You are on page 1of 19

1

ALEKSANDRA WANTOA KOLEGIUM NAUCZYCIELSKIE KIERRUNEK: MATEMATYKA Z INFORMATYK SEMESTR: III ROK SZKOLNY: 2011-2012

REFERAT HISTORIA WYCHOWANIA NA POSTAWIE: PEDAGOGIKA - PODRCZNIK AKADEMICKIE T1

I. Jak wygldao wychowywanie w spoeczestwach pierwotnych? Od wielu lat zoopsychologowie prbuj przeksztaci w czowieka istoty innego gatunku. Naukowcy prowadzili swoje badania na szympansach, ktre wychowano z ludzkimi dziemi. Obserwowano ich zachowanie i rozwj. Z drugiej strony zoopsychologowie badali dzieci, ktre w skutek nieszczliwych okolicznoci znalazy w towarzystwie zwierzt, w wyniku czego nie rozwiny si u nich ludzkie cechy takie jak: mowa, pismo, porozumiewanie si. Dzieci te nazywano dziemi wilczymi nawizujc w ten sposb do legendy o zaoycielach staroytnego Rzymu (Romulusie i Remusie). Po wielu latach bada naukowcy zgodnie stwierdzili, e warunkiem koniecznym do rozwoju czowieczestwa jest bycie istot ludzk. Aby jednak taka istota staa si czowiekiem, to naley j uspoeczni. Stworzy jej warunki do socjalizacji i kulturyzacji aby nabya m.in. mow, wiadomo. W zwizku z czym w genezie procesw wychowawczych wyodrbnia si dwa zrnicowane historycznie wtki: biologiczno-pielgnacyjny skada si z wychowaniu macierzyskiego (rozrd i opieka nad dzieckiem) oraz wi matki z dzieckiem (postawa emocjonalna) spoeczno-kulturowa- odbudowywanie na nowo dziedzictwa i wizi spoecznych W czasach pierwotnych pojawiay si tendencje wychowawcze. Przykadem tego s pierwotne obrzdy zwane inicjacjami. Polegay na wtajemniczeniu dorastajcych mczyzn przez starszyzn w plemienne mity, wierzenia i tradycje. Obrzdy te trway czsto wiele miesicy a modzi mczyni byli poddawani prbom, podczas ktrych mieli si wykaza mstwem, wiernoci i wytrzymaoci. Dopiero po tej inicjacji modzi mczyni stawali si penoprawnymi czonkami wsplnoty. W ten sposb zaczy si ksztatowa instytucje wychowawcze, gdy inicjacja wymagaa okrelonych zabiegw dydaktycznych i wychowawczych. Pocztek typowo nauczycielskich czynnoci wie si w rozwoju ludzkoci nie procesem przyswajania i zdobywania wiedzy i ksztatowania w modych ludziach umiejtnoci praktycznych i umysowych lecz z procesem wtajemniczenia spoecznego oraz obywatelskiego. II. Wychowanie i nauczanie w cywilizacjach staroytnego Wschodu CHINY najstarsze zapiski o istnieniu szk w staroytnych Chinach pochodz sprzed ok. 2 000 lat p.n.e. Ju wtedy funkcjonoway szkoy i egzaminy pastwowe. Szkolnictwo oraz wychowywanie zostao skodyfikowane za czasw cesarstwa. Osob ktra zgromadzia i spisaa prawa dotyczce szkolnictwa w staroytnych Chinach by filozof-moralista Konfucjusz. y on w latach 551-479 p.n.e. Zyska okrelenie krla nauczycieli. W swoich rozmowach z uczniami przywraca znaczenie odwiecznym tradycjom, obyczajom i formom ycia. Do najwaniejszych idei ideaw zalicza: kult zmarych przodkw hierarchizacja spoeczna: odnosia si do rodziny (mczyzna peni rol ma i ojca), do relacji pomidzy uczniem i nauczycielem oraz poddanego i wadcy. szlachetno, cnotliwo i mdro wadcy szacunek wobec urzdnikw, poniewa byli oni osobami wyksztaconymi i biegymi w pimie

idealizowanie przeszoci wzorowych wadcw szacunek wobec blinich, szczeglnie wobec rodzicw i starszych osb Konfucjonizm utrwali si i uchodzi przez wieku za kanon wychowania chiskiego. Obok niego istniay inne nurty odmienne i mniej wpywowe. Jednym z nich by taoizm, ktry cechowa mistycyzm. cieka edukacyjna w Chinach ksztatowaa si nie po linii potrzeb ycia, ale pod wpywem konserwatyzmu i kultu tradycji. Miao to suy zachowaniu porzdku spoecznego. Ideaem w staroytnych Chinach by czowiek uczony , jednak to czego si nauczy byo cakowicie oderwane od ycia i jego potrzeb. INDIE ten staroytny kraj by podzielony na wiele mniejszych i wikszych ksistwpastw. Ustrj spoeczny dzieli ludno na warstwy lub kasty, ktre byy odizolowane od siebie oraz dziedziczne. Wyznaczay one okrelone prawa orz obowizki. Najnisz warstw byli pariasowie, ktrych ze wzgldu na ich status spoeczny wykluczono z kontaktw nawet z siudrami (bdc najnisz kast) oraz pozbawiono praw. Podzia na kasty w staroytnych Indiach oraz sposoby edukacji: Siudrowie- najnisza kasta Wajszija prowadzili ycie gospodarcze, rolnicze i kupieckie, sami zajmowali si swoj edukacj Szlachecka- skadaa si z ksit i rycerzy, otrzymywali si wyksztacenie wojskowe Kapanw tzw. braminw ktrzy kultur duchow i religijn. Podstaw ich ksztacenia byy mantry, ktrych teksty zgbiali. Uznawano ich za narzdzie boskie, panowali nad religi w kraju, umysami i zachowaniem ludzi. Buddyzm zapocztkowa nowy styl ycia Hindusw. Wzywa on do ycia kontemplacyjnego. Religia ta gosia ide mioci bliniego Uczya ona wyrabiania cierpliwoci, rezygnacji i ulegoci. Taki cel wychowania wzywa do przemiany duchowej, Buddyzm by programem wychowawczym, ktry odegra znaczc rol w ksztatowaniu tosamoci Hindusw oraz ich autoedukacji. SUMEROWIE- stworzyli Kodeks Hammurabiego oraz pismo obrazkowe, ktre przeksztacio si nastpnie w pismo klinowe. Asyryjczycy, ktrzy wychowywali si na kulturze sumeryjsko-babiloskiej posiadali wysoko rozwinit gospodark. Jedynymi osobami w kraju biegymi w nauce byli kapani. Musieli oni wspdziaa z mieszczastwem oraz dba o ich edukacj praktyczn dla potrzeb rozwijania si kraju. EGIPCJANIE stworzyli silne pastwo na czele otoczonym bosk czci faraonem. Ten ustrj wymaga urzdnikw, ktrzy byli biegli w pimie hieroglificznym, bdcym jednym z najtrudniejszych. Nauka pisania czsto trwaa wiele czasu. Egipski skryba (osoba zajmujca si przepisywaniem ksig i dokumentem) musia zna jednak nie tylko pismo hieroglificzne ale i matematyk aby mc rozwizywa problemy praktyczne, ktre mu powierzono. Rzdzca w spoeczestwie kasta kapanw narzucaa Egipcjanom rwnie treci moralno-religijne majce cel wychowawczy. YDZI nard ten mia silnie umocnion religi monoteistyczn. Wspieraa si ona na Dekalogu (10 przykaza, wite Prawo). Jego znawcami byli uczeni w pimie rabini. Byli jednoczenie nauczycielami, kaznodziejami i sdziami. Podstaw

