Komunikacja - formalny i pozaformalny obieg informacji

Podstawowym problemem z jakim borykaj si wietlice, organizacje pozarzdowe zajmujce si edukacj, Towarzystwo Przyjaci Dzieci, szkoy czy inne placwki wychowawcze jest komunikacja. Polega on na tym, e pod paszczem ustawy o ochronie danych osobowych niemoliwa jest oficjalna wymiana informacji dotyczcych podopiecznych placwek. Moliwo przetwarzania danych osobowych, ktre pozwalaj na zidentyfikowanie osoby, ktrych dotycz pewne kwestie obejmuje osoby, ktre wykorzystuj je w celach osobistych lub domowych. Art. 6.1. ustawy mwi o tym, e W rozumieniu ustawy za dane osobowe uwaa si wszelkie informacje dotyczce zidentyfikowanej lub moliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. To oznacza, e pracownicy placwek nie s upowanieni do wykorzystywania informacji, ktre wynikaj z obserwacji dzieci podczas zaj i warsztatw w adnych celach, jeli informacje te umoliwiaj zidentyfikowanie osoby, o ktrej mowa. Ustawa o ochronie danych osobowych zostaa stworzona w celu ochrony osb fizycznych (dzieci, modzie, dorosych), tak aby czuy si bezpiecznie w rodowisku, w ktrym przebywaj (w domyle: szkole, pracy, dzielnicy, pastwie itp.). Ustawodawcy jednak nie przewidzieli adnych sytuacji, ktre nie s zgodne z zapisami prawa. Sytuacji, w ktrych potencjalna osoba niezalenie od wieku jest krzywdzona lub popenia przestpstwo. Tego typu sytuacje generuj pytania w jaki sposb im zapobiega i jak chroni ewentualne ofiary czynw karanych. Wzgldem takich okolicznoci nasze prawo, a w szczeglnoci wyej przywoana ustawa staje si bezuyteczna, mao tego, staje si hamulcem, ktry nie pozwala opiekunom, wychowawcom, pedagogom i innym dziaa skutecznie. Jeli chodzi o dzieci, to w takich momentach osoby, ktre zaangaowane s w ich oglnie pojt edukacj maj zwizane rce i musz ucieka si do metod nieoficjalnych. Ci, ktrym ley na sercu dobro dziecka pod grob grzywny bd kary pozbawienia wolnoci szukaj poza formalnym obiegiem informacji wiadomoci dotyczcych warunkw, z ktrych wynikaj kierunki pomocy i wpywu na popraw zastanej sytuacji. W tym przypadku trzeba liczy si z tym, e majc dobre intencje osoba taka z opiekuna sta si moe oprawc (niezalenie od charakteru sprawy w jak jest zamieszana). Wydaje si, e wikszo dziaaczy, pedagogw, policjantw etc. zdaje sobie z zagroenia spraw, jednake majc na uwadze wartoci wysze ni przepisy, dopuszczaj si wiadomie i na wasn odpowiedzialno do wymiany informacji dotyczcych

dziecka. Kwestia ta ma rwnie drug stron medalu. Ot cz osb wiadomie odnosi si czy to bezrefleksyjnie do przepisw nie prowokujc zmiany i godzc si w milczeniu na rozwj sytuacji/krzywdy, czy to nadmiernie ufajc przepisom, ktre jak wczeniej wspomniano napisane s teoretycznie przynajmniej w celu ochrony. Problem dzieje si wtedy, gdy zasaniajc si dokumentami musimy obserwowa krzywd innych. Wydaje si, e ani jeden ani drugi model postpowania nie jest waciwy. Nie mona bowiem dziaa niezgodnie z prawem drc ze strachu przed konsekwencjami, ale wierz rwnie, e nie mona take postpowa w 100 procentach zgodnie z przepisami. Obydwie postawy zawieraj wyrane luki. W takich sytuacjach wydaje si, e wyjcia nie ma. W Art 27.2. ustawy o ochronie danych osobowych jest napisane, e Przetwarzanie danych, o ktrych mowa w ust. 1, jest jednak dopuszczalne, jeeli: jest to niezbdne do wykonania statutowych zada kociow i innych zwizkw wyznaniowych, stowarzysze, fundacji lub innych niezarobkowych organizacji lub instytucji o celach politycznych, naukowych, religijnych, filozoficznych lub zwizkowych, pod warunkiem, e przetwarzanie danych dotyczy wycznie czonkw tych organizacji lub instytucji albo osb utrzymujcych z nimi stae kontakty w zwizku z ich dziaalnoci i zapewnione s pene gwarancje ochrony przetwarzanych danych. To oznacza, e organizacje mog gromadzi informacje o osobach z nimi zwizanymi (prowadzenie listy obecnoci, gromadzenie zgd rodzicw, zgosze itp.), ale nie jest moliwa wymiana takich informacji pomidzy instytucjami czy organizacjami. W wyniku takich zapisw nie mona udostpnia numerw telefonw osb zwizanych z problemem (nawet jeli o ich istnieniu wiemy). Nie mona kontaktowa si z nauczycielami proszc o wykaz ocen dzieci, nie dozwolone jest wypytywanie o zachowanie dzieci podczas lekcji i na przerwach, relacje rodzicw z dziemi, szko. W wyniku takich praktyk nie ma przepywu informacji, ktry stanowi mgby wiksze zabezpieczenie dziecka ni rzekoma ochrona jego danych osobowych. To oznacza, e jeli kto zgasza w Orodku Pomocy Spoecznej wtpliwoci dotyczce sytuacji rodzinnej jakiego dziecka, co negatywnie moe wpywa na jego rozwj, nie ma moliwoci uzyskania odpowiedzi czy powzito jakiekolwiek kroki w celu zabiegania takim sytuacjom albo w celu przeprowadzenia wywiadu rodowiskowego, na podstawie ktrego bdzie mona oceni jaka jest faktyczna sytuacja rodziny/dziecka itd. Taka niedrono skutkuje czsto powielaniem podobnej pracy, nieefektywno pomocy, dobranie zych metod pomocy rodzinie, nieporozumienia na poziomie prywatnym i instytucjonalnym itp.

