K.

Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

Katarzyna Gbicka

Polityka socjalna w Unii Europejskiej

1. Geneza i podstawy prawne wsplnotowej polityki socjalnej
Regulacje dotyczce polityki socjalnej po raz pierwszy pojawiy si w prawie wsplnotowym w Traktacie Rzymskim (TR) z 1957 r. Polityk t rozumiano jako dziaalno pastwa, ktra ma na celu polepsza sytuacj zarwno gospodarcz, jak i socjaln najsabszych grup spoeczestwa dziki rozwojowi gospodarczemu i spoecznemu, a take zabezpiecza pracownikw przed skutkami niekorzystnych lub nieszczliwych wydarze yciowych. Znalazo to swj wyraz w postanowieniach artykuu 117 TR: Pastwa czonkowskie zgadzaj si z koniecznoci przyczynienia si do polepszenia warunkw ycia i pracy pracownikw, i do ujednolicenia ich poprzez stay postp. Uwaaj one, e taki stay rozwj nastpi nie tylko w wyniku funkcjonowania wsplnego rynku, ktry bdzie sprzyja ujednoliceniu systemw spoecznych, lecz e bdzie on take wynika z procedur okrelonych przez niniejszy Traktat i ze zblienia przepisw prawnych i administracyjnych. 1 Europejska polityka socjalna ksztatowaa si poprzez stwarzanie odpowiednich warunkw prawnych, spoecznych i ekonomicznych w skali zarwno krajowej, jak i wsplnotowej zmierzajcych m.in. do zrwnania praw kobiet i mczyzn na rynku pracy, uzyskiwania takiego samego wynagrodzenia za tak sam prac, uznawania prawa do wiadcze z tytuu ubezpiecze rentowo-emerytalnych, zapewnienia mobilnoci siy roboczej w ramach europejskiej przestrzeni socjalnej, poprawy oglnych warunkw pracy i ycia wszystkich obywateli. Pocztkowo polityka socjalna nie naleaa do priorytetw dziaalnoci Wsplnot Europejskich. Do 1971 r. wydano zaledwie dwa rozporzdzenia dotyczce tej problematyki. Reguloway one kwestie swobody podejmowania
Dr Katarzyna Gbicka Departament Polityki Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej. 1 Prawo Wsplnot Europejskich. Dokumenty i orzecznictwo, red. W.Czapliski, R.Ostrihansky, A.Wyrozumska, Wyd. Scholar, Warszawa 1994, s.70-71.

45

Studia Europejskie, 4/1997

zatrudnienia w obrbie Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej (rozporzdzenie nr 1612/68) oraz stosowania systemw zabezpieczenia spoecznego dla pracownikw, osb samodzielnie zarobkujcych oraz czonkw ich rodzin zmieniajcych miejsce pobytu w granicach Wsplnot (rozporzdzenie nr 1408/71). Rwnie ustanowiony na mocy Traktatu Rzymskiego Europejski Fundusz Socjalny mia bardzo may zasig i pocztkowo nie spenia jeszcze znaczcej roli. Wzrost zainteresowania problematyk spoeczn przypada dopiero na pocztek lat 70. Na paryskim szczycie w 1972 r. postanowiono rozszerza integracj gospodarcz i polityczn o wymiar socjalny. Przygotowany przez Komisj Europejsk w 1973 r. i ogoszony rok pniej tzw. Pierwszy Program Socjalny przyczyni si do opracowania i uchwalenia na przestrzeni szeciu nastpnych lat szeregu dyrektyw, ktre stanowi do dnia dzisiejszego podstaw i rdo europejskiego prawa pracy. Dotyczyy one m.in. rwnoprawnego traktowania kobiet i mczyzn oraz rnych aspektw uprawnie pracowniczych. 2 W 1975 r. utworzono rwnie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i zaczto rozwija regionaln polityk Wsplnot.

2. Regulacje prawne wsplnotowej polityki socjalnej

W interesujcej nas dziedzinie przeom lat 70. i 80. charakteryzowa si stagnacj, albowiem nie udao si przyj adnych nowych przepisw prawnych. Gwn tego przyczyn byo cige weto Wielkiej Brytanii, ktra sprzeciwiaa si wszelkim inicjatywom Komisji Europejskiej, a sfera polityki spoecznej wymagaa jednomylnoci przy podejmowaniu decyzji, zgodnie z artykuami 100 i 235 TR. Rwnie Biaa Ksiga nt. Wsplnego Rynku z 1985 r. nie uwzgldniaa zagadnie polityki spoecznej i prawa pracy.
Do najwaniejszych spord nich naleay: - Dyrektywa w sprawie zbliania ustawodawstwa pastw czonkowskich dotyczca stosowania sprawiedliwego wynagrodzenia dla pracujcych mczyzn i kobiet (nr 75/117/Rada EWG z 10.02.1975); - Dyrektywa dotyczca urzeczywistniania zasady rwnego traktowania mczyzn i kobiet przy dostpie do zatrudnienia, ksztacenia zawodowego, kariery zawodowej i warunkw pracy (nr 76/207/Rada EWG z 09.02.1976); - Dyrektywa dotyczca rwnego traktowania mczyzn i kobiet w dziedzinie zabezpieczenia socjalnego (nr 79/7/Rada EWG z 19.12.1978); - Dyrektywa w sprawie ujednolicenia przepisw prawnych pastw czonkowskich dotyczcych zwolnie grupowych (nr 75/129/Rada EWG z 17.02.1975); - Dyrektywa w sprawie ujednolicenia przepisw prawnych pastw czonkowskich dotyczcych ochrony praw pracownikw podczas przejcia przedsibiorstwa, zakadu lub czci zakadu (nr 77/187/Rada EWG z 14.02.1977); - Dyrektywa o ochronie pracownikw w przypadku niewypacalnoci pracodawcy (nr 80/987/Rada EWG z 20.10.1980).
2