nauczania i wychowywania wszystkich dzieci by Dekalog. Szkoy (przeznaczone wycznie dla chopcw) znajdoway si przy synagogach ydowskich. Chopcy poznawali pismo, religi, prawa rzdzce ich narodem. III. Wychowywanie w staroytnej Europie GRECJA dzielimy je na: Spartaskie - cechowao je wychowywanie wojskowe. Ukierunkowane byo na doskonalenie kondycji fizycznej oraz umiejtnoci wojskowych modziey. Etapy wychowywanie dzieci w Sparcie: 1. 0-7 lat dziecko przebywao w domu rodzinnym 2. 7-18 lat dziecko wychowywao si w instytucjach wojskowych 3. 18-20 lat przygotowanie do suby wojskowej 4. 20-30 lat odbycie suby wojskowej Modzi Spartanie dopiero po ukoczeniu suby wojskowej stawali si penoprawnymi obywatelami. Istot tej pedagogiki byo wychowywanie jednostek: silnych fizycznie, zahartowanych i zdolnych do ycia w trudnych warunkach wojskowych, zdyscyplinowanych i odwanych. Nie dopuszczano adnego indywidualizmu. Wychowywanie to cechowao: nienawi do niewolnikw, brak uczu takich jak lito, wspczucie. Ateskie wychowanie to cechowa wszechstronny i harmonijny rozwj indywidualnoci, talentw oraz aspiracji dziecka. Rozwijao si ono fizycznie, intelektualnie i estetycznie. Etapy nauki w Atenach: 1. ETAP- przeznaczony dla modszych dzieci, ktre otrzymywao wychowywanie muzyczne (nauczycielami byli gramatyci i lutnici) oraz wychowywanie fizyczne. 2. ETAP gimnazjony- kontynuowano ksztacenie umysowe i fizyczne. W gimnazjonach czsto odbyway si rozmowy i dyskusje z filozofami i uczonymi. 3. ETAP efebia dwuletnia szkoa koczca cykl nauki Opiek nad modymi Ateczykami sprawowali dowiadczeni i wyksztaceni niewolnicy zwani pedagogami. Dobrze wychowanego obywatela powinien cechowa harmonijny rozwj wszystkich zdolnoci i cnt: musia on si uczy umiaru, prawdziwego mstwa, mdroci i sprawiedliwoci. Szkoy filozoficzne prowadzone byy synnych filozofw. Byy to rozmowy z uczniami prowadzone podczas rnych spacerw. Ojcem dydaktyki by Arystoteles. Mwi on o procesie uczenia si (spostrzeganie zapamitywanie dowiadczeniezuytkowanie informacjirozumowe opanowywanie wiedza pojciowa) i tym czego wymaga si od nauczyciela w procesie nauczania (pokazywanieutrwalanie wiczeniaprzechodzenie od rzeczy znanych ku nieznanym) EPOKA HELLENISTYCZNA rozwj kultury (szk filozoficznych, humanistycznych, matematyki, astronomii, oraz szkolnictwa. Etapy szkolnictwa: 1. Szkoy gramatykalne 2. Szkoy rednie (zwane gimnazjami) rozwj fizyczny i umysowy. Program ksztacenia obejmowa m.in. gramatyk, dialektyk, muzyk.

RZYM ideaem wychowawczym by surowy obywatel, charakteryzujcy si takimi cnotami jak: stao, dzielno, godno, sprawiedliwo. Modzie przygotowywano do roli obywatela i do dobrego kierowania sprawami administracyjnymi. Wzorem dla naladowania dla modego Rzymianina bya rodzina. Rzemioso wojskowe poznawa m.in. w obozach wojskowych. Rzym przej z hellenistyczny program ksztacenia modziey. Przejmowano greckie formy wychowania i porzucano wychowanie tradycyjnie, czyli w rodzinie rzymskiej. Wychowywanie pozostao w gestii rodzicw natomiast ksztacono w kulturze hellenistycznej. Rzymski pedagog Marek Fabiusz Kwintylian mwi m.in. o dydaktycznej problematyce ksztacenia dobrego oratora i charakterystyce wyidealizowanego obywatela. Niezbdn umiejtnoci Rzymianina bya sztuka przemawiania. Powinien te by osob wyksztacon i nieskaziteln IV. Wychowywanie i owiata w redniowieczu Klasztory i szkoy kocielne Koci ksztatowa chrzecijask kultur umysow. Klasztory byy prb ujcia w ramy organizacyjne nakazw ycia ascetycznego. Zaostrzenie ascezy pomnaao bogactwa Kocioa: osoby wstpujce do zakonu wyrzekay si dbr osobistych na rzecz instytucji. Powodowao to wzrost siy i wpyww politycznych. Powstao wiele zakonw, ktre zajmoway si m.in. dziaalnoci religijn i owiat. Niektre bardziej owiecone zaangaowane byy w prac edukacyjn i umysow. Wysokim poziom nauczania by na terenach Irlandii i Szkocji. Owiata bya podporzdkowana naukom Kocioa. Celem byo wychowywanie do przestrzegania nauk i cnt chrzecijaskich. Szkoy klasztorne przygotowyway modych chopcw do stanu duchownego. Istniay te szkoy: Trywialne realizoway niszy stopie ksztacenia, byy przy parafiach. Uczono gramatyki aciskiej, retoryki i dialektyki. Katedralne realizoway wyszy stopie ksztacenia, byy przy katedrach. Uczono podstaw arytmetyki, astronomii, geometrii oraz muzyki. Uniwersytety- zapocztkowao je oywienie intelektualne, publiczne debaty na temat podoa porzdku spoecznego, istoty prawa, rde i granic wadzy. Wywoao to zainteresowanie naukami prawniczymi. Dao to pocztek uniwersytetom redniowiecznym. Inicjatywa ich powstania nie wyszo od Kocioa, ale od ludzi wieckich, ktrzy chcieli broni prawa do mylenia i niezalenoci dydaktycznej przed Kocioem. Orodki naukowe powstaway m.in. w Bolonii (studia nad prawem rzymskim), Salerno (medycyna), Montpellier (medycyna), Pary. Padwa. W 1300 r. w chrzecijaskiej Europie byo 23 uniwersytety. Z czasem powstao ich wicej. Wiele uniwersytetw powstao z inicjatywy wadcw wieckich i osb wieckich. Rwnie z nakazw papiey powstaway uniwersytety, gdy Koci dy do podporzdkowania sobie niezalenych uczelni. Badania naukowe prowadzili na uniwersytetach tzw. mistrzowie-magistrowie, byli to m.in. medycy, prawnicy, filozofowie, teologowie. Wychowywanie rycerskie miao celu wyrabianie odwagi, siy fizycznej, umiejtnoci wojskowych, nabycie ogady wojskowej. Wychowanie rycerskie dotyczcy chopcw szlachetnie urodzonych, odbywao si ono na dworach ksicych. Etapy wychowania rycerskiego: I. Pa

