeksponowa jakie roszczenia, aby skoni rzd do negocjacji i wymusi pewne ustpstwa, dihadyci wedug sw Husajna al-Musawiego z Hezbollahu z 2003 r. walcz nie po to, by co od was uzyska. Walczymy po to, by was unicestwi. Dihadyzm Pocztkowo by to wewntrzny spr wrd spoecznoci muzumaskiej. Ekstremici odrzucali wwczas modernizacj ich wsplnot i przyjcie utosamianych z Zachodem zasad spoecznych, gospodarczych i politycznych. Na pocztku debata midzy islamistami a wikszoci muzumask miaa charakter czysto akademicki. Jednake islamici zaczli przyjmowa wrog, a z czasem coraz bardziej agresywn postaw, tworzc organizacje, siatki kontaktw i rekrutujc nowych wyznawcw, aby wstrzsn wiatem islamu. Muzumanie, ktrych postrzegano jako ulegajcych wpywom zachodu lub ktrzy popierali demokracj, byli uwaani za zdrajcw wiary. Dihadyzm otworzy obecnie drugi front, atakujc bezporednio wiat zachodni, aby osabi swoich przeciwnikw, wzmocni prowadzone dziaania i rozpocz nastpny etap walki o dominacj na wiecie. Na pozr bojownicy dihadu walcz o wycofanie amerykaskich onierzy z Iraku, a poprzednio z Arabii Saudyjskiej, i o utworzenie pastwa palestyskiego, a take w ramach oporu wobec dziaa Izraela. Niemniej s to dla nich tylko sprawy, ktrymi mog manipulowa dla usprawiedliwienia swoich dziaa i zdobycia zwolennikw. Staraj si oni podway lub cakowicie zniszczy wiarygodno rodowisk dcych do utworzenia stabilnych pastw muzumaskich, jak w przypadku Iraku czy Afganistanu, gdy ich celem dugofalowym jest zjednoczenie wszystkich muzumanw w jednym fundamentalistycznym pastwie, bdcym ich wersj nowego

kalifatu, co staoby si przeomowym krokiem w kierunku zdominowania wiata w oparciu o ich wasn interpretacj szariatu i teokratyczne rzdy. Trudno przeceni ich ambicje w walce z demokratycznym wiatem. Toczca si obecnie wojna idei staa si dominujcym elementem dwudziestego pierwszego wieku35. Nowy rodzaj broni nowoczesne narzdzia komunikacji Nowe zagroenie ma cakowicie nowy charakter. Podobnie jak w przypadku walki z nazizmem i komunizmem jest to zagroenie na skal wiatow, lecz zwaywszy, e przyjmuje form terroryzmu, stosowane metody maj zasig lokalny, nieprzewidywalny i siejcy groz. Dihadyzm dy do osabienia demokratycznego wiata, wykorzystujc jego wolnoci i dobrobyt jako narzdzie walki i przemieniajc w ten sposb jego mocne strony w saboci. Demokracja poczona z gospodark wolnorynkow w dwudziestym pierwszym wieku stworzya dostatek i umocnia jednostki. Otworzya rda informacji i stworzya nowe systemy komunikacji, uatwiajc podre, tworzenie sieci o zasigu midzynarodowym oraz mobilno studentw i uczniw na niespotykan dotd skal. W cigu nastpnych dwudziestu lat tendencje te bd si gwatownie rozwija. Wymienione osignicia uksztatoway nowego rodzaju wroga, ktry naduywa swobody dostpu do informacji, atwoci komunikowania si i podrowania. Nowe zagroenie jest odzwierciedleniem rnorodnoci w dobie internetu. Demokracja jest atakowana poprzez mobilizacj w cyberprzestrzeni swego rodzaju elektroniczny pobr powszechny4 w ramach ktrego potencjalni kandydaci do walki z wrogiem s rekrutowani na caym wiecie. Dowodzenie tego rodzaju oglnowiatow kampani nie wymaga znacznych rodkw kamera video i dostp do internetu moe uczyni z kadego przemwienia, kadej zbrodni, porwania lub morderstwa bro w rkach bojownikw dihadu. Jest to ciemna strona rewolucji w dziedzinie technologii informacyjnych. David Kilcullen, australijski specjalista ds. walki z bojwkami, w wypowiedzi dotyczcej Osamy bin Ladena stwierdzi: Gdyby Osama bin Laden nie mia

3 4

Walid Phares, The War of Ideas, Palgrave Macmillan 2007. Cronin, Audrey, Cyber-Mobilzation: the New Leve en Masse, http://ccw.politics.ox.ac.uk/publications/cronin_parameters.pdf.

dostpu do wiatowych mediw, komunikacji satelitarnej i internetu, byby tylko dziwakiem siedzcym w jaskini. Taktyka bojownikw dihadu polega na osabieniu, a nastpnie zniszczeniu moralnej wyszoci demokracji staraj si zmusi demokratyczne kraje do porzucenia zasady pastwa prawa w celu obrony prawa, do wykorzystania wizienia bez procesu w celu ochrony wolnoci, do stosowania tortur w celu zapobiegania przemocy, do zabijania niewinnych w imi obrony jednostki, a take do narzucania coraz bardziej rygorystycznych rodkw bezpieczestwa kosztem wolnoci. Tworz oni w lokalnych spoecznociach atmosfer wzajemnych podejrze i strachu, zwikszajc napicie, ktre mog wykorzysta do swoich celw. Zamiast stan do otwartej walki, ten bezksztatny wrg woli prowokowa demokratyczne rzdy do okazania hipokryzji, do podjcia dziaa, przez ktre zra do siebie rodowiska umiarkowane w kluczowych regionach i strac poparcie w kraju. Bojownicy dihadu wierz, e jeli im si to uda, zdobd kolejnych zwolennikw spord tych, ktrzy ywi jakie urazy uzasadnione lub nie osabiajc tym samym opr spoeczestwa. Tego rodzaju wrogowie demokracji maj do dyspozycji nowe narzdzia, wzmocnione zajad i radykaln ideologi oraz wielu potencjalnych czonkw na caym wiecie. Gwne zagroenia terrorystyczne W opisanej wyej koalicji wrogich si daj si wyodrbni cztery grupy, ktre w najbliszych latach bd nadaway ksztat debacie na ten temat: Pierwsz grup tworz kraje wrogo nastawione do demokratycznych wartoci. Dwa kraje bdce obecnie wrd gwnych przeciwnikw tych wartoci to obecnie Iran i Syria. Do tej pory pastwa te unikay raczej otwartego konfliktu z Zachodem. D do wszczynania kryzysw lokalnych lub regionalnych i rozprzestrzeniania swoich wpyww w swoim bezporednim otoczeniu. Wspieraj pewne grupy w regionach zapalnych, takich jak Palestyna czy Liban, tak by regionalne napicia stay si problemem o skali globalnej. Nowa, agresywna postawa Iranu zwizana ze zbrojeniami jdrowymi moe stanowi nowy kierunek. Mimo e trudno z pewnoci przewidzie, jakie zmiany dokonaj si w Iranie i Syrii w cigu nastpnych dwudziestu lat, prawdopodobnie te lub

podobne pastwa teokratyczne lub wieckie, lecz tak samo autorytarne bd nadal stanowi zagroenie. Dobrze zorganizowane grupy, czsto finansowane przez zachodnich konsumentw poprzez przywz ropy naftowej, zakadaj szkoy dla ekstremistw, obozy szkoleniowe dla terrorystw i zapewniaj rodki do atakw na zachodnie cele. Finansowane przez wahhabitw madrasy stanowi miejsce przygotowania terrorystw, szczeglnie w Pakistanie, ale take w Europie. Wychowuje si tam potencjalnych bojownikw, a nastpnie wcza ich do istniejcego ju systemu. Wspomniane zorganizowane grupy zwikszaj swoje moliwoci i rozszerzaj zasig dziaania, tworzc siatki kontaktw powizane z jdrem organizacji. Najrniejsze grupy kierujce si rnymi roszczeniami i realizujce rne cele s ze sob poczone za porednictwem Internetu i dziki moliwoci taniego podrowania, wymieniajc si zasobami i wiedz. Poza tego rodzaju siatkami istniej te inne grupy, majce poczucie wyobcowania, ktre prowadz wasn walk przeciwko miejscowym celom za pomoc samodzielnie wykonanych narzdzi, cho take w imi wikszej sprawy. W walce z terroryzmem nie ma miejsca na rodki dorane. Jak wida na przykadach z caego wiata, od Peru po Irlandi Pnocn, aby skutecznie stawi czoa zagroeniu terroryzmem i w ostatecznym rozrachunku je wyeliminowa, konieczne jest poczenie szeregu czynnikw. S to: o wola polityczna, o determinacja spoeczna w stawianiu oporu, o coraz bardziej finezyjne i misterne dziaania antyterrorystyczne, o ograniczenie uzasadnionych roszcze, ktre mogyby stanowi podstaw takich dziaa, oraz o marginalizowanie sprawy, o ktr walcz terroryci. Pewne dotychczasowe tendencje dziaania rysuj si do wyranie. Chocia wydaje do si, e zepchny organizacje terrorystyczne defensywy,

zagroenie terrorystyczne nie zostanie zaegnane w trybie natychmiastowym i Europa musi by przygotowana na kolejne akty przemocy. Wydaje si, e zagroenie staje si w coraz wikszym stopniu zdecentralizowane i niespodziewane. Najwiksze obawy budzi

moliwo zdobycia przez terrorystw broni biologicznej lub materiau jdrowego, co przeniosoby terroryzm na zupenie now paszczyzn5. OPCJE POLITYCZNE Na poziomie makrostrukturalnym, aby stumi opisane wyej globalne powstanie w ramach wojny idei, demokracje bd by moe musiay przygotowa si na dugotrwa wojn o niekonwencjonalnym charakterze, z wykorzystaniem dziaa antyterrorystycznych i zwalczania bojwek w poczeniu z dziaaniami wojskowymi na rzecz stabilizacji i odbudowy. Obecnie naley podj kroki zmierzajce do osabienia ideologicznych podstaw terroryzmu i ograniczenia jego zdolnoci do skutecznego dziaania. Jeeli wprowadzone rodki speni swoje zadanie, by moe pozwoli to zmniejszy zagroenie terroryzmem do mao znaczcego poziomu do roku 2025. Kluczem do sukcesu w walce z tym oglnowiatowym powstaniem moe by jednak rozbicie ataku poprzez prowadzenie walki w rnych rejonach za pomoc rnych rodkw, likwidowanie uzasadnionych roszcze oraz tworzenie skutecznych, prawnie umocowanych pastw zdolnych do zapewnienia korzyci swoim obywatelom oraz do ustanowienia instytucji demokratycznych. Tego rodzaju strategia rozbicia polegaaby przede wszystkim na zerwaniu wszelkich powiza midzy poszczeglnymi rejonami walk, uniemoliwiajc podmiotom regionalnym i globalnym docieranie do podmiotw lokalnych i ich wykorzystywanie, utrudniajc kontakty midzy rejonami dziaania dihadu i wewntrz nich, uniemoliwiajc tworzenie miejsc schronienia, izolujc islamistw od miejscowej ludnoci i odcinajc komunikacj ze rdami islamizmu w regionie Wielkiego Bliskiego Wschodu6. Kontekst krajowy Wszyscy Europejczycy powinni zdawa sobie spraw ze znaczenia walki w imi wyznawanych przez nich wartoci oraz ich obrony przed zagroeniami ze strony terrorystw. Bliska wsppraca europejskich rzdw oparta na tej wsplnej wiedzy jest niezwykle istotna.

