Instrukcja 16

POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIA MECHANICZNY KATEDRA INYNIERII MATERIAOWEJ
Laboratorium Inynierii Materiaowej
Klasyfikacja i systemy oznaczania metali i stopw w oparciu o aktualnie obowizujce polskie normy PN-EN (Polska Norma-Europejska Norma) oraz midzynarodowe normy ISO
Opracowa: dr. in. Sawomir Szewczyk
Lublin 2011r.
Politechnika Lubelska, Katedra Inynierii Materiaowej, http://kim.pollub.pl/moodle/
Spis treci
1. Wstp ................................................................................. 3 2. Oglna klasyfikacja metali i ich stopw ............................ 5 3. Klasyfikacja i systemy oznaczania stali wglowych i stopowych w oparciu o aktualne normy PN-EN oraz PN-EN ISO......................................................................10 3.1 Klasyfikacja gatunkw stali........................................ 10 3.2 Systemy oznaczania stali.......................................... 16 4. Zestawienie wybranych gatunkw stali wglowych i stopowych wedug norm krajowych, europejskich i midzynarodowych........................................................ 40 5. Literatura ...................................................................... 58
Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011
1. Wstp
Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie problematyki zwizanej z koniecznoci zastpowania norm krajowych przez normy europejskie w zwizku z wejciem Polski do Unii Europejskiej. Podstawowym zadaniem tej pracy jest pokazanie zasad wprowadzania norm europejskich do Polskich Norm, a take przedstawienie uregulowa prawnych dotyczcych normalizacji. Przedstawione zostan oznaczenia wybranych gatunkw materiaw stosowane dotychczas przez polskich producentw, w porwnaniu do oznacze gatunkw stopw metali zawartych w normach europejskich oraz zgodno ich z midzynarodowymi normami ISO. Wynikiem dziaalnoci ISO jest norma midzynarodowa, ktra stanowi pewien wsplny model dla krajowych jednostek normalizacyjnych, ktre mog go wykorzysta jako wzorzec do opracowania wasnych norm krajowych, moe te by wykorzystana przez wadze krajowe w pracach legislacyjnych, jako podstawa przepisw technicznych. Nie ma tutaj obowizku penego wprowadzania norm ISO przez ich czonkw do zbiorw norm krajowych, cho jest to usilnie zalecane dla uatwienia handlu globalnego. Dlatego Europejski Komitet Normalizacyjny przy opracowywaniu norm europejskich wzoruje si na midzynarodowych normach ISO i stara si, aby normy europejskie byy zgodne z normami midzynarodowymi. Obecnie wszystkie kraje rozwijajc si poszukuj drg umoliwiajcych stabilno ekonomiczn i wzrost gospodarczy, a podstawowy cel do jakiego d, wydaje si by zbliony. Jest to wzrost zdolnoci produkcyjnej dbr i usug, ktre bd zaspokaja zarwno potrzeby lokalne, jak te odnios sukces na rynkach midzynarodowych. Aby zrealizowa ten cel, niezbdna jest wysoka produktywno i zapewnienie konkurencyjnoci wyrobw i usug. Innymi sowy, trzeba produkowa lepiej i wicej. Oglnie uwaa si, e aby sprosta temu zadaniu, naley dziaa jednoczenie w dwch kierunkach. W pierwszej kolejnoci naley stworzy takie warunki ekonomiczne, w ktrych promowane jest inwestowanie w nowoczesne rodki produkcji oraz stworzony zostanie system zacht ekonomicznych dla przedsibiorstw do eksportowania wytwarzanych przez nie wyrobw. Tego typu dziaanie jest domen polityki makroekonomicznej. Typowymi krokami, jakie trzeba w tym zakresie podj s midzy innymi: kontrola i sterowanie poziomem inflacji, liberalizacja handlu, znoszenie subsydiw pastwowych i rozwj systemu bankowego. Dziaania takie pomagaj w kreowaniu waciwych warunkw i stymuluj wzrost gospodarki.
Drugi niezbdny kierunek to promowanie transferu technologii, stworzenie wykwalifikowanej kadry pracownikw oraz doskonalenie organizacji produkcji i marketingu. Kadzie si tu nacisk na budowanie rnego typu infrastruktury: materiaowej, technicznej, naukowej, instytucjonalnej. W tym wanie obszarze normalizacja odgrywa decydujc rol w stymulowaniu rozwoju ekonomicznego. Nie jest bowiem moliwe stworzenie w jakiejkolwiek dziedzinie nowoczesnych systemw wytwarzania bez udziau normalizacji. Inynierowie i projektanci stosuj normy na kadym etapie procesu produkcyjnego. Normy powoywane s w kontraktach, w procesach kontroli stosowanych na potrzeby wasne producentw, jak te do oceny przez stron trzeci. Pomagaj one w podjciu decyzji o przyjciu lub odrzuceniu dostawy, pozwalaj dokona oceny zgodnoci z przyjtymi powszechnie standardami pod ktem ochrony zdrowia, bezpieczestwa lub ochrony rodowiska. Normy stanowi wielkie uatwienie w handlu midzynarodowym.
2. Oglna klasyfikacja metali i ich stopw

Klasyfikacja oglna metali i stopw, ich nazwy i okrelenia s zawarte w arkuszu normy PN90/H01010/01. Jest to nadal aktualna norma dotyczca oglnej klasyfikacji, jednak pewne okrelenia s w niej zastpowane poprzez wprowadzanie nowych norm dotyczcych poszczeglnych metali i ich stopw. Przy klasyfikowaniu i oznaczaniu metali uywamy nastpujcych poj podstawowych: metal pierwiastek, ktrego opr elektryczny waciwy w warunkach normalnych mieci si w zakresie 10-6 10-8 wyszeniem temperatury; pierwiastek pprzewodnikowy pierwiastek, ktrego opr elektryczny w warunkach normalnych mieci si w zakresie 10-4 - 107 czo z podwyszeniem temperatury; stop tworzywo metaliczne otrzymane ze stanu ciekego, skadajce si z dwch lub wicej metali lub metali i niemetali, wrd ktrych wyrnia si skadniki stopu (metal podstawowy i dodatki stopowe) oraz zanieczyszczenia. Stop jest wytwarzany celowo dla uzyskania danych wasnoci; metal podstawowy metal, ktrego zawarto w stopie jest wiksza od kadego z pozostaych skadnikw stopu. W przypadku rwnej masy dwch lub wicej metali w stopie za metal podstawowy przyjmuje si metal bardziej szlachetny, tzn. o mniejszym powinowactwie z tlenem; dodatek stopowy skadnik stopu nie bdcy metalem podstawowym, celowo dodany do stopu lub utrzymany w nim w sposb zamierzony, o okrelonych granicznych zawartociach, konieczny do uzyskania wymaganych wasnoci; gwny dodatek stopowy skadnik stopu wystpujcy w nim w najwikszej masie poza metalem podstawowym. W przypadku rwnej iloci dwch lub wicej dodatkw w stopie za gwny dodatek stopowy uwaa si pierwiastek o mniejszym powinowactwie z tlenem. Te sam zasad stosuje si przy ustalaniu kolejnoci dalszych dodatkw stopowych; zanieczyszczenie pierwiastek obecny w metalu lub stopie, nie dodany celowo i nie utrzymany w nim w sposb zamierzony, o okrelonej maksymalnej m i maleje wykadnim i zwykle zwiksza si liniowo z pod-
granicy zawartoci. Za zanieczyszczenie uwaa si rwnie pierwiastek uyty do rafinowania metalu (np. odtleniania, odsiarczania itp.) nawet w przypadku okrelenia jego maksymalnej i minimalnej granicy zawartoci. Klasyfikacj metali i stopw przedstawiono na rys. 2.1. Ponadto z klasyfikacja zwizane s nastpujce okrelenia: elazo i jego stopy metal Fe i jego stopy, w ktrych metalem podstawowym jest Fe; metale nieelazne i ich stopy metale (z wyjtkiem elaza) i pierwiastki pprzewodnikowe oraz ich stopy.
Metale i stopy
elazo i jego stopy
Metale nieelazne i ich stopy
Rys. 2.1. Klasyfikacja metali i stopw.[6]
elazo i jego stopy klasyfikujemy wedug rys. 2.2. Z klasyfikacj t zwizane s nastpujce okrelenia: elazo metal Fe zawierajcy zanieczyszczenia, a nie zawierajcy dodatkw stopowych; elazo wysokiej czystoci elazo o takiej czystoci, aby jego wasnoci odpowiaday wasnociom pierwiastka; elazo technicznej czystoci elazo uzyskiwane w takich procesach metalurgicznych, aby zanieczyszczenia (wgiel i inne pierwiastki) nie przekraczay cznie 0,15 %; stopy elaza stopy, w ktrych metalem podstawowym jest elazo; surwka stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi (gwnie krzemem, manganem) zawierajcy wicej ni 2 % wgla, otrzymany w stanie ciekym w wyniku redukcji rudy elaza w wielkim piecu lub niskoszybowym;
stal stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi zawierajcy do okoo 2% wgla, otrzymany w procesach stalowniczych w stanie ciekym, przeznaczony na pwyroby i wyroby przerabiane plastycznie;
staliwo stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi zawierajcy do okoo 2% wgla, otrzymany w procesach stalowniczych w stanie ciekym, przeznaczony na odlewy;
eliwo stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi o skadzie chemicznym zapewniajcym krzepnicie z przemian eutektyczn, przeznaczony na odlewy;
elazostop stop metali lub niemetali z elazem sucy do wprowadzania dodatkw stopowych do ciekej stali, staliwa lub eliwa, jak rwnie stosowany jako odtleniacz, modyfikator, czynnik odgazowujcy kpiel metalow w procesach metalurgicznych. elazo i jego stopy
elazo
elazo wysokiej czystoci elazo technicznej czystoci
Stopy elaza Surwki Stale elazostopy Staliwa eliwa
Rys. 2.2. Klasyfikacja elaza i jego stopw. [6]