II. Giermek III. Rycerz Pasowanie na rycerza nobilitowao i wprowadzao do elity feudaw jako penoprawnego czonka. Rycerz musia postpowa zgodnie z Kodeksem Rycerskim. Ideaem rycerza miao by postpowanie wg dewizy: Bogu dusz ycie - krlowi Serce damom Sobie saw ziemsk Wychowywanie mieszczaskie byo to wychowywanie do konkretnej pracy produkcyjnej. Dziecko byo wychowywane w domu mistrza (majstra) cechowego. Modzie z rodzin mieszczaskich uczya si wykonywania rnych kunsztw i rzemios. Etapy ksztacenia (stopnie): I. terminator II. czeladnik III. mistrz (majster) Modzie uczszczaa do szkek miejskich, nadzorowanych przez proboszczw parafii. Daway minimum wiedzy i umiejtnoci przydatnych do dziaalnoci gospodarczej Polska redniowieczna kraj przejmowa ideay yciowe i organizacje wychowawcze wczesnej Europy Zachodniej. Powstaway szkoy katedralne, kolegiackie i parafialne. Szkoy parafialne uczyy podstaw pisania i czytania w jzyku aciskim oraz podstawowych rachunkw. W 1363 krl Kazimierz Wielki zdecydowa o stworzeniu uniwersytetu Krakowskiego. Przed tym okresem polscy studenci wyjedali za granic aby studiowa filozofi, prawo, medycyn. Uniwersytet Krakowski ksztaci na wydziaach: filozoficznym, prawnym i medycznym, a od 1400 r. na teologicznym. W XIII w miastach lokowanych na prawie niemieckim powstaway pierwsze cechy mieszczaskie. Starszyzna cechowaa kierowaa procesem zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz ksztatowaniem poczucia solidarnoci i odpowiedzialnoci zbiorowej. V. RENESANS Humanizm by prdem i pogldem kulturalnym, ktry pojawi si w tej epoce. Czowiek odwrci si od nauk kocioa, skierowa si blaskom i radociom codziennego wiata. Dostrzeono na nowo warto i pikno sztuki i literatury staroytnej. W filozofii renesansu podziw dla zdolnoci i moliwoci ludzkich wyraali m.in. Marsilio Ficinio (podobnie jak staroytny Platon zgromadza w swojej w swoim otoczeniu wybranych obywateli miasta i prowadzi z nimi dyskusje) czy Michel de Montaigne. Gwn myl renesansu byo: nie ma nic pikniejszego, nic szlachetniejszego od uprawy nauk. Na jej podstawie ksztatowaa si nowoytna etyka wolnoci i odpowiedzialnoci czowieka. Wychowywanie i ksztacenie humanistyczne - Znaczenie nabieraa te kultura intelektualna i owiata. Humanizm by prdem spoecznie ograniczonym. Obejmowa grono osb wyksztaconych, yjcych zazwyczaj na dworach ksicych i buruazjach

(bogate mieszczastwo). Wcieleniem ideau humanistycznego by dworzanin. Uczono go m.in. prawa, retoryki, jzykw obcych, muzyki, fechtunku. Najwaniejszym zadaniem wychowania w epoce renesansu byo zaszczepienie niezalenoci w modym czowieku i danie mu moliwoci poznania nauk wyzwolonych. Mia by on ideaem greckiego mczyzny, czyli rozwinity duchowo i fizycznie. W XV wieku we Woszech zaczy dziaa szkoy w duchu humanizm o wydwiku estetycznym ukierunkowanym na rozwj sztuki. Najsynniejsz szkoa woszka w Mantui tzw. Dom radoci. Bya umieszczona w paacu ozdobionym freskami. Kary cielesne zostay wykluczone. Rozwijano samodzielno uczniw, zachcano ich do rozwoju fizycznego i kulturalnego. W przeciwiestwie do redniowiecza dopuszczono do edukacji dziewczynki. W jednej szkole uczyy si te osoby wywodzce si z rnych warstw spoecznych zarwno z rodzin ksicych, szlacheckim jak i z biedoty. W tym samym czasie Philipp Melanchton dokona reformy szkolnictwa wyszego. Powstay m.in. nowe katedry, rozszerzono wydziay i powstao pedagogium (studium przygotowawcze na uczelni). Powstay te gimnazja. Ich program opiera si na nauczaniu jzykw klasycznych (uczono zarwno jzyka aciskiego jak i greckiego), retoryki. Nie uczono jednak jzyka ojczystego, wyksztacenie czerpano z utworw literackich powstaych w staroytnoci. Twrc pierwszego gimnazjum by Johannes Sturm. Z czasem zaczy si te pojawia kolegia i konwikty zakonu jezuitw. Organizacj szk jezuickich, ktra bya taka sama dla wszystkich krajw, uporzdkowa genera zakonu Klaudiusz Akwawiwa. Ksztatowanie jezuickie nastawione byo na modzie z wyszych warstw spoecznych. Szkoy jezuickie powstaway rwnie w Polsce m.in. w Putusku, Braniewie, Wilnie, Poznaniu. Podobnie jak na zachodzie Europy tak i w naszym kraju zakon jezuicki tworzy szkoy wysze. Powoano uniwersytet w Wilnie. W wychowaniu szkolnym humanistyczne cele i program ksztacenia ogranicza si gwnie do ksztatowania kultury literackiej przez poznawanie dzie greckich i rzymskich. W Europie nastpi intensywny rozwj nauk przyrodniczych. Pedagogika i wychowywanie jako nauka W epoce renesansu powstao wiele publikacji na temat pedagogiki. Jednym z ich autorw by Andrzej Frycz Modrzewski. By osob, ktra penia wiele urzdw i pragnc zmieni kraj. Domaga si m.in. ukrcenia wadzy szlachty i monowadztwa, ochrony ycia chopw i mieszczan, obowizku pracy dla wszystkich. W swoich projekcie reform zawar rwnie sprawy dotyczce szkolnictwa i edukacji. W tych postulatach podnosi godno stanu nauczycielskiego oraz rol szkoy w spoeczestwie. Andrzej Frycz Modrzewski widzia potrzeb ksztatowania modziey poprzez nauk w szkoach. Wedug niego tylko szkoa bya w stanie przygotowa naleycie do dziaalnoci publicznej (udzia szlachty w sejmach i sejmikach). Uwaa, e kady talent jest lepszy jeli doczy si do niego wiat nauki i wyksztacone umiejtnoci. Szkoy powinny by chlub Rzeczpospolitej, bo tworz najlepsze prawa wedug Modrzewskiego, Urzd nauczyciela by postrzegany jako zawd najznakomitszy i peen trudu. rdem podstaw materialnych dla szk miay by wielkie majtki i dochody kocielne. Kolejn osob, ktra miaa ogromny wpyw na rozwj pedagogiki by Jan Amos Komeski (zw. Comenius). Uwany jest za najwybitniejszego pedagoga nowych