Narodowa Rada Wywiadu, Mapping the Global Future: Report of the National Intelligence Council's 2020 Project, 2004. 6 David Kilcullen, Countering Global Insurgency, str. 46; http://smallwarsjournal.com/documents/kilcullen.pdf.

Kluczowym wyzwaniem dla spoeczestw demokratycznych w Europie bdzie polityczna i gospodarcza integracja tych grup spoecznych, ktre obecnie czuj si wykluczone i zniechcone. Naley podj dziaania wspierajce dialog midzykulturowy, aby wzmocni pozycj umiarkowanej wikszoci muzumaskiej i zapewni izolacj ekstremistw. Rwnoczenie rzdy pastw zachodnich musz pokaza, e polityka integracji i wiadomoci kulturowej jest oznak siy, nie saboci. Nie moe by mowy na przykad o tolerowaniu praktyk, ktre wedug niektrych ich zwolennikw wynikaj z szariatu, w dzielnicach naszych miast, w ktrych nie przestrzega si tradycyjnych wartoci. Potrzebne s dalsze, szeroko zakrojone badania dotyczce przyczyn tendencji ekstremistycznych w niektrych warstwach ludnoci muzumaskiej. Konieczne bdzie zdwojenie wysikw ze wzgldu na ryzyko gwatownych reakcji na dziaania terrorystw, co niewtpliwie jest ich celem i moe prowadzi do coraz wikszej nietolerancji79. Jak dotd spoeczestwa zachodnie zwykle wykazyway si polityczn dojrzaoci w swoich reakcjach na zbrodnie dokonywane przez terrorystw, co miao niewielki wpyw na stosunki w ramach lokalnych spoecznoci. Istnieje jednak ryzyko, e w duszym okresie nieustajca kampania terroryzmu doprowadzi do zmiany tej sytuacji. Pojawi si presja dotyczca podjcia dziaa, ktre ogranicz wolno i zaostrz napicia spotgowane by moe przez starzenie si ludnoci oraz strach i niepewno spowodowane przemianami gospodarczymi. Konieczne bdzie przywdztwo dla znalezienia rwnowagi midzy koniecznymi, dodatkowymi rodkami bezpieczestwa a zobowizaniem do przestrzegania wartoci demokratycznych i wolnoci obywatelskich. Co do zasady nie ma istnieje konflikt midzy zapewnieniem naleytego bezpieczestwa a wolnociami obywatelskimi. Rzdy zachodnich krajw nie powinny da si sprowokowa terrorystom do podjcia krokw, ktre cho wydaj si waciwe, podsycaj tylko idee lece u podstaw terroryzmu. Kluczowe znaczenie ma dzi debata na temat roli przepisw w ograniczaniu naduy w zakresie nowych technologii. Naley podj dalsze dziaania w celu zapewnienia bezpiecznych i naleycie uregulowanych warunkw korzystania z internetu.
7

Instytut Unii Europejskiej Studiw nad Bezpieczestwem The New Global Puzzle: What World for the EU in 2025, 2006.

Dowiadczenia zdobyte w Irlandii Pnocnej i w innych czciach wiata pokazuj, e suby bezpieczestwa musz inwestowa znaczne rodki w dziaania wywiadowcze, przenikajc do siatek terrorystycznych w celu rozbijania i zwalczania ich inicjatyw. Zwaywszy, e terroryzm zwolennikw dihadu jest bardziej zdecentralizowany ni wikszo wczeniejszych zagroe terrorystycznych, walka z nim wymaga znacznego wysiku i ogromnych rodkw. Krajowe agencje wywiadu i bezpieczestwa pastw czonkowskich musz bardziej skutecznie wsppracowa w tej dziedzinie, za osobom odpowiedzialnym za prowadzenie tego rodzaju dziaa naley zapewni finansowe i polityczne wsparcie. Agencje te musz take zachowa ostrono na wypadek infiltracji. ledzenie przepywu pienidzy oraz osb jest jednym z waniejszych elementw skutecznej walki z terroryzmem. Naley take uwanie zbada podejrzenia, e siatki terrorystw dihadu staraj si nawiza kontakty z istniejcymi w Europie grupami terrorystycznymi i kryminalnym podziemiem, aby zwikszy skuteczno swoich dziaa. Naley zwikszy bezpieczestwo podstawowej infrastruktury. Rozbudowane gospodarki zachodnie s w znacznej mierze uzalenione od duych sieci infrastrukturalnych w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb, takich jak dostawy energii, wody i ywnoci. Tego rodzaju sieci i kanay dystrybucji musz by nadzorowane i modernizowane w celu zapewnienia ich niezawodnoci i wytrzymaoci w przypadku skoncentrowanego ataku. Problemem w przypadku tzw. wojny z terroryzmem moe by wyranie spadajce poparcie ze strony opinii publicznej. Wojna ta, rozpoczta jako reakcja na konkretn zbrodni, cieszya si pocztkowo szerokim spoecznym poparciem, lecz jej obecne cele staj si coraz mniej jasne dla spoeczestwa. Czy suy ona pokonaniu Al-Kaidy? Jeeli tak, to jaki zwizek ma z tym wojna w Iraku? W jaki sposb powizane s z tym inne obszary dziaa wojennych, takie jak Afganistan czy Somalia? Jeeli rzdy pastw zachodnich chc utrzyma publiczne poparcie dla walki, ktra pochania ogromne rodki i wiele ofiar, naley dooy wicej stara w wyjanianie charakteru zagroe oraz faktu, e jest to w istocie bitwa o demokracj. Odparcie atakw ze strony zwolennikw polityki ustpstw oraz tych, ktrzy maj krtk pami, a dzi czsto zabieraj gos w mediach, wymaga politycznego przywdztwa.

Kontekst midzynarodowy Realizujc polityk podziau zmierzajc do rozbicia siatek bojownikw dihadu, naley skoncentrowa starania na usuwaniu rde konkretnych, uzasadnionych roszcze w celu odizolowania ekstremistw od ich wsplnot, odciciu dopywu nowych czonkw i finansowania, ograniczeniu wsparcia logistycznego, ktre zapewniaj spoecznoci przyjmujce, oraz na wzmocnieniu pozycji umiarkowanych przywdcw muzumaskich. Jest to jedna z kluczowych dziedzin, w ktrych niezwykle istotne jest bliskie partnerstwo transatlantyckie. Pojawiaj si te sugestie, e powinno si przeznacza znacznie wiksze rodki na dziaania polityczne, gospodarcze i psychologiczne ni na interwencje zbrojne, mimo e obecne wydatki pastw europejskich na tradycyjn polityk obronn s zbyt niskie. Palestyna i Izrael: Zachd powinien w dalszym cigu wspiera dziaania na rzecz porozumienia midzy pastwem Izrael a Autonomi Palestysk, w tym na rzecz utworzenia pastwa palestyskiego, zgodnie z ustaleniami zawartymi w mapie drogowej kwartetu bliskowschodniego, uznajc t kwesti za priorytetow. Stabilne pastwo palestyskie, ktre bdzie posiada wystarczajc legitymacj wewntrzn i zagraniczn, aby zminimalizowa wieloletni spr bdcy przyczyn dziaa wojennych, jest dzi rwnie wane dla Europy, jak dla Stanw Zjednoczonych. Naley podkreli, e zwolennicy dihadu nie zadowol si jakkolwiek ugod z pewnoci odrzuc jej efekt, bez wzgldu na jego tre w duym stopniu przyczyni si to jednak do odizolowania ich od gwnego nurtu muzumaskiej opinii publicznej. Irak: Jeeli pojawi si przekonanie, e siy koalicji zostay pokonane w Iraku, powanie zaszkodzi to dugofalowym celom Zachodu. Pomimo powanych bdw popenionych przez oddziay koalicji w tzw. zotej godzinie po pomylnym wkroczeniu do Iraku naley apelowa o utrzymanie dotychczasowego kierunku dziaa politycznych. Koszty dalszej walki bd wysokie pod wzgldem finansowym, a take co waniejsze ludzkim. W duszej perspektywie bitwa ta jest jednak niesychanie wana dla walki o demokracj. Determinacja irackich krgw umiarkowanych i ich zachodnich sojusznikw musi by wystarczajco silna, by oprze si radykaom i budowa stabilne, demokratyczne pastwo irackie. Wane w tym kontekcie jest porwnanie z radzieck inwazj na Afganistan. Zwolennicy dihadu uwaaj bowiem, e pokonali w Afganistanie

