DOCUMENTOS DIALECTALES LATINOVULGARES E HISPNICOS (Seleccin: Prof. Jos Luis Moure).

I.
10

TEXTOS LATINOS

I. 1.

DOCUMENTOS DE LATN VULGAR. INSCRIPCIONES (mural) Quisquis ama, valia, peria qui nosci amare bis tanti peria quisquis amare vota.1 Omnia formonsis cupio donare puellis, / set mihi de populo nulla / puella placet2. Niycherate, vana succula, / que amas / Felicione // et at porta / deduces, / illuc / tantu / in mente // abeto ...3 (funeraria) C. Iulio Dryanti Iulia Secunda tatae, Naevia Sperata coniugi b.m. fecerunt, cum quen vix[it] a. XXVIII. Restutus Piscinesis et Prima Restuta Primae Florentiae filiae carissimae fecerunt qui ab Orfeu maritu in Tiberi decepta est. December cognatu[s] posuit. Q[uae] vix[it] ann[is] XVI.4

15

2. 3.
20

4.
25

5.

30

II. FRAGMENTOS BBLICOS (VETUS Y LATINA) Iohannes 2, 13-255 Afra Et in proximum fuit pascha Iudaeorum et Iesus ascendit Hierosolyma. 14 Et invenit in templo eos, qui vendebant et emebant vobes et oves et columbas et nummularios sedentes ad mensas. 15Et fecit quasi fragellum Iesus de resticulis et eiciebat omnes de templo qui
13
1

Vulgata Et prope erat pascha Iudaeorum et ascendit Hierosolyma Iesus. 14Et invenit in templo vendentes boves et oves et columbas et nummularios sedentes. 15Et cum fecisset quasi flagellum de funiculis, omnes eiecit de templo, oves quoque et boves, et nummulariorum
13

Corpus Inscriptionum Latinarum, Berln, 1862-..., IV (Pompeya), N 1173. Carmina Latina Epigraphica, ed. F. Buecheler, Leipzig, 1895, N 940.

Inscriptiones parietariae (507), Pompeianae, Manuel C. Daz y Daz, Antologa del latn vulgar, Madrid, Gredos, 1989, p. 35. 4 Ap. H. THYLANDER, Inscriptions du Port d'Ostie. Lund, 1951-1952 (Skrifter utgivna av Svenska Institutet i Rom, 8a, IV).
3 5

Ap. V. VNNEN, Introduccin al Latn Vulgar, Madrid, Gredos, 1971, pp. 281-283.

2 vobes et oves vindebant, et nummulariorum subvertit mensas. 16Et eis, qui columbas vindebant, ait: Auferte istas hinc et nolite facere domum patris mei domum commercatorum. 17Et continuo commonefacti sunt discipuli eius, quoniam scriptum est: Gelus domus tuae comedit me. 18Et Iudaei responderunt dicentes ei: Quod signum ostendes nobis, quoniam ista facis? 19Et Iesus ait illis: Solvite templum istut et in tribus diebus restaurabo illud. 20Et Iudaei dixerunt: XL et VI annis aedificatum est templum istut et tu in triduo restauras illud? 21Ille autem dicebat de templo de corpore suo. effudit aes et mensas subvertit. Et his qui columbas vendebant dixit: Auferte ista hinc et nolite facere domum patris mei domum negotiationis. 17Recordati vero sunt discipuli eius, quia scriptum est: Zelus domus tuae comedit me. 18Responderunt ergo Iudaei et dixerunt ei: Quod signum ostendis nobis quia haec facis? 19Respondit Iesus et dixit eis: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. 20Dixerunt ergo Iudaei: Quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc, et tu tribus diebus excitabis illud? 21Ille autem dicebat de templo corporis sui.
16

