Cz 1 1

2. 2. Elementy rozcigane. Elementy rozcigane.

Nono prta rozciganego osiowo:
- dla przekroju nieosabionego otworami
NRt = A fd
- dla przekroju osabionego otworami
NRt = A fd
gdzie:
- dla elementu pojedyczego (cianki, blachy)
A A lecz
R
R 8 , 0
A A

e
m
n
s

=
gdzie:
An pole najmniejszego przekroju netto (amanego lub paskiego)
An=min (A1,A2)
Rys.2.1
- dla elementu zoonego (ksztatownika)
A = Ai , Ai A
W przypadku prta pojedynczego zamocowanego mimorodowo, np.:
AlmaMater
Cz 1 2
rys.2.2
pomimo wystpowania mimorodw obcienia na kocach prta mona go traktowa jako obciony
osiowo, pod warunkiem, e do oblicze przyjmuje si sprowadzone pole przekroju A okrelone wzorem:
2
2 1
1
1
A
A A 3
A 3
A A
+
+ =
gdzie:
A1 pole przekroju czci przylgowej ksztatownika (brutto w przypadku poczenia spawanego,
netto w przypadku poczenia rubowego lub nitowego)
A2 pole przekroju odstajcej czci ksztatownika
W przypadku poczenia na jeden cznik
A = A1
gdzie:
A1 sprowadzone pole przekroju czci przylgowej ksztatownika.
Warunek nonoci elementw rozciganych:
0 , 1 s
Rt
N
N
Uwaga:
1) W przypadku prtw projektowanych jako osiowo rozcigane, mona pomija zginanie wywoane
ciarem wasnym, jeeli rzut poziomy nie przekracza 6,0m
AlmaMater
Cz 1 3
l < 6,0m
N
N
rys.2.3
2) Nie ogranicza si smukoci prtw rozciganych obcionych statycznie, za wyjtkiem elementw
obcionych dynamicznie:
- prtw kratownic 250
- cigien bez wstpnego nacigu 350
gdzie:
i
l
= - smuko prtw

AlmaMater
Cz 1 4
3. Elementy ciskane. 3. Elementy ciskane. Supy Supy
3.1 Uwagi oglne.
Sup element o proporcjach prta, ktrego gwnym obcieniem jest sia ciskajca.
Obcienie:
-osiowa sia ciskajca
-sia osiowa ciskajca na mimorodzie e
-sia osiowa ciskajca i obcienie poprzeczne zginajce i ew. skrcajce.
e
rys.3.1.
Sup skada si z:
- gowicy,
- trzonu,
- stopy.
Supy dzielimy na:
- jednogaziowe,
- wielogaziowe.
3.2. Supy jednogaziowe osiowo ciskane.
W zalenoci od smukoci sup pod wpywem obcienia moe straci swoj nono w skutek
cakowitego uplastycznienia przekroju lub utraty statecznoci cianki albo wyboczenia globalnego. Dla
przekrojw klasy 1,2,3, gdy nie zachodzi utrata statecznoci lokalnej zniszczenie supa moe nastpi w
skutek uplastycznienia przekroju (a) lub wyboczenia (b)
AlmaMater
Cz 1 5
(b)
P
P
L
w
/i < 20
l
w
/i > 20
rys.3.2.
3.2.1. Zjawisko wyboczenia bifurkacja stanu rwnowagi
dla prta rzeczywistego
dla prta idealnego
sprysto-plastycznego
dla prta idealnego
sprystego
P
P
kr
o
o
P
P
rys.3.3
Nono supa w tym przypadku okrela si przez rozwizanie rwnania rniczkowego rwnowagi:
0 y P
dx
y d
EJ
2
2
= +
podstawiajc:
EJ
P
k
2
=
AlmaMater
Cz 1 6
otrzymamy: 0 y k
dx
y d
2
2
2
= +
Caka oglna tego rwnania ma posta:
y = A coskx + B sinkx
dla prostych warunkw brzegowych (prt dwustronnie przegubowo podparty):
x = 0 y = 0
x = l y = 0
x
l
n
sin y = ; nieoznaczona amplituda
dla n = 1 (pierwsza posta wyboczenia)
2
2
2
2
2
2
2
: otrzymamy
oraz : dalej c podstawiaj

