Strategia Federacji Rosyjskiej Wobec Państw Basenu Morza Bałtyckiego

1
4(52)2011 PRZEMYSAW URAWSKI VEL GRAJEWSKI
Strategia Federacji Rosyjskiej

wobec pastw basenu Morza Batyckiego
radycyjn cech charakterystyczn polityki zagranicznej Rosji jest jej niech do opierania swych stosunkw zewntrznych na zasadach innych ni bilateralne. Moskwa z podejrzliwoci traktuje wszelkie bloki polityczne innych pastw o ile sama
nigdy zwizek przez ni koordynowany nie jest w swej istocie aliansem rwnoprawnych podgo z sojusznikw z osobna z hegemonicznym rosyjskim centrum. Std te rosyjskie strategie regionalne i subregionalne, w tym i strategia wobec basenu Morza Batyckiego, zwykle nie s programami budowy wsppracy strukturalnej, czy te rywalizacji Rosji z grup pastw wyodgdzie Moskwa dy do ograniczenia debaty do geograficznie wyodrbnionych pastw ark-
im nie przewodzi. Jeli za to ona wystpuje jako centrum szerszej konstrukcji, to
miotw poczonych wspprac wielostronn, lecz zasadza si na odrbnych relacjach kade-
rbnionych na bazie prostego kryterium geograficznego. (Wyjtkiem jest region Arktyki, tycznych, co ma pozwoli na uniknicie wczenia si do rozmw NATO)1.
okrelajcym zasady polityki danego pastwa wobec danego regionu. Zatem opisujc rosyjsk strategi wobec basenu Morza Batyckiego, musimy zacz od podkrelenia podstawowego przeciwnie, jest konglomeratem omiu pastw, ktre obok Rosji panuj nad odnonymi fragCENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
oczywicie istotny wpyw na polityk, jednak rzadko lub nigdy nie jest jedynym czynnikiem
Geografia, o czym przekonuj nas teorie geopolityczne 2 i dowiadczenie historyczne, ma
faktu: dla Moskwy region ten nie jest odrbnym obszarem planowania politycznego. Wprost
2 mentami wybrzea tego akwenu. Znaczenie kadego z owych krajw, stosownie do jego siy, potencjau, pozycji midzynarodowej, przynalenoci do szerszych struktur (NATO, UE) i na kade z pastw regionu i instrumenty, jakich moe wobec nich uy, cho w tym zakresie tradycji stosunkw z Rosj/ZSRR jest inne. Rne s te moliwoci oddziaywania Moskwy mona zauway zbieno, jakkolwiek te nie pen, metod i rodkw stosowanych przez
Rosj wobec pewnych grup (np. krajw batyckich). Organizacje subregionalne, do ktrych pastwa te (wszystkie lub niektre) nale wraz z Rosj (Rada Pastw Morza Batyckiego 3,
nej w tym wypadku przez Rosj wobec kadego z pastw regionu z osobna, a czynnikiem wsplnym dla polityki Kremla w odniesieniu do kadego z nich jest jedynie denie do tego, by w swych relacjach z Moskw, w dziedzinach dla niej strategicznie wanych, nie wystpoway grupowo. Celem realizowanym w ramach niniejszej analizy jest udowodnienie postawionej powyej tezy, jak te udzielenie odpowiedzi na szereg pyta dotyczcych natury polityki rosyjskiej w basenie Morza Batyckiego. Zostanie ona opisana z perspektywy oglnej strategii politycznej mu granicznego, ekonomicznego (z wyodrbnieniem kwestii energetycznych jako obszaru szczeglnej wagi), narodowociowego, historyczno-propagandowego i wydzielonego zestawu zagadnie dotyczcych problematyki obwodu kaliningradzkiego. Interesowa nas bdzie poszukiwanie odpowiedzi na pytania o to: 1. Jakie s cele polityki rosyjskiej w kadym z wymienionych wymiarw? 2. Jak postrzegane s w Moskwie poszczeglne pastwa basenu Morza Batyckiego? Jak wag przywizuje ona do relacji z kadym z nich? Jakie cele ma w odniesieniu do danego pastwa?
Euro-Arktyczna Rada Morza Barentsa 4) s polem gry, a nie jej podmiotami. Gry prowadzo-
oraz skadajcych si na ni siedmiu wymiarw szczegowych: wojskowego, imigracji i rei-
3. Jakie instrumenty realizacji celw polityki rosyjskiej pozostaj w dyspozycji Moskwy i w jaki sposb Rosja ich uywa? Czy jest skuteczna i jeli tak/nie dlaczego? UE i NATO? 4. Czy, a jeli tak, to w jaki sposb, na polityk Rosji w omawianym regionie oddziauj 5. Co z przeprowadzonej analizy wynika dla interesw Rzeczypospolitej? metody polityki rosyjskiej wobec Niemiec najpotniejszego, najbogatszego i najludniejszego pastwa Unii Europejskiej, nie s i z natury rzeczy nie mog by podobne do tych, jakie Moskwa obiera np. wobec Estonii. Std wnioski co do charakteru polityki rosyjskiej w basenie Z rosyjskiego punktu widzenia basen Morza Batyckiego nie jest obszarem jednolitym. Cele i
CENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
3 Morza Batyckiego mog by sformuowane dopiero po dokonaniu przegldu strategii czstkowych, ktre Rosja wdraa wobec poszczeglnych krajw regionu. Poniewa niniejsza analiza nie ma charakteru chronologicznego wykadu na temat polityki
rosyjskiej w rejonie Batyku lecz jest opisem jej priorytetw, zasad i natury, ramy czasowe teknak okresu po roku 2004, kiedy to zamknity zosta proces rozszerzania NATO i UE o kolejmentu Moskwa nie moga ju ani przeciwdziaa przystpieniu pastw batyckich (wczeniej stu nie s doprecyzowane. Wikszo przykadw ilustrujcych wygaszane tezy dotyczy jed-
ne pastwa regionu. Fakt ten zmieni uwarunkowania i cele polityki rosyjskiej. Od tego motake Polski) do NATO, ani dy do wynegocjowania specjalnych przywilejw dla Rosji w
zwizku z akcesj wymienionych krajw do Unii Europejskiej. Oba te cele w znacznej mierze innych stolic europejskich przed 2004 r 5.
ksztatoway za polityk rosyjsk wobec Warszawy, Wilna, Rygi, Tallina, ale take Brukseli i Jednym z gwnych celw Rosji pozostaje osabienie wizi transatlantyckich. Jest to oczywicie operacja realizowana przez Federacj Rosyjsk w ramach stosunkw globalnych z caym trzonu Niemcy i Francj 6. Temu suya ogoszona w Berlinie w czerwcu 2008 r. przez preZachodem, poprzez oddziaywanie przede wszystkim na UE, a w istocie na dwa mocarstwa jej zydenta Miedwiediewa inicjatywa Nowej architektury bezpieczestwa europejskiego, ktrej myl
przewodni byo wsparcie dla emancypacji Unii Europejskiej w zakresie bezpieczestwa oraz
osignicie t drog powstrzymania rozszerzania si NATO na obszar WNP i redukcji wpyww USA na Starym Kontynencie7. Relacje z pastwami basenu Morza Batyckiego s cz-
ci tej gry, ale w adnym wypadku nie da si jej zaklasyfikowa jako strategii ograniczajcej kontekst dla rosyjskiej polityki wobec pastw nadbatyckich, o czym naley pamita.
si do regionu, o ktrym mowa. Ch osabienia wizi transatlantyckich stanowi jednak stay Z rosyjskiego punktu widzenia kraje basenu Morza Batyckiego dziel si na kilka odrbnych kategorii (mocarstwa, kraje czonkowskie NATO i/lub UE, dawni satelici ZSRR, dawne reredni, itd.), cho niektre z pastw przynale do kilku kategorii jednoczenie. Najwaniejpubliki ZSRR, kraje osiedlenia licznej mniejszoci rosyjskiej, kraje tranzytowe, ssiedzi bezposzym wyrnikiem jest mocarstwowa pozycja midzynarodowa danego pastwa lub jej brak. Rosja generalnie zainteresowana jest jedynie dialogiem w gronie mocarstw. Pastwa jako Wynika to z faktu, i w swej polityce Moskwa uwzgldnia zrnicowanie wagi poszczeglpodmioty prawa midzynarodowego nie s w ujciu rosyjskim rwne, lecz zhierarchizowane. nych pastw i ich zdolnoci do oddziaywania na rodowisko midzynarodowe. Dotyczy to naturalnie take pastw basenu Morza Batyckiego (patrz: Tabela 1). Ustalenia zapadajce w im narzucane. gronie wielkich graczy powinny by, wedug Kremla, przyjmowane przez mniejsze kraje lub
4 Tabela 1. Potencja wpywu poszczeglnych pastw basenu Morza Batyckiego na stosunki midzynarodowe wedug rankingu analitykw MGIMO8 w hierarchii 4 7 30 35 44 52 120 128 155 Miejsce Kraj Niemcy Rosja Szwecja Polska Dania Finlandia Litwa otwa Estonia wpywu na stosunki midzynarodowe 3,24 2,60 0,58 0,48 0,40 0,32 0,05 0,04 0,02 Wskanik skali
pastw wiata
W regionie Morza Batyckiego jedynym, poza Rosj, pastwem o statusie mocarstwa s pejskim i w znacznej mierze atlantyckim, stanowi gwny nurt polityki rosyjskiej wobec
Niemcy. Std relacje z nimi, nie tylko zreszt w wymiarze batyckim, ale rwnie oglnoeuropastw regionu. Dotyczy to zarwno sfery polityczno-strategicznej, wojskowej, jak i gospolinem moemy uzna za wielopaszczyznowe partnerstwo strategiczne. Dwa gwne cele, jakie
darczej, w tym szczeglnie energetycznej. Z tego powodu stosunki pomidzy Moskw a Ber-
Europie Wschodniej. Instrumentem realizacji tego ostatniego celu jest powizanie Niemiec z
stansowania si RFN od USA 9 oraz uzyskanie uznania UE dla rosyjskiej strefy interesw w
Rosja usiuje zrealizowa w jego ramach obejmuj osabienie NATO poprzez popieranie dy-
Europie rodkowej. Wzmacnia to dodatkowo Berlin w stosunku do innych stolic pastw wpyw RFN na ewentualn nieufn wobec Kremla polityk Polski i pastw batyckich. Niem-
polityk rosyjsk poprzez ofiarowanie im pozycji gwnego dystrybutora gazu rosyjskiego w
czonkowskich UE w regionie, a dla Moskwy moe by uyteczne poprzez pacyfikujcy cy s take zdolne do skutecznego oddziaywania na pastwa skandynawskie w kierunku przykadem jest przeamanie oporu Szwecji i Finlandii wobec Nord-Stream (patrz niej).
uznawania przez nie interesw rosyjskich w basenie Morza Batyckiego, czego koronnym Cech charakterystyczn polityki rosyjskiej wobec RFN jest denie do omawiania stosunkw innych mocarstw unijnych spoza regionu Batyku), co pozwala na marginalizacj instytucji wsplnotowych i bardziej odpowiada tradycyjnej rosyjskiej wizji polityki midzynarodowej
UE-Rosja w ramach dwustronnych relacji na linii Moskwa-Berlin (strategia ta dotyczy take
5 jako koncertu mocarstw. Rosyjskie projekty rozwoju struktur dialogu UE-Rosja przedstawiane
s zatem najpierw Niemcom, u ktrych Moskwa poszukuje poparcia dla ich przeforsowania w staje si ostatnio jednym z wiodcych tematw tego dialogu. Basen Morza Batyckiego nie maj bowiem wymiar co najmniej europejski, a nie subregionalny 10. onie Unii Europejskiej. Problematyka bezpieczestwa europejskiego, a nawet wiatowego,
wystpuje w tym kontekcie jako wyodrbniony obszar zainteresowania obu stron. Konsultacje
Osobnym celem w relacjach z RFN jest modernizacja technologiczna Rosji poprzez transfer Kremlu, nawizujcego do wpywu niemieckich elit na funkcjonowanie imperium rosyjskiego niemieckiego know-how. Podtrzymywanie popularnego w Niemczech mitu Niemca na
temu obraz Putina wrosego w kultur niemieck i biegle mwicego jzykiem Goethego 11 deracji Rosyjskiej przez potomka imigrantw niemieckich Giermana Griefa.
gandowego oddziaywania Rosji na opini publiczn Republiki Federalnej. wietnie suy
w czasach panowania dynastii Holstein-Gottorp Romanowych, jest zatem elementem propa-
oraz sprawowanie w latach 2000-2007 funkcji ministra rozwoju ekonomicznego i handlu Fe-
Znaczenie aktywnoci sub specjalnych Federacji Rosyjskiej Znaczenie aktywnoci sub specjalnych Federacji Rosyjskiej (cywilnych: Suby Wywiadu Zagranicznego SWR, Federalnej Suby Bezpieczestwa FSB i wojskowej: Gwnego zrnicowane stosownie do historycznie uwarunkowanej skali wpyww rosyjskich agentur w poszczeglnych krajach. Wspomniane suby maj szczeglnie szerokie pole dziaania w paNiemcy). Ich dziaalno obejmuje zagadnienia militarne (w tym wspprac midzysojuszni-
Zarzdu Wywiadowczego - GRU) w odniesieniu do pastw basenu Morza Batyckiego jest
stwach bdcych niegdy pod panowaniem sowieckim (kraje batyckie, Polska, wschodnie cz w ramach NATO), polityczne (np. aktywno partii politycznych, uczestniczenie w grze o dziedziny gospodarki (energetyk, transport). Znana jest rola byego agenta Stasi Matthiasa
wadz, sprawy mniejszoci narodowych w pastwach batyckich) oraz interesujce Rosj Warniga znajomego Wadymira Putina z czasw jego suby jako oficera KGB w NRD w
historii powstania i biecej dziaalnoci Gazocigu Pnocnego, czy jeszcze goniejszy fakt Nord Stream, ktrej interesy wczeniej forsowa jako szef niemieckiego rzdu. przyjcia przez byego kanclerza RFN Gerharda Schrdera posady w radzie nadzorczej spki
Brak natomiast powanych opracowa na temat skali wpywu agentury rosyjskiej w Polsce po boko powizanych z Moskw sub specjalnych 12, trudno jednak przypuszcza, by bya ona 1989 r. Wobec odziedziczenia przez III Rzeczpospolit aparatu pastwowego PRL i jego g-
znikoma. Za przykad skutkw dziaalnoci w interesujcym nas obszarze geograficznym mo-
6 e posuy sprawa utraty kontroli nad litewsk Geonaft przez polskich inwestorw spki Petrobaltic i Energopolu - w 2003 r 13. W odniesieniu do pastw batyckich rosyjskie suby specjalne podejmuj liczne akcje promo-
cji przychylnych sobie politykw, osigajc w tym zakresie istotne sukcesy tak na otwie i w odzyskaniu niepodlegoci premier tego kraju Kazimiera Prunskiene (tajny wsppracownik KGB o pseudonimie Szatrija). W grudniu 2009 r. stana ona na czele wspieranej przez Mospecjalne Rosji postaci jest Rolandas Paskas formalnie polityk konserwatywny, byy mer
Estonii (patrz niej), jak i na Litwie, gdzie wci w yciu politycznym obecna jest pierwsza po
skw nowej partii - Ludowego Zwizku Litwy. Kolejn skutecznie promowan przez suby Wilna i premier, a w latach 2002-2003 prezydent Litwy, odsunity w drodze impeachmentu za zwizki z GRU, ale mimo to wybrany pniej do Parlamentu Europejskiego. Innym zwizanym z Rosj posem z Litwy zasiadajcym w PE jest, pracujcy przez lata dla Gazpromu, Rosjanin Wiktor Uspaskich minister gospodarki Litwy w latach 2004-2005. Zaoona przez cych si przeciw niemu dochodze i europejskiego listu goczego, zosta powtrnie posem do sejmu litewskiego w 2008 r., a w kolejnym roku uzyska mandat eurodeputowanego. Podejniego w 2003 r. Partia Pracy rok pniej wygraa wybory do litewskiego sejmu. Mimo tocz-
rzane zwizki z Moskw nie ominy take najwyszych oficerw Armii Litewskiej. Jej byy gwnodowodzcy - gen. Valdas Tutkus, po zrzuceniu munduru zosta zatrudniony w firmie rzony z Putinem genera KGB Wadymir Jakunin 14. Hoptrans Projects kontrolowanej przez Rosyjskie Koleje elazne, na czele ktrych stoi kojaDziaalno agentury rosyjskiej w pastwach basenu Morza Batyckiego jest jednym z istot-
nych instrumentw wdraania strategii Kremla w poszczeglnych obszarach merytorycznych i wobec poszczeglnych pastw. Z uwagi na tajny charakter tej aktywnoci i niedostpno materiaw pozwalajcych na jej szczegowe opisanie, moemy jedynie odnotowa ten fakt. W kategoriach hodowania teoriom spiskowym. Przykadem skrajnie odmiennego stosunku do macje na temat stanu bezpieczestwa pastwa w omawianej dziedzinie15.
Polsce jest on powszechnie lekcewaony, a samo rozwaanie jego znaczenia traktowane jest w owego zagadnienia jest Estonia, ktrej suby kontrwywiadowcze publikuj corocznie infor-
Wymiar wojskowy W wymiarze wojskowym rozpad ZSRR (1991) spowodowa istotne przesunicie geostrategiczne na niekorzy Rosji. Federacja Rosyjska posiada jedynie 7% linii brzegowej Batyku c czci infrastruktury militarnej rozmieszczonej na pozostajcych dawniej w jego wadaniu (ZSRR - 35%). W porwnaniu do czasw sowieckich Kreml utraci kontrol nad przewaajwybrzeach. Stracono 80% baz floty wojennej na Morzu Batyckim, 64% magazynw, skaCENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
7 dw, stoczni i jednostek remontowych, 75% moliwoci remontowych Floty Batyckiej, 30%
lotnisk lotnictwa wojskowego teje floty, na ktrych stacjonowao 25% si. Powany uszczerbek ponis take rosyjski system obrony przeciwlotniczej w regionie Batyku. W pierwszej liczba nalecych do niej okrtw i samolotw bojowych o 70% 16. Wejcie Litwy, otwy i EsMoskwy. Nieskuteczno rosyjskich protestw wobec perspektywaa (de facto od 2003 r., gdy nieuchronno przyjcia owych poowie lat dziewidziesitych stany osobowe Floty Batyckiej zostay zredukowane o 50%, a tonii do Sojuszu Pnocnoatlantyckiego (2004) przynioso dodatkowe osabienie pozycji
wy rozszerzenia NATO na kraje batyckie przed 2004 r. skutkopastw do Sojuszu staa si niemal oczywista) wdroeniem strakonsultacji w kwestii wykorzystania wojskowego terytorium tarczy antyrakietowej) i oponowania przeciw aktywnoci military si zatem zarwno Air Policing Mission (system rotacyjnego
wobec regionu Morza BatycMoskwy region ten nie jest wania politycznego. Przekiego trzeba podkreli, e dla
Opisujc rosyjsk strategi
tegii uzurpowania sobie przez Moskw prawa do domagania si owych pastw (obserwacja ta dotyczy take Polski np. kwestia
odrbnym obszarem planociwnie, jest konglomeratem
nej NATO na tym obszarze. Przedmiotem krytyki rosyjskiej stapatrolowania przestrzeni powietrznej pastw batyckich przez nieposiadaniem przez Litw, otw i Estoni wasnych si lotni-
omiu pastw, ktre obok Rosji panuj nad fragmentami wybrzea Batyku.
myliwce innych pastw Sojuszu, wprowadzony w zwizku z czych zdolnych do wykonywania tego zadania), jak i rozlokowa-
nie na terytorium trzech wspomnianych krajw systemu radarw kontroli przestrzeni powietrznej nad Batykiem (BALTNET), a nawet tak incydentalne wydarzenia, jak wizyta amedu na deklarowany w danym momencie stan stosunkw Rosja-NATO. rykaskiego samolotu typu AWACS na Litwie i otwie w 2004 r 17. Dzieje si tak bez wzglW basenie Morza Batyckiego jedynie wobec Polski (patrz podrozdzia o obwodzie kaliningradzkim) i pastw batyckich stosowany jest take szanta militarny w postaci rozmieszczania gowic jdrowych 18. Podobny charakter miay organizowane we wrzeniu 2009 r. na obszarze w ich ssiedztwie rosyjskich rakiet redniego zasigu typu Iskander, zdolnych do przenoszenia od Murmaska do Brzecia (w tym w Leningradzkim Okrgu Wojskowym (sic! 19), w obwo-
dzie kaliningradzkim, na Biaorusi i u wejcia do Zatoki Gdaskiej) manewry wojskowe Zapad 2009 i adoga, w trakcie ktrych ok. 30 tys. onierzy rosyjskich i biaoruskich wiczyo tumienie polskiego powstania na grodzieszczynie oraz odparcie ataku na Gazocig Ppastw batyckich z Finlandi wcznie. W wypadku tego ostatniego pastwa bya to pierwsza nocny. Symulowano wwczas rosyjski atak jdrowy i konwencjonalny na Polsk oraz zajcie rosyjska demonstracja zbrojna pod jego adresem od kilkudziesiciu lat. Fakt przeprowadzenia owych manewrw w 70. rocznic sowieckiej inwazji na Polsk, okupacji pastw batyckich i
8 ataku na Finlandi podkrela polityczno-symboliczny wymiar operacji 20. Kroki te (rozmiesz-
czenie rakiet i manewry) nie maj w obecnej sytuacji midzynarodowej praktycznego znaczerzdnego statusu bezpieczestwa nowych czonkw NATO w regionie Morza Batyckiego. nia militarnego, s natomiast elementem rosyjskiej strategii politycznej podkrelania drugo-
Dokonywana t metod rosyjska demonstracja wojskowa jest adresowana przede wszystkim do Polski, Litwy, otwy i Estonii i ma wykaza rzdom i opinii publicznej tych pastw, e ich interesy nie licz si w strategicznej grze prowadzonej przez wielkie mocarstwa, a Moskwa
moe bezkarnie je lekceway przy biernej postawie Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, ktry na tego typu kroki albo nie reaguje wcale, albo odpowiada jedynie retorycznie, kontynuujc stranych krajw i ma je uczyni bardziej podatnymi na polityczn presj Kremla. tegiczny dialog z Rosj. Podwaa to wiarygodno NATO wrd spoeczestw wymienioOstry sprzeciw Rosji wobec czonkostwa pastw batyckich w NATO, a nastpnie oprotesto-
wywanie aktywnoci wojskowej Sojuszu w tym regionie mog by przy tym rozpatrywane jako
element gry psychologicznej wobec Zachodu. Jest mao prawdopodobne, by Kreml po 2002 r. Celem rzeczywistym twardej linii politycznej przyjtej w tym zakresie jest zatem zapewne wo-
wierzy w skuteczno swojego sprzeciwu w odniesieniu do drugiej fali rozszerzenia NATO. la demonstrowania, i ewentualne wejcie do Sojuszu kolejnych pastw obszaru postsowiecspokojne przyjcie przez Rosj wstpienia Litwy, otwy i Estonii do NATO jako faktu - cho
kiego spotka si z jeszcze silniejszym sprzeciwem Moskwy. Potwierdzaoby t tez wyjtkowo negatywnego, to jednak dokonanego, ktry naley przyj do wiadomoci. Przy rozwaaniu
opisanej sytuacji polityka Rosji wobec regionu Batyku nie jawi si zatem jako odrbny nurt datw do czonkostwa w Sojuszu spoza regionu batyckiego - Gruzj i Ukrain, co wobec tej
autonomicznej gry, lecz jako cz szerszej strategii, obejmujcej take potencjalnych kandypierwszej zostao potwierdzone z ca moc w drodze wojny w sierpniu 2008 r.
Istot szerszej rozgrywki prowadzonej przez Kreml po roku 2003 (tzn. po antyamerykaskiej (a nie tylko w basenie Morza Batyckiego) w oparciu o Niemcy.
wolcie RFN pod rzdami kanclerza G. Schrdera 21) jest wzmocnienie pozycji Rosji w Europie Intensyfikacja wsppracy wojskowej midzy Moskw a Berlinem stanowi cz uwarunko-
wa sytuacji geopolitycznej w basenie Morza Batyckiego, cho naturalnie ma ona szerszy
bitalnego satelitw wojskowych armii niemieckiej. W czerwcu 2011 r. rosyjskie Ministerstwo Obrony podpisao za z Rheinmetall - liderem wrd niemieckich firm specjalizujcych si w
wymiar, wychodzcy poza ten region. Rosja wspieraa Niemcy przy budowie zgrupowania or-
produkcji technologii wojskowej - kontrakt na budow nasyconego nowoczesn technik zaUmowa opiewa na sum 398 mln USD, za ktre ma powsta obiekt odpowiadajcy standar-
chodni centrum szkoleniowego dla Armii Rosyjskiej w Mulino pod Ninym Nowogrodem.
9 dom Bundeswehry. Zdolno operacyjn do szkole na poziomie kompanii ma osign w
nych na obszarze caej Federacji Rosyjskiej. Na uwag zasuguje fakt, i w odrnieniu od nagonionego w mediach kontraktu francusko-rosyjskiego na zakup przez Rosj francuskich okrtw migowcowo-desantowych typu Mistral, niemiecko-rosyjska wsppraca wojskowa
Rheinmetall na budow i wyposaenie podobnych centrw treningowych dla swych si zbroj-
2013 r., za na poziomie batalionu - rok pniej. Moskwa otrzymaa jednoczenie licencj
nie staa si jak dotd w adnym z pastw regionu obiektem szerszego zainteresowania mediw 22.
Naley oczekiwa intensyfikacji wsppracy wojskowej Federacji Rosyjskiej z RFN. Niemieckie firmy zbrojeniowe w modernizacji Armii Rosyjskiej upatruj bowiem szans na zwikszenie wasnej sprzeday. (W roku 2010 warto eksportu niemieckiej broni i sprztu wojskowecentrw szkoleniowych oraz szkoleniami kadr wasnej armii w zakresie ich obsugi. Bundeswehra ju oferuje tego typu szkolenia Rosjanom 23.
go do Rosji wyniosa 144 mln euro). Rosja zainteresowana jest zakupem trenaerw i budow
Moskwa nie prowadzi z adnym innym pastwem w regionie batyckim wsppracy wojskowej na choby zblionym poziomie do tego, istniejcego w stosunkach niemiecko-rosyjskich. przez Berlin jako narzdzie budowy zaufania midzy NATO a Rosj. Dalszy rozwj tej wsppracy jest wysoce prawdopodobny i bdzie zapewne usprawiedliwiany
Imigracja i reim przekraczania granic Innym polem strategii Kremla w odniesieniu do pastw regionu batyckiego s starania o libePodobnie jak w innych sferach, take tu Niemcy s kluczowym partnerem Federacji Rosyjskiej. Zabiegi Moskwy o zagodzenie systemu wizowego spotykaj si jednak po 2004 r. z bdce gwnym motorem zamykania si granic UE przed napywem niechcianych imigranchodnym stanowiskiem Berlina. Dzieje si tak, mimo i wczeniej to wanie RFN - pastwo tw - uczynia pierwszy powany wyom w twardym dotd kursie Komisji Europejskiej w tym wzgldzie. By to przejaw specjalnych stosunkw niemiecko-rosyjskich doby Gerharda Schrdera. W efekcie porozumienia zawartego midzy Niemcami a Rosj na szczycie w Jekatierynburgu w padzierniku 2003 r. i bdcej jego rezultatem umowy midzypastwowej podpisanej w Berlinie (10 XII 2003), RFN w 2004 r. jednostronnie zliberalizowaa swoje przepisy wizowe wobec rosyjskich przedsibiorcw i studentw. W lad za tym negocjacje w podobnym duchu rozpoczy Wochy i Francja, a take niektre nowe pastwa czonkowskie UE z we, polegajce na czeniu uatwie wizowych dla Rosjan z wypenianiem przez Moskw
ralizacj, a w perspektywie ostateczne zniesienie reimu wizowego w stosunkach UE-Rosja.
Cyprem na czele. Podwayo to prezentowane przez Komisj Europejsk podejcie pakieto-
10 stawianych jej przez Bruksel warunkw (readmisja, wsppraca policji itd.) 24. Od tego czasu
owaa lobbing wobec RFN, poszukujc poparcia dla swojego postulatu zniesienia wiz dla obywateli rosyjskich podrujcych do Unii. Due znaczenie wyborcze kwestii bezpieczestwa wewntrznego (niech do imigrantw postrzeganych jako zagroenie) powoduje, i rzd w
Rosja wypenia cz wymogw (umowa o readmisji z UE podpisana w 2006 r.25) i kontynu-
Berlinie niechtnie angauje si w negocjacje na temat wiz. Za liberalizacj systemu przekraobecny take w relacjach Rosji z pozostaymi pastwami basenu Morza Batyckiego (patrz niej), z ktrych wszystkie nale do Unii Europejskiej i do Grupy Schengen.
czania granic opowiadaj si jednak krgi niemieckich przedsibiorcw26. Problem wiz jest
Wymiar gospodarczy W wymiarze gospodarczym strategia Rosji w basenie Morza Batyckiego take przybiera form przede wszystkim stosunkw bilateralnych. Obejmuje ona relacje handlowe, inwestycyjne, transportowe i wspprac w dziedzinie przepywu technologii i know-how. Dominujc rol go wymiaru strategii rosyjskiej wobec basenu Morza Batyckiego jedynie do kwestii zaopatryzajmuje oczywicie eksport rosyjskich surowcw energetycznych. Sprowadzenie gospodarczewania Europy w rop naftow i gaz, byoby jednak zbytnim uproszczeniem. Polityka gospo-
darcza Moskwy wobec regionu jest bowiem wieloaspektowa, cho zawsze podporzdkowana jest celom strategicznym Kremla. Ma wic przede wszystkim charakter gry politycznej, a nie rynkowej. Gwnym partnerem Rosji w tej grze jest Republika Federalna Niemiec. Haso modernizacji Rosji, wprowadzone do debaty midzynarodowej przez Niemcy w 2008 alnie ucieleniane przede wszystkim w sferze wojskowej i w istocie poczynania Kremla kon-
r., podjte pniej przez Moskw 27 i usankcjonowane w jej relacjach z UE 28, jest przy tym re-
centruj si na zdobyciu nowoczesnych technologii militarnych. Rosyjskie MSZ przyznaje koem zamachowym caej gospodarki rosyjskiej 29. przy tym otwarcie, i to wanie modernizacja kompleksu wojskowo-przemysowego ma by
Rosyjska i niemiecka wizja partnerstwa dla modernizacji nie pokrywaj si jednak. Moskwa dy do przejcia technologii zachodnich z akcentem na te o znaczeniu wojskowym, Berlin za mia nadziej take na reformy prawno-ustrojowe w Federacji Rosyjskiej. W efekcie
utrzymujca si w Rosji wysoka skala korupcji, brak skutecznej ochrony wasnoci intelektualnej, brak niezawisoci sdownictwa i wynikajcy z wymienionych uwarunkowa niesprzyjaj-
cy klimat dla drobnych inwestorw sprawiaj, e niemiecko-rosyjska wsppraca gospodarcza dotyczy przede wszystkim zaangaowania wielkich koncernw niemieckich, ktre s w stanie zaakceptowa koszty ryzyka dziaania na tak niestabilnym rynku inwestycyjnym, jak rynek rosyjski. W rezultacie moemy mwi raczej o rozwijajcym si niemiecko-rosyjskim partnerCENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
11 stwie surowcowym, dotyczcym gwnie surowcw energetycznych i metali ziem rzadkich 30.
Rwnolegym do niego celem Rosji jest rwnie zwikszenie skali zaangaowania inwestycyjprzejmowanie niemieckich technologii i informacji.
nego przedsibiorstw rosyjskich w RFN 31. Pozwolioby to rosyjskim firmom na atwiejsze Istotnym partnerem handlowym Rosji w regionie Batyku jest take Finlandia, dla ktrej Ro-
wpywu na polityk fisk. Rosyjskie starania o wejcie do wiaintensywnoci i obecnie wydaj si nie posiada priorytetu, niemniej jednak w momentach ich podejmowania Kreml oczekiwa od Helsinek wsparcia i je uzyskiwa.
sja stanowi najwaniejszy zagraniczny rynek zbytu. Daje to Moskwie powany instrument
towej Organizacji Handlu (WTO) s wprawdzie nierwne co do
Cech polityki rosyjskiej omawiania stosunkw
wobec RFN jest denie do UE-Rosja w ramach relacji dwustronnych na linii Moskwa-Berlin, co pozwala na marginalizacj instytucji wsplnotowych i odpo-
Wysoki poziom rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego Fin-
landii powoduje, i Rosja widzi we wsppracy z tym krajem szans na import nowoczesnej technologii. Finlandia (podobnie e adresatem rosyjskich zabiegw o liberalizacj systemu wizojak wszystkie pozostae kraje basenu Morza Batyckiego) jest takwego dla obywateli FR podrujcych do UE. Ich skuteczno, mimo przyjaznej retoryki Finw, jest jednak niewielka, a w rewanu Finowie wskazuj na uciliwo rosyjskich procedur reje-
wiada rosyjskiej wizji polikoncertu mocarstw. tyki midzynarodowej jako
stracji obcokrajowcw przybywajcych do Rosji, co odstrcza
fiskich inwestorw od zwikszenia swego zaangaowania za
skiej w omawianym zakresie. Z jednej strony jej oficjalnym priorytetem jest maksymalne przydo rozwizania problemw administracyjnych, utrudniajcych osigniecie postawionego celu.
wschodni granic32. Brak rozwizania tego problemu wskazuje na niespjno polityki rosyj-
ciganie zagranicznych inwestorw (w tym fiskich), z drugiej za okazuje si ona niezdolna Skutecznie realizowano natomiast wspprac na rzecz rozwoju infrastruktury komunikacyjnej w regionie. Symbolem najnowszego sukcesu w tym zakresie jest otwarcie nowoczesnego poczenia kolejowego na linii Helsinki-Petersburg w grudniu 2010 r 33. Modernizacja sieci komunikacyjno-transportowej i infrastruktury przej granicznych jest jednak od pocztku biecej nocnego UE34. dekady jednym z wiodcych obszarw wsppracy Rosji i Finlandii w ramach Wymiaru P-
Jednym z najwaniejszych obszarw rosyjsko-fiskiej wsppracy ekonomicznej jest gospodarka lena. Pomimo wielkiej obfitoci lasw, Finlandia importuje z Rosji spore iloci drewna oszczdzajc wasne zasoby. Czyni j to podatn na naciski Moskwy w tej dziedzinie (patrz niej). Instrumentem presji na Helsinki nie jest natomiast zaleno, niemal stuprocentowa,
12 od dostaw rosyjskich surowcw energetycznych. Finlandia ma bowiem bardzo dobrze rozwinit produkcj energii ze rde odnawialnych (w 2008 r. 57% produkcji i 30,5% konsumpcji)35. Wobec Szwecji i Danii, podobnie jak wobec Finlandii, Rosja prowadzi polityk wynikajc
gwnie z celw gospodarczych. Fakt, i oba wspomniane kraje nordyckie nale do pastw maych demograficznie (ich poczona ludno odpowiada mniej wicej liczbie mieszkacw samej Moskwy) 36 powoduje, i w wymiarze politycznym nie s one uwaane za partnerw o
szczeglnym znaczeniu. Zasadniczym obiektem zainteresowa Rosji na kierunku nordyckim jest, podobnie jak w wypadku Finlandii, wykorzystanie kontaktw z Dani i Szwecj do mo-
dernizacji poprzez absorpcj technologii zachodnich w dziedzinie energetyki, energochonnoduskiego dla dostaw rosyjskiego gazu z gazocigu Nord Stream. Po ukoczeniu tej inwestycji trzebowanie na energi w a 44,4% ze rde odnawialnych 37 jest, podobnie jak Finlandia, przewiduje si eksport do Danii do 2 mld m3 gazu rocznie. Szwecja pokrywajca swe zapo-
ci, komunikacji, rolnictwa i medycyny. Podejmowane s prby zdobycia przez Rosj rynku
td w odniesieniu do tego kraju, mimo dugotrwaego i twardego sprzeciwu Szwedw wobec
mao podatna na ewentualny rosyjski szanta energetyczny. Std Kreml nie zastosowa go do-
zakresie penetracji kosmosu. Oferta Moskwy obejmuje wspuczestnictwo w rosyjskim programie budowy systemu satelitw komunikacyjnych GONASS 38. Wsppraca technologiczna z Dani i Szwecj odbywa si pomimo istnienia sporu politycznego, wynikajcego z wystpowania Kopenhagi i Sztokholmu w obronie gwaconych w Rosji praw czowieka, co przejawia si gwnie w pozytywnym stosunku obu pastw nordyckich do
projektu Nord Stream. Sztokholm wykazuje natomiast wol podjcia wsppracy z Rosj w
emigracyjnych organizacji czeczeskich, uznawanych przez Rosj za terrorystyczne. Jak dotd, kulminacj kontrowersji w relacjach midzy Moskw a Kopenhag by spr o zorganizowanie w tej ostatniej wiatowego Kongresu Czeczecw i o ekstradycj Ahmeda Zakajewa w 2002 r. Wydarzenia te doprowadziy do przeniesienia szczytu UE-Rosja ze stolicy Danii do Bruk-
do ukrcenia emigracyjnej dziaalnoci politycznej wychodstwa kaukaskiego (Kaukaz-Centr). Kwestia ta obecnie way mocniej na relacjach szwedzko-rosyjskich ni dusko-rosyjskich 40.
seli 39. Dyplomacja rosyjska prowadzi do dzi akcj staego nacisku na oba kraje, zmierzajc
Mimo to, Rosja wprowadzia ulgi wizowe dla obywateli szwedzkich, co jest elementem zabiegw Moskwy o przychylno Sztokholmu w odniesieniu do rosyjskich stara o zniesienie obowizku wizowego UE wobec obywateli FR.
snych interesw w regionie Arktyki. Z perspektywy Kremla wystpuj jednak w tej roli nie
Tak Szwecja, Dania, jak i Finlandia s take przedmiotem rosyjskiej gry o umocnienie wa-
13 jako pastwa nadbatyckie, lecz wanie jako kraje arktyczne, do ktrych zalicza si take Dania z racji jej suwerennoci nad Grenlandi41. Mimo zwizkw gospodarczych z regionem Rosja nie waha si w wybranych wypadkach stosowa embarga ekonomicznego wobec pastw basenu Morza Batyckiego. W ostatnich latach odczuy je praktycznie wszystkie okalajce ten akwen kraje: Polska w 2005 r. (embargo na otwa w 2006 r. (zakaz importu szprot motywem bya ochrona rosyjskich producentw i
miso i produkty rolne kara za poparcie ruchw demokratycznych na Ukrainie i Biaorusi), komunikat prewencyjny do nowego rzdu otwy o zdolnoci Moskwy do tego typu zacho-
nadbatyckie w 2011 r. w zwizku z zagroeniem epidemi bakterii E. coli 43. Przy czym w in-
wa), Finlandia w 2007 r. (spr o Nord Stream patrz niej) 42, wszystkie pastwa UE w tym
teresujcym nas regionie pastwa starej UE, z wyjtkiem najmocniej zagroonych epidemiologicznie Niemiec, szybciej zostay uwolnione od embarga, ni jej nowe kraje czonkowskie
(Estonia, otwa, Litwa i Polska). Kwestia ta nie bya jednak regulowana przez Moskw jako cz jej polityki batyckiej, lecz unijnej i dotyczya take krajw z innych czci Unii 44. Rodzajem presji ekonomicznej zblionej do embarga jest inspirowany przez propagand rzdow bojkot towarw pochodzcych z pastwa, z ktrym Rosja jest w konflikcie. Akcj tego typu zastosowano wobec Estonii w 2007 r. w zwizku ze sporem o pomnik brzowego onierza. Wicepremier Rosji Siergiej Iwanow i wczesny mer Moskwy Jurij ukow wezwali skich: Sidmy Kontynent, Kopiejka i Samochwa oraz sklepy w Pietrozawodzku 46. Skutecznym uda 47. Straty poniosy take estoskie firmy turystyczne, niemogce zapewni bezpieczestwa blokada ruchu pieszego i koowego (a take kolejowego patrz niej) na gwnym przejciu swych klientw w trakcie wyjazdw wycieczkowych na terytorium Rosji 48. Towarzyszya temu bojkotem objte zostay wyroby najwikszej estoskiej firmy cukierniczej Kalev Olivier Kruspoeczestwo do bojkotu estoskich produktw 45. Bojkot ogosia sie supermarketw rosyj-
granicznym midzy Estoni a Rosj na mocie na rzece Narwie midzy miastem Narw a Iwanogrodem (Jaanilinnem), wprowadzona pod pretekstem prac konserwacyjnych i z pogwatakich punktach musz si one wzajemnie informowa z dziewidziesiciodniowym wyprzedzeniem 49. ceniem umowy czcej oba pastwa, zgodnie z ktr o ograniczeniu lub zawieszeniu ruchu w
Konsolidacja kontroli pastwowej nad wielkimi firmami rosyjskimi (szczeglnie w brany energetycznej), ktra nastpia pod rzdami Wadymira Putina (likwidacja Jukosu), pozwala Rosji silnie oddziaywa na sytuacj gospodarcz regionu. Lojalne wobec rzdu firmy rosyjskie mog liczy na wsparcie pastwa w swej ekspansji na rynki zagraniczne, ktrej kierunki i skala skoncentrowane w branach o strategicznym znaczeniu dla bezpieczestwa i stabilnoci podporzdkowane s z kolei interesom Kremla 50. Inwestycje rosyjskie nie s due, s jednak
14 pastw nimi objtych (energetyka, transport). W wypadku pastw batyckich objawia si to uwagi na powizania sieci komunikacyjnej z czasw sowieckich, Rosja jest w stanie manipu-
deniem do przejmowania przedsibiorstw na Litwie, otwie i w Estonii, wobec ktrych, z lowa strumieniami rodzimych towarw eksportowych przez obnianie taryf kolejowych na ich przewz na wasnym terytorium. Skutkiem tego jest obnienie skali rosyjskiego tranzytu przez terytorium owych pastw, co promuje porty rosyjskie. Zmniejszona rentowno portw litewskich, otewskich i estoskich wzmaga konkurencj midzy nimi i powoduje spadek ich dochodowoci, a w lad za tym zmniejszenie si wpyww budetowych pastw batyckich, ktre w ten sposb poddawane s presji, majcej zwikszy ich gotowo do uwzgldniania sankcje, odcinajc dostawy pod rozmaitymi pretekstami. Przykadem moe by odcicie doawarii i remontu wiodcej na Litw odnogi ropocigu Druba 51 czy wstrzymanie transportu
interesw Kremla. W odniesieniu do brany energetycznej Rosja czsto stosuje nieformalne staw ropy naftowej do zakupionej przez polski Orlen rafinerii w Moejkach pod pretekstem kolejowego ropy naftowej i wgla energetycznego do Estonii w 2007 r. w zwizku z wojn o kowany zosta most kolejowy na rzece Narwie) 52.
pomnik. (Wedug oficjalnej wersji, koleje rosyjskie rozpoczy planowy remont linii i zabloMapa 1. Odnoga ropocigu Druba wyczona przez Rosj pod pozorem awarii w sporze z Polsk o kontrol nad rafineri w Moejkach
rdo: A. Kublik, Rosjanie ostatecznie zaczopuj ropocig do Moejek, GW, 03.12.2010, http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,8765438,Rosjanie_ostatecznie_zaczopuja_ropociag_do_ Mozejek.html.
15 W obu wymiarach (transportowym i energetycznym) poczynania Moskwy s wspierane przez sub specjalnych i licznej na tym terenie mniejszoci rosyjskiej 53.
wpywowe w pastwach batyckich rosyjskie lobbies, czerpice sw si z powiza biznesu, W zakresie wsppracy transportowej na Batyku najwaniejszym partnerem Rosji s oczywi-
cie Niemcy. Rosyjska kompania Trans Russia Express od 1997 r. utrzymuje stae poczenie promowe, obsugujce transport towarowy na linii Petersburg-Sanitz-Lubeka 54. Batycki system transportowy, ktrego wspomniana linia jest istotnym elementem, traktowany jest Rosja55.
przez MSZ Rosji na rwni z Nord Stream (patrz niej), jako paszczyzna wsppracy UE-
Wsppraca energetyczna W zakresie wsppracy energetycznej gwnym partnerem Rosji w regionie Batyku take powrzeniu 2011 r.56 gazocig Nord Stream (Gazocig Pnocny), ktry biegnc po dnie Batyku czy rosyjski Wyborg z niemieckim Greifswaldem sprawia, e energetyka jest najwaniejzostaj Niemcy. Wsplna inwestycja strategiczna o wartoci 11 mld USD uruchomiony we
szym obecnie obszarem wspdziaania niemiecko-rosyjskiego, a kwestia przesyu gazu z Rosji
cami. Wsppraca Moskwy i Berlina okazaa si przy tym wystarczajca do przeamania pocztkowego oporu gwnych przeciwnikw inwestycji: Polski, Szwecji i Estonii. Mapa 2. Trasa przebiegu Gazocigu Pnocnego (Batyckiego) Nord Stream
Ukrainy i Polski) - zasadniczym celem strategii rosyjskiej w relacjach energetycznych z Niem-
do Europy Zachodniej z pominiciem dotychczasowych krajw tranzytowych (Biaorusi,
rdo: A. Nowacka-Isaksson, Bliej Nord Streamu, Rz, 261(8467), 6.11.2009, s. B14.