Zwizek Radziecki i e to dziki nim doszo do rozbicia bloku sowieckiego. Nie mona im pozwoli na podobne zwycistwo w Iraku. Afganistan: Tutaj take toczy si bitwa, ktrej nie mona przegra. Zagroenie ze strony talibw jest obecnie kontrolowane, a sytuacja jest daleka od tej, ktra panuje w Iraku. Ludno cywilna musi jednak dostrzec korzyci gospodarcze i spoeczne pynce z nowej sytuacji, aby mie odwag utrzyma poparcie dla pomocy, jakiej Zachd udziela nowo wybranemu, demokratycznemu rzdowi. Bliski Wschd: Zachd powinien przede wszystkim wspiera ewolucj silnych pastw, w ktrych zakorzeniona jest zasada pastwa prawa i konstytucyjnego rzdu, ktre chroni prawa czowieka i uatwiaj rozwj gospodarczy. Naley zatem wspiera reformy suce rozszerzaniu podstaw dla demokratycznych rzdw. Wie si z tym jednak pewne ryzyko. Umiarkowane, niedemokratyczne rzdy mog by naraone na ataki ze strony rodowisk radykalnych, przy czym mona stara si powstrzyma to zagroenie ju dzi lub pozwoli mu narasta i spowodowa jeszcze wiksze problemy w przyszoci. Zachd musi wspiera rozwj gospodarczy i polityk zmierzajc do ograniczania bezrobocia, zwaszcza wrd ludzi modych. Nie ma bezporedniego zwizku midzy ubstwem a terroryzmem wielu terrorystw pochodzi wrcz z zamonych rodzin jednak brak postpw gospodarczych zwiksza poczucie wyobcowania. Naley w miar moliwoci pomaga narodom Bliskiego Wschodu, tak by mogy odegra pen rol w procesie globalizacji. Powinien te realizowa polityk dialogu sprzyjajc tworzeniu islamskiej demokracji wzorem demokracji chrzecijaskiej, czcej przekonania religijne i demokratyczne zasady, budujcej wrd swoich wiernych poparcie dla konstytucyjnego rzdu oraz poszanowanie dla praw innych ludzi, a take przeczcej twierdzeniu, e demokracja jest narzuconym przez Zachd objawem dekadencji. Prowadzenie takiego dialogu wymaga znacznego nakadu niezbdnych do tego celu rodkw. Niewiele krajw Bliskiego Wschodu jest poczonych w sieci propagujce demokracj i dobre rzdy, takie jak Wsplnota Narodw. Nie istnieje aden bliskowschodni ani rdziemnomorski odpowiednik Rady Europy, ktry wspieraby prawa czowieka. Afryka Pnocna: Jako bliski ssiad Unii, region ten jest szczeglnie wany dla bezpieczestwa w Europie. Opracowujc programy wsppracy gospodarczej i wymiany

politycznej, Unia powinna traktowa priorytetowo stosunki z krajami basenu Morza rdziemnego. Szersza spoeczno islamska: Gwnym celem powinno by wspieranie innych pastw o znacznym udziale ludnoci muzumaskiej, takich jak Pakistan, Indonezja oraz kraje Azji rodkowej, tak aby mogy one i ladem Malezji czy Indii, budujc stosunkowo stabilne i liberalne rzdy w poprawiajcych si warunkach gospodarczych. wiat w szerszym ujciu: Wiksza cz Azji jest dzi aren rozwoju dynamicznych gospodarek rynkowych, ktre przyczaj si do sieci wiatowego handlu i z powodzeniem osigaj poziom dobrobytu porwnywalny z krajami zachodnimi; pozostaje jednak pytanie o sytuacj w pozostaych regionach. Na przykad niektre rejony we wschodniej czci Afryki stay si baz dla dziaa Al Kaidy. Pakiety handlu i pomocy majce pobudza rozwj gospodarczy przynosz nie tylko bezporednie korzyci dla miejscowej ludnoci. Su one dugofalowym interesom Zachodu i propagowaniu wartoci demokratycznych na wiecie, a zatem wymagaj woli politycznej i rodkw odpowiednich do ich znaczenia w walce o demokracj. Energia a ochrona rodowiska naturalnego ANALIZA Zmiana klimatu rodowisko naturalne zmienia si. W wielu regionach wiata pojawiaj si wiksze amplitudy temperatur i bardziej zmienne warunki pogodowe prowadzce do klsk ywioowych, takich jak powodzie i susze. Pokrywa lodowa cofa si, lodowce topniej, a pustynie zwikszaj swoj powierzchni. Znane s ju w historii wiata znaczne zmiany temperatur i cykli pogodowych. W Europie odnotowano na przykad ma epok lodow w latach 1500-1850, ktra nastpia po redniowiecznym optimum klimatycznym. Szczeglny charakter obecnego okresu wynika z szybkiego tempa zachodzcych zmian i powszechnego przekonania, e nie s one zjawiskiem naturalnym. Zaczyna panowa zgoda co do tego, e obecny etap zmiany klimatu jest spowodowany globalnym ociepleniem, gwnie w wyniku niespotykanego dotd

nagromadzenia CO2 w atmosferze kuli ziemskiej, a zatem jest skutkiem ubocznym obecnego modelu wzrostu gospodarczego i wspczesnego trybu ycia opartego na zuyciu energii pochodzcej z paliw kopalnych. W efekcie, spogldajc w przyszo do 2025 r., moemy spodziewa si, e stan rodowiska naturalnego na Ziemi bdzie si w dalszym cigu pogarsza i e kwestie jego ochrony oraz kwestie energetyczne bd w duym stopniu wpywa na decyzje polityczne. Przy obecnym tempie globalizacji gospodarczej spodziewany jest 60% wzrost zapotrzebowania na paliwa kopalne i ich zuycia w cigu nastpnych dwudziestu lat. Emisje gazw cieplarnianych na Ziemi znacznie si zwiksz, a zmiana klimatu bdzie coraz wyraniejsza. Zdaniem wikszoci analitykw skutki globalnego ocieplenia, obecnie do ograniczone, zaczn by wyranie odczuwalne dopiero w kocowych latach tego okresu, tzn. midzy 2025 a 2030 r., gdy obserwowane bd nastpujce zjawiska: wzrost redniej temperatury powierzchni Ziemi o 0,4-1,1C do 2025 r., szybsze topnienie pokrywy lodowej, podniesienie poziomu wd oceanw, ich ocieplenie i zakwaszenie, zwikszenie opadw atmosferycznych, czstsze klski ywioowe (cyklony, tajfuny, fale upaw, powodzie itp.) i coraz ubosze zasoby czystej wody, a take pojawianie si nowych zagroe pandemi. Skutki tych zmian dla okresw wegetacji i plonw mog by bardzo powane. Zdaniem Midzyrzdowego Zespou do spraw Zmiany Klimatu8 istnieje bardzo due prawdopodobiestwo, e ponad 50% odnotowanych do tej pory zmian temperatury zostao spowodowanych dziaalnoci czowieka prowadzc do koncentracji gazw cieplarnianych9. Istniej oczywicie rozbiene opinie. IPCC jest krytykowany z powodu stosowanej metodologii, zarwno w zakresie prognoz dotyczcych obecnych tendencji, jak i analiz odnotowanych w przeszoci temperatur, gdy sporzdzane s one na podstawie ograniczonej liczby zapisw i danych biologicznych, ktre mog by rnie interpretowane. Na przykad spr wok tzw. krzywej hokejowej dotyczy uproszczonego wykresu zawartego w raporcie IPCC z 2001 r., z ktrego wynika, e temperatury na
8

Midzyrzdowy Zesp do spraw Zmiany Klimatu (IPCC) zosta powoany w 1988 r. przez dwie organizacje Narodw Zjednoczonych, wiatow Organizacj Meteorologiczn (WMO) oraz Program Narodw Zjednoczonych ds. Ochrony rodowiska (UNEP), w celu oceny ryzyka zwizanego ze zmian klimatu. 9 Czwarty raport IPCC podsumowujcy zmiany klimatu, 2007 r.

wiecie utrzymyway si na staym poziomie midzy rokiem 1000 a 1900, a nastpnie zaczy gwatownie rosn1012. Szereg naukowcw (w wikszoci klimatologw specjalizujcych si w badaniach nad powstawaniem chmur, czyli gwnym czynnikiem ewolucji pogodowej) otwarcie dzi kwestionuje tezy IPCC, na podstawie ktrych stworzono obecn polityk i stanowisko w sprawie globalnego ocieplenia. Naukowcy ci nie przecz, e temperatury mogy wzrosn w cigu ostatnich 20-25 lat. Kwestionuj oni natomiast dugofalowe prognozy formuowane na podstawie obserwacji dotychczasowych zjawisk. Tworzone s nowe modele klimatu, w ktrych emisjom CO2 i dziaalnoci czowieka przypisuje si znacznie mniejszy wkad w obserwowane obecnie ocieplenie, podkrelajc np. moliw rol zjawisk naturalnych, takich jak cykl aktywnoci sonecznej. W kwestii tworzenia polityki pastwa trudno polega na tym, e w momencie, gdy mona bdzie udzieli ostatecznej odpowiedzi na to pytanie, moe by ju za pno na podejmowanie koniecznych dziaa naprawczych. Jednake teza, zgodnie z ktr najwaniejsz przyczyn zmiany klimatu jest dziaalno ludzka, jest powszechnie uznana i opinia publiczna coraz wyraniej domaga si podjcia natychmiastowych dziaa. Organy rzdowe musz wic oceni na podstawie prawdopodobiestwa i oceny ryzyka, czy konieczne s gbokie zmiany w zakresie Polityki pastwa. Nie ulega wtpliwoci, e jeli z czasem okae si, i zmiany klimatu nie s wywoane przez czowieka, tego rodzaju inicjatywy polityczne w najgorszym wypadku spowoduj obnienie wiatowego PKB i by moe utrudni innowacje technologiczne niwelujce jego konsekwencje. Jeeli jednak okae si, e to czowiek jest za nie odpowiedzialny, brak jakichkolwiek dziaa moe mie katastrofalne skutki. Energia Pastwa czonkowskie UE zuywaj obecnie o 45% mniej energii ni w 1973 r. do wytworzenia tej samej jednostki produkcyjnej. Jednake cakowity popyt na energi w dalszym cigu ronie, za zuycie energii pierwotnej w UE-25 wzroso w latach 19712003 o 41%. Przewiduje si, e wiatowe zuycie energii z paliw kopalnych wzronie o 60% w cigu nastpnych dwudziestu lat. Dwie trzecie tego wzrostu nastpi w krajach azjatyckich, przede wszystkim w Chinach i Indiach. Ropa naftowa bdzie nadal
10

Znana rwnie jako rekonstrukcja MBH98, opracowana przez Manna, Bradleya i Hughesa.