czasw. Nalea do ruchu religijnego braci czeskich, ktrych program zakada obron plebejuszy oraz edukacj wszystkich ludzi. Pedagogika jako wiedza szczeglnie wiele zawdzicza Comeniusowi. Uznanie zdobyy pogldy, e wyksztacenie jest potrzeb ycia, e kady posiada przyrodzony rozum (czynicy go zdolnym do nauki), wyksztacenie powinno mie yciow przydatno. Proces dydaktyczny, jeli ma by skuteczny, powinien opiera si na znajomoci procesu poznania ludzkiego (wspdziaania rozumu, mowy oraz dziaania). Jego znajomo pozwoli m.in. wykry i ustali metody i zasady skutecznego nauczania. Wychowywanie powinno by zgodne z prawami rozwoju psychicznego i fizycznego. Teoria metody Komeskiego postulowaa aby wychowywanie Ksztacenie ma by kluczem, ktry uatwia skuteczne zdobywanie wiedzy budzio i rozwijao naturaln dla ludzi ciekawo wiata. Komeski stworzy projekt jednolitego i powszechnego ustroju edukacji. Proponowany ustrj byy ustopniowany wg okresw ycia ludzkiego w nastpujcych szkoach: Szkoa narodzin dziecka dla rodzicw Szkoa macierzyska (dziecictwa) Szkoa chopictwa (6-12 rok ycia) Szkoa wieku dojrzewania (gimnazjum) Szkoa wieku modzieczego (akademia) Szkoa wieku mskiego (praktyka ycia, okres dorosoci czowieka) Szkoa szczliwej staroci Szkoa dobrej mierci (koczya ona ycie ludzkie) VI. KULTURA UMYSOWA W EPOCE OWIECENIA Racjonalizm prd, ktry uksztatowa si owieceniu. Opiera si na zasadzie Cogito ego sum (myl, wic jestem). Zakada jasne i racjonalne metody w badaniach naukowych i w myleniu filozoficznym. Walczono o racjonalistyczny wiatopogld. Ilustruje to batalia pomidzy encyklopedystami a dogmatami i instytucjami przeszoci. Walczono w imi postpu wolnoci, szczcia czowieka i prawdy. Czonkami ruchu encyklopedycznego byo wiele wiatowych umysw epoki, ktrzy nazywali siebie Stowarzyszeniem ludzi nauki. Naleeli do nich m.in. Denis Diderot, Voltaire. Stworzyli oni i wydali liczc 35 tomw pierwsz powszechn encyklopedi pod nazw Encyklopedia albo sownik rozumowany nauk, sztuk, rzemios Propagowaa nowe idee, hasa w niej zawarte utoroway drog rewolucji francuskiej. Ukazanie si pierwszej encyklopedii byo okupione wieloma trudami i przeszkodami: krytykowane, zwalczane, niszczone przez siy upadajcego porzdku feudalnego (m.in. Koci, dwr, parlament). Encyklopedyci przeciwstawili zarwno w nauce jak i etyce racje rozumu racjom objawienie. (racji naturalnych siom nadprzyrodzonym). Wskutek wielkiego postpu nauk biologicznych i medycznych racjonalizm owiecenia pragn posuwa naprzd badania szczegowe, cechowa si naturalizmem, empiryzmem i antropologizmem. Bardziej interesowa si czowiekiem i czowieczestwem, ni kosmosem. Rozum sta si miernikiem wszelkiej wiedzy. Tylko on mg rozstrzyga co jest pewne i prawdziwe, a nie wiara, objawienie,

uczucie czy nawyk. W tym wanie duchu ksztatowano ycie jednostek i spoeczestw. Ksztatowano w ten sposb m.in. polityk, gospodark, nauk czy sztuk. Od monarchw wymagano za aby byli wadcami owieconymi i szerzyli owiecenie wrd poddanych oraz opiekowali si naukami i sztukami. W zwizku z czym obowizek szerzenia owiaty i opieki nad ni przeszed na rzecz wadzy pastwowej. Pastwo zaczo wytycza kierunki i sprawowa opiek nad szkolnictwem i wychowywaniem. Wiedza czy rozwj? Obywatel czy czowiek? Dylematy pedagogiczne filozofw owiecenia: Dylemat pedagogiczny Johna Lockea w swojej publikacji pt. Myli o wychowaniu nakreli on idea gentlemana, jakim powinien si sta modzieniec pochodzcy z tzw. dobrego domu. Taki modzieniec by unowoczenion wersj renesansowego dworzanina. Rnice pomidzy renesansowym a owieceniowym modziecem: RENESANSOWY DWORZANIN OWIECENIOWY GENTLEMAN Zna jzyk aciski i literatur Zna literatur ojczyst i staroytn nowoytne jzyki , wyraa si pynnie i elegancko Obyty ze sztuk staroytn, sztukami wyzwolonymi Humanista, poddany presji Kocioa Mia by ideaem greckiego modzieca, rozwinity duchowo i kulturowa. Obyty z naukami przyrodniczymi, histori polityczn Racjonalista i wolnomyliciel, nie poddaje si woli Kocioa

Wychowywanie zmierza do zaszczepienia w nim elegancji na salonach, dzielnoci i umiejtnoci w sprawach wojskowych i w subie publicznej. Ideay Lockea zaczyna realizowa szlacheckie wychowanie prowadzone zazwyczaj w domu rodzinnym lub akademii rycerskiej. W Polsce wzr ten czciowo kontynuowao Collegium Nobilium oraz Szkoa Rycerska Stanisawa Augusta Poniatowskiego. Dylemat pedagogiczny Jeana Jacquesa Rousseau - Filozofia spoeczna Rousseau gosia, e natura ludzka jest dobra i z natury wszyscy ludzie s rwni. Podda on rwnie krytyce wczesne rzdy, ustroje, nierwno spoeczn i cywilizacj, ktra demoralizowaa. Swoje sdy i opinie zawar on w rozprawach m.in. Czy odrodzenie nauk i sztuk przyczynio si do naprawy obyczajw. Rousseau traktuje wychowanie nie w kategoriach spoecznoobywatelskich, lecz w kategoriach oglnoludzkich. Jego naturalizm spoeczny by upominaniem si o prawa czowieka. Hasa, ktre gosi Jean Jacques Rousseau podjte zostay pniej przez Wielk Rewolucj Francusk. Na gruncie pedagogicznym oznaczy si szczeglnie Johann Heinrich Pestalozzi, walczcego w Szwajcarii o rwno i sprawiedliwo ludzk i owiatow. Pestalozzi prowadzi zakady wychowawcze dla dzieci z