16 Kwestia Gazocigu Pnocnego bya take istotnym elementem strategii rosyjskiej wobec Finlandii. Nacisk na ten kraj wywierano gwnie poprzez utrzymywanie od 2007 r. niekorzysttualnego obnienia od zgody Helsinek na niemiecko-rosyjsk inwestycj u wybrzey Finlanoci rosyjskiego eksportu drewna okrgego (tzn. nieprzetworzonego). Jednak w lipcu 2007 r. nych dla gospodarki fiskiej ce eksportowych na rosyjskie drewno 57 i uzalenienie ich ewen-
dii 58. W 2007 r. Finlandia zakupia od Rosji ok. 16 mln m3 drewna, co stanowio ok. 40% ca-
kwietniu 2008 r. o kolejne 100% (z 10 euro na 20 euro). Nastpn, jeszcze bardziej drastyczn Rosji 20% caego drewna wykorzystywanego w fiskim przemyle, byy to warunki nie do zapodwyk (do 50 euro) zapowiedziano od stycznia 2009 r. Dla Finlandii, sprowadzajcej z
Rosja podniosa co wywozowe na drewno okrge o 120% (z 4 euro na 10 euro za m3), a w
akceptowania. W podobnym pooeniu znaleli si te importerzy szwedzcy z brany drzewdrewna do obu wspomnianych krajw (wprowadzane stawki celne miay charakter zaporowy), zgaszanych przez Finw postulatw ekologicznych. Uatwiao to uzyskanie przychylniejszych bya jednoczenie poczona z elastycznym stanowiskiem konsorcjum Nord Stream wobec
nej i meblarskiej 59. Presja ze strony Rosji, oparta na faktycznej grobie embarga na sprzeda
ocen mediw, tak fiskich, jak i w ogle skandynawskich, w odniesieniu do forsowanego projektu 60. Udzielenie przez Finlandi zgody na budow odcinka trasy Gazocigu Pnocnego wiodcego przez jej wody terytorialne, uzyskane ostatecznie w lutym 2010 r., odblokowao take negocjacje w kwestii rosyjskich wywozowych stawek celnych na drewno, gdy z punktu widzenia Kremla speniy ju swoje zadanie 61.
Kwestia ce wywozowych na rosyjskie drewno staa si te elementem przetargowym w negocjacjach Rosji na temat przystpienia do wiatowej Organizacji Handlu i bya instrumentem presji na UE wanie poprzez uderzenie w interesy Finlandii i Szwecji. Notabene, wspomniany ekologiczny wymiar wsppracy Rosji z nordyckimi pastwami basenu Morza Batyckiego, jak rwnie z Norwegi, jest ukierunkowany gwnie na Arktyk 62. Pozwala z jednej strony tworzy pozytywny obraz Rosji w proekologicznie nastawionych spo-
z owymi pastwami poza strukturami NATO. Argumentacji proekologicznej (czysta energia uzyskiwana z gazu versus brudna energetyka wglowa 64) uyto take w rosyjskiej strategii
eczestwach skandynawskich 63, z drugiej za, jak ju nadmieniono, utrzymuje dialog Moskwy
trudnienie przez Gazprom w charakterze doradcy byego premiera Finlandii i przewodniczcego jej parlamentu Paavo Lipponena66. Celem strategicznym Rosji, ktry zdecydowa o budowie Nord Stream jest wola marginalizacji znaczenia tranzytowego Biaorusi 67 i Polski, a czciowo take Ukrainy 68 (w wypadku tej
nym elementem wizerunkowej strategii rosyjskiej wobec fiskiej opinii publicznej byo za-
propagandowej promowania projektu Nord Stream wobec pastw skandynawskich 65. Osob-
17 ostatniej wiksze znaczenie bdzie mia South Stream). W 2012 r. Gazocigiem Batyckim ma dostaw bkitnego paliwa (Biaoru) lub dominujcej wrd jego dostawcw pozycji popyn 27,5 mld m3 gazu, a rok pniej - 55 mld m3. Obecnie rosyjskiemu monopolowi
Gazpromu (Polska i Ukraina), wspomniane kraje mog przeciwstawi daleko posunity mo-
nopol tranzytowy na trasie przesyu do zasadniczych odbiorcw (a wic i patnikw) w Europrzez Ukrain (t tras w 2010 r. przesano 95 mld m3), a zatem poza obszarem basenu Morza iski o ok. 20%. Przedstawione tu wspzalenoci s zatem kolejnym dowodem na rzecz tezy lecz elementem szerszej gry o wielu wymiarach. Batyckiego. Nord Stream pozwoli na redukcj przesyu rosyjskiego gazu przez korytarz ukra-
pie Zachodniej. Przy czym gwny korytarz tranzytowy rosyjskiego gazu na zachd biegnie
wyjciowej niniejszej analizy region Batyku nie jest przedmiotem osobnej strategii Moskwy,
W dotychczasowych sporach, czy to o ceny sprzedawanego surowca, czy te o wasno infraRosja nie moga swobodnie stosowa dugotrwaego szantau odciciem dostaw od krnbrnych odbiorcw, nie ryzykujc kosztownych dla siebie zakce w dostawach, a zatem i w relacjach z docelowymi odbiorcami zachodnimi (Niemcy, Wochy, Francja, Austria). Brak dugotrwae opnianie sprzeday wydobytego surowca. Moliwo jego toczenia alternatywstruktury przesyowej (apetyt Gazpromu na przejcie Bietrasgazu i Naftohazu Ukrajiny69),
duych magazynw gazu na terytorium Federacji Rosyjskiej nie pozwala Moskwie rwnie na nym szlakiem batyckim znosi te niedogodnoci i daje Kremlowi skuteczny instrument nacisku na tracce monopol tranzytowy kraje pooone midzy Rosj a Niemcami. Dodatkowym efektem inwestycji bdzie nasycenie rynku rodkowoeuropejskiego gazem rosyj-
skim. Dostawy do Greifswaldu podwa, a przynajmniej osabi, ekonomiczny sens sprowaciu, co oczywicie bdzie umacnia pozycj Gazpromu jako gwnego dostawcy surowca na stawy gazu z przeszacowanym przewidywanym zapotrzebowaniem klienta, czego klasycznym przykadem jest umowa podpisana przez Polsk 70. Wobec faktu, i awaria japoskiej elektrowni w Fukushimie skutkowaa podjciem przez rzd
dzania skroplonego gazu - LNG (Liquid Natural Gas) do pobliskiego gazoportu w winouj-
rynek gazowy Niemiec i Polski. Nasyceniu rynku su take dugoterminowe umowy na do-
RFN decyzji o cakowitej rezygnacji z energetyki jdrowej 71, Rosja przeprowadzia prb pomajcej pokry przewidywane (a przez Gazprom w negocjacjach przeszacowywane) wzrastaj-
szerzenia skali inwestycji Nord Stream. Mianowicie zaproponowaa budow jego trzeciej nitki, ce zapotrzebowanie RFN na gaz jako paliwo zastpujce demontowane reaktory jdrowe. Oferta ta nie zostaa na razie przyjta przez Berlin, a rosyjskie szacunki odnonie do wzrostu zapotrzebowania Niemiec na bkitne paliwo a o 30-35% uznane zostay przez kanclerz
Angel Merkel za wyolbrzymione. Rozmowy s jednak kontynuowane 72. Pozostaje przy tym
18 faktem, e najwiksze firmy niemieckie brany energetycznej E.ON i RWE, wspwaciciele
elektrowni jdrowych w RFN, odnotoway drastyczne straty z powodu zamknicia najstarszych instalacji i tym samym stay si podatne na wspprac z Gazpromem, oferujc mu cz swoich udziaw w brany gazowniczej oraz w elektrowniach jdrowych w Wielkiej Brytanii i Beneluksie 73. Planowane jest utworzenie spki Gazpromu i RWE, ktrej celem bdzie przeBeneluksu i w Wielkiej Brytanii i budowa nowych obiektw tego typu 74. W wymiarze stratejcie elektrowni gazowych i wglowych posiadanych przez niemiecki koncern w RFN, krajach
gicznym spka niemiecko-rosyjska uatwi Rosjanom wejcie na rynek inwestycyjny brany energetycznej na terytorium Unii Europejskiej, do ktrego dostp jest dla nich ograniczany przez tzw. klauzul krajw trzecich potocznie zwan klauzul Gazpromu. Polityczne wsparcie Niemiec (i Francji) pozwolio Moskwie na faktyczne rozbrojenie wspomnianej klauzuli i odbyo si kosztem interesw Unii jako caoci 75. Mimo to, wdraanie tzw. Trzeciego Pakietu przyjcie jej przez Rad UE w formie moliwie mao sprzecznej z interesami rosyjskimi, co Energetycznego zawierajcego ow klauzul okazuje si by - o ile jest umiejtnie wykorzystane w rokowaniach z Rosjanami - skutecznym instrumentem negocjacyjnym, wymuszajcym
na Gazpromie ustpstwa w zakresie cen oferowanego surowca, czego dowiadczyy Niemcy i Polska i Litwa77. Pozwala to na sformuowanie wniosku o stosowaniu przez Rosj strategii tycznych Kremla i zdolnoci negocjacyjnych oraz siy przetargowej pastw-importerw.
Estonia, a w lad za nimi take otwa76. Porak w omawianym zakresie poniosy natomiast zrnicowania cen gazu wobec jego nadbatyckich odbiorcw w zalenoci od potrzeb poli-
Instrumentami wykorzystywanymi przez Rosj w celu przeforsowania projektu Nord Stream byy jak dotd: korumpowanie wysokich urzdnikw RFN z kanclerzem Gerhardem Schrderem wcznie; nymi Niemiec (rosyjska dominacja jako dostawcy gazu i niemiecka jako jego redystrybutora); przedstawianie dostaw z Rosji do starej UE jako alternatywy wobec niestabilskuteczne odnalezienie wsplnoty interesw z duymi konsorcjami energetycz-
nych rde afrykasko-bliskowschodnich, oferujcej szans rozsdnej dywersyfikacji kierunkw importu bkitnego paliwa do Europy; szanta celny wobec Finlandii;
niejszych zastrzee w tym zakresie zgaszanych przez Skandynaww i UE, polegajce na wykonaniu wymaganych bada i ekspertyz. Podnosio to znacznie kosz-
elastyczne stanowisko w kwestiach ekologicznych tzn. uwzgldnianie najwa-
19 ty inwestycji i wyduao jej czas, ale propagandowo okazao si skutecznym instrumentem wyciszenia protestw; propagandowa izolacja Polski i Estonii jako krajw historycznie motywowanej wskazywanie, i stabilno dostaw do Niemiec nie moe zalee od niewiarygod-
rusofobii i oskaranie Polski o nisk ch zysku z tranzytu rosyjskiego gazu oraz nych i niestabilnych pastw tranzytowych tzn. Ukrainy i Biaorusi. Nord Stream go z pastw tranzytowych 78. Rosyjsko-ukraiski kryzys gazowy z 2009 r. silnie
by ukazywany jako trasa przesyu gazu pozbawiona ryzyka politycznego pynce-
uwiarygodni t ostatni tez.
Mapa 3. Sie tranzytu rosyjskiej ropy i gazu do portw batyckich
rdo: Rosja-pastwa batyckie, 02.01.2011,
http://niezalezna.pl/uploads/foto/2011/01/rurociagi_dla_nadbaltyki.jpg.
20 Mapa 4. Gwne porty przeadunkowe rosyjskiej ropy naftowej na Batyku
rdo: A. A(koma), Skarb chce mie kontrol, Rz, 212(6895), 9.09.2000, s. BIII. Kolejnym istotnym infrastrukturalnym projektem energetycznym Rosji, zwizanym z jej straBTS-2, czcego Unecz w obwodzie briaskim z terminalem portowym w Ust-uga nad morsk, pozwalajcego na redukcj znaczenia lub wrcz zamknicie dotychczasowych tras tegi wobec basenu Morza Batyckiego, jest budowa Batyckiego Systemu Rurocigowego Zatok Fisk. Celem inwestycji jest stworzenie nowego szlaku przesyu ropy naftowej drog tranzytowych w postaci ropocigu Druba, wiodcego przez Biaoru i Polsk do Niemiec, oraz jego odng tworzcych osobne szlaki, dotd wykorzystujce rosyjski port w Primorsku poprzez ropocig BTS-1, ukraiskie porty Piwdennyj i Odess, otewsk Windaw (Vent-
spils) oraz polski Naftoport w Gdasku.
Strategiczny sens budowy BTS-2 polega na likwidowaniu przez Rosj skutkw infrastruktu-
ralnych rozpadu ZSRR, ktry doprowadzi do utraty przez Moskw kontroli politycznej nad towego w Primorsku, oddanego do uytku w 2001 r., bya pierwszym przejawem tej polityki w regionie Morza Batyckiego, a ukoczenie BTS-2, przewidywane na lata 2012-2013, bdzie
wykorzystywanymi dotd portami w Polsce, na otwie i na Ukrainie. Budowa terminalu naf-
wania bdzie mona przesya 30 mln ton ropy naftowej, a po ukoczeniu inwestycji do 50 Biaoru, Polsk, Ukrain i kraje batyckie.
jej dopenieniem. Wedug planw rosyjskich, szlakiem BTS-2 w pierwszym roku funkcjono-
mln ton rocznie 79. Rosja znacznie zredukuje swoj zaleno od tranzytu tego surowca przez
21 Mapa 5. Przebieg ropocigu BTS-2 na tle systemu ropocigw rosyjskich i terminali naftowych w regionie Morza Batyckiego
rdo: - , , 45(282) 22 2010, http://www.expert.ua/articles/7/0/8229/. Dodatkowym zyskiem Kremla z realizacji BTS-2 bdzie silne uderzenie w projekt szlaku kontrol Moskwy. Powstajca dziki BTS-2 moliwo zamknicia rurocigu Druba i prze-
tranzytowego ropy naftowej Baku-Supsa-Odessa-Brody-Pock-Gdask, ktry pozostaje poza kierowania toczonej nim ropy naftowej do Ust-ugi oznaczaaby uniemoliwienie ekspediowania kaspijskiej ropy naftowej przez Naftoport w Gdasku w wiat. Moce przeadunkowe portu musiayby w tej sytuacji zosta w caoci zuyte na import surowca do Polski, pozbawionej dotychczasowego zaopatrzenia z likwidowanego starego rosyjskiego ropocigu80. Ro-
syjski Transnieft ju w 2010 r. demonstrowa zamiar ograniczenia tranzytu przez polski Naftoport (przez ktry rocznie Rosjanie eksportuj 3-5 mln ton ropy naftowej) poprzez przekierowanie czci surowca (ponad 3 mln ton) do terminalu naftowego we Wadywostoku. Ww-
czas jednak si to nie powiodo i tranzyt przez Gdask by rekordowo duy. Budowa terminalu w Ust-udze i BTS-2 moe urealni rosyjskie denie do marginalizacji znaczenia tranzy-
towego polskiego Naftoportu dla eksportu rosyjskiej ropy naftowej i do rewersu jego funkcji z eksportowej na importow. Niemniej jednak byoby to dla Rosji nieopacalne ekonomicznie,
bo cho koszt dostaw ropy naftowej do Ust-ugi ropocigiem byby taki sam jak do Gdaska,
22 to transport tankowcami w wiat trwaby dwa dni duej, powodujc dodatkowe koszty rzdu
kilkudziesiciu tysicy dolarw przy kadym rejsie81. Wola polityczna pozbycia si zalenoci
tranzytowej przewaa jednak w strategii rosyjskiej, podobnie jak w wypadku jeszcze bardziej ekonomicznie kosztownego Nord Streamu. Opisana tu sytuacja jest przykadem oddzielnego
nurtu rosyjskiej polityki energetycznej w basenie Morza Batyckiego. Polega on na przeciw-
dziaaniu rozwojowi infrastruktury przesyowej w krajach tranzytowych, umoliwiajcej owym pastwom przeamanie rosyjskiego monopolu lub dominacji w zakresie dostaw surowcw energetycznych. Przykadami tego typu dziaa, obok wspomnianego zwizku BTS-2 z pro-
Gazocigu Norweskiego przez rzd Leszka Millera wywodzcego si z dawnej nomenklatury stalacji pierwotnie pomylanej jako instrument importu gazu z dowolnych gazononych regioPRL 82, czy denie do przejcia terminalu LNG, majcego powsta na otwie, po to by z in-
jektem Odessa-Brody i Naftoportem w Gdasku, s: zaskakujce storpedowanie koncepcji
nw wiata do krajw batyckich, przeksztaci go w narzdzie eksportu gazu rosyjskiego w wiat 83. Celem strategicznym Moskwy jest we wszystkich wymienionych wypadkach, podobnie jak w
Europy rodkowej oraz uniemoliwienie tym pastwom stworzenia infrastruktury pozwalaj-
kwestii Nord Stream, uniezalenienie si od tranzytu ropy naftowej lub gazu przez pastwa
cej na przeamanie rosyjskiej dominacji w zakresie dostaw obu surowcw energetycznych. ewentualnym odciciem przez Rosj dostaw surowcw energetycznych do drugorzdnych odbiorcw w naszym regionie. Celem takiego szantau, stosowanego ju wielokrotnie wobec uzyskanie korzystnych cen za dostarczany gaz lub rop, wymuszenie zgody na przejcie infra-
Osignicie tego celu naturalnie otwieraoby szersze moliwoci szantaowania owych pastw
Ukrainy, czy Biaorusi, a w pocztkach lat dziewidziesitych take wobec Batw, moe by struktury transportowo-przetwrczej (rafinerie, porty, sie gazocigw), albo te rozwizanie
po myli Kremla ewentualnego sporu politycznego w kwestiach niezwizanych z energetyk.
Podobnie jak w wypadku wspomnianych terminali portowych, rozpad ZSRR doprowadzi niepodlego krajach na obszarze postsowieckim i w Europie rodkowej. Starania Rosji o take do utraty przez Kreml kontroli politycznej nad rafineriami ropy naftowej w uzyskujcych
wykupienie tych instalacji w interesujcym nas regionie skutkoway rywalizacj inwestorw kup Moejek przez PKN Orlen nie zakoczy jednak sporu, a odcicie dostaw rosyjskiej ropy polskich i rosyjskich o rafineri w Moejkach, rozstrzygnit jak dotd na korzy Polski. Za-
nabytej przez Polakw rafinerii 85, wiadcz o tym, i Rosja w walce konkurencyjnej o swoje cele w omawianej dziedzinie zdolna jest do zastosowania bardzo drastycznych rodkw. W 2010 r. Kreml podj prb przejcia Moejek przy wspudziale brytyjskim, forsujc na part-
wskutek remontu odnogi ropocigu Druba84 i tajemniczy poar, ktry wybuch w wieo
23 nera Orlenu w tej rafinerii rosyjsko-brytyjsk spk TNK BP 86. Inicjatywa ta nie dosza jednak do skutku. Podtrzymaniu dominujcej pozycji Rosji jako gwnego dostarczyciela energii i surowcw energetycznych suy take inicjatywa budowy elektrowni jdrowych: jednej wsplnie z Biao - - Batycka Elektrownia Jdrowa BEJ) pod Niemanem rusi w Ostrowcu pod Grodnem 87, drugiej za - Batyckiej AES ( -
(Ragnet) w obwodzie kaliningradzkim. Koszt tej ostatniej szacuje si na 5 mld euro, a moc
szona w specjalnym rozporzdzeniu rzdowym z 25 sierpnia 2009 r. Termin oddania pierwszego bloku to rok 2016, a drugiego - 2018. Rosja bdzie si stara o uzyskanie unijnego certyfikatu bezpieczestwa dla elektrowni w Niemanie, co niewtpliwie jest czci strategii propagandowej osony tej inwestycji wobec europejskiej opinii publicznej, wci pamitajcej kaznaczenie wobec Niemiec w zwizku z ich wspomnian rezygnacj z energetyki jdrowej. tastrof w Czarnobylu i nieufnej wobec rosyjskich technologii jdrowych 88. Ma to szczeglne Do wsparcia budowy elektrowni jdrowej w obwodzie kaliningradzkim Rosja usiuje pozyska take Wochy. W kwietniu 2010 r. rosyjski RAO JES i woski koncern Enel podpisay list intencyjny o wsppracy, w ktrym przewidziano m.in. przeanalizowanie moliwoci udziau woskiej firmy w budowie Batyckiej Elektrowni Jdrowej 89. Wedug planw rosyjskich, nadwyk energii z Batyckiej AES mona by, po modernizacji kaliningradzki zaopatrywany jest w energi elektryczn z elektrowni gazowej (jej wspudziaowcem jest pastwowy Rosatom, ktry bdzie zapewne take wacicielem 51% akcji Batycinwestycji, ktra wobec tego faktu ma znaczenie eksportowe tzn. ma by instrumentem rokiej AES; 49% przeznaczono dla inwestorw zagranicznych 91) i nie potrzebuje opisywanej linii przesyowych, eksportowa na Litw, a przez NordBalt90 take do Szwecji. Sam obwd
przewiduje si na 2300 MW (dwa bloki po 1150 MW). Decyzja o jej budowie zostaa ogo-
elektrowni poszerzyby si o wszystkie pastwa pooone na jej trasie, obejmujc, obok obu bezporedniej linii do naszego kraju wczyaby take Polsk do grona odbiorcw energii wy-
zbudowania linii przesyowej z Litwy do Finlandii ewentualny rynek zbytu na energi z owej
syjskiej ekspansji na rynku energetycznym w basenie Morza Batyckiego 92. W perspektywie
wymienionych, take otw i Estoni. Budowa cznika midzy sieci litewsk i polsk lub twarzanej w obwodzie kaliningradzkim. Rosjanie rozpatruj take projekt pooenia podwodPlany budowy elektrowni jdrowych w obwodzie kaliningradzkim i na grodzieszczynie s posuniciem konkurencyjnym wobec polsko-batyckich projektw przewidujcych budow nowego bloku energetycznego pierwotnie, w litewskiej elektrowni jdrowej w Ignalinie 94 lub, obecnie, w nowej elektrowni pooonej nieopodal w litewskiej Visaginas 95. Rozbicie soliCENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
nego kabla biegncego wzdu Nord Stream do Niemiec 93.
24 darnoci polsko-batyckiej w tym zakresie byoby przez Rosj bardzo podane. Szanse na to istniej w odniesieniu do otwy 96 i funkcjonujcej na Litwie filii amerykaskiej firmy Hitachi GE, wybranej przez litewskie Ministerstwo Energetyki na strategicznego inwestora w Visaginie 97. Rosjanie nie trac nadziei, e do udziau w ich inwestycji mona by skoni rwnie Pol-
sk 98. Istnieje take zagroenie wycofania si Estonii z polsko-batyckiego przedsiwzicia 99.
Nasycenie rynku w regionie nadbatyckim energi elektryczn z elektrowni rosyjskich naturalnie podwaaoby sens planowanych inwestycji estosko-otewsko-litewsko-polskich. Projekty
rosyjskie maj take na celu ubiegnicie wczenia pastw batyckich do unijnego systemu
ENTSO-E (European Network of Transmission System Operators for Electricity) 100 i utrzymanie Rosja, Estonia, otwa, Litwa), a zatem w postsowieckiej przestrzeni energetycznej 101. Rosja
ich w kontrolowanym przez Moskw tzw. piercieniu energetycznym BRELL (Biaoru, podejmuje zatem w tej sprawie kampani propagandow na forum Rady Pastw Morza Bapod Niemanem oraz przycignicie funduszy z innych pastw regionu, potencjalnie zainterekontrolny, nie zezwalajc obcym inwestorom na przekroczenie progu wasnoci 49% akcji 102.
tyckiego. Celem tej akcji jest odrzucenie litewskich obiekcji wobec inwestycji w elektrowni sowanych importem energii z Batyckiej AES. Moskwa zamierza jednak zachowa pakiet W grze o usytuowanie elektrowni jdrowej w regionie nadbatyckim pojawia si take wtek korupcyjny. Finansowana z budetu UE likwidacja starej litewskiej siowni w Ignalinie przedua si, za co odpowiada dawna niemiecka spka NUKEM, przejta nastpnie przez kapi-
ta rosyjski. Obnianie wiarygodnoci Litwy, marnotrawicej fundusze unijne przeznaczone na nw do starania si o unijne wsparcie finansowe dla innych inicjatyw energetycznych, co sprawy biznesowa wsppraca niemiecko-rosyjska take warta jest odnotowania. oczywicie pozostawia wiksz przestrze dla projektw rosyjskich 103. Widoczna w tle tej ten cel i niedotrzymujcej obietnic, ley w interesie Kremla, gdy ogranicza zdolno Litwi-
24 padziernika 2011 r. agencje informacyjne doniosy o mierci dyrektora generalnego spki
Wisagiska Elektrownia Atomowa Szarunasa Vasiliauskasa, ktry w tajemniczych okoliczno-
ciach wypad za burt swego jachtu i uton w Zalewie Wilanym w pobliu Nidy na Mierzei 1996 r. zamordowany zosta prezes bugarskiego Topenergy Andriej ukjanow, za w 1999
Kuroskiej 104. Jest zbyt wczenie, aby stawia daleko idce wnioski, ale warto pamita, i w r. dyrektor generalny sowackiego SPP (Slovensky plynarensky priemysel) obaj wystpili prze-
ciw interesom Gazpromu 105.
25 Mapa 6. Planowane elektrownie atomowe na Litwie, Biaorusi i w obwodzie kaliningradzkim
rdo: R. Zasu, Premierzy Polski i Estonii: Litwo, szybciej z tym atomem, GW, 18.04.2009, http://wyborcza.pl/1,76842,6512236,Premierzy_Polski_i_Estonii__Litwo__szybciej_z_tym.h tml.
Rosyjska aktywno w dziedzinie energetyki jdrowej ma szerszy globalny charakter 106. W basenie Morza Batyckiego, obok opisanych powyej przedsiwzi, jej przejawem jest take sildawczego (Rosja jest w tym zakresie monopolist) oraz Niemiec i Finlandii na potrzeby reakjdrowych, majcych powsta w tych krajach. Standardowym zabiegiem jest w takich przyna pozycja w zakresie dostaw materiaw rozszczepialnych do Polski na potrzeby reaktora batorw jdrowych. Rosja zoya take Polsce i Finlandii oferty udziau w budowie elektrowni padkach oferowanie przez Moskw dostaw materiaw rozszczepialnych do budowanych przez Rosjan zagranic elektrowni nuklearnych, co utrwalioby pozycj Rosji jako monopolisty dostaw surowcw energetycznych w regionie. Rosyjskie problemy z pozyskiwaniem dostatecznej iloci uranu i grocy deficyt tego surowca, zmuszaj jednak do sceptycyzmu co do
26 wykonalnoci owych obietnic 107. Tak jak i w pozostaych dziedzinach, tak i w obszarze energetyki jdrowej gwnym partnerem Rosji w regionie Morza Batyckiego s Niemcy 108.
Obwd kaliningradzki w polityce Rosji wobec regionu Morza Batyckiego Obwd kaliningradzki zajmuje osobne miejsce w rosyjskiej polityce wobec regionu Morza Batyckiego. Jest siedzib gwnych baz rosyjskiej Floty Batyckiej, ktra poza tym dysponuje
jedynie atwymi do zablokowania portami na rosyjskim fragmencie wybrzea Zatoki Fiskiej. Militarnego znaczenia obwodu nie naley jednak przecenia. Skala koncentracji wojsk rosyjwymiarze wojskowym rosyjska eksklawa na tyach pastw batyckich i w niewielkiej odlegoci od Warszawy tworzy jednak potencjaln grob otworzenia drugiego frontu w razie hipoteskich, znaczna w pocztkach lat dziewidziesitych, ulega daleko posunitej redukcji. W
tycznego konfliktu zbrojnego czy to z Batami czy z Polsk. Scenariusz taki byby jednak wart rozpatrywania tylko w razie rozpadu NATO lub jego faktycznego paraliu. Obecnie obwd kaliningradzki moe by natomiast i bywa niekiedy wykorzystywany do demonstracji niezajdrowej w obwodzie i wycelowania jej w Polsk, wyraona przy okazji sporu o ulokowanie dowolenia Rosji z natowskiej aktywnoci w regionie (groba rozmieszczenia rosyjskiej broni
zji Kremla, posuy jako dogodne pole budowania napicia i prowokacji. Tranzyt gazu do
skowy do i z owej eksklawy, odbywajcy si przez Litw, moe take, w razie stosownej decy-
elementw amerykaskiej tarczy antyrakietowej na terytorium RP 109). Rosyjski tranzyt woj-
obwodu (rwnie odbywajcy si przez Litw) ju dzi budzi kontrowersje z powodu utajnienia przez kontrolowan przez Gazprom spk Lietuvos Dujos ceny owego tranzytu. Budzi to podejrzenia rzdu litewskiego o jej zanienie na niekorzy Litwy110. W sporze z Litw Gazprom odwoa si do sdu arbitraowego w Sztokholmie, ktry jednak oddali rosyjski pozew 111.
W rednioterminowej Strategii Rozwoju Relacji pomidzy Federacj Rosyjsk a Uni Europejsk
taowego dla relacji unijno-rosyjskich. Nie sprecyzowano jednak co naley rozumie pod tym jest jednak chwytem retorycznym. Pooony na uboczu gwnych europejskich szlakw kopojciem 112. Moskwa podkrela znaczenie tranzytowe swej eksklawy dla relacji UE-Rosja, co
2000-2010 z 1999 r. ogoszono zamiar uczynienia z obwodu kaliningradzkiego regionu pilo-
zdolnych do masowego przeadunku towarw, nie odgrywa bowiem w istocie przypisywanej FR jest staa obawa o moliwo obudzenia si na jego obszarze tendencji separatystycznych. mu roli. W efekcie gwnym motywem strategii rosyjskiej wobec tego fragmentu terytorium
munikacyjnych wschd-zachd obwd kaliningradzki, pozbawiony nowoczesnych portw,
Kreml niepokoi fakt, e wyszy ni w Rosji poziom ycia ludnoci w Polsce i na Litwie (patrz
27 niej: Tabela 2) moe oddziaywa na mentalno mieszkacw obwodu kaliningradzkiego i sprzyja ewentualnemu rozlunieniu ich poczucia wizi z reszt Federacji Rosyjskiej. Skutkuje to wahaniami Moskwy w zakresie przyznawania regionowi specjalnych uprawnie rw zagranicznych. W efekcie polityka ta przyczynia si do fiaska szumnie ogaszanych dwukrotnie uprzywilejowanych stref ekonomicznych w obwodzie. Rosja dy do zapewnienia bezpieczestwa energetycznego swej batyckiej eksklawy, dotd ekonomicznych, ktre s mu na przemian nadawane i odbierane. Niszczy to zaufanie inwesto-
uzalenionej w duym stopniu od dostaw energii z Litwy. Obok wspomnianego projektu Ba-
tyckiej AES, suy temu take zbudowanie gazocigu Szaki (Litwa)-Kaliningrad. Stanowi on uzupenienie drugiej nitki magistrali gazowej Misk-Wilno-Kowno-Kaliningrad, ktra pozwolia na zwikszenie dostaw bkitnego paliwa do obwodu z 1,4 mld m3 w 2009 r. do 2,5 wana przeze litewska spka Lietuvos Dujos - waciciel gazocigw i gwny importer oraz
mld m3 w roku 2010. Inwestorami zrealizowanego projektu byy Gazprom i de facto kontrolodystrybutor gazu na Litwie (udziay pastwa litewskiego w spce wynosz 17,7%, Gazpromu 37,1%, a niemieckiego E.ON - partnera Gazpromu - 38,9%). Nowy odcinek gazocigu zbudowany zosta w ramach realizacji rosyjskiego federalnego programu rozwoju obwodu kaliningradzkiego do roku 2010 113. W dokumencie tym przewidziano take m.in. budow podziemnego zbiornika gazu pod Kaliningradem, nowej toczni w okolicach Wilna oraz rozszerzenie i
modernizacj stacji pomiarw w Szakach. Gwnym odbiorc zwikszonych dziki gazocimocy 450 MWt) Kaliningradzka Elektrownia Cieplna. Celem tego przedsiwzicia, obok samowystarczalnoci energetycznej obwodu, miao by zatem take stworzenie moliwoci eksportowania energii elektrycznej z Kaliningradu na Litw i by moe do Polski w zwizku ze wspomnianym zamkniciem elektrowni w Ignalinie 114. Cao opisywanego projektu ma
gowi Szaki-Kaliningrad dostaw gazu jest rozbudowywana rwnolegle (dodano jej drugi blok o
charakter konkurencyjny wobec planowanego polsko-litewskigo (Gaz-System i Lietuvos Du-
jos) gazocigu (mostu gazowego) z Polski do Litwy, z moliwoci jego przeduenia na otw i do Estonii, ktry byby zaopatrywany z terminala gazowego w winoujciu. Wobec pierwotnego stadium projektu polsko-litewskiego 115 wtpi jednak naley, by znacznie bar-
dziej zaawansowane poczynania rosyjskie motywowane byy jego istnieniem. Jest raczej odwrotnie.
Osobnym skadnikiem polityki rosyjskiej w regionie obwodu kaliningradzkiego jest spr pollawska-Zalew Wilany-Elblg. Drono tej trasy decyduje o istnieniu bd nie walorw El-
sko-rosyjski o dostpno dla eglugi midzynarodowej szlaku wodnego Batyk-Cienina Piblga jako portu penomorskiego. W tym charakterze stanowiby on konkurencj dla portw
rosyjskich w Batijsku i Kaliningradzie. Elementem problemu jest te wstrzymywanie ruchu
28 pomidzy portami polskimi a rosyjskimi poprzez zakaz ruchu jednostek polskich w rosyjskiej
czci Zalewu, co najsilniej uderza w aktywno ekonomiczn portu elblskiego. Rosja pod-
trzymywaa w spr, czasem go agodzc, a czasem podsycajc, zarwno z uwagi na swe interesy gospodarcze, jak i przede wszystkim wykorzystujc go jako instrument demonstrowania swojej politycznej woli ocieplenia lub ochodzenia stosunkw z Polsk. W latach 2006-2009 szlak ten by zamknity przez stron rosyjsk. Jego otwarcie nastpio w dwch etapach. Najpierw warunki eglugi statkw pastw trzecich pyncych przez Cienin Pilawsk do i z pol-
skich portw nad Zalewem Wilanym zostay uregulowane w rozporzdzeniu nr 533 rzdu
Federacji Rosyjskiej z dnia 15 lipca 2009 r. Szlak ten otwarto wwczas dla statkw pod ban-
der pastw Unii Europejskiej. (Warto przy tym zwrci uwag na fakt, i spora cz statkw ich rejs musi by anonsowany na 15 dni przed terminem, co w praktyce eliminuje eglug nie-
europejskich wacicieli zarejestrowana jest pod tzw. tanimi banderami egzotycznych krajw, a regularn, czyli wanie jednostki pastw trzecich) 116. Natomiast od 1 wrzenia 2009 r., na
mocy umowy polsko-rosyjskiej 117 podpisanej w Sopocie przy okazji uroczystoci z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny wiatowej, trasa ta zostaa udostpniona take dla jednostek polskich. Byo to zapewne zwizane z polskimi planami budowy kanau przez Mierzej Wilan. Inwestycja ta miaa rozpocz si w 2009 r., lecz w wyniku wspomnianego porozumienia zostaa, na mocy decyzji polskiego Ministerstwa Infrastruktury, odoona do 2017 r., co naley
uzna za sukces Rosji. Polska zamiast stworzy materialne gwarancje niezalenoci eglugi do
swych portw na Zalewie Wilanym, zadowolia si atwo podwaalnymi gwarancjami prawnymi. Manewr Kremla doprowadzi ponadto do wstrzymania realizacji polskiego rozwizania infrastrukturalnego, zniechci potencjalnych inwestorw i wytworzy sytuacj sprzyjajc rozproszeniu zebranych dotd na ten cel rodkw. W umowie znalaz si take zapis uatwiajcy wstrzymanie ruchu przez jedn ze stron118, co we wczeniej obowizujcej, cho ustawicznie
amanej przez Rosj regulacji z 1946 r., byo moliwe tylko na wypadek wojny 119. Cech cha-
rakterystyczn rosyjskiej strategii w kwestii eglugi na Zalewie Wilanym pozostaje zatem politycznych na Polsk w razie zaistnienia takiej potrzeby 120.
unikanie ostatecznego rozwizania problemu po to, by mc uczyni ze narzdzie naciskw
29 Mapa 7. Spr o szlak wodny Cienina Pilawska-Elblg na Zalewie Wilanym
rdo:
http://wyborcza.pl/1,76842,8163599,Zalew_Wislany_stoi_otworem.html.
P.
Prias,
Zalew
Wilany
stoi
otworem,
GW,
22.07.2010,
Istotnym elementem strategii Rosji wobec jej batyckiej eksklawy pozostaje denie do ustanowienia ruchu bezwizowego tak dla tranzytu na linii obwd kaliningradzki Rosja waciwa, jak i dla maego ruchu przygranicznego z Polsk i Litw oraz uatwie w tranzycie na Biaoru
i Ukrain. Kwestie tranzytowe byy przedmiotem ostrej rozgrywki politycznej z UE w latach wizowy ruch przygraniczny z Polsk i Litw Rosja otrzymaa wydatne wsparcie Warszawy 122, 2001-2003, ktra faktycznie zakoczya si porak Kremla 121. W 2010 r. w staraniach o bezz ktrego pocztkowo skwapliwie skorzystaa 123. W czerwcu 2011 r. tak prezydent Dmitrij
Miedwiediew, jak i premier Wadymir Putin wypowiedzieli si jednak przeciwko czynieniu wyjtkw dla jakiegokolwiek regionu FR 124. Jest to potwierdzenie typowej dla polityki Moskwy wobec obwodu kaliningradzkiego tendencji do gwatownych zwrotw i zmian decyzji. Tendencja ta wynika ze wspomnianych obaw przed moliwym separatyzmem regionu 125. Rosyjska eksklawa nad Batykiem stanowi bowiem najbardziej naraon na bezporednie dowiadczenie stycznoci z Zachodem cz terytorium Federacji Rosyjskiej. Wikszo mieszkacw obwodu nigdy nie bya w Rosji waciwej, ma natomiast znacznie czstszy kontakt z zagranic, ni przecitni obywatele FR i atwo porwnywania swego poziomu ycia do panujcego w ssiednich krajach UE w Polsce i na Litwie. Drastyczna rnica warunkw by-
towych midzy tym regionem a Polsk i Litw mogaby zatem podwaa presti Kremla w oczach mieszkacw obwodu. Z drugiej strony wszelka odmienno prawna wobec pozostaCENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
30 ych czci skadowych Rosji (w tym np. uprzywilejowanie wizowe, czy celne) odbierana jest gradzkiego i osabienia jego zwizkw z rosyjskim centrum pastwowym. czsto w Moskwie jako wstp do wydzielenia si prawno-midzynarodowego obwodu kalinin-
Zmian decyzji Moskwy w kwestii objcia obwodu kaliningradzkiego maym ruchem granicznym mona jednak interpretowa take w wymiarze taktycznym, a nie strategicznym. Kreml ustawicznie naciskajc na UE w sprawie zniesienia wiz dla Rosjan nie jest zainteresowany
ewentualnymi czciowymi ustpstwami Brukseli, pozwalajcymi na odoenie zasadniczego
rozstrzygnicia na bliej nieokrelony termin. Deklaracj prezydenta i premiera FR mona zatem odczytywa take jako rodzaj presji na Uni przed zbliajcym si wwczas szczytem mendacji Komisji Europejskiej 126 dla projektu objcia caoci obwodu reguami maego ruchu UE-Rosja (9-10 VI 2011) w Ninym Nowogrodzie. W tej sytuacji, mimo pozytywnej reko-
granicznego, dalszy los tej propozycji pozostaje niepewny.
Sprawa ewentualnego objcia caoci eksklawy stref wolnego ruchu przygranicznego, obok skich zamieszkaych w obwodzie kaliningradzkim amaoby dotychczas przestrzegan przez
wymiaru regionalnego ma te szerszy kontekst. Ewentualne uprzywilejowanie obywateli rosyjPolsk zasad nieustanawiania w relacjach z Rosj lepszych warunkw przekraczania granic, dokument podrowania po UE nie powinien by bowiem atrakcyjniejszy ni paszport ukraiski (a take biaoruski, gruziski, modawski itd.). Moskwa i wadze lokalne usiuj rozwizywa problemy infrastrukturalne obwodu w wymiarze swej polityki zagranicznej w oparciu o pomoc unijn i wspprac regionaln w ramach Wymiaru Pnocnego oraz Euroregionw Batyk 127, Niemen, yna-awa i Saul 128.
ni te osignite w stosunkach z Ukrain. Z polskiego punktu widzenia, paszport rosyjski jako
Wymiar narodowociowy W wymiarze narodowociowym polityka rosyjska koncentruje si na dwch pnocnych krajach batyckich. Fakt zamieszkiwania Estonii i otwy przez liczn mniejszo rosyjskojzycztycznych. Ludno t w oficjalnych dokumentach FR okrela si mianem wsprodakw (-
n otwiera przed Moskw szerokie moliwoci jej wykorzystywania dla wasnych celw poli) i powicony jest jej osobny dzia ustawodawstwa rosyjskiego 129. Strategia
przyjta przez Federacj Rosyjsk w tym zakresie ma na celu:
1. podwaenie wiarygodnoci pastw batyckich w dziedzinie przestrzegania przez nie europejskich standardw praw mniejszoci narodowych; krajw; 2. blokowanie procesu asymilacji lub emigracji batyckich Rosjan z obu wymienionych
31 3. uzyskanie dla batyckich Rosjan rwnych z rdzenn ludnoci moliwoci ksztatowania 130;
nia ycia politycznego, ekonomicznego, spoecznego i kulturalnego pastw osiedle-
4. tworzenie dogodnego dla Kremla instrumentu presji na rzdy Estonii i otwy, moliwego do uycia w razie sporu Moskwy z Tallinem czy Ryg na jakikolwiek inny temat.