t
o
u
o
t
t
E
i
l
A
P
l
EJ
P
EJ
P
l
k
kr
kr
=
= =
=
= =
Wykres zalenoci o() opisuje tzw. hiperbola Eulera, ktra
daje dobre oszacowanie nonoci krytycznych i napre
krytycznych dla elementw smukych (>100). Przy
mniejszych smukociach zaleno t mona opisa innymi
funkcjami np. prost Tetmajera-Jasiskiego, krzyw Shanleya
itp.
Tetmajer-Jasiski
Shanley
hip. Eulera
R
e
o
d
100
o
kr
=
t
2
E

2
rys.3.4
100 wyboczenie spryste hip. Eulera
AlmaMater
Cz 1 7
< 100 wyboczenie niespryste Shanley, Tetmajer Jasiski i inni.
Istotn cech w/w metod jest sposb obliczania sztywnoci EJ w zakresie sprysto
plastycznym.
We wzorach opisujcych nono prtw o maych smukociach wprowadza si zmienn warto
moduu sprystoci podunej stali ET = E (o). Posta funkcji E (o) zostaa opisana na podstawie
dowiadcze.
AlmaMater
Cz 1 8
3.2.2. Nono supa jednogaziowego osiowo ciskanego wg PN-90/B-03200 3.2.2. Nono supa jednogaziowego osiowo ciskanego wg PN-90/B-03200
3.2.2.1. Nono przekroju supa.
Okrelenie nonoci przekroju i sprawdzenie warunku nonoci przekroju naley dokonywa
w przekroju o najmniejszej powierzchni, przy czym przed przystpieniem do sprawdzenia naley okreli
klas przekroju na postawie smukoci cianki.
N
RC1
N
RC
N
RC
N
RC
A
i
A
i
A = const.
rys.3.5.
Nono dowolnego przekroju okrela zaleno:
d Rc
f A N =
gdzie:
wspczynnik niestatecznoci lokalnej cianki przekroju przyjmowany odpowiednio dla stanw
krytycznych i nadkrytycznych w postaci:
A
A
lub
e
p
= =
A pole powierzchni rozpatrywanego przekroju;
fd wytrzymao obliczeniowa stali.
Warunek nonoci przekroju:
0 , 1 s
Rc
N
N
AlmaMater
Cz 1 9
3.2.2. Nono supa jednogaziowego z uwzgldnieniem wyboczenia
Warunek nonoci prta ciskanego z uwzgldnieniem
wyboczenia (rys.3.6):
0 , 1
N
N
Rc
s
gdzie wspczynnik niestatecznoci przy wyboczeniu
m est
jest funkcj smukoci sprowadzonej przy
wyboczeniu
( ) =
zalenej od postaci wyboczenia.
A
A
P
P
rys.3.6.
Posta wyboczenia zaley od
ksztatu przekroju i tak :
a) przekroje o dwch osiach
symetrii
b) przekroje o jednej osi symetrii
c) przekroje o symetrii osiowej
A
A
u
u
W przypadku supw z profili walcowanych mona nie sprawdza wyboczenia gitno-skrtnego.
W oglnym przypadku smuko sprowadzon okresla si z zalenoi:
cr
Rc
N
N
15 , 1 =
AlmaMater
Cz 1 10
gdzie:
NRc nono przekroju
NCr sia krytyczna
Dla wyboczenia gitnego sia krytyczna okrelona jest:
( )
2
y
y
2
y cr
l
EJ
N N