46

K. Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

Dopiero podpisany 17 lutego 1986 r. Jednolity Akt Europejski (JAE), nowelizujcy Traktat Rzymski, wprowadzi bardzo wane zmiany w zakresie socjalnego wymiaru Wsplnego Rynku. I tak, Dzia III JAE powicony polityce spoecznej wprowadzi do TR artyku 118a, w ktrym stwierdzono: Pastwa czonkowskie podejm starania w kierunku wprowadzania korzystnych zmian w zakresie rodowiska pracy, w celu ochrony bezpieczestwa i zdrowia pracownikw, i stawiaj sobie za zadanie ujednolicenie warunkw w tej dziedzinie przy jednoczesnym rozwoju. Ponadto Komisja podejmie starania w kierunku rozwoju dialogu midzy partnerami spoecznymi na paszczynie europejskiej, ktry mgby, jeeli obie strony uznaj to za podane, doprowadzi do powstania stosunkw umownych (artyku 118b). Nawizujc do ustale Jednolitego Aktu Europejskiego przywdcy pastw i rzdw WE przyjli na szczycie w Strasburgu 9 grudnia 1989 r. Wsplnotow Kart Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorcw. Prawa te obejmoway nastpujce dziedziny: a) Swoboda poruszania si i wyboru miejsca zamieszkania. (Kady pracobiorca w pastwach czonkowskich Wsplnot Europejskich ma prawo do swobodnego poruszania si i wyboru miejsca zamieszkania na caym obszarze WE, przy czym w odniesieniu do dostpnoci zatrudnienia, warunkw pracy oraz ochrony socjalnej w kraju przyjmujcym obowizuje zasada rwnego traktowania.) b) Swoboda zatrudnienia i wynagrodzenie za prac. (Kady obywatel WE ma prawo do swobodnego wyboru i wykonywania zawodu, ktre powinno by sprawiedliwie wynagradzane.) c) Poprawa warunkw ycia i pracy. (W ramach wsplnotowego rynku wewntrznego nastpowa ma zrwnanie warunkw bytu, w szczeglnoci dotyczce czasu pracy i jego organizacji.) d) Ochrona socjalna. (Kady pracobiorca na obszarze WE ma prawo do ochrony socjalnej oraz otrzymywania wiadcze socjalnych i zapomg odpowiadajcych jego sytuacji osobistej.) e) Swoboda zrzeszania si i negocjowania umw zbiorowych. (Pracodawcy i pracobiorcy na obszarze WE maj prawo do swobodnego zrzeszania si oraz tworzenia stowarzysze i zwizkw zawodowych. Maj rwnie prawo prowadzi rokowania taryfowe i zawiera umowy zbiorowe, zgodnie z obowizujcymi w danym kraju przepisami prawnymi i zwyczajami.) f) Prawo do ksztacenia zawodowego. (Kady pracobiorca na obszarze WE ma prawo do przekwalifikowania, doksztacania, podnoszenia kwalifikacji lub do ksztacenia zawodowego, bez dyskryminacji ze wzgldu na obywatelstwo.) g) Rwne traktowanie kobiet i mczyzn. (Na obszarze WE funkcjonuj prawne gwarancje rwnoprawnego traktowania kobiet i mczyzn, przede wszystkim w dziedzinie dostpu do zatrudnienia, wynagrodzenia za prac, ochrony socjalnej, ksztacenia oglnego i zawodowego oraz awansu zawodowego.)
47

Studia Europejskie, 4/1997

h) Informowanie, uwzgldnianie opinii pracobiorcw i wspdziaanie. (Pracodawca ma obowizek informowania pracobiorcw, wysuchiwania ich opinii i wspdziaania z nimi.) i) Ochrona zdrowia i bezpieczestwo pracy. (Kady pracobiorca na obszarze WE ma prawo do stworzenia mu w jego rodowisku pracy zadowalajcych warunkw ochrony zdrowia oraz bezpieczestwa.) j) Ochrona dzieci i modziey. (Na obszarze WE funkcjonuje ochrona pracy modocianych i ograniczanie czasu pracy pracobiorcw poniej 18. roku ycia.) k) Ochrona osb starszych. (Kady pracobiorca na obszarze WE powinien w chwili przejcia na emerytur dysponowa rodkami zapewniajcymi mu odpowiedni poziom ycia oraz mie uprawnienia emerytalne i moliwo korzystania z zapomg, wiadcze pomocy spoecznej lub wiadcze rzeczowych.) l) Ochrona osb niepenosprawnych. (Na obszarze WE wszyscy niepenosprawni maj prawo do stworzenia im moliwoci korzystania z konkretnych rodkw uatwiajcych im pen integracj zawodow i spoeczn.) Doniose znaczenie w dziedzinie wsplnotowej polityki socjalnej mia podpisany 7 lutego 1992 r. w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej. Wprowadzi on dodatkowe postanowienia i nowelizacje do Traktatu Rzymskiego, w tym m.in. artyku 7a, ktry przewiduje, e Wsplnota Europejska (zastpujca dotychczasow Europejsk Wsplnot Gospodarcz) podejmie wymagane rodki zmierzajce do stopniowego utworzenia rynku wewntrznego w okresie do 31 grudnia 1992 roku, natomiast artyku 8a przyznaje kademu obywatelowi Unii (tzn. osobie posiadajcej obywatelstwo pastwa czonkowskiego UE) prawo do swobodnego poruszania si i przebywania na obszarze pastw czonkowskich. 3 W artykule 2 zostao z kolei zapisane, i zadaniem Wsplnoty jest m.in. wspieranie wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki spoecznej, podnoszenia stopy yciowej i jakoci ycia, ekonomicznej i spoecznej spjnoci oraz solidarnoci pomidzy pastwami czonkowskimi. 4 Wprowadzone przez Traktat z Maastricht nowelizacje stwarzaj podstaw do realizacji m.in. polityki socjalnej Unii Europejskiej zgodnie z zasad subsydiarnoci. Zasada ta - wprowadzona do prawa wsplnotowego na mocy artykuu 3b TR polega, generalnie rzecz biorc, na okreleniu podziau kompetencji pomidzy Wsplnot Europejsk i jej pastwami czonkowskimi: W zakresie, ktry nie podlega jej wycznej kompetencji, Wsplnota podejmuje dziaania, zgodnie z zasad subsydiarnoci, tylko wtedy i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych dziaa nie mog by zrealizowane w sposb wystarczajcy przez pastwa czonkowskie, natomiast, z uwagi na skal lub skutki proponowanych dziaa, mog zosta lepiej zrealizowane przez Wsplnot. 5
3 4

Prawo Wsplnot Europejskich. .., op.cit., s.16. Tame, s.12. 5 Tame, s.13-14.