III. PACTUS LEGIS SALICAE (IX) De damnum in messe vel in qualibet clausura inlatum. 1. Si quis animal aut caballum vel quemlibet pecus in messe sua invenerit, penitus eum vastare non debet. Quod si fecerit et hoc confessus fuerit, capitale in loco restituat; ipsum vero debilem quem percussit ad se recipiat. Si vero confessus non fuerit et ei fuerit adprobatum, DC denarios qui faciunt solidos XV culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. (LVIII) De chrenecruda. 1. Si quis hominem occiderit et totam facultatem datam, non habuerit, unde conponat, ut tota lege impleat, XII iuratores donet, quod nec super terram nec subtus terram plus de facultatem non habeat, quam iam donavit. 2. Et postea sic debet in casa sua intrare et de quatuor angulos terrae in pugno colligere, et sic postea in duropello, hoc est in limitare, stare debet, intus in casa respiciens, et sic de sinistra manu de illa terra trans scapulas suas iactare super illum, quem proximiorem parentem habuit. 3. Quod si iam pater et fratres solserunt, tunc super suos filius debet illa terra iactare, id est super tres de generatione matris, qui proximiores sunt. 4. Et sic postea in camisa discinctus discalcius, palo in manu, sepe sallire debet, ut pro medietatem, quantum de compositionem diger est aut quantum lex addicat, et illi tres solvant; hoc et illi alii, qui de paterna generatione veniunt, similiter facere debent.6 IV. ITINERARIUM EGERIAE AD LOCA SANCTA (s. V) 7 (I. 1) [...] Interea ambulantes pervenimus ad quendam locum, ubi se tamen montes illi, inter quos ibamus, aperiebant et faciebant vallem infinitam, ingens, planissima et valde pulchram, et trans vallem apparebat mons sanctus Dei Syna. [...] 2. In eo ergo loco cum venitur, ut tamen commonuerunt deductores sancti illi, qui nobiscum erant, dicentes: "Consuetudo est, ut fiat hic oratio ab his, qui veniunt, quando de eo loco primitus videtur mons Dei"; sicut et nos fecimus. Habebat autem de eo loco ad montem Dei forsitan quattuor milia totum per valle illa, quam dixi ingens.
6

10

15

20

25

30

ibid, pp. 298-300. ibid., pp. 288-293.

3 (II. 1). Vallis autem ipsa ingens est valde, iacens subter latus montis Dei, quae habet forsitan, quantum potuimus videntes estimare aut ipsi dicebant, in longo milia passos forsitan sedecim, in lato autem quattuor milia esse appellabant. Ipsam ergo vallem nos trauersare habebamus, ut possimus montem ingredi. 2. Haec est autem vallis ingens et planissima, in qua filii Israhel commorati sunt his diebus, quod sanctus Moyses ascendit in montem Domini et fuit ibi quadraginta diebus et quadraginta noctibus. Haec est autem vallis, in qua factus est vitulus, qui locus usque in hodie ostenditur; nam lapis grandis ibi fixus stat in ipso loco. Haec ergo vallis ipsa est, in cuius capite ille locus est, ubi sanctus Moyses, cum pasceret pecora soceri sui, iterum locutus est ei Deus de rubo in igne. (III. 3). In eo ergo loco est nunc eclesia non grandis, quoniam et ipse locus, id est summitas montis, non satis grandis est, quae tamen aecclesia habet de se gratiam grandem.
15

10

20

25

(XXXVI. 1). In eo enim loco ecclesia est elegans. Ingreditur ibi episcopus et omnis populus, dicitur ibi oratio apta loco et diei, dicitur etiam unus ymnus aptus et legitur ipse locus de evangelio ubi dixit discipulis suis: Vigilate, ne intretis in temptationem. [...] 2. Et iam inde cum ymnis usque ad minimus infans in Gessamani pedibus cum episcopo descendent, ubi prae iam magna turba multitudinis et fatigati de uigiliis et ieiuniis cotidianis lassi, quia tam magnum montem necesse habent descendere, lente et lente cum ymnis venitur in Gessamani. Candelae autem ecclesiasticae super ducente paratae sunt propter lumen omni populo. 5. Postmodum autem alloquitur episcopus populum confortans eos, quoniam et tota nocte laboraverint et adhuc laboraturi sint ipsa die, ut non lassentur, ed habeant spem in Deo, qui eis pro eo labore maiorem mercedem reediturus sit. Et sic confortans eos, ut potest ipse, alloquens dicit eis: "Ite interim nunc unusquisque ad domumcellas vestras, sedete uobis et modico, et ad horam prope secundam diei omnes parati estote hic, ut de ea hora usque ad sextam sanctum lignum crucis possitis videre ad salutem sibi unusquisque nostrum credens profuturum. De hora enim sexta denuo necesse habemus hic omnes convenire in isto loco, id est ante Crucem, ut lectionibus et orationibus usque ad noctem operam demus".