= =
gdzie:
l dugo supa lub odlego pomidzy punktami nieprzesuwnego przytrzymania;
y wsp. dugoci wyboczeniowej (zaley od sposobu podparcia supa)
np. dla supa o prostych warunkach podparcia nieprzesuwnego (rys. 3.7) na kocach
u=1.0
u=2.0
u=0.7
rys. 3.7
dla prtw o podporach przesuwnych
u>>2.0
rys.3.8.
Dla wyboczenia skrtnego: sia krytyczna okrelona jest:
( )

= =
s 2

2
2
s
z cr
GJ
l
EJ
i
1
N N
Dla wyboczenia gitno skrtnego sia krytyczna okrelona jest:
( ) ( ) ( )
( )
2
s
2
s
2
s
2
s z y
2
z y z y
yz cr
i / y 1 2
i / y 1 N N 4 N N N N
N N

+ +
= =
gdzie:
is,ys,J,Js = J
T
charakterystyki przekroju jak przy zwichrzeniu belki
AlmaMater
Cz 1 11
, parametry dugoci wyboczeniowej i dugoci wolnej na zwichrzenie (jak dla obl. Mcr)
dla dowolnego przekroju supa, zmiennego na dugoci, naley obliczy Ncr wg zasad mechaniki
budowli.
( ) = - wspczynnik wyboczeniowy supa
= z tabl. 11 PN dla rnych typw przekroju prtw
tabl.11(PN)
Smuko wzgldna Wspczynnik niestatecznoci oglnej , L
L ,
a0 (n=2,5) a (n=2) b (n=1,6) c (n=1,2)
0,00 1,000 1,000 1,000 1,000
0,05 1,000 1,000 1,000 0,999
0,10 1,000 1,000 1,000 0,997
0,15 1,000 1,000 0,999 0,991
0,20 1,000 0,999 0,996 0,983
0,25 1,000 0,998 0,993 0,971
0,30 0,999 0,996 0,987 0,956
0,35 0,998 0,993 0,979 0,938
0,40 0,996 0,987 0,968 0,916
0,45 0,993 0,980 0,954 0,892
0,50 0,988 0,970 0,937 0,865
0,55 0,981 0,957 0,918 0,837
0,60 0,970 0,941 0,895 0,807
0,65 0,957 0,921 0,869 0,776
0,70 0,940 0,898 0,841 0,744
0,75 0,918 0,872 0,811 0,713
0,80 0,893 0,842 0,780 0,681
0,85 0,863 0,811 0,747 0,650
0,90 0,831 0,777 0,714 0,619
0,95 0,795 0,742 0,681 0,590
1,00 0,758 0,707 0,648 0,561
1,05 0,720 0,672 0,616 0,534
1,10 0,681 0,637 0,585 0,507
1,15 0,643 0,603 0,555 0,482
1,20 0,607 0,570 0,526 0,459
1,25 0,571 0,539 0,499 0,436
1,30 0,538 0,509 0,473 0,415
1,35 0,506 0,481 0,448 0,394
1,40 0,477 0,454 0,425 0,375
1,45 0,449 0,430 0,403 0,357
1,50 0,423 0,406 0,382 0,340
1,55 0,399 0,384 0,363 0,324
1,60 0,377 0,364 0,345 0,309
1,65 0,356 0,345 0,328 0,295
1,70 0,337 0,327 0,312 0,282
1,75 0,319 0,310 0,297 0,269
1,80 0,302 0,295 0,282 0,257
1,85 0,287 0,280 0,269 0,246
1,90 0,273 0,267 0,257 0,236
1,95 0,259 0,254 0,245 0,226
2,00 0,247 0,243 0,234 0,216
2,05 0,235 0,231 0,224 0,208
2,10 0,225 0,221 0,214 0,199
2,15 0,214 0,211 0,205 0,191
2,20 0,205 0,202 0,197 0,184
2,25 0,196 0,194 0,189 0,177
2,30 0,188 0,186 0,181 0,170
2,35 0,180 0,178 0,174 0,164
2,40 0,173 0,171 0,167 0,158
2,45 0,166 0,164 0,161 0,152
2,50 0,159 0,158 0,155 0,147
2,55 0,153 0,152 0,149 0,141
2,60 0,147 0,146 0,144 0,137
2,65 0,142 0,141 0,139 0,132
2,70 0,137 0,136 0,134 0,127
AlmaMater
Cz 1 12
2,75 0,132 0,131 0,129 0,123
2,80 0,127 0,127 0,125 0,119
2,85 0,123 0,122 0,120 0,115
2,90 0,119 0,118 0,117 0,112
2,95 0,115 0,114 0,113 0,108
3,00 0,111 0,110 0,109 0,105
Wspczynnik jest parametryczn funkcj smukoci wzgldnej :
( ) ( )
n
1
n 2
1