Dopki prawo nie zostanie zmienione, wiele praktyk, do ktrych dopuszczaj si opiekunowie, nauczyciele, pracownicy socjalni, a nawet policjanci bdzie ciganych z urzdu. Nie wartociujc naley w miar moliwoci postpowa zgodnie z przepisami prawa cywilnego, a take uchwaami, ktre uchwalaj radni gmin i powiatw. Naley rwnie orientowa si z najnowszymi zarzdzeniami, ktre mog wspiera nasze dziaanie (Jednym z nich jest nowelizacja ustawy o przeciwdziaaniu przemocy w rodzinie. W jej wyniku powoany Interdyscyplinarne Zespoy ds. Przeciwdziaania Przemocy w Rodzinie. Od 2010 r. kada gmina zobowizana zostaa do powoania takiej grupy, ktra zrzesza pracownikw sdw, przedstawicieli policji, organizacji pozarzdowych, radnych itp.).

Co byo w szkole?

Co byo w szkole? wielu rodzicw zadaje to pytanie. Czsto faktycznie nie wiedz, co dziecko robi w szkole, poza planem lekcji. A to wanie rodzice, przynajmniej w wietle ustawy z 1991 roku, powinni wspdecydowa o szkolnym yciu: o dodatkowych zajciach, przedstawieniach szkolnych czy opiece nad dziemi, ktre nie bior udziau w rekolekcjach albo wycieczkach klasowych. Pytanie co byo w szkole? moe wic wynika nie tylko z troski, ale te ukazywa deficyty w komunikacji midzy szko i rodzicami oraz ujawnia ich dystans wobec realizowanego w niej projektu edukacyjnego. I nie jest to zarzut tylko wobec szk czy konkretnych nauczycieli, ale raczej wyraz wiadomoci tego, jak trudno, przy obecnych zmianach organizacyjnych (czenie szk, objcie edukacj szkoln szeciolatkw, likwidowanie stowek), przeamywa bariery stojce na drodze do faktycznego uspoecznienia szkoy. Szumnie ogoszona po '89 roku demokratyzacja szkolnictwa co prawda daa nowe moliwoci podejmowania decyzji i partycypowania uczniw i rodzicw w yciu szkoy mona tu wymieni choby rady rodzicw, samorzd uczniowski, rad pedagogiczn czy rad szkoy. Nie maj one jednak tak naprawd znaczenia w szkolnej codziennoci. W chaosie zwizanym z wprowadzaniem nowych projektw edukacyjnych nie pozostaje wiele miejsca na rozmow o samych dzieciach. Konsekwencj tego jest zaniedbywanie uczniw, niedostrzeganie ich problemw czy wycofywanie si z ycia szkolnego dzieci pochodzcych ze rodowisk zagroonych wykluczeniem spoecznym. W komunikacji midzy szko i rodzicami bardzo istotna jest jeszcze jedna kwestia: ograniczenia samych rodzicw. Moe to by po prostu lk przed publicznym wyraaniem wasnej opinii, ale te niski status spoeczny, ktry niejako sam z siebie wycza ich z dyskusji. Przeprowadziymy w Cieszynie ankiety na temat przyczyn, dla ktrych rodzice nie pytaj o nowe opaty za przedszkola. Jako jedne z gwnych wymieniano niech do wypowiadania si na forum publicznym, a take strach, e dziecko bdzie gorzej traktowane z powodu nadmiernego zaangaowania rodzica. Innym powodem byo poczucie niemocy, brak

przekonania, e gos rodzicw cokolwiek zmieni w danej sprawie. Paday take bardzo konkretne argumenty: Jestem spoza rejonu i nie mam nic do powiedzenia, nawet jak mi si nie podoba. Jak wyrzuc dziecko z przedszkola, to nie wiem, co wtedy zrobi, wic pac. Owszem, w szkoach podejmuje si pewne dziaania, ktre maj umoliwi nawizanie autentycznego dialogu z rodzicami. Nauczyciele z gimnazjum w Dbrowie Grniczej staraj si spotyka z nimi indywidualnie, ale nie zawsze jest to moliwe, bo rodzice pracuj w takich godzinach, e nawet przy najlepszych chciach trudno uzgodni termin. Co gorsza, te indywidualne spotkania odbywaj si na sali gimnastycznej: rodzice ustawiaj si w kolejce do stolika, przy ktrym siedz wychowawcy. W efekcie taka rozmowa w haasie i przy ogonku czekajcych na swj czas rodzicw bardziej przypomina speed dating ni wsplny namys nad problemami dziecka. W wielu dziaaniach, ktre maj uspoecznia szkoy i przedszkola, rodzice nie uczestnicz, poniewa nie maj kompetencji, w tym jzykowych, by przebrn przez formalnoci. Gdy w cieszyskich przedszkolach poproszono ich o podpisanie od rki dosy skomplikowanego dokumentu dotyczcego pacenia kar za spnienia, nie zgodzia si tylko jedna osoba. Rodzicom nie przyszo do gowy, by sprawdzi, czy jest to w ogle zgodne z prawem (jak si okazao nie byo). Z kolei w przypadku planowania wycieczek czy wprowadzenia jednolitego stroju na zajcia WF-u to rodzice posiadajcy odpowiedni kapita ekonomiczny podejmuj decyzje. Nierzadko niewiadomie wykluczaj w ten sposb dzieci, ktrych rodzice maj problemy finansowe. A przecie w szkole jest tak niewiele przestrzeni na dziaania grupowe i wspprac, e kada taka wycieczka ma ogromne znaczenie dla budowania wizi midzy uczniami. Problem udziau w dyskusjach dotyczcych funkcjonowania szkoy dotyczy take nauczycieli i dyrekcji. Czsto s oni tylko wykonawcami decyzji podejmowanych na innych szczeblach. Zdarza si, e o czeniu szk i o tym, e przejm nowe obowizki zwizane ze zmian organizacji pracy, dowiaduj si jako ostatni. Nie zapomn wzroku dyrektorki szkoy w Cieszynie, ktra czekaa na wyniki gosowania radnych razem z rodzicami. Wayo si wwczas, czy z dnia na dzie przejmie obowizki dyrektorki przedszkola, ktra siedziaa obok niej.