Elementami przyjtej przez Rosj strategii s: 1. Uznawanie si za protektora caoci ludnoci rosyjskojzycznej w pastwach batycni, a nawet Polacy, ci ostatni czsto nieposugujcy si biegle jzykiem polskim, ale zachowujcy odrbn polsk wiadomo narodow. 2. Celowe mieszanie w propagandzie rosyjskiej pojcia praw czowieka z pojciem praw tzn. retoryczne rozciganie go na rosyjskojzycznych mieszkacw Estonii i otwy. kich bez wzgldu na fakt, i cz z niej stanowi zrusyfikowani Ukraicy, Biaorusi-
obywatela, jak rwnie naduywanie pojcia obywatelstwa Rosji poprzez nieformalne
nie praw czowieka w sytuacji odmawiania przez nie masowego nadania swego obyW drugim, umoliwia Rosji twierdzenie, i upomina si ona o prawa obywateli ro-
W pierwszym wypadku pozwala to oskara dwa pnocne pastwa batyckie o ama-
watelstwa niezasymilowanym Rosjanom kolonistom z czasw okupacji sowieckiej. syjskich za granic. W istocie znaczna ich cz to apatrydzi bezpastwowcy ludzie, ktrzy utracili obywatelstwo sowieckie wraz z rozpadem ZSRR, ale z rnych wzgldw nie nabyli ani obywatelstwa otewskiego czy estoskiego, ani te rosyjskiepaszporty Federacji Rosyjskiej, a proces ich nabywania postpuje132. Problem batyckich Rosjan pozostaje staym przedmiotem spotka i kontrowersji w stosunkach midzy Moskw a Ryg i Tallinem 133.
go 131. Cho oczywicie wikszo rosyjskojzycznych rezydentw Estonii i otwy ma
3. Denie do uproszczenia procedur nadawania batyckim Rosjanom obywatelstwa zmniejszenie skali ich trudnoci). Kwestia ta nie dotyczy Litwy, ktra problem nadania obywatelstwa zamieszkujcym j Rosjanom rozwizaa tu po odzyskaniu niepodlegoci. Litwa, gdzie mniejszo rosyjska jest nieliczna 134, moga sobie na to pozwoli
pastw osiedlenia (rezygnacja z wymogu zdawania egzaminw jzykowych, lub
w odrnieniu od zasiedlonych przez due grupy Rosjan otwy 135 i Estonii 136.
4. Domaganie si wprowadzenia jzyka rosyjskiego jako urzdowego w wersji maksymalistycznej - na caym terytorium pastw batyckich, a w wersji umiarkowanej - przy-
32 najmniej na wszystkich obszarach, gdzie ludno rosyjskojzyczna zamieszkuje w zwartych skupiskach. 5. Nacisk na utrzymanie jak najwikszego zakresu edukacji w szkoach mniejszociowych w jzyku rosyjskim i jej finansowania z budetu pastw osiedlenia. 6. Domaganie si wykonania przez Estoni, wynikajcych z porozumienia z 1994 r., zobowiza socjalnych wobec emerytw Si Zbrojnych FR zamieszkujcych ten kraj. 7. Postulowanie nadania batyckim Rosjanom, nie posiadajcym obywatelstwa pastw osiedlenia, czynnego prawa wyborczego w wyborach samorzdowych. Moskwa powouje si tu na precedens posiadania takiego prawa przez rezydentw z krajw Unii Europejskiej, co jest argumentacj robic podane przez Kreml wraenie w Radzie Europy 137.
8. Oddziaywanie na sposb mylenia i zachowanie batyckich Rosjan poprzez pozostajce pod kontrol Kremla media rosyjskie, powszechnie dostpne we wszystkich trzech omawianych krajach 138.
W latach dziewidziesitych kwestia rzekomego amania praw czowieka przez Estoni i o-
tw w odniesieniu do batyckich Rosjan bya elementem rosyjskiej strategii podnoszenia kosztw politycznych wstpienia obu wspomnianych krajw do Unii Europejskiej. OBWE wezwana przez Rosj do zbadania pooenia mniejszoci rosyjskiej w pastwach batyckich, po wprowadzonych przez Tallin i Ryg poprawkach ustawodawczych, regulujcych status tej grupy ludnoci, nie podzielia jednak rosyjskich zastrzee i w grudniu 2001 r. zamkna swe
rosyjskiej stereotypowym przykadem pastw przeladujcych Rosjan i modelem w tym wzgldzie dla innych wrogw rosyjskoci (np. Gruzji Saakaszwilego)140.
misje w obu stolicach 139. Mimo to, tak Estonia, jak i otwa pozostaj do dzi w propagandzie
Czynnikiem powanie wpywajcym na prowadzon przez Moskw gr rosyjsk mniejszoci
narodow w krajach batyckich jest fakt, i poziom ycia w Estonii i na otwie jest wyszy ni ludnoci rosyjskojzycznej (jakie istnieje np. na Kaukazie), redukuje to odpyw batyckich Row pastwach batyckich. Z drugiej strony relatywnie wysoki poziom ycia na otwie i w Es-
w Rosji. W poczeniu z brakiem poczucia fizycznego zagroenia bezpieczestwa osobistego sjan do starej ojczyzny i jest elementem utrwalajcym obecno problemu sootieczestwiennikow tonii (patrz: Tabela 2) i lepsze ni w Rosji perspektywy jego dalszego wzrostu, nie sprzyjaj zorganizowaniu ewentualnej, inspirowanej przez Kreml, irredenty mniejszoci rosyjskiej w tych krajach, cho jej oczywicie nie wykluczaj.
33 Tabela 2. Poziom jakoci ycia ludnoci w pastwach basenu Morza Batyckiego wedug rankingu analitykw MGIMO141 Kraj Szwecja Dania Finlandia Niemcy Estonia Polska Litwa otwa Rosja Miejsce wiata 12 16 17 22 47 48 50 55 73
w hierarchii pastw
dobrobytu 6,11 6,01 5,96 5,55 3,57 3,55 3,52 3,29 2,68
Wskanik
W polityce narodowociowej wobec pastw batyckich Rosja stara si je rnicowa, zalenie Kremla w danym momencie. Odmienno pooenia Rosjan na Litwie z jednej strony, a na otwie i w Estonii z drugiej uatwia t gr. Postpujca konsolidacja polityczna ludnoci ro-
od wasnej oceny ich polityki wobec mniejszoci rosyjskojzycznych i politycznych potrzeb
syjskojzycznej na otwie i jej sukcesy wyborcze uzyskanie stanowiska mera Rygi przez przywdc zdominowanej przez Rosjan partii Centrum Zgody Nilsa Uakovsa (Nia Uszakowa) 142, wzrost popularnoci tego ugrupowania w 2010 r. 143 oraz jego relatywny sukces w wy-
my obecnie pogbiajce si zrnicowanie kwestii statusu batyckich Rosjan take midzy otw a Estoni. W tej ostatniej wpywy rosyjskie w krgach sprawujcych wadz samorzdow nie s tak bezporednie jak w tej pierwszej, niemniej jednak naley odnotowa, i mer zamieszkujcych Estoni, jest postrzegany jako osoba blisko powizana z czoowymi polity-
borach parlamentarnych z wrzenia 2011 r. 144 pozwalaj na postawienie tezy, i obserwuje-
Tallina Edgar Savisaar cho jest Estoczykiem, za spraw popularnoci w krgach Rosjan kami Federacji Rosyjskiej. Natura tych zwizkw ma charakter korupcyjno-wyborczy i wie si z finansowaniem przez Rosj kampanii elekcyjnej Keskerakond Partii Centrum (tzn. elektoratu tego polityka stanowi Rosjanie zamieszkali w Tallinie. Poparcie, jakiego mu ugrupowania Savisaara) przy okazji ostatnich wyborw parlamentarnych w Estonii 145. Trzon
udzielaj, gwarantuje jego ugrupowaniu obecno na scenie politycznej take w dajcej si przewidzie przyszoci, gdy Tallin zamieszkuje niemal 1/3 caej ludnoci Estonii. KeskeraCENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
34 kond jest od lat najbardziej popularn parti w kraju, jest jednak izolowana przez pozostae partie estoskie, widzce w niej narzdzie wpyww rosyjskich i wskutek tego nie sprawowaa nigdy rzdw. Zasad naczeln polityki Kremla wobec mniejszoci rosyjskojzycznej w pastwach batyckich propagandowy) skrtem CCCP (Communication, Coordination, Consolidation, Protection)
jest regua okrelana przez estoskie suby specjalne (skdind take majcym swj wydwik komunikacja, koordynacja, konsolidacja, ochrona.
Osobn paszczyzn aktywnoci rosyjskiej w kwestiach mniejszociowych stanowi dziaalno placwek dyplomatycznych i sub specjalnych Rosji na rzecz konsolidacji politycznej batyctechnicznego, finansowego i informacyjnego w trakcie prowadzonych przez nich kampanii operujce w krajach batyckich 146. kich Rosjan, a take w zakresie udzielania im bezporedniego wsparcia administracyjnowyborczych, w ktre zaangaowane s tak same suby, jak i powizane z nimi firmy rosyjskie, Rosja poprzez swoje suby specjalne udziela rwnie wsparcia ekstremistycznym organiza( 147) i jej przybudwka Mode Sowo ( 148). S one wraz z akwykorzystywane w razie potrzeby do wzniecania konfliktw w Estonii, na otwie, a nawet w
cjom mniejszociowym. Do najwaniejszych z nich naley dziaajca w Estonii Nocna Stra tywnymi w Rosji, prorzdowymi modzieowymi organizacjami Naszy i Moda Gwardia149,
Finlandii. W tej ostatniej akcja rosyjska prowadzona jest we wsppracy z niezdolnym do sa-
modzielnego dziaania bez poparcia Rosjan Fiskim Komitetem Antyfaszystowskim jego akcji propagandowych wymierzonych jest jednak w Estoni). SAFKA jest radykaln orSAFKA pod przewodnictwem Johana Bckmana. (Cho dziaa on w Finlandii, wikszo
ganizacj polityczn o charakterze neostalinowskim, zaoon w listopadzie 2008 r., cile wsppracujc z opanowanymi przez Rosjan Estoskim Komitetem Antyfaszystowskim, otewskim Komitetem Antyfaszystowskim i wspomnian Nocn Stra. Prowokowane przez przez Moskw150.
wymienione organizacje incydenty wykorzystywane s potem propagandowo i politycznie Innym instrumentem dziaania Rosji w odniesieniu do krajw batyckich s korespondenci sterowanych przez pastwo mediw rosyjskich. Maluj oni w swych doniesieniach obraz tych pastw odpowiadajcy potrzebom propagandowym Kremla. Doroczny raport (Aastaraamat) Estoskiej Policji Bezpieczestwa (Kaitsepolitsei KAPO) za rok 2010 wymienia agencje Retersburg 5, jako narzdzia rosyjskiej propagandy wymierzonej w Estoni. W podobnym chagnum, ITAR TASS, RIA Nowosti, kanay telewizyjne ORTRTR, Zvezda, REN, Tv i Perakterze dziaaj portale spoecznociowe odnoklassniki.ru i vkontakte.ru 151. Oczywicie rola
35 kontrolowanych przez Kreml mediw rosyjskich w sporach propagandowych i historycznych jest widoczna take w odniesieniu do Polski. Wymiar historyczno-propagandowy U rde wspczesnej polityki historycznej Rosji ley konflikt z Polsk jako najwikszym pastwem w regionie, ktre jest w stanie oddziaywa skutecznie na midzynarodow wizj dziejw naszej czci kontynentu 152 (obchody rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego w 2004 r. 153, wniesienie sprawy Katynia do Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu, obchody rocznicowe wybuchu II wojny wiatowej w 2009 r. itp.). Przedmiotem rosyj-
skich operacji w tym zakresie s Polska i pastwa batyckie, cho adresatem tez goszonych przez propagandystw Kremla s take inne pastwa. (Osobne miejsce w tej polityce zajmuj Niemcy patrz niej). Polityzacja interpretacji historii dotyczy przy tym caych dziejw, a nie
tylko historii najnowszej i oparta jest na powszechnej praktyce kamstw i przemilcze. Pocztwadze sowieckie 3 listopada 1990 r. dyrektywy o wykorzystywaniu historii w stosunkach z Polsk 154. Celem strategii rosyjskiej jest utrzymanie wizji Rosji/ZSRR jako wyzwoliciela Eu-
ki obecnej praktyki w tym wzgldzie sigaj czasw schyku ZSRR i wydanej przez wczesne
ropy od nazizmu i gwnego zwycizcy w II wojnie wiatowej, nieobcionego wspodpoprzeciw ludzkoci. Owo zwycistwo z 1945 r. ma dawa take dzisiejszej Rosji, jako spadko-
wiedzialnoci za jej rozptanie, ani te popenionymi na ssiednich narodach zbrodniami bierczyni ZSRR, tytu do wspdecydowania o losach Europy155. Rosyjskie Ministerstwo
giej wojny wiatowej ( ), gdzie publikowane s dziesitki ZSRR jako faszowanie historii156.
Spraw Zagranicznych na swojej stronie internetowej utrzymuje osobn rubryk Historia dru-
tekstw propagujcych rosyjsk wizj tego konfliktu i potpiajcych wszelk krytyk roli W maju 2009 r. prezydent Miedwiediew powoa Komisj ds. przeciwdziaania prbom faszowania historii na szkod interesw Federacji Rosyjskiej, w skad ktrej weszli przedstawiciele Ministerstwa Obrony, Federalnej Suby Bezpieczestwa, Dumy Pastwowej, Rosyjskiej
Akademii Nauk, organizacji pozarzdowych oraz dziennikarze. Komisja ma zbiera i analizowa informacje o faszowaniu historycznych faktw i wydarze, majcych na celu pomniejszenie midzynarodowego prestiu Federacji Rosyjskiej 157. W zatwierdzonej 12 maja 2009 r. Strategii Bezpieczestwa Narodowego Federacji Rosyjskiej do 2020 roku denie do rewizji miejpastwa 158.
sca i roli Rosji w historii zostay wymienione wrd zagroe bezpieczestwa narodowego Istotn zasad strategii rosyjskiej w tym zakresie jest wynajdywanie kontr-zbrodni w odnieprzykadem jest oczywicie mit o kilkudziesiciu tysicach jecw sowieckich z 1920 r. wyCENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN ul. Nowoursynowska 84, 02-797 Warszawa tel: 48 22 54 59 800 fax: 48 22 646 12 99 www.natolin.edu.pl
sieniu do zbrodni popenionych przez Rosjan na Polakach czy Batach. Najsynniejszym tego
36 mordowanych rzekomo w polskich obozach jenieckich swoisty anty-Katy 159. Dla stworze-
nia przeciwwagi wobec zbrodni katyskiej przywouje si jednak take bardzo odleg histori oblenia Smoleska przez wojska polsko-litewsko-zaporoskie z lat 1609-1611 i zwizane z
tym straty ludnociowe miasta i jego garnizonu, nie wspominajc oczywicie o fakcie rosyjleniu w 1514 r 160.
skiego oblenia Smoleska w 1502 r. ani zbrojnego oderwania go od Litwy po kolejnym obOsobnym wtkiem polityki historycznej Rosji wobec Polski jest jej charakter prowokacyjno-
testujcy. W tym wypadku ma ona za zadanie tworzy korzystne dla interesw Rosji to dla wydarze biecych, lub te przykrywa aktualne istotne spory polityczne. Szczytowym, jak
dotd, momentem wystpowania jej w tym charakterze by okres poprzedzajcy uroczystoci
rocznicowe na Westerplatte, zorganizowane dnia 1 wrzenia 2009 r., w ktrych mia uczestniczy i ostatecznie uczestniczy premier Wadymir Putin. Rosyjskie Ministerstwo Obrony umiecio wwczas na swoich stronach internetowych tekst oskarajcy Polsk o wywoanie II wojny wiatowej 161. Ewentualna ostra reakcja Polski ukazaaby nasz kraj zgromadzonym na
Westerplatte przedstawicielom licznych pastw europejskich, jako uwikany w niekoczce si
spory historyczne z Rosj, ktre (w tym ujciu) stanowi gwn tre relacji wzajemnych Motle ostrej kampanii antypolskiej, niezawierajce takich akcentw przemwienie Putina, mimo potwierdzenia w nim rosyjskiej wersji historii, opartej na przemilczaniu roli ZSRR w sprowokowaniu ostatniego wiatowego konfliktu, odebrane zostao jako wywaone. Podobnym co
skwy i Warszawy. Wizja taka w peni odpowiada za potrzebom propagandowym Kremla. Na
do charakteru manewrem mg by take demonta tablicy smoleskiej, dokonany w ten temat w polskich mediach zupenie zdominowaa rwnoleg do niej wizyt Putina w Ki-
przededniu wizyty prezydenta Bronisawa Komorowskiego w Rosji (11 IV 2011). Dyskusja na jowie (12 IV 2011), gdzie premier Rosji zabiega o odrzucenie przez Ukrain strategicznie wschodnim ssiadem a Uni Europejsk162. wanej dla Polski perspektywy stworzenia strefy wolnego handlu midzy naszym poudniowoCelem strategii rosyjskiej polityki historycznej jest utrwalenie obrazu relacji polsko-rosyjskich
jako zdominowanych przez polskie fobie wynikajce z historii. W tym ujciu rzeczywiste problemy wspczesnoci (sprzeczno interesw polsko-rosyjskich co do przyszoci Biaorusi, Ukrainy, Modawii, Gruzji, Azerbejdanu, kwestie energetyczne, amerykaska obecno wojWilany, itd.) maj zej na drugi plan tak w odbiorze europejskiej, jak i polskiej opinii pu-
skowa w Europie rodkowej, rozszerzenie NATO i UE na wschd, szlak wodny przez Zalew blicznej. Dodatkowym walorem prowadzonej przez Rosj polityki historycznej wobec Polski politycznej na histerycznie reagujcy PiS i rozsdn i wywaon Platform Obywatelsk163. Jak dotd gra ta w peni si udaje.
jest moliwo jej wykorzystania do pogbienia podziaw na polskiej wewntrznej scenie
37 Cel realizowany przez Rosj poprzez jej spory z krajami batyckimi o interpretacj historii jest podobny do tego, jaki przywieca Moskwie w jej relacjach w omawianym wymiarze z Polsk. Przedmiotem propagandy rosyjskiej jest okres okupacji sowieckiej Litwy, otwy i Estonii,
okolicznoci ich inkorporacji do ZSRR w 1940 r., zbrodnie sowieckie na ludnoci okupowa-
nii 168, interpretacja ponownej okupacji (czy jak chc Rosjanie wyzwolenia) pastw batyckich po 1944/45 r. przez Armi Czerwon169 (jego przejawem by synny spr o pomnik brzowego onierza midzy Estoni a Rosj z 2007 r.) 170, zbrojnego ruchu oporu przeciw sowie-
ZSRR u boku III Rzeszy i problem weteranw batyckich formacji SS na otwie 167 i w Esto-
nych obszarw164, udzia oddziaw litewskich, otewskich 165 i estoskich 166 w walce przeciw
tom 171 i przestpstw popenionych przez suby sowieckie na ich terytorium w latach 19391991/92. (Istnieje take niepotwierdzona opinia o osobistej niechci Putina do Estonii spowodowanej wojennymi przeyciami jego ojca w tym kraju w 1941 r.) 172. Spr o histori pro-
wadzony jest przy tym nie tylko z pastwami batyckimi, ale take ze wszystkimi krajami powobec basenu Morza Batyckiego i obejmuje obok Polski, take Ukrain, Modawi, Rumuskiej, Biaorusi i Ukrainy oraz same narody, z ktrymi Rosja jest w sporze. Przez spoecze-
zostajcymi kiedykolwiek w konflikcie z Rosj. W tym sensie wykracza wic poza strategi ni itd 173. Adresatem tez rosyjskich jest za zarwno Zachd jak i obywatele Federacji Rosyj-
stwa pastw starego NATO i starej UE Polska, Litwa, otwa i Estonia powinny by podo Rosji, a w wypadku pastw batyckich take skrytymi sympatiami do nazizmu. Z rosyjskie-
strzegane jako kraje kierujce si irracjonaln, motywowan historycznymi fobiami niechci go punktu widzenia uyteczne jest rwnie podkrelanie udziau Polakw i Batw w Holo-
kaucie oraz adresowane do tych narodw i obliczone na ich wzajemne skcenie uwypuklanie ukraiskich, co znw przypomina, e nie jest to strategia wycznie batycka). Utrwalenie takiego wizerunku wymienionych pastw i spoeczestw uatwi ma ich marginalizacj i odewspdziaania na rzecz przeciwstawienia si celom polityki rosyjskiej. W odniesieniu do Robra im wpyw na proces decyzyjny instytucji wiata zachodniego oraz zdolno wzajemnego sjan oraz czci Biaorusinw i Ukraicw prbuje si natomiast wytworzy przekonanie o wtkw historycznych konfliktw midzy nimi np. polsko-litewskich (ale take polsko-
wrogoci Polakw i Batw wobec ich kultury i pogardzie dla odniesionego przez nich wiekopomnego zwycistwa w Wielkiej Wojnie Ojczynianej, co ma owe wschodniosowiaskie narody zniechca do obrania demokratycznej (tzn. oddalajcej je od obecnej Rosji) drogi rozwoju, podjtej przez pastwa Europy rodkowej, w tym Polsk i kraje batyckie174.
Jak wspomniano, w interesujcym nas regionie propaganda rosyjska chtnie ukazuje oba pprzy tym przed drastycznymi insynuacjami pod adresem najwyszych urzdnikw pastwo-
nocne pastwa batyckie jako kraje gdzie oficjalnie afirmuje si nazizm. Rosjanie nie cofaj si wych otwy i Estonii 175. Bardzo aktywna w tym zakresie jest organizacja Midzynarodowego
38 ruchu w obronie praw czowieka wiat bez nazizmu ( ) zaoonego przez deputowanego do rosyjskiej Rady Federacji Borysa Szpigla na konferencji w Kijowie w czerwcu 2010 r 176. Obok wymiaru moralno-propagandowego, batycko-rosyjskie spory o histori maj take zna1. Potencjalnej groby otwarcia kwestii odpowiedzialnoci odszkodowawczej Federacji wywoa reakcj acuchow w postaci zgaszania podobnych roszcze przez pozosta-
czenie prawno-midzynarodowe. Przejawia si ono w dwch aspektach:
Rosyjskiej, jako prawnego spadkobiercy ZSRR, za popenione zbrodnie, co mogoby e pokrzywdzone kraje i/lub ich obywateli (aspekt ten funkcjonuje take w relacjach z Polsk). Celem Rosji jest oczywicie uniknicie takiego scenariusza. Nie jest to jednak
jedyny, ani te wiodcy motyw zajmowania przez Kreml nieustpliwej pozycji w tym wzgldzie. Przynajmniej rwnie istotna jest wewntrzpolityczna potrzeba rosyjskich stwowych za wykonywanie rozkazw rzdu. elit rzdzcych zachowania zasady bezkarnoci funkcjonariuszy wasnych sub pa2. Sporu granicznego midzy Rosj a otw oraz Rosj a Estoni (patrz mapa 8). Wy-
nika on z faktu, i w styczniu 1945 r. ZSRR oderwa od ponownie okupowanych racyjnej Republiki Sowieckiej. Estonia utracia tereny na prawym brzegu rzeki Narwy Linnusa, Senno, Vilo, Kalda, Saatse, Petseri, Roodva i Luna). Stanowio to 5% ob-
pastw batyckich czci ich obszaru i wczy go do Rosyjskiej Socjalistycznej Fede(gminy: Narva, Pirii i Raja) oraz okrg Petseri na poudnie od jeziora Pejpus (gminy: szaru i 6% ludnoci kraju. W momencie przeprowadzania owych zmian granicznych
Rosjanie stanowili w okrgu Petseri 65% ludnoci, a Estoczycy (mwicy osobnym dialektem i zwani Setu) 35%. Ziemie te w redniowieczu nie naleay do Zakonu Kawalerw Mieczowych lecz do Republiki Pskowskiej i Moskwa na tym fakcie opie-
raa swe roszczenia do owych terytoriw, ukazujc nowoutworzon granic jako historyczn. W 1953 r. Rosji przekazano dodatkowo prawobrzen cz Narwy Ja-
dystryktu Abrene (Pytaowo) na pnocnym wschodzie kraju (ok. 2% przedwojennego zmian granicznych przeprowadzonych w warunkach okupacji sowieckiej. Do poroobszaru i ludnoci republiki). Po 1991 r. ani Estonia, ani otwa nie uznay legalnoci
przez RSFRS nastpio w 1954 r. Tereny oderwane od otwy objy natomiast cz
anilinn (Iwanogrd) ok. 700 km. Oficjalne przejcie jurysdykcji nad tym obszarem
39 Mapa 8. Straty terytorialne Estonii i otwy na rzecz Rosji (Abrene, Petseri, Jaanilinn)
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: R. J. Misiunas, R. Taagepera, The Baltic States Years of Dependence 1940-1980, London 1983, s. xvi.
40 zumienia nie doszo i 21 czerwca 1994 r. prezydent Jelcyn podpisa dekret o jedno-
stronnym wytyczeniu do 31 grudnia 1994 r. granicy rosyjsko-estoskiej zgodnie z
Riigikogu przyj ustaw o granicy, uznajc prawn wano okrelajcego j ukadu
granic midzyrepublikask z czasw ZSRR. W odpowiedzi parlament estoski
pokojowego z Tartu z 1920 r. Obecny przebieg granicy w oficjalnej terminologii esich granic zajmowaa take otwa, ktrej sejm uchwali nieprzyjmowanie do wiadomoci zmian granicznych, poczynionych bezprawnie przez ZSRR. Oba pastwa ba-
toskiej okrelany jest mianem linii kontrolnej. Podobne stanowisko w kwestii swo-
tyckie wystpoway w tej kwestii solidarnie, udzielajc sobie nawzajem poparcia dyplomatycznego. otwa odstpia od tego stanowiska w 2007 r., Estonia natomiast podtrzymuje je nadal 177. Spr doprowadzi do zerwania negocjacji w sprawie porozu-
mienia o granicach midzy Moskw a Tallinem w zwizku z preambu proponowan przez Estoni, a odwoujc si do opisanej historii. Rosja domaga si jej wycofania i podpisania porozumienia bez politycznych dokadek 178. Jest to zatem jedyny nieure-
gulowany prawnie fragment granicy UE z Rosj. Tak Moskwa, jak i Bruksela unikaj jednak europeizacji sporu, uznajc go za bilateraln kwesti estosko-rosyjsk. Osobnym wtkiem polityki historycznej Moskwy wobec regionu, jest sugerowanie wsplnoty
dowiadczenia Rosji i Niemiec jako dwch upokorzonych wielkich narodw Niemiec w szerzania NATO na wschd. Analogia ta suy propagandzie rosyjskiej do apelowania do pamici historycznej Niemcw w celu wyrobienia wrd elit niemieckich przekonania, i brak
Wersalu w 1919 r. i Rosji w momencie rozpadu ZSRR, wojny o Kosowo i kolejnych fal roz-
poszanowania dla uczu i pozycji wielkich narodw, moe skutkowa wywoaniem w nich niczym w Niemczech w 1933 r. Chcc unikn tak czarnego scenariusza wobec Rosji, naley
gbokiej frustracji i wyniesieniem do wadzy na jej fali nieodpowiedzialnych przywdcw, jej ustpowa, nie upokarza jej i nie izolowa. Nadwraliwo Rosji na kwestie swojego
bezpieczestwa jest przy tym usprawiedliwiana dowiadczeniem historycznym najazdw z Zachodu w 1812 r. i 1941 r.. Rola RFN w dyskursie unijnym i natowskim zapewnia propadebaty wewntrz instytucji wiata zachodniego. Narracja ta naturalnie abstrahuje od liczby agresji rosyjskich dokonanych w przeciwnym kierunku, od faktu, e rdem rewanyzmu gandzie rosyjskiej, w razie jej przyjcia przez Berlin (co nastpio), wprowadzenie swych tez do
niemieckiego po 1919 r. bya nie skala upokorzenia (ta po 1945 r. bya wiksza), lecz nadzieja Niemcw na skuteczny odwet, a take od tego, e jedynym krajem zdolnym do izolowania Rosji jest ona sama, co wykazywaa w nieodlegych przecie czasach ZSRR. Spord omawianych w niniejszej analizie wymiarw rosyjskiej strategii wobec basenu Morza Batyckiego, polityka historyczna Rosji ma najbardziej regionalny charakter co do stron sporu z Rosj (Polska i pastwa batyckie) i/lub adresata propagandy wsplnego dowiadczenia
41 (Niemcy), cho ju nie co do zamierzonego obszaru oddziaywania (wszystkie pastwa UE i NATO, Ukraina, Biaoru i sama Rosja). Wyrnik geograficzny (region Batyku) i w tym wypadku nie ma jednak istotnego znaczenia przy jej formuowaniu. Sabo pastw batyckich i rosyjskie mentalne przywizanie do panowania na tym obszarze, w poczeniu z liczn mniejszoci rosyjskojzyczn na otwie i w Estonii ucieka si wobec pozostaych pastw regionu (zamieszki uliczne miejpowoduj, i Moskwa stosuje wobec tych krajw metody, do ktrych nie
Centraln rol
Rosyjskiej w regionie Batyku odgrywa cami. wsppraca z Niem-
w polityce Federacji
scowych Rosjan 179, atak cybernetyczny hackerw rosyjskich na sie incwek dyplomatycznych i ambasadora Estonii ).
181
formatyczn Estonii 180, incydenty z zastosowaniem przemocy wobec plaHistoria jest take elementem zrnicowania ideologicznego podejcia czci rosyjskich elit przywdczych do Litwy z jednej i otwy z drugiej
strony. Wie si to z tez o bliszych zwizkach kulturowych Litwinw ze Sowianami w
porwnaniu do zdemoralizowanych przez niemieckie zakony krzyowe otyszy182. Idea panskadnikiem rosyjskiej polityki historycznej w tym w odniesieniu do basenu Morza Batyckiego.
sowiaska i podkrelanie imperialnego dziedzictwa rosyjskiego w regionie jest take oglnym
Wnioski Polityka Rosji w basenie Morza Batyckiego nie jest wytworem jednolitej strategii regionalnej. tyckich mona mwi o jej wsplnych cechach w stosunku do problemu aktywnoci wojskohistorycznych, tranzytowych, transportowych, czy energetycznych. W aspekcie wojskowym, historycznym i energetycznym we wsplnej grupie z Litw, otw i Estoni znajduje si take Polska. Z pastwami batyckimi czy j w polityce rosyjskiej rwnie fakt, i Moskwa usiuje t grup pastw traktowa jako jedynie formalnie nalec do Unii Europejskiej i w swych stosunkach z Bruksel prbuje testowa jak dalece moe, bez reakcji instytucji wsplnotowych, wej NATO (USA) na tym obszarze oraz kwestii narodowociowych (z wykluczeniem Litwy), Moskwa prowadzi j wobec kadego z pastw osobno i jedynie w odniesieniu do pastw ba-
ama regulacje prawne wice Federacj Rosyjsk z UE, gdy naruszenie tych umw dotyka rosyjski o embargo na polskie produkty rolne, ktry zdominowa szczyt UE-Rosja w Samarze
nowych nadbatyckich czonkw Unii. Kulminacj konfliktu na tym tle by spr polsko-
(18 V 2007), po raz pierwszy w dziejach zakoczony bez wsplnego komunikatu 183. Przejawy tej polityki widoczne jednak byy take w momencie znoszenia embarga naoonego na ca UE z powodu epidemii E.coli. Podobn co do swej natury taktyk Rosja przyja rwnie w kwestiach wojskowych, starajc si, nie bez sukcesu, wymusi na NATO i USA uznanie, i
42 aktywno wojskowa pastw trzecich na terytorium krajw batyckich i Polski wymaga zgody
Rosji lub przynajmniej rekompensaty dla niej. Najwiksz manifestacj tej zasady by skuteczPolsce184. W obu wymienionych dziedzinach (unijnej i natowskiej)
ny sprzeciw Rosji wobec rozmieszczenia elementw amerykaskiej tarczy antyrakietowej w
strategia rosyjska nie ma jednak charakteru specyficznie batyckiego, lecz jest elementem szerzej stosowanej zasady dotyczcej nowych okupowanych przez ZSRR), take spoza basenu Morza Batyckiego. pastw czonkowskich UE i NATO (dawniej kontrolowanych czy
Ch osabienia
kich stanowi stay
wizi transatlantyckontekst dla rosyjskiej nadbatyckich.
Centraln rol w polityce Federacji Rosyjskiej w regionie Batyku odgrywa wsppraca z Niemcami. To RFN, z uwagi na sw mocarstwow pozycj w Europie, jest najbardziej podanym partnerem Rosji, tak w
polityki wobec pastw
NATO na Gruzj i Ukrain na szczycie Sojuszu w Bukareszcie w 2008 r., prby arbitralnego dawia 2011 r.), jak i w paszczynie gospodarczej (energetyka, transfer technologii, transport,
kiedy podejmuje (spory z USA o Irak w 2003 r., sprzeciw Niemiec wobec rozszerzenia
wymiarze wielkiej gry geopolityczno-strategicznej, ktr Berlin nie-
rosyjsko-niemieckiego rozstrzygania o losach mniejszych pastw Europy rodkowej Moinwestycje). Niemcy s take jedynym pastwem regionu, z ktrym Rosja rozwija wspprac
wojskow na wielk skal (satelity wojskowe, transfer technologii, centrum szkolenia w Mulino). Relacje z RFN dominuj te w rosyjskiej polityce wobec UE. W kwestiach strategicznych kontaktw Moskwy i Brukseli propozycje Kremla skadane s czsto via Berlin, za w odniesieniu do zagadnie praktycznych (np. kwestia wiz) Rosja prowadzi lobbing we wszystkich pastwach UE, zdajc sobie jednak spraw ze zrnicowanej skali ich wpyww na ostateczne
decyzje Brukseli i do tych realiw dostosowujc sw taktyk. Sytuacja ta naturalnie take czyni z Niemiec gwnego adresata rosyjskich zabiegw w tym wzgldzie. Polityka Rosji wobec Finlandii, Szwecji i Danii ma przede wszystkim wymiar gospodarczy i
modernizacyjny, a zdarzajce si konflikty z Kopenhag i Sztokholmem na tle kwestii amania przez Moskw praw czowieka maj spektakularne, ale drugorzdne znaczenie. Kreml naturalnie dy do tumienia pyncej pod jego adresem krytyki i demonstruje, poprzez gesty dyplomatyczne, swoje z niej niezadowolenie, nie posiada jednak skutecznych instrumentw presji fizycznej na Dani i Szwecj.
W odniesieniu do Finlandii, majcej dug tradycj uwzgldniania w swych kalkulacjach interesw Moskwy, problem sporw na tle praw czowieka de facto nie istnieje. Rdzeniem relacji fisko-rosyjskich jest zatem wsppraca gospodarcza ze szczeglnym naciskiem na determinowan bezporednim ssiedztwem wspprac transgraniczn. Finlandia jednak, w odr-
43 nieniu od dwch poprzednich pastw nordyckich, z uwagi na swe gbokie powizanie z rynkiem rosyjskim, jest podatna na ekonomiczn presj ze strony swego wschodniego ssiada. Neutralno Finlandii i Szwecji uatwia starania Rosji o niewczanie NATO do debat dotytantw USA.
czcych basenu Morza Batyckiego i o prowadzenie ich na forach, w ktrych nie ma reprezenBatyk, a konkretnie jego wody midzynarodowe, maj kluczowe znaczenie dla rosyjskiej stra-
tegii uniezalenienia eksportu gazu i ropy naftowej od pastw tranzytowych pooonych midzy Federacj Rosyjsk a Europ Zachodni. Cztery z nich to kraje nadbatyckie (Estonia, otwa, Litwa i Polska), przy czym pastwa batyckie maj tu znaczenie jedynie w odniesieniu
pocig Druba, Naftoport w Gdasku i gazocig Jama). Strategia ta ma jednak szerszy wymiar, ni tylko batycki, i obejmuje take kraje i akweny spoza tego regionu (Ukrain, Biaoru, Sowacj, Kaukaz, Morze Czarne, Bakany). Kluczem dla jej powodzenia w interesujcym nas obszarze basenu Morza Batyckiego jest wsppraca rosyjsko-niemiecka. Z rosyjskiego caej koncepcji. punktu widzenia zatem wsppraca z Niemcami i w tej dziedzinie rozstrzyga o powodzeniu Rola obwodu kaliningradzkiego w batyckiej polityce Rosji jest wybitnie instrumentalna i Mo-
do eksportu ropy naftowej (porty w Ventspils i Butyndze), Polska za w obu wymiarach (ro-
skwa nie traktuje interesw ekonomicznych czy socjalnych tej prowincji jako punktu odniesienia dla wasnej polityki w regionie. Znaczenie gospodarcze eksklawy jest znikome, znaczenie wymiar jedynie mityczny, a gwn trosk Kremla jest zapobieganie rnicowaniu statusu obwojskowe hipotetyczno-potencjalne lub propagandowe, jej rola jako obszaru tranzytowego ma wodu w stosunku do innych podmiotw Federacji, w obawie przed moliwymi (?) narodzinami lokalnego separatyzmu. Obszar ten ma natomiast istotne znaczenie dla realizacji kremlowpoudniowo-wschodniego Batyku i jej ekspansji w tym charakterze w kierunku Szwecji i skiej strategii utrzymania pozycji Rosji jako dominujcego dostarczyciela energii w regionie Niemiec. Wadze lokalne obwodu wykazuj daleko wiksz wol wsppracy z ssiadami, ni polityczny pastwa rosyjskiego (mimo formalnego charakteru federacyjnego) powoduje jedprzez decyzj Kremla. odlega i skoncentrowana na swych interesach strategicznych Moskwa. Centralistyczny system
nak, e aktywno obwodu na tym polu jest chwiejna i naraona na gwatowne zastopowanie Polityka Federacji Rosyjskiej wobec basenu Morza Batyckiego nie ma zatem charakteru jed-
nolitej strategii. Jest kombinacj rozmaitych linii postpowania strategii czstkowych dotyczcych poszczeglnych wymiarw merytorycznych i poszczeglnych pastw regionu. W poza region batycki, s zatem czci polityki rosyjskiej wobec pastw nadbrzenych tego
wikszoci przypadkw przyjte sposoby postpowania s elementami operacji wykraczajcych
44 akwenu i wobec wyzwa pojawiajcych si przed Moskw w tym regionie, nie s jednak czci specyficznej strategii Rosji wobec basenu Morza Batyckiego. S natomiast elementami logiczno-modernizacyjnej, tranzytowej, prestiowej (wizy) oraz propagandowej budowa postrategii Rosji wobec NATO, UE, USA, rosyjskiej polityki wojskowej, energetycznej, technodanego wizerunku pastwa w wymiarze wspczesnym (zwalczanie krytyki amania praw siadw, wsplnota dowiadcze z Niemcami).
czowieka w Rosji) i historycznym (pogromca III Rzeszy, historycznie motywowane fobie sZmiana uwarunkowa zewntrznych ewolucja polityki zagranicznej pozostaych graczy w
regionie ma istotny wpyw na moliwoci i poczynania Rosji. Przeomem bya tu wolta politygo sojusznika USA na kontynencie europejskim i wypracowanej w latach dziewidziesitych UE i NATO na wschd). Kolejnym takim zwrotem bya zmiana polityki polskiej po 2007 r.,
ki niemieckiej w czasach Gerharda Schrdera (porzucenie przez RFN tradycyjnej roli gwnepozycji zaangaowanego adwokata interesw Europy rodkowej zwolennika poszerzania polegajca na deniu Warszawy do polepszenia relacji z Rosj i porzuceniu polityki budowy rodkowoeuropejskiego bloku pastw obawiajcych si restytucji wpyww Kremla w regionie. Trzonem tego ugrupowania bya Polska, a jego elementami pastwa batyckie, Ukraina i Gru-
zja. Wsppraca Polski, szczeglnie z Litw i Estoni, ktrej kulminacja przypada na pierwrzdu w Polsce znacznie osaby. Skaday si na nie: polsko-batycka wsppraca energetycz-
sz poow 2007 r., stawiaa przed Rosj w omawianym regionie wyzwania, ktre po zmianie na, wsplne zwalczanie praktyki dyskryminacji nowych czonkw UE (spr o embargo na polskie miso, wetowanie przez Polsk i Litw negocjacji nowego Porozumienia o partnerstwie i wsppracy PCA UE-Rosja), promowanie dalszego rozszerzenia NATO i amerykaskiej
obecnoci wojskowej w regionie, solidarno w obliczu zamieszek na tle narodowociowym w Ostatnim akordem tej wsplnoty byo wystpienie przywdcw pastw wchodzcych w jej niemiecko-francuskiego obozu politycznego w ramach UE i NATO byo dopenieniem jedEstonii, wsplna polsko-batycka wizja historii II wojny wiatowej i okresu powojennego.
skad w obronie Gruzji w Tbilisi w sierpniu 2008 r. Wyjcie Polski z tej grupy i jej wejcie do nego z celw polityki rosyjskiej wobec omawianego obszaru. Ten rosyjski sukces przynis ju jednak reakcj w postaci zacieniania wsppracy obronnej pastw batyckich, skandynawskich uway, i opisane wyej okolicznoci nie miay specyficznie batyckiego charakteru, cho doregionie. (Listopad 2011) i Wielkiej Brytanii 185, co stawia przed Rosj nowe wyzwania. atwo przy tym raz jeszcze za-
tyczyy pastw pooonych nad Batykiem i wpyway na rosyjsk polityk w interesujcym nas
45
DR PRZEMYSAW URAWSKI VEL GRAJEWSKI jest adiunktem w Katedrze Teorii Polityki Zagra-
nicznej i Bezpieczestwa U i analitykiem w Centrum Europejskim Natolin w Warszawie.
. , ,
, (dalej: ) 23.09.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=360. Por.: . , , , 02.05.2011, http://interaffairs.ru/read.php?item=7617.