48

K. Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

W Tytule VIII znowelizowanego w Maastricht Traktatu Rzymskiego zawarte s postanowienia dotyczce polityki spoecznej, owiaty, ksztacenia zawodowego i modziey. 6 Artyku 118 TR okrela dziedziny, w ramach ktrych pastwa czonkowskie winny cile ze sob wsppracowa. Nale do nich: zatrudnienie, prawo pracy i warunki pracy, szkolenie i doskonalenie zawodowe, zabezpieczenie spoeczne, ochrona przed wypadkami przy pracy oraz chorobami zawodowymi, higiena pracy, prawo do zrzeszania si i zbiorowych negocjacji midzy pracodawcami i pracownikami. Oprcz wymienionych ju wczeniej postanowie artykuw 118a i 118b dotyczcych wprowadzenia korzystnych zmian w zakresie rodowiska pracy, w celu ochrony bezpieczestwa i zdrowia pracownikw oraz rozwoju dialogu midzy partnerami spoecznymi na paszczynie europejskiej, gwarantowano stosowanie zasady jednakowego wynagradzania dla mczyzn i kobiet za jednakow prac (artyku 119), utrzymanie istniejcej rwnowagi w dziedzinie patnych urlopw (artyku 120) i ubezpiecze spoecznych pracownikw migrujcych (artyku 121). Ponadto na mocy artykuu 122 Komisja ma obowizek przygotowywa dla Parlamentu Europejskiego sprawozdania powicone sytuacji spoecznej we Wsplnocie. Funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Socjalnego regulowane jest artykuami 123-125. Traktat postanawia ponadto, e Wsplnota Europejska przyczynia si do podnoszenia poziomu owiaty (artyku 126) oraz realizuje polityk ksztacenia zawodowego (artyku 127). Rnym zagadnieniom polityki socjalnej powicone s rwnie inne czci znowelizowanego Traktatu Rzymskiego. W Tytule X dotyczcym ochrony zdrowia zawarty jest artyku 129, zgodnie z ktrym Wsplnota przyczynia si do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony ludzkiego zdrowia. Natomiast artyku 130a (Tytu XIV) gosi: W celu wspierania swojego wszechstronnego harmonijnego rozwoju Wsplnota rozwija i kontynuuje dziaania prowadzce do wzmocnienia swojej zwartoci ekonomicznej i spoecznej. 7 Socjalny wymiar europejskiej integracji uleg dodatkowemu wzmocnieniu dziki doczeniu do Traktatu z Maastricht specjalnego Protokou i Porozumienia o Polityce Socjalnej. Porozumienie to w swoim artykule 2 wyranie poszerza obowizki Wsplnoty w zakresie polityki socjalnej, przyznajc jej kompetencje w takich dziedzinach jak m.in. okrelanie wskanikw granicy ubstwa, ochrona warunkw pracy, ksztacenie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownikw, bezpieczestwo socjalne, ochrona praw pracowniczych po zakoczeniu stosunku pracy, tworzenie miejsc pracy. Porozumienie o Polityce Socjalnej nie zostao przyjte przez Wielk Brytani, za pozostae pastwa czonkowskie uczyniy to w wielu przypadkach po penych kontrowersji dyskusjach.
6 7

Tame, s.70-74. Tame, s.75 i 78.

49

Studia Europejskie, 4/1997

Po wejciu w ycie Traktatu z Maastricht rozpocz si kolejny etap wsplnotowej polityki socjalnej. W 1992 r. Rada wydaa zalecenie w sprawie ustalania wsplnych kryteriw dotyczcych odpowiednich rodkw zabezpieczenia spoecznego, 8 ktrych przyjcie zaleaoby zarwno od sytuacji gospodarczej i politycznej caej Wsplnoty, jak i moliwoci finansowych poszczeglnych pastw czonkowskich. Zasadniczym zaoeniem tego rodzaju polityki socjalnej byo uznanie podstawowego prawa jednostki do uzyskiwania odpowiednich rodkw oraz pomocy spoecznej zapewniajcych standard ycia odpowiadajcy godnoci ludzkiej. Stanowio to gwny element kompleksowej i permanentnej strategii przeciwdziaania zjawisku marginalizacji spoecznej oraz dostosowania krajowych systemw ochrony socjalnej do ustalonych wsplnotowych zasad i wytycznych. Z powodu panujcej na pocztku lat 90. oglnie zej sytuacji gospodarczej oraz restrykcji budetowych podyktowanych m.in. przygotowaniami do unii gospodarczej i walutowej, pastwa UE wsplnie ustaliy, e naley bardziej rwnoway przychody i wydatki na cele socjalne. Uznano jednak za priorytetowe finansowanie profilaktyki zapobiegajcej rnego typu patologiom spoecznym oraz aktywn realizacj polityki zatrudnieniowej, w czym pastwa czonkowskie miay wspomaga dziaania Wsplnoty. Kolejnymi wanymi dokumentami byy Zielona Ksiga i Biaa Ksiga dotyczce wsplnotowej polityki socjalnej. 9 W pierwszym z tych dokumentw, wydanym 17 listopada 1994 r., wyraono przekonanie o potrzebie dalszej poprawy warunkw pracy i ycia spoeczestw UE. Wiele miejsca powicono w niej takim wartociom jak sprawiedliwo spoeczna i rwno szans, ktrych brak dostrzeono m.in. w funkcjonowaniu systemw edukacji, traktowaniu kobiet i mniejszoci narodowych czy nierespektowaniu praw pracowniczych. Zielona Ksiga przewidywaa konieczno zharmonizowania polityk socjalnych pastw czonkowskich UE, zwaszcza w dziedzinach: zatrudnienia, ochrony socjalnej, wyrwnywania szans, zwalczania biedy oraz rozwizywania problemw okrelonych kategorii spoecznych, takich jak modzie, osoby starsze i imigranci. Zielona Ksiga staa si podstaw do opublikowania 27 lipca 1995 r. Biaej Ksigi dotyczcej wspolnotowej polityki spoecznej. Zawieraa ona dziesi priorytetw programowych, spord ktrych gwnym bya walka z bezrobociem i wzrost zatrudnienia (do 2000 r. planowane byo utworzenie okoo 15 mln nowych miejsc pracy). Pozostae priorytety obejmoway m.in.:
Pena nazwa: Zalecenie Rady z dnia 24 czerwca 1992r. w sprawie wsplnych kryteriw dotyczcych odpowiednich rodkw z zakresu zabezpieczenia spoecznego (rodkw oraz pomocy spoecznej w systemach ochrony spoecznej). 9 Dokadniejsze omwienie obydwu dokumentw zawarte jest w dalszej czci niniejszego numeru Studiw Europejskich. (przyp. red.)
8

50

K. Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

inwestowanie w zasoby ludzkie, stworzenie europejskiego rynku pracy, zapewnienie rwnoci szans kobietom i mczyznom, pobudzanie aktywnoci spoecznej, ochron zdrowia publicznego, zwikszenie roli zwizkw zawodowych, organizacji pracodawcw i organizacji pozarzdowych jako partnerw w procesie przemian, rozszerzenie wsppracy midzynarodowej, efektywniejsze stosowanie prawa wsplnotowego.