10

biedniejszych i spoecznie ponianych warstw. Placwki te stay si wzorcem dla placwek pedagogicznych w innych krajach Dylemat pedagogiczny Claudea Adriena Helvetiusa za jego spraw uksztatowaa si i zyskaa uznanie teoria dydaktyczna zalecajca ksztatowanie funkcji, sprawnoci poznawczej, postaw i uczu moralnych. Odsuwaa na dalszy plan, obowizujce wczeniej tzw. podawanie wiedzy do zapamitania (ksztacenie encyklopedyczne). Teori t nazwano ksztaceniem formalnym (funkcjonalnym). Wyksztacenie klasyczne dalej jednak utrzymywao si, ze wzgldu na tradycj, presti spoeczny i opini, e studiowanie jzykw klasycznych ma wiczy umys. Celem ksztacenia powinno by nie tylko zapenianie umysw rnymi informacjami, ale i wiczenie takich zdolnoci i dyspozycji takich jak: sprawne rozumowanie, krytycyzm, stawianie pyta, formuowanie odpowiednich wnioskw itp. Szkolnictwo i reformy szkolne w XVIII szkoy rednie (kolegia, gimnazja) zostay dominujcymi instytucjami owiatowymi. Wadz nad nimi zazwyczaj sprawowao pastwo. Szkoy rednie najlepiej zaspokajay aspiracje warstw owieconych i przygotoway kandydatw do pracy urzdniczej. Na przeomie XVIII i XIX wieku wprowadzono egzamin maturalny (wiadectwo dojrzaoci). Jego zdanie dawao moliwo studiowania na uniwersytecie oraz zajmowanie okrelonych stanowisk publicznych. Inicjatorem reform byli Pietyci. Pietyzm by ruchem, ktry powsta na gruncie luteranizmu oraz mio do bliniego. Pietyci stworzyli kompleks zakadw wychowawczych, ktry skada si ze: o Szkoy dla biednych o Zakadu dla sierot o Szkoy redniej dla zamonych (tzw. pedagogium) o Szkoy dla nauczycieli o Szkoy dla kobiet Instytucje pietystw obejmoway ksztacenie realne. W zwizku z tym powstay szkoy o wyranym profilu realnym m.in. Mechaniczna i Matematyczna Szkoa Realna. Programy nauczania ulegy zrnicowaniu. Utrzymyway si treci humanistyczne, przyrodnicze i matematyka. We Francji ruch reformatorski zapocztkowali jansenici. Opierali si oni na pogldach teologa Corneliusa Jansena i filozofii Kartezjusza. Jansenici stworzyli niewielkie szkoy internatowe m.in. w Port Royal. W szkoach tych panowa surowy duch religijno-moralny oraz ciepa opiekuczo. Pocztkowo nauczanie odbywao si w jzyku ojczystym, z czasem w zwizku z reform uczono aciny i nowoytnych jzykw obcych. Jansenici rozwijali w swoich wychowankach mylenie jasne i krytyczne. Ich szkoy byo wielokrotnie zamykane, zgromadzenia rozpdzane a nauk potpiano (szczeglnie papie, ktry wyda bull w 1656r.). Ostatecznym ciosem byo zburzenie orodka Jansenistw w Port Royal des Champs. Ich zasady jednak przetrway, upowszechniay je podrczniki szkolne. W XVIII Francja zdecydowaa o wychowywaniu dziewczt w placwkach szkolnych. Istotny wpyw mia Franois Salignac de la Monthe Fnelon. Od poowy XVIII wieku we Francji we Francji szybko nastpowaa sekularyzacja kolegiw i gimnazjw, zamknito szkoy jezuickie. Rozpoczto wielk reform szkolnictwa

11

francuskiego, ktra miaa wpyw na pozostae kraje Europy. Najwaniejsze idee i myli reformatorskie dotyczce szkolnictwa: o Szkolnictwo jest fundamentem pastwa i podlega jego prawom o Duchowiestwo i zakony nauczajce naleao odsun od ich zarzdzania o Szkoy naley odda pod nadzr pastwa o Wychowanie musi mie charakter obywatelski Programy nauczania przewidyway: 5-10 rok ycia dziecka jzyk ojczysty, rysunek, muzyka, zabawa, gimnastyka, pocztki matematyki, przyrody, historii 10-17 rok ycia szczebel kolegium m.in. jzyk ojczysty, nowoytny i staroytny, literatur, histori, geografi, przedmioty cise, filozoficzne. Szkolnictwo ludowe ksztacenie dzieci z rodzin chopskich i plebejskich byo zaniedbane. Pomimo, e istniay szkoy przy parafiach, to obejmoway niewielki procent dzieci, a ich program obejmowa przygotowanie chopcw do posugi podczas naboestw. Rozwj szkolnictwa ludowego zawdzicza si zgromadzeniu Braci Szk Chrzecijaskich. Tworzyli oni szkki dla ludu oraz seminaria ksztacce nauczycieli do tych szk. Wyrany postp oznaczy si te w Niemczech, gdzie krl Fryderyk Wilhelm I, pod wpywem pietystw, nakaza tworzenie szkek wiejskich. Jego nastpca wprowadzi obowizek szkolny. Kolejny postp jest dzieem filantropistw, ktrzy oprcz hase owieceniowych, gosili potrzeb wychowania naturalnego i propagowali nauczanie szkolne urozmaicone m.in. zabawami, wycieczkami. Filantropici stworzyli wiele zakadw wychowawczych. Szkoy i zakady specjalne w XVIII powstay pierwsze w Europie szkoy i zakady dla osb niepenosprawnych, opuszczonych i zaniedbanych moralnie. W 1770 r w Paryu powstaa pierwsza szkoa dla dzieci guchoniemych. Podobne szkoy powstay w innych krajach. W Polsce pierwsza taka szkoa powstaa w 1817 r. Z kolei pierwsza szkoa dla niewidomych powstaa w 1784 roku w Paryu. W innych krajach rwnie zaczy powstawa szkoy i zakady dla niewidomych. Powstaway rwnie placwki przeznaczone dla dzieci upoledzonych umysowe czy opuszczonych. Reformy szkolne w Polsce na przeomie XVII i XVIII wieku w Polsce szkolnictwo podupado. Uczniowie powicali czas nieuytecznym wiczeniom, niezrozumiaym reguom gramatycznym. System wychowania opiera si na karach m.in. wydalenie ze szkoy, klczenie przez dugi czas w szkole lub kociele. Rozbudzano ambicje poprzez publiczne popisy i wspzawodnictwo, ktre prowadziy do sporw. Ludu wiejskiego nie uczono pisa i czyta, co byo przyczyn ich ndzy. W poowie XVIII wieku Stanisaw Konarski podj prb reformy owiaty. Konarski podczas pobytu zagranic zetkn si m.in. ideami pedagogicznymi J. Lockea, Ch. Rollina. Po powrocie do kraju powieci swoj zdobyt wiedz i zapa doskonaleniu ustroju politycznego Rzeczypospolitej i reformowaniu szkolnictwa. Pragn on uczyni ze szkoy miejsce ksztatowania charakterw i wychowywania w duchu ojczyzny. Konarski zaoy w 1740 roku zaoy w Warszawie Collegium Nobilium, ktre wychowywao m.in. dziaaczy obozu postpu w Polsce. Zreformowano rwnie szkoy pijarskie. Zachoway one jzyk aciski, uczc rwnie jzyka polskiego obcego. Programy szkolne posiaday nowe treci m.in. z zakresu: ekonomii, matematyki, historii.