najbardziej poszukiwanym rdem paliwa, natomiast zuycie gazu ziemnego powinno wzrosn do roku 2030 o 87%. W efekcie Europa, ktra ju dzi jest najwikszym wiatowym importerem ropy i gazu, bdzie musiaa zmierzy si z coraz silniejsz konkurencj w dostpie do ograniczonych zasobw. Media nazbyt czsto koncentruj si na niebezpieczestwie zwizanym z wyczerpaniem wiatowych z paliw kopalnych jeszcze przed kocem obecnego stulecia. Szacuje si na przykad, e obecne zoa gazu ziemnego wystarcz zaledwie na 60 lat. Tego rodzaju prognozy s zwykle mao realne i mao rzetelne (wystarczy przypomnie prognozy dotyczce zerowego przyrostu naturalnego z lat 70. XX w.). W wikszoci tych oblicze zlekcewaono rol cen wzgldnych i pobudzania innowacji w zapewnieniu zrwnowaonego i odpowiedniego przepywu zasobw. Istniej na przykad znaczne rezerwy wgla trzykrotnie wiksze ni ropy czy gazu w odniesieniu do wartoci energii ktre, przy odpowiedniej cenie, mona wykorzysta dotkliwy. Nie oznacza to, e nie pojawi si problemy zwizane z zapewnieniem odpowiednich dostaw energii na rynek i zapobieganiem gwatownym podwykom jej ceny. W perspektywie rednioterminowej istnieje ryzyko, e infrastruktura potrzebna do wydobycia, transportu i rafinacji zasobw energii bdzie niewystarczajca do zaspokojenia popytu. W wielu krajach produkujcych rop naftow wadz sprawuj rzdy, dla ktrych waniejsze s krtkoterminowe zyski ni dugoterminowa sytuacja gospodarcza. Ponadto niektrzy liczcy si producenci ropy naftowej, tacy jak Wenezuela, Rosja czy Irak, z rnych powodw prowadz polityk lub borykaj si z problemami wewntrznymi, ktre obniaj ich atrakcyjno i odstraszaj inwestorw komercyjnych. Zgodnie z danymi Europejskiej Agencji Energii w skali globalnej bd konieczne inwestycje rzdu 20 000 mld USD. rodki te bd musiay pochodzi w gwnej mierze z inwestycji prywatnych, zatem sektor prywatny bdzie musia przewodzi w dziaaniach zwizanych z zapewnieniem bezpieczestwa energetycznego i walce ze zmianami do zaspokojenia potrzeb energetycznych. Uzasadnione s wic przewidywania, e jeszcze dugo po 2025 r. problem zasobw energii nie bdzie zbyt

klimatycznymi. Rzdy bd musiay opracowa odpowiednie ramy prawne, aby odpowiednio ukierunkowa inwestycje. Ponadto wanym problemem UE jest jej rosnca zaleno od zewntrznych rde energii. Poziom tej zalenoci obniy si wprawdzie z 62% w 1975 r. i wynosi obecnie 48%, lecz spodziewany jest jego ponowny wzrost do 70% do 2030 r. Sytuacj dodatkowo komplikuje fakt, e niemal wszyscy liczcy si producenci ropy naftowej i regiony tranzytowe, od ktrych uzaleniony jest przywz do Europy, to obszary charakteryzujce si niestabiln sytuacj geopolityczn. Nie da si zatem wykluczy powtarzajcych si niewielkich przerw w dostawach i nagych zmian cen, bdcych skutkiem regionalnych zawirowa politycznych lub te braku modernizacji i konserwacji lokalnej infrastruktury. OPCJE POLITYCZNE Zmiana klimatu Istniej zatem dwie moliwe reakcje na ten problem. Najbardziej radykalna byaby prba cakowitego zatrzymania zmiany klimatu. Takie wanie stanowisko przyjto w protokole z Kioto. Wymagaoby to uzgodnienia maksymalnych przydziaw emisji z dziaalnoci zanieczyszczajcej rodowisko naturalne, tak aby moliwe stao si spowolnienie, zatrzymanie, a nastpnie odwrcenie procesu koncentracji CO2. Naleaoby wprowadzi przepisy wymuszajce na zakadach przemysowych i gospodarstwach domowych wprowadzenie nowych wzorcw produkcji i zuycia umoliwiajcych szersze wykorzystanie technologii czystej energii. Konieczna byaby ingerencja rzdu w rynek za porednictwem instrumentw podatkowych, tak aby poziom cen pozwoli wyeliminowa paliwa kopalne i skoni do rozwoju odnawialnych rde energii. W wytwarzaniu energii elektrycznej naleaoby celowo odej od paliw kopalnych na rzecz alternatywnych rde niewglowych, takich jak energia jdrowa czy tzw. zrwnowaone rda energii. Inn i w dalszej perspektywie prawdopodobnie skuteczniejsz polityk jest wybr strategii dostosowania na podstawie koncepcji, zgodnie z ktr rozwizanie problemu zmiany klimatu kryje si w odpowiedniej technologii. W tym kontekcie potrzebne s badania naukowe i inwestycje, ktre uatwi opracowanie nowych technologii pozwalajcych poprawi sposb funkcjonowania

mieszkacw nie tylko Zachodu, ale i caego wiata w rodowisku naturalnym. Innymi sowy, bardziej obiecujca strategia polega nie na osabianiu rynkowych rde wzrostu gospodarczego, lecz na wykorzystaniu spoeczestwa opartego na wiedzy bdcego efektem globalizacji. Istnieje jednak niebezpieczestwo, e postpy osignite duym kosztem w jednym kraju lub na jednym z kontynentw zostayby zaprzepaszczone przez inne regiony, nierealizujce podobnej strategii. Na przykad Chiny zamierzaj obecnie wybudowa ponad 500 nowych opalanych wglem elektrowni1113, ktre mogyby w krtkim czasie zniweczy skutki wszelkich postpw w Unii Europejskiej. W pewnych krgach mona usysze obawy, e jeli postulaty tej polityki nie bd mogy zosta zrealizowane, istnieje ryzyko, e ideologiczna histeria doprowadzi do wprowadzenia takich ogranicze w zakresie przepisw i cen, ktre zniszcz najwaniejsze instrumenty rynkowe bdce podstaw wszelkich inwestycji, postpu technologicznego, a co za tym idzie, naszej zdolnoci do zapewnienia wysokiego standardu ycia, a take stale rosncych oszczdnoci energii i racjonalnego jej wykorzystania. Istniej jednak argumenty za globalnym przywdztwem. Torujc drog dziaaniom naprawczym, Unia Europejska znajduje si na mocniejszej pozycji, aby zmienia warunki globalnej debaty i zachca innych, by podyli w tym samym kierunku. Konieczne bdzie stae monitorowanie i dostosowania w miar ucilania danych i doskonalenia modeli. Wsppraca midzynarodowa ma ogromne znaczenie dla skoordynowania strategii na szczeblu oglnowiatowym i dla wymiany informacji na temat pojawiajcych si tendencji. Energia W perspektywie rednioterminowej jedyn sprawdzon technologi pozyskiwania energii, ktra moe znaczco wpywa na jej dostawy, jest energia jdrowa. Inne rozwizania, takie jak energia wiatrowa czy biopaliwa, mog zapewni jedynie niewielki wkad w zaspokajanie rosncego popytu. Mog one co najwyej stanowi przydatne, miejscowe rdo dodatkowe. Konieczne bdzie zatem zniesienie zakazw, ktrymi objto produkcj energii jdrowej. Najwaniejszym wyzwaniem bdzie odbudowa spoecznej akceptacji dla tego rodzaju energii. W duszym okresie rozwizaniem tego
11

Susan Watts, redaktor naukowa programu BBC Newsnight, 2005. http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/newsnight/4330469.stm.

problemu moe by technologia wodorowych ogniw paliwowych, ktra umoliwi przejcie na system w peni odnawialnych rde energii, opierajcy si na zdolnoci niemal kadego czowieka do samodzielnego zaspokojenia zapotrzebowania na energi oraz udostpnienia wytwarzanej energii elektrycznej dla innych. Technologia wodorowa moe doprowadzi do zakoczenia zalenoci wiata od przywoonej ropy, gwatownego obnienia emisji dwutlenku wgla i zminimalizowania skutkw globalnego ocieplenia. Liczcy si region przemysowy, ktry jako pierwszy wykorzysta peen potencja tej technologii, wyznaczy tempo rozwoju gospodarczego do koca stulecia. Jednake pomimo ostatnich wanych przeomw w przemyle trzeba bdzie jeszcze dugo czeka, zanim technologia ta stanie si dostpna za niewielk cen. Dominujcy staje si pogld, podzielany przez wielu ekspertw, specjalistw i politykw, zgodnie z ktrym same procesy rynkowe nie wystarcz do rozwizania przyszych problemw energetycznych w Europie i do zapewnienia sprawnego przejcia w now er, niezdominowan przez rop naftow. Mimo e siy rynkowe wywieraj odpowiedni nacisk, zwaywszy na pilny charakter tej kwestii, powszechnie uwaa si, e rynek nie poradzi sobie z tym sam i e konieczna jest ingerencja rzdu, aby wyznaczy kierunek i zapewni istotne zachty dla inwestycji w przemyle. Naley np. powanie zastanowi si nad podwyszeniem podatkw w odniesieniu do procedur i dziaa szkodliwych dla rodowiska, a dochody z tego tytuu przeznaczy na dofinansowanie przejcia na odnawialne rda energii (przerzucanie podatku). Unia Europejska i jej pastwa czonkowskie powinny zapewni znaczne ulgi podatkowe i uatwienia dla przemysu, maych przedsibiorstw, wadz regionalnych i gminnych, jak rwnie dla wacicieli domw i konsumentw, aby wspiera zarwno badania i rozwj, jak rwnie wczesne wprowadzanie energii ze rde odnawialnych i technologii wodorowych ogniw paliwowych. Opisywana wyej strategia wie si jednak z niebezpieczestwem, e bezporednie zaangaowanie rzdu doprowadzi do ograniczenia wyboru Europejczykw w zakresie rde energii i zapdzi ich w puapk technologiczn (jak w przypadku Francji i synnego Minitela). Historia zna wiele przykadw pokazujcych, e rzdowe regulacje i dotowanie przemysu w rzeczywistoci prowadzi do spowolnienia