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

V. APPENDIX PROBI (s. VI)8 1 Porphireticum marmor 65 non purpureticum marmur. tolonium non toloneum speculum non speclum masculus non masclus 70 5 vetulus non veclus vitulus non viclus vernaculus non vernaclus articulus non articlus baculus non vaclus 75 10 angulus non anglus iugulus non iuglus calcostegis non calcosteis septizonium non septidonium 80 vacua non vaqua 15 vacui non vaqui cultellum non cuntellum marsias non marsuas caniclam non canianus 85 hercules non herculens 20 columna non colomna pecten non pectinis aquaeductus non aquiductus 90 cithara non citera crista non crysta 25 formica non furmica musivum non museum exequiae non execiae 95 gyrus non girus avus non aus 30 miles non milex sobrius non suber figulus non figel 100 masculus non mascel lanius non laneo 35 iuvencus non iuvenclus barbarus non barbar equus non ecus 105 coquus non cocus coquens non cocens 40 coqui non coci acre non acrum pauper mulier non paupera 110 mulier carcer non carcar bravium non braveum 45 pancarpus non parcarpus 115 theofilus non izofilus homo fagium non monofagium byzacenus non bizacinus capseis non capsessis 120 50 catulus non catellus [catulus non catellus] dolium non doleus calida non calda frigida non fricda 125 55 vinea non vinia
8

tristis non tristus tersus non tertus umbilicus non imbilicus turma non torma 60 celebs non celeps ostium non osteum flavus non flaus cavea non cavia senatus non sinatus 65 brattea non brattia cochlea non coclia cochleare non cocliarium palearium non paliarium primipilaris non primipilarius 70 alveus non albeus globus non glomus lancea non lancia favilla non failla orbis non orbs 75 formosus non formunsus ansa non asa flagellum non fragellum calatus non galatus digitus non dicitus 80 solea non solia calceus non calcius iecur non iocur auris non oricla camera non cammara 85 pegma non peuma cloaca non cluaca festuca non fistuca ales non alis facies non facis 90 cautes non cautis plebes non plevis vates non vatis tabes non tavis suppelex non superlex 95 apes non apis nubes non nubs suboles non subolis vulpes non vulpis palumbes non palumbus 100 lues non luis deses non desis reses non resis vepres non vepris fames non famis 105 clades non cladis syrtes non syrtis aedes non aedis sedes non sedis proles non prolis 110 draco non dracco oculus non oclus aqua non acqua alium non aleum lilium non lileum 115 glis no gliris

130

135

140

145

150

155

160

165

170

175

180

185

delirus non delerus tinea non tinia exter non extraneus clamis non clamus 120 vir non vyr virgo non vyrgo virga non vyrga occasio non occansio caligo non calligo 125 terebra non telebra effeminatus non imfimenatus botruus non butro grus non gruis anser non ansar 130 tabula non tabla puella non poella balteus non baltius fax non facla vico capitis Africae non vico caput Africae 135 vico tabuli proconsolis non vico tabulu proconsolis vico castrorum non vico castrae vico strobili non vico strobilu teter non tetrus aper non aprus 140 amygdala non amiddula faseolus non fasiolus stabulum non stablum triclinium non triclinu dimidius non demidius 145 turma non torma pusillus non pisinnus meretrix non menetris aries non ariex persica non pessica 150 dysentericus non dysintericus opobalsamum non ababalsamum tensa non tesa raucus non raucus ( ?) auctor non autor 155 auctoritas non autoritas ipse non ipsus linteum non lintium a... petre non ...tra terrae motus non terrimotium 160 noxius non noxeus coruscus non scoriscus tonitru non tonotru passer non passar anser non ansar 165 hirundo non harundo

ibid., p. 302.

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

obstetrix non opsetris capitulum non capiclum noverca non novarca nurus non nura 170 socrus non socra neptis non nepticla anus non anucla tundeo non detundo rivus non rius 175 imago non emago pauor non paor coluber non colober adipes non alipes sibilus non sifilus 180 frustum non frustrum plebs non pleps garrulus non garulus parentalia non parantalia celebs non celeps 185 poples non poplex locuples non locuplex robigo non rubigo plasta non blasta bipennis non bipinnis 190 ermeneumata non erminomata tymum non tumum strofa non stropa bitumen non butumen mergus non mergulus 195 myrta non murta zizipus non zizupus iunipirus non iuniperus tolerabilis non toleravilis basilica non bassilica 200 tribula non tribla viridis non virdis constabilitus non constabilitus ( ?) sirena non serena musium vel musivum non museum 205 labsus non lapsus orilegiium non orolegium hostiae non hostiae ( ?) februarius non febrarius glatri non cracli 210 allec non allex rabidus non rabiosus tintinaculum non tintinabulum adon non adonius grundio non grunnio 215 vapulo non baplo necne non necnec passim non passi numquit non nimquit numquam non numqua 220 nobiscum non noscum vobiscum non voscum nescioubi non nesciocube pridem non pride olim non oli 225 adhuc non aduc idem non ide amfora non ampora