3. Wsplnotowe programy socjalne

Podstaw dla realizacji dalszych etapw wsplnotowej polityki socjalnej bya Wsplnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorcw. Na jej podstawie Komisja opracowaa szczegowy plan dziaa w tej dziedzinie przewidzianych na lata 90. Przyjty w 1990 r. program stanowi kolejny krok w kierunku wprowadzenia unii socjalnej, w tym zwaszcza polepszenia rzeczywistych warunkw pracy i wyrwnania poziomu ycia w caej Wsplnocie. W ramach realizacji tego programu zosta zreformowany Europejski Fundusz Socjalny, wzrosy rodki europejskich Funduszw Strukturalnych, zaczto wspiera regiony najsabsze ekonomicznie, wprowadza programy zwalczania bezrobocia dugookresowego i wrd modziey, przezwycia strukturalne problemy w rolnictwie, realizowa podstawowy cel unii socjalnej, tj. denie do penego zatrudnienia. Przez dwa pierwsze lata po wejciu w ycie Traktatu z Maastricht (1993-1995) gwnymi hasami wsplnotowej polityki socjalnej byy walka z bezrobociem i ochrona zdrowia. Polityka ta koncentrowaa si wwczas na nastpujcych zagadnieniach: rozwj sieci EURES, inicjatywy na rzecz wzrostu zatrudnienia i integracji okrelonych grup spoecznych na rynku pracy, rozwj Europejskiego Funduszu Socjalnego, prawo pracownikw do sprawiedliwego wynagrodzenia, ochrona praw pracownikw w miejscu pracy, programy zwalczania ubstwa, wzmocnienie roli partnerw spoecznych, tworzenie europejskich rad zakadowych, urzeczywistnienie zasady rwnego wynagradzania oraz traktowania kobiet i mczyzn na rynku pracy i przy korzystaniu ze wiadcze socjalnych, ochrona zdrowia, rozwj ksztacenia oglnego i zawodowego, bezpieczestwo w miejscu pracy, ochrona pracy modziey. W 1994 r. ogoszono tzw. brukselski plan w sprawie wzrostu zatrudnienia, w ramach ktrego zakadano roczn redukcj bezrobocia o 3-3,5%. Osign to miano dziki takim przedsiwziciom jak zwalczanie strukturalnego bezrobocia, szkolenie i przekwalifikowanie, tworzenie nowych miejsc pracy, zmiany w polityce pacowej i zatrudnienia, wprowadzanie specjalnych programw poszukiwania zatrudnienia dla modziey. Wan cz programu socjalnego na lata 1993-1995 stanowia take ochrona zdrowia publicznego. Komisja Europejska sformuowaa strategi
51

Studia Europejskie, 4/1997

zakadajc zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia Europejczykw (szczeglnie w zakresie polepszania i ochrony zdrowia osb starszych), lepsze warunki ycia i higieny, walk z rakiem i z AIDS, akcje wychowawcze propagujce zdrowy styl ycia (waciwe wyywienie, nie korzystanie z uywek czy narkotykw), dziaania profilaktyczne. Na lata 1995-1997 przyjto Wsplnotowy Program Socjalny, ktry koncentrowa si na nastpujcych priorytetach: zatrudnienie (walka z bezrobociem i tworzenie nowych miejsc pracy), konsolidacja i rozszerzanie odpowiednich przepisw prawnych, rwnouprawnienie kobiet i mczyzn, aktywizacja spoeczestwa, tworzenie spoeczestwa informacyjnego. W zwizku z tym Rada wyznaczya wszystkim pastwom Unii Europejskiej wsplne zadania na najblisze lata, ktre sformuowane zostay w piciu gwnych punktach: 1) Kady mieszkaniec UE powinien mie zagwarantowane rodki umoliwiajce mu godne ycie. 2) Naley usprawni pomoc socjaln i integracj spoeczn oraz uatwi znalezienie zatrudnienia wszystkim osobom zdolnym do pracy. 3) Wszyscy powinni mie zagwarantowane dochody w przypadku niezdolnoci do pracy z powodu wieku emerytalnego, choroby, inwalidztwa, macierzystwa lub bezrobocia. 4) Kademu, bez rnicy, naley stworzy szans na ochron zdrowia. 5) Naley stworzy moliwoci dla zarabiajcych na wasny rachunek, aby mieli zagwarantowane zabezpieczenie socjalne. Regulacje wsplnotowe nie maj przy tym na celu wprowadzenie penej unifikacji polityk socjalnych wszystkich pastw czonkowskich, ale zachowanie pewnych minimalnych standardw zagwarantowanych wszystkim obywatelom UE. Gwne zadania Wsplnoty obejmuj w pierwszym rzdzie: wprowadzanie rodkw zwalczajcych bezrobocie, regulowanie czasu pracy, stymulowanie wzrostu liczby miejsc pracy, stworzenie europejskiej przestrzeni socjalnej, zapewnienie rwnego dostpu pracownikw do zatrudnienia i ksztacenia w ramach rwnych uprawnie dla wszystkich obywateli, rwnouprawnienie mczyzn i kobiet, wsppraca przy przekazywaniu informacji nt. ksztacenia zawodowego i oglnego, rozwijanie rnorodnych instrumentw polityki socjalnej (np. w ramach europejskich funduszy strukturalnych), zapewnianie rwnoprawnych warunkw socjalnych,
52

K. Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

gwarantowanie wolnego wyboru miejsca zamieszkania i pracy, stworzenie europejskiej unii socjalnej, denie do realizacji zasad solidarnoci i rwnoci szans, stymulowanie dialogu spoecznego i polepszanie warunkw pracy.