2
Szerzej patrz: J. Czaputowicz, Teorie stosunkw midzynarodowych. Krytyka i systematyzacja, Warszawa Szerzej patrz: Nordic Security. The Military Balance 2001-2002, Flekkefjord 2002, s. 94-97. Por.: InteSzerzej patrz: Barents Euro-Arctic Council home page, http://www.beac.st/in_English/Barents_Euro-
2007, s. 84-91.
3
gracja europejska, A. Marszaek (red.), d 1997, s. 422-426.

4
Arctic_Council.iw3 oraz K. Granholm, Barents Euro-Arctic Council, The Barents Euro-Arctic Region, Written for Virtual Finland by Ambassador Kai Granholm, Ministry for Foreign Affairs, http://virtual.finland.fi/finfo/english/barents.html. Por.: Nordic Security..., s. 91-94.
5
Szerzej o stosunku Rosji do rozszerzenia UE na Wschd przed 2004 r. patrz: P. urawski vel Grajew-
ski, Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji a interesy Polski 1991-2004, Krakw-Warszawa 2008, s. 329383.
6
Patrz np.: . , , , 22.10.2010, M. Kaczmarski, Rosyjska propozycja nowego systemu bezpieczestwa europejskiego, Komentarze OSW,
http://interaffairs.ru/read.php?item=416.
7
11, 16.10.2008, s. 1-4. Por.: , , ., 6 2011 ., , http://www.polit.ru/article/2009/09/03/bezopasnost/.