+ =
; gdzie n uoglniony parametr imperfekcji.
W zalenoci od ksztatu przekroju i napre wasnych wartoci wspczynnika wyboczeniowego m
okrela si z kolumny a,b lub c tabl 11. Sposb wyboru kolumny okrelony jest w tablicy10(PN)
Tablica 10(PN)
Element technologia wytwarzania, przekrj
Smukoc
wzgldna
Krzywa
wyboczeniowa
Rurowy okrgy lub prostoktny
- bez napre spawalniczych
- z napreniami spawalniczymi
y x ,
a
b
Skrzynkowy spawany
1/
z blach
lub ksztatownikw
y x ,
b (a)
Dwuteowy walcowany
2/
x
a (b)
y
b (c)
Dwuteowy spawany
1)
x
b (a)
y
c (b)
Inne elementy o przekroju penym
lub otwartym

c
1)
Ksztatownikom poddanym wyarzaniu odprajcemu mona przyporzdkowa krzywe podane w
nawiasach.
2)
Dwuteownikom szerokostopowym (h/b 1,2) naley przyporzdkowa krzywe podane w nawiasach.
Wartoci wspczynnika wyboczeniowego m opisuje zunifikowana formua wyboczeniowa:
( ) ( )
n
1
n 2
1

+ =
gdzie wartoci parametru n okrelaj krzyw wyboczeniow:
n = 2,0 - a
n = 1,6 - b
n = 1,2 - c
n = 2,5 - ao
AlmaMater
Cz 1 13
Wykres zalenoci ( ) = tworzy pk krzywych wyboczeniowych (rys.3.9), ktrych przebieg dla
duych smukoci praktycznie pokrywa si, a dla maych i rednich smukoci rni si o warto
wspczynnika m do ok. 20%.
1,0
a
o
c
b
a
84

rys. 3.9
Dla prtw o staym przekroju na dugoci (rys. 3.10) przy wyboczeniu gitnym (dwie osie symetrii)
A = const.
rys. 3.10
procedura okrelania

moe by uproszczona do zalenoci

i
l
gdzie

= =
przy czym dla przekrojw kl.4 oblicza si dodatkowo:
=
wsp. niestatecznoci lokalnej cianki przekroju
d
p
f
215
84 =
i warunek nonoci
AlmaMater

Cz 1 14
0 , 1 s

Rc i
N
N
o
3.2.3. Dodatkowe sprawdzenia prtw ciskanych osiowo.
W prtach pochyych (rys.2.3) projektowanych jako osiowo ciskane pomija si wpyw zginania od
ciaru wasnego, gdy:
m 0 , 6 l
v
s
lv dugo rzutu poziomego

smuko sprowadzona prta

Zamocowane mimorodowo pojedyncze prty skratowania, takie jak; ktowniki, ceowniki, lub
teowniki, mona oblicza jak ciskane osiowo sprawdzajc dodatkowo warunek:
2
2 1
1
1
d
A
A A 3
A 3
A A
: gdzie
f A N