Klasyfikacja metali nieelaznych i ich stopw przedstawiona jest na rys. 2.3. W klasyfikacji tej uywamy nastpujce okrelenia:
metal nieelazny kady metal (z wyjtkiem elaza) i pierwiastek pprzewodnikowy zawierajcy zanieczyszczenia i nie zawierajcy dodatkw stopowych;
metal nieelazny wysokiej czystoci metal nieelazny o maej zawartoci zanieczyszcze otrzymany lub oczyszczony specjalnymi metodami. Minimaln zawarto danego metalu oraz maksymalne zawartoci zanieczyszcze okrelono w normach przedmiotowych;
Metale nieelazne i ich stopy
Metale nieelazne
Metale nieelazne wysokiej czystoci Metale nieelazne technicznej czystoci
Stopy metali nieelaznych Stopy miedzi Stopy aluminium
Metale surowe
Stopy niklu
Metale rafinowane
Stopy srebra Stopy cynku Stopy oowiu Stopy cyny Stopy ........
Metale przetopione
Rys. 2.3. Klasyfikacja metali nieelaznych i ich stopw.[6]
metal nieelazny technicznej czystoci metal nieelazny o zawartoci zanieczyszcze waciwej dla sposobu wytwarzania, otrzymany lub oczyszczony przemysowymi metodami metalurgicznymi. Minimaln zawarto danego metalu oraz graniczne zawartoci zanieczyszcze okrelono w normach przedmiotowych. Dodatki technologiczne (np. odtleniacz) nie mog by powodem zakwalifikowania metalu jako stopu;
metal surowy metal otrzymany zazwyczaj w procesie hutniczym, chemicznym lub elektrolizy z pierwotnych surowcw metalononych lub surowcw wtrnych;
metal rafinowany metal oczyszczony zazwyczaj w procesie elektrorafinacji, rektyfikacji, rafinacji ogniowej lub chemicznej, otrzymany z metalu surowego, odpadw lub zomw;
metal przetopiony metal otrzymany przez przetopienie metalu surowego, metalu rafinowanego, odpadw lub zomw metalicznych;
stop metalu nieelaznego stop, w ktrym metalem podstawowym jest dany metal nieelazny. Wyjtek stanowi stopy srebra, zota i platynowcw, za ktre uwaa si stopy, w ktrych minimalna zawarto tych metali jest wiksza ni 10%. W razie potrzeby w stopach poszczeglnych metali wyrnia si:
a) stop wstpny (zaprawa) pomocniczy stop wytwarzany celowo dla uatwienia wprowadzenia dodatkw stopowych lub technologicznych do waciwego stopu; b) metal stopowy stop metalu z ma zawartoci jednego lub wicej dodatkw stopowych; maksymaln zawarto dodatkw stopowych w metalu stopowym, stanowic sum ich nominalnych zawartoci, okrelono w normach klasyfikacyjnych dla danego metalu podstawowego.
3. Klasyfikacja i systemy oznaczania stali wglowych i stopowych w oparciu o aktualne normy PN - EN oraz PN EN ISO 3.1 Klasyfikacja gatunkw stali
Klasyfikacja stali wglowych i stopowych ujta zostaa w normie PN EN 10020:2002U, ktra zastpia polska norm PN-91/H-01010/03. Przedmiotem niemniejszego arkusza normy jest podzia gatunkw stali wedug zawartoci pierwiastka, wedug stopnia odtlenienia, oraz podziau na gwne klasy jakociowe stali stopowych i niestopowych. Przy klasyfikowaniu stali pod wzgldem chemicznym naley pamita o przestrzeganiu kilku zasad. Jeeli zwarto pierwiastka w stali wg wymaga dla analizy wytopowej okrelona jest w normie lub warunkach zamwienia wyrobu, wartoci minimaln lub zakresem, to podstaw klasyfikacji stanowi zawarto minimalna tego pierwiastka. Gdy w normie lub warunkach zamwienia podano tylko skad chemiczny wyrobu, a nie podano skadu chemicznego wytopu, to zawartoci graniczne skadu chemicznego wytopowego naley ustali, biorc za podstaw dopuszczalne odchyki od analizy wytopowej okrelone w normach. Jeeli skad chemiczny stali nie jest okrelony w wyniku braku norm lub dokadnie uzgodnionych warunkw zamwienia, do klasyfikacji naley przyj analiz wytopu okrelon przez wytwrc. Gdy wyniki analizy kontrolnej wyrobu rni si od analizy wytopowej w stopniu dopuszczalnym przez normy lub warunki zamwienia, to takie warunki nie wpywaj na klasyfikacje stali. Dla wyrobw wielowarstwowych, z powok lub powlekanych warstwowo, podstaw klasyfikacji stanowi skad chemiczny materiau podstawowego. Jeeli zawarto pierwiastka w stali wedug wymaga analizy wytopowej okrelana jest tylko wartoci maksymaln, wwczas do klasyfikacji stali naley przyj 70% tej wartoci maksymalnej. Zawarto pierwiastkw wystpujcych w skadzie chemicznym stali powinny by podane z tak sam liczb miejsc po przecinku jak zawartoci graniczne podane w tablicy 3.1, np. zakres od
10
0,3% do 0,5% odpowiada przy stosowaniu normy zakresowi od 0,30% do 0,50%, podobnie wymagana zawarto 2% odpowiada 2,00%. Tablica 3.1 Granica midzy stalami niestopowymi a stopowymi [13]
Symbol chemiczny pierwiastka Zawarto graniczna % masy
1)
Al B Bi Co Cr Cu La Mn Mo Nb Ni
Aluminium Bor Bizmut Kobalt Chrom Mied Lantanowce, kady Mangan Molibden Niob Nikiel
0,3 0,0008 0,10 0,30 0,30 0,40 0,10 1,652) 0,08 0,06 0,30 0,40 0,10 0,50 0,10 0,05 0,10 0,30 0,05 0,10
Pb Ow Se Si Te Ti V W Zr Selen Krzem Tellur Tytan Wanad Wolfram Cyrkon
Inne (oprcz wgla, fosforu, siarki i azotu), kady
1) wartoci graniczne wykorzystuje si do klasyfikacji stali porwnujc je z wartoci minimaln stenia kadego pierwiastka podanego w normach szczegowych, a jeli podana jest tylko warto maksymalna do klasyfikacji (z wyjtkiem Mn) przyjmuje si warto stanowica 70% tego stenia maksymalnego. 2) jeeli wymagania dotycz manganu obejmuj wycznie stenie maksymalne, dopuszcza si wwczas warto 1,8%
11
Rodzaje stali wedug skadu chemicznego:

- stale niestopowe (wglowe) gatunki stali, w ktrych zawarto pierwiastkw przy zachowaniu zasad klasyfikacji, jest mniejsza od wartoci granicznych podanych w tablicy 3.1. - stale stopowe gatunki stali, w ktrych zawarto, co najmniej jednego z pierwiastkw, przy zachowaniu zasada klasyfikacji, jest rwna lub wiksza od zawartoci granicznej podanej w tabeli 3.1. - stale nierdzewne zawierajce 10,5% Cr i 1,2% C.
Ze wzgldu na sumaryczny udzia pierwiastkw w skadzie chemicznym stale stopowe dzielimy na grupy: - niskostopowe gdzie zawarto jednego pierwiastka nie przekracza 2,0%, a suma pierwiastkw cznie nie przekracza 3,5%. - redniostopowe gdzie zawarto jednego pierwiastka mieci si miedzy 2,0% - 8%, a suma pierwiastkw cznie nie przekracza 12%. - wysokostopowe - gdzie zawarto jednego pierwiastka przekracza 8%, a suma pierwiastkw cznie nie przekracza 55%.
Rodzaje stali wedug stopnia odtlenienia: - stal nieuspokojona stal, w ktrej przy krzepniciu we wlewnicy dochodzi do reakcji wgla z rozpuszczonym tlenem, a tworzcy si w tej reakcji tlenek wgla uchodzi ze stali wywoujc zjawisko wrzenia stali. - stal puspokojona stal, w ktrej zawarto rozpuszczonego tlenu obniona tak, aby przy jej krzepniciu we wlewnicy dochodzio jedynie do ograniczonej reakcji wgla z tlenem. - stal uspokojona stal, w ktrej przed odlaniem do wlewnicy zawartoci rozpuszczonego tlenu obniono tak, e przy jej krzepniciu we wlewnicy nie dochodzi do reakcji tlenu z wglem i stal po wlaniu do wlewnicy zachowuje si spokojnie. Stal niestopow dzieli si wedug wasnoci i zastosowania na dwie klasy:
12
1) stale niestopowe jakociowe1 s to stale zwykle okrelone wymaganiami dotyczcymi tylko niektrych wasnoci (np. cigliwoci, podatnoci na obrbk plastyczn, wielko ziarna). Do stali niestopowych jakociowych zaliczane s wszystkie stale niestopowe, niezaliczone do stali specjalnych.
2) stale niestopowe specjalne s to stale, ktre charakteryzuj si duym stopniem czystoci pod wzgldem wtrce niemetalicznych. W wikszym stopniu stale te s przeznaczone do ulepszania cieplnego bd te hartowania powierzchniowego. W zalenoci od doboru skadu chemicznego i zastosowaniu odpowiednich warunkw wytwarzania, mona uzyska rne wasnoci technologiczne. Do stali niestopowych specjalnych zalicza si te stale, ktre speniaj nastpujce kryteria: - okrelon udarno w stanie ulepszanym cieplnie; - okrelony zasig utwardzania powierzchniowego lub zakresu hartowania; - szczeglnie nisk zawartoci wtrce niemetalicznych; - maksymalna zawartoci fosfory i siarki; 0,020 % dla analizy wytopowej 0.025 % dla analizy kontrolnej - ograniczonej zawartoci pierwiastkw (miedzi do 0,10 %, kobaltu i wanadu do 0,05% w stalach na reaktory jdrowe); - stale utwardzalne wydzieleniowo o wymaganej zawartoci wgla minimum 0,25% lub wikszej w analizie wytopowej i strukturze ferrytyczno-perlitycznej, zawierajce jeden lub wicej mikrododatkw stopowych, takich jak niob albo wanad, jednak ich zawarto powinna by nisza ni warto graniczna dla stali stopowych.
W obowizujcej do roku 2002, a obecnie wycofywanej normie PN-EN10026:1996 wyrniono take klas stali niestopowych podstawowych. W znowelizowanej normie PN-EN10026:2002U klasa ta zostaa wczona do stali niestopowych jakociowych.
13
Stal stopow dzieli si wedug jakoci, wasnoci i zastosowania na dwie klasy: 1) stale stopowe jakociowe s to stale, ktre klasyfikuje si podobnie jak stale niestopowe jakociowe z uwzgldnieniem zwikszenia zawartoci pierwiastkw powyej wartoci granicznych podanych w tablicy 3.1. Wyroby ze stali stopowych nie s przeznaczone do ulepszania cieplnego ani do utwardzania powierzchniowego.
Tablica 3.2 Stale stopowe drobnoziarniste spawanie. Granica skadu chemicznego midzy stalami jakociowymi i specjalnymi. [13] Pierwiastek Chrom Mied Mangan Molibden Niob Nikiel Tytan Wanad Cyrkon Zawarto graniczna 1) % masy 0,50 0,50 1,80 0,10 0,08 0,50 0,12 0,12 0,12
1) wartoci graniczne wykorzystuje si do klasyfikacji stali porwnujc je z wartoci minimaln stenia kadego pierwiastka podanego w normach szczegowych, a jeli podana jest tylko warto maksymalna do klasyfikacji (z wyjtkiem Mn) przyjmuje si warto stanowica 70% tego stenia maksymalnego.
Stale stopowe jakociowe dzieli si w nastpujcy sposb: - stale konstrukcyjne drobnoziarniste spawalne, w tym stale przeznaczone do produkcji zbiornikw i rurocigw pracujcych pod cinieniem o minimalnej granicy plastycznoci Re< 380 MPa dla produktw o gruboci do 16 mm, steniu pierwiastkw mniejszym od wartoci granicznych podanych w tablicy 3.2;
14
- stale elektrotechniczne zawierajce jako pierwiastki stopowe jedynie krzem i aluminium, o specjalnych wymaganiach w zakresie ograniczonej stratnoci magnetycznej i okrelonej indukcji magnetycznej. - stale stopowe na szyny, grodzice lekkie, uki na obudowy grnicze - stale stopowe na wyroby paskie walcowane na zimno lub na gorco, stosowane do dalszej trudniejszej obrbki na zimno. - stale stopowe z zawartoci miedzi gdzie miedz stanowi tylko pierwiastek stopowy 2) stale stopowe specjalne s to stale, ktrym poprzez dokadne regulowanie skadu chemicznego oraz regulowaniem procesem wytwarzania, nadaje si zrnicowane waciwoci przetwrcze oraz uytkowe. Obejmuj one wszystkie gatunki stali, ktre nie zostay ujte w klasie stali nierdzewnych oraz stopowych jakociowych. Stale stopowe specjalne dzieli si w nastpujcy sposb: - stale maszynowe; - stale na urzdzenia cinieniowe; - stale konstrukcyjne; - stale szybkotnce; - stale narzdziowe stopowe; - stale na oyska toczne; - stale o szczeglnych wasnociach fizycznych:
Stale nierdzewne wedug wasnoci i zastosowania dzieli si na: - stale odporne na korozje; - stale aroodporne; - stale odporne na pezanie, okrelane take jako arowytrzymae;
15
3.2. Systemy oznaczania stali