4. Rnice we wsplnotowych wiadczeniach socjalnych

Podstawowe znaczenie przy funkcjonowaniu systemu zabezpieczenia socjalnego w rozwinitym spoeczestwie industrialnym odgrywaj aspekty finansowe. Bezpieczestwo socjalne opiera si bowiem na solidarnej redystrybucji dochodw pomidzy osobami otrzymujcymi wynagrodzenie za prac a osobami, ktre ze wzgldu na osignicie wieku emerytalnego, zy stan zdrowia czy brak zatrudnienia otrzymuj wiadczenia socjalne. Pomidzy pastwami czonkowskimi Unii Europejskiej utrzymuj si - obok wystpowania oczywistych podobiestw - znaczne rnice w zakresie wiadcze socjalnych. Tytuem przykadu mona poda dane z lat 90. dotyczce kilku podstawowych dziedzin tych wiadcze. I tak np., nakady z tytuu pomocy spoecznej wynosz w Portugalii 20% PKB, a w Holandii - ponad 32% PKB. Rna jest take wysoko ubezpieczenia emerytalnego: w Portugalii, Irlandii i Hiszpanii wynosi ono poniej poowy wskanika PKB przypadajcego na jednego mieszkaca, podczas gdy we Francji, Holandii, Woszech i Grecji stanowi on okoo 75% tego wskanika. Jeli chodzi o zasiki dla bezrobotnych, to np. bezrobotni w Danii i Belgii otrzymuj rednio 70-80% wskanika PKB per capita, w Portugalii i Wielkiej Brytanii - 20%, za we Woszech i Grecji - tylko 10%. Due rnice widoczne s take w wysokoci zasikw rodzinnych: w Hiszpanii i Grecji wynosz one poniej 1%, w Belgii i Francji - ponad 8%, w Wielkiej Brytanii - blisko 9%, w Austrii i Luksemburgu 11%, a w Danii ponad 12% PKB per capita. 10 Ukazane wyej rnice wiadcz o wystpowaniu duych rozpitoci pomidzy pastwami 15. Wprowadzanie zblionych zasad i standardw wsplnotowej polityki socjalnej oznacza zatem bdzie, e niektre kraje bd musiay podnie, a inne utrzyma na takim samym poziomie wiadczenia socjalne.

5. Modele polityki spoecznej

Ze wzgldu na zrnicowany system wiadcze i polityk socjalnych mona wyodrbni cztery zasadnicze modele polityki spoecznej wystpujce w pastwach czonkowskich UE. 11
Soziale Sicherheit in Europa. Europische Kommission, Journal fr Sozialforschung, nr 3-4 1995, s.307. 11 Por. M.Ksiopolski, Modele polityki spoecznej w: Polityka spoeczna, red. A.Rajkiewicz,
10

53

Studia Europejskie, 4/1997

1) Model korporacyjny (zwany rwnie konserwatywnym). Jego cech charakterystyczn jest paternalizm w ubezpieczeniach spoecznych. Zakada on, e w okresie zatrudnienia obywatele sami ubezpieczaj si, majc na wzgldzie okres, kiedy nie bd mogli utrzymywa si z pracy. Pastwo gwarantuje wprawdzie podstawowe bezpieczestwo socjalne, ale szereg zada z tej dziedziny realizuj organizacje pozarzdowe, religijne lub zrzeszenia obywateli. Jest to korporatyzm oparty na katolickiej nauce spoecznej. Model ten wystpuje w Niemczech, Holandii, Belgii, Austrii, Finlandii; pewne jego cechy posiadaj systemy francuski i woski. 2) Model rezydualny (nazywany take liberalnym). Opiera si na zasadach pastwa minimalnego, uznajcego wolno jednostki, wolny rynek, rwno traktowania, uniwersalizm i woluntaryzm. Podstaw stabilizacji spoecznoekonomicznej jest tu samodzielne zaspokajanie potrzeb socjalnych przez obywateli, a jednostka powinna umie pomc sobie sama. Pastwo za porednictwem wasnych sub socjalnych i zasikw pomaga tylko tym, ktrzy sami sobie nie potrafi pomc, czyli pastwowa pomoc spoeczna jest traktowana jako ostateczno. Model ten stosuje Wielka Brytania. 3) Model rudymentarny (inaczej elementarny). Realizowany jest w najsabszych ekonomicznie pastwach UE, w ktrych pomoc spoeczna wci opiera si na dobroczynnoci, a wikszo problemw i potrzeb spoecznych staraj si zaspokoi organizacje pozarzdowe. Pastwo zabezpiecza tylko podstawow ochron socjaln swoim obywatelom. wiadczenia socjalne zrnicowane s w zalenoci od potrzeb; ustalone jest pewne minimum socjalne. Model ten realizowany jest w Portugalii, Hiszpanii, Grecji, Irlandii, czciowo we Woszech. 4) Model opiekuczy (socjalny). Podstaw jest tu zapewnienie przez pastwo swoim obywatelom zatrudnienia, wysokiego poziomu usug socjalnych, dziaania wyspecjalizowanych sub spoecznych. Dobrze rozwinite s zwizki zawodowe i generalnie rzecz biorc, klasy rednie. Stosuje si tu zasad kolektywizmu i uniwersalizmu. Model ten realizowany jest w Szwecji, Danii i Holandii.

6. Orzecznictwo Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci

Znaczc orzecznictwo zadaniem jest Traktatw (w rol w przestrzeganiu prawa wsplnotowego odgrywa Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci. Jego gwnym zapewnianie przestrzegania prawa przy wykadni i stosowaniu tym orzekanie o zgodnoci przepisw ustanowionych przez

J.Supiska, M.Ksiopolski, Warszawa 1996, s. 69-79 oraz J.Szmagalski, Trzeci sektor, organizacje pozarzdowe, non-profit w: Miejsce dla kadego, Centrum informacji dla organizacji pozarzdowych Bordo, Warszawa 1996, s.13.