12

Rwnie inne szkoy prowadzone przez zakony zostay zmuszone ich ulepszenia. Powstay rwnie uczelnie wieckie ksztacce modych ludzi w duchu patriotyzmu i kultury owiecenia. Jedn z nich bya Szkoa Rycerska, jej wychowankami byli m.in. Tadeusz Kociuszko i Julian Ursyn Niemcewicz. Komisja Edukacji Narodowej dokonaa tzw. rewolucji szkolnej, zwizana bya z postpowymi stronnictwami szlacheckimi i mieszczaskimi walczcymi w drugiej poowie XVIII o rozwj i umocnienie kulturalne i polityczne Polski. Nowy system edukacji modziey mia by podstaw odrodzenia w kraju, odzyskania penej suwerennoci. Po upadku zakonu jezuickiego w kraju zamknito wszystkie ich szkoy. Stanowiy one 2/3 wszystkich szk w Polsce. W celu organizacji nowego systemu edukacji w kraju Sejm Rzeczypospolitej zdecydowa o powoaniu specjalnego urzdu Komisji Edukacji Narodowej. Bya to pierwsza w Europie centralna magistratura szkolna, bya ona tylko zalena od sejmu. Czonkami komisji wiatli mowie wczesnej Polski, m.in. biskupi, ksita ze znanych rodw, administratorzy, pisarze. Komisja zmierzaa do stworzenia uhierarchizowanego i jednolitego systemu szk ludowych, rednich i wyszych. Pragna wzajemnie powiza te szkoy, zarwno pod wzgldem organizacyjnym jak i programowym. Mia to by publiczny system wiecki niezbdny dla rozwijajcego si nowego systemu w Polsce. Szkoy miay przygotowywa obywateli zdolnych do podjcia pracy nad przeprowadzeniem w kraju reform. Doradczym wydziaem naukowo-pedagogicznym dla Komisji byo Towarzystwo Ksig Elementarnych. Komisja przeprowadzia generaln reform szk wyszych. Jej inicjatorem i wykonawc by Hugo Kotaj. W wyniku jego reformy uniwersytety stay si najwyszym stopniem edukacji, orodkiem bada naukowych, sprawoway rwnie nadzr nad szkoami niszego szczebla. Komisja zorganizowaa na nowo i w nowym duchu szkoy rednie. Powsta nowy program przystosowany do potrzeb ycia obejmowa m.in. jzyk polski, matematyk, fizyk, histori. Doceniono rwnie wag zawodu nauczyciela. Stworzono rwnie osobny stan wiecki skadajcy si z nauczycieli (tzw. stan akademicki). Szkoy parafialne stay si w szerszym zakresie dostpne dla dzieci chopskich. Komisja stwierdzia rwnie, zapis o traktowaniu dzieci na rwni, bez wzgldu na pochodzenie. Dzieci mona byo wyrnia za pilno i cechy charakteru, nie za urodzenie. Wprowadzono podzia szk elementarnych na wiksze i mniejsze. Wiksze byy przeznaczone dla mieszczan, a szkoy mniejsze dla paszczyzny. Zaczto rwnie wydawa podrczniki szkolne. Publikowano rwnie ksiki pomocnicze dla nauczycieli i przewodniki metodyczne. Komisja Edukacji Narodowej zdecydowaa rwnie o wychowywaniu dziewczt, w taki sposb aby bya czynn czci narodu. Komisja pracowaa przez 20 lat, a do ostatecznego upadku Rzeczypospolitej. Projekty organizacji wychowania Wielkiej Rewolucji Francuskiej jednym a autorw projektu by Jean Antoine Nicolas Condorcet. Jego projekt postulowa nauczenie powszechne, obowizkowe, publiczne i bezpatne na wszystkich edukacji. Kady czowiek poprzez wychowanie powinien mie moliwo rozwijania swoich talentw i zaspokajania potrzeb, powinien zna swoje prawa i umie z nich korzysta. Projekt Condorceta przedstawi szczeble powszechnego systemu edukacji:

13

Czteroletnie szkoy pocztkowe miay by organizowane w kadej osadzie liczcej co najmniej 400 mieszkacw. Program przewidywa m.in. czytanie, pisanie, proste metody pomiarw, zaznajomienie z zasadami rolnictwa i przemysu czy zaznajomienie dzieci z ustrojem spoecznym. Posiaday jednego nauczyciela Trzyletnie szkoy drugiego stopnia organizowano je w kadym powiecie i miecie, liczcym 4 tys. mieszkacw. Przeznaczone byy dla dzieci, ktrych rodzice mogli powici wicej czasu na nauk swoich dzieci. Program uzupenia wiadomoci m.in. z matematyki, etyki, nauk przyrodniczych czy nauk spoecznych. Kada szkoa musiaa posiada ksigozbir, gabinet z narzdziami meteorologicznymi, modelami maszyn. Posiaday one od jednego do trzech nauczycieli. Instytuty organizowane je w kadym departamencie. czyy wyksztacenie oglne z wyksztaceniem zawodowym. Instytuty miay ksztaci m.in. nauczycieli, lekarzy, wojskowych, mechanikw. Licea miay obejmowa nauczanie wysze, ksztacioby uczonych i profesorw. Towarzystwo Narodowe Nauki i Sztuki miaoby na celu nadzorowa zakady szkolne, kierowa nimi, dba o doskonalenie nauk, sztuk i kunsztw. Przewidywano rwnie upowszechnienie owiaty szkolnej wrd dorosych. Miay temu suy m.in. muzea, odczyty publiczne, wita narodowe. Obowizek szerzenia owiaty wrd dorosych przypad nauczycielom i profesorom szk wszystkich szczebli. Ze szk publicznych miao by wykluczone nauczanie religii, w postaci jakiegokolwiek wyznania. Powyszy projekt nie zosta uchwalony, ale jest wiadectwem nowych de owiatowych. Jednolita i realnie dostpna owiata dla wszystkich jest najwaniejszym i niezbdnym warunkiem przeciwdziaajcym niesprawiedliwej nierwnoci spoecznej. Z czasem zdecydowano o organizacji systemu szkolnego nieobowizkowego i niepastwowego. Nowy system szkolny mia by ukierunkowany na ksztacenie utylitarne, czyli dla potrzeb ycia.

VII. SZKOLNICTWO W XIX WIEKU Tendencje oglne i ustawodawstwo szkolne powszechno i demokratyzacja szkolnictwa w XIX wieku jest nastpstwem kilku procesw m.in. rewolucji przemysowej w krajach Europy Zachodniej. Przyznano kadej ludzkiej jednostce prawa czowieka, niezalenie od pochodzenia spoecznego i rodzaju pracy zawodowej. W ten sposb zniky ideowe przeszkody, ktre nie pozwalay ludziom z najniszych warstw na edukacj i owiat. Szkoa mieszczaska przestaa by stopniowo szko stanow. Powstaway rwnie postulaty organizowania bezpatnego szkolnictwa dla wszystkich. W zwizku z postpem technicznym i przemysowym nastpio zapotrzebowanie na robotnikw i pracownikw z kwalifikacjami specjalistycznymi. Upad rwnie podzia na stany spoeczne: ziemiastwo i rody szlacheckie. Rzdy