procesw dostosowawczych i innowacji, zamiast je przyspiesza. Europeizacja polityki przemysowej niekoniecznie zapewni jej wiksze powodzenie. Oglne spojrzenie w rok 2025 daje uzasadnione powody do optymizmu. Znakomity rozwj spoeczestwa cyfrowego pozwala wyobrazi sobie przysze moliwoci, o ktrych niedawno nikt jeszcze nie mia marzy. Na przykad dziki poczeniu rewolucji wodorowych ogniw paliwowych ze spoeczestwem cyfrowym technicznie wykonalne staje si stopniowe uksztatowanie cakowicie nowego modelu energetycznego stworzonego w duej czci na podstawie zoonej sieci zdecentralizowanych jednostek produkcyjnych i sieci wymiany czystej energii, dziaajcych zgodnie z procesami niewiele rnicymi si od tych, ktre w dziedzinie telekomunikacji day pocztek internetowi. Najwikszym wyzwaniem dla UE w cigu dwch nastpnych dziesicioleci bdzie wspieranie konkurencji i wyjtego spod cisych regulacji otoczenia, a take lepszych umiejtnoci i edukacji, ktre pozwol Europejczykom jako jednym z pierwszych w peni wykorzysta nowe moliwoci technologiczne. Bez wzgldu na to, jaka bdzie ostateczna decyzja, nawet jeeli najbardziej pesymistyczne prognozy dotyczce zmiany klimatu oka si nieuzasadnione, kwestie dotyczce rodowiska naturalnego i energii, ktre dzi budz zaniepokojenie, wywr duy wpyw na ksztat wiata w 2025 r. Prawdopodobne jest, e spoeczestwo w 2025 r. bdzie kierowao si silnie rozwinitymi etycznymi zasadami ochrony rodowiska, z naleyt uwag traktujc kwestie ekodyscypliny i trwaego rozwoju. IV. KONSEKWENCJE DLA UNII EUROPEJSKIEJ Rzdzenie Europ: wartoci, tosamo i granice ANALIZA W wietle poprzednich rozdziaw zawierajcych opis przyszych wyzwa uderzajce jest, jak szybko wiat wkracza w cakowicie now epok dziaalnoci ludzkiej. Unia Europejska potrzebuje nie tylko moliwoci dziaania, gdy jeli nie bdzie zdolna do skutecznego dziaania, niewielkie znaczenie bdzie mia fakt, e dysponuje odpowiedni polityk. Dobre rzdzenie Uni ma zatem podstawowe znaczenie. Pojawia

si problem nie tylko charakteru europejskich wartoci i tosamoci europejskiej, lecz rwnie kwestia granic Unii. Istotne s wic nastpujce elementy: fundamenty wsplnych europejskich wartoci i tosamoci europejskiej; struktura instytucjonalna Unii; potrzeba sprawnej administracji, ponoszcej odpowiedzialno za swoje dziaania; granice dalszego rozszerzania Unii. Fundamenty wsplnych europejskich wartoci i tosamoci europejskiej Fundamentem europejskich rzdw jest potrzeba posiadania wsplnych wartoci i wizji Europy oraz jej miejsca w wiecie. Braku porozumienia w kwestii podstawowych zasad nie zrekompensuj adne struktury instytucjonalne ani udoskonalenia administracyjne. Wan cech tego dziedzictwa kulturowego jest wsplne dla mieszkacw caej Europy zrozumienie, jak warto ma ludzka godno, wolno, pluralizm, przestrzeganie praw czowieka, pastwo prawa, sprawiedliwo, tolerancja, ochrona mniejszoci i rola rzdu. Zgodnie z rzymsk deklaracj PPE: Judeochrzecijaskie korzenie Europy i jej wsplne dziedzictwo kulturowe wraz z jej klasyczn i humanistyczn histori oraz zdobyczami okresu owiecenia tworz fundament naszej politycznej rodziny12. Debata na temat tosamoci i wartoci europejskich nie jest zjawiskiem statycznym ani zamknitym, lecz nieustannym zadaniem, procesem dynamicznym i otwartym, w ktrym czonkowie spoeczestwa europejskiego uzgadniaj wsplne pogldy na temat siebie i innych. Poprzez wymian kulturow i lepsze poznawanie opinii innych ludzi o wiecie moemy eliminowa dzielce nas uprzedzenia, poszerza horyzonty i budowa synergi dla przyszej wsppracy. Wartoci: Nasz europejski system wartoci jest oparty na czterech podstawowych, pierwotnych zaoeniach: w systemie politycznym staroytnej Grecji po raz pierwszy wprowadzono demokracj bezporedni. W erze globalizacji niezwykle wane jest, aby obywatele uczestniczyli w procesie podejmowania decyzji w ramach Unii. Rwnie wanym czynnikiem politycznej stabilizacji jest wolno sowa i pluralizm;
12

W kierunku Europy obywateli: priorytety dla lepszej przyszoci (Manifest rzymski) przyjty przez Kongres PPE-DE w Rzymie, w dniach 30-31 marca 2006 r. http://www.epp.eu/dbimages/pdf/encondoc310306final_copy_1_copy_1.pdf.

 nasz system prawny zosta w duej mierze uksztatowany przez dziedzictwo staroytnego Rzymu. Takie zasady jak bezpieczestwo prawne, rwno wobec prawa i prawo wasnoci s w dalszym cigu warunkami koniecznymi do tworzenia sprawnie funkcjonujcej gospodarki; dziedzictwo w postaci wartoci chrzecijaskich jest waniejsze ni kiedykolwiek przedtem. Wyrozumiao, tolerancja, wolno jednostki, poszanowanie dla ludzkiej godnoci i solidarno gwarantuj polityczn stabilizacj; ostatnim fundamentem s osignicia okresu owiecenia, po ktrym najtrwalsz spucizn jest dzi wiecki charakter pastwa. Wolno wyznania, zarwno na szczeblu lokalnym, jak i midzynarodowym, jest podstawowym wspistnienia rnych grup. Mimo e nie mamy prawa domaga si, by nasze wartoci byy uznawane na caym wiecie, powinnimy pamita, e dzielimy je wraz z innymi spoecznociami w wiecie zachodnim. Szczeglnie istotna jest rola Stanw Zjednoczonych, nie tylko dlatego, e umoliwiy upadek komunizmu i zjednoczenie Europy, lecz rwnie ze wzgldu na pomoc w budowaniu wsplnoty kultury i wartoci. Tosamo: Europejsk tosamo mona oglnie zdefiniowa jako element, ktry istnia ju w sensie kulturowym, historycznym, religijnym, politycznym i geograficznym, podczas gdy w tym samym czasie UE (i jej poprzednie wcielenia) budowaa bardziej konkretn Europ, z instytucjami, debatami, regulaminami i przepisami. Centraln cech kultury europejskiej jest pastwo narodowe. Dla obywateli istnienie narodu jest znacznie bardziej odczuwalne, w szerszym stopniu determinuje ich dziaania i w ten sposb wpywa na ksztatowanie si silniejszej tosamoci. W przypadku pastw narodowych sprawne funkcjonowanie Unii wymaga znacznej wewntrznej spjnoci jej czonkw. Struktura instytucjonalna Szczyt w Berlinie okaza si wanym momentem przeomowym dla Unii. Impas, do jakiego doszo po przegranych referendach we Francji i Holandii, zosta zakoczony. Mimo e mwienie o kryzysie byoby moe przesad wszak najwaniejszym elementem powodzenia Unii jest jej zdolno do dalszego dziaania take w trudnych warunkiem pokojowego

warunkach istniaa potrzeba reform po zakoczeniu dwch etapw najwikszego rozszerzenia w historii Unii, niemal podwajajcego liczb jej czonkw. Usprawnienia demokratyczne w jej instytucjach ju od dawna czekay na wprowadzenie, zarwno w zakresie prawodawstwa, jak i obowizkw budetowych; Radzie potrzebna bya sprawniejsza procedura podejmowania decyzji, konieczna dla spenienia potrzeb rozszerzonej Unii; za Unia musiaa si dostosowa, aby mc zbliy si do celu, jakim jest zapewnienie sobie znaczcej pozycji na arenie midzynarodowej. Cele te udao si osign w Berlinie dziki okrojonemu pakietowi reform i skoncentrowaniu na najwaniejszych zmianach zawartych w traktacie konstytucyjnym. Potrzeba sprawnej administracji W kwestii rzdzenia lecz Europ pomimo najwicej uwagi powica si tego strukturze aspektu konstytucyjnej Unii, kluczowego znaczenia

makrostrukturalnego, istnieje te kilka problemw w skali mikro, o ktrych nie naley zapomina. Po niechlubnym zakoczeniu administracji Jacquesa Santera pojawiy si powane wtpliwoci, czy Komisja jest organem odpowiednim do tego, by sta na stray traktatw. W wyniku dochodzenia przeprowadzonego przez Parlament Europejski i Komitet Mdrcw (w 1999 r.) rozpoczto proces ambitnych reform, za obie kolejne Komisje staray i staraj si zrealizowa program koniecznych zmian. Jedno z najwikszych zagroe dla Unii Europejskiej polega na tym, e pastwa czonkowskie nieustannie stoj przed pokus przekazywania jej instytucjom nowych zada, nie zawsze zapewniajc rodki umoliwiajce skuteczne ich wykonanie. Konsekwencj s niespenione oczekiwania, rozczarowanie i niech. Granice dalszego rozszerzania Unii Granice ksztatuj poczucie przynalenoci i tosamoci, wyznaczajc obszar posiadania, a rwnoczenie zapewniajc ochron. Niemoliwe jest istnienie spoeczestwa czy gospodarki bez granic, gdy stanowi one podstawowy element procesu politycznego. W przypadku Europy granice wielokrotnie zmieniay swj bieg na przestrzeni stuleci i nie okrelono dotd jasno, gdzie Europa zaczyna si, a gdzie koczy. Podczas gdy granica pnocna i zachodnia jest wyranie okrelona, brakuje zgody co do przebiegu wschodnich granic Europy. Zdaniem niemieckiego naukowca