8
Political Systems of Modern States, A. Melville (red.), MGIMO University Press, Moscow 2009, s.
Political Atlas of the Modern World. An Experiment in Multidimensional Statistical Analysis of the
139-141. Za najwaniejsze komponenty potgi pastwa, od ktrych zaley skala jego wpywu na stan stosunkw midzynarodowych, badacze MGIMO uznali: potencja wojskowy (si armii, posiadanie broni nuklearnej i zaawansowanych technicznie systemw uzbrojenia), status staego czonka Rady Bezpieczestwa ONZ oraz potencja ekonomiczny. Ibidem, s. 138.
9
nie obecnoci wojsk mocarstw anglosaskich na terytorium Niemiec, opublikowany na wie o decyzji
Patrz charakterystyczny komentarz zamieszczony na stronach internetowych rosyjskiego MSZ odno-
rzdu Davida Camerona o skrceniu terminu wycofania oddziaw brytyjskich z RFN z 2035 do 2020 r. Podkrelana jest w nim rado niemieckiej opinii publicznej z odejcia okupantw brytyjskich. Wi, , 10.11.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=455.
10
da te rozczarowanie Rosjan, i Waszyngton nie idzie w lady Londynu. . , Przykadem tego typu praktyki moe by odbyte kilka dni po szczycie UE-Rosja w Rostowie nad
Donem, spotkanie Dmitrija Miedwiediewa z Angel Merkel w Mesebergu 5 czerwca 2010 r., na ktrym, ku zaskoczeniu pozostaych pastw UE, zaproponowano powoanie Unijno-Rosyjskiego Komitetu Politycznego i Bezpieczestwa. Patrz: . , :
46
, , 07.06.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=78. Por.: Niemcy i Rosja o bezpieczestwie, Tydzie na Wschodzie (dalej: TnW), OSW, 20 (138), 09.06.2010, s. 10.
11
puje ostatnio tendencji do obsadzania go w roli zego policjanta w odrnieniu od liberalnego Miedwiediewa. Rosja traci wic powoli ten atut propagandowy wobec niemieckiej opinii publicznej, jakim jeszcze kilka lat temu by wizerunek zafascynowanego kultura niemieck wadcy Kremla. Dobr ilustracj faktu rwnolegego funkcjonowania obu pogldw z tendencj spadkow prestiu Putina jest historia przyznania mu nagrody Kwadrygi, a nastpnie cofnicia tej decyzji pod wpywem protestw.
Wizerunek Putina jako wielkiego reformatora i pragmatyka, a nawet szczerego demokraty ust-
Na uwag zasuguje przy tym fakt, i najsilniejsza presja moralna na odwoanie wyrnienia pochodzia jednak odwrci t niekorzystn dla niego tendencj. Dotd Zachd zwykle usiowa w kadej kolejnej
z Czech (groba Vaclava Havla oddania swojej statuetki). Niemal pewny powrt Putina na Kreml moe gowie pastwa rosyjskiego dostrzega nadziej na nowe prodemokratyczne otwarcie lub przynajmniej gwaranta niedopuszczania do wadzy twardogowych.
12
Szerzej patrz: S. Cenckiewicz, Dugie rami Moskwy Wywiad wojskowy Polski ludowej 1943-1991,
Pozna 2011, s. 536. O skali wpywu PRL-owskich sub specjalnych (susznie traktowanych jako w charakterze przyczynkarskim. Patrz na przykad: C. Gmyz, MSZ strefa skomunizowana, Uwaam Rze, 25, 25-31.07.2011, s. 20-24; J. Jachowicz, III RP w szponach SB, Uwaam Rze, 29, 22-
peni zalene od Moskwy) w aparacie pastwowym III RP ukazuj si jedynie teksty publicystyczne o
28.082011, s. 12-16 i C. Gmyz, Ktnie o wpywy, (rozmowa z S. Cenckiewiczem), Uwaam Rze, 29, 22-28.08.2011, s. 17-18.
13
interesy, Rzeczpospolita (dalej: Rz), 142(6825), 19-20.06.2004, s. B5. Tam te patrz szczegowy opis przejcia spki i gry mafijno-wywiadowczej prowadzonej przez Rosjan wok caej operacji.
14
Patrz: P. urawski vel Grajewski, op.cit., s. 525. Por: B. Kittel, Jak rosyjski kapita przejmuje polskie
A. Rybczyski, Agentura rosyjska na Litwie, Gazeta Polska (dalej: GP), 11(868), 17.03.2010, s. Estoska Policja Bezpieczestwa (Kaitsepolitseiamet) publikuje regularnie Rocznik (Aastaraamat),
21.
15
zawierajcy m.in. informacje na temat aktywnoci rosyjskiej agentury w tym kraju. Patrz roczniki z lat tion of annual reviews, http://www.kapo.ee/eng/annual-reviews.
16 17
1999-2010 dostpne na oficjalnej stronie internetowej Kaitsepolitseiamet: History and goals of the tradiJ. Kozakiewicz, Polityka bezpieczestwa pastw batyckich, Krakw 2003, s. 35. M. Kosienkowski, Strategia adaptacyjna Federacji Rosyjskiej wobec pastw batyckich, Toru 2006, 17 lipca 2010 r., wkrtce po przybyciu do Morga grupy 100 onierzy amerykaskich i nieuzbrojonej
s. 58-60.
18
(wiczebnej) baterii przeciwpociskw Patriot, dowdca rosyjskich si ldowych gen. Aleksandr Postni-
kow poinformowa na falach Radia Echo Moskwa o wprowadzaniu do suby w Leningradzkim Okrgu Wojskowym rakiet typu Iskander o zasigu 400 km. W ich polu raenia znalazy si zatem wszystkie trzy pastwa batyckie i Finlandia. Krok taki zapowiadany by przez gen. Postnikowa ju w lutym 2010 r. A.Rybczyski, Batowie na celowniku, GP, 30(886), 28.07.2010, s. 20.
47
19
Mimo zmiany nazwy Leningradu na Sankt Petersburg Leningradzki Okrg Wojskowy zachowa A. Wilk, Rosja wiczy wojn na zachodzie, TnW OSW, 33(108), 30.09.2009, s. 2-4. Por.: J. Bielec-
swoja nazw z czasw sowieckich.