System znakowania stali zosta ujty w arkuszy normy PN-EN 10027-1 oraz PN-EN 10027-2. Pierwsza norma zawiera znaki stali i symbole gwne, druga przedstawia system cyfrowy oznaczania stali.
Norma PN-EN 10027-1 ustala zasady oznaczania stali za pomoc symboli literowych i cyfrowych. Symbole literowe i cyfrowe wskazuj na gwne cechy stali, takie jak: zastosowanie stali, wasnoci mechaniczne lub fizyczne oraz skad chemiczny stali, co pozwala w sposb uproszczony klasyfikowa gatunek stali. Aby unikn powtarzalnoci w znakowanie stali, konieczne jest uzupenianie symboli stali znakami dodatkowymi, ktre pomocniczo charakteryzuj cechy stali lub wyrobw hutniczych, np warunki obrbki cieplnej, przydatno do pracy w wysokich lub niskich temperaturach. Wspomniane dodatkowe symbole zostay ujte w Oklniku Informacyjnym ECISS - IC10. Oklnik Informacyjny jest uzupenieniem normy PN-EN 10027-1 i ma suy jako podstawa do ustalania znakw stali ju ustanowionych w dotychczasowych normach. Zawiera dodatkowe znaki, ktre naley stosowa cznie z symbolami gwnymi wg PN-EN 10027-1, jeeli te ostatnie nie wystarczaj do cakowitej identyfikacji stali lub wyrobu stalowego. Wedug normy PN-EN 10027-1 dla kadej stali powinien by ustalony jeden jednoznaczny znak, ktry naley pisa bez spacji. Znaki stali mona podzieli na dwie gwne grupy: -grupa 1 znaki i symbole stali, ktre wskazuj na zastosowanie oraz mechaniczne lub fizyczne wasnoci stali. -grupa 2 - znaki i symbole stali, ktre wskazuj na skad chemiczny (wyodrbnia si 4 podgrupy znakw).
16
Znak stali oznaczanych wg ich zastosowania i wasnoci mechanicznych lub fizycznych posiadaj nastpujce symbole gwne: S = stale konstrukcyjne P = stale pracujce pod cinieniem L = stale na rury przewodowe E = stale maszynowe B = stale do zbrojenia betonu, gdzie po symbolu literowym umieszcza si liczb bdc charakterystyczn granic plastycznoci w N/mm2; Y = stale do betonu spronego, gdzie po symbolu literowym umieszcza si liczb bdc wymagan minimaln wytrzymaoci na rozciganie w N/mm2; R = stal na szyny lub w postaci szyn, gdzie po symbolu literowym umieszcza si liczb bdc wymagan minimaln wytrzymaoci na rozciganie w N/mm2; H = wyroby paskie walcowane na zimno ze stali o podwyszonej wytrzymaoci przeznaczonych do ksztatowania na zimno, gdzie po symbolu literowym umieszcza si liczb bdc wymagan minimaln granic plastycznoci w N/mm2, albo jeeli jest wymagana tylko wytrzymao na rozciganie, wtedy liter T, za ktr umieszcza si wymagan minimaln wytrzymao na rozciganie w N/mm2; D = wyroby paskie ze stali mikkich przeznaczonych do ksztatowania na zimno (z wyjtkiem wymienionych w pozycji 5), gdzie po symbolu literowym umieszcza si jedn z nastpujcych liter: - C dla wyrobw paskich walcowanych na zimno; - D dla wyrobw paskich walcowanych na gorco przeznaczonych do ksztatowania na zimno; - X dla wyrobw bez charakterystyki walcowania (na zimno lub na gorco); oraz dwa symbole cyfrowe lub literowe charakteryzujce stal, ustalone przez jednostk ustalajc znak;
T = wyroby walcowni blachy ocynowanej (blacha i tama opakowaniowa), za ktr umieszcza si:
17
- dla wyrobw o jednokrotnie redukowanej gruboci liter H, za ktr umieszcza si liczb bdc wymagan nominaln twardoci wg HR 30Tm; - dla wyrobw o dwukrotnie redukowanej gruboci liczb bdc wymagan nominalna granic plastycznoci w N/mm2; M = stale elektrotechniczne, za ktr umieszcza si: - liczb bdc 100-krotn wymagan maksymaln stratnoci w W/kg, odniesion do nominalnej gruboci blachy lub tamy, przy czstotliwoci 50 Hz i indukcji magnetycznej: - 1,5 Tesla dla blach i tam niewyarzonych kocowo i wyarzonych kocowo o niezorientowanych i normalnie zorientowanych ziarnach; - 1,7 Tesla dla blach i tam o niskiej stratnoci lub wysokiej przenikalnoci magnetycznej i zorientowany ziarnie; - liczb bdc 100-krotn nominaln gruboci wyrobu w mm; - liter oznaczajc rodzaj blachy lub tamy elektrotechnicznej, tj. - A o niezorientowanym ziarnie; - D ze stali niestopowych, niewyarzonych kocowo; - E ze stali stopowych, niewyarzonych kocowo; - N o normalnie zorientowanym ziarnie; - S o zorientowanym ziarnie, obnionej stratnoci; - P o zorientowanym ziarnie, wysokiej przenikalnoci magnetycznej Symbole literowe za liter M dotyczc stali elektrotechnicznych
stosowanych przy czstotliwoci przemysowej 50 Hz, dla innych zastosowa np. na przekaniki lub do wysokich czstotliwoci nie zostay dotychczas ustalone.
18
Znak stali ze wzgldu na ich skad chemiczny dzielimy na cztery podgrupy : - podgrupa 1 - stale niestopowe (bez stali automatowych) o redniej zawartoci manganu < 1% - znak skada si z nastpujcych
symboli, umieszczonych kolejno po sobie: a) litery C b) liczby bdcej 100-krotn redni wymagan zawartoci procentow wgla 2. Jeeli nie jest wymagana zawarto wgla w okrelonych granicach, wwczas komitet techniczny opracowujcy normy na wyrb powinien okreli reprezentatywn wielko. - podgrupa 2 - stale niestopowe o redniej zawartoci manganu 1%. niestopowe stale automatowe i stale stopowe (bez stali szybkotncych) o zawartoci kadego pierwiastka stopowego < 5% - znak skada si z: a) liczby bdcej 100-krotna wymagan redni zawartoci wgla2. Jeeli nie jest wymagana zawarto wgla w okrelonych granicach, wwczas instytucje odpowiedzialne za odpowiedni
norm na wyroby powinny okreli reprezentatywn wielko; b) symboli pierwiastkw chemicznych oznaczajcych skadniki stopowe w stali. Symbole te porzdkuje si w kolejnoci malejcej zawartoci pierwiastkw; jeeli wystpuj identyczne zawartoci dwch lub wicej pierwiastkw, wwczas stosuje si porzdek alfabetyczny; c) liczb oznaczajcych zawartoci poszczeglnych pierwiastkw stopowych w stali. Kada liczba oznacza odpowiednio, redni procent zawartoci pierwiastka pomnoony przez wspczynnik wg tablicy 3.3 i zaokrglony do najbliszej liczby cakowitej Liczby dotyczce poszczeglnych pierwiastkw naley oddzieli kresk poziom.
W celu rozrnienia podobnych gatunkw stali, symbol liczbowy zawartoci wgla mona podwyszy lub obniy o jedn jednostk liczbow
19
- podgrupa 3 - stale stopowe (bez stali szybkotncych) zawierajce przynajmniej jeden pierwiastek stopowy 5% - znak skada si z nastpujcych symboli: a) litery X; b) liczby bdcej 100-krotn wymagan redni zawartoci wgla3. Jeeli nie jest wymagana zawarto wgla w okrelonych granicach, wwczas instytucja odpowiedzialna za odpowiedni norm na wyroby powinna okreli reprezentatywn wielko; c) symboli chemicznych oznaczajcych skadniki stopowe stali. Symbole te porzdkuje si w kolejnoci malejcej zawartoci pierwiastkw; jeeli wystpuj identyczne zawartoci dwch lub wicej pierwiastkw, wwczas stosuje si porzdek alfabetyczny; d) liczb oznaczajcych wielkoci zawartoci pierwiastkw stopowych. Kada liczba oznacza odpowiednio, redni procent zawartoci pierwiastka pomnoony przez wspczynnik wg tablicy 5.3 i zaokrglony do najbliszej liczby cakowitej. Liczby dotyczce poszczeglnych pierwiastkw naley oddzieli kresk poziom. - podgrupa 4 - stale szybkotnce - znak skada si z symboli: a) liter HS; b) liczb oznaczajcych procentowe zawartoci pierwiastkw stopowych w nastpujcym porzdku: wolfram W, molibden -M, wanad V, kobalt - Co.
Kada liczba oznacza redni zawarto procentow odpowiedniego pierwiastka, zaokrglon do najbliszej liczby cakowitej; liczby oznaczajce zawartoci poszczeglnych pierwiastkw naley oddzieli kresk poziom.
20
Tablica 3.3. Wspczynnik dla ustalenia symboli liczbowych pierwiastkw stopowych [14] Pierwiastek Wspczynnik Cr, Co, Mn, Ni, Si, W 4 Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr 10 Ce, N, P, S 100 B 1000
Norma wyodrbnia dwie grupy symboli dodatkowych: a) dodatkowe symbole dla gatunkw stali, ktre dzieli si na dalsze dwie grupy, tj. grup 1 i grup 2. Symbole grupy 2 mona stosowa tylko w poczeniu z symbolami grupy 1 i umieszcza si je za symbolami grupy 1; b) dodatkowe symbole dla wyrobw stalowych, ktre zestawione s w tablicach 3.4, 3.5, 3.6 Symbole te naley oddzieli od poprzedzajcych symboli znakiem (+). Schematy oznaczenia stali i wyrobw stalowych przedstawione zostay odpowiednio w tablicach 3.7.-3.21 Tablica 3.4. Przykady symboli oznaczajcych specjalne wymagania. [14]
SYMBOL
+C +F +H
ZNACZENIE
grube ziarno drobne ziarno hartowno wasnoci okrelane na gruboci wyrobu; minimalne przew+ Z15 enie = 15% wasnoci okrelane na gruboci wyrobu; minimalne przew+ Z25 enie = 25% wasnoci okrelane na gruboci wyrobu; minimalne przew+ Z35 enie = 35% wyej wymienione symbole oznaczaj specjalne wymagania stanowice zwykle charakterystyk stali. Dla celw praktycznych uwaa si je jako symbole dotyczce wyrobw stalowych.
21
Tablica 3.5. Przykady symboli oznaczajcych rodzaj powoki. [14]
SYMBOL
+A + AR + AS + AZ + CE + CU + IC + oc +S + SE +T + TE +Z + ZA + ZE + ZF + ZN
ZNACZENIE
powlekanie aluminium na gorco platerowanie aluminium powlekanie stopem aluminiowokrzemowym powlekanie stopem aluminiowocynkowym (> 50% Al.) powlekanie elektrolityczne chrom/tlenek chromu (ECCS) powlekanie miedzi powoka nieorganiczna powoka organiczna powlekanie cyn na gorco powlekanie elektrolityczne cyn powlekanie stopem ow-cyna na gorco powlekanie elektrolityczne stopem ow-cyna powlekanie cynkiem na gorco (galwanizowanie) powlekanie stopem cynk-aluminium (> 50% Zn) na gorco powlekanie elektrolityczne cynkiem powlekanie stopem cynk-elazo na gorco (galwanizowanie) powlekanie elektrolityczne stopem cynk-nikiel
dla uniknicia pomylenia z innymi symbolami mona uy litery S jako symbol poprzedzajcy np. +SA.
22
Tablica 3.6. Przykady symboli oznaczajcych stan obrbki cieplnej. [14] SYMBOL + A + AC + AT +C +Cnnn + CR + HC + LC +M +N +Q +S +U PIERWIASTEK wyarzanie zmikczajce wyarzanie dla uzyskanych wglikw sferoidalnych przesycenie utwardzanie na zimno utwardzany na zimno przy minimalnej wytrzymaoci na rozciganie nnn [N/mm 2] walcowany na zimno walcowany na gorco, a nastpnie utwardzony na zimno utwardzony powierzchniowo, walcowany lub cigniony na zimno walcowany termomechanicznie, obrbka cieplno-plastyczna normalizowany lub walcowany na normalizujco ulepszany cieplnie obrbka umoliwiajca cicie na zimno nieobrobiony
dla uniknicia pomylenia z innymi symbolami mona uy litery T, jako symbol poprzedzajcy np. +TA
23
Tablica 3.7. Schemat oznaczania stali konstrukcyjnych. [14]
Symbole gwne
Symbole dodatkowe dla gatunkw stali n an ..........
Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych

1)
+an +an ...............
Symbole gwne Litery

G = staliwo
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12)

Udarno (praca amania) w dulach J 27J JR J0 J2 J3 J4 J5 J6 40J KR K0 K2 K3 K4 K5 K6 60J LR L0 L2 L3 L4 L5 L6 Temperatura prby o C 20 0 -20 -30 -40 -50 -60 Dla wyrobw stalowych
Wasnoci mechaniczne
Grupa 23)
C = do formowania na zimno D = do powlekania na gorco E = do emaliowania F = do kucia L = do stosowania w niskich temperaturach M = walcowanych termomechanicznie N = normalizowanych lub walcowanych normalizujco O = na platformy morskie P = na pale szalunkowe Q = ulepszane cieplnie S = do budowy statkw T = na rury X = odpornych na korozj atmosferyczn an = symbole chemiczne wymaganych dodatkw np. Cu z jedn cyfr oznaczajc 10x redni wymagan zawarto pierwiastka (zaokrglone do 0,1%)
nnn = minimalna granica plastycznoci (Re) N/mm2 dla najS = stal kon- mniejszego zakresu wymiarowego strukcyjna
M = walcowanych termomechanicznie N = normalizowanych lub walcowanych normalizujco Q = ulepszanych cieplnie G = inne cechy (jeeli potrzebne) oznaczane dalej jedn lub dwoma cyframi
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. 2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotyczc stali drobnoziarnistych. 3) symbole grupy 2 inne jak symbole chemiczne mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi gatunkw w danej normie przedmiotowej. S185 (St0) Przykady oznacze S235JR (St3S) (w nawiasach podano, jeli istniej, S275J2G3 (St4W) odpowiedniki z wczeniejszych PolS235J0 (St3W) skich Norm)
24
Tablica 3.8. Schemat oznaczania stali do pracy pod cinieniem. [14] Symbole dodatkowe dla gatunkw stali n an .......... Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............
Symbole gwne
G
1)
Symbole gwne Litery Wasnoci mechaniczne

nnn= minimalna granica plastycznoci (Re) N/mm2 dla najmniejszego zakresu wymiarowego
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12) Grupa 23)

Dla wyrobw stalowych
M = walcowanych termomeH = wysoka temperatura Tablice chanicznie L = niska temperatura 5.4, R = temperatura pokojoN = normalizowanych lub 5.5, 5.6 walcowanych normalizuwa jco X = wysoka i niska temperatura T = na rury P= stale do B = na butle gazowe pracy pod S = na proste zbiorniki ciniecinieniem niowe G = inne cechy uzupenione, jeli potrzeba, jedn lub dwoma cyframi 1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne 2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotycz stali drobnoziarnistych. 3) symbole grupy 2 inne jak symbole chemiczne mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi w celu odrnienia gatunkw w danej normie przedmiotowej. P235 (K10) Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) P235GH (St36K) P265GH (St41K) P275NH (St44K)
G= staliwo (jeeli potrzebne)
25
Tablica 3.9. Schemat oznaczania stali na rury przewodowe. [14]

Symbole gwne
Symbole dodatkowe dla gatunkw stali an ..........
Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............
L
1)
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12) Grupa 2

Dla wyrobw stalowych Tablice 5.4, 5.5, 5.6
nnn = minimalna M = walcowanych termome- a = klasa wymaga uzugranica plastyczchanicznie peniona, jeeli to konoci (Re) N = normalizowanych lub nieczne, przez jedn N/mm2 dla najwalcowanych normalicyfr mniejszego zazujco kresu wymiaroG = inne cechy uzupenione, wego jeeli potrzebne, jedn lub dwoma cyframi 1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. 2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotycz stali drobnoziarnistej. L275N Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) L275M L355N
L = stal na rury przewodowe
26
Tablica 3.10. Schemat oznaczania stali maszynowych. [14]
Symbole gwne
E
1)
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 1 Grupa 2

Dla wyrobw stalowych Tablica 5.6
E = stale maszynowe
nnn = minimalna G = inne cechy uzupenione granica plastyczjedn lub dwoma cyframi noci (Re) N/mm2 dla najmniejszego zakresu wymiarowego
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) E235 (St3) E275 (St4) E295 (MSt5) E335 (MSt6) E360 (MSt7)
27
Tablica 3.11. Schemat oznaczania stali do zbrojenia betonu. [14]

Symbole gwne
B
1)

nnn = minimalna granica plastycznoci (Re) N/mm2 dla najmniejszego zakresu wymiarowego

a = klasa cigliwoci, za ktr umieszcza si, jeeli to jest konieczne jedn lub dwie cyfry Dla wyrobw stalowych Tablice 5.5, 5.6
Grupa 2
B = stale do zbrojenia betonu
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) B235 (St3S-b) B275 (St3SX-b)
28
Tablica 3.12. Schemat oznaczania stali do betonu spronego [14]. Symbole dodatkowe dla gatunkw stali n an .......... Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............
Symbole gwne
Y
1)

nnnn3) = nominalna wytrzymao na rozciganie (Rm) N/mm2
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12) Grupa 2

Dla wyrobw stalowych
C = drut cigniony na zimno Tablica H = prty walcowane na 5.6 gorco lub wstpnie sprone Q = drut ulepszany cieplnie S = ksiska cige Cr= inne cechy uzupenione, jeli potrzeba jedn lub dwoma cyframi 1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. 2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotycz stali drobnoziarnistej. 3) jeeli wymagana wytrzymao na rozciganie skada si z 3 cyfr, to pierwsza cyfra nnn powinna by zero. Y1770C Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm)
Y = stale do betonu spronego
29
Tablica 3.13. Schemat oznaczania stali na szyny lub w postaci szyn [14]. Symbole dodatkowe dla gatunkw stali n an .......... Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............
Symbole gwne
R
1)

nnnn = 2) minimalna wytrzymao na rozciganie (Rm) N/mm2
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 1

Mn= wysoka zawarto manganu Cr= dodatek stopowy chromu an= symbol chemiczny wymaganego pierwiastka stopowego np. Cu z jedn cyfr oznaczajc 10x redni wymagan zawarto (zaokrglona do 0,1%) G= inne cechy uzupenione, jeli potrzeba, jedn lub dwoma cyframi Dla wyrobw stalowych
Grupa 2
Q = ulepszanie cieplne
R = stale na szyny lub w postaci szyn
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. 2) jeeli wymagana wytrzymao na rozciganie skada si z 3 cyfr, to pierwsza cyfra nnnn powinna by zero. R0900 Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) R0900Mn
30
Tablica 3.14. Schemat oznaczania wyrobw paskich, walcowanych na zimno ze stali o podwyszonej wytrzymaoci do ksztatowania za zimno. [14] Symbole dodatkowe dla gatunkw stali an .......... Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............
Symbole gwne
H
1)
n n
n n
n n

nnn = minimalna granica plastycznoci (Re) N/mm2 Tnnn = minimalna wytrzymao na rozciganie (Rm) N/mm2

M= formowane termomechanicznie i walcowane na zimno B = utwardzane P = z fosforem X = dwufazowe Y = stal IF (Interstitial free steel) G = inne cechy uzupenione, jeli potrzeba jedn lub dwoma cyframi Dla wyrobw stalowych Tablica 5.5
Grupa 22)
D = powlekane na gorco
H = wyroby paskie walcowane na zimno o wysokiej wytrzymaoci do toczenia na zimno
1) n = symbol cyfrowy, a = symbol literowy, an = symbol alfanumeryczny. 2) symbole grupy 1 i 2 mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm)
H420M
31
Tablica 3.15. Schemat oznaczania wyrobw paskich do ksztatowania na zimno[14]

Symbole gwne
D
1)
Symbole gwne Wasnoci mechaniczne

Cnn = walcowane na zimno, uzupenione przez dwie cyfry Dnn = walcowane na gorco do bezporedniego formowania na zimno, uzupenione przez dwie cyfry

D = do powlekania na gorco EK = do konwencjonalnego emaliowania ED = do bezporedniego emaliowania H = na ksztatowniki otwarte T = na rury an = symbol chemiczny wymaganego pierwiastka stopowego np. Cu z jedn cyfr oznaczajc 10x redni wymagan zawarto tego pierwiastka (zaokrglon do 0,1%) Dla wyrobw stalowych Tablice 5.5, 5.6
Litery
Grupa 2
D = wyroby paskie do toczenia na zimno
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. 2) symbole grupy 1, inne ni symbole chemiczne, mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi. DC01 Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) DC03 DC04 DC05 DD11
32
Tablica 3.16. Schemat oznaczania wyrobw walcowni blach ocynowanych (stalowe wyroby pakunkowe). [14]
Symbole gwne
Symbole dodatkowe dla gatunkw stali
T
1)
H n
n n
n n
Symbole gwne Litery

T = wyroby walcowni blach ocynowanych (stalowe wyroby opakowaniowe
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 1

Nie przewiduje si Dla wyrobw stalowych Tablice 5.5,5.6 Uwaga: nie ustalono symbolu dla blachy czarnej
Wasnoci mechaniczne
Hnn = wymagana twardo rednia HR30Tm dla wyrobw jednokrotnie walcowanych nnn = nominalna granica plastycznoci (Re) N/mm2 dla wyrobw dwukrotnie walcowanych
Grupa 2
Nie przewiduje si
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) TH52 T660 TH52+CE T660+CE
33
Tablica 3.17. Schemat oznaczania stali elektrotechnicznych. [14]

Symbole gwne
Symbole dodatkowe n n a
1)
Symbole gwne Litery

M = stal elektrotechniczna
Wasnoci
nnnn = maksymalna wymagana stratno w W/kg x 100 nn = 100 x nominalna grubo w mm
Rodzaj wyrobu (blacha lub tama)