Hartwiga Hummela granice Europy nie s wyznaczonymi na zawsze staymi punktami, lecz wytworem historii, ktry moe zmienia si i ewoluowa. Jeeli chodzi o Uni Europejsk i jej definicj granic Europy, pastwa czonkowskie czy wsplny interes opierajcy si na jednakowych europejskich wartociach wynikajcych ze wsplnej historii i tradycji. S one rdem poczucia przynalenoci; niemoliwe jest wsplne dziaanie, jeeli brakuje zrozumienia dla wsplnych wartoci. Moliwe zatem, e sia czcej nas wizji moe wpywa na umiejscowienie pocztku i koca Europy w sensie geograficznym. Jest tak z pewnoci w przypadku Unii Europejskiej. Przedstawione dotychczas argumenty wskazuj, e UE w swoich planach odchodzi obecnie od tworzenia struktury instytucjonalnej na rzecz wykorzystania istniejcych instytucji do rozwizywania globalnych problemw. Mona nawet uzna, e Europa tracia czas przez ostatnie 5 lat, zajmujc si tzw. procesem konstytucyjnym, zamiast powici wicej uwagi szybszemu dostosowaniu do wiata, w ktrym panuje agresywna konkurencja w gospodarce, wystpuj istotne zagroenia o charakterze strategicznym oraz radykalne zmiany technologiczne i kulturowe. W zwizku z realizacj tych celw wydaje si, e nadchodzi czas, w ktrym powinno si okreli granice Unii, tak aby jej obywatele mogli odczu, czym jest tosamo europejska. Pozwolioby to take skoncentrowa si na stojcych przed Uni wyzwaniach bez cigego rozpraszania uwagi kwesti jej rozszerzenia i by moe osabiania jej zdolnoci do odgrywania roli liczcego si wiatowego partnera. Taki sposb okrelenia granic UE nie jest rwnoznaczny z zakoczeniem procesu rozszerzenia, lecz w wikszym stopniu zobowizuje Uni do dbania przede wszystkim o wasny interes o jej zdolno do integracji zamiast przyjmowa w poczet czonkw kade pastwo, ktre tego zapragnie. OPCJE POLITYCZNE Zmiana nastawienia do instytucji rzdowych Rozwizujc powysze problemy, Unia Europejska bdzie musiaa reagowa na zmiany w nastawieniu do wszelkich organw rzdowych. Instytucje polityczne ponosz dzi konsekwencje przybierajcego coraz wiksze rozmiary braku szacunku dla wadzy. Wskutek powszechnej zgody co do oglnych

kierunkw politycznych wyniki wyborw wydaj si mniej wane i by moe konsekwencj tego z kilkoma tylko wyjtkami jest coraz nisza frekwencja podczas wyborw. W zglobalizowanym wiecie opartym na gospodarce cyfrowej gwnego znaczenia nabierze jednostka. W takiej sytuacji etos biurokratyczny UE i jej pastw czonkowskich bdzie naleao odpowiednio dostosowa w celu zaktualizowania zarzdzania europejskiego. Spoeczestwo dy do wykorzystania nowoczesnych technologii w celu wyegzekwowania odpowiedzialnoci przywdcw politycznych, dyskutowania na tematy ideologiczne i apelowania o zmiany w polityce w coraz szerszym zakresie wykorzystuje si blogi w celu wyraania wasnych pogldw i zdobywania zwolennikw, z krtkim wyprzedzeniem organizuje si demonstracje za pomoc poczty elektronicznej i wiadomoci tekstowych, wirtualne grupy nacisku zastpuj tradycyjne stowarzyszenia w roli gwnych nonikw dziaa politycznych. Identyfikacja wikszoci spoeczestwa z pastwami narodowymi w Europie, wobec ktrych obywatele bd najprawdopodobniej w dalszym cigu najbardziej lojalni, pozostaje silna i jest konieczna do sprawowania dobrych rzdw. Jednak coraz szerzej akceptowane jest stanowisko, zgodnie z ktrym wadza polityczna moe by w razie potrzeby rozproszona na rnych szczeblach administracji w przypadku niektrych polityk bdzie to szczebel regionalny, w przypadku innych szczebel organw regionalnych/lokalnych - lub przesunita cakowicie poza zasig organw rzdowych i oddana w rce organw prywatnych o charakterze komercyjnym lub dobroczynnym bd te poszczeglnych osb. W efekcie wszelkie instytucje rzdowe staj dzi w obliczu koniecznoci konkurowania o wadz i wpywy. Proces rozszerzenia Przysze rozszerzenie stanowi ogromne wyzwanie dla rzdzcych Uni. Ma ono wane konsekwencje dla przedstawionych wyej czterech elementw dobrze zarzdzanej Unii i nie powinno si go podejmowa lekkomylnie. Unia Europejska musi wystrzega si nadmiernych ambicji prowadzcych do stworzenia Europy tak rozlegej, e stanie si ona niezdolna do realizowania zoonych obietnic. W adnym wypadku nie mona powici funkcjonowania caej Unii w imi rozszerzenia.

Naleycie

prowadzony

proces

rozszerzenia

nadal

zapewnia

moliwo

powikszenia obszaru europejskiego pastwa prawa i praw czowieka, wzmacniajc rwnoczenie demokratyczny status nowych czonkw; moe on pomc rozszerzy rynek wewntrzny najwikszy jednolity rynek przyczyniajcy si do stabilizacji ekonomicznej i dobrobytu; mgby on te wzmocni gos Europy w wiecie. Jednake prowadzony popiesznie, le przygotowany i podjty bez porozumienia co do wsplnych wartoci oraz przyszych celw nieodwracalnie pozbawi Uni zdolnoci do dziaania. Krytyczna analiza zalet kadego nowego wniosku w sprawie przystpienia powinna obejmowa uwane przeanalizowanie zdolnoci Unii do integracji danego kandydata w danym czasie. Uznajc, e na mocy traktatw kraje europejskie maj prawo ubiega si o czonkostwo w Unii Europejskiej, naley jasno sformuowa definicj granic Unii, tak aby moga ona sprosta czekajcym j wyzwaniom, utrzyma wewntrzn spjno i zintegrowa kraje zachodniobakaskie. Po uzgodnieniu tej definicji powinien min odpowiednio dugi okres, na przykad pitnastu lat, do momentu zakoczenia kolejnych negocjacji w sprawie rozszerzenia. Konieczne bdzie stworzenie spjnej i ukierunkowanej polityki w stosunku do ssiadw Unii, tak aby utrzyma stabilne stosunki oparte na pomylnej wsppracy ze wszystkimi krajami ssiadujcymi. Struktura instytucjonalna W cigu ostatnich 20 lat w strukturze Unii zaszy ogromne zmiany przyjto a 4 due traktaty, za pity ma zosta sfinalizowany, a nastpnie ratyfikowany przez 27 pastw czonkowskich w cigu najbliszych 12 miesicy. Nikt nie mg przewidzie tych zdarze ani ich skutkw. Jednake obywatele Unii potrzebuj dzi chwili wytchnienia od zmian instytucjonalnych, nie tylko po to, aby mc zrozumie zakres odpowiedzialnoci UE, lecz rwnie pozna dziaania, ktre prowadzi, aby sprosta przyszym globalnym wyzwaniom. Zatem wszelkie przysze zmiany w zakresie struktury instytucjonalnej Unii powinny by wprowadzane wycznie w celu zwikszenia skutecznoci i przejrzystoci w wykonywaniu powierzonych jej zada. W celu wsparcia Unii w deniu do osignicia pozycji prawdziwego globalnego partnera wykorzystanie elastyczniejszej formy, jak jest cilejsza wsppraca, mogoby zwikszy wykonalno i akceptowalno nowych strategii politycznych.

cilejsza wsppraca krajw wykazujcych ku temu ch i majcych takie moliwoci pozwoliaby im nawizywa wspprac w dziedzinach, w ktrych istnieje na to realne zapotrzebowanie, nie zmuszajc ich do wsppracy tam, gdzie wol dziaa w pojedynk. Sprawna administracja Naley w wikszym stopniu skoncentrowa si na kompetentnym i skutecznym administrowaniu unijn polityk. Chocia negocjacje w sprawie nowych traktatw i przyjmowanie nowych czonkw (takich jak Bugaria i Rumunia) wykorzystuje si jako pretekst do odwrcenia uwagi od zwykej dziaalnoci, obywatele UE chc mie poczucie, e ich pienidze s waciwie zarzdzane oraz chc uczestniczy w debatach i podejmowaniu decyzji przez Uni. Naley dooy istotnych stara na rzecz wykorzystania nowych technologii, zwaszcza internetu, aby uatwi Europejczykom uczestnictwo w dziaaniach UE, zarwno w ksztatowaniu jej polityki, jak i podejmowaniu decyzji. Przysze wyzwania pozwol na rozwizanie wanych problemw z udziaem wszystkich, ktrzy pragn zabra gos. wiat wielobiegunowy: kluczowa rola partnerstwa transatlantyckiego ANALIZA Przeanalizowano dotychczas przysze globalne wyzwania i omwiono szczegowo cztery dziedziny, ktre bd wane w cigu nastpnych dwudziestu lat. Konieczne bdzie opracowanie nowych strategii politycznych i przyjcie nowych partnerw do globalnego systemu, w miar jak wiat nabiera wielobiegunowego charakteru. Wrd obszarw, ktre zachowaj swoje znaczenie geograficzne, z pewnoci znajd si Chiny, Rosja, Indie, Bliski Wschd i Afryka. O ile prawd jest, e analizowane wyzwania polityczne maj charakter dugoterminowy i bd wymagay cisej wsppracy ze strony pastw europejskich, o tyle pewne jest rwnie, e z zachodniego punktu widzenia atwiej bdzie im sprosta, jeeli zacienione zostanie w tym celu partnerstwo transatlantyckie. Jak wygldaj obecne stosunki i jakie moe by ich znaczenie z perspektywy roku 2025?