Chyba dopiero w sytuacjach kryzysowych rodzice zaczynaj wsplnie walczy o swoje prawo do bycia widocznymi i syszalnymi w szkole. Moe dlatego, e jzyk protestu jest demokratyczny, w przeciwiestwie do jzyka formalnoci, ktry obowizuje na co dzie i ktry na og albo usypia, albo wyklucza. Dopiero w obliczu groby zamknicia szkoy, przedszkola czy stowki szkolnej rodzice przekraczaj bariery, ktre na co dzie uwaaj za oczywiste.

Wsppraca w Cieszynie- Towarzystwo Przyjaci Dzieci

Towarzystwo Przyjaci Dzieci dziaa aktywnie w caym Powiecie Cieszyskim. Skupia ok. 220 czonkw, ktrzy korzystaj z programu proponowanego przez 8 placwek ( w tym 5 w Cieszynie). Jest to organizacja o najwikszym zasigu skupiajca si na potrzebach dzieci. W sprawozdaniu merytorycznym o dziaalnoci Towarzystwa na rok 2012 czytamy, e rodowiskowe ogniska wychowawcze s niepublicznymi placwkami opiekuczo wychowawczymi o charakterze profilaktycznym, majcymi na celu zapobieganie niedostosowaniu i sieroctwu spoecznemu dzieci i modziey oraz zapewnienie pomocy rodzicom majcym powane trudnoci w sprawowaniu opieki i wychowaniu dzieci. Ogniska wykorzystuj bdce w jego dyspozycji rodki, aby dzieci wychowyway si w rodzinach wasnych, a w szczeglnoci : - podejmuj rwnoleg prac z dzieckiem i rodzin - prowadz dziaalno rodowiskow na rzecz dziecka i rodziny - przestrzegaj zasady respektowania dobra dziecka i poszanowania jego praw - w wyborze metod pracy z wychowankami preferuj samorzdno i przygotowanie wychowankw do podejmowania samodzielnych wyborw i decyzji. Ogniska tworzy si dla dzieci w wieku od 6 do 17 lat z utrudnion socjalizacj, z zaburzeniami zachowania, majcych trudnoci w nauce, wychowujcych si w trudnych warunkach materialnych i wychowawczych. Ogniska sprawuj opiek czciow, polegajc na uzupenieniu tych funkcji rodziny, ktre nie mog by prawidowo wypeniane w okrelonym czasie, bd zakresie. Ze wzgldu na organizacj, zakres i rodzaj opieki ogniska s placwkami wsparcia dziennego. Ze wzgldu na metody, specyfik i treci dziaania, w odniesieniu do dzieci zagroonych uzalenieniem, realizuj wszystkie funkcje wietlicy socjoterapeutycznej. Ogniska maj charakter wybitnie kompensujcy, wyrwnujcy rozmaite deficyty u dzieci , cz czsto funkcj placwki otwartej dla wszystkich dzieci z najbliszego rodowiska z funkcj specjalistycznej placwki opiekuczo wychowawczej. Cieszyskie placwki promuj zdrowy styl ycia, prowadz profilaktyk uzalenie, radz swoim podopiecznym jak rozwizywa problemy bez koniecznoci sigania po rodki rodowiskowe Orodki Wychowawcze organizuj dla najmodszych zajcia edukacyjne (m.in. dot. bezpieczestwa w sieci czy narkomanii). ( za:statut TPD w Cieszynie) Organizowane s rwnie regularne wyjazdy wakacyjne i zimowe dla podopiecznych. Prowadzony jest punkt konsultacyjny dla rodzin z zakresu pomocy psychologicznopedagogicznej. W ramach dziaalnoci Towarzystwa odbywaj si specjalne warsztaty dla rodzin

zastpczych czy organizowana jest pomoc finansowa dla najbardziej potrzebujcych. Organizacja promuje rwnie twrczo artystyczn dzieci, ktre uczszczaj na zajcia. Do wachlarza aktywnoci naley wsppraca z organizacjami pozarzdowymi, instytucjami miejskimi i powiatowymi, takimi jak: PCPR, Fundacja Dzieci Niczyje, TPD w Katowicach, placwki owiatowe, do ktrych uczszczaj dzieci. Z roku na rok w pracy TPD pojawia si jednak coraz wicej pracy zwizanej z gromadzeniem dokumentw co znaczco utrudnia bezporedni prac, w momencie gdy skada si ok. 20 wnioskw rocznie o dotacj. Takie wnioski naley sporzdzi, rozliczy, co nie zawsze jest atwe. Oczywiste jest, e taka biurokracja zniechca ludzi do dziaania- mwi prezeska Danuta abaj. TPD liczy, e Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej znajdzie pienidze na dofinansowanie placwek wsparcia dziennego, co znacznie uatwi prac z dziemi. Zgodnie z ustaw o pieczy zastpczej jest to zadanie gminy lub wola wadz powiatu. Gminy za nie s na prowadzenie takiej dziaalnoci przygotowane. Szefowa TPD podkrela, e najwaniejsze jest szukanie porozumienia z ludmi. Szczeglnie jeli chodzi o tak trudny obszar jak praca z dziemi naraonymi na wykluczenie przez rne czynniki spoeczne. Sprzymierzecy takich inicjatyw s. Nawet urzdnicy wielokrotnie wspieraj dziaania i pomagaj zaatwia formalnoci. Niezalenie od miejsca dziaania takie porozumienie jest moliwe. Warto wspomnie o sukcesie TPD. Organizacji udao si utworzy na terenie Gimnazjum nr 3 wietlicy rodowiskowej "Przytulisko", do ktrej przychodz nie tylko gimnazjalici, ale rwnie modsze dzieci. To efekt wsppracy - MOPS- TPD Gimnazjum. Cieszyn ma jednak swoje specyficzne problemy, z ktrymi nie borykaj si mieszkacy pozostaych czci Polski. Dotyczy to jedynie strefy przygranicznej. Danuta abaj stwierdza, e od dawna szuka sposobu, eby ogniskowe dzieci mogy spacerowa z wychowawcami po Czeskim Cieszynie swobodnie. Obecnie niemoliwe jest przeprowadzenie grupy dziemi na stron czesk jeli nie zaatwi si zezwolenia na zorganizowanie wycieczki zagranicznej. W przypadku Cieszyna zapis taki wydaje si by absurdem, gdy mimo e miasto zostao podzielone na dwie czci, stanowi spjn cao. Przestrzenie obydwu miast-pastw harmonijnie si uzupeniaj, a dla mieszkacw Czeskiego Cieszyna i Cieszyna granica nie stanowi znaczcej, a w szczeglnoci fizycznej bariery. Std oburzenie sytuacj, w ktrej kadorazowe przejcie przez most graniczny wie si z zaatwieniem dokumentw. Jeli chodzi