20
ki, NATO ma si zaj rosyjskimi manewrami, Dziennik Gazeta Prawna, 221(2597), 12.11.2009, s. A2. Patrz te: Z. Dbrowska, Draliwe manewry, Dziennik Gazeta Prawna, 221(2597), 12.11.2009, s. A2 oraz M. Szymaniak, W. Lorenz, Polska do NATO: boimy si Rosji, Rz 265(8471), 12.11.2009, s. A11.
21
K. Malinowski, Konsekwencje kryzysu irackiego. Niemcy wobec nowego ksztatu stosunkw trans-
atlantyckich, Zeszyty Instytutu Zachodniego, 34/2004, s. 38. Por.: J. Kiwerska, Stosunki niemieckoamerykaskie (1992-2002), Zeszyty Instytutu Zachodniego, 32/2003, s. 36-43. oraz M. Tomczak, Elity niemieckie wobec wojny z terroryzmem, Zeszyty Instytutu Zachodniego, 35/2004, s. 56.
22
A. Wilk, P. ochowski, Francja i Niemcy zacieniaj wspprac wojskow z Rosj, TnW OSW,
22(182), 29.06.2011, s. 3-4. Por.: V. Socor, Arms Transfers to Russia: An Internal Challenge to NATO, Eurasia Daily Monitor, 8(125), June 29, 2011, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews[tt_news]=38105&tx_ttnews[backPid]=7&c Hash=167e2c0ead768be89c071ef6882e12ad oraz . , - : , , 05.01.2011, http://interaffairs.ru/read.php?item=552.
23
J. Gotkowska, Resort obrony wspiera niemieckie firmy zbrojeniowe za granic, BEST OSW, 29(189),
21.09.2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-09-21/resort-obrony-wspiera-niemieckiefirmy-zbrojeniowe-za-granica.
24
K. Barysch, The EU and Russia, s.47. Patrz te: M. Jaroszewicz, P. ochowski, Rosyjsko-niemiecka
wsppraca w sferze sprawiedliwoci i spraw wewntrznych oraz wsppraca sub specjalnych, [w:] Stosunki Rosja-Niemcy w latach 1998-2005, Raport OSW i CSM, Warszawa 2006, s. 51.
25
Agreement between the Russian Federation and the European Community on readmission, Official J. Gotkowska, Niemiecko-rosyjskie konsultacje midzyrzdowe przerost formy nad treci?, TnW Oficjalna rosyjska wykadnia modernizacji patrz: , ! ,
Journal of the European Union, L 129/40, 17.5.2007, s.29.

26
OSW, 24(184), 27.07.2011, s. 6-7.

27
, , 10 2009 , http://kremlin.ru/transcripts/5413 oraz , , , 12 2010 , , , , 12 2009 ,
http://www.kremlin.ru/transcripts/8325. Patrz te: http://kremlin.ru/transcripts/5979. Por.: 22 2010 , http://kremlin.ru/transcripts/6693 oraz , , , 18 2009 , http://kremlin.ru/transcripts/4506. O sporach w rosyjskiej
, , ,
elicie wadzy wok koncepcji modernizacji Rosji patrz: . , :
48
?, Politcom.ru,18.02.2011, http://politcom.ru/11468.html. wietne omwienie debaty na temat modernizacji Rosji patrz przygotowywane do publikacji opracowania M. Sowikowskiego: Europejski wymiar rosyjskiej debaty modernizacyjnej, s. 51 oraz: Wzowe problemy modernizacji Rosji w niu autora.
28
wietle debaty modernizacyjnej toczcej si w rosyjskim rodowisku opiniotwrczym, s. 27 oba w posiadaJoint Statement on the Partnership for Modernisation, EU-Russia Summit, 31 May-1 June 2010, Ros-
tov-on-Don, 1 June 2010, 10546/10, PRESSE 154, Council of the European Union http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/114747.pdf. Patrz te: EU and Russia launch new partnership for modernization, IP/10/649, Brussels, 1 June 2010, Europa Press releases http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/649&format=HTML&aged=0&langu age=EN&guiLanguage=en.
29
RAPID,
. , , , 13.11.2010, J. Gotkowska, Niemiecko-rosyjskie konsultacje midzyrzdowe, s. 6.
30 31
. , : - , , 11.11.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=458. Por.: Ida, : , , 21.07.2010,

32
. , , , 14.07.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=208.
http://interaffairs.ru/read.php?item=221. 2010 . , , 2011 , s. 80.

33 34
Szerzej o Wymiarze Pnocnym w stosunkach UE-Rosja patrz: P. urawski vel Grajewski, op.cit., s. Share of renewable energy in gross final energy consumption %, Eurostat,
592-631.
35
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdcc110&plugi n=1. Por.: N. Roubanis, C. Dahlstrm, P. Noizette, Renewable Energy Statistics. Environment and Energy, Statistics in Fokus, 56/2010, Eurostat, s. 2.
36
, , 02.05.2011, http://interaffairs.ru/read.php?item=7617.
37 38 39 40
Jest to z dum podkrelane na stronach internetowych rosyjskiego MSZ patrz: . ,
Share of renewable energy, op.cit.; Por.: N. Roubanis, C. Dahlstrm, P. Noizette, op.cit., s.2. . , , op. cit. Szerzej patrz: P. urawski vel Grajewski, op.cit., s. 194-195.
, op. cit., s. 81-82. Gdy w marcu 2010
r. premier Szwecji F. Reinfeldt odwiedzi Rosj (a bya to pierwsza od dziesiciu lat wizyta szefa szwedzkiego rzdu w Federacji Rosyjskiej) i skrytykowa amanie przez Moskw praw czowieka na Kaukazie, w odpowiedzi spotka si z oskareniem o udzielanie przez Szwecj schronienia czeczeskim
49
bandytom. Premier Szwecji pierwszy raz od dziesiciu lat odwiedzi Rosj, Europa. W skrcie, Rz, 58(8569), 10.03.2010, s. A12.
41 42
. , , op. cit. Embargo w rosyjskiej polityce handlowej taktyka bez strategii, BEST OSW, 23(183),
43
13.07.2011, s.2-5. Rosja wprowadza embargo na unijne warzywa, TVP.INFO, 02.06.2011,
http://tvp.info/informacje/swiat/rosja-wprowadza-embargo-na-unijne-warzywa/4620702. Por.: Rosja wprowadza zakaz importu warzyw i owocw z UE, TnW OSW, 20(180), 08.06.2011, s. 5-6.
44
Embargo w rosyjskiej polityce, op. cit., s. 2. Por.: Rosja nie chce kupowa warzyw z Polski, Rz,
149(8965) 29.06.2011, s. B2 oraz Opniony eksport warzyw do Rosji, Rz, 170(8986), 23-
24.07.2011, s. B3. Patrz te: Rosja zniosa embargo na warzywa z UE, Polskie Radio. Wiadomoci, IAR 08.08.2011, http://www.polskieradio.pl/5/273/Artykul/415704,Rosja-zniosla-embargo-nawarzywa-z-UE.
45
, ".", Rambler Media Group,
04.03.2007, http://lenta.ru/news/2007/04/03/ivanov/ oraz , Regnum-, 28.04.2007, http://belarus.regnum.ru/news/820857.html. Patrz te: , , 28 2007, http://www.izvestia.ru/news/398367. 46 , ".", Rambler Media Group, 04.04.2007, http://lenta.ru/news/2007/04/04/shops/.
47
Group, 03.05.2007, http://lenta.ru/news/2007/05/03/kalev/.

48
, ".", Rambler Media , ".", Rambler Media Group, Foreign Ministry summons Russian Ambassador, 16.05.2007, Vlisministeerium. Estonian Ministry of E. Paszyc, I. Winiewska, Wielki biznes w rosyjskiej gospodarce i polityce za rzdw Putina, Praca
03.05.2007, http://lenta.ru/news/2007/05/03/tour/.
49
Foreign Affairs, http://www.vm.ee/?q=en/node/548.

50
OSW, z. 5, maj 2002, s. 5-16.

51
A. Kublik, Rosjanie ostatecznie zaczopuj ropocig do Moejek, Gazeta Wyborcza (dalej: GW),
03.12.2010, http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,8765438,Rosjanie_ostatecznie_zaczopuja_ropociag_do_Mozejek. html 52 " " , ".", Rambler

53
Media Group, 02.05.2007, http://lenta.ru/news/2007/05/02/rzhd/.
M. Kosienkowski, op.cit., s. 72-73, 82-84. Patrz te: R. Mickiewicz, Trzy tysice rosyjskich agentw na
Litwie?, Rz, 51(8562), 2.03.2010, s. A12. Por.: A. Rybczyski, Agentura rosyjska na Litwie, op. cit., s. 21.
54 55
Szerzej patrz oficjalna strona kompanii: Trans-Log, http://www.translog.org/.
. , : ,
, ,, 02.11.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=438.
50
56
A. akoma, Rosyjski gaz pynie do Europy przez Batyk, Rz, 6.09.2011, Rosja jest najwikszym na wiecie eksporterem drewna okrgego (51 mln m3 rocznie tzn. 38%
http://www.rp.pl/artykul/712987.html?print=tak.
57
wiatowego eksportu tego surowca). Pozostajce na drugim miejscu USA maj 7,8% rynku wiatowego. Rosyjskie drewno bardziej dostpne, Rz, 278(8789), 29.11.2010, s. B13.
58
Rosja zwiksza presj na Finlandi w kwestii Nord Stream, TnW OSW, 22(97), 17.06.2009, s.16.
Por.: I. Winiewska, M. Kaczmarski, Embargo w rosyjskiej polityce handlowej taktyka bez strategii, BEST OSW, 23 (183), 13.07.2011, s. 4.
59 60
Rosyjskie drewno bardziej dostpne, op. cit., s. B13. . Antas, A. oskot-Strachota, Nord Stream bliej realizacji?, BEST OSW, 16(91), 29.04.2009, s. 5.
Elastyczno w kwestiach ekologicznych bya strategi rosyjsk take w odniesieniu do Szwecji i Estonii. Patrz: A. Nowacka-Isaksson, Bliej Nord Streamu, Rz, 2618467), 6.11.2009, s. B14.
61
31 grudnia 2010 r. koczyo si rosyjskie moratorium na kolejne podwyki ce wywozowych na
drewno, co grozio ich drastycznym wzrostem do 80% wartoci wywoonego towaru. Helsinki jeszcze w 2009 r. wystpiy w tej sprawie do WTO, a unijny komisarz ds. handlu Karel De Gucht zagrozi Rosji zablokowaniem przez UE jej przystpienia do WTO. Groby te odniosy podany skutek, gdy Rosja ostatecznej z nich rezygnacji i jako takie stanowio nadal skuteczny instrument negocjacyjny. Punktem zwrotnym bya zgoda Finlandii na Nord Stream, ktra odblokowaa negocjacje w kwestii ce. Rozmowy zostay sfinalizowane w listopadzie 2010 r. - dziewi miesicy po pozytywnej dla Kremla decyzji rzdu fiskiego w kwestii Gazocigu Pnocnego. I tym razem jednak Rosja jedynie przeduya moratorium na rok 2011, zachowujc moliwo ponownego wywierania presji na Helsinki w dowolnej innej spra. , ---: , , 06.10.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=390. Por.: Ida, : , , 10.02.2011, http://interaffairs.ru/read.php?item=628. Szerzej o wsppracy
62
ogosia moratorium na podwyki ce na lata 2009 i 2010. Zawieszenie podwyek nie oznaczao jednak
wie. Rosyjskie drewno bardziej dostpne, op. cit., s. B13.
nordycko-rosyjskiej w ramach tzw. okna arktycznego patrz: P. urawski vel Grajewski, op. cit., s. 631-645.
63
Przykad takiej aktywnoci patrz: . , : , , Ekologiczne walory gazu ziemnego jako surowca energetycznego s jednak kwestionowane przez
07.02.2011, http://interaffairs.ru/read.php?item=630.
64
cz ekspertw wskazujcych, e cho spalanie bkitnego paliwa w procesie produkcji energii uwalnia do atmosfery mniej gazw cieplarnianych ni spalanie wgla, to jednak sam gaz ziemny ma znacznie silniejsze negatywne oddziaywanie na atmosfer, ktre w zestawieniu z wytwarzanym przy spalaniu wgla CO2, pozostaje w proporcji 5:100 (tzn. 5 jednostek gazu ziemnego ma szkodliwo 100 jednostek CO2). Zwaywszy zatem na straty przesyowe tzn. gaz uwalniajcy si z nieszczelnych gazocigw, korzy ekologiczna z zastpowania energetyki wglowej gazow jest iluzoryczna.
51
65
kwietnia 2010 r. Patrz: . , , , 10.05.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=120.