Zacieky spr midzy Stanami Zjednoczonymi a niektrymi z ich europejskich sojusznikw w kwestii wojny w Iraku doprowadzi do niespotykanego dotd ochodzenia w stosunkach transatlantyckich. Powszechnie uwaano, e koniec zimnej wojny i upadek Zwizku Radzieckiego odsoni ogromne rnice w wartociach i deniach po obu stronach Atlantyku, skrywane wczeniej za dominujc potrzeb odparcia wsplnego wroga. Stosunki transatlantyckie zmierzay wwczas w kierunku stopniowego, lecz nieuniknionego rozdzielenia, a wrcz rozamu. Narastay obawy, e Europa rozpocznie poszukiwanie korzystnych sojuszy, zaniedbujc kluczowe stosunki ze Stanami Zjednoczonymi na rzecz polityki dowolnego czenia konkurujcych ze sob stosunkw dwustronnych. Do 2005 r. przywrcono jednak pewn doz uprzejmoci i pokory w stosunkach transatlantyckich. Przywdcy po obu stronach Atlantyku podjli prb zamknicia rozdziau dzielcych ich trudnoci. Za tym ostatnim zblieniem kryo si czciowo przywizanie do dawnych stosunkw. Pomimo niewtpliwych rnic partnerw tych w dalszym cigu cz waniejsze wartoci i interesy, ni jakiekolwiek inne dwa regiony wiata. Majc na uwadze liczne powizania polityczne i kulturowe, Stany Zjednoczone i Europa pozostaj dla siebie naturalnymi partnerami. Waniejsze od tego rodzaju sympatii jest jednak wsplne dla obu stron zrozumienie, e Europa i Stany Zjednoczone stoj w obliczu podobnych wyzwa w byskawicznie zmieniajcych si globalnych warunkach i e obie strony ponosz podobne ryzyko w przypadku poraki. Wbrew powszechnemu przekonaniu o rozbienych interesach szerzej ujmowane denia polityczne po obu stronach Atlantyku wydaj si do zbiene. Politycy, eksperci i opinia publiczna w obu regionach osigaj coraz wiksze porozumienie w kwestii strategicznych wyzwa, przed jakimi stoj ich kraje w XXI w. Zarwno Europejczycy, jak i Amerykanie nadal dostrzegaj na przykad korzyci i szanse zwizane z procesem globalizacji. Tak samo obawiaj si jednak pewnych ciemnych stron tego procesu. Niepokoj ich te same aspekty gospodarczych i spoecznych skutkw zmian zachodzcych nieustannie w gospodarce wiatowej. Problemy konkurencji ze strony Chin i Indii, a take zwizane z tym kwestie zatrudnienia, zlecania pracy zewntrznym wykonawcom i konieczno zreformowania

systemw opieki spoecznej zajmoway wane miejsce w kampanii przed wyborami do Kongresu w 2006 r. i w wyborach prezydenckich we Francji w roku biecym. Przywdcy po obu stronach doskonale zdaj sobie zatem spraw z koniecznoci lepszego zarzdzania procesem globalizacji i jego skutkami. Stany Zjednoczone i Unia Europejska s ywo zainteresowane przyjciem wschodzcych potg gospodarczych, takich jak Indie i Chiny, tak aby wczy je w ramy regulacyjne obowizujce w gospodarce wiatowej. Panuje rwnie midzy nimi zgoda co do wsplnego interesu zwizanego ze wspieraniem uznania i przestrzegania zasad, norm i standardw przez kraje wschodzce w zakresie dostpu do rynku, praw wasnoci intelektualnej oraz bezpieczestwa produktu. Czsto przywoywan dziedzin rozbienych opinii w wymiarze transatlantyckim jest kwestia wiatowych zagroe dla bezpieczestwa. Pomimo istnienia rnic w zakresie priorytetw i opinii na temat zasadnoci i przydatnoci dziaa zbrojnych obie strony zgadzaj si co do poszczeglnych punktw planu bezpieczestwa: koniecznoci powstrzymania rozprzestrzeniania broni masowego raenia, prowadzenia skuteczniejszej walki z midzynarodowymi organizacjami terrorystycznymi oraz zapewnienia pomocy wielu sabym lub upadajcym pastwom na caym wiecie. Jeszcze przed opublikowaniem szeroko omawianego raportu Midzyrzdowego Zespou do spraw Zmiany Klimatu (IPCC) opinia publiczna po obu stronach Atlantyku wyraaa zaniepokojenie konsekwencjami zmiany klimatu. Wie si z tym wiksza wiadomo zaostrzajcej si wiatowej konkurencji w zakresie dostpu do zasobw energii oraz strategicznego znaczenia stabilnych i bezpiecznych dostaw energii. Lista wyzwa dostrzeganych po obu stronach Oceanu Atlantyckiego jest duga i zawiera take wsplne interesy dotyczce dziaa w zwizku z coraz mniej stabiln sytuacj na Bliskim Wschodzie oraz postpw procesu pokojowego midzy Palestyczykami a Izraelem, co pomogoby w realizacji celw w zakresie wiatowego rozwoju i zakoczenia obecnego impasu w negocjacjach w sprawie liberalizacji handlu, a take we wspieraniu demokratycznych rzdw i wartoci. Omawiajc zakres wzmocnionej wsppracy transatlantyckiej, czsto zapomina si o pewnym aspekcie tych stosunkw. Stany Zjednoczone i Europa dowiadczaj od pocztku lat 90. XX w. bezprecedensowej integracji gospodarczej, ktra doprowadzia w

istocie do utworzenia gospodarki transatlantyckiej. Pomimo szumu w mediach dotyczcego Chin i Indii Stany Zjednoczone i Unia Europejska s dzi dla siebie najwaniejszym rdem i celem bezporednich inwestycji zagranicznych. Stosunki gospodarcze Stany Zjednoczone-Unia generuj rocznie 3 biliony USD, za obie gospodarki s ze sob bardziej powizane poprzez inwestycje zagraniczne i dziaalno zagranicznych oddziaw (bdc najgbsz form integracji gospodarczej) ni przez dwustronn wymian handlow (ktra jest pytk form integracji). W rzeczywistoci handel transgraniczny stanowi zaledwie 20% wymiany transatlantyckiej. Wzajemny przepyw inwestycji jest znacznie wyszy ni poziom inwestycji amerykaskich czy unijnych w Chinach, Indiach, czy gdziekolwiek indziej. Podobnie jak obroty i zyski generowane przez amerykaskie i unijne przedsibiorstwa z dziaalnoci prowadzonej po drugiej stronie Oceanu Atlantyckiego. Ponadto gospodarka transatlantycka zapewnia 14 mln miejsc pracy po obu stronach Atlantyku. W zwizku z wysokim poziomem transatlantyckiej integracji gospodarczej polityka i przepisy obowizujce po jednej stronie Oceanu coraz czciej maj wpyw na przedsibiorstwa i konsumentw po drugiej stronie. Cho jednak gospodarka transatlantycka funkcjonuje ju dzi dla przedsibiorstw, politycy maj jeszcze pewne zalegoci do nadrobienia. Tymczasem warunki dla wzmocnionej polityki unijnoamerykaskiej oraz wsppracy w dziedzinie otoczenia prawnego s dopiero w fazie opracowywania. Zgodnie z opini Josepha Quinlana rynki transatlantyckie stoj na czele procesu globalizacji. Ze wzgldu na wysoki poziom transatlantyckiej integracji gospodarczej, Stanw Zjednoczonych i Europy dosownie nie sta na gboki rozam, gdy dobra koniunktura ich gospodarek i bezpieczestwo s ze sob w coraz wikszym stopniu powizane. adna ze stron nie moe zatem ignorowa znaczenia gospodarki transatlantyckiej. W rzeczywistoci zarwno Stany Zjednoczone, jak i Unia maj interes w zacienianiu wspomnianej integracji, gdy suy to nie tylko wzmocnieniu wzrostu gospodarczego i dobrobytu w rejonie transatlantyckim, lecz rwnie stanowi ochron dla obu regionw przed jeszcze wikszym zachwianiem bilansu handlowego ze

wschodzcymi potgami gospodarczymi i brakiem stabilnoci w gospodarce wiatowej, ktry bdzie towarzyszy zdobywaniu przez nie przewagi. Dla utrzymania pozycji gospodarki transatlantyckiej i osignicia peni jej moliwoci konieczna jest wzmocniona wsppraca transatlantycka w dziedzinie gospodarki i polityki regulacyjnej, a take usunicie pozostaych barier pozacelnych w handlu i inwestycjach, co umoliwi stworzenie rynku transatlantyckiego. Plan zacieniania transatlantyckiej integracji gospodarczej, przyjty podczas szczytu Stanw Zjednoczonych i Unii w 2007 r., stanowi wany krok w tym kierunku. Jednake powodzenie tej dugoterminowej inicjatywy bdzie wymaga stabilnego politycznego przywdztwa i nadzoru na najwyszym politycznym szczeblu. Z uwagi na wsplne wartoci i interesy, silne powizania polityczne i gospodarcze, a take dug tradycj pomylnej wsppracy, kraje Unii Europejskiej i Stany Zjednoczone s dla siebie nadal naturalnymi i nieodzownymi partnerami w obliczu stojcych przed nimi globalnych wyzwa. Ani Stany Zjednoczone, ani Unia Europejska nie mog liczy na sukces, dziaajc w pojedynk. Ich stosunki z adnym innym krajem nie s tak gbokie jak partnerstwo transatlantyckie, a przez to nie zapewniaj jednakowej szansy powodzenia. Pozycja obu partnerw pozwala im wsplnie stawi czoa przyszym wyzwaniom. W dajcej si przewidzie przyszoci Stany Zjednoczone pozostan jedynym wiatowym supermocarstwem posiadajcym ogromne wpywy polityczne, gospodarcze i wojskowe o globalnym zasigu, podczas gdy Unia Europejska stanowi ju dzi najwiksz zintegrowan gospodark na wiecie. Wsplnie UE i Stany Zjednoczone wytwarzaj ponad 40% wiatowego PKB i nadal zajmuj czoow pozycj i korzystaj ze znacznych wpyww w organizacjach midzynarodowych, takich jak ONZ, wiatowa Organizacja Handlu, Midzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank wiatowy. Uzgadniajc normy i przepisy, czsto tworz nowy wiatowy system waluty zotej. Oba regiony s te najwikszymi donatorami pomocy na rzecz rozwoju i odgrywaj wan rol polityczn na caym wiecie. W tym kontekcie przestrze dla wzmocnionej wsppracy transatlantyckiej lecej w interesie obu stron jest ogromna. Skuteczno reakcji na opisane wyej wyzwania bdzie uzaleniona od cilejszej wsppracy Unii i Stanw Zjednoczonych, a