VI. FREDEGARIO (CHRONICORUM LIBRI IV)9 (II.57) Cum esset leo fortissimus bistiarum fuitque elictus a cunctis bisteis rex, uenientis cunctique in eius occursum, cum iam essen hora prandiae, uenit ceruus. Cum adorasset leonem, adpraehendit cornum eius, ut ei ceruus esset ad prandium. Ille uehementer retragens cornum amisit cursuque ueloci fugit in heremis. Iusso leonis inter his bisteis missa est uulpis, ut eum ueniendum subuerterit. Illa cum sit artis suae ingeniosa, iuramentis non pauida, sacramentis praeuentum ceruum in conspectu leonis adducit. Quod cum iterum adorasset leonum, uehementer ad ipso leone capitur et membratem disrumpitur. Vulpes illa forto ablato cor eius comedit. Leo cum diligerit cor cerui ad manducandum, inquirens et fremens uehementer, omnes bistii pauefactae tremebant, eo quod cor cerui inuenire non potuissent. Dixerunt: Vulpes, qui eum adduxit, ipsa proxemior cunctis fuit, quando deruptus est. Illa furauit cor eius. Adpraehensa cum esset in poena, et quaereretur ei, ut redderet quod furauerat, dixit: Sine culpa poenas patior. Ceruos ille non habet cor. Nam si cor habuisset, ego eum praeualere non potueram, nec hic numquam uenisset. Primo amissum cornum, uix trandem euasit; co pacto cor habens hic reuerti potuerat?.

10

15

Ap. MARIA ILIESCU y DAN SLUSANSKI (ed.), Du latin aux langues romanes. Wilhelmsfeldt, Egert, 1991, p. 259-260.
9

II.

TEXTOS ROMNICOS

1. UNA FUENTE INDIRECTA. (CONCILIO DE TOURS (Canon 17) [a. 813]).

5

10

Visum est unanimitati nostrae, ut quilibet episcopus habeat omelias continentes necessarias ammonitiones, quibus subiecti erudiantur, id est de fide catholica, prout capere possint, de perpetura retrobutione bonorum et aeterna damnatione malorum, de resurrectione quoque futura et ultimo iudicio et quibus operibus possit promereri beata quibusve excludi, et ut easdem omelias quisque aperte trasferre studeat in rusticam Romanam linguam aut Thiotiscam, quo facilius cuncti possint intellegere quae dicuntur. 2. JURAMENTOS DE ESTRASBURGO [a. 842]

15

20

[...]Lodhuvicus, quoniam major natus erat, prior haec deinde se servaturum testatus est : Pro Deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, dist di in avant, in quant Deus savir et podir me dunat, si salvarai eo cist meon frade Karlo et in adiudha et in cadhuna cosa, si cum om per dreit son fradra salvar dift, in o quid il mi altresi fazet, et ab Ludher nul plaid nunquam prindrai, qui, meon vol, cist meon fradre Karlo in damno sit. Quod cum Lodhuvicus explesset, Karolus teudisca lingua sic hec eadem verba testatus est : In Godes minna ind in thes christianes folches ind unser bedhero [...]

3. GLOSAS DE REICHENAU (m.s. VIII)10

25

30

35

40

45

binas : duas et duas inlustrem : nobilem pulcra : bella quaeso : preco adferam : adportam optimum : ualde bonum anus : uetula semel : una uice tulisti : accepisti ait : dixit lacere : iactare statuit : stare fecit quin : ut non ager : campus seuit : seminauit umo : terra libenter : uolumptarie pauens : timens, id est pauorem habens dem : donem emit : comparauit
10

50

55

60

65

cerno : uideo reus : culpabilis flare : suflare cecinit : cantauit fugauit : fugire cepit ictus : colpus iecore : ficato rerum : causarum pueros : infantes ostendit : monstrauit pallium : drappum induere : uestire uuas : racemos arenam : sabulones si uis : si uoles scissura : ruptura vorax : manducator ita : sic hedunt : manducant noui : cognoui monumenta :sepulcra mortuum

70

75

ingredi : intrare tego : cooperio ceciderunt : caderunt egimus : fecimus vulnere : plaga atram : nigram caseum : formaticum galea : helmus is : ille oues :berbices

ibid., p. 285.