66 67
Retoryk tego typu stosowa np. prezydent Miedwiediew w czasie wizyty w Danii w dniach 27-28
Nord Stream zatrudnia byego premiera Finlandii, TnW OSW, 27(61), 3.09.2008, s. 15.
A. Eberhardt, Problematyka energetyczna w stosunkach Federacji Rosyjskiej i republiki Biaoru,
[w:] Geopolityka rurocigw. Wspzaleno energetyczna a stosunki midzypastwowe na obszarze postsowieckim, Ernest Wyciszkiewicz (red.) , PISM, Warszawa 2008, s. 69.
68
A. Szeptycki, Stosunki pomidzy Federacj Rosyjsk a Ukrain w sektorze gazowym, [w:] GeopoliO kontroli ukraiskiego sektora gazowego i polityce Rosji w tym zakresie patrz: ibidem, s. 114-119. Szczegowa analiza umowy gazowej PGNiG z Gazpromem w ksztacie sprzed interwencji Komisji
tyka rurocigw..., op. cit., s. 119.

69 70
Europejskiej, a zatem takim, jaki odpowiada interesom Rosji i jej strategii patrz: P. Naimski, J.F. Staniko, Gazowa poraka polskich negocjatorw, Rz, 133(8644), 10.06.2010, s. A16-17.
71
Szerzej o decyzji RFN patrz: A. Kwiatkowska-Drod, Niemcy prekursorzy czy panikarze? Jak
RFN rezygnuje z energetyki jdrowej, Komentarze OSW, 58, 18.07.2011, s. 1-5. Por.: Niemcy: Raport o kosztach rezygnacji z energii jdrowej, BEST OSW, 26(186), 24.08.2011, s. 7 oraz K. Mazur, Elektrownie wglowe i gazowe zastpi cz elektrowni jdrowych w Niemczech do 2014 roku, BEST OSW, 31(191), 5.10.2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-1005/elektrownie-weglowe-i-gazowe-zastapia-czesc-elektrowni-jadrowych-w-niemcz.
72 73 74 75
J. Gotkowska, Niemiecko-rosyjskie konsultacje midzyrzdowe, op. cit., s. 5. A. akoma, Niemcy skazani na Rosj, Rz, 186(9002), 11.08.2011, s. B5. A. akoma, Wielki niemiecko-rosyjski alians w energetyce, Rz, 163(8979), 15.07.2011, s. B5. W oryginalnej wersji, zaproponowanej przez Komisj Europejsk, klauzula Gazpromu miaa ograni-
cza dostp inwestorw spoza UE do sieci przesyowych energii elektrycznej i gazu. Wedug Rafaa Milanda zastpcy dyrektora departamentu ropy i gazu w polskim Ministerstwie Gospodarki Pierwsza, popierana przez Polsk propozycja przedstawiona przez Komisj Europejsk na pocztku roku (2008 P..G.) zakadaa rozdzielenie wasnociowe na rynkach europejskich produkcji energii od jej przesyu. Taki sam podzia byby wymagany ze strony krajw trzecich, ktre chciayby inwestowa w sieci przejemnoci tzn. Gazprom, chcc inwestowa w UE, musiaby zgodzi si na rozdzielenie wasnoci swych pl gazowych od wasnoci gazocigw i dopuci do tych ostatnich inwestorw unijnych. Sprzeciw Francji i Niemiec doprowadzi do usunicia restrykcyjnych zapisw z projektu Komisji i przyjcia go w znacznie zagodzonej formie. T. Dborowski, A. oskot-Strachota, . Antas, Unijny kompromis w sprawie pakietu dyrektyw liberalizujcych rynek energetyczny, TnW OSW, 33(67), 10.09.2008, s. 6-8. Patrz te: Klauzula Gazpromu na Radzie UE, Wprost 24, 10 09.2008, rynek energii, Money.pl, 23.04.2009, http://news.money.pl/artykul/unia;liberalizuje;rynek;energii,127,0,445823.html.
76
syowe krajw UE. Inaczej nie miayby do nich dostpu. Wymuszaoby to obowizywanie zasady wza-
http://www.wprost.pl/ar/141014/Klauzula-Gazpromu-na-Radzie-UE/. Por.: M. Kot, Unia liberalizuje
Gazprom ustpi otwie i da rabat na gaz, Rz, 298(8809), 22-23.12.2010, s. B8.

52
77
A. akoma, Rosja nie obniy ceny gazu, Rz, 163(8979), 15.07.2011, s. B1. Patrz te: D. Walewska, . , , op. cit., W. Konoczuk, Ruszya budowa ropocigu BTS-2, TnW OSW, 22(97), 17.06.2009, s. 4-6. Por.:
Twardy jak Gazprom, Rz, 163(8979), 15.07.2011, s. B2.

78
79
" "" -2, , Lenta.ru, 10.06.2009, http://lenta.ru/news/2009/06/10/bts1/.

80
, 01.08.2011, http://www.transneft.ru/news/383/ oraz ""
Putin zapowiedzia ryche uruchomienie Nord Stream i BTS-2, GW, 5.09.2011, M. Duszczyk, Naftoport wysya w wiat coraz wicej rosyjskiej ropy, Dziennik Gazeta Prawna, Szerzej patrz: P. urawski vel Grajewski, op.cit, s. 531-534. Do przejcia budowy terminalu gazowego na otwie dy spka zalena Gazpromu Itera Latvija,
http://wyborcza.pl/1,91446,10233770,Putin_zapowiedzial_rychle_uruchomienie_Nord_Stream.html.
81
83(2714), 29.04.2010, s. A20.

82 83
go partnera E.On Ruhrgas firm Lietuvos dujos. Czonkowie zarzdu tej firmy Walerij Goubiew czonkami zarzdu Gazpromu. A.R., Rosyjski gazoport na Batyku?, GP, 10(918), 9.03.2011, s. 14.
84
przeciw czemu protestuje Litwa, sama borykajca si z kontrolowan przez Gazprom i jego niemieckie-
(kolega W. Putina z czasw pracy w drezdeskiej rezydenturze KGB) i Kiry Selezniow s jednoczenie A. Kublik, Rosjanie zakrc na zawsze rur do Moejek?, wyborcza.biz
http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,3916793.html. Por.: Litwa chce blokowa negocjacje Rosji z UE, BEST OSW, 10, 16.05.2007, s. 2.
85
Poar w Moejkach nie by przypadkowy, PAP - 15-11-2006 12:35, Portal: wnp.pl/nafta, A. akoma, TNK BP najlepszy dla Orlenu na Litwie, Rz, 51(8562), 2.03.2010, s.B5. Wsplna budowa tej elektrowni, cho uzgodniona, nie jest przesdzona. Biaoru chce penego kre-
http://nafta.wnp.pl/pozar-w-mozejkach-nie-byl-przypadkowy,16940_1_0_0.html.
86 87
dytowania inwestycji przez Rosj (6 mld USD na elektrowni i 3 mld USD na infrastruktur towarzyszc), podczas gdy ta gotowa jest skredytowa jedynie sam elektrowni i w zamian za to da statusu jej wspwaciciela i eksportu uzyskiwanej w niej energii elektrycznej do UE. M. Menkiszak, Aktyw88
no zagraniczna Rosji w sferze energii nuklearnej, Raport OSW, 30.09.2011, Warszawa 2011, s. 6 i 11. Zamknicie starych blokw energetycznych elektrowni w Ignalinie (1.01.2010), z ktrej obwd kaliningradzki czerpa ok. 1/3 energii elektrycznej, dostarcza Rosji argumentu przekonujcego o koniecz , , 17.09.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=351. Patrz te: Projekt
noci budowy wasnej elektrowni w tym regionie. . , elektrowni jdrowej w Kaliningradzie, TnW OSW, 15(49), 23.04.2008, s. 5 oraz Plany budowy batyckiej elektrowni jdrowej w obwodzie kaliningradzkim, TnW OSW, 27(61), 3.09.2008, s. 14-15. Por.: A. akoma, Pierwsze rozmowy o linii Olsztyn-Kaliningrad, Rz, 278(8789), 29.11.2010, s. B3.
89
M. Menkiszak, op.cit., s. 17.
53
90
Szerzej o projekcie NordBalt (znanym te jako SwedLit) dotyczcym budowy podwodnego kabla do
przesyu energii elektrycznej, czcego litewsk Kajped ze szwedzkim Nybro patrz: NordBalt, Strategic Projects, Litgrid, http://www.litgrid.eu/index.php?633577945.
91
ktrego rosyjskie firmy energetyczne staj si wspwacicielami i operatorami elektrowni jdrowych, nastawionych na eksport uzyskiwanej w nich energii. Celem inwestycji jest zatem zysk ze sprzeday energii za granic. Schemat ten, przetestowany w obwodzie kaliningradzkim, ma posuy do podobnych inwestycji w elektrownie budowane przy rosyjskim udziale, ale ju poza terytorium Rosji. M. Menkiszak, op.cit., s. 28.
92
Jest to pierwszy przykad prby wcielenia w ycie przez Rosj schematu build-own-operate, w ramach
30.09.2009, s. 5-6.
93
Rosyjski rzd prze do budowy kaliningradzkiej elektrowni jdrowej, TnW OSW, 33(108), . , , ,, O skutkach zamknicia elektrowni jdrowej w Ignalinie szerzej patrz: J. Hyndle, Litwa po zamkniciu R. Zasu, Premierzy Polski i Estonii: Litwo, szybciej z tym atomem, GW, 18.04.2009,
19.04.2011, http://interaffairs.ru/read.php?item=7598.
94
Ignaliny, BEST OSW, 1(119), 6.01.2010, s. 2-4.

95
http://wyborcza.pl/1,76842,6512236,Premierzy_Polski_i_Estonii__Litwo__szybciej_z_tym.html. Por.: Litwini wybrali reaktor, Rz, 163(8979), 15.07.2011, s. B6.

96
otwa: udzia w budowie elektrowni atomowej na Litwie budzi kontrowersje, BEST OSW,
23(183), 13.07.2011, s. 10-11. Patrz te: Wizyta prezydenta otwy w Rosji, TnW OSW, 42(160), 29.12.2010, s. 14.
97
Litwa wybraa Hitachi-GE, Nuclear Powered Portal, pitek 15.07.2011, A. akoma, Pierwsze rozmowy o linii Olsztyn-Kaliningrad, op. cit., s.B3. Patrz te: I. Trusiewicz,
http://www.nuclear.pl/?dzial=wiadomosci&plik=news&id=11071501.
98
Batycka atomwka coraz bliej, Rz, 10.08.2011, http://www.rp.pl/artykul/533474,699945-Rosjaniecoraz-szybciej-buduja-Baltycka-atomowke.html. Por.: Atomowe przyspieszenie w Kaliningradzie, Rz, 186(9002), 11.08.2011, s.B5 oraz M. Menkiszak, op.cit., s.14.
99
A. akoma, Estonia moe wycofa si z elektrowni atomowej, Rz, 259(8160), 5.11.2008, s.B3. Szerzej patrz: ENTSO-E, European Network of Transmission System Operators for Electricity, . , op.cit., http://interaffairs.ru/read.php?item=351.
100
https://www.entsoe.eu/.
101 102 103
. , , op. cit., http://interaffairs.ru/read.php?item=7598. O problemach zwizanych z procesem likwidacji Ignaliskiej Elektrowni Atomowej i bdcych ich
wynikiem podejrzeniach korupcyjnych wobec odpowiedzialnej za opnienia spki NUKEM patrz: J. Hyndle, Litwa: Problemy z likwidacj Ignaliskiej Elektrowni Atomowej, BEST OSW, 28(188), ignalinskiej-elektrowni-atomowej.
104
14.09.2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-09-14/litwa-problemy-z-likwidacjaTajemnicza mier wpywowych ludzi na Litwie, niezalena.pl, http://niezalezna.pl/18056-tajemnicza-
smierc-wplywowych-ludzi-na-litwie. Agencje doniosy jednoczenie o mierci Bronislovasa Lubysa

54
premiera Litwy w latach 1992-1993, ktry zmar nagle na serce (na ktre pono nigdy nie chorowa). Niedawno jako szef koncernu Achema ogosi plany budowy prywatnego terminalu portowego dla skroplonego gazu w pobliu Kajpedy.
105
i gazu na obszarze byego ZSRR, Prace OSW, 12, grudzie 2003, s. 29.
106 107 108
E. Paszyc, Polityka Energetyczna Rosji, [w:], Kopotliwe bogactwo sytuacja i perspektywy sektorw ropy Szerzej patrz: M. Menkiszak, op.cit., s. 34. Ibidem, s. 24-25 i 32-34. W maju 2007 r. wszed w ycie kontrakt, na mocy ktrego rosyjski TWEL zaopatruje w paliwo j-
drowe elektrowni atomow w Lingen w pn-zach Niemczech. Ponadto Maszynostroitielnyj Zawod, spka crka TWEL, dostarcza pastylek paliwowych do reaktorw w niemieckich elektrowniach jdrowych. 13 listopada 2007 r. Rosatom i Siemens podpisay memorandum o wsplnej produkcji urzdze nuklearnych i o wsppracy m.in. w zakresie budowy i modernizacji elektrowni jdrowych na obszarze WNP i w Europie rodkowo-Wschodniej z wykorzystaniem niemieckiej technologii, ale wedug projektw rosyjskich. 4 marca 2009 r. utworzyy joint venture (po 50% udziaw) zajmujc si projektowaniem, budow, modernizacj i likwidacj elektrowni jdrowych oraz produkcj paliwa nuklearnego. Realizacja tego ostatniego porozumienia zostaa jednak wstrzymana na mocy decyzji sdu arbitraowego Midzynarodowej Izby Handlowej (17.11.209), wydanej wskutek skargi wniesionej przez konkurencyjny francuski koncern Areva, ktry w wyniku przeprowadzonego postpowania uzyska 19 maja 2011 r. korzystny wyrok i zasdzone odszkodowanie. Moliwe jest wic wycofanie si Siemensa ze wsppracy z Rosnieftem w zakresie objtym memorandum z 2009 r. Inna rosyjska firma Atomstrojeksport 14 sierpnia 2009 r. podpisaa kontrakt na zakup za 23,5 mln euro niemieckiej spki Nukem Technologies nuklearnych. Ibidem, s. 14-16 i 27.
109
(spka-crka koncernu Nukem), zajmujcej si likwidacj elektrowni jdrowych i utylizacj odpadw Rosja, jak wspomniano, zagrozia rozmieszczeniem w obwodzie kaliningradzkim rakiet redniego
zasigu typu Iskander, co byoby jednoczenie zamaniem ukadu INF z 1987 r. B. Balcerowicz, Aktywno Polski w dziedzinie bezpieczestwa euroatlantyckiego, [w:] Polityka zagraniczna Polski po wstpieniu do NATO i do Unii Europejskiej. Problemy tosamoci i adaptacji, S. Biele (red.), Warszawa 2010, s.137. Szerzej o historycznym tle koncepcji tarczy antyrakietowej w relacjach USA-Rosja patrz: M. Kaczmarski, Obrona przeciwrakietowa Stanw Zjednoczonych i jej implikacje midzynarodowe, Toru 2004, s.4858. O kontrowersjach wok sprawy rozmieszczenia elementw tej tarczy w Polsce patrz: K. Hodak, Polska w amerykaskim systemie obrony przeciwrakietowej, t.I, BBN, Warszawa 2007, s. 148 oraz ida, Amerykaski system obrony przeciwrakietowej i jego implikacje dla Polski, Kwartalnik Bezpieczestwo Narodowe, 1/2006, s.111-132. Por.: Wpyw tarczy antyrakietowej na pozycj midzynarodow Polski. Konsekwencje umieszczenia elementw systemu obrony przeciwrakietowej Stanw Zjednoczonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, M. Choronicki i A. Gruszczak (red.), Krakw 2008, s. 621. Patrz te prace prowadzcego negocjacje w sprawie tarczy Witolda Waszczykowskiego.: W. Waszczykowski, Polska-USA-tarcza, [w:] Racja stanu. Janowi Olszewskiemu, Pozna 2011, s. 296-307 oraz idem, Obymy dostali kolejn szans, Rz, 6.06.2009, s. A13 i Zgrane chwyty Sikorskiego. Rozmowa z Witoldem Wasz-
55
czykowskim, Nasz Dziennik, 24.05.2011, s. 5. Por. przeciwne pogldy: T. Hypki, G. Hodanowicz, M. Likowski, Nie bdziemy tarcz?, Raport, 10/2009, s. 4-16.
110 111 112
A.R. Rosyjski gazoport na Batyku?..., op. cit., s. 14. Gazprom przegra z Litw, Rz, 147(8963), 27.06.2011, s. B4. Odnony fragment brzmi:
, . -, , . . , , XXI . (20002010 .), , , 1999 , 11, s. 9. Por.: V. Baranovsky, Russias Attitudes Towards the EU: Political Aspects, Kauhava 2002, s. 154, oraz N. Afanasjewskij, Miejsce Kaliningradu w europejskiej polityce Rosji, [w:] Przyszo obwodu kaliningradzkiego, ISS, 52, Krakw 2003, s. 24 i A. Sergounin, EU Enlargemant and Kaliningrad: The Russian Perspective, [w:] Are the Borders Barriers? EU Enlargement and the Russian Region of Kaliningrad, Kauhava 2001, s. 152. Formua regionu pilotaowego jest do nieczytelna. Z wypowiedzi Putina mona jedynie wnioskowa, i ma ona polega na objciu obwodu specjalnym statusem, podobnym do statusu pastwa stowarzyszonego z UE i wypracowania nowego modelu wsppracy FR-UE. K. Malak, Unia Europejska w strategii politycznej Rosji, [w:] Europa rodkowa i Wschodnia wobec wspczesnych wyzwa integracyjnych, A. Stpie-Kuczyska (red.), d 2003, s. 302.
113
Ekonomiczny, 74, http://www.polweh.ru/be/be74/be74.htm.

114 115
116
Szerzej patrz: Federalny program celowy Rozwj obwodu kaliningradzkiego do 2010 roku Biuletyn Powsta nowy odcinek gazocigu do Kaliningradu, TnW OSW, 31(106), 16.09.2009, s. 10. A. akoma, Most gazowy z Litw za pi lat, Rz, 114(8930), 18.05.2011, s. B6.
D.E., Cienina Pilawska otwarta dla eglugi - tylko z Unii Europejskiej?, Dziennik Pomorza, portal-
pomorza.pl, roda 2.09.2009, http://www.portalpomorza.pl/aktualnosci/11/10137. Por.: K. Szczepanik, http://europamaxima.eu/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=50&cntnt01returni d=56

117
Zalew Wilany, zalew niezgody, Serwis informacyjny: europamaxima.eu, 08.06.2011,
Tekst umowy patrz: Umowa midzy Rzdem Rzeczypospolitej Polskiej i Rzdem Federacji Rosyj-
skiej o egludze po Zalewie Wilanym (Kaliningradskij zaliw), podpisana w Sopocie dnia 1 wrzenia 2009 r. (M.P. z dnia 9 grudnia 2009 r.), Polski Serwer Prawa, http://lex.pl/serwis/mp/2009/0975.htm.
118
ci Zalewu, ktra stanowi terytorium jej Pastwa, moe wprowadzi ograniczenia dotyczce liczby oraz wielkoci statkw drugiej Strony, wchodzcych na t cz Zalewu, lub wstrzyma przekraczanie przez nie polsko-rosyjskiej granicy pastwowej, jak rwnie wykonywanie przez nie eglugi, jeli wymagaj
W myl umowy z 1 wrzenia 2009 r. Kada Strona w razie koniecznoci () w odniesieniu do cz-
56
tego wzgldy obrony, zapewnienia bezpieczestwa Pastwa, bezpieczestwa eglugi bd zachowania rwnowagi ekologicznej w Zalewie. Umowa midzy, op. cit., http://lex.pl/serwis/mp/2009/0975.htm.
119
D. Bugajski, Nowe rozwizania w zakresie eglugi na Zalewie Wilanym, Przegld Morski, 2(032), Jak susznie zauwaa komandor porucznik dr Dariusz R. Bugajski z Akademii Marynarki Wojennej:
luty 2010, s. 52-54.

120
Z perspektywy Kremla problemy rozwizane przestaj mie znaczenie, poniewa nie mona ich wykorzysta w biecej grze politycznej. Ibidem, s. 54.
121
Szerzej patrz: P. urawski vel Grajewski, Obwd Kaliningradzki w stosunkach Unia Europejska-Rosja Bdzie ruch bezwizowy dla Obwodu Kaliningradzkiego? Sikorski z awrowem wnioskuj do KE, Gaze-
(problem tranzytu) Polska w Europie, 3(47) 2004, s. 113-137.

122
ta.pl Wiadomoci, 24.03.2010,
http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,7698800,Bedzie_ruch_bezwizowy_dla_Obwodu_Ka liningradzkiego_.html.
123 124
..., op. cit., s. 84. Prezydent Miedwiediew o perspektywach obwodu kaliningradzkiego, TnW OSW, 25(185),
10.08.2011, s. 6-7 oraz Wadimir Putin przeciwny wizowym uatwieniom dla obwodu kaliningradzkiego, TnW OSW, 20(180), 08.06.2011, s. 5.
125
A. Dubas, J. Rogoa, I. Winiewska, Kaliningrad sfrustrowany polityk Moskwy, TnW OSW, European Commission, Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council
5(123), 4.02.2010, s. 2-4.

126
amending Regulation (EC) No 1931/2006 as regards the inclusion of the Kaliningrad area and certain Polish administrative districts in the eligible border area, Brussels, 27.7.2011, COM(2011) 461 final, s. 8
127 128
Szerzej patrz: Euroregion Baltic, http://www.eurobalt.org/english/english.html. Euroregion Saul, http://www.siauliai.aps.lt/saule/about.html. Najwaniejszym dokumentem okrelajcym polityk FR wobec Rosjan za granic jest:
129
. , 24 1999 99-, , http://www.mid.ru/bdomp/nsdgpch.nsf/215bdcc93123ae8343256da400379e66/8440d36903c217a4c3257776003a73f5!OpenDocum ent oraz 23 2010 . N 179-, " " ", http://www.mid.ru/bdomp/ns , dgpch.nsf/215bdcc93123ae8343256da400379e66/efc22f59432c7795c3257776003a376c!OpenDocume nt. Peny wykaz gwnych regulacji prawnych w omawianej kwestii patrz: , http://www.mid.ru/ns-dgpch.nsf/zakon. 130 M. Kosienkowski, op.cit., s. 14-15, 91-92.
131
, . (red.), XXI , 2009, s. 4-13.