+
+ =
s
v
v
A
1
A
2
rys.3.11.
A1 pole czci przylgowej ksztatownika: brutto w przypadku poczenia zgrzewanego, netto
w przypadku poczenia na ruby lub nity
A2 pole przekroju czci odstajcej ksztatownika
N sia ciskajca
W przypadku poczenia tylko na 1 cznik
Av = A1v
gdzie: A1v - sprowadzone pole czci przylgowej ksztatownika
1 n
e
m
1
A
R
R 8 , 0
A =
v
Przekroje osabione otworami wikszymi ni otwory na czniki w tolerancji rednio dokadnej
naley sprawdzi na osabienie przekroju:
AlmaMater
Cz 1 15
A
cn
rys.3.12
d
c
c
c
cn
c
f
A
A
s =
=
v
o
o
v
AlmaMater
Cz 1 16
3.3. 3.3. Nono supa dwugaziowego z przewizkami z uwzgldnieniem wyboczenia. Nono supa dwugaziowego z przewizkami z uwzgldnieniem wyboczenia.
Rozwaa si prt dwugaziowy o staym przekroju klasy 1, 2 lub 3 poczony przewizkami i
obciony si osiow jak na rys.3.13 .
rys.3.13
Nono przekroju
NRc = A fd
= 1 dla kl. 1, 2, 3
A sumaryczne pole powierzchni przekroju gazi
W pierwszej kolejnoci przy projektowaniu sprawdzamy warunek nonoci na wyboczenie supa w
paszczynie. x-x ( o x-x przecina materia) obliczajc x i NRc z zalenoci
( )
x
x
x
x
x
Rc x
i
l
0 , 1
N
N
u
= o o
s
o
Dla tej paszczyzny wyboczenia najwygodniej jest zaoy przekrj A1 gdy:
= = =
A 2
J 2
i i ; A A
1 x
1 x x 1
Nastpnie okrelamy nono na wyboczenie w p. y-y (o y-y nie przecina materiau) z zalenoci:
AlmaMater
Cz 1 17
( )
2 2
2

0 , 1
v y m y
p
y
y y
y
Rc y
m
N
N

o o
o
+ = = '
'
= =
s

gdzie:
y
y
y
y 1 1
1
1
v
i
l

i i
i
l

=
= =
m- liczba paszczyzn skratowania.
Nono przewizek sprawdza si na obcienie si poprzeczn powsta w chwili utraty statecznoci supa w
paszczynie y-y. Sia ta powoduje cinanie przewizek ( rys.3.14).
rys.3.14
Rozpatruje si rwnowag wycitego fragmentu supa (rys.3.15)
AlmaMater
Cz 1 18
1
1
0 0, 012
2 2
A d
Q
Q
M Q A f
Q a
l V
Q l
V
m a
E =
=

rys.3.15
m liczba gazi supa w paszczynie wyboczenia (y-y)
A sumaryczne pole powierzchni gazi
Gdy sup obciony jest zewntrzn si poprzeczn V to do oblicze naley przyjmowa:
Przekrj przewizki oraz jej zamocowanie do gazi supa sprawdzamy dla schematu statycznego jak
na rys 3.16.
Siy przekrojowe w przewizce:
M
o
= VQ e
o
Qo = VQ
Sprawdzenie nonoci przewizki:

A
Q
V ;
w
M
= =
d
2 2

f 3 s +
o
e
o
o
e
o
rys.3.16
Spoina pachwinowa w poaczeniu z gaziami spoina typu C.
W rodku cikoci spoiny:
AlmaMater
V Q 2 , 1 =
Cz 1 19
( ) ( )
d
2
y
V
y
M
2
x
M
y
V
y
M
x
M
y x 0 Q 0 0 Q 0
f
; ;
J J J ; V V ; e V M
s + +
+ = = =

AlmaMater