54

K. Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

organy Wsplnot z prawem wsplnotowym), ale rwnie spenianie innych funkcji, jak rozstrzyganie sporw pomidzy pastwami i organami Wsplnot. 12 W ostatnich latach Trybuna Sprawiedliwoci wyda wiele wanych orzecze dotyczcych polityki socjalnej zarwno na szczeblu wsplnotowym, jak i poszczeglnych pastw czonkowskich. Poniej przedstawiono kilka z nich, charakterystycznych dla omawianej tu polityki. 6.1. Warunki pracy Orzeczenie z 12 listopada 1996 r. w sprawie C-84/94 (Wielka Brytania/Rada) dotyczyo stosowania dyrektywy 93/104/EW o czasie pracy. Dyrektywa ta powinna bya zosta wprowadzona do prawa krajowego w terminie do 21 listopada 1993 r. W przypadku Wielkiej Brytanii powinno temu towarzyszy wiele istotnych zmian, np. przyjcie 48-godzinnego tygodnia pracy. Kraj ten wystpi z powdztwem z przyczyn niewanoci, bowiem wedug Brytyjczykw dyrektywa ta nie opiera si na artykule 118a Traktatu Rzymskiego, dotyczcego kompetencji do wprowadzania zmian w zakresie rodowiska pracy, ochrony bezpieczestwa i zdrowia pracownikw. Trybuna powdztwo to oddali. 13 6.2. Dyskryminacja ze wzgldu na obywatelstwo Orzeczenie z 26 listopada 1996 r. w sprawie C-43/95 dotyczyo zakazu jakichkolwiek form dyskryminacji ze wzgldu na obywatelstwo, wynikajcego z postanowie artykuu 6 Traktatu. Zakaz ten, zdaniem Trybunau Sprawiedliwoci, nie by przestrzegany w Szwecji, bowiem od zagranicznych osb prawnych dano zoenia kaucji w sdzie na wypadek koniecznoci pokrycia ewentualnych kosztw sdowych, czego nie wymagano od podmiotw krajowych. 14 Z kolei w sprawie C-66/95 (The Queen/Secretary of State for Social Security ex parte Eunice Sutton) Trybuna orzeka w sprawie dotyczcej rwnouprawnienia w dostpie do zatrudnienia i uprawnie socjalnych z nim zwizanych. Pytanie brzmiao, czy w myl artykuu 6 TR mona domaga si odsetek w przypadku, gdy z powodu praktyk dyskryminacyjnych wiadczenia z zakresu praw socjalnych (np. dodatki do wiadcze inwalidzkich) zostay przyznane z duym opnieniem. Trybuna Sprawiedliwoci udzieli tu negatywnej odpowiedzi uzasadniajc, i zapata odsetek od zalegych nalenoci nie stanowi istotnej czci prawa do wiadcze z zakresu bezpieczestwa socjalnego. 15
Szerzej o kompetencjach Trybunau Sprawiedliwoci por. J.A.Wojciechowski, Instytucje i porzdek prawny Wsplnot Europejskich, Infor, Warszawa 1995, s.67-78 oraz H.Machiska, Rozwj prawa i instytucji Wsplnot Europejskich. Podstawy funkcjonowania Unii Europejskiej, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997, s.72-76. 13 R.Arnold, Prawo europejskie - biecy raport, Monitor Prawniczy, nr 2 1997, s.88. 14 Tame, s.87. 15 Tame.
12

55

Studia Europejskie, 4/1997

6.3. Prawo pobytu 23 stycznia 1997 r. zapad wyrok w sprawie C-171/95 (Rezep Titik/Land Berlin). Problem dotyczy tego, czy biorc pod uwag zapisy umowy stowarzyszeniowej Turcji z Europejsk Wsplnot Gospodarcz turecki pracownik po czterech latach legalnego zatrudnienia w jednym z krajw czonkowskich ma prawo da przeduenia staego pobytu w tym pastwie, jeeli zwolni si z pracy na wasn prob w celu poszukiwania innego zatrudnienia. Trybuna Sprawiedliwoci odpowiedzia na to pytanie twierdzco, argumentujc, i po czterech latach pracy pracownicy tureccy (zgodnie z postanowieniem uchway nr 1/80 Rady Stowarzyszenia EWG-Turcja z 19 wrzenia 1980 r.) maj prawo dostpu do kadego rodzaju zatrudnienia zgodnie z ich wasnym wyborem. czy si z tym prawo do staego pobytu, a przede wszystkim - co podkreli Trybuna - prawo do poszukiwania pracy w okrelonym czasie, albowiem nie wolno w aden sposb ogranicza szans pracownika na znalezienie nowego zatrudnienia. Dotyczy to take sytuacji, kiedy pracownik sam zwolni si z pracy. Czas poszukiwania nowego zatrudnienia nie moe zatem wpywa negatywnie na prawo pobytu w tym samym pastwie czonkowskim. Pracownik powinien jednak spenia wszelkie wymogi formalne oraz pozostawa do dyspozycji urzdw zatrudnienia. 16 Kwestia zwizana z prawem pobytu bya rozpatrywana rwnie w sprawie C-370/90 (The Queen Immigration Appeal Tribunal/Surinder Singh), w ktrej orzeczenie ogoszono 7 lipca 1992 r. Chodzio tu o przyznanie prawa pobytu dla pochodzcego z kraju trzeciego wspmaonka obywatela Unii. Surinder Singh, posiadajcy obywatelstwo hinduskie, polubi w 1982 r. obywatelk brytyjsk. Przez kilka lat maonkowie Singh przebywali i pracowali w RFN, po czym powrcili na stae do Wielkiej Brytanii. Tutaj Singh otrzyma pozwolenie na pobyt na czas okrelony. W zwizku z powyszym zwrci si do Trybunau Sprawiedliwoci o interpretacj takiej decyzji i orzeczenie, czy jako wspmaonkowi obywatela brytyjskiego przysuguje mu zezwolenie na pobyt na czas nieokrelony. Trybuna stwierdzi, e obywatel kraju trzeciego, ktry pracowa w jednym z krajw czonkowskich i nastpnie powrci do kraju ojczystego swojego wspmaonka posiadajcego obywatelstwo pastwa czonkowskiego, posiada prawo do pobytu i osiedlenia w tyme pastwie. 17 6.4. Zabezpieczenia socjalne Inne wane orzeczenie dotyczyo rwnie interpretacji umowy stowarzyszeniowej EWG-Turcja. Chodzio tu o spr midzy obywatelami
16 17

R.Arnold, Prawo europejskie - biecy raport, Monitor Prawniczy nr 4 1997, s.171. Einige Urteile des Gerichtshofes der EG auf sozialem Gebiet, Soziales Europa, nr 2 1993,

s.65.