Dla indukcji magnetycznej (przy czstotliwoci 50Hz):
Symbole dodatkowe
- 1,5 Tesla: A = o niezorientowanym ziarnie; D = ze stali niestopowych, nie wyarzonych kocowo; Te dwie wasnoci powinna E = ze stali stopowych, nie wyarzonych rozdziela kreska pozioma kocowo; N = o normalnie zorientowanym ziarnie; - 1,7 Tesla: S = o zorientowanym ziarnie, obnionej stratnoci; P = o zorientowanym ziarnie, wysokiej przenikalnoci magnetycznej. 1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) M235-35A M530-50A M080-23N M111-35P M120-23S
34
Tablica 3.18. Schemat oznaczania stali niestopowych (bez automatowych) o redniej zawartoci manganu < 1%. [14] Symbole dodatkowe dla gatunkw stali n an .......... Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............
Symbole gwne
G
1)
Symbole gwne Litery Zawarto wgla

nnn = 100 x wymagana rednia zawarto wgla. Jeeli jest wymagany zakres zawartoci wgla naley wybra warto reprezentatywn.
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12), 3)

E = z wymagan maksymaln zawartoci siarki R = z wymaganym zakresem zawartoci siarki D = do cignienia drutu C = do formowania na zimno, np. spczanie, wyciskanie na zimno S = na spryny U = na narzdzia W = na walcwk, prty i druty do spawania G = inne cechy uzupenione, jeli potrzeba, jedn lub dwoma cyframi Dla wyrobw stalowych Tablica 5.6
Grupa 2
an = symbol chemiczny pierwiastka dodatkowego specjalnego, np. Cu z jedna cyfr jeli potrzeba, reprezentujc 10 x redni (zaokrglon do 0,1%) wymaganego zakresu tego pierwiastka
G = staliwo (gdy potrzebne) C = wgiel
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. 2) symbole grupy 1 inne jak E, R, i G mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi. 3) symbole E i R grupy 1 mona uzupeni jedn cyfr oznaczajc 100x max. lub redni zawarto siarki zaokrglon do najbliszej 0,1%. C22 (20) Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) C25 (25) C40E (40) C50R (50) C60E (60)
35
Tablica 3.19. Stale niskostopowe o redniej zawartoci manganu 1%, niestopowe stale automatowe i stale stopowe (bez szybkotncych) o zawartoci kadego pierwiastka stopowego < 5%. [14]
Symbole gwne

1)
a ... n-n..
Symbole gwne Litery

G= staliwo (gdzie potrzeb ne)
Symbole dodatkowe Dla stali Dla wyrobw stalowych Tablice 5.4, 5.6
Zawarto wgla
nnn = 100 x wymagana rednia zawarto wgla. Jeeli jest wymagany zakres zawartoci wgla naley wybra wielko reprezentatywn.
Pierwiastki stopowe
a = symbol chemiczny pierwiastkw stopowych, ktre charakteryzuj stal, uzupeniony przez: n-n = cyfry oddzielone kresk oznaczajce redni procentow zawarto pierwiastkw pomnoon przez wspczynniki Pierwiastek Wspczynnik 4 10 100 1000
Grupa 1
Grupa 2
Cr, Co, Mn, Ni, Si, W Al., Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr Ce, N, P, S B
1) n = symbol cyfrowy, a = symbol literowy, an = symbol alfanumeryczny. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) 18NiCr5-4 (15HGN) 17CrNi6-6 (15HN) 20NiCrMo2-2 (20HNM) 18CrNiMo7-6 (17HNM) 31CrMo12 (25H3M)
36
Tablica 3.20. Stale stopowe (bez szybkotncych) zawierajce przynajmniej jeden pierwiastek stopowy 5 %[14]
Symbole gwne

a ... n-n...
Symbole dodatkowe dla wyrobw stalo+an +an ...............

1)
X
Symbole gwne Zawarto wgla
nnn = 100 x wymagana rednia zawarto wgla. Jeeli jest wymagany zakres zawartoci wgla naley wybra wielko reprezentatywn. Symbole dodatkowe Dla stali Dla wyrobw stalowych Tablice 5.4,5.6
Litery
G = staliwo (gdzie potrzebne) X = zawarto przynajmniej jednego pierwiastka stopowego 5%
Pierwiastki stopowe
a = symbol chemiczny pierwiastkw stopowych, ktre charakteryzuj stal, uzupeniony przez: n-n = cyfry oddzielone kresk oznaczajce redni procentow zawarto pierwiastkw
Grupa 1
Grupa 2
1) n = symbol cyfrowy, a = symbol literowy, an = symbol alfanumeryczny. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) X6Cr13 (0H13) X2CrNi19-11 (00H18N10) X6CrNiTi18-10 (0H18N10T) X45CrSi8 (H9S2) X10CrAlSi13 (H13JS)
37
Tablica 3.21. Schemat oznaczania stali szybkotncych. [14]

Symbole gwne
H
1)
n-n .............
Symbole gwne Zawarto pierwiastka stopowego

n-n = cyfry oddzielone kresk, oznaczajce procentow zawarto pierwiastkw stopowych w nastpujcym porzdku:
Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 1 Grupa 2 Dla wyrobw stalowych

Tablica 5.6
Litery
HS = stale szybkotnce
wolfram (W) molibden (Mo) wanad (V) kobalt (Co) 1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne. Przykady oznacze (w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm) HS 18-0-1 (SW18) HS 6-5-2 (SW7M) HS 6-5-2-5 (SK5M) HS 7-4-2-5 (SK5MC) HS 2-9-1-8 (SK8M)
38
W normie PN-EN 10027-2 ustalono system umoliwiajcy cyfrowe oznaczanie gatunkw stali. Norma zawiera postanowienia dotyczce budowy numerw stali i organizacji ich rejestrowania, ustalania i rozpowszechniania. System cyfrowy stali uzupenia system oznaczania stali ustalony w PN-EN 10027-1. Stosowanie wymaga niniejszej normy jest obowizkowy w odniesieniu do gatunkw stali ujtych w normach europejskich i nadprogramowy w odniesieniu do krajowych gatunkw stali oraz stali wasnych. Numery stali tego systemu maj sta liczb cyfr (tablica 5.22) i s one bardziej uyteczne do przetwarzania danych ni znaki stali wg PN-EN 10027-1.
Tablica 5.22. Schemat budowy numerw stali.
1 XXX
XX(XX)
Kolejny numer [ uwaga 2] Numer grupy stali Numer grupy materiau 1 stal [ patrz uwaga 1]
Uwaga 1 - Numery od 2 do 9 mona przeznaczy dla innych materiaw. Uwaga 2 - Obecnie kolejny numer" skada si z dwch cyfr. Jeeli zajdzie potrzeba zwikszenia liczby cyfr w zwizku ze zwikszeniem si liczby gatunkw stali, przewidziano kolejny numer", zawierajcy do czterech cyfr. W tym przypadku nastpi nowelizacja niniejszej normy.
39
4. Zestawienie wybranych gatunkw stali wglowych i stopowych wedug norm krajowych, europejskich i midzynarodowych.
W rozdziale zestawione zostay gatunki stali wglowych i stopowych wystpujcych w Polskich Normach oraz ich odpowiedniki w normach europejskich i midzynarodowych ISO. Zestawienie gatunkw stali zostao przedstawione w tablicach: - tablica 4.1 stale konstrukcyjne wglowe - tablica 4.2 stale konstrukcyjne stopowe - tablica 4.3 stale narzdziowe - tablica 4.4 stale odporne na korozje, aroodporne, arowytrzymae, zaworowe i oyskowe - tablica 4.5 stale o specjalnych zastosowaniach
W tablicach znajduj si dodatkowe oznaczenia: - symbol ,,- oznacza, ze w normach europejskich bd midzynarodowych nie wystpuje dany gatunek materiau - symbol ~ oznacza, e gatunek stali wystpujcy w normach europejskich lub midzynarodowych rni si skadem chemicznym od gatunku materiau wystpujcego w normach polskich.
40
Tablica 4.1. Zestawienie gatunkw stali konstrukcyjnych niestopowych. [11]