take od unijno-amerykaskiego przywdztwa. Po obu stronach istniej jednak istotne przeszkody utrudniajce t wspprac. Niektre z kluczowych problemw cilejszej wsppracy UE i Stanw Zjednoczonych s bezporednio powizane z kwestiami omwionymi w poprzednim rozdziale. Unia Europejska zapewni sobie lepsz skuteczno, starajc si zwikszy swoje moliwoci dziaania na arenie wiatowej i w ten sposb stajc si globalnym partnerem dla Stanw Zjednoczonych. W tym celu bdzie musiaa skonsolidowa swoje struktury instytucjonalne, procedury podejmowania decyzji, swoje moliwoci, a zwaszcza kompetencje w zakresie polityki zagranicznej. Stany Zjednoczone bd natomiast musiay przekaza jej cz wadzy w ramach stosunkw partnerskich. Co waniejsze, wrd politykw amerykaskich obecna jest wci skonno do postrzegania stosunkw transatlantyckich przez nieco zawony pryzmat stosunkw dwustronnych lub sojuszu pnocnoatlantyckiego, skoncentrowanego na wsplnym bezpieczestwie. Obie te kwestie wskazuj na pewien deficyt strukturalny w unijno-amerykaskich stosunkach. Z jednej strony poczyniono niewielkie postpy w ksztatowaniu i restrukturyzowaniu stosunkw midzy NATO a Uni Europejsk. Z drugiej strony co wydaje si waniejsze ze wzgldu na rnorodne wyzwania stojce przed obu partnerami UE i Stany Zjednoczone nie stworzyy do tej pory stabilnej podstawy i kompleksowych ram zorganizowanej wsppracy. Nowa agenda transatlantycka z 1995 r. okazaa si niewystarczajca do ustanowienia skutecznej wsppracy, przede wszystkim ze wzgldu na jedynie czciowe wykonanie jej postanowie, i dzi jest ju w duym stopniu nieaktualna. Midzy Stanami Zjednoczonym a Uni Europejsk istnieje zbyt wiele rozmw doranych lub ograniczonych do poszczeglnych sektorw, a take innych forw wymiany i wsppracy. Skuteczna wsppraca bdzie wymagaa trwalszych i lepiej zorganizowanych zasad, zapewniajcych nadzr na najwyszym politycznym szczeblu po obu stronach. Ponadto lepszego zarzdzania wymagaj pewne rozbiene interesy i strategie Stanw Zjednoczonych i Unii, ktrych istnienia nie da si ukry. Niektre z nich wynikaj z rnic w kulturze politycznej i pooeniu geograficznym. Na przykad Unia postrzega swoje stosunki z Chinami wycznie w kontekcie gospodarczym, natomiast dla Stanw

Zjednoczonych Chiny stanowi wyzwanie i w polityce, i w kwestii bezpieczestwa ze wzgldu na rol Stanw Zjednoczonych w tym regionie oraz ich zaangaowanie w Japonii i Tajwanie. Inne rnice s jednak gwnie efektem moralizatorskich dyskusji dotyczcych kwestii kary mierci czy te organizmw genetycznie zmodyfikowanych. OPCJE POLITYCZNE Mimo e stosunki dwustronne midzy Uni Europejsk a innymi krajami s wane, nie wszystkie stosunki dwustronne s jednakowe, a zatem Unia musi dopilnowa, by partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi byo w peni odzwierciedlone na wszystkich szczeblach jej dziaa. W ramach cisej wsppracy regiony te mog nawiza bliskie stosunki z innymi kluczowymi sojusznikami, takimi jak Japonia czy Indie, aby mc atwiej sprosta przyszym wyzwaniom. Realizacja tej podstawowej strategii w stosunkach midzynarodowych w XXI w. wymaga podjcia konkretnych dziaa. W tym celu powinnimy: uzna wielobiegunowy charakter wiata: znaczenie wspdziaania partnerw transatlantyckich w propagowaniu zachodnich interesw i wartoci jest wiksze ni kiedykolwiek, przede wszystkim w poszukiwaniu paszczyzny porozumienia dla rozwizywania globalnych problemw; dopilnowa, by powizanie NATOUEStany Zjednoczone zostao ujte w odpowiedni struktur w poczeniu z sojusznikami na caym wiecie w celu sprostania globalnym wyzwaniom; wspiera wsplne dziaania UE i Stanw Zjednoczonych wszdzie, gdzie to moliwe, przede wszystkim na szczeblu oglnowiatowym i regionalnym; ustanowi traktat o partnerstwie UE i Stanw Zjednoczonych, aby zapewni podstaw dla tych dziaa; dy do utworzenia rynku transatlantyckiego do 2015 r., aby pogbi dwustronn wymian i pobudzi wiatowy wzrost gospodarczy; budowa cis wspprac partnerw transatlantyckich w dziedzinie energii i ochrony rodowiska w celu wspierania globalnych dziaa; priorytetem wsppracy UE ze Stanami Zjednoczonymi winna by kwestia upadych pastw - wypracowanie takiego podejcia mogoby doprowadzi do reformy operacji prowadzonych w ramach udzielanej przez UE i USA pomocy zagranicznej w celu

stworzenia solidniejszego instrumentu wiadczcego o wsppracy i zaangaowaniu UE i USA; sformuowa projekt wsplnej strategii bezpieczestwa na podstawie istniejcych tekstw (strategia Stanw Zjednoczonych z 2006 r. i Unii z 2003 r.), czc go z przegldem koncepcji strategicznej NATO; ponadto uzna konieczno promowania powanej reformy ONZ odzwierciedlajcej inn rwnowag interesw na wiecie panujc w 2025 r. V. Wnioski Spojrzenie w rok 2025 nie pozwala dokadnie oceni, jakie bd wwczas warunki. Jednake w niniejszym dokumencie wyranie podkrelono szereg tendencji, ktrych nie mog zignorowa europejscy politycy. Zawiera on omwienie znaczenia kadej z tych tendencji, a take wnioski na temat koniecznych dziaa, kiedy decyzje w tej kwestii bd musiay zosta podjte przez osoby odpowiedzialne za programy partii politycznych. Najwaniejsze omwione wyej kwestie s nastpujce: w znacznym stopniu zmienia si charakter omawianych problemw, gdy obserwujemy dzi przejcie od kwestii konstytucyjnych do przyszych globalnych wyzwa; tempo zmian ronie; powstaje wraenie, e Europa nie dostosowuje si wystarczajco szybko; wyzwania te s niezwykle istotne ze wzgldu na swj zasig i powag; s to rwnie problemy dugofalowe, ktrych nie da si rozwiza za pomoc rodkw doranych; w zmieniajcych si warunkach globalnych adne pastwo czonkowskie nie jest w stanie samodzielnie rozwiza tych problemw. UE musi odgrywa wan rol we wspieraniu i pogbianiu wiedzy o konsekwencjach tych trudnoci dla obywateli UE, zachcajc ich do patrzenia w przyszo z wiar i optymizmem; w wielobiegunowym wiecie Europa musi utrzymywa kontakty ze wszystkimi partnerami, lecz blisze stosunki transatlantyckie bd miay kluczowe znaczenie dla sprostania wspomnianym wyzwaniom, zwaszcza w kwestiach gospodarki, relacji: energia a rodowisko naturalne oraz w kwestiach bezpieczestwa; . konieczna bdzie nowa struktura w ramach partnerstwa transatlantyckiego;

 W zglobalizowanym wiecie opartym na gospodarce cyfrowej gwnego znaczenia nabierze jednostka. W takiej sytuacji etos biurokratyczny UE i jej pastw czonkowskich bdzie naleao odpowiednio dostosowa w celu zaktualizowania zarzdzania europejskiego. Spoeczestwo liczy na to, e dziki wykorzystaniu nowych technologii bdzie mogo rozlicza przywdcw politycznych, dyskutowa nad nowymi koncepcjami i prowadzi kampanie na rzecz zmian w polityce; UE powinna w mniejszym stopniu koncentrowa si na rozszerzaniu granic na wschd naley wyznaczy dzi granice Unii i uzgodni duszy okres przeznaczony na wzmocnienie wewntrznej spjnoci Unii; naley powici wicej czasu i wysiku na rozwizanie najpilniejszych problemw, ktre nie mog duej czeka, przede wszystkim w nastpujcych dziedzinach: konkurencyjno w skali wiatowej: potrzeba rewolucji informatycznej w unijnej owiacie oraz innowacji i przedsibiorczoci, ze szczeglnym naciskiem na konkurencyjno systemu owiaty; demografia a imigracja: gboko zakorzenione skutki starzenia si ludnoci bd obserwowane we wszystkich sferach ycia w Europie w systemach emerytalnych, transporcie, sektorze mieszkaniowym itp.; przede wszystkim istnieje potrzeba zmiany rynku pracy pod ktem pracy w niepenym wymiarze godzin i bardziej selektywnej polityki imigracyjnej; terroryzm a bezpieczestwo: naley zapewni przetrwanie zachodniej demokracji i podkrela radykalizm zabierajcych gos ideologw, ze szczegln uwag traktujc wspieranie wizi midzykulturowych itp.; Unia musi w dalszym cigu traktowa wspieranie demokracji i praw czowieka na caym wiecie jako najwyszy priorytet; energia a rodowisko naturalne: trzeba rozwiza problem zmiany klimatu poprzez wspieranie bada i inwestycji w poszukiwaniu nowych technologii, ktre mog poprawi sposb funkcjonowania mieszkacw Zachodu w rodowisku naturalnym; istnieje pilna potrzeba opracowania nowych technologii, takich jak wodorowe ogniwa paliwowe, aby zapewni wiksz niezaleno Europy ze wzgldu na brak bezpieczestwa dostaw z krajw Bliskiego Wschodu i z Rosji; konieczne jest odbudowanie spoecznej zgody na wykorzystanie energii jdrowej;

 naley pamita, e powysze wyzwania s wzajemnie powizane; innowacje wi si z demografi i imigracj, imigracja jest powizana z terroryzmem i bezpieczestwem, bezpieczestwo jest za zwizane z ochron rodowiska i energi; na zakoczenie warto zaznaczy, e gdyby tego rodzaju dokument okaza si przydatny w zwrceniu uwagi politykw na przysze zagroenia, powinien by regularnie aktualizowany, zwaywszy e powizania midzy poszczeglnymi kwestiami z pewnoci zmieni si wraz z biegiem wydarze, by moe ju w 2012 r. Sie Idei Europejskich PPE-DE, Parlament Europejski, Rue Wiertz, 1047 Brussels, Belgium www.ein.eu DV\691248PL.doc 47/50