56

K. Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

tureckimi a holenderskim urzdem socjalnym, ktry odmwi Turkom wiadcze z zakresu ubezpiecze spoecznych. W sporze chodzio o przyznanie renty inwalidzkiej oraz renty po zmarym mu. Sd holenderski, przed ktrym toczy si spr zwrci si, na mocy artykuu 177 TR, do Trybunau Sprawiedliwoci o dokonanie wykadni. Po zbadaniu uchway nr 3/80 Rady Stowarzyszenia EWG-Turcja w sprawie koordynacji systemw ubezpiecze spoecznych, Trybuna stwierdzi, i przy przyjciu zwykych przesanek uchwaa ta nie nadaje si do bezporedniego zastosowania i obywatel nie moe powoywa si na jej postanowienia przed sdami krajowymi. 18 6.5. Swobodny przepyw pracownikw Kolejne wane orzeczenie dotyczyo swobody przepywu pracownikw w ramach Unii, ktra to swoboda opiera si m.in. na zakazie dyskryminacji obywateli jednego pastwa czonkowskiego w innym pastwie czonkowskim. Trybuna Sprawiedliwoci dopatrzy si takiej dyskryminacji w postpowaniu urzdw belgijskich w stosunku do dzieci pracownikw zatrudnianych i pochodzcych z krajw Wsplnoty i uprawnionych do wiadcze z zakresu ubezpiecze spoecznych. Urzdy belgijskie wymagay tu jako koniecznego warunku do uzyskania tych wiadcze zdobycia okrelonego wyksztacenia uznanego lub subwencjonowanego przez rzd Belgii. Trybuna uzna to za postpowanie wbrew zapisom artykuu 48 Traktatu oraz artykuu 7, ustp 2 rozporzdzenia 1612/68 zakazujcych tzw. ukrytej dyskryminacji z powodu obywatelstwa. Dotyczy to takich sytuacji, gdy wprawdzie nie stosuje si jawnego zrnicowania w traktowaniu osb o rnym obywatelstwie, ale wprowadza si inne kryteria prowadzce do nierwnoprawnego traktowania. Z dyskryminacj ukryt mamy rwnie do czynienia, kiedy okrelone postanowienia obowizuj w takim samym stopniu wasnych obywateli, jak i cudzoziemcw, ale w stosunku do tych pierwszych mog by szybciej i atwiej spenione anieli wobec drugich. Opisany wyej przypadek nalea wanie do przykadw takiej dyskryminacji. 19 6.6. Rwnouprawnienie kobiet i mczyzn 22 kwietnia 1997 r. zapad wyrok w sprawie C-180/95 (Nils Drachpach/Urania Immobilienservice OHG) majcej zwizek z pytaniem zadanym przez sd pracy w Hamburgu. Nils Drachpach zgosi swoj ofert pracy w firmie Urania, ale oferta ta zostaa odrzucona, poniewa firma ta szukaa kwalifikowanej asystentki dla kierownictwa przedsibiorstwa. Drachpach wnis skarg do sdu, powoujc si na dyskryminacj ze wzgldu na pe i dajc odszkodowania w wysokoci trzymiesicznego
18 19

Monitor Prawniczy nr 12 1996, s.477. Tame, s.478.

57

Studia Europejskie, 4/1997

wynagrodzenia. Sd pracy stwierdzi, e ogoszenie Uranii byo skierowane jedynie do kobiet i nie byo neutralne w kwestii rwnouprawnienia. Zgodnie z artykuem 177 TR spraw przekazano do rozpatrzenia Trybunaowi Sprawiedliwoci, ktry mia udzieli odpowiedzi na pytanie, czy nakaz zawarty w dyrektywie 76/207/EWG o rwnouprawnieniu kobiet i mczyzn w wykonywaniu zawodu da si pogodzi z uzalenieniem odpowiedzialnoci pracodawcy za naruszenie zakazu dyskryminacji od wykazania jego winy. Trybuna orzek, e odpowiedzialno cywilnoprawna pracodawcy rozciga si take na odszkodowanie. 20 Z kolei w sprawie C-197/96 (Komisja/Francja) Trybuna Sprawiedliwoci orzek naruszanie we Francji artykuu 5, ustp 1 dyrektywy 76/207/EWG zawierajcego zasad rwnouprawnienia kobiet i mczyzn w dostpie do zatrudnienia, wyksztacenia zawodowego oraz awansu zawodowego. We francuskim kodeksie pracy (artyku L 213-1) utrzymano bowiem w mocy zakaz pracy dla kobiet w zakadach przemysowych w nocy, nie przewidujc jednak takiego zakazu dla mczyzn. 21 6.7. Dostp do informacji W orzeczeniu z 20 marca 1997 r. w sprawie C-96/95 (Komisja/Niemcy) stwierdzono, e Republika Federalna Niemiec dopucia si naruszenia prawa wsplnotowego nie wydajc koniecznych przepisw w celu przyjcia dyrektywy 90/364/EWG w sprawie prawa pobytu staego dla pracobiorcw nie uczestniczcych ju w yciu zawodowym oraz samodzielnych pracobiorcw. Trybuna zwrci uwag, e wprowadzenie dyrektywy do prawa krajowego w zasadzie nie wymaga adnych specjalnych form, ale informacja o niej musi by podana w jasnej postaci tak, aby obywatele mogli si dowiedzie o wynikajcych z niej uprawnieniach oraz aby mieli moliwo powoania si na nie przed sdami krajowymi. 22

7. Przyszo wsplnotowej polityki socjalnej

Generalnie rzecz biorc, wsplnotowa polityka socjalna jest obecnie rozumiana jako wsplna dziaalno instytucji rzdowych i organizacji pozarzdowych majca na celu wyrwnywanie rnic socjalnych midzy obywatelami poszczeglnych pastw czonkowskich Unii Europejskiej, przy czym polityka ta powinna by realizowana na poziomie ponadnarodowym.
Monitor Prawniczy nr 5 1997, s.5. Einige Urteile des Gerichtshofes ..., op.cit., s.66. Szerzej na ten temat pisze L.Florek, Prawo pracy Wsplnot Europejskich w zakresie zatrudnienia i stosunkw pracy, Fundacja im. F.Eberta, Warszawa 1994. 22 J.Auleytner, Polityka spoeczna. Teorie a praktyka, WSP TWP, Warszawa 1997, s.233.
21 20

