CZYNNIKI SZKODLIWE DLA ZDROWIA

Czynniki szkodliwe wywouj okrelone efekty biologiczne lub zdrowotne, ktre wystpuj podczas naraenia lub w okresie pniejszym, a take w nastpnych pokoleniach

Opracowa: mgr in. Artur Bobrowski

1 2

Naraenie (ekspozycja) jest to fizyczny kontakt ywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym wyraony steniami

Podzia czynnikw szkodliwych

Chemiczne Fizyczne Biologiczne Klimatyczne

Substancje niebezpieczne oznaczane s symbolem R

Efekt jest to kada biologiczna zmiana w organizmie, narzdzie lub tkance, spowodowana lub zwizana z naraeniem na czynniki szkodliwe
R26 dziaa bardzo toksycznie w przypadku wchonicia drogami oddechowymi R27 - dziaa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze skr R45 moe by przyczyn raka R46 moe powodowa dziedziczne uszkodzenia genetyczne R61 moe dziaa szkodliwie na pd

Czynniki chemiczne
Przez substancj chemiczn naley rozumie pierwiastki i zwizki chemiczne oraz ich mieszaniny, zarwno pochodzenia naturalnego, jak i otrzymane w wyniku syntezy chemicznej

Szkodliwa substancja chemiczna (substancja toksyczna) jest to substancja chemiczna powodujca szkodliwe efekty w organizmach ywych.
Efekty dziaania substancji chemicznych: - miejscowe - ukadowe - odlege Miejsca wystpowania w/w efektw: - wchaniania - przemian - kumulacji - wydalania - w narzdach o szczeglnej wraliwoci
7 8

Toksyczno zdolno do wywoywania uszkodze ywych organizmw Trucizna substancja, ktra po wchoniciu do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje zaburzenie jego funkcji lub mier Dawka jest to ilo substancji chemicznej podana, pobrana lub wchonita do organizmu okrelon droga, warunkujca brak lub wystpienie efektw biologicznych, wyraonych odsetkiem organizmw odpowiadajcych na te dawk. Dawka jest wyraona w jednostkach wagowych na mas lub powierzchni ciaa, niekiedy dodatkowo na dob

W zalenoci od skutkw wywoanych przez substancje toksyczne rozrnia si nastpujce dawki:

Dawka nieskuteczna ilo substancji chemicznej nie dziaajca na organizm testowy Dawka progowa najmniejsza ilo substancji, ktra po wprowadzeniu do organizmu wywouje okrelony efekt biologiczny lub kliniczny u 5% organizmw testowych Medialna dawka skuteczna (ED50 ) (ED effektive dose) statystycznie obliczona dawka substancji wywoujca okrelony skutek u 50% organizmw dowiadczalnych danej populacji w okrelonych warunkach Bezwzgldna dawka miertelna (LD100) (LD lethal dose) najmniejsza ilo substancji powodujca mier 100% organizmw testowych Medialna dawka miertelna (LD50) statystycznie obliczona na podstawie wynikw bada dowiadczalnych ilo substancji chemicznej, ktra powoduje mier 50% organizmw badanych po jej podaniu w okrelony sposb

10

Stenie miertelne (LC) (LC lethal concentration) stenie potencjalnie toksycznej substancji chemicznej w medium rodowiskowym, powodujce mier organizmw ywych w okrelonym czasie po naraeniu Stenie miertelne medialne (LC50) statystycznie obliczone stenie substancji chemicznej w medium rodowiskowym, powodujce mier 50% organizmw danej populacji w okrelonych warunkach Stenie progowe najmniejsze stenie lub dawka substancji chemicznej powodujca zmiany czynnoci poszczeglnych narzdw lub ukadw w organizmie, przekraczajce fizjologiczne moliwoci adaptacyjne

Najwysze dopuszczalne stenie (NDS) rednie waone, ktrego oddziaywanie na pracownika w cigu 8 godzinnego dobowego i 42 godzinnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres jego aktywnoci zawodowej nie powinno spowodowa ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszych pokole Najwysze dopuszczalne stenie chwilowe (NDSCh) warto rednia, ktra nie moe si utrzymywa duej ni 30 minut w czasie zmiany roboczej. Najwysze dopuszczalne stenie progowe (NDSP) ze wzgldu na zagroenie zdrowia lub ycia pracownika nie moe by przekroczone w rodowisku pracy w adnym momencie.

11

12

Zatrucia
Ostre proces chorobowy wywoany przez substancj toksyczn wchonit do organizmu w dawce jednorazowej, charakteryzujcy si na og du dynamik objaww klinicznych Podostre szkodliwe zmiany w organizmie wystpujce w sposb mniej gwatowny po podaniu jednorazowej lub kilkakrotnej dawki Przewleke proces chorobowy powstajcy w warunkach przewlekego naraenia na substancj toksyczn

Reakcja organizmu na zwizki toksyczne zaley od:

Waciwoci fizykochemicznych substancji Drogi wchaniania Wielkoci dawki Okresu naraenia Pci Wieku Stanu zdrowia Czynnikw zewntrznych tj. temperatura, wilgotno powietrza

13

14

Dziaanie toksyczne
Niezalene zwizki chemiczne wywouj rne efekty lub wykazuj rne mechanizmy dziaania Sumujce (addytywne) wielko efektw lub odpowiedzi powodowanej przez dwa lub wicej zwizki chemiczne jest ilociowo rwna sumie efektw lub odpowiedzi spowodowanych przez zwizki chemiczne podawane pojedynczo Synergiczne nastpuje potgowanie dziaania toksycznego jednego zwizku chemicznego przez inny zwizek, jednoczenie wprowadzony Antagonistyczne nastpuje osabienie dziaania substancji toksycznej wystpujcej w obecnoci innego zwizku toksycznego

Podzia substancji ze wzgldu na toksyczno w zalenoci od medialnej dawki lub stenia miertelnego wg Dyrektywy 92/32/EWG z 30 kwietnia 1992 r.
Kategoria LD50 doustnie (szczur) mg/kg 25 25 200 LD50 na skr (krlik) mg/kg 50 50 400 LC50 inhalacyjnie (szczur) mg/l (4h) 0,25 0,25 1

Silnie toksyczne Toksyczne

Szkodliwe

200 - 2000

400 - 2000

15

15

16

Posta wystpowania substancji chemicznych

Gazy Pary Ciecze Ciaa stae

Wchanianie (absorpcja) polega na wnikaniu substancji do narzdw, tkanek, komrek lub pynw ustrojowych w wyniki transportu przez bony ustrojowe lub wprowadzenia w inny sposb. Najwaniejsze mechanizmy przenikania: - dyfuzja bierna - pinocytoza

17

18

Drogi wchaniania substancji do organizmu:

Drogi oddechowe (inhalacyjnie) Skra (dermalnie) Przewd pokarmowy Drog pozajelitow doyln, dootrzewnow, dominiow, doskrn, podskrn, dordzeniow Przez jamy ciaa dospojwkowo, donosowo
-

Wchanianie w drogach oddechowych zaley od:

Rozpuszczalnoci substancji toksycznej w wodzie Stenia w powietrzu Wentylacji puc Szybkoci przemiany i wydalania szkodliwej substancji Stanu skupienia substancji

19

20

Wchanianie przez skr

dyfuzja przez kolejne warstwy naskrka wnikanie przez przydatki skry
- mieszek wosa - przewd i gruczo ojowy - gruczoy potowe

Wchanianie w przewodzie pokarmowym

Jama ustna substancje rozpuszczalne w wodzie Bona luzowa odka - mao przepuszczalna dla substancji toksycznych - atwo wchania alkohole Bona luzowa jelit dobrze przystosowana do wchaniania

21

22

Gwne skutki naraenia zawodowego

Miejscowe dziaanie substancji chemicznych:

- dziaanie dranice - dziaanie uczulajce

- Skutki miejscowe dziaanie dranice i uczulajce skr i bony luzowe - Skutki ukadowe zmiany w obwodowym i orodkowym ukadzie nerwowym, wtrobie, nerkach, ukadzie sercowo naczyniowym - Nastpstwa odlege procesy patologiczne rozwijajce si w organizmie po krtszym lub duszym okresie utajenia. Zmiany te, o rnym charakterze przyjmuj czsto form przerostu nowotworowego (dziaanie rakotwrcze)

23

24

Ocena ryzyka zdrowotnego spowodowanego naraeniem na substancje rakotwrcze

Rakotwrczo (kancerogenno) jest to waciwo czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego warunkujca wywoanie nowotworw u ludzi lub zwierzt Czynniki rakotwrcze (kancerogeny) s to czynniki powodujce wzrost zapadalnoci i umieralnoci na specyficzne choroby nowotworowe w populacji osb naraonych w porwnaniu z populacj osb nie naraonych

Etapy kancerogenezy (rakotwrczoci)

- Inicjacja polega prawdopodobnie na wywoaniu trwaych zmian materiau genetycznego komrki (mutacja DNA kwasu dezoksyrybonukleinowego), zachodzi pod wpywem kancerogenw i jest procesem nieodwracalnym - Promocja jest procesem, w toku ktrego dochodzi do podziau zainicjowanej komrki i powstania guza nowotworowego
26

25

Do oceny zagroenia ze strony zwizkw rakotwrczych potrzebne s nastpujce informacje:

waciwoci fizykochemiczne zwizku drogi jego wchaniania rodzaj ekspozycji zaleno midzy struktur zwizku a jego aktywnoci dane metaboliczne i farmakologiczne inne efekty toksyczne wyniki bada na zwierztach, w tym testy krtkotrwae i dugotrwae wyniki bada na ludziach

W zalenoci od stopnia dowodu rakotwrczoci mona uzna, i posiadamy:

wystarczajcy dowd dziaania rakotwrczego ograniczony dowd dziaania rakotwrczego dane niedostpne nie udowodnione dziaanie rakotwrcze

27

28

Klasyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych

Rozporzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej w sprawie czynnikw rakotwrczych w rodowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki z dnia 11 wrzenia 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571).
Wykaz czynnikw rakotwrczych dla ludzi
A. Substancje chemiczne i mieszaniny

Wykaz czynnikw prawdopodobnie rakotwrczych dla ludzi

A. Substancje chemiczne i mieszaniny

29

o waciwociach wybuchowych o waciwociach utleniajcych skrajnie atwopalne wysoce atwopalne atwopalne bardzo toksyczne toksyczne szkodliwe rce dranice uczulajce rakotwrcze mutagenne dziaajce na rozrodczo niebezpieczne dla rodowiska

30

Karta charakterystyki niebezpiecznej substancji chemicznej

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Identyfikacja substancji chemicznej/przedsibiorstwa Skad/informacja o skadnikach Identyfikacja zagroe Pierwsza pomoc Postpowanie w przypadku poaru Postpowanie w przypadku uwolnienia Obchodzenie si z substancj i magazynowanie Kontrola naraenia/rodki ochrony indywidualnej Waciwoci fizykochemiczne Stabilno i reaktywno Informacje toksykologiczne Informacje ekologiczne Postpowanie z odpadami Informacje o transporcie Informacje dotyczce uregulowa prawnych Inne informacje
31

Zanieczyszczenia chemiczne w rodowisku pracy

32

Zanieczyszczenia wszystkie substancje chemiczne przechodzce do atmosfery w wyniku dziaalnoci czowieka lub naturalnych procesw, szkodliwe dla organizmw ywych i rodowiska

Posta wystpowania:
pary gazy aerozole

33

34

Areozole ukady dwufazowe, ciao stae gaz lub ciecz gaz, w ktrych faz rozpraszajc (gazow) jest powietrze

Drogi wchaniania
ukad oddechowy ukad pokarmowy uszkodzona skra

35

36

Naley okreli
- NDS Najwysze Dopuszczalne Stenie - NDSCh - Najwysze Dopuszczalne Stenie Chwilowe - NDSP - Najwysze Dopuszczalne Stenie Progowe

Analiza chemicznych zanieczyszcze powietrza w rodowisku pracy obejmuje

- identyfikacj substancji - pobranie prbek powietrza - ilociowe oznaczenie badanych substancji w pobranych prbkach - obliczenie wskanikw ekspozycji na podstawie uzyskanych wynikw oznacze - ocen naraenia zawodowego

37

38

Oznakowanie czynnikw szkodliwych w rodowisku pracy

A Substancja o dziaaniu uczulajcym C substancja o dziaaniu rcym C (r-r) substancja o dziaaniu rcym w roztworach Ft - substancja o dziaaniu toksycznym na pd I - substancja o dziaaniu dranicym Sk substancja wchaniajca si przez skr Rc czynnik rakotwrczy dla ludzi Rp czynnik prawdopodobnie rakotwrczy dla ludzi

Zasady poboru prbek powietrza przy pomiarach stacjonarnych

Chronometra pracy
Stae stanowisko pracy o jednorodnym procesie technologicznym (brak etapw)

Punkty pomiarowe

Liczba prbek

Na stanowisku pracy

57

Stae stanowisko pracy o procesie technologicznym skadajcym si z 23 etapw, trwajcych nie krcej ni 2h

Na stanowisku pracy

Co najmniej 4 dla kadego etapu

Pracownik obsuguje 2-3 stanowiska

Na kadym ze stanowisk pracy

Co najmniej 4 w okresie przebywania pracownika na danym stanowisku pracy

Pracownik lub grupa pracownikw obsuguje wicej ni 3 stanowiska pracy lub miejscem pracy jest cae pomieszczenie robocze

Wybrano losowo 1 punkt na 4 pracownikw, nie mniej ni 2 punkty pomiarowe w pomieszczeniu

5 7 w kadym z wybranych punktw pomiarowych

39

40

Metody oznaczania substancji szkodliwych w powietrzu

Uregulowania dotyczce bezpieczestwa przy produkcji, obrocie i stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych
1. Uregulowania midzynarodowe (Dyrektywy Rady Unii Europejskiej, Konwencja Midzynarodowej Organizacji Pracy) Dyrektywa 67/548/EWG w sprawie zblienia przepisw prawnych pastw czonkowskich dotyczcych klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych, wraz z jej kolejnymi nowelizacjami Dyrektywa 88/379/EWG w sprawie zblienia przepisw prawnych pastw czonkowskich dotyczcych klasyfikacji, pakowania i etykietowania niebezpiecznych preparatw Konwencja nr 148 dotyczca ochrony pracownikw przed zagroeniami zawodowymi w rodowisku pracy, spowodowanymi zanieczyszczeniami powietrza, haasem i wibracj Konwencja nr 155 dotyczca bezpieczestwa, zdrowia pracownikw i rodowiska pracy Konwencja nr 170 dotyczca bezpieczestwa przy uywaniu substancji chemicznych w pracy Zalecenie nr 177 karta charakterystyki substancji niebezpiecznej 2. Uregulowania prawne obowizujce w Polsce Ustawa z dn. 21.05.1963 r. o substancjach trujcych Rozporzdzenie ministra zdrowia i opieki spoecznej z dnia 28.12.1963 r.: Trucizny wykaz A: 65 substancji rodki szkodliwe wykaz B: 187 substancji Rozporzdzenie ministra zdrowia i opieki spoecznej z dnia 10.02.1964 r. Rozporzdzenie ministra zdrowia i opieki spoecznej z dnia 20.05.1964 r. Rozporzdzenie ministra eglugi z dn. 29.06.1966 r. Rozporzdzenie ministra komunikacji i spraw wewntrznych z dn. 02.12.1983 r. Rozporzdzenie ministra komunikacji z dn. 6.10.1987 r. Ustawa o ochronie przeciwpoarowej z dn. 24.08.1991 r. Obwieszczenie ministra pracy i polityki socjalnej z dn. 17.05.1995 r. 42

spektrometria w wietle widzialnym w nadfiolecie w wietle widzialnym w podczerwieni absorpcyjna spektrometria atomowa (ASA) chromatografia gazowa cieczowa

41

PYY
Pyem nazywamy czstki ciaa staego, sedymentujce pod wpywem siy cikoci, ktre mog przez pewien czas pozosta w stanie zawieszonym w gazowej fazie rozpraszajcej

Parametry pyw
Stenie, wymiary i ksztat czstek Skad chemiczny i struktura krystaliczna Waciwoci wybuchowe adunek elektrostatyczny

43

44

rda emisji pyw

Mielenie Kruszenie Przesiewanie Transport Mieszanie cia sypkich Ostrzenie Szlifowanie Polerowanie Inne
45

Wymiary czstek emitowanych na stanowiskach pracy zaley od sposobu ich powstawania.

Czstki wytworzone w wyniku rozdrobnienia np. w procesie mielenia, szlifowania, kruszenia cia staych, ktre zostaj w tych procesach rozproszone i zawieszone w powietrzu, tworz najczciej aerozol polidyspersyjny (zawierajcy czstki o rnych wymiarach) Czstki powstajce na drodze zestalania si par metali lub innych zwizkw, majcych w temperaturze pokojowej posta ciaa staego, s faz rozproszon regularnych czstek i tworz z powietrzem aerozol monodyspersyjny (zawierajcy czstki o jednakowych wymiarach)

46

rdami pyw wystpujcych w rodowisku pracy s najczciej (T. Jaroszczyk i inni, 1981):
Pylenie powstajce podczas wytwarzania produktw i przemieszczania materiaw wykorzystywanych w procesie technologicznym, gdzie py jest produktem, materiaem lub skadnikiem produktu lub materiau (np. rozdrabnianie, mieszanie, dozowanie, transport za pomoc rnych przenonikw) Pylenie powstajce w wyniku stosowania materiaw pylistych w procesach technologicznych, gdzie py jest czynnikiem roboczym (np. malowanie natryskowe, metalizacja, ochrona rolin, grafitowanie, talkowanie) Pylenie powstajce jako uboczny skutek procesw technologicznych (np. skrawanie materiaw kruchych, szlifowanie, polerowanie, spawanie i cicie, spalanie) Pylenie bezporednio nie zwizane z procesami technologicznymi (np. zanieczyszczenie atmosfery) Pylenie wtrne (np. pyy zalegajce powierzchnie maszyn i urzdze, konstrukcji nonych)
47

Rodzaje i waciwoci pyw

1. Ditlenek krzemu (SiO2) - odmiany bezpostaciowe (absorbent do oczyszczanie wody, lekw, paliw) - odmiany krystaliczne - wolna krystaliczna krzemionka (przemys chemiczny, szklarski, ceramiczny, optyczny, odlewniczy, elektroniczny) Odmiany krystaliczne okrela si terminem wolna krystaliczna krzemionka 2. Pyy krzemianw o strukturze wknistej (azbest) 3. Sztuczne wkna mineralne wkna szklane wena mineralna wkna ceramiczne 4. Materiay azbestopochodne (talk)
48

Kwarc jest jednym z najczystszych mineraw wystpujcych w przyrodzie. Rozpuszczalno kwarcu w wodzie i pynach ustrojowych jest minimalna i zaley gwnie od temperatury i ph roztworu, stopnia krystalizacji i wymiaru czstek.

Wystpujcy w przyrodzie krystaliczny dwutlenek krzemu jest bardzo szeroko stosowany w przemyle: - chemicznym - szklarskim - ceramicznym - materiaw budowlanych i ciernych - optycznym - elektronicznym - w odlewnictwie

Azbest jest nazw handlow i odnosi si do szeciu mineraw wknistych z grupy serpantynu i amfibolu

49

50

Zastosowania azbestu
Podstawowe odmiany azbestu
-

do produkcji:
wyrobw azbestowo cementowych (70% wiatowego zuycia azbestu) materiaw ciernych (15% wiatowego zuycia azbestu) Azbestowych wyrobw wkienniczych Papierw i tektury azbestowej Farb, szkliwa, asfaltw

serpentyny - chryzotyl (azbest biay)

amfibole - tremolit - aktynolit - antofylit - krokidolit (azbest niebieski) - amosyt (azbest brzowy)

Ze wzgldu na waciwoci cieplne, wkna azbestowe s cenionym surowcem do produkcji wyrobw ciernych, z ktrych produkuje si okadziny sprzgowe i hamulcowe do pojazdw mechanicznych. Materiay cierne mog zawiera do 40% wkien azbestowych (pozostao stanowi: guma, tworzywa sztuczne, metale i inne skadniki)
51 52

Azbest jest stosowany jako skadnik wielu produktw przemysowych, bd w celu wzmocnienia ich wytrzymaoci, bd w charakterze wypeniacza (np. niektre rodzaje farb, wyroby z mas plastycznych). Azbest jest dodawany do asfaltu, w celu zwikszenia jego wytrzymaoci na cieranie, zwikszenia odpornoci na dziaanie niskich temperatur oraz zmniejszenia przepuszczalnoci wody. Z azbestu produkowane s rwnie wyroby wkiennicze, takie jak tkaniny ognioodporne przeznaczone na koce i kurtyny.

Kancerogenne wymiary azbestu

dugo wkien L>5m rednica wkien d>3m stosunek L/d = 3:1

Oprcz wymiarw wkien azbestu, na jego rakotwrczo wpywaj rwnie: - skuteczno osadzania - trwao wkien w tkance
53 54

Metody eliminacji zagroenia

Badania dowiadczalne potwierdziy, e im wkna azbestowe s dusze, tym bardziej niebezpieczne zarwno ze wzgldu na rozwj pylicy azbestowej, jak i na rozwj nowotworw; wskazano przy tym take na znaczenie rednicy wkien. Wrd innych moliwych przyczyn rakotwrczoci pyw azbestowych naley wymieni: - dziaanie na ukady odpornociowe - dziaanie na rnicowanie si komrek i zmiany w procesie rozmnaania si komrek - zawarto metali zwizanych chemicznie w czsteczce azbestu; Mg, Fe, Ca, Na, Ni, Co - waciwoci powierzchniowe wkien - zanieczyszczenia rakotwrczymi metalami Fe, Ni, Co, Cr - adsorpcja i przenoszenie substancji organicznych - hamowanie aktywnoci niektrych enzymw - interakcje z DNA
55

Eliminacja azbestu z procesw technologicznych i z wyrobw Zmniejszanie stenia pyu z zawartoci azbestu za pomoc wszelkich dostpnych rodkw organizacyjnych i technicznych a) zmiany w technologii procesu b) stosowanie (w miar moliwoci) metod mokrych c) stosowanie obrbki wirowej zamiast szlifowania lub przecinania tarczami szlifierskimi d) spajanie wkien azbestowych z innymi materiaami w celu zapobiegania tworzenia si pyu e) automatyzacj procesw i hermetyzacj f) mechanizacj transportu g) instalowanie urzdze wentylacyjnych Ograniczanie czasu ekspozycji pracownika Systematyczne badania lekarskie Szkolenie pracownikw w zakresie metod pracy zmniejszajcych zagroenie

56

W procesie postpowania z odpadami azbestowymi naley pamita, aby: - odpadw azbestowych nie miesza z innymi odpadami, ktrych nie dotycz adne specjalne wymagania co do usuwania - worki z odpadami niezwocznie szczelnie zamyka po kadorazowym ich dopenieniu - worki i pojemniki z odpadami azbestowymi, oczekujce na usunicie, oznakowywa w sposb umoliwiajcy ich identyfikacj - odpady azbestowe transportowa w szczelnych, zamknitych pojemnikach lub inny sposb nie powodujcy emisji pyu azbestowego do rodowiska - odpady wrzuca do wykopu z zachowaniem wszelkich rodkw ostronoci; kad ich warstw przysypywa warstw ziemi o gruboci 20 cm, a po wypenieniu wykopu cao przykry warstw ziemi o gruboci nie mniejszej ni 2 m.

Metody pomiaru stenia pyu

Metody wagowe, za pomoc ktrych okrela si mas czstek pyu zawartego w jednostce objtoci powietrza Metody liczbowe, za pomoc ktrych okrela si liczb czstek pyu zawartego w jednostce objtoci powietrza

57

58

Najwysze dopuszczalne stenia pyw

Przy okrelaniu wartoci NDS, dla znacznej grupy pyw, istotnym parametrem jest zawarto wolnej krystalicznej krzemionki w pyle cakowitym i pyle respirabilnym.
Najwysze dopuszczalne stenie pyw

Zawarto wolnej krystalicznej krzemionki w rnych pyach jest nastpujca: - od 70% do 100%: w pyach kwarcu, piasku kwarcowego - od 10% do 70%: w pyach granitu, iu, popiou wgla brunatnego, gliny, gipsu, popiou wgla kamiennego, wapienia, dolomitu - poniej 10%: w pyach cegy magnezytowej, cementu, korundu, weny szklanej, mosidzu, miedzi, tworzyw sztucznych

NDS dla pyu cakowitego wszystkie pyy NDS dla pyu respirabilnego pyy pylicotwrcze, grafitu naturalnego, talku nie zawierajcego wkien mineralnych, pyw cementu portlendzkiego i hutniczego, pyw fosforanw, krzemionek bezpostaciowych naturalnych i syntetycznych NDS dla wkien respirabilnych pyy wkniste: azbest, sztuczne wkna mineralne i wkna ceramiczne Pyy respirabilne pyy, ktrych wymiary czstek wynosz poniej 7m.

59

60

Parametry wpywajce na skutki dziaania pyu na czowieka

Stenie pyu, wymiary i ksztat czstek Skad chemiczny i struktura krystaliczna Rozpuszczalno pyu w pynach ustrojowych Waciwoci osobnicze czowieka Ciko wykonywanej pracy

ROZPORZDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOECZNEJ z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy. (Dz. U. z dnia 18 grudnia 2002 r.)

WYKAZ WARTOCI NAJWYSZYCH DOPUSZCZALNYCH STE PYOWYCH CZYNNIKW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W RODOWISKU PRACY

61

62

Pyy zawierajce woln krzemionk powyej 50% - py cakowity 2mg/m3 - py respirabilny 0,3mg/m3 Pyy zawierajce woln krzemionk od 2% do 50% - - py cakowity 4mg/m3 - py respirabilny 1mg/m3

Biologiczne dziaanie pyw przemysowych

63

64

Ze wzgldu na rodzaj dziaania biologicznego, szkodliwego dla czowieka, pyy przemysowe mona podzieli na pyu o dziaaniu:

- Dranicym - Zwkniajcym - Rakotwrczym - alergizujcym

Wnikanie pyu do drg oddechowych, osadzanie czstek w rnych odcinkach oraz eliminacja lub zatrzymanie pyu zale przede wszystkim od wymiaru czstek

65

66

Ze wzgldu na skutki zdrowotne najwaniejsze s czstki o rednicy poniej 7m umoliwiajcej ich przenikanie do obszaru wymiany gazowej. Ta frakcja pyu nazywa si frakcj respirabiln i jest odpowiedzialna za rozwj pylicy puc, wikszoci nowotworw oraz zapalenia pcherzykw pucnych. Nierespirabilnego pyu nie mona traktowa jako obojtnego pod wzgldem biologicznym. Cz nierespirabilna pyu, uszkadzajc mechanizm eliminacji pyu z organizmu przez niszczenie nabonka migawkowego (przewleke nieyty oskrzeli) powoduje, e wnikanie pyu do obszaru pcherzykowego jest atwiejsze

Choroby wywoane oddziaywaniem pyw na ukad oddechowy

Naraenie na czstki:
krzemionki krzemica rozedma puc nowotwory (prawdopodobnie) pyw wknistych pylica puc nowotwory pyu drewna twardego rak nosa rak zatok przynosowych

67

68

Pylica puc nagromadzenie pyu w pucach i reakcja tkanki pucnej na jego obecno. W zalenoci od zmian anatomopatologicznych pylice dzieli si na: - kolagenowe charakteryzuje je patologiczny rozwj tkanki cznej (wkien kolagenowych) powodujcy trwae uszkodzenie struktury pcherzykw pucnych i zmiany bliznowate. Najsilniejsze dziaanie zwkniajce wykazuje wolna krystaliczna krzemionka i azbesty. - niekolagenowe reakcja tkanki pucnej jest minimalna i nie prowadzi do uszkodzenia struktury pcherzykw. Reakcja na pyy o sabym dziaaniu zwkniajcym lub niezwkniajcym moe by odwracalna.

Pyy pochodzenia rolinnego i zwierzcego zawierajce zazwyczaj drobnoustroje i ich toksyczne produkty przemiany materii mog wywoywa w pucach i oskrzelach rnego rodzaju odczyny o charakterze zapalnym. Nieorganiczne pyy o strukturze wknistej charakteryzuje oprcz dziaania dranicego i zwkniajcego, take dziaanie nowotworowe. Wiele substancji wystpujcych w przemyle i rolnictwie pod postaci pyw moe wykazywa dziaanie alergizujce powodujc wystpienie astmy oskrzelowej (py mki , baweny, siana, drewna wosia i pir. Najczstsze choroby wywoane przez tego rodzaju pyy to: - byssinoza wywoana wdychaniem pyw baweny, lnu i konopi - alergiczne zapalenie pcherzykw pucnych - puco farmera wywoywane wdychaniem pyw gnijcych produktw rolinnych, zwaszcza gnijcego siana
70

69

Zapobieganie niekorzystnym skutkom naraenia na pyy

Podejmujc dziaania zmierzajce do ochrony pracownikw przed naraeniem na pyy, szczeglna uwag naley zwrci na najbardziej szkodliwe pyy, tzn. pyy zawierajce woln krystaliczn krzemionk oraz pyy azbestu.

Wentylacja
- Naturalna - Mechaniczna a. oglna - wywiewna - nawiewna b. miejscowa - wywiewna - nawiewna

71

72

Celem wentylacji polegajcej na cigej lub okresowej wymianie powietrza w pomieszczeniach jest: - Poprawa stanu i skadu powietrza na stanowiskach pracy zgodnie z wymaganiami higienicznymi (ochrona zdrowia czowieka) i technologicznymi (konieczno uzyskania produktw o okrelonych waciwociach) - Regulacja takich parametrw rodowiska powietrznego w pomieszczeniach, jak: stenie zanieczyszcze, temperatura, wilgotno, prdko i kierunek ruchu powietrza
73

Klasyfikacja filtrw powietrza

Podstawowymi wskanikami uytkowymi filtrw s: - Skuteczno filtracji - Opory przepyww Parametry te zale od: - Wasnoci pyw (skadu ziarnowego czstek, stenia zapylenia, gstoci pyu, ksztatu czstek, wasnoci elektrostatycznych, wasnoci chemicznych, zwilalnoci pyu) - Wasnoci przepywajcego powietrza (temperatury, wilgotnoci, prdkoci) - Parametrw strukturalnych filtru (gruboci, gstoci upakowania)
74

ARSEN
Wystpowanie wystpuje w skorupie ziemskiej jako arsenopiryt (FeAsS). Zastosowanie 80% produkcji wykorzystuje si do produkcji pestycydw, 10% do produkcji szka. Pozostae iloci zwizkw arsenu uywa si w garbarstwie, do produkcji impregnatw do drewna, w elektronice przy produkcji mikroprocesorw (zwizki As s pprzewodnikami). rda naraenia - huty metali kolorowych (zwaszcza miedzi) - produkcja pestycydw - woda pitna i ywno pochodzenia morskiego - huty i elektrociepownie spalajce wgiel z du domieszk arsenu - zanieczyszczone powietrze - papierosy (d0 20g dziennie) - leki zawierajce arsen

METALE

75

76

ARSEN
U pracownikw hut metali stwierdzono 8 krotnie wysze stenie arsenu w pucach Arsen w r-rze jest bardziej toksyczny ni w postaci staej ze wzgldu na lepsze wchanianie. miertelna dawka arszeniku (As2O3) dla czowieka wynosi 70 180 mg (1-3 mg/kg m.c.)

ARSEN
Objawy zatrucia
- wymioty - biegunka, czsto krwawa - skurcze misni - obrzk twarzy - zaburzenia czynnoci serca

77

78

ARSEN
Efekty odlege naraenia - zmiany skrne (zgorzel koczyn zanik krenia w stopach i doniach)
- dawka dzienna 0,05 0,5 mg/kg neuropatia obwodowa (drtwienie doni i stp) - utrata suchu - nowotwory puc (naraenie inhalacyjne) - nowotwory skry (droga pokarmowa) - nowotwory pcherza, nerek, wtroby - perforacja przegrody nosowej oraz wyczuwalny zapach czosnkowy - zapalenie garda, krtani i oskrzeli - zmiany w EKG - uszkodzenie obwodowych naczy krwiononych i tendencja do ich zwania pod wpywem zimna

ARSEN

NDS w miejscu pracy dla arsenu i jego zwizkw nieorganicznych wynosi 0,01mg/m3 Dopuszczalne stenie w wodzie pitnej 10g/l

79

80

CHROM
Wystpowanie rudy chromu (elaziak chromowy FeOCr2O3) Zastosowanie gownie metalurgia, do produkcji ferrochromw i innych stopw kwasoodpornych, w produkcji rodkw grzybobjczych i rodkw ochrony drewna. Kwas chromowy stosowany w galwanizacji, siarczan chromu w garbarstwie. Chromit stosowany jest w produkcji cegie na wymurwki piecw hutniczych. Chromiany inhibitory korozji np. w silnikach Diesla. rda naraenia - wydobycie i przerbka rud chromu - spawanie z zastosowaniem elektrod chromowo niklowych - przemys chemiczny, tekstylny, budownictwo - produkty codziennego uytku (barwniki, rodki piorce, cement, preparaty ochrony drewna) mog powodowa egzemy i uczulenia Wchanianie chrom wchania si drog inhalacyjn, pokarmow i przez skr 81 znaczenie wydajniej wchania si chrom szeciowartociowy ni trjwartociowy

CHROM
Objawy zatrucia - wymioty - biegunka, czsto krwawa W pniejszym okresie pojawiaj si - martwica wtroby i kanalikw nerkowych - uszkodzenie ukadu krwiotwrczego Zatrucia przewleke - chrom jest silnym alergenem (uczulenia powstaj w cigu 6 9 miesicy) - perforacja przegrody nosowej (utrata czucia i smaku) - zapalenie i stany alergiczne oskrzeli (astma) Efekty odlege naraenia - dziaanie mutagenne - zmiany rozwojowe u potomstwa (rozszczep podniebienia, przepukliny, zmiany kostne) - nowotwory miejscowe (w zalenoci od miejsca podania) 82

CHROM

CYNK - Zn
Wystpowanie, zastosowanie, naraenie

miertelna dawka rozpuszczalnych chromianw wchanianych drog pokarmow wynosi ok. 5g (50-70 mg/kg m.c.)

NDS dla Cr6+ - 0,1 mg/m3 NDS dla Cr3+ - 0,5 mg/m3

- ZnO wystpuje w postaci dymu w czasie wytapiania, odlewnia metalu i jego stopw, podczas spawania i cicia palnikiem acetylenowo tlenowym, a take w trakcie galwanizowania - do rodowiska emitowany jest w postaci pyw z hut cynku stenie w glebach wok hut cynku wynosi 10-80 mg/kg - spalanie wgla, ropy naftowej i jej produktw - spalanie staych odpadw komunalnych - ze wzgldu na atw rozpuszczalno przedostaje si ze zwaowisk grniczych do wd gruntowych - znajduje zastosowanie jako skadnik stopw, powok antykorozyjnych, w odlewnictwie cinieniowym, galwanizacji stali

83

84

CYNK - Zn
- Zapotrzebowanie w organizmie 10-15mg dziennie - wchanianie z przewodu pokarmowego 58-77% - okres ptrwania w organizmie 58-5000 dni Zatrucie ostre - gorczka odlewnikw objawy pojawiaj si nagle, zwykle po 4-12h po naraeniu (ble gowy, mini, gorczka, dreszcze, ble w klatce piersiowej), objawy ustpuj samoistnie po 24-48h Tlenkowi cynku w powietrzu towarzysz zwykle inne metale tj. As, Cd, Mn, Pb, Hg, Ni, Co znaczenie bardziej toksyczne od cynku Dugotrwae naraenie na dziaanie pyu cynku i ZnO powoduje podranienie drg oddechowych, gorczk odlewnikw, bezsenno, upoledzenie pamici, zaburzenia suchu, nadmiern potliwo, prchnic zbw

GLIN-Al
WYSTPOWANIE, ZASTOSOWANIE, NARAENIE
- najwaniejszym rdem glinu s rudy: boksyt, kryolit, kaolin - najbardziej szkodliwy jest fluorek glinu - stosowany do produkcji stopw lekkich - w metalurgii stosowany jako odtleniacz - Al2O3 stosowany jest do produkcji cementu, szka, emalii, porcelany, cegie ogniotrwaych - rdem tego pierwiastka jest emisja pyw ze spalania wgla, spalania odpadw, z przemysu metalurgicznego i ceramicznego

NDS dla dymw cynku 5mg/m3

85 86

GLIN - Al
LOSY W ORGANIZMIE - wchanianie drog pokarmow lub oddechow - dziennie z ywnoci wprowadza si do organizmu 10 100mg Al. - istniej przypuszczenia, e Al kumuluje si w kociach, mzgu i wtrobie, chorych ze zmniejszon wydolnoci nerek oraz u osb dializowanych - zespoy chorobowe: niedokrwisto, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, padaczka, nage zatrzymanie akcji serca, zmiany wkniste w pucach, zaburzenia odpornoci organizmu, zapalenie kontaktowe skry, cukrzyca, nowotwory (rdboniak, misak), zaburzenia rozwojowe podu zesp Downa
87

GLIN-Al
TOKSYCZNO PRZEWLEKA
- gorczka odlewnikw opary tlenku glinu w steniu > 15mg/m3 - pylica - miszowe zwknienie puc, odma opucnowa - wkniste zmiany w pucach na skutek wdychania sproszkowanego glinu pylica aluminiowa: stopniowo rozwija si duszno wysikowa, przyczyn mierci jest niewydolno krenia i niewydolno oddechowa - bardzo istotnym rdem naraenia s pyny dializacyjne (woda uywana do dializ), stenie Al nie powinno przekracza 5g/dm3

88

GLIN - Al
rednie stenia fizjologiczne glinu u ludzi: - 20mg/kg w pucach - 5-10mg/kg w kociach - 0,25-0,75mg/kg w mzgu - 7,2 g/dm3 - w osoczu Wartoci toksyczne - ekspozycja na pyy glinu o steniu 5 28mg/m3 powoduje, e stenie Al w osoczu wynosi 14 - 238 g/dm3 - u ludzi zawodowo naraonych na pyy i dymy zwizkw glinu stwierdza si najwiksze stenie tego metalu w pucach (200 - 300 g/g) W Polsce NDS dla tlenku glinu wynosi 2mgAl/m3
89

KADM
Wystpowanie rudy metali kolorowych (siarczki) Zastosowanie produkcja akumulatorw Cd-Ni (37%), antykorozyjne powlekanie galwaniczne powierzchni stalowych (25%), barwniki do tworzyw sztucznych i szka (22%), stabilizatory PCV (12%), elektronika Naturalne rda emisji wulkany rdo naraenia dla populacji generalnej poywienie ok. 90% Wchanianie - droga inhalacyjna - droga pokarmowa rda naraenia - dym papierosowy (1 paczka papierosw dziennie = 4,4 6,0g Cd) - huty metali - produkcja akumulatorw

90

KADM
Objawy zatrucia inhalacyjnego - gorczka - ble gowy, garda i w klatce piersiowej - zaburzenia oddychania - kaszel - zapalenie spojwek Objawy zatrucia drog pokarmow - wymioty - biegunka - silne ble brzucha Zatrucia przewleke - choroba Itai itai - uszkodzenie nerek - schorzenia koci - choroba nadcinieniowa - anemia - utrata wchu (przy naraeniu na pyy tlenku kadmu)

KADM

Efekty odlege naraenia - dziaanie mutagenne - zmiany rozwojowe u potomstwa a nawet mier - nowotwory

NDS dla dymw i pyw kadmu - 0,01 mg/m3

91

92

NIKIEL
Zastosowanie stopy metali galwaniczne powoki ochronne metali przed czynnikami rcymi przedmioty codziennego uytku (armatura, czci samochodowe, narzdzia medyczne, monety) protezy ortopedyczne akumulatory kadmowo - niklowe barwniki do ceramiki i szka elektrotechnika Najwysze naraenie zawodowe zakady metalurgiczne przerabiajce rud niklow Zanieczyszczenie rodowiska niklem -kopalnie i huty -spalanie wgla
93

NIKIEL
Wchanianie - droga inhalacyjna (75%) - droga pokarmowa (10%)

Objawy zatrucia - niska toksyczno ostra - zatrucie karbonylkiem niklu (krwotok, obrzk i zapalenie puc, zmiany w wtrobie nerkach i ledzionie)

94

NIKIEL
Zatrucia przewleke - alergie (10% kobiety, 1% mczyni) - egzema pcherzykowa rk - reakcje alergiczne - pylica puc - podranienie drg oddechowych i spojwek Efekty odlege naraenia - dziaanie rakotwrcze przy naraeniu drog inhalacyjn Zatrucie miertelne przy naraeniu na stenie powyej 50mg/m3 przez okres 30 minut 2 godzin
95

OW
Zastosowanie - produkcja alkilowych zwizkw oowiu - dodatek do benzyn - barwniki chemiczne - stopy oowiu - powoki kabli - stopy lutownicze - mosidze - osony przed promieniowaniem jonizujcym rdo naraenia - ywno - gleba - kurz - farby - powietrze atmosferyczne (ssiedztwo hut, ruch samochodowy)

96

OW
Najwysze naraenie zawodowe huty oowiu (wytop, rafinacja, przetwarzanie) Wchanianie - droga inhalacyjna (40% Pb zatrzymywana jest w drogach oddechowych) - droga pokarmowa (10% - doroli, nawet 50% - dzieci) Objawy zatrucia - niska toksyczno ostra - kolka oowicza (brak aknienia, niestrawno, ble brzucha, blado skry) - uszkodzenie nerek (krwiomocz) - encefalopatia oowicza (u dzieci otpienie, draliwo, bl gowy, drenie mini, halucynacje, zaburzenia pamici i brak koncentracji, drgawki, parali, piczka)

OW
Zatrucia przewleke - zmniejszenie zdolnoci uczenia si - zaburzenia pamici - zmiany w obwodowym ukadzie nerwowym - niedokrwisto - niewydolno nerek Efekty odlege naraenia - czynnik prawdopodobnie rakotwrczy dla ludzi (2B) miertelna dawka Pb podanego drog pokarmow wynosi ok. 20-30g. NDS w rodowisku pracy dla oowiu i jego zw. nieorganicznych 0,05%mg/m3

97

98

RT
Wystpowanie najczciej w postaci siarczkw (cynober, HgS) Zastosowanie - baterie alkaliczne, wietlwki - aparatura pomiarowa (termometry, barometry) - elektrolityczna produkcja chloru - produkcja farb - stomatologia - produkcja pestycydw rda emisji - naturalne (wulkany, wietrzenie ska) - cywilizacyjne (1/3 caoci rtci uwalnianej do rodowiska) rdo naraenia zawodowego - pary rtci (przemys wydobywczy, chemiczny) rdo naraenia populacji generalnej - spoywanie metylortci zawartej w rybach

RT
Wchanianie - droga inhalacyjna (80% dawki) - droga pokarmowa (0,01% dawki) Objawy zatrucia - niewydolno ukadu oddechowego Zatrucia przewleke - nadmierna pobudliwo - stany depresyjne - ble gowy - drenie mini - bezsenno - stany lkowe - pogorszenie pamici - zapalenie jamy ustnej (przy wysokiej ekspozycji) - encefalopatia rtciowa (uszkodzenie mzgu)

99

100

Naraenie, toksykokinetyka i efekty krytyczne dla wybranych metali

Gwne rdo naraenia w populacji generalnej Wchanianie Kumulacja Z przewodu pokarmowego Inhalacyjne Narzd (efekt) krytyczny Populacja krytyczna Epidemia zatru

RT
250g/g we wosach 1g/ml we krwi 1g/dob (pobranie) W Polsce NDS dla rtci i jej zwizkw 0,01 mg/m3 dla pocze organicznych 0,15 mg/m3 dla pocze nieorganicznych 0,2 mg/m3 dla par rtci

Metal

As owoce morza, woda ze studni gbinowych 55-95% (As2O3) 7585%(organiczny) <0,5% (Cr3+) ~5% (Cr6+) 40-60% (As2O3) Skra
Nowotwory puc i skr

- dzieci, skaone mleko, Japonia - skaony olej sojowy, Japonia - woda pitna, Tajwan - woda pitna, Bangladesz

Cr

Przedmioty codziennego uytku

Brak danych

Uczulenia, nowotwory puc Cr6+ Uszkodzenie nerek, nowotwory puc

Cd

ywno, papierosy

~5%

50-80%

Nerki, wtroba

Starsze kobiety, wielordki

-choroba Itai itai,

skaony ry, Japonia

Ni

Przedmioty codziennego uytku

1% (z poywienia) 27% (z wod)

~75%

Uczulenia, nowotwory puc

Pb

ywno, gleba, kurz

10% (doroli) ~50% (dzieci)

~40%

Koci

Orodkowy ukad nerwowy

Dzieci

- dzieci, Australia

Hg Hg0

Przemys

~0,01%

80%

Mzg

o.u.n

Hg2+

Przemys owoce morza (ryby)

~10% ~95%

Brak danych Brak danych

Nerki Wosy

uszkodzenie nerek o.u.n

Pd

- skaone ryby, 102 Japonia

101

CH3Hg+

OZON
Waciwoci - gaz o barwie jasnoniebieskiej - lepiej rozpuszczalny w wodzie ni tlen - warstwa ochronna Ziemi przed promieniowaniem nadfioletowym - gaz ciszy od powietrza - nietrway, atwo ulega rozkadowi. Przyspiesza go jeszcze wzrost temperatury, wilgotnoci i zanieczyszcze powietrza - temperatura topnienia wynosi 80,5 K, temperatura krzepnicia 22 K, a temperatura wrzenia 161,66 K - bardzo silny zwizek utleniajcy Zastosowanie - dezynfekcja - stacje uzdatniania wody
103 104

WYBRANE ZWIZKI NIEORGANICZNE

OZON
Wchanianie - ukad oddechowy Objawy zatrucia - podranienie spojwki i luzwki nosa i garda - sucho w gardle - nudnoci - wymioty - kaszel - oglne osabienie - senno - zawroty i ble gowy - uczucie zmczenia Zatrucie ostre - uszkodzenie czerwonych krwinek
105

OZON
Kontakt ze skr (w postaci ciekej) - odmroenia Zatrucie przewleke - ze samopoczucie - nadpobudliwo - zmczenie - bl gowy - pieczenie oczu - przewleke zapalenie oskrzeli NDS w rodowisku pracy 0,15 mg/m3 NDS w powietrzu atmosferycznym - warto redniodobowa 30g/m3 - warto chwilowa 100g/m3

106

Ozon a ycie na Ziemi

Rne postacie zmian nowotworowych skry

Ozon a ycie na Ziemi

Znieksztacone ciaa ab z Minnesoty

107

108

TLENEK WGLA
Waciwoci - BARDZO TOKSYCZNY - niedranicy - bez zapachu i koloru - atwo miesza si z powietrzem we wszystkich proporcjach rda naraenia - spalanie paliw - spalanie wgla - palenie tytoniu Wchanianie - ukad oddechowy (wysokie powinowactwo do hemoglobiny)

TLENEK WGLA
Objawy zatrucia - Faza pocztkowa Ble i zawroty gowy Uczucie ttnienia w skroniach Osabienie suchu Szum w uszach Zobojtnienie wobec czynnikw zewntrznych - Faza II Nudnoci Wymioty Zaburzenia wiadomoci piczka - Faza III Przyspieszenie i pogbienie oddechu Szczkocisk Obrzk mzgu

109

110

TLENEK WGLA
Zatrucie przewleke - przy staym naraeniu (utrata czucia w palcach, osabienie pamici, upoledzenie psychiczne) - stae naraenie na mae stenia (ble i zawroty gowy, uczucie zmczenia, nudnoci, senno, niemiarowe ttno, zaburzenia cinienia krwi) - zmiany we krwi (zwikszenie poziomu hemoglobiny) - niewydolno narzdw krwiotwrczych Oddychanie powietrzem z domieszk CO>0,2% prowadzi do ostrego zatrucia NDS CO w rodowisku pracy 30 mg/m3 NDSCh CO - 180 mg/m3

DWUTLENEK WGLA
Waciwoci - bezbarwny - bezwonny - rozpuszczalny w wodzie - skroplony ma posta ruchliwej cieczy Zastosowanie - rodek ganiczy - przemys chemiczny - przemys spoywczy do wyrobu napojw gazowanych

111

112

DWUTLENEK WGLA

DWUTLENEK WGLA
Objawy zatrucia
- gaz duszcy biernie (niedotlenienie) zawarto 4% w powietrzu - ble gowy - szum w uszach - wzrost cinienia krwi - zaburzenia oddechu - duszno - niepokj zawarto 10% w powietrzu - zamroczenie - drgawki - piczka zawarto powyej 20% w powietrzu - moe spowodowa zgon

rda naraenia - le wentylowane pomieszczenia, gdzie odbywa si fermentacja (browary, wytwrnie win itd.) - kopalnie wgla i soli potasowych - przy produkcji i stosowaniu staego dwutlenku wgla (tzw. "suchego lodu) - spalanie paliw Wchanianie - ukad oddechowy - jako suchy ld powoduje odmroenia

113

NDS CO2 w rodowisku pracy 9000 mg/m3 NDSCh CO2 - 27000 mg/m3

114

DWUTLENEK SIARKI
Waciwoci - bezbarwny - o duszcej woni - rozpuszczalny w wodzie rda naraenia - wytapianie eliwa - gaz koksowniczy - domieszka gazu wielkopiecowego - rafinerie nafty - zakady wulkanizacyjne - cukrownie - spalanie wgla i gazu
115

DWUTLENEK SIARKI
Zastosowanie - rodek dezynfekcyjny i grzybobjczy - przemys chodniczy - przemys celulozowy - wkienniczy - przemys spoywczy (rodek konserwujcy) Wchanianie - inhalacyjne - dermalne

116

DWUTLENEK SIARKI
Objawy zatrucia - podranienie bon luzowych oczu - podranienie drg oddechowych - podranienie skry ekspozycja na stenie 20-30 mg/m3 - silne pieczenie - zawienie - zaczerwienienie i obrzk spojwek - uszkodzenie rogwki ukad oddechowy - katar i suchy kaszel - pieczenie i bl garda - duszno - nudnoci i zawroty gowy - wymioty, ble brzucha
117

DWUTLENEK SIARKI

Objawy zatrucia przewlekego - nieyt drg oddechowych - zapalenie spojwek

Zgon przy naraeniu na stenie 1000 - 1500 mg/m3 NDS SO2 w rodowisku pracy 2mg/m3 NDSCh SO2 - 5mg/m3

118

TLENKI AZOTU
Waciwoci - bezbarwny - bezwonny - niepalny, ale podtrzymuje palenie substancji palnych - rozpuszczalny w wodzie - gaz rozweselajcy Zastosowanie - przemys chemiczny (nawozy, barwniki, leki, materiay wybuchowe) Wchanianie - inhalacyjne

TLENKI AZOTU
Objawy zatrucia ostrego - spadek cinienia krwi - zawroty i ble gowy - pocztkowo saby kaszel - po pewnym czasie silny kaszel, wymioty, nudnoci, uczucie leku, utrata przytomnoci, drgawki i mier na skutek obrzku puc i niewydolnoci krenia - przy bardzo wysokich steniach te zabarwienie skry i wosw natychmiastowy zgon

119

120

TLENKI AZOTU
Objawy zatrucia przewlekego - podranienia i stany zapalne bon luzowych drg oddechowych i oczu - ble gowy - zaburzenia snu - dusznoci spadek cinienia krwi - kaszel - podranienie spojwek - uszkodzenie szkliwa i zbiny - zwolnienie ttna Zgon przy kilkuminutowym naraeniu na stenie 760 2660 mg/m3 NDS w rodowisku pracy 5mg/m3 NDSCh SO2 - 10mg/m3
121 122

RODKI UZALENIAJCE

Cechy, objawy uzalenienia

UZALENIENIE jest chorob psychiki i emocji. Polega na utracie kontroli nad wasnym yciem, zaywaniu rodkw odurzajcych pomimo skutkw jakie wywouj oraz na wzrastajcej tolerancji organizmu. Przymus uywania substancji psychoaktywnej Upoledzenie kontroli nad uywaniem danej substancji Zaleno fizyczna (objawy abstynencyjne) Wzrost tolerancji (przystosowanie organizmu) Wystpowanie powanych problemw zdrowotnych Destruktywno (fizyczna, psychiczna, spoeczna)

123

124

Statystyka

Nikotynizm
Nikotynizm czyli palenie tytoniu to nie tylko farmakologiczne uzalenienie od nikotyny, ale przede wszystkim nawyk o charakterze behawioralnym, psychologicznym i spoecznym.

- Okoo 10.000.000 Polakw pali regularnie 15- 20 sztuk papierosw dziennie - Prawie 5.000.000 tych osb pali duej ni 20 lat - Kadego roku 100.000 zgonw w Polsce ma bezporedni zwizekz negatywnymi skutkami palenia tytoniu, przy czym ponad poowa z nich (60%) dotyczy osb w wieku 35- 69 lat - W Polsce codziennie zaczyna pali okoo 500 nieletnich chopcw i dziewczt, a rocznie prbuje palenia okoo 180.000 dzieci - Szacuje si, i dzieci w Polsce wypalaj rocznie od 3 do 4 mld sztuk papierosw
125 126

1.

Skadniki dymu tytoniowego

W dymie tytoniowym znajduje si ponad 4000 rnych substancji o dziaaniu: - toksycznym, - mutagennym (uszkadzajcym DNA), - taratogennym (uszkadzajcym pd), - kancerogennym (powodujcym rozwj nowotworw).

Nikotyna - palenie papierosw pozwala na wchonicie 0,05- 0,15 mg nikotyny podczas jednego zacignicia, daje to 1- 2 mg po wypaleniu jednego papierosa. Podana doylnie dawka nikotyny zawarta w jednym papierosie moe zabi dorosego czowieka

Nikotyna dziaa na wszystkie narzdy naszego ciaa w szczeglnoci na: orodkowy ukad nerwowy - powoduje w zalenoci od stenia albo pobudzenie (pytkie zaciganie) albo uspokojenie (gbokie zaciganie) co stanowi mechanizm uzalenienia biologicznego od nikotyny. Bardzo wysokie stenie nikotyny blokuje przewodzenie impulsw w ukadzie nerwowym. ukad krenia - przyspieszenie czynnoci pracy serca, wzrost cinienia ttniczego krwi, skurcz naczy obwodowych. ukad oddechowy - zwikszenie gbokoci i czstoci oddechw. Dawki miertelne poraaj orodek oddechowy w rdzeniu przeduonym. ukad pokarmowy - mae dawki pobudzaj perystaltyk jelit a wysze opniaj perystaltyk powodujc zwolnienie oprniania odka co przedua uczucie sytoci po jedzeniu.
128

127

2. Substancje smoowate (rakotwrcze) - podraniaj tkank puc i mog prowadzi do przewlekych stanw zapalnych oraz nowotworw Do najwaniejszych nale: - wglowodory aromatyczne (np. benzopiren) - nitrozaminy (np. N-nitrozonornikotyna) - estry kwasw tuszczowych - metale cikie - pierwiastki promieniotwrcze (np. kadm, polon) - chlorek winylu

3. Substancje dranice - s to substancje, ktre dziaaj gwnie w drogach oddechowych i w skad ich wchodz: zwizki zwajce oskrzela i powodujce kaszel zwizki upoledzajce ruch rzsek w drogach oddechowych zaburzaj one funkcj samooczyszczajc oskrzeli i puc doprowadzajc do czstych infekcji zwizki pobudzajce wydzielanie luzu- due iloci luzu mog by przyczyn czciowego lub cakowitego zamknicia oskrzeli

129

130

4. Tlenek wgla - stanowi od 1- 5% wdychanego gazu i jest wynikiem niecakowitego spalania dymu tytoniowego. Gaz ten okoo 200 razy atwiej wie si z hemoglobin tworzc karboksyhemoglobin, ktra nie przenosi tlenu obniajc w ten sposb stenie hemoglobiny nawet o 15%. Tlenek wgla powoduje zmniejszenie tolerancji wysiku, wzrost agregacji pytek krwi co moe by zwizane z rozwojem miadycy, zmniejszenie wagi ciaa dzieci matek palcych

Szkodliwe dziaanie papierosw polega na:

- podniesieniu poziomu ryzyka choroby wiecowej - niebezpieczestwie zawau - przerocie i rozszerzeniu serca - zapaleniu y i ttnic - uszkodzeniu zbw i dzise - licznych problemach w obszarze ukadu pokarmowego (biegunki, wrzody jelit i odka, nowotwory odka) - wywoaniu rozedmy puc - zwikszeniu podatnoci na grulic - obnieniu odpornoci organizmu na przezibienia - problemach w skupieniu uwagi - zwikszonej mczliwoci - nadpobudliwoci nerwowej - osabieniu narzdw zmysw
132

131

Palenie a choroby
Zdrowotne powikania wynikajce z palenia papierosw mieszcz si w trzech podstawowych grupach schorze: - nowotworach, - chorobie wiecowej serca - niewydolnoci puc. Wrd nich wymieni naley: a. nowotwory zoliwe puc b. nowotwory jamy ustnej, garda, krtani, przeyku c. choroba wiecowa serca d. inne narzdy: ukad krwionony, oddechowy, pcherz moczowy, trzustka, nerki, odek
133

Palenie papierosw wywouje:

- co drugi zgon z powodu chorb nowotworowych u mczyzn i okoo 15% zgonw nowotworowych u kobiet - okoo 40% przypadkw choroby niedokrwiennej serca - 80- 90% przewlekych obturacyjnych chorb puc
134

Nikotynowa terapia zastpcza

Nikotynowa terapia zastpcza jest to popularna metoda leczenia farmakologicznego, ktra agodzi objawy godu nikotynowego (pragnienie nikotyny, draliwo, frustracja, gniew, lk, trudnoci w koncentracji, niepokj, bezsenno, zwolnienie czynnoci pracy serca, zwikszenie apetytu, zwikszenie masy ciaa) - guma do ucia - plastry nikotynowe

Zmiany wywoane rzuceniem palenia

Po 20 minutach - ttno obniy si oraz cinienie ttnicze krwi powrci do normy Po 8 godzinach - poziom tlenu we krwi wzronie, a poziom tlenku wgla zniknie Po 1 dniu - cinienie krwi i ttno spada do normalnego poziomu - mog wystpi objawy abstynenckie (nadmierna nerwowo, ble gowy, trudnoci z koncentracj) - wzrasta apetyt Po 2 tygodniach - stabilizuje si ukad krenia - poprawie ulega funkcja ukadu oddechowego nawet o 30% - podwysza si poziom tolerancji wysiku ( nie mczysz si tak atwo 136 i szybko jak kiedy)

135

Po 6 miesicach - poprawia si funkcja ukadu odpornociowego, twj organizm atwiej zwalcza infekcje - ustpuje apetyt na sodkie potrawy - regeneruj si rzski w drogach oddechowych - cera ulega odwieeniu Po 1 roku - obnia si ryzyko zawau minia sercowego - znacznie zmniejsza si niebezpieczestwo powrotu do naogu Po 5 latach - ryzyko zachorowania na raka puc, jamy ustnej, krtani i przeyku zmniejszy si o poow - regeneracji ulegaj zniszczone komrki - poprawia si funkcja samoregulacji puc Po 10 latach - ryzyko zachorowania na nowotwr zoliwy jest takie samo jak osb niepalcych 137

Co 10 sekund na wiecie umiera kto na chorob wywoan paleniem tytoniu

138

Porwnanie waciwoci fizykochemicznych niektrych alkoholi

Alkohole
Alkohol Temp. topnienia [C] Temp. wrzenia [C] Gsto

Alkohole otrzymywane s metod fermentacji wglowodanw (etanol), suchej destylacji drewna (metanol) lub syntezy chemicznej (metanol, glikol etylowy)

Metylowy

-98

+64,5

0,792

Etylowy

-116

+78,4

0.790

Glikol etylowy

-13

+197,6

1,113

139

140

Alkohol etylowy (etanol, C2H5OH)

Wchanianie i metabolizm Waciwoci - ciecz palna - lejsza od wody - o przyjemnej i ostrej woni - piekcy smak - atwo przenika do orodkowego ukadu nerwowego (niedotlenienie zaburzenia czynnociowe) Zastosowanie - uywka - rozpuszczalnik farb, lakierw, mas plastycznych, ywic syntetycznych i naturalnych - produkcja rodkw kosmetycznych - produkcja rodkw leczniczych - glikol etylowy rozpuszczalnik celulozy, pyny niezamarzajce - 25% w odku, reszta w jelitach - szybko wchaniania zaley od rodzaju napoju i stopnia wypenienia przewodu pokarmowego - wchania si w postaci par w drogach oddechowych - nie wchania si przez skr - metabolizm dorosy mczyzna (70kg) metabolizuje ok. 7g alkoholu/godzin Toksyczno i objawy zatrucia - zmiany psychiczne (kolejno pobudzenie i depresja) - zaburzenia mowy i koordynacji ruchw - utrata samokontroli - zaburzenia wiadomoci - utrata przytomnoci
141 142

Interakcje alkohol + leki Skutki spoywania

- uszkodzenie orodkowego ukadu nerwowego psychozy majaczenie alkoholowe halucynacje zaniki pamici zaburzenia orientacji zanik intelektu zanik uczu wyszych - uszkodzenia wtroby (marsko poalkoholowa) - alkoholizm

- neuroleptyki upoledzenie orodka oddechowego uszkodzenia wtroby - ataraktyki (np. relanium) upoledzenie psychomotoryczne - preparaty przeciwblowe narkotyczne (np. morfina) wzrost wraliwoci na alkohol obnienie dawki miertelnej - leki przeciwcukrzycowe, przeciwdepresyjne i wiele innych

143

144

Stenie alkoholu etylowego w: - spirytusie wynosi 95% - wdce wynosi ok. 40% - winie wynosi ok. 12% - piwie wynosi ok. 5% Oznacza to, e konsumujemy 10g alkoholu etylowego wtedy, gdy wypijemy may kieliszek wdki (25g) lub lampk wina (100g) lub mae piwo (250g). Drug miar suc do oceny wpywu alkoholu etylowego na czowieka jest stenie alkoholu we krwi po spoyciu. Za pomoc tego wskanika okrela si stopie nietrzewoci. Poziom alkoholu we krwi oblicza si w promilach (0/00) okrelajc, ile gramw alkoholu etylowego znajduje si w jednym litrze surowicy krwi.
145

Stenie alkoholu we krwi zaley od: - iloci i rodzaju spoytych napojw alkoholowych - cech indywidualnych osoby pijcej (pe, wiek, waga itp.) - czasu konsumpcji Zagroenie ycia dawka ok. 250g alkoholu Stenie alkoholu we krwi czowieka wynoszce ok. 30/00 moe stanowi nawet zagroenie ycia. Stenie wielkoci 40/00 jest typowym zatruciem miertelnym. NDS dla alkoholu jako rozpuszczalnika 1900 mg/m3
146

Stenie alkoholu we krwi objawy

- 0,25 - rozgrzanie, wesoo, podchmielenie, odhamowanie - 0,55 - rozlunienie, osabienie czujnoci, bycie na rauszu, upoledzenie zdolnoci prowadzenia pojazdw - 0,75 - uczucie wstawienia, zataczanie si, moliwo wystpowania przesadnych reakcji emocjonalnych, pogorszenie koordynacji ruchowej - 1,00 - upoledzenie kontroli nad wasnym ciaem, czsto haaliwo, stwarzanie kopotliwych sytuacji, gadatliwo, znaczne pogorszenie zdolnoci prowadzenia pojazdw - 1,50 - wyrane upojenie alkoholowe, brak zdolnoci logicznego mylenia, problemy z chodzeniem, mwieniem, prowadzeniem samochodu - 3,00 - utrata koordynacji ruchowej, senno 147 - 4,00 - utrata przytomnoci, ryzyko zgonu

OBJAWY CHOROBY ALKOHOLOWEJ

o dojmujca ch picia (gd alkoholowy) - narastajce poczucie wewntrznego przymusu, eby napi si alkoholu, ktremu towarzysz doznania podobne do godu o utrata kontroli nad piciem - czowiek nie potrafi przewidzie, kiedy zacznie pi i kiedy przestanie ani ile wypije o inna ni dawniej reakcja na alkohol - znacznie sabsza lub o wiele mocniejsza gowa. Mona wypi duo wicej ni dawniej bez objaww upicia si, bd te wystarczy niewielka ilo alkoholu, eby poczu si pijanym o regularne \"klinowanie\" - gdy ze samopoczucie wynikajce z naduycia alkoholu leczy si alkoholem o picie cigami - kiedy przez kilka dni lub nawet tygodni pijcy waciwie nie trzewieje o utrata pamici (\"Urwany film\") - gdy czowiek normalnie rozmawia i dziaa, lecz nie jest wstanie odtworzy w pamici tego, co zdarzyo si po wypiciu np: jak dotar do domu lub w jaki sposb znalaz si w obcym miejscu o prby podejmowania abstynencji zakoczone nawrotami picia nieskuteczne usiowania, by przekona siebie i innych, e mona zapanowa nad chci picia. Osoby, dla ktrych alkohol nie stanowi problemu, nie musz tego nikomu udowadnia. o objawy odstawienia, zwane te objawami abstynencyjnymi charakterystyczne dolegliwoci, pojawiajce si po przerwaniu duszego picia: -silny lk -dreszcze i drenie koczyn -skurcze misni -pocenie si -nudnoci i wymioty 148 -niekiedy te zaburzenia wiadomoci, nawet majaczenie

FAZY CHOROBY ALKOHOLOWEJ

FAZA OSTRZEGAWCZA FAZA WSTPNA
(picie towarzyskie) - Picie sprawia przyjemno - Dostrzegam, e alkohol "dobrze mi robi" - Czciej mam ochot na picie - Mog coraz wicej wypi, bez objaww upojenia
- Szukam sam okazji do picia - Na przyjciach sam inicjuj kolejki , poganiam innych aby zaspokoi swoje wiksze zapotrzebowanie na alkohol - Alkohol wyranie poprawia mi samopoczucie , przynosi ulg w sytuacjach stresu - Dolegliwoci po odstawieniu alkoholu s coraz silniejsze, odkrywam zbawcze dziaanie wypijanego w tej sytuacji alkoholu , tzw. klina , pij go jednak jeszcze ukradkiem

149

150

FAZA KRYTYCZNA
- Coraz czciej picie koczy si upojeniem , coraz czciej mam kaca moralnego , na kaca pomaga klin - Zaczynam zaniedbywa swoje obowizki rodzinne , dochodzi do konfliktw z powodu alkoholu - Waniejszy staje si dla mnie alkohol , wybieram picie i pijcych od bliskich - Alkohol zaczyna wpywa na moj prace , przestaje mnie ona interesowa pojawiaj si kopoty w pracy - Zaczynam uywa rnych wytumacze dla swojego picia - Agresywno wobec otoczenia pozwala mi odsun od siebie wyrzuty sumienia - Potrafi jeszcze na jaki czas zaprzesta picia, po to aby zobaczyli to inni, sam nie mog doczeka si koca upijam si dzie wczeniej - W czasie picia zaniedbuj jedzenie, wygld, pojawiaj si problemy seksualne - Utraciem kontrol nad piciem, kade rozpoczte picie koczy si cigiem, nie jestem w stanie zaplanowa czasu, iloci wypijanego alkoholu - Ja ju wiem, e jestem alkoholikiem, cho nie chc sysze tego od innych-nie chc si leczy - Czsto trac prac, nie mam bliskich, rozpada si rodzina, ogarnia mnie uczucie pustki i beznadziei, pojawiaj si myli, prby samobjcze
151

FAZA CHRONICZNA
(przewleka) - Coraz trudniej mi utrzyma dusz abstynencj, cigi picia dochodz do kilkunastu dni - Zaczynam potrzebowa picia alkoholu rano, inaczej trudno mi pracowa, pojawia si kac gigant - Zaczynam pi w samotnoci - Spada tolerancja na alkohol, upijam si kilka razy w cigu dnia - Odchodz bliscy, ja sam gotw jestem sprzeda na alkohol ubranko, dziecko, siebie - Znacznie pogarsza si stan zdrowia, doprowadzam si do skrajnego wyczerpania - Pij alkohole techniczne - Pojawiaj si psychiczne zaburzenia po odstawieniu alkoholu (delirium, padaczka, halucynoza) - Jestem nawet kilkanacie razy na detoksykacji, yj w bdnym kole picia poza marginesem spoeczestwa, pij ostrym cigiem, lecz kaca ,mam kilka dni przerwy zaczynam pi itd...
152

Alkohol metylowy

MITY O ALKOHOLU
Lampka wina, kufel piwa czy \"kieliszek\" wdki nikomu jeszcze nie zaszkodziy Mczyzna jest bardziej odporny na alkohol ni kobieta Alkohol poprawia odporno organizmu Alkohol relaksuje i jest dobrym rodkiem na zdenerwowanie Alkohol zapobiega chorobie wiecowej i zawaom serca Alkoholik to kto, kto musi pi codziennie

Zastosowanie - rozpuszczalnik farb, lakierw - w cieczach niezamarzajcych - w preparatach do czyszczenia - w syntezie organicznej - w mieszankach do silnikw spalinowych - jako rodek do skaenia alkoholu etylowego dla celw przemysowych Wchanianie i metabolizm - wchania si podobnie jak etanol - wchania si take przez skr - max stenie po 1 godzinie od spoycia - duszy czas eliminacji z organizmu ni etanolu

153

154

Alkohol metylowy
Objawy zatrucia - pocztkowo ble i zawroty gowy - nudnoci - wymioty - ble brzucha - w pniejszym okresie lepota - cika kwasica prowadzca do piczki i zgonu Zatrucia przewleke - zapalenie drg oddechowych - ble gowy - zaburzenia widzenia - zmiany zapalne na skrze Doustna dawka miertelna metanolu wynosi 30-100ml. NDS w rodowisku pracy 100 mg/m3 NDSCh w rodowisku pracy 300 mg/m3

rodki odurzajce
Uzalenienie charakteryzuje si m.in.: - rozwojem tolerancji - wystpowanie objaww abstynencyjnych - przyjmowaniem substancji w wyszych dawkach i przez duszy czas ni planowano pierwotnie - nieskutecznoci prb przerwania stosowania lub obnienia dawki - zmianami aktywnoci zawodowej i spoecznej w zwizku z uywaniem substancji - kontynuowaniem przyjmowania substancji pomimo szkd zdrowotnych lub problemw psychologicznych
155 156

OPIUM
Dawka miertelna dla dorosych wynosi 1 2 g opium (~10% morfiny) lub 20 - 30g nalewki opiumowej (~1% morfiny) Dla dzieci 10 razy mniej! Objawy zatrucia - silne zwenie renic przy zachowanej wiadomoci - narasta senno i dochodzi do piczki - zaburzenia oddychania (zwolnienie, pogbienie, niemiarowo) a do zahamowania - skra jest blada, zimna, sucha Przewleke przyjmowanie - uszkodzenie narzdw miszowych - zaburzenia hormonalne - zaburzenia ukadu odpornociowego - zmiany zapalenie skry - zapalenie naczy ylnych - zakaenia - zatrucia - wczesna umieralno - zaburzenia seksualne - prchnica zbw

HEROINA
Po przyjciu 10 mg wystpuje sen trwajcy 2 dni. Po przyjciu 70 mg i wicej moe wystpi poraenie orodka oddechowego i zgon Skutki zaywania - uszkodzenie ukadu nerwowego - zwyrodnienia narzdw - stany zapalne - podranienia i martwic bony luzowej nosa (tabaka)

157

158

MORFINA
Doustna dawka miertelna wynosi 0,2-0,4 g, a podskrna 0,1-0,2 g, dla osb nieuzalenionych Objawy zatrucia - zwenie renic przy zachowanej wiadomoci - narastajca senno, przechodzca w pogbiajcy si sen, a