Stale konstrukcyjne niestopowe Gatunek w Polskich Normach Odpowiednik w EN Gatunek Norma Gatunek Norma
Przeznaczenie 1 do nawglania
Odpowiednik w ISO Gatunek Norma
do normalizowania lub ulepszania cieplnego
oglnego przeznaczenia
niskowglowa zwykej jakoci
niskowglowa wyszej jakoci okrelonego zastosowania
2 09A 10 15G 15 20G 20 25 30 35 40 45G 45 50G 50 55 60G 60 65 MSt5 MSt6 MSt7 St0S St3S St3W St4S St4W St0 St1X St2NY St2SX St3M St3NY St44N 06XA 06X 08XA 09P 12X 14P 16G2Nb 16G2 18A
4 ~C10E C10E C15E C22E PN-93/H-84019 C25 C30 C35 C40 C45 C50 C55 C60 PN-88/H-84020 ~E295 ~E335 ~E360 ~S185 ~S235JR ~S235J0 ~S275J0 PN-88/H~S185 84023/04 PN-88/H~FeH40FF 84023/05 ~FeH40FF ~FeH40FF ~S355J2G3 -
3 PN-93/H-84019
5 EN 10084:1998
EN 100832:1991
EN 10025:1993
EN 10025:1993
EN 46:1968
EN 10025:1993
6 ~C10 C10 C15 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50 C55 C60 ~Fe490 ~Fe590 ~Fe690 ~E185 ~E235 ~E235 ~E275A ~E275 ~E185 ~F9 ~E355 -
7 ISO 683-18:1996
ISO 683-18:1996
ISO 1052:1982
ISO 630:1995
ISO 630:1995
ISO 2604-1:1975
ISO 630:1995
41
niskowglowa wyszej jakoci okrelonego zastosowania
20P 22G2A 25G2NbY 25G2Y 34GJ
20G2Y 20G2AY 20G2ACuY 20G2AVCuY 20G2VY 20G2ANbY 20G2AVY sprynowa 65G (resorowa) 65 75 85 specjalna do C22E ulepszania cieplC25E nego C30E C35E C40E C45E C50E C55E C60E jakociowa do C22 ulepszania cieplC25 nego C30 C35 C40 C45 C50 C55 C60 jakociowa na DC01 wyroby paskie DC03 walcowane na DC04 zimno DC05 jakociowa na DX51D tamy i blachy do DX52D obr. plast. na DX53D zimno DX54D grodzice walcoS240GP wane na gorco S270GP S320GP S355GP
1 zrwnowaona o podwyszonej wytrzymaoci
PN-86/H-84016
PN-88/H-84032
PN-EN 100831+A1:1999
PN-EN 100832+A1:1999
PN-EN 10152:1997
PN-EN 10142+A1:1997
PN-EN 102481:1999
~2CS67 ~2CS75 ~2CS85 C22E C25E C30E C35E C40E C45E C50E C55E C60E C22 C25 C30 C35 C40 C45 C50 C55 C60 DC01 DC03 DC04 DC05 DX51D DX52D DX53D DX54D S240GP S270GP S320GP S355GP
EN 132:1979
PN-EN 100831:1991
EN 10083-2:1991
EN 10152:1993
EN 10142:1991
EN 10248-1:1995
~CS70 ~CS75 ~CS85 C25E4 C30E4 C35E4 C40E4 C45E4 C50E4 C55E4 C60E4 C25 C30 C35 C40 C45 C50 C55 C60 CR22 CR24 -
ISO 4960:1986
ISO 683-18:1996
ISO 683-18:1996
ISO 6932:1986
42
niskowglowa walcowana na gorco do obrbki na zimno niskowglowa walcowana na zimno do obrbki na zimno niskowglowa wyszej jakoci okrelonego zastosowania
DD11 DD12 DD13 DD14 DC01 DC03 DC04 DC05 08 08Y 10X 10Y 15X 15Y
PN-EN 10111:2001
PN-EN 10130+A1:1999
PN-88/H84023/05
DD11 DD12 DD13 DD14 DC01 DC03 DC04 DD14 ~C10E ~DD11 -
EN 10111:1998
EN 10130-1:1998
EN 10084:1998
EN 10111:1996
HR2 HR4 CR22 CR24 ~C10 ~HR3 HR2 -
ISO 3573:1998
ISO 6932:1986
ISO 683-18:1996 ISO 3573:1986
1 2 okrelonego 18G2-b zastosowania (do 20G2VY-b zbrojenia betonu)
okrel. zastos. (na acuchy ogniwowe) okrelonego zastosowania na blachy i tamy
okrelonego zastosowania na rury na blachy grube i uniwersalne do budowy statkw
20G2Y-b 35G2Y-b St0S-b St3S-b St3SX-b St3SY-b St1E St1Z 15GJ 08J 08JA 08XA 08YA 08F 06JA R35 R45 12X A AH32 AH36 AH40 B D DH32 DH36 DH40 E EH32 EH36 EH40
~S185 EN 10025:1993 ~S235JR ~S235JRG1 ~S235JRG2 PN-89/H84023/08 PN-89/H84023/03 PN-89/H84023/07 PN-93/H-92147 PN-89/H84023/06
~E185 ~E235 ~E235 ~E235 -
ISO 630:1987
43
dla kolejnictwa na koa bose dla kolejnictwa na odkuwki dla kolejnictwa na szyny normalnotorowe
P16G P45A P30G P45 P35 St70P St72P St90PA St90PB A10X A10XN A11 A11X A45 A35 P275N P275NL1 P275NL2 P275NH P355N P355NL1 P355NL2 P355NH
2
PN-84/H84027/01 PN84/H-84027/02
~C1 ~C3 ~C2 -
ISO 1005/4:1986
automatowa
jakociowa spawalna drobnoziarnista na urzdzenia cinieniowe
C55 EN 10083-2:1991 C55 C55 C55 PN-73/H-84026 ~11SMn30 ~HSMn30 ~10S20 -10S20 ~46S20 -46S20 ~35S20 -35S20 PN-EN 10028P275N EN 10028-3:1992 3:1996 P275NL1 PL285TN P275NL2 P275NH PH285TN P355N P355TN P355NL1 PL355TN P355NL2 P355NH PH355TN
3 4 5 6
PN-84/H84027/07
ISO 683-18:1996
ISO 683-9:1988
ISO 9328-4:1991
P235S P265S P275SL jakociowa drobS275N noziarnista spaS275NL walna S355N S355NL na wyroby walFe310-0 cowane na gorco Fe360B Fe360C Fe360D1 Fe430B Fe430C Fe430D1 Fe510B Fe510C Fe510D1 Fe510DD1 Fe490-2 Fe590-2 Fe690-2 na ksztatowniki S275J0H zamknite wyko- S355J0H nane na S275J2H gorco S355J2H
1 na zwyke zbiorniki cinieniowe
PN-EN 10088 1998 PN-EN 101132:1998
PN EN-10025
PN-EN 102101:2000
P235S EN 10207:1997 P265S P275SL S275N EN 10113-2:1993 S275NL S355N S355NL S185 EN 10025:1993 S235J0 S235J2G3 S275J2G3 S275J2G3 S355J0 S355JO S355J2G3 S355J2G3 E335 E360 S275J0H EN 10210-1:1994 S275J0H S275j2H S355J2H
E235 El85 E235 E235 E235 E275 E355 E355 E355 E355 E355 E355 Fe490 Fe590 E355 -
ISO 630:1995
ISO 630:1995
ISO 1052:1982
44
na grodzice walcowe na walcwk do produkcji drutu
S390GP S430GP D35 D38 D40 D43 D53A D55A D58A D65 D65A D68 D68A D70 D70A D73 D73A D75 D75A DS75 D78 D78A D80A DS80 DS85 DS90 DS95 D83 D83A D85
2
PN-EN 102481:1999 PN-91/H-84028
S390GP S430GP C38D C42 ~C52D2 C56D2 C58D2 C66D ~C66D2 C68D ~C68D2 C70D ~C70D2 C73D ~C73D2 C75D ~C75D2 ~C76D2 C78D ~C78D2 ~C80D2 C82D2 C86D2 C92D2 C98D2 C82D ~C82D2 C86D
4
EN 102480-1:1995
EN 10016-2:1994 2CD35A 2CD38A 2CD40A 2CD43A EN 10016-4:1994 3CD53A 3CD55A 3CD58A EN 10016-2 2CD65A EN 10016-4 3CD65A EN 10016-2 2CD68A EN 10016-4 3CD68A EN 10016-2 2CD70A EN 10016-4 3CD70A EN 10016-2 2CD73A EN 10016-4 3CD73A EN 10016-2 2CD75A EN 10016-4 3CD75A ~3CD75A EN 10016-2 2CD78A 3CD78A EN 10016-4 3CD80A ~3CD83A ~3CD85A EN 10016-2 2CD83A EN 10016-4 3CD83A EN 10016-2 2CD85A
5 6
ISO 8457-2:1989
1 automatowa
11SMn30 11SMnPb30 11SMn37 11SMnPb37 10S20 10SPb20 15SMn13 35S20 36SMn14 36SMnPb14 38SMn28 38SMnPb28 44SMn28 44SMnPb28 46S20 46SPb20
PN-EN 10087:2000
11SMn30 EN 10087:1998 11SMn30 11SMnPb30 11SMnPb30 11SMn37 12SMn35 11SMnPb37 10S20 10S20 10SPb20 10SPb20 15SMn13 35S20 36SMn14 36SMnPb14 38SMn28 38SMnPb28 44SMn28 44SMnPb28 46S20 46S20 46SPb20 -
ISO 683-9:1988
45
Tabela 4.2. Zestawienie stali konstrukcyjnych stopowych.[11]

Stale konstrukcyjne stopowe Gatunki w Polskich Normach Odpowiednik w EN Gatunek Norma Gatunek Norma
Przeznaczenie 1 o podwyszonej wytrzymaoci
Odpowiednik w ISO Gatunek Norma
walcowana termomechanicznie do obrbki plastycznej na zimno
normalizowana przeznaczona do obrbki na zimno o podwyszonej wytrzymaoci ulepszane cieplnie
2 09G2Cu 09G2 15GA 15G2ANb 15G2ANNb 18G2ACu 18G2ANb 18G2AVCu 18G2AV 18G2A 18G2 S315MC S355MC S420MC S460MC S500MC S550MC S600MC S650MC S700MC S260NC S315NC S355NC S420NC S460Q S460QL S460QL1 S500Q S500QL S500QL1 S550Q S550QL S550QL1 S620Q S620QL S620QL1 S690Q S690QL S690QL1 S890Q S890QL S890QL1
3 PN-86/H84018
PN-EN 101492:2000
PN-EN 101493:2000 PN-EN 101372:2000
4 ~P355NL1 ~P355NL1 ~P460N ~P460N S315MC S355MC S420MC S460MC S500MC S550MC S600MC S650MC S700MC S260NC S315NC S355NC S420NC S460Q S460QL S460QL1 S500Q S500QL S500QL1 S550Q S550QL S550QL1 S620Q S620QL S620QL1 S690Q S690QL S690QL1 S890Q S890QL S890QL1
5 EN 101133:1993
EN 101492:1996
EN 101493:1995
EN 101372:1996
6 ~E355E ~E390 ~E355E ~E460 ~E460 FeE355 FeE3420 FeE3490 FeE3560 E460-E E550-E E550-E E690-E -
7 ISO 49502:1995
ISO 6930 :1983
ISO 4950 :1995
46
S960Q S960QL
o podwyszonej wytrzymaoci utwardzana wydzieleniowo
S500A S500AL S550A S550AL S620A S620AL S690A

2
PN-EN 101493:2000 PN-EN 101373:2000
S960Q S960QL S500A S500AL S550A S550AL S620A S620AL S690A

4
EN 101493:1995 EN 101373:1995
38CrS2 46CrS2 34CrS4 37CrS4 41CrS4 25CrMoS4 34CrMoS4 42CrMoS4 16HSN do okrelonego 22G2SA zastosowania 18G2AA 25HGNMA na walcwk i 20HNMA prty wal23GHNMA cowane na 23G2NMHA gorco 23GHNMVTA 23G2NMHVTA do nawglania 15HGM 15HGN 15HN 15H 16HG 17HGN 17HNM 18HGM 18HGT 18H2N2 20HG 20HNM 20H 22HNM do azotowania 25H3M 33H3MF 38HMJ do ulepszania 20HGS cieplnego i 25HGS hartowania 25HM powierzch30G2 niowego 30HGS
1 maszynowa do ulepszania cieplnego
PN-EN 100831+A1:1999
PN-88/H84023/05 PN-89/H84023/08 PN-H93028/A1: 1997
PN-89/H84030/02
PN-89/H84030/03 PN-89/H84030/04
38CrS2 46CrS2 ~20NiCrMo2-2 ~18CrMo4 ~18NiCr5-4 ~17CrNi6-6 ~17Cr3 16MnCr5 ~16NiCr4 ~18CrNiMo7-6 ~18CrMo4 20MnCr5 ~20NiCrMo2-2 ~20Cr4 ~20NiCrMo2-2 ~31CrMo12 ~41CrAlMo7 ~25CrMo4 ~28Mn6 -
EN 100831:1996
EN 10084:1998
37Cr2E 46Cr2E 34CrS4 37CrS4 41CrS4 25CrMoS4 34CrMoS4 42CrMoS4 E355 ~20NiCrMo2 ~18CrMo4 ~C16E4 16MnCr5 17NiCrMo6 ~18CrMo4 ~18CrMo4 ~20NiCrMo2-2 ~20Cr4 ~20NiCrMo2-2 ~31CrMo12 ~41CrAlMo7-4 ~25CrMo4 ~28Mn6 -
ISO 4954:1993 ISO 683:1987
ISO 630:1995
ISO 68311:1987
EN 10084:1998
ISO 68311:1987
EN 10084:1998 EN 100831:1991
ISO 68310:1987 ISO 6831:1987
47
do ulepszania cieplnego i hartowania powierzchniowego
30HM 30H 34HNM 35HGS 35HM 35SG 36HNM 37HGNM 37HS 38HNM 40HM 40HNMA 40H2MF
2 3
~25CrMo4 ~34Cr4 ~34CrNiMo6 ~34CrMo4 ~36CrNiMo4 ~42CrMo4 4 5
~25CrMo4 ~34Cr4 ~34CrNiMo6 ~34CrMo4 ~36CrNiMo4 ~42CrMo4 6 7
1 do ulepszania cieplnego i hartowania powierzchniowego
do ulepszania cieplnego z borem
na cinieniowe zbiorniki stae drobnoziarnista spawalna
trudno rdzewiejca
40H 45G2 45HNMF 45HN2A 45HN 45H 50H 20MnB5 30MnB5 38MnB5 27MnCrB5-2 33MnCrB5-2 39MnCrB6-2 28Mn6 30G2F 34CrMo4 S420N S420NL S460N S460NL 08HA 10H 10HA 10HAV 10HAVP 10HNAP 12HNANb S235J0W S235J2W S355J0W S355J0WP S355J2G1W S355J2G2W S355J2WP S355K2G1W S355K2G2W
PN-H93011:1998
PN-83/H84017
PN-EN 10155:1997
41Cr4 ~41Cr4 20MnB5 3OMnB5 38MnB5 27MnCrB5-2 33MnCrB5-2 39MnCrB6-2 S420N S420NL S460N S460NL S235J0W S235J2W S355J0W S355J0WP S355J2G1W S355J2G2W S355J2WP S355K2G1W S355K2G2W
EN 100833:1995
EN 101132:1993
EN 10155:1993
41Cr4 ~41Cr4 E420 E420 E420 ~HSA355W1 FeE490 HSA355W1 -
ISO 49502:1995
ISO 5952
ISO 6930 ISO 5952
48
sprynowa (resorowa)
do nawglania
40S2 45S 50HF 50HG 50HS 50S2 50S 55S2 60SGH 60SG 60S2A 60S2 12HN3A 12H2N4A 18H2N4WA 20H2N4A
2
PN-74/H84032
PN-72/H84035
51CrV4 50Si7 55Si7 60Si7 ~60Si7 60Si7 ~15NiCr3 -
EN 100831:1991
EN 89:1971 EN 101324:1997 EN 89:1971
EN 10084:1998
51CrV4 ~55Cr3 ~59Si7 ~15NiCr3 6
ISO 6831:1987 ISO 68314:1992
ISO 68311:1987
1 do ulepszania cieplnego
specjalna do ulepszania cieplnego
specjalna spawalna na urzdzenia cinieniowe okrelonego zastosowania na rury
20HN3A 25H2N4WA 30HGSNA 30HN2MFA 30HN3A 30H2N2M 37HN3A 65S2WA 25CrMo4 30CrNiMo8 34Cr4 34CrMo4 34CrNiMo6 36CrNiMo6 36NiCrMo16 37Cr4 38Cr2 41Cr4 46Cr2 51CrV4 42CrMo4 50CrMo4 P460N P460NH P460NL1 P460NL2 19G2FA 20GB 32HA
PN-72/H84035
PN-EN 100831:1997
PN-EN 100283:1996 PN-89/H84023/07
30CrNiMo8 25CrMo4 30CrNiMo8 34Cr4 34CrMo4 34CrNiMo6 36CrNiMo6 36NiCrMo16 37Cr4 38Cr2 41Cr4 46Cr2 51CrV4 42CrMo4 50CrMo4 P460N P460NH P460NL1 P460NL2 -
EN 100831:1991
EN 100831:1991
EN 100283:1992
30CrNiMo8 25CrMo4 30CrNiMo8 34Cr4 34CrMo4 34CrNiMo6 36CrNiMo6 37Cr4 41Cr4 51CrV4 42CrMo4 50CrMo4 P460TN P460TN PL460TN ~34Cr4
ISO 6831:1987
ISO 6831:1987
ISO 93284:1991
ISO 6831:1987
49
Tablica 4.3. Zestawienie stali narzdziowych.[11]

Stale narzdziowe
Przeznaczenie Gatunki w Polskich Normach Odpowiednik w EN Odpowiednik w ISO
1
gboko hartujca si
Gatunek 2 N5 N6 N7 N7E N8 N8E N9 N9E N10 N10E Nil N11E N12 N12E NV NMV NCV1 NW1 NWC NMWC NC4 NC5 NC6 NCMS NCLV NC10 NC11 NC11LV NW9 NPW NZ2 NZ3 WLB WNL WNL1 WNLV WNLB WCL WCLV WLV WLK WWS1 WWV WWN1
do pracy na zimno
do pracy na gorco
Norma Gatunek Norma 3 4 5 Stale narzdziowe niestopowe PN-84/HEN 96-79 85020 C70U C70U C80U C80U C90U C90U C105U C105U C120U C120U Stale narzdziowe stopowe PN-86/H102V2 EN 96-79 90MnV8 85023 107WCr5 95MnWCr5 102Cr6 X100CrMoV5-l X210Crl2 X160CrMoV12-l 45WCrW8 55WCrV8 PN-86/H~35CrMo8 EN 96-79 ~55NiCrMoV7 85021 ~55NiCrMoV7 55NiCrMoV7 X37CrMoV5-l X40CrMoV5-l-l 30CrMoV12-ll ~X3OWCrV5-3 X30WCrV9-3 -
Gatunek 6 TC70 TC70 TC80 TC80 TC90 TC90 TC105 TC105 TC120 TC120 TCV105 90MnV8 107WCrl 95MnWCr5 102Cr6 100CrMoV5 210Crl2 160CrMoV12 45WCrV8 M5OWCW8 ~35CrMo2 ~55NiCrMoV2 ~55NiCrMoV2 55NiCrMoV2 37CrMoV5 40CrMoV5 30CrMoV3 ~30WCrV5 30WCrV9 -
Norma 7 ISO 4957
ISO 4957
ISO 4957
50
stale szybkotnce
SW12 SW18 SW2M5 SW7M SK5 SK5M SK5MC SK8M SK5V SK10V
PN-86/H85022
Stale szybkotnce EN 9679 HS 18-0-1 HS 6-5-2 HS 6-5-2-5 HS 7-4-2-5 HS 2-9-1-8 HS 12-1-5-5 HS 10-4-3-10
HS 18-0-1 HS 6-5-2 HS 6-5-2-5 HS 2-9-1-8 HS 10-4-3-10
ISO 4957
51
Tablica 4.4. Zestawienie gatunkw stali odpornych na korozj, aroodpornych, arowytrzymaych, zaworowych i oyskowych. [11]
Stale odporne na korozj, aroodporne, arowytrzymae, zaworowe i oyskowe

Przeznaczenie 1 odporne na korozj Gatunki w Polskich Normach 2 3 Odpowiednik w EN 4 5 Odpowiednik w ISO 6 7
0H13 PN-71/HX6Cr13 EN 86020 10088/10H13J X6CrAl13 1 3:1995 H17 X6Cr17 8 1H13 X10Cr13 3H13 X30Cr13 0H17T X3CrTi17 H18 H13N4G9 00H18N10 X2CrNi19-11 10 0H18N9 X5CrNi18-10 11 0H18N10T X6CrNiTi18-10 15 0H18N12Nb X6CrNiNb18-10 H18N10MT X6CrNiMoTi17-12-2 21 1H18N9 X12CrNi18-8 14 1H18N9T X10CrNiTi18-10 15 1H18N12T 13 2H18N9 X12CrNi18-8 00H17N14M2 X2CrNiMo17-2-2 19a 0H17N4G8 A-2, A-3 0H17N16M3T 25 H17N13M2T X6CrNiMoTi17-12-2 21 1H17N4G9 0H22N24M4TCu 0H23N28M3TCu PN-EN EN X2CrNiN18-7 X2CrNiN18-7 10088: 10088:1995 X2CrNi18-9 X2CrNi18-9 1998 X2CrNi19-11 X2CrNi19-11 X2CrNiN18-10 X2CrNiN18-10 X2CrNiN1810 X5CrNi18-10 X5CrNi18-10 X5CrNi1810 X8CrNiS18-9 X8CrNiS18-9 X6CrNiTi18-10 X6CrNiTi18-10 X6CrNiTi1810 X6CrNiNb18-10 X6CrNiNb18-10 X6CrNiNb1810 X4CrNi18-12 X4CrNi18-12 X5CrNi1812E X1CrNi25-21 X1CrNi25-21 X2CrNiMo17-12-2 X2CrNiMo17-12-2 X2CrNiMo1712 X2CrNiMoN17-11-2 X2CrNiMoN17-11-2 X5CrNiMo17-12-2 X5CrNiMo17-12-2 X5CrNiMo17122E X1CrNiMoN25-22-2 X1CrNiMoN25-22-2 X6CrNiMoNb17-12-2 X6CrNiMoNb17-12-2 X2CrNiMo17-12-3 X2CrNiMo17-12-3 X2CrNiMo17-13-3 X2CrNiMo17-13-3 X2CrNiMo17133E X3CrNiMo17-13-3 X3CrNiMo17-13-3 -
ISO 68313:1986
ISO 9328T.5: 1991
ISO 4954 ISO 9328T.5 ISO 4954
52
odporne na korozj
X2CrNiMo18-14-3 X2CrNiMoN18-12-4 X2CrNiMo18-15-4 X2CrNiMoN17-13-5 X1CrNiSi18-15-4 X12CrMnNoN17-7-5 X2CrMnNiN17-7-5

2 3
X2CrNiMo18-14-3 X2CrNiMoN18-12-4 X2CrNiMo18-15-4 X2CrNiMoN17-13-5 X1CrNiSi18-15-4 X12CrMnNoN17-7-5 X2CrMnNiN17-7-5

4 5
X2CrNiMo1713 ISO 9328T.5 X3CrNiMo18164 X2CrNiMoN17135 6 7
1 odporne na korozj
X3CrNiCu18-9-2 X6CrNiCuS18-9-2 X3CrNiCu18-9-4 X2CrNiN23-4 X3CrNiMoN27-5-2 X2CrNiMoN22-5-3 X2CrNiMoN25-7-4 X2CrNi12 X2CrTi12 X6CrNiTi12 X6Cr13 X6CrAl13 X2CrTi17 X6Cr17 X3CrTi17 X3CrNb17 X6CrMo17-1 X6CrMoS17 X2CrMoTi17-1 X2CrMoTi18-2 X2CrMoTiS18-2 X6CrNi17-1 X6CrMoNb17-1 X2CrNbZr17 X2CrAlTi18-2 X2CrTiNb18 X2CrMoTi29-4 X12Cr13 X12CrS13 X20Cr13 X30Cr13 X29Cr13 X39Cr13 X46Cr13 X50CrMoV15 X70CrMo15 X14CrMoS17 X39CrMo17-1 X105CrMo17 X90CrMoV18 X17CrNi16-2
X3CrNiCu18-9-2 X6CrNiCuS18-9-2 X3CrNiCu18-9-4 X2CrNiN23-4 X3CrNiMoN27-5-2 X2CrNiMoN22-5-3 X2CrNiMoN25-7-4 X2CrNi12 X2CrTi12 X6CrNiTi12 X6CrAl13 X2CrTi17 X3CrTi17 X3CrNb17 X6CrMo17-1 X6CrMoS17 X2CrMoTi17-1 X2CrMoTi18-2 X2CrMoTiS18-2 X6CrNi17-1 X6CrMoNb17-1 X2CrNbZr17 X2CrAlTi18-2 X2CrTiNb18 X2CrMoTi29-4 X12CrS13 X20Cr13 X30Cr13 X29Cr13 X39Cr13 X46Cr13 X50CrMoV15 X70CrMo15 X14CrMoS17 X39CrMo17-1 X105CrMo17 X90CrMoV18 X17CrNi16-2
X3CrNiCu1893E ~X6CrTi12E X6Cr13 X6Cr17 X6CrMo171E X12Cr13E ~110CrMo17 -
ISO 4954
ISO 4955
ISO 4954
ISO 4957
53
X3CrNiMo13-4 X3CrNiMo13-4 X4CrNiMo16-5-1 X4CrNiMo16-5-1 X5CrNiCuNb16-4 X5CrNiCuNb16-4 X7CrNiAl17-7 X7CrNiAl17-7 X8CrNiMoAl15-7-2 X8CrNiMoAl15-7-2 X10CrNi18-8 X10CrNi18-8 aroodporna H5M PN-71/HEN 86022 10095:1995 H6S2 2H17 H13JS X10CrAlSi13 H18JS X2CrNiMo17-2-2 EN 100881:1995 H24JS X10CrAlSi25
1 2 3 4 5
odporne na korozj
X10CrNi189E 19a 6
ISO 4954 ISO68313:1986
arowytrzymaa
zaworowe
na oyska toczne
H25T H26N4 H18N9S H23N13 H20N12S2 H23N18 H25N20S2 H18N25S2 H16N36S2 H9S2 H10S2M 4H14N14W2M 50H21G9N4 H15 H15SG LH20M
PN-71/H86022
PN-71/H86022
PN-74/H84041 PN-H94021:1997
EN 10095:1995 X15CrNiSi20-2 X15CrNiSi25-21 X12NiCrSi35-16 EN X45CrSi8 90:1971 X40CrSiMo10 X53CrMnNiN21-9 100Cr6 EN 94:1973 100CrMn6 -
1 3 -
ISO 68317:1976
54
Tablica 4.5. Zestawienie gatunkw stali o specjalnych zastosowaniach [10] Stale o specjalnych zastosowaniach
Przeznaczenie niestopowa do pracy w podwyszonej temperaturze Gatunki w Polskich Normach Odpowiednik w EN Odpowiednik w ISO
Gatunek St36K St41K St44K K10 K18 niestopowa do P235GH pracy w podP265GH wysz. temp. P295GH P355GH stopowa do 19G2 pracy w pod16M wyszonej 20M temperaturze 15HM 20HM 10H2M 13HMF 20MF 21HMF 20HMFTB 15NCuMNb 26H2MF 30H2MF 22H2NM 33H2NMJ 20H2MWF 32HN3M 34HN3M 15H11MF 15H12MWF 20H12M1F 23H12MNF stopowa spe- 10CrMo9-10 cjalna do pracy 13CrMo4-5 w podwy. 16Mo3 temp. 11CrMo9-10 stopowa nieTS47 rdzewna na rury TS60 dla przemysu TS61 spoywczego TW47 TW60 TW61
Norma PN-85/H-84024
Gatunek
Norma EN 10028-2
Gatunek
Norma ISO 93282:1991 ISO 2607-1 ISO 9329-2 ISO 93282:1991
~P235GH ~P265GH ~P285NH ~P235 P235GH PN-EN 100282:1996 P265GH P295GH P355GH PN-75/H-84024 16Mo2 ~16Mo3 13CrMo4-5 ~25CrMo4 10CrMo9-10 ~14Mo6 9NiCuMoNb5-6-4 X20CrMoV11-1 PN-EN 1002810CrMo9-10 2:1996 13CrMo4-5 16Mo3 11CrMo9-10 PN-H~X5CrNi18-10 74247:1996 ~X5CrNi18-10 -
~P235 ~P265 EN 10222-4 ~F13 EN 10216-2 ~PH23 ~PH29 P235 EN 100282:1992 P265 P290 P355 EN 10028-2 ~PH35 16Mo3 ~F26 ~14CrMo45 EN 10083-1 ~F31 EN 10028-2 ~11CrMo910 EN 10222-2 F33 ~F33 EN 10216-2 EN 10222-2 ~F40 ~F40 EN 10028-2 TS34 14CrMo45 16Mo3 13CrMo910 EN 10088/1-3 ~11 ~11 -
ISO 9329-2 ISO 2604-1 ISO 9328-2 ISO 2604-1 ISO 9329-2 ISO 2604-1
ISO 2604-2 ISO 9328-2
ISO 683-10
55
nierdz. na wszczepy dla chirurgii o wysokiej opornoci elektrycznej
D E H13J4 H17J5 H20J5 0H23J5

2
PN-ISO 58321:1997 PN-87/H-92610
4 5
D E 6
ISO 58321:1987
1 stopowa magnetycznie twarda
W6 H6K6 H9K15M2 na blachy i M235-35A PN-EN tamy stalowe 10106:1998 M250-35A elektrotechM250-50A nicznie walM270-35A cowane na M270-50A zimno M290-50A M300-35A M310-50A M310-65A M330-35A M330-50A M330-65A M350-50A M350-65A M400-50A M400-65A M470-50A M470-65A M530-50A M530-65A M600-100A M600-50A M600-65A M700-100A M700-50A M700-65A M800-100A M800-50A M800-65A M940-50A M1000-100A M1000-65A M1300-100A na blachy i 080-23-N5 PN-IEC 404-8tamy stalowe 7+A1 089-27-N5 magnetyczne o 097-30-N5 ziarnie zo103-27-P5 rientowanym 105-30-P5
M235-35A M250-35A M250-50A M270-35A M270-50A M290-50A M300-35A M310-50A M310-65A M330-35A M330-50A M330-65A M350-50A M350-65A M400-50A M400-65A M470-50A M470-65A M530-50A M530-65A M600-100A M600-50A M600-65A M700-100A M700-50A M700-65A M800-100A M800-50A M800-65A M940-50A M1000-100A M1000-65A M1300-100A M080-23N M089-27N M097-30N M103-27P -
EN 10106:1995
56
na blachy i tamy stalowe magnetyczne o ziarnie zorientowanym
106-23-M6 111-30-P5 111-35-N5 117-27-N6 117-30-P5 120-23-S5 125-35-P5 128-30-N6 130-27-S5 135-27-P6 135-35-P5 138-30-P6
2 3
M111-30P M111-35N M117-30P M120-23S M130-27S 4 5
6 7
1 na blachy i tamy stalowe magnetyczne o ziarnie zorientowanym
140-30-S5 146-30-P6 146-35-N6 154-30-P6 155-35-S5 157-23-S6 164-35-P6 168-27-S6 177-35-P6 183-30-S6 207-35-S6
M140-30S -
57
5. Literatura
1. Praca zbiorowa pod redakcj A. Weroskiego: wiczenia laboratoryjne z inynierii materiaowej, Wyd. Politechniki Lubelskiej, Lublin 2002. 2. Poradnik mechanika, Tom I.: Nauki matematyczno fizyczne. Materiaoznawstwo. WNT, Warszawa 1998. 3. 4. 5. Blicharski M.: Inynieria materiaowa, stal. WNT, Warszawa 2004. Przybyowicz K.: Metaloznawstwo. WNT, Warszawa 2007. Dobrzaski L.: Podstawy nauki o materiaach i metaloznawstwo. WNT, GliwiceWarszawa 2001. 6. 7. Krzemie E.: Metaloznawstwo. Wyd. Politechniki lskiej, Gliwice 2001. Dobrzaski L.: Metaloznawstwo i obrbka cieplna metali. Wyd. Politechniki lskiej, Gliwice 1995. 8. Zarzdzenie nr 5 Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego z dnia 12 kwietnia 1995 r. w sprawie trybu, organizacji i szczegowego zakresu dziaania Normalizacyjnych Komisji Problemowych (tekst ujednolicony na podstawie Zarzdzenia nr 20 Prezesa PKN z dnia 28 grudnia 1995 r. zmieniajcego Zarzdzenie Prezesa PKN w sprawie trybu, organizacji i szczegowego zakresu dziaania Normalizacyjnych Komisji Problemowych, z uwzgldnieniem zmian wprowadzonych zarzdzeniem nr 21 z dnia 17 grudnia 2001 r.) 9. Ustawa z dnia 12 wrzenia 2002 o normalizacji.
10. Praca zbiorowa pod redakcj L. A. Dobrzaskiego: Leksykon materiaoznawstwa, Wyd. Verlag Dashofer, Warszawa, Kwiecie 2011. 11. PN-90/H-01010/01. Metale. Klasyfikacja 12. PN-71/H-01016. Metale nieelazne. Klasyfikacja oglna 13. PN-EN 10020:1996. Stal. Klasyfikacja 14. PN-EN 10027-1: Systemy oznaczania stali. Znaki stali i symbole gwne
58
15. PN-EN 10027-2: Systemy oznaczania stali. System cyfrowy oznaczania staliPN-93/H-84019. Stal niestopowa do utwardzania powierzchniowego i ulepszania cieplnego. Gatunki. 16. PN-88/H-84020. Stal niestopowa konstrukcyjna oglnego przeznaczenia. Gatunki. 17. PN-89/H-84023/04. Stal okrelonego zastosowania. Stal niskowglowa zwykej jakoci. Gatunki. 18. PN-89/H-84023/05. Stal okrelonego zastosowania. Stal niskowglowa wyszej jakoci, niskostopowa i stopowa. Gatunki. 19. PN-EN 10083-1+A1:1999. Stale do ulepszania cieplnego. Techniczne warunki dostawy wyrobw ze stali specjalnych. 20. PN-EN 10083-2+Al: 1999. Stal do ulepszania cieplnego. Techniczne warunki dostawy wyrobw ze stali niestopowych jakociowych. 21. Adresy stron internetowych www.pkn.com.pl www.tevo.net www.dashofer.pl
59

Instrukcja 16

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Instrukcja 16

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIA MECHANICZNY KATEDRA INYNIERII MATERIAOWEJ

Laboratorium Inynierii Materiaowej

Opracowa: dr. in. Sawomir Szewczyk

Politechnika Lubelska, Katedra Inynierii Materiaowej, http://kim.pollub.pl/moodle/

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

2. Oglna klasyfikacja metali i ich stopw

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

elazo i jego stopy

Metale nieelazne i ich stopy

Rys. 2.1. Klasyfikacja metali i stopw.[6]

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Stopy elaza Surwki Stale elazostopy Staliwa eliwa

Rys. 2.2. Klasyfikacja elaza i jego stopw. [6]

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Metale nieelazne i ich stopy

Stopy metali nieelaznych Stopy miedzi Stopy aluminium

Rys. 2.3. Klasyfikacja metali nieelaznych i ich stopw.[6]

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Pb Ow Se Si Te Ti V W Zr Selen Krzem Tellur Tytan Wanad Wolfram Cyrkon

Inne (oprcz wgla, fosforu, siarki i azotu), kady

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Rodzaje stali wedug skadu chemicznego:

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

3.2. Systemy oznaczania stali

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Tablica 3.5. Przykady symboli oznaczajcych rodzaj powoki. [14]

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Tablica 3.7. Schemat oznaczania stali konstrukcyjnych. [14]

Symbole dodatkowe dla gatunkw stali n an ..........

Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych

+an +an ...............

Symbole gwne Litery

Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12)

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Symbole gwne Litery Wasnoci mechaniczne

Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12) Grupa 23)

G= staliwo (jeeli potrzebne)

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Tablica 3.9. Schemat oznaczania stali na rury przewodowe. [14]

Symbole dodatkowe dla gatunkw stali an ..........

Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............

Symbole gwne Litery Wasnoci mechaniczne

Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 12) Grupa 2

L = stal na rury przewodowe

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Tablica 3.10. Schemat oznaczania stali maszynowych. [14]

Symbole dodatkowe dla gatunkw stali an ..........

Symbole dodatkowe dla wyrobw stalowych +an +an ...............

Symbole gwne Litery Wasnoci mechaniczne

Symbole dodatkowe Dla stali Grupa 1 Grupa 2

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011