58

K. Gbicka, Polityka socjalna w Unii Europejskiej

W najbliszym czasie pastwa czonkowskie UE skoncentruj swoje wysiki na nastpujcych zagadnieniach: ustalenie katalogu podstawowych praw socjalnych, w tym m.in. prawa do zabezpieczenia materialnej egzystencji, do pracy, mieszkania, systemu ochrony zdrowia, wyrwnywanie rnic w poziomie ycia pomidzy biednymi i bogatymi regionami Wsplnoty pod hasem ujednolicenia warunkw ycia, wprowadzanie dalszych regulacji prawnych w dziedzinie stosunkw pracy, rozszerzanie dziaalnoci Europejskiego Funduszu Socjalnego, umacnianie prawa pracy i praw socjalnych, rozszerzanie zasady subsydiarnoci w europejskim ustawodawstwie socjalnym, zwikszenie moliwoci dokonywania przez Uni interwencji w dziedzinie socjalnej. 23 Na rok 1997 Komisja Europejska wyznaczya sobie jako gwne zadania rozwj gospodarki, popraw rynku zatrudnienia, realizacj idei spoeczestwa europejskiego opartego na solidarnoci oraz umocnienie pozycji Unii na arenie midzynarodowej. 24 Planuje si utworzenie europejskiej unii zatrudnienia, w ramach ktrej powinna by prowadzona aktywna polityka makroekonomiczna nakierowana m.in. na wprowadzenie 1 stycznia 1999 r. unii walutowej, peniejsze wprowadzanie Jednolitego Rynku, rozbudowanie sektora usug, koordynacj polityk podatkowych, zwikszenie konkurencyjnoci przedsibiorstw europejskich (zwaszcza w takich dziedzinach jak badania kosmiczne i elektronika), zapewnienie obywatelom UE wyksztacenia oglnego i zawodowego. 25 Generalnie rzecz biorc, celem Komisji jest denie do budowy Europy opartej na zasadach solidarnoci spoecznej i humanizmu. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Amsterdamie w dniach 16-17 czerwca 1997 r. szefowie pastw i rzdw 15 doszli do porozumienia w podstawowych kwestiach dotyczcych nowelizacji Traktatu z Maastricht. W zakresie szeroko rozumianej polityki socjalnej najwaniejsze ustalenia dotyczyy: prowadzenia wsplnej polityki zdrowotnej, ochrony rodowiska, praw konsumenckich, zwalczania oszustw finansowych, funkcjonowania zasady subsydiarnoci, przeniesienia duej czci swoich kompetencji przez pastwa czonkowskie na Wsplnot w dziedzinie prawa dotyczcego cudzoziemcw (udzielanie wiz i azylu, imigracja, kontrole graniczne dla
Por. W.Dubler, Sozialpolitik und Arbeitsrecht in der EU, Eurokolleg nr 37 1996. Program pracy Komisji Europejskiej na rok 1997, COM (96/507). 25 Realizowane bd tu m.in. zaoenia wspomnianej wyej Biaej Ksigi o roli wiedzy we wspczesnym spoeczestwie oraz Zielonej Ksigi o przeszkodach w podejmowaniu nauki poza granicami wasnego pastwa.
24 23

59

Studia Europejskie, 4/1997

osb pochodzcych spoza Unii) wraz z przyznaniem nowych kompetencji Europolowi oraz usprawnieniem funkcjonowania porozumienia z Schengen i wsppracy policji, wprowadzenia zapisu o zwalczaniu bezrobocia oraz przedoenia organom UE odpowiednich wytycznych w tej dziedzinie. Szczeglnie due znaczenie mia ten ostatni zapis, jak rwnie przyjcie specjalnej rezolucji dotyczcej wsplnej polityki w zakresie walki z bezrobociem. Przewiduje ona utworzenie programw pilotaowych, popraw systemu funkcjonowania Jednolitego Rynku, coroczn ocen polityki walki z bezrobociem w pastwach czonkowskich oraz wymian dowiadcze midzy nimi. Na utworzenie nowych miejsc pracy miano przeznaczy miliard ECU z rezerw Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Uzgodniono ponadto, e na jesieni 1997 r. zostanie zwoany specjalny szczyt powicony wycznie walce z bezrobociem. 26 W duszej perspektywie wielki wpyw na ksztat i moliwoci funkcjonowania wsplnotowej polityki socjalnej bdzie mia proces rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschd. Zapady ju ostateczne decyzje polityczne w tym wzgldzie, przewidujce dopuszczenie do pierwszej tury negocjacji akcesyjnych piciu pastw naszego regionu: Czech, Estonii, Polski, Sowenii i Wgier. Rozszerzenie na Wschd nie powinno si odbywa w popiechu dyktowanym wzgldami politycznymi, gdy tylko cise wypenienie kryteriw czonkostwa przez kraje kandydujce bdzie gwarantowao, e proces ten przyniesie korzyci wszystkim stronom. Pojawienie si nowych czonkw bdzie miao niewtpliwie zasadniczy wpyw na wielko i rozdysponowanie dochodw oraz funkcjonowanie instytucji wsplnotowych. Trzeba bdzie take osabi szok spoeczny, ktry bdzie towarzyszy stopniowemu wczaniu krajw rodkowoeuropejskich do Jednolitego Rynku. Konieczne stanie si rozwizywanie licznych problemw zwizanych z rnym stopniem prywatyzacji w poszczeglnych krajach kandydujcych, restrukturyzacj przedsibiorstw, konkurencyjnoci eksportu na rynkach midzynarodowych, regulacj rynkw finansowych i sektora bankowego, wielkoci inwestycji zagranicznych i warunkw, jakie zostay im stworzone. Wszystko to wpynie na polityk socjaln w nowej Unii Europejskiej. Na zakoczenie warto przytoczy maksym G.Kleinhenza, niemieckiego polityka zajmujcego si problematyk spoeczn: O ile wanie mamy mniej moliwoci, o tyle wanie wicej potrzebujemy. 27

26 27

Por. J.Bielecki, Kosmetyczne, ale wystarczajce, Rzeczpospolita, 17.06.1997. G.Kleinhenz, Soziale Integration in Europa, Berlin 1993, s.44.

60