Szerzej o problemie rosyjskojzycznych apatrydw w krajach batyckich w ujciu rosyjskim patrz:
57
132 133 134
Ibidem, s. 110-111.
, op. cit., s. 82-83. W 1989 r. Litw zamieszkiwao 344,5 tys. Rosjan (9,4% ludnoci), za w styczniu 2011 r. ju tylko
cos Departamentas,
174,9 tys. (5,4%). Population at the beginning of the year by ethnicity, statistical indicator and year, Statistihttp://db1.stat.gov.lt/statbank/selectvarval/saveselections.asp?MainTable=M3010215&PLanguage=1& TableStyle=&Buttons=&PXSId=3236&IQY=&TC=&ST=ST&rvar0=&rvar1=&rvar2=&rvar3=&rvar4=&rva r5=&rvar6=&rvar7=&rvar8=&rvar9=&rvar10=&rvar11=&rvar12=&rvar13=&rvar14=.
135
otw w 1989 r. zamieszkiwao 905,5 tys. Rosjan (34,0% ludnoci), za w styczniu 2011 r., mimo
znacznego ubytku yo tam nadal 610,2 tys. (27,4%), dominujc w populacji najwikszych aglomeracji miejskich ze stoeczn Ryg wcznie. Resident Population By Ethnicity At The Beginning Of The Year, Centrls statistikas prvaldes datu bzes, Latvijas Statistika, http://data.csb.gov.lv/DATABASEEN/Iedzsoc/Annual%20statistical%20data/04.%20Population/04.% 20Population.asp.
136
W Estonii w 1989 r. yo 474,8 tys. Rosjan (30,3% ludnoci), w roku 2011 za - 342,3 tys. (25,5%).
Population Statistics, Estonia.eu, Official Gateway to Estonia, http://estonia.eu/aboutestonia/country/population-statistics.html.

137 138 139 140
JJK, Najpierw obywatelstwo, GW, 237.4448, 10.10.2003, s. 12. M. Kosienkowski, op.cit., s. 94-108. D. Lynch, Russia Faces Europe, Chaillot Papers, ISS, no 60, May 2003, s. 41. Jako przykad tego typu stosunku do obu pnocnych pastw batyckich, propagowanego przez
MSZ FR patrz: . , - ?, , 11.11.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=461.

141
Political Atlas of the Modern World, op. cit., s.142-143. Jako czynniki pozwalajce okreli poziom
jakoci ycia analitycy MGIMO wzili pod uwag: PKB per capita, oczekiwan dugo ycia, wydatki pie scholaryzacji spoeczestwa, miertelno w wyniku obrae tzn. zabjstw, zatru (wczajc zatrucia alkoholowe), wypadkw komunikacyjnych, samobjstw, itp. Ibidem, s. 198-199.
142 143 144
na ochron zdrowia per capita, miertelno w wyniku chorb zakanych, miertelno niemowlt, sto-
K.Z., Rosjanie gr w Rydze, Rz, 133(8339), 8.06.2009, s.A11. T. Bielecki, Rosjanie mog wygra na otwie, GW, 231.7049, 2-3.10.2010, s. 10. Szerzej patrz: J. Haszczyski, Rosjanie wygrali wybory na otwie, Rz, 218(9034), 19.09.2011, s. A1
i A12. Patrz te: Jednak prawicowa koalicja, Gazeta Polska Codziennie (dalej: GPC), 9, 19.09.2011, s. 6 oraz J. Hyndle, P. Siarkiewicz, otwa: Zwycistwo w wyborach nie gwarantuje Rosjanom udziau w rzdzie, BEST OSW, 29(189), 21.09.2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-0921/lotwa-zwyciestwo-w-wyborach-nie-gwarantuje-rosjanom-udzialu-w-rzadzie. 145 W afer zaangaowany by m. in. prezes kolei rosyjskich Wadimir Jakunin - byy agent KGB, ktry obieca 1,5 mln euro na rzecz wsparcia estoskiej Partii Centrum w wyborach parlamentarnych w marcu 2011 r. Dla legalizacji transferu pienidzy z Rosji do Estonii wykorzystano budow cerkwi w Lasname dzielnicy Tallina. Przekazu dokonano 26 listopada 2010 r. Dokument by podpisany przez
58
metropolit prawosawnego Estonii Kornia i przedstawiony Radzie Miejskiej. W afer zaangaowani byli obok Savisaara i Jakunina, take: Denis Borodicz zastpca mera Tallinna, Wadymir Buszujew wsppracownik Jakunina i Siergiej Pietrow biznesmen sektora transportowego z Petromaks Spediitor Ltd. Porozumienie zawarto w maju 2010 r. Ceremonia powicenia kocioa miaa si odby przed wyborami. Mimo upublicznienia afery Saavisara nie udao si usun ze stanowiska. 22 grudnia Sven Mikser, przewodniczcy Partii Socjaldemokratycznej, tworzcej koalicj rzdow z Centrum w Radzie Miasta, zagrozi zerwaniem koalicji o ile Savisaar nie ustpi z urzdu. Frakcja Unii na rzecz Republiki (IRL) w radzie miejskiej Tallina rozpocza zbieranie podpisw pod wotum nieufnoci dla prorosyjskiego mera. Opozycja, reprezentowana przez Parti Reform i IRL nie zebraa jednak wystarczajcej iloci gosw by przeforsowa wotum nieufnoci. Szerzej patrz: KAPO Declassifies Savisaar Files, ERR News, Estonian Public Broadcasting, 22.12.2010, http://news.err.ee/Politics/36650917-4ee3-42dba1b9-d0308976ea20 oraz: A Rybczyski, Lider opozycji agentem wpywu Rosji, GP, 1(5), 5.01.2011, http://www.gazetapolska.pl/21-lider-opozycji-agentem-wplywu-rosji. Por.: 1.5 Million Connected to Orthodox Church, Says Savisaar, ERR News, Estonian Public Broadcasting, 16.12.2010, http://news.err.ee/Politics/4e4c4f44-283b-4399-9fed-cd350aa33aeb oraz: Savisaar Must Provide Good http://news.err.ee/Politics/751c871c-36b3-4da2-b962-3609efb6525d; IRL Collecting Signatures to Oust 2d3c-469a-a61d-e7557acfe582. Patrz te: , Savisaar, ERR News, Estonian Public Broadcasting, 22.12.2010, http://news.err.ee/Politics/555d1e34Answers, Says Fellow Party Member, ERR News, Estonian Public Broadcasting, 22.12.2010,
, 28.01.2011, http://baltija.eu/news/read/15313 oraz: T. Hbemgi, Church cross blessing turns into a support rally for Edgar Savisaar, bbn, 21.02.2011,
http://balticbusinessnews.com/article/2011/2/21/church-cross-blessing-turns-into-a-support-rally-foredgar-savisaar. 146 Security Police of the Republic of Estonia Annual Review 2009, b.m.w., s. 12-13. Por.: A. Rybczyski, Raport zagroenia. Estonia-Finlandia-Rosja, GP, 18(926), 4.05.2011, s. 16.
147
O jej deklarowanych celach i oficjalnej dziaalnoci patrz: ,
http://www.dozor.ee/. Sama nazwa partii nawizujca do synnego obrazu Rembrandta ma pozytywny organizacji tworzonej przez osoby obyte z kultur zachodnioeuropejsk.
148
wydwik propagandowy wobec mniej zorientowanych obserwatorw z Zachodu, stwarzajc wraenie O jej deklarowanych celach i oficjalnej dziaalnoci patrz: Szerzej o dziaajcych w Rosji prokremlowskich organizacjach modzieowych patrz: A. Dubas, Security Police of the Republic of Estonia Annual Review 2009, b.m.w., s.8-12. Por.: A. Security Police of the Republic of Estonia Annual Review 2010, b.m.w., s.12. Por.: A. Rybczyski, Drugim z narodw posiadajcych tak zdolno s Ukraicy, ktrzy wzbudzili zainteresowanie w
, http://www.molodoe-slovo.ru/.
149
Modzieowe organizacje popieraj "plan Putina", TnW OSW, 25, 10.10.2007, s. 2-4.
150
Rybczyski, Raport zagroenia, op. cit., s. 16.

151
Raport zagroenia, op. cit., s. 16.

152
pastwowej z Rusi Kijowsk. Rewolucja nad Dnieprem wywoaa take rosyjskie ataki propagandowe
Europie pomaraczow rewolucj. Ich narracja historyczna podwaa rosyjskie roszczenia do cigoci
59
na rol Polski w dziejach Ukrainy. L. Pietrzak, B. Cichocki, Propaganda historyczna Rosji w latach 2004-2009, BBN, Warszawa 16 wrzenia 2009, s. 7 i 15.
153
Ibidem, s. 7-8. To wwczas miaa miejsce pierwsza po 1991 r. wymierzona w Polsk szeroko nago-
niona rosyjska rzdowa kampania przeinaczania historii. Z czasem obja ona take inne kraje (pa-
stwa batyckie, Ukraina, Gruzja). Najgoniejszym jej przejawem byo ustanowienie nowego wita narodowego Rosji Dnia Jednoci Narodowej (4 XI) w rocznic wypdzenia Polakw z Kremla, co notabene w odniesieniu do Zachodu miao skutek odwrotny do zamierzonego, gdy spopularyzowao (na ile to byo moliwe) wiedz o tym przejawie dawnej mocarstwowoci Rzeczypospolitej, ktry gdyby by przypominany przez Polakw, byby odebrany jako megalomaskie fantazje. Opis i analiza rosyjskiej kampanii historyczno-propagandowej lat 2004-2005 patrz: ibidem, s. 10-15.
154 155 156
Ibidem, s. 3. Ibidem, s. 4.
, http://interaffairs.ru/65.php.
157
Jest to cz miesicznika MSZ Federacji Rosyjskiej . Szczegy patrz: 15.05.2009 N 549
, , , 19 2009 , s. 2.
158
http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?1013526. Por.: L. Pietrzak, B. Cichocki, op.cit. s.18. , . 2020 , 13 2009 , , , http://news.kremlin.ru/ref_notes/424.

159
W odnonym fragmencie czytamy:
Szerzej o problemie jecw bolszewickich w polskiej niewoli po wojnie polsko-sowieckiej 1920 r.
patrz: Z. Karpus, Jecy i internowani rosyjscy i ukraiscy w Polsce w latach 1918-1924, Toru 1999, s. 247. Problem ten oy ostatnio po tym, jak film dokumentalny Anny Ferens Co mog martwi jecy, powicony manipulacjom rosyjskiej propagandy na ten temat, zdoby prestiow nagrod Ponad granicami na 7 festiwalu New York Polish Film Festival. P. Ferenc-Chudy, Zamwienie Gorbaczowa, GP, 22(930), 1 czerwca 2011, s. 32. Rosja stale jednak podnosi liczb rzekomych pomordowanych. P. Zychowicz, Rosyjski badacz: a 28 tys. ofiar w Polsce, Rz, 219(9035), 20.09.2011, s. A4. Por.: Idem, Rosjanin: kajajcie si za rok 1920, Rz, 220(9036), 21.09.2011, s. A8 oraz idem, Rosyjska maczuga na Polsk, Rz, 222(9038), 23.09.2011, s. A14.
160
. , : , MON Rosji: Polska odpowiedzialna za II wojn wiatow, Gazeta.pl Wiadomoci, 4.06.2009,
, 13.04.2011, http://interaffairs.ru/read.php?item=766.
161
http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,6685684,MON_Rosji__Polska_odpowiedzialna_za_ II_wojne_swiatowa.html. Szerzej o rosyjskiej kampanii historyczno-propagandowej w 2009 r. patrz: L. Pietrzak, B. Cichocki, op.cit., s. 24-33 oraz A. Dubas, M. Menkiszak, Rosyjska kampania historyczna, TnW OSW, 28(103), 26.08.2009, s. 2-4.
60
162
W. Konoczuk, S. Matuszak, M. Jaroszewicz, Negocjacje Umowy Stowarzyszeniowej UEUkraina a L. Pietrzak, B. Cichocki, op.cit., s. 5. Sprawy w tym zakresie toczone s nawet przez Trybunaem Praw Czowieka w Strasburgu. Przykad
Rosja, TnW OSW, 14(174), 13.04.2011, s. 4-6.

163 164
, , 26.05.2010, http://interaffairs.ru/read.php?item=96.
165
rosyjskiej aktywnoci pastwowej w tym obszarze patrz: . , ,
, 2009 . - , , 10-06-2009, http://www.mid.ru/bdomp/ns-
Przykad propagandy rosyjskiej na ten temat prowadzonej przez MSZ FR na forum NATO patrz:
arch.nsf/932b471b7dc29104c32572ba00560533/941db813df91a9fec32575d1002b1ce4!OpenDocumen t.
166
arch.nsf/932b471b7dc29104c32572ba00560533/d17d26919e451eb9c3257478002a4f04!OpenDocume nt.
167
- 1941 ., 30-06-2008, http://www.mid.ru/bdomp/ns-
Przykad propagandy na temat Estonii: -
Russia's top diplomat in Latvia argues annual Waffen SS marches, RIGA, May 8 (RIA Novosti),
http://en.rian.ru/world/20100508/158924810.html. Por.: Weterani Waffen SS witowali w Rydze, Rz, 64(7053), 17.03.2005, s. A8 oraz 300 otyszy uczcio pami onierzy SS, Dziennik, 64(855), 17.03.2009, s. 14.
168
Russia condemns Estonian SS legion reunion - 1, July 30 (RIA Novosti),
http://en.rian.ru/russia/20070730/69960232.html. Patrz te np.: K.Z., Rosja oburzona zlotem weteranw Waffen SS, Rz, 180(8996), 4.08.2011, s. A9 oraz P.Z., Przestpcy czy bohaterowie, Rz, 121(6804), 25.05.2004, s. A7.
169
Jako ilustracja natury tego sporu patrz: P. Kociski, Jakie byy koszty sowieckiego wyzwolenia. Szerzej patrz: Russias Involvement in the Tallinn Disturbances, International Centre for Defence Studies
otysze licz straty, Rz, 247(8148), 21.10.2008, s. A13.

170
in Tallinn, http://www.english.eesti.pl/index.php?op=riots&site=russias_involvment. Por.: P. Torsti, Why do History Politics Matter? The Case of the Estonian Bronze Soldier. The Cold War and the Politics of History, Helsinki 2008, s. 19-35.
171
Spr o histori i ocen partyzantki antysowieckiej po II wojnie wiatowej, podejmowany przez pa-
stwow propagand rosyjsk, nie dotyczy jedynie pastw batyckich, ale caoci zjawiska. Obejmuje
zatem take antysowieckie ugrupowania zbrojne na Ukrainie i w Modawii, a dziaalno w tym zakresie prowadzi Fundacja Pami historyczna ( " " - The Historical Memory Foundation) kierowana przez rosyjskiego propagandzist Aleksandra Djukowa. Security Police of the Repagandowej patrz: " " http://historyfoundation.ru/index.php.
172
public of Estonia Annual Review 2010, b.m.w., s.14. Materiay wspomnianej rosyjskiej organizacji proWedug depeszy ambasadora Estonii w Afganistanie i Pakistanie, opublikowanej przez Wiki Leaks,
dyplomata ten mia w 2009 r. poinformowa o tej historii dyplomatw amerykaskich rezydujcych w
61
Tallinie. Wedug jego przekazu ojciec Putina mia dziaa w sowieckim oddziale dywersyjnym w Estonii i zosta wydany przez Estoczykw Niemcom, z ktrych niewoli zdoa uciec. K. Zuchowicz, Estoczycy wydali ojca Putina, Rz, 208(9024), 7.09.2011, s. A11.
173
pospolitej. . , (1918 1939 .): , http://histudies.ru/article.php?id=3. Por.: L. Pietrzak, B. Cichocki, op.cit., s. 4. 174 L. Pietrzak, B. Cichocki, op.cit., s. 5 i 9.
175
, http://histudies.ru/, gdzie kwestionuje si nawet ksztat zachodnich granic II Rzeczy-
Patrz np. propagandowy
, No 1 - 2010,
Minister sprawiedliwoci Estonii zosta np. oskarony o odbieranie ycze z okazji swych 50. uro-
dzin na tle hitlerowskiej flagi. A. Rostotskiy, A birthday under Hitlers flag celebrated the minister of justice of Estonia, Chas (Latvia), 9th of July 2007.
176 177
Security Police of the Republic of Estonia Annual Review 2010, b.m.w., s.13. R. J. Misiunas, R. Taagepera, The Baltic States Years of Dependence 1940-1980, London 1983, s.
126-127. Por.: S. Maluk, Stosunki rosyjsko-estoskie w latach dziewidziesitych. Wybrane problemy, [w:] A. Gowacki i A. Stpie-Kuczyska (red.), Rosja midzy wspczesnoci a histori, d 2002, s. 142-146.
178 179 180
71. Patrz te: J. Darski, Estonia. Historia, wspczesno, konflikty narodowe, Warszawa 1995, s. 106,
, op. cit., s. 84. K. Zuchowicz, Tallin i Moskwa na wojennej ciece, Rz, 100(7698), 28-29.04.2007, s. A5. P. Zychowicz, Cyberinwazja na Estoni z rosyjskich komputerw, Rz, 115(7712), 18.05.2007, s. A1 i Atak na estoski konsulat. Petersburg, Dziennik, 16(229), 19.01.2007, s. 13; por: K. Zuchowicz,
A6. Por.: A.R., Rosjanie przyznali si do cyberataku, GP, 11(816), 18.03.2009, s. 15.
181
Tallin na wojennej ciece z Moskw, Rz, 16(7613), 19.01.2007, s.A5 oraz Oblenie przerwane, Rz, 104(7701), 5-6.05.2007, s. A6.
182 183
R. Mickiewicz, op.cit., s. A12. Szerzej o szczycie UE Rosja w Samarze patrz: EU-Russia Summit - Samara,18 May 2007, The EU's
relations with Russia, External relations,
http://ec.europa.eu/external_relations/russia/summit_05_07/index.htm. Mimo okazanej przez UE solidarnoci z Warszaw, Rosja kontynuowaa polityk embarga, a nawet rozszerzaa je na kolejne produkty rolne z Polski. Kolejne restrykcje rosyjskie wobec polskich towarw, TnW OSW, 25, 10.10.2007, s. 8.
184
O grze amerykasko-rosyjskiej wok problemu rozmieszczenia elementw tarczy antyrakietowej w
Polsce i w Czechach patrz: J. Przybylski, W. Lorentz, Jak USA gray tarcz, Rz, 279(8790), 10.11.2010, s. A10-A11.
185
A. Rybczyski, Ju nie licz na Polsk, GP, 10(918), 9.03.2011, s. 14 oraz Idem, O Pnocna w
Unii i NATO?, GP, 5(913), 2.022011, s. 14. Szerzej o meandrach stosunkw brytyjsko-rosyjskich i prbie ich ocieplenia podjtej we wrzeniu 2011 r. patrz: W. Grecki, M. Menkiszak, Stosunki brytyjsko-rosyjskie: wsppraca bez resetu, TnW OSW, 28(188), 14.09.2011,
62
http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2011-09-14/stosunki-rosyjskobrytyjskiewspolpraca-bez-resetu.

Strategia Federacji Rosyjskiej Wobec Państw Basenu Morza Bałtyckiego

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategia Federacji Rosyjskiej Wobec Państw Basenu Morza Bałtyckiego

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

4(52)2011 PRZEMYSAW URAWSKI VEL GRAJEWSKI

Strategia Federacji Rosyjskiej

im nie przewodzi. Jeli za to ona wystpuje jako centrum szerszej konstrukcji, to

miotw poczonych wspprac wielostronn, lecz zasadza si na odrbnych relacjach kade-

Geografia, o czym przekonuj nas teorie geopolityczne 2 i dowiadczenie historyczne, ma

oraz skadajcych si na ni siedmiu wymiarw szczegowych: wojskowego, imigracji i rei-

polityk rosyjsk poprzez ofiarowanie im pozycji gwnego dystrybutora gazu rosyjskiego w

UE-Rosja w ramach dwustronnych relacji na linii Moskwa-Berlin (strategia ta dotyczy take

gandowego oddziaywania Rosji na opini publiczn Republiki Federalnej. wietnie suy

w czasach panowania dynastii Holstein-Gottorp Romanowych, jest zatem elementem propa-

Zarzdu Wywiadowczego - GRU) w odniesieniu do pastw basenu Morza Batyckiego jest

znikoma. Za przykad skutkw dziaalnoci w interesujcym nas obszarze geograficznym mo-

Opisujc rosyjsk strategi

odrbnym obszarem planociwnie, jest konglomeratem

8 ataku na Finlandi podkrela polityczno-symboliczny wymiar operacji 20. Kroki te (rozmiesz-

wa sytuacji geopolitycznej w basenie Morza Batyckiego, cho naturalnie ma ona szerszy

9 dom Bundeswehry. Zdolno operacyjn do szkole na poziomie kompanii ma osign w

Rheinmetall na budow i wyposaenie podobnych centrw treningowych dla swych si zbroj-

ralizacj, a w perspektywie ostateczne zniesienie reimu wizowego w stosunkach UE-Rosja.

Cyprem na czele. Podwayo to prezentowane przez Komisj Europejsk podejcie pakieto-

Rosja wypenia cz wymogw (umowa o readmisji z UE podpisana w 2006 r.25) i kontynu-

towej Organizacji Handlu (WTO) s wprawdzie nierwne co do

Cech polityki rosyjskiej omawiania stosunkw

Wysoki poziom rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego Fin-

wiada rosyjskiej wizji polikoncertu mocarstw. tyki midzynarodowej jako

stracji obcokrajowcw przybywajcych do Rosji, co odstrcza

fiskich inwestorw od zwikszenia swego zaangaowania za

td w odniesieniu do tego kraju, mimo dugotrwaego i twardego sprzeciwu Szwedw wobec

szym obecnie obszarem wspdziaania niemiecko-rosyjskiego, a kwestia przesyu gazu z Rosji

Ukrainy i Polski) - zasadniczym celem strategii rosyjskiej w relacjach energetycznych z Niem-

do Europy Zachodniej z pominiciem dotychczasowych krajw tranzytowych (Biaorusi,

rdo: A. Nowacka-Isaksson, Bliej Nord Streamu, Rz, 261(8467), 6.11.2009, s. B14.

Rosja podniosa co wywozowe na drewno okrge o 120% (z 4 euro na 10 euro za m3), a w

18 faktem, e najwiksze firmy niemieckie brany energetycznej E.ON i RWE, wspwaciciele

elastyczne stanowisko w kwestiach ekologicznych tzn. uwzgldnianie najwa-

by ukazywany jako trasa przesyu gazu pozbawiona ryzyka politycznego pynce-

uwiarygodni t ostatni tez.

Mapa 3. Sie tranzytu rosyjskiej ropy i gazu do portw batyckich

rdo: Rosja-pastwa batyckie, 02.01.2011,

20 Mapa 4. Gwne porty przeadunkowe rosyjskiej ropy naftowej na Batyku

spils) oraz polski Naftoport w Gdasku.

wykorzystywanymi dotd portami w Polsce, na otwie i na Ukrainie. Budowa terminalu naf-

nurtu rosyjskiej polityki energetycznej w basenie Morza Batyckiego. Polega on na przeciw-

jektem Odessa-Brody i Naftoportem w Gdasku, s: zaskakujce storpedowanie koncepcji

Europy rodkowej oraz uniemoliwienie tym pastwom stworzenia infrastruktury pozwalaj-

po myli Kremla ewentualnego sporu politycznego w kwestiach niezwizanych z energetyk.

syjskiej ekspansji na rynku energetycznym w basenie Morza Batyckiego 92. W perspektywie

nego kabla biegncego wzdu Nord Stream do Niemiec 93.

sk 98. Istnieje take zagroenie wycofania si Estonii z polsko-batyckiego przedsiwzicia 99.

24 padziernika 2011 r. agencje informacyjne doniosy o mierci dyrektora generalnego spki

Wisagiska Elektrownia Atomowa Szarunasa Vasiliauskasa, ktry w tajemniczych okoliczno-

ciw interesom Gazpromu 105.

25 Mapa 6. Planowane elektrownie atomowe na Litwie, Biaorusi i w obwodzie kaliningradzkim

elementw amerykaskiej tarczy antyrakietowej na terytorium RP 109). Rosyjski tranzyt woj-

W rednioterminowej Strategii Rozwoju Relacji pomidzy Federacj Rosyjsk a Uni Europejsk

2000-2010 z 1999 r. ogoszono zamiar uczynienia z obwodu kaliningradzkiego regionu pilo-

munikacyjnych wschd-zachd obwd kaliningradzki, pozbawiony nowoczesnych portw,

charakter konkurencyjny wobec planowanego polsko-litewskigo (Gaz-System i Lietuvos Du-

rosyjskich w Batijsku i Kaliningradzie. Elementem problemu jest te wstrzymywanie ruchu

unikanie ostatecznego rozwizania problemu po to, by mc uczyni ze narzdzie naciskw

29 Mapa 7. Spr o szlak wodny Cienina Pilawska-Elblg na Zalewie Wilanym

ewentualnymi czciowymi ustpstwami Brukseli, pozwalajcymi na odoenie zasadniczego

http://wyborcza.pl/1,76842,6512236,Premierzy_Polski_i_EstoniiLitwoszybciej_z_tym.html. Por.: Litwini wybrali reaktor, Rz, 163(8979), 15.07.2011, s. B6.