o cieszyskie dzieci uczszczajce na zajcia do TPD jest to niemale niemoliwe. Po pierwsze ze wzgldu na brak odpowiednich dokumentw ( dowodw osobistych dzieci i paszportw), po drugie odlegoci i czstotliwo przechodzenia na drugi brzeg Olzy. Grupa dzieci zamieszkujca Cieszyn nie powinna by traktowana jako wycieczka. W wyniku takich zapisw nie stosuje si powszechnie wycieczek na czesk stron dzieci z Cieszyna.

O!wietlica, nowa praca u podstaw i gwne problemy projektu

Zacznijmy od tego, e miejsce stwarza potrzeby. Zdarza si, e po prostu trzeba przedefiniowa wasne wyobraenie eby skutecznie i wiadomie prbowa co zmienia. Tak te byo z O!wietlic i projektem EduAkcja!, ktry nie jest pewnym wycinkiem pracy, co raczej kontynuacj wczeniejszych oraz etapem do rozpoczcia kolejnych dziaa. Cieszyn nie znajduje si w centrum, ale jest punktem granicznym, ktry stanowi o jego sytuacji. Granice oddaj kondycje szersz ni perspektywa lokalna, wic ycie na pograniczu wymusza podjcie pewnego wysiku, eby zrozumie przestrze i rwnoczenie nie pozwoli przesta jej si rozmywa oraz przenika. Nigdy nie powiedzie ostatniego zdania cho to byoby bardzo kuszce. Warto podj przy tej okazji wany temat, ktrym wydaje si by problem nazywania pracy u podstaw. Czym waciwie jest etos takiej pracy po Siaczce i modelu, ktry przywieca inteligencji zaangaowanej z przeomu XIX i XX wieku na Uniwersytetach Ludowych w konfrontacji z dzisiejsz NGO-izacj? Na czym dzisiejsza praca u podstaw miaaby polega i dlaczego wanie jest tak wana w ramach tematu instytucji publicznych? Dlaczego te instytucjami publicznymi zajmuje si organizacja nie naleca do sektora publicznego? Czy tylko z powodu dystansu? Obecnie, mwic o wyzwaniach III strefy wymienia si kwestie zwizane z tym, i mona wpa w puapk leczenia rzeczywistoci i zarzdzania problemami, ni szukania rozwiza na wczenie ludzi w proces nie tyle naprawy, co zapobiegania. Przykadowo w ramach dziaania wietlicy mona bya stworzy baz le funkcjonujcych instytucji publicznych i zdiagnozowa ich sytuacje jako fataln, zamiast faktycznie wsppracowa i zastanowi si co jest powodem ogranicze tych placwek. Taka logika zapobiega stwarzaniu pola dyskusji i stawia osoby zwizane z III stref na wygranej pozycji. W konsekwencji sektor pozarzdowy moe zadba o stworzenie raportu o tym jak le funkcjonuj instytucje publiczne. Gdyby jednak pomyle caociowo o systemie to rozwizaniem dla zastosowania pracy u podstaw dzisiaj zdaje si by inne. Po pierwsze naley dziaa na rzecz nawizania dialogu pomidzy zarwno instytucjami jak i ludmi. Po drugie zaangaowa ludzi aby sami chcieli zmienia le funkcjonujce instytucje publiczne w celu budowania autentycznego uczestnictwa

w kulturze. Poprawienie komunikacji pomidzy ludmi i instytucjami, ktrzy nie koniecznie musz by okrelani jako partnerzy projektu to zadania bardzo trudne, ale bez niego niemoliwe jest wprowadzenie zmian do samych instytucji oraz osb, ktre chc wsptworzy te miejsca. To przejcie od podmiotu i obdarzenia go zaufaniem oraz odpowiedzialnoci do komunikacji midzy instytucjonalnej. To take odrzucenie projektu czasowego na rzecz projektu caoyciowego. To samo dotyczy braku holistycznego mylenia o instytucjach publicznych. Kluczowe jest badanie zwizkw pomidzy edukacj, polityk socjaln i kulturaln, ktre funkcjonuj rwnolegle. W skali mikro mona odnie to do instytucji miejskich i tego kim s ich odbiorcy oraz do sposobw wsppracy i wymieniania si pomidzy placwkami informacjami o wasnych odbiorcach. To sprawa czstotliwoci i jakoci interakcji zachodzcych pomidzy nimi. Dobrze obrazuje to sytuacja, w ktrej z oferty kulturalnej korzystaj osoby okrelane innym statusem ni osoby, ktrym udziela si pomocy socjalnej. Edukacja jest jedynym obszarem gdzie odbiorcy si rzeczy spotykaj si, ale w obecnym ksztacie niewiele z tej wiedzy si korzysta i nie ma ona wikszego wpywu na ksztat owiaty oraz wspprace placwek edukacyjnych z innymi, spoza jej obrbu przede wszystkim kulturalnymi i opiekuczymi. Osoby odpowiedzialne za wspprace czsto nie maj wiedzy o wasnym istnieniu. Przykadem niech bdzie choby to, e Orodki Pomocy Spoecznej nie zawsze docieraj do nauczycieli szkolnych, pedagogw czy miejsc, w ktrych przebywaj osoby, ktrymi si zajmuj. Maj, wic zawony ogld sytuacji i osb, nie wychodzc poza standardowe powizania instytucjonalne. wietlica Krytyki Politycznej w Cieszynie prbuje wypracowywa takie kanay komunikacyjne, w ktrych moliwe byoby porozumiewanie si z osobami a nie tylko instytucjami. Nie dziaa te na rzecz stworzenia wasnej placwki opiekuczo-wychowawczej czy szkoy alternatywnej tylko raczej miejsca, ktre moe otwiera na inne i edukowa do wiadomego korzystania z ich moliwoci. Sprzyjaj temu debaty na temat wanych problemw w skali miasta, ktre organizowane s w przestrzeni wietlicy. Wewntrz wietlicy wikszy nacisk kadzie si na tworzenie sytuacji granicznych: zarwno jeeli idzie o powizanie dziedzin jak i codzienn dziaalno, ktrej nie mona okreli jednoznacznie edukacyjn, animacyjn czy kulturaln. Mona to odnosi do etosu inteligencji zaangaowanej gdzie interdyscyplinarne podejcie do dziedzin musiao by wyraane poprzez

postawy. Przykadami takiej dziaalnoci moe by szereg spotka, ktre organizowane byy dla dzieci w placwkach miejskich z osobami zajmujcymi si rnymi dziedzinami. Byy to nie tylko zajcia dotyczce miejsca ale i osb, ktre wasn postaw wyraaj stosunek do przestrzeni, w ktrej si znajduj. Tym sposobem umoliwione zostao wstpne rozpoznanie miejsc przez zesp oraz poznanie ich struktury przez dzieci zaczynajc od biblioteki, poprzez dom kultury, na muzeum koczc. Jeszcze inn kwesti jest wchodzenie przez zesp do placwek edukacyjnych i przeprowadzanie zaj w ramach blokw lekcyjnych. Miao to miejsce podczas oswajania z ksik Bieda przewodnik dla dzieci ktra powstaa w wyniku zaj na wietlicy. Zajcia miay
1

uprzystpni temat, z ktrym zmagaj si dzieci na co dzie i oswoi go konieczne byo, wic dotarcie nie tylko do grup, zmagajcych si z bied ale odczarowanie stereotypu wrd rodzin o dobrej sytuacji materialnej w szkole podstawowej i gimnazjum cieszyskim. Nastpnie Zwizek Nauczycielstwa Polskiego wznowi nakad i ksieczki trafiy do szk w caej Polsce. Prb czenia miejsc po premierze wirtualnej, subiektywnej mapy Cieszyna, ktr zbudoway dzieci ze wietlicy po procznej wsppracy ze studentami z Instytutu Sztuki Uniwersytetu lskiego bya prba jej upowszechniania. Mapa staa si pretekstem do zaj na
2

temat zaangaowania a wzili w nich udzia uczniowie szk podstawowych. Rwnoczenie Na Granicy spotkali si rodzice, dzieci, nauczyciele, pracownicy instytucji kultury i przedstawiciele wadz miejskich podczas prezentacji, ktra staa si pretekstem do dyskusji na temat przestrzeni publicznej. W konsekwencji doprowadzio to do kolejnych wsplnych dziaa zarwno z dziemi jak i dorosymi, w tym konsultacji spoecznych, ktre dotyczyo przedszkoli, miejskiego Paktu dla Edukacji i Kultury oraz wielu innych. Wypisywanie przykadw dziaalnoci nie jest jednak najwaniejsz kwesti, istotne zdaje si by raczej ich uzasadnienie i celowo w ogle. Do czego prowadzi ma zacieranie granic pomidzy instytucjami i ich przedefiniowaniem wasnych zada oraz odpowiedzialnoci? Z tego te powodu wracamy kolejny raz do pytanie o to, czym jest praca u podstaw dzisiaj.

1 2

Gil-Pitek H., Krzywonos H. Bieda-przewodnik dla dzieci. Wyd. Krytyka Polityczna. Warszawa 2010. www.mapa-cieszyn.pl

W kontekcie poszukiwa nie jest moliwe udzielenie jednoznacznej odpowiedzi ale zdaje si, e mona wskaza obszary, ktrych usprawnienie sprawioby, e tak zwana praca u podstaw nie musiaaby w ogle mie miejsca. Gdyby wzmocni komunikacje i interakcje pomidzy instytucjami to moliwe, e zarwno jednostki odpowiadajce za polityk socjaln, edukacje i kultur przy wsppracy mogyby zapewni zdecydowanie wicej ni obecnie. Oczywicie jeeli zachowywano by przy tym odpowiednie podejcie do odpowiedzialnoci tak by nie staa si ona odpowiedzialnoci krc. W szerszym zakresie wymiana to nie przerzucanie odbiorcw z miejsca na miejsce ale czerpanie wiedzy o podmiotach i rwnolega praca nad wiksza wizj razem z nimi. Szkoa nie tylko uczy ale i wychowuje, dom kultury nie opiera si tylko na zajcia rzemielniczych a gwnym celem orodka pomocy spoecznej nie jest wypacanie pienidzy. Znowu, wic mona by powiedzie, e problem stanowi granica w tym przypadku granice rozumienia wasnej roli i brak lub ch otwarcia na innych, ktrych wsparcie wpynoby z kolei na lepszy ksztat nie tylko jednej instytucji ale i caoci. Mona tak koncepcje zobrazowa sytuacj z pracy wietlicy, ktra moe nie mie wikszego znaczenia dla caoci, ale na pewno stanowi rys na systemie. Warto j przywoa eby zilustrowa problem. 10-latka ze wietlicy miaa problemy szkolne jej mama poinformowaa wietliczanki, e moe nie przej do nastpnej klasy. Rwnoczenie dziewczynka bya bardzo uzdolniona plastycznie i przychodzia Na Granic, gdzie miaa indywidualne zajcia, ktre prowadzia z ni studentka. Zesp postanowi, wic zanim zaczto przeprowadza z ni codzienne zajcia wyrwnawcze, e naley skontaktowa si z wychowawczyni, pedagok i pracownikiem MOPS-u w tej sprawie eby dowiedzie si od rde co sdz o problemach. Okazao si, e MOPS nie by poinformowany o zagroeniu dziewczynki, chocia zapisana bya tam jako uczestniczka zaj wyrwnawczych. Wychowawczyni, nie wiedzc o jej sytuacji domowej nie porozumiaa si w tej sprawie z pedagok. Zajciami wyrwnawczymi zaja si wic wietlica, gdzie dziewczynka wczeniej przychodzia docelowo na zajcia plastyczne o profilu terapeutycznym. Rwnoczenie odpowiedzialno szkoy, MOPS-u zostaa przerzucona na wolontariuszy wietlicy, ktrzy sami odciyli system wyrczajc go. Byo to z jednej strony moralnie poprawne a z drugiej nie uczciwe i systemowo chybione z powodu wyrczania przez wietliczanki instytucji, ktra sama moga wywiza si z wasnych

obowizkw. To jednak wskazao pewien wany kierunek - wsppraca nie moe odbywa si na zasadzie krcej odpowiedzialnoci i pewne rozwizania wymagaj drogi systemowej. Stanowi to zreszt obecnie gwne zadanie wietlicy, ktra opiera si na prbie stworzenia jak najsprawniejszej sieci komunikacji pomidzy rnymi placwkami: kulturalnymi, edukacyjnymi i pomocowymi. Obecnie praca o charakterze spoeczno-kulturalnym powinna raczej polega na przypominaniu i artykuowaniu tego, e elementarne kwestie nie rozwi si same i naley konsultowa wiele spraw w rnych miejscach i rodowiskach powoanych do tego, tak by mc wsppracowa faktycznie a nie wycznie deklaratywnie. Komunikacja stanowi klucz i podstaw do tworzenia sieci odpowiadajcych na potrzeby. Dlatego pytajc o edukacje nie pytamy wycznie o placwki owiatowe ale o wszystko co z nimi zwizane, zadajemy pytanie dlaczego jest tak, e jedni czuj si bardziej a drudzy mniej za edukacj odpowiedzialni. Tym bardziej, e edukacja to nieustajcy proces - jak ujmowa to Jacek Kuro: Z edukacj mamy do czynienia wwczas, gdy ludzie spotykaj si po to, aby objani sobie wiat, swoje w nim miejsce, swoj za ten wiat odpowiedzialno, omawia stojce przed nimi zadania3. wietlica nie powstaa po to eby wyrcza placwki, tylko je wspiera i rwnoczenie wypracowywa wasne modele w sposb, ktry pozwalaby na wielostronny rozwj. W wietlicy Na Granicy prbuje si raczej negocjowa kultur i edukacj zamiast j kontestowa. W O!wietlicy takie zaoenie wyraa si w szeregu zaj o charakterze partycypacyjnym, do ktrych wczani s rni ludzie, zalenie od potrzeb i poczucia, e co jest warte powicenia ich czasu oraz wysiku. wietlica raczej nie wymyla zada ale sucha otoczenia i jego potrzeb. Tak byo w przypadku konsultacji na temat likwidacji przedszkola czy nawet w przypadku opracowania z dziemi wirtualnej gry o wsppracy w miecie. Czasami pracuje si nad wszystkim razem ( jak stworzenie ogrdka czy oznakowanie miasta ) a czasem osobno eby zaspokoi take potrzeby indywidualne dzieci, modziey i dorosych. W kadym jednak z przypadkw zakada si, e nawet jeeli jakie dziaanie nie uda si tak, jak byo zakadane na pocztku to nie jest ono traktowane jako klska lub zwycistwo tylko raczej bodziec do nastpnego kroku, pewna lekcja, ktra wynika z niespenienia. Istotne jest jednak przede wszystkim to, e nie tylko zesp wietlicy pracuje z dziemi wspieraj go studenci, rodzice albo osoby, ktre po prostu chc wprowadzi pewne zmiany w otoczeniu albo pomc w zrealizowaniu danej potrzeby. Dzieci wchodz w szereg interakcji z
3

Kuro J. Dziaanie. Jeli nie panujemy nad swoim ycie to ono panuje nad nami. Wyd. Dolnolskie. Wrocaw 2001. s. 38-39

rnymi osobami, ktre pomagaj im w pracy. W partycypacji najwiksze znaczenie ma zaangaowanie jeeli to, co wypracowuje si w placwce zaczyna wiza ze sob ludzi poprzez refleksje albo wczenie jednostki bd grupy w dziaanie czyli przeksztacanie to oznacza, e problem nie moe by bahy. Std te najwicej zada wykonywanych podczas warsztatw czy zaj zesp stara si pokrywa z aktualnymi potrzebami i dylematami wynikajcymi z rzeczywistoci spoecznej. Kolejnym problemem zwizanym z akcjami wietlicy jest prba przekroczenia zaoenia, i kade dziaanie ma przynosi zysk lub strat. Powinno by celem samym w sobie, majcym spoeczne zastosowanie, bez gratyfikowania efektu. Krytycznie podchodzi si do instrumentalnego traktowania zarwno wasnych zada i celw jak ich reprezentacji. Dziaanie jest celem samym w sobie i nie podlega przeliczeniom, podobnie jak zaangaowanie, ktre nie moe zosta ocenione jako dobre czy dostateczne. Jest to na swj sposb prba przeksztacania rzeczywistoci, ktra z punktu widzenia teoretycznego zdaje si by najblisza szkole nazywanej drug socjologia czyli socjologi dziaania opart na wizji mikkiej - humanistycznej jako opozycji do twardej - instrumentalnej. Wizja humanistyczna opiera si na tym, i na poziomie ontologicznym dokonuje si przejcia od postrzegania dziaania jako czynnoci czysto racjonalnej, opartej na kalkulacji, deniu do maksymalizacji zysku i minimalizacji kosztw (homo oeconomicus), do bogatszego obrazu, w ktrego skad rwnie wchodz komponenty emocjonalne, tradycjonalne, normatywne i kulturowe: orientacja na wartoci, wizi spoecznego, relacja grupowa, solidarno i tosamo
4

Zesp wietlicy, podczas pracy z modsz grup, uznaje za nie etyczne pobudzanie wyobrani dziecka bez oferowania czego wicej ni twrczo jako warto sama w sobie, ktra przynosi konkretne skutki jak na przykad wykorzystanie umiejtnoci do celw wycznie utylitarnych. Zakada si te, e nie kady musi by bohaterem zdobywajcym szczyty. Nie kade dziecko musi by najlepsze w klasie , poniewa oceny szkolne nie s w stanie odda innych,
5

wanych cech takich jak wraliwo spoeczna, solidarno czy koleesko. Pracuje si raczej nad rozwojem podmiotu, zdolnym do samodzielnego mylenia ni sprawnie wykonujcego rnego typu zadania.

Sztompka P. Zaufanie. Wyd. Znak. Krakw 2007. s. 29 Winiewska A. Dua solidarno, maa solidarno. Biografia Henryki Krzywonos. Wyd. Krytyka Polityczna. Warszawa 2010.

wietlica, cho dziaa metod projektow nie traci cigoci w swoich inicjatywach, co pozwala opisa sytuacje edukacyjne bez powoywania si na konkretny projekt zamknity lecz przykady z codziennej pracy. To bardzo wane w dziaaniach edukacyjnych systematyczno i cigo, bez nich niemoliwa jest waciwa zmiana. Ponadto biorc pod uwag szereg zada, ktre wykraczaj poza zajcia czy warsztaty dla dzieci spotkania wymagaj konkretnego rytmu pracy, ktry wpywa na wytworzenie wizi i zaufania. Takie caociowe mylenie o edukacji wyklucza wic zadaniowo a wskazuje na wytwarzanie mylenia systemowego, o ktrym wspominano ju wczeniej w kontekcie opozycji do pracy u podstaw. Zesp wietlicy Na Granicy nie moe te jedynie podtrzymywa bezpieczestwa we wasnej przestrzeni, tylko konfrontowa si z rzeczywistoci i funkcjonujcymi w niej instytucjami oraz podmiotami. Wyzwaniem staje si wtedy nie tylko wczenie dzieci w rytm pracy wietlicy ale przede wszystkim wypracowanie rytmu indywidualnego, poza wietlic, ktry rwnoczenie nie skrela z pola widzenia Innych, rnych.

Wyrwna czy porwnywa?

Korepetycje nie oznaczaj nigdy tego samego. Cho czsto nazywane s zajciami wyrwnawczymi to w gruncie rzeczy s raczej porwnawcze. Niestety bywa te, e su zrwnaniu dziecka z ziemi. Ale korki Dla jednych dzieci korki to atrakcyjne zajcia dodatkowe, czysta rado bez poczucia, e ucz si dla ocen. Lekcje te stanowi opozycje do zaj szkolnych podczas, ktrych nie traktuje si kadego ucznia indywidualnie. Dla innych dzieci korki to raczej zajcia podcigajce traktowane czsto jako kara. Trafiaj na nie uczniowie wysani do kta, a wic odstajcy od grupy. Nie nadae za klas, zostae w tyle, musisz podgoni sam. Jeste wykluczony z grupy i od dzi zaczynasz nauk w pojedynk sam na sam z korepetytorem. Perspektywa kary nie zachca do niczego. Dziecko zaczyna odstawa od grupy, nie dlatego e nie rozumie na czym polegaj obowizki szkolne. Problemem jest tu raczej stosunek szkoy jako instytucji do niepowodze dziecka. Zdecydowanie atwiej unie symboliczn linijk i kaza komu wsta z podogi, ni go z niej podnie. Gdy szkoa ma do wyboru: pomc wsta, stworzy warunki, w ktrych kto podniesie si sam, czy kaza natychmiast stan na baczno wybiera to ostatnie. Bo przecie zjawisko niepowodze szkolnych polega na sytuacji, gdy po prostu "dziecko nie zmienia si tak, jak chce tego nauczyciel". Zrwnanie podmiotowe, zrwnanie przedmiotowe Czsto pedagodzy kieruj dzieci do orodkw, dziaajcych wedug schematu, ktry jest jedynie kalk metod szkolnych. Przejcie ze struktury owiatowej do pozaszkolnej, bdcej jej odbiciem nie jest adnym rozwizaniem. Wikszo zaj wyrwnawczych oferowanych przez placwki opiekuczo-wychowawcze czy po prostu szkolne wietlice ma na celu utrzymanie dziecka w przekonaniu, e jest sabsze, ale musi spenia pewne warunki, aby nie odstawa od redniej, czyli tzw. normy. Jeli si uda dziecko dostaje promocje do kolejnej klasy. Jeli nie

moe w skrajnym przypadku niesusznie trafi do szkoy specjalnej. Wszystko to oczywicie odbywa si w atmosferze negatywnej motywacji i mikkiego przymusu. Rwnanie stereotypowe Karolina chodzi do MOPS-u na matematyk. Ma problemy z liczeniem, ale za to posiada du wyobranie przestrzenn, jest uzdolniona plastycznie, ma co, co okreliabym jako twrcza postawa wobec wiata. Czy liczby mona namalowa albo sprawi, eby nabray innego znaczenia? Oczywicie, e tak, jeeli tylko powici si na to troch czasu i chci do pracy poza obrbem dziennika, zeszytu i tablicy. Warto te spojrze na to z feministycznego punktu widzenia. Statystki zapewniaj, e procentowo istnieje wiksza liczba dziewczynek o zdolnociach humanistycznych, co ma si wyraa w wyborze klasy o takim profilu na szczeblu gimnazjum i liceum a w konsekwencji kierunkw studiw (np. pedagogika) obleganych przez kobiety. System lubi podtrzymywa przekonanie, e chopcy s lepsi w przedmiotach takich jak matematyka, chemia czy fizyka. Temu przekonaniu oczywicie zaprzeczaj liczne badania, w tym do odlege i nie szczeglnie docenione przez polskich pedagogw badania Konarzewskiego o przyczynach niepowodze szkolnych i stereotypach w edukacji. Wynika z nich, e na najwczeniejszych etapach edukacji po prostu czciej wywouje si do rozwizywania zada chopcw. Oni poddawania s te czciej pytaniom problemowym, zmuszani do rozwizywania wikszej liczby zada, bo patrzy si na nich z perspektywy niech rozwie zadanie a nie bdzie haasowa. A wystarczyoby eby Karolina zostaa wystarczajco zmotywowana do samodzielnej zabawy liczbami. Niestety w szkole nie ma na to czasu. Trzeba liczy szybko i na siebie. Dodatkowo z powodu zagroenia (tak okrela si sytuacje, gdy dziecko ma oceny na tyle sabe, e moe powtarza rok) dziewczynka przez ferie nie moe uczestniczy w adnych zajciach dodatkowych, w tym plastycznych i edukacyjnych. Z powodu zych ocen dostaa zakaz wychodzenia z domu - jedyne co moe robi to cay dzie pochyla si nad zeszytem. A to wanie aktywnoci, w ktrych wykorzystuje narzdzia sztuki sprawiaj, e rozwija si, otwiera na inne dziedziny. Co jednak najistotniejsze podnosi poczucie wasnej wartoci konieczne, eby utrzyma rwnowag przy zajciach, ktre przychodz z wikszym trudem. To, e sztuka moe mie z matematyk wiele wsplnego ale na lekcjach nie dostrzega si adnego zwizku jest ju innym problemem.

Rwnanie klasowe Micha. Klasa pierwsza. Na karteczce wychowawczyni zaznaczya, e nie potrafi czyta, nie rozrnia literek i nie skada wyrazw. Mama przynosi informacj na ten temat z podkrelonymi na wydruku umiejtnociami dziecka lub ich brakiem. Podobno chopiec nie czyta te ze zrozumieniem. Po dwch godzinach rysowania obrazkw z literami, sylabami i wyrazami, powolnego czytania i oswajania wycofanego dziecka okazuje si, e czyta potrafi. Ba, skada wyrazy rwnie. Pytanie: czy w szkole jest czas, eby dzieci mogy czyta troszk wolniej? Czy nauczyciel i reszta klasy zaczekaj? Zestresowane, niepewne dziecko nie bdzie przy caej klasie gono dukao tekstu, ktry jego rwienicy mog przeczyta kilka razy szybciej. rwno w rwnaniu Szkoa, szczeglnie podstawowa, moe by miejscem, ktre rozwija nie tylko dzieci z odpowiednim kapitaem. Braki edukacyjne, ktre powinno si rwna mona odpowiednio ukierunkowa, ale bez reimu podtrzymujcego, przymusu zaliczenia przedmiotu, ktry grozi zrwnaniem poczucia wartoci dziecka z ziemi. Co wicej, przy wsppracy z instytucjami, ktre bezpatnie wychodz poza schematy stosowane przez szko efekty mog by widoczne. Jeeli szkoa ma, skdind cakiem uzasadnion, zadyszk, to powinna postara si o odpowiednie programy poza jej obrbem. Samo sformuowanie zagroenia z powodu sabszych ocen, w wyniku czego nie moliwe jest przejcie do nastpnej klasy, jest ju wystarczajcym sygnaem, e dziecko nie moe czu si bezpiecznie w placwce owiatowej. Popiech staje si paradoksalnie najwikszym wrogiem postpu. A edukacja bez cierpliwoci przestaje by edukacj, a staje si peletonem.

Wybrane wypowiedzi w ramach spotka konsultacyjnych: (...)Dyrekcja szkoy nie moe wiele. Moe skontaktowa si z rnymi instytucjami w momencie kiedy dziecko wymaga dodatkowej opieki pozaszkolnej. Wszystko, co proponuje szkoa musi by zatwierdzone przez rodzica. Szkoa nie moe narzuci swojej decyzji. Czasem szkoa nie moe dotrze nawet do dzieci, bo kontakt z rodzicem jest utrudniony. W szczeglnych przypadkach zdarza si, e rodzic nie odbiera telefonu, nie pojawia si w szkole na wywiadwkach i nie ma zasadniczo mechanizmw, ktre sprawiyby, e taka osoba stawi si na spotkaniu z wychowawc czy dyrektorem. Wszystko opiera si na dobrej woli obydwu stron. Czasem szkoa proponuje dodatkowe zajcia dla dzieci. (...)

(...)W ramach szkoy do rodzica dociera pedagog szkolny, wychowawca, ewentualnie psycholog. W szkole funkcjonuj zespoy wyrwnawcze, korekcyjno-kompensacyjne. W ramach tego s zajcia z psychologiem. Gmina daje pienidze na logoped i psychologa. Oni s w szkole dodatkowo. Dziecko jednak nie jest w stanie skorzysta z kadej pomocy, bo musiaoby siedzie w szkole do wieczora. Zajcia wyrwnawcze s w wikszych grupach- ok. 15.osb. To nie s zajcia indywidualne. (...) (...)Szkoa potrzebuje pomocy, eby wzmacnia dzieci aby regularnie chodziy korzystay z korkw w szkole i poza. Czyli szkoa potrzebuje pomocy z zewntrz. Omawianie potrzeb dzieci odbywa si poza drog formaln. Teoretycznie szkoa nie moe podawa informacji na temat dzieci podmiotom z zewntrz ze wzgldu na ochron danych osobowych.(...)

(...)Grupy nieformalne maj wiksze zaufanie osb. Pracownik widzi tyle ile moe, ile mu si pokae. Zawsze jest czysto. Nie mona wej do domu bez zapowiedzi. Jest tak, e eby otrze si o dzieci pracownik socjalny proponuje godzin spotkania na 7.30 kiedy dzieci id do szkoy. Wtedy wida gwar rodziny, krztanie si, wida w jaki sposb si zachowuj, bo tego nie mona wyreyserowa. Dzieci musz wyj i si spakowa do szkoy. Mona to zaobserwowa. Ale takie miejsca jak wietlice s bardziej autentyczne. Kontakt jest bardziej swobodny, niesformalizowany. (.)