III. TEXTOS HISPNICOS 1. GLOSAS EMILIANENSES (m. s. X - s. XI ?)11

5

10

15

20

25

quidam : qui en fot repente : lueco suscitabi : lebantai submersi : trastorne et tertius ueniens : elo terzero diabolo uenot indica : amuestra solliciti simus : ansiosusegamus exercimus : nos sificieremus quod absit, precipitemur : nos non kaigamus respuit : geitat pauperibus reddet : qui dat alosmisquinos jnpedit : tienet odio habet : nonaborrescet diuersis : muitas adtentius : buena mientre adtendat : katet unusquisque . quiscataqui jmplere dissimulant : tardarsan por jnplire alicotiens : alquandas beces et tu ibis : etuiras asperius : plusaspero mas diuidunt se : partirsan 2. GLOSAS SILENSES12

30

35

40

relictis : iectatis ceteris : conosaltros pudoris : de la uergoina fuerit lapsus : kadutu fuere ad rectum : alazierta usque in finem : ata que mueran hii : estos habeat : ajat esse : sedere ad nubtias : a las uotas saltare : sotare arserit : ardieret eos : akelos ab eo non inquinetur : non siegat inquinata polu ferre : leuare

45

11

Ibid., p. 294. Ibid., p. 298.

12

3. I. Sabam quantos esta carta uirem oyrem. Que you don Arias pela gracia de dios Abbat de santAndres Conno Conuento desse mismo lugar. Auos Johan Rodriguez auossa muler Xemena Iohanes auosso filo Girallo. Damos uos um poulo um orto que auemos en Vila franca. El poulo iaz hu chamam Bergonno. porterminos de Nicholao paleyro... et el orto iaz ala olga porterminos de Ruy Perez. de Johan falcon por carera antigua... por heredade de Sam Nicholao. Este poulo este orto uos damos portal pleyto que los tengades de nos por enuossa uida deuos todos tres. que chantedes este poulo sobredito todo de vinna. que seia ben chantado [...].13 4. E yssament es assaber que nos les sobrenompnatz sobrejunters de la dita juncta dels Infanons dOuanos atorguam que auem fayta esta dita amiztat hunitat jura ab les sobrempnatz alcaldes juratz bons homes de (ab les) les comunitatz de les dites bones viles, per nos per tota la dita juncta dels Infanons dOuanos, per les que huey son per les que daqui adeuant seran, totes uetz saluant la fe de la seynnoria mayor de [...] en tot et per tot. En tal manera que si algun o alguns mas poderos venis o venissen sobre lo regne de [...] per far hy mal o destruyment algun, que els se ajudien ben e leyalment a defendre lo dit regne de [...] coma fidels leyals vasals deuen far a lur bon seynnor [...].14 5. "El to asno sea ropado delant ti, e non te sea rendido. Las ouellas tuyas sean dadas a tos enemigos, e non sea qui te ajude. Tos fillos e tos fillas sean liurados a pueblo estranio, e ueyan los tos uuellos e fallecan te, e non sea forteza en to mano". Responde: "Amen". "El pueblo que tu non conoes coma los frujtos e las labores de to tierra, e sostiengas siempre calunpnia, e seas apremido en toda to uida, et te de todas las cosas que ueran tos uuellos. Fierga te Dios el Sennor de mala plaga en los genollos et en las piernas, e non puedas sanar de la planta del pie troa la cabea". Responde: "Amen".15 6. a. Tan t'amaray tan t'amaray habb tan t'amaray Enfermeron welyos cuita (?) ya dolen tan male.16 b. Vaie meu kora_on de mib ya rabb i e me tornerad tan mal me doled li 'l-habb enfermo yed kuando anarad.17

10

15

20

25

30

35

El abad de San Andres de Espinareda dona unas tierras a Juan Rodrguez (ao 1266). En J.GIFFORD y W. HODCROFT, Textos Lingsticos del Medioevo Espaol, Oxford, The Dolphin Book, 1966, doc. 50, p. 96.
13

Reunin de representantes de las principales ciudades de [...] en Ovanos, (ao 1297), ibid., doc. 72, p. 145.
14 15

Como deuen iurar los iudios. Disposiciones de los F.A. (siglos XIII-XIV). Ibid, doc. 102, pp. 187-8. De Jos el Escribano, comp. antes de 1042. Ibid., doc. 53, p. 109. De Todros Abulafia, poca de Alfonso X y Sancho IV. Ibid..

16

17