14

wielu krajw zauwayy interes w udostpnianiu podstawowej owiaty ludziom. Przez szko, ktra bya zorganizowana i ideologicznie zaprogramowana pastwo pragno wpywa na ludzi, kierowa ich potrzebami. Wychowanie szkolne miao tworzy obywateli lojalnych posusznych, obowizkowych i przeciwdziaa rewolucji. W miar rozpadania si ustrojw feudalnych i narastania prdw liberalnych rne pastwa zaczynaj tworzy u siebie powszechne, bezpatne i obowizkowe szkolnictwo ludowe. Udostpniono rwnie szkoy rednie oraz uczelnie wysze. Powstay szkoy wysze nowych typw: politechniki, akademie rolnicze, lene itp. Wzroso zainteresowanie szerzeniem owiaty wrd dorosych. Wiele krajw podjo rodki aby rozwin szkolnictwo m.in. o USA zalenie od stanw i miast, wychowanie naleao do grup religijnych. o PRUSY obowizek szkolny w zakresie nauk elementarnych, nadzr wiecki o FRANCJA likwidacja szk wieckich i demokracji, nadzr Kocioa nad szkolnictwem Szkolnictwo ludowe szkoa ludowa powstaa z przeksztacenia szkoy parafialnej. Szkoy ludowe prezentoway nastpujce stanowiska: Ekstensywne uczenie jak najwikszej liczby dzieci, ale w sposb powierzchniowy. By to tzw. system monitorialny. W tworzonych szkkach dla dzieci stosowano metod wzajemnego nauczania si dzieci. Nauczanie odbywao si w duej sali, dzieci dzielono na grupy wg wieku i umiejtnoci. Nauczyciel wyucza dzieci najstarsze i najzdolniejsze, a ci z kolei uczyli inne. Indywidualizujce nauczanie pogbione. Reprezentowa je J.H. Pestalozzi. Tworzy on od podstaw szkoy i zakady opiekuczo-wychowawcze. Stosowa wasne przemylane metody nauczania i opieki, ktre przedstawia w swoich pracach i powieciach, Pestalozzi walczy o godno kadego czowieka. Szko ludow widzia jako szko czowieczestwa. Prawdziwy wychowawca powinien widzie w kadym czowieku godno i szlachetno ludzk. Krytykowa ndz ludzk. Pestalozzi stworzy now metodyk nauczania pocztkowego. Idee i metody szwajcarskiego pedagoga zostay rozkrzewione w caej Europie m.in. w Polsce. Wielu pedagogw pragno uczy si u niego i zdobywa wiedz. Jednym z nich Friedrich Wilhelm August Frbel. Dziaa wg idei Pestalozziego. Stworzy tzw. ogrdki dziecice oraz nowoczesn metodyk wychowania przedszkolnego i ksztacenia nauczyciela dla tych placwek. W pracy wychowawczej kad nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwj. Swoj metod opar na pobudzaniu aktywnoci, samodzielnoci i wspdziaania dzieci za pomoc przemylanych zabaw, piewu itp. Neohumanistyczne szkolnictwo: Gimnazja klasyczne szkolnictwo rednie cechowa rozwj intensywny. Wyksztacenie na poziomie rednim stao niezbdne, zarwno w yciu kulturalnym i jak i gospodarczo-politycznym. Gimnazja klasyczne uksztatoway si najwczeniej. Zostay uznane za najlepszy typ szkl rednich w XIX wieku. Przyczyni si do tego gwnie nurt zwany neohumanizmem.

15

Std druga nazwa gimnazjw gimnazja klasyczne. Podstaw neohumanizmu stay si archeologiczne i filologiczne badania naukowe prowadzone m.in. przez Anglikw i Francuzw nad dziejami kultury, szczeglnie nad staroytnoci. Neohumanici zwracali szczegln uwag na czasy hellenistyczne, pragnli na ich podstawie odrodzi wspczesnego czowieka. Wyksztacenie traktowali jako wspczynnik wewntrznego rozwoju i odkrywanie czowieczestwa w kadym z ludzi. Znacznie wyej zaczto ceni wyksztacenie formalne ni materialne. Ogromn warto ksztacc przypisano nauczaniu jzykw staroytnych oraz jzyka ojczystego. W reformach szkolnych w duchu neohumanizmu przodoway Niemcy. Ich inicjatorem by Wilhelm von Humboldt. Tworzy on nowe programy dla gimnazjw, podnosi poziom wyksztacenia profesorw gimnazjalnych. Wprowadzono oficjalnie rwnie egzamin dojrzaoci jako dowd ukoczenia gimnazjum i warunek umoliwiajcy nauk na uniwersytecie. We Francji charakter klasycznej szkoy redniej przybray licea. W Anglii uksztatoway si prywatne szkoy z internatem. Szkolnictwo realne w zwizku rozwojem przemysu i liberalizmu narosa konieczno ksztacenia umoliwiajcego efektywn prac i zarzdzanie ni m.in. w fabrykach i grnictwie. Gimnazjum klasyczne byo szko kosztown i oderwan od ycia, zwizku z czym stao si rodkiem selekcji spoecznej, Przygotowywao elit do ycia kulturalnego, a nie do przemysu, handlu, gdzie nastpi rozwj. Spowodoway to spory pomidzy zwolennikami ksztacenia klasycznego a realnego. Zwolennicy ksztacenia realnego domagali si aby do programu szkoy redniej wczy nauki przyrodnicze. Jednoczenie buruazja pragno zapewni swoim dzieciom wyksztacenie oglne bez balastu jzykw klasyczny, aby nakierowa ich do ycia na polu gospodarczym. W ten sposb uksztatowaa si szkoa realna. W programach nauczania s m.in. jzyki nowoytne, biologia, fizyka, geologia. Szkoy te zyskay uznanie i prawa. Powstaway m.in. pene gimnazja realne. W nich edukacja koczya si egzaminem dojrzaoci i dalsz moliwoci nauki na politechnikach. Obok gimnazjw i szkl realnych rozwijao si ksztacenie zawodowe. Szkoy te przygotowyway do pracy w rnych i zrnicowanych zawodach. Rozwina si cywilizacja techniczna. Prdom ksztacenia realnego i zawodowego sprzyja m.in. pozytywizm. Herbert Spencer, inynier i pedagog w swoim dziele O wychowaniu umysowym, moralnym i fizycznym krytykowa szko klasyczn. Uwaa, ze wychowywanie powinno przygotowywa ludzi zdolnych do walki o przetrwanie, potraficych osign sukces i powodzenie w swojej dziaalnoci. Spencer zanalizowa rodzaje dziaalnoci czowieka i programy ksztacenia w szkole, wg niego wychowanie musi: Nauczy sztuki zachowania samego siebie przy yciu. Nauczy sztuki zdobywania rodkw do ycia. Przygotowa do maestwa i wychowywania wasnych dzieci. Przygotowa do penienia obowizkw spoecznych i politycznych.

16

Rozwija zdolnoci korzystania z przyjemnoci kultury. W wyniku postpujcej rewolucji przemysowej ronie liczba proletariat oraz nasila si pauperyzacja chopw i robotnikw przemysowych. Prac rczn, rzemielnicz zastpuj maszyny. Czas pracy zosta wyduony do 15 godzin dziennie. Zatrudniano tasz si robocz, czyli kobiety i dzieci. W ten sposb wzrs midzy bogactwem i ubstwem, a dalej to prowadzio do kwestionowania adu spoecznego. Rozczarowanie spoeczne zwycistwem rozumu w wieku owiecenia pobudza wielu intelektualistw do tworzenia utopijnych wizji nowego spoeczestwa, zorganizowanego na podstawie zdolnoci a nie majtku. Socjalici-utopici uwaali, ze wystarczy odpowiednio owieca i wychowywa ludzi, aby nastpnie staway si spoecznociami sprawiedliwymi. Przeciwstawiali si niesprawiedliwej rzeczywistoci i tworzyli utopie pedagogiczne. Przykadem jest Robert Owen, ktry stworzy osad robotnicz, gdzie dziaay fabryka i instytucje kulturalnowychowawcze. Powsta rwnie nowy ruch zwany marksizmem. Wedug niego o rozwoju spoecznym i ustroju politycznym decyduje sposb zdobywania rodkw do ycia. Kultura, sposb mylenia, wychowanie i ideologie s zawsze oparte na gospodarce. Pedagogika marksistowska gosi, e robotnika w procesie ksztacenia naley zaznajamia z podstawami produkcji i technologii, czyli czyni wiadomym wykonywanej pracy. Powstaa Komuna Paryska, ktra projektowaa i realizowaa: Cakowit wiecko szk. Powoywanie na nauczycieli tylko osoby wieckie. Program nauczania mia opiera si na metodach eksperymentalnych i nauce. Nauczanie miao by bezpatne i bez podziau na pe, obowizkowe i dostpne dla wszystkich. Organizowanie obkw i zakadw opiekuczych dla sierot. Udostpnianie ludziom bibliotek, muzew, dbr kultury. Uniwersytety i politechniki w organizacji uniwersytetw zarysoway si dwa typy: Uniwersytety typu francuskiego wziy pocztek podczas reform napoleoskich, miay charakter szk specjalistycznych, zawodowych, ksztaccych urzdnikw, lekarzy, nauczycieli itd. Nie prowadziy bada naukowych. Byy to uniwersytety mae, nie miay wpywu na ycie naukowe i kulturalne kraju. W zwizku z czym nie przyjy si w Europie. Uniwersytety typu niemieckiego uniwersytety traktowano jako instytucje. Mogy gosi z katedry wasne przekonania naukowe. Miay one nastpujce zadania: Rozwija badania naukowe i pielgnowa atmosfer twrczoci naukowe. Ksztaci uczonych.

17

Ksztaci na najwyszym poziomie fachowcw w rnych dziedzinach gospodarki i kultury. W wielu uniwersytetach na przd wysuny si nauki oglne, ksztac umys, osobowo oraz nauki przyrodnicze. Natomiast politechniki miay ksztaci przyszych inynierw. Powstaway m.in. w Monachium, Wiedniu. Z czasem szkoy ksztacce inynierw na potrzeby grnictwa, rolnictwa, mostw itd. Politechniki oraz inne uczelnie z powodzeniem naladoway naukow i dydaktyczn organizacj uniwersytetw. Pod koniec XIX wieku na uczelniach wyszych pojawiy si kobiety studentki. VIII. OWIATA NA ZIEMIACH POLSKICH Zabr rosyjski- nastpi rozwj szkolnictwa zawodowego. Jego inicjatorem by Stanisaw Staszic. W 1800 zaoono Towarzystwo Warszawskie Przyjaci Nauki. Z czasem powstawao wiele innych uczelni m.in. uczelnia praw, szkoa lekarska oraz Uniwersytet Warszawski. Za spraw Stanisawa Staszica nastpi rwnie ogromny rozwj grnictwa oraz rolnictwa. Aby ksztaci kandydatw w tym celu powstaa m.in. Szkoa Akademiczno-Grnicza, Szkoa Agronomiczna. W Warszawie zaczo rwnie si rozwija szkolnictwo artystyczne. Stworzono Szko Dramatyczn, ktr przeksztacono na Instytut Muzyki i Deklamacji. Jednym z jej uczniw by m.in. Fryderyk Chopin. W Warszawie nastpi rozkwit ycia kulturalno-spoecznego. Dziaaa m.in. opera, teatr oraz biblioteki uniwersyteckie. W okresie pomidzy powstaniami nastpi regres kulturalno-owiatowy oraz intensywna rusyfikacja. Powstaa Ustawa Szkolna, ktra przewidywaa uwaszczenie chopw oraz podnosia owiat ludow organizowaa zrnicowane zawodowo szkoy powiatowe i gimnazja. Realizacj tej ustawy przekrelio powstanie styczniowe. W Warszawie otwarto ponownie uniwersytet pod nazw Szkoy Gwnej. Po jej likwidacji powsta Cesarski Uniwersytet Warszawski, w ktrym wykadano przedmiotu w jzyku rosyjskim. Najpowaniejsz polsk instytucj w zaborze rosyjskim bya Kasa Pomocy dla Osb Pracujcych na Polu Nauki. Popieraa ona dziaalno naukow polskich uczonych, fundowaa stypendia dla niezamonych studentw i wydawaa czasopisma i publikacje. Na polu owiaty i wychowania zaznaczao si wielu wczesnych pisarzy m.in. Bolesaw Prus i Eliza Orzeszkowa. Szkolnictwo publiczne zostao cakowicie zrusyfikowane. Zlikwidowano wiele szk, czego skutkiem by postpujcy analfabetyzm. Szkolnictwo polskie istniao jedynie jako prywatne lub domowe. Przykadem jest m.in. Uniwersytet Latajcy, ktry swoje wykady prowadzi w mieszkaniach prywatnych. Marksistowska partia Proletariat stworzya program Odezwa , ktry zawiera postulat nauczania obowizkowego, bezpatnego i bezwyznaniowego. Wielu studentw prbowao przeciwstawi si zaborowi rosyjskiemu. W tym celu dziaali w stowarzyszeniach, organizowali strajki i manifestacje. Zabr pruski szkolnictwo polskie byo germanizowane. W okresie kulturkampfu nastpia pena germanizacja ycia, czyli zakaz uywania jzyka polskiego w urzdach, szkoach, sdach. Doprowadzio to do walki o jzyk polski, powstania tajnych organizacji modzieowych. Znaczco rozwina si polska filozofia i myl

18

pedagogiczna. Bronisaw Ferdynand Trentowski, polski pedagog epoki romantyzmu, twierdzi, e pedagogika narodowa ma czowieka czynu, mdrego, o rozwinitej osobowoci, bo tylko taki bdzie dobrym patriot. W Poznaniu nie istniay uniwersytety. Modzie z zaboru pruskiego chcca studiowa musiaa wyjeda na uniwersytety. Orodkiem naukowych w Wielkopolsce byo Poznaskie Towarzystwo Przyjaci Nauki. Dziao rwnie Towarzystwo Owiaty Ludowej, ktre zakadao biblioteki, czytelnie. Inicjowano i wspierano rwnie pozaszkolne dziaania owiatowe i naukowe. Zabr austriacki - w pierwszej poowie XIX wieku szkolnictwo byo zgermanizowane. Po przeksztaceniu monarchii w Austro-Wgry poszczeglne kraje uzyskay czciowe niezalenoci. Dawao to mono rozwoju kultury narodowej oraz szkolnictwa polskiego. Przeszkod w szerzeniu owiaty wrd dzieci niezamonych byo zacofanie gospodarcze i konserwatyzm elit spoecznych. Szkolnictwo elementarne obejmowao w poowie XIX wieku zaledwie 23% wszystkich dzieci w wieku 6-12 lat. Ogromne zasugi na polu reorganizacji szkolnictwa mia Jzef Dietl. Dziki jego staraniom powoano Rad Szkoln Krajow, ktra miaa wadz owiatow nad szkoami ludowymi i rednimi. Do jej kompetencji nalea nadzr pedagogiczny, mianowanie nauczycieli oraz zatwierdzanie podrcznikw. Jzykiem urzdowym w szkoach sta si jzyk polski. Szkoa ludowa przybraa charakter oglnoksztaccy, bya obowizkowa i bezpatna. Powstay seminaria nauczycielskie. Dzieci chopskie staway si czciej uczniami gimnazjum, co otwierao im drog na uniwersytety. W Galicji powstao wiele organizacji spoecznych i zwizkw zawodowych. Jednym z nich bya Macierz Szkolna, publikujca ksiki. W zaborze austriackim dziaay dwa silne centa kultury: Krakw i Lww. W obu tych miastach dziay uniwersytety, akademie i politechniki. Dopuszczono do studiw rwnie kobiety. W 1815 r. zorganizowano Towarzystwo Naukowe Krakowskie, czyli tzw. polsk akademie nauk. Prowadzia ona badania naukowe i dziaalno wydawnicz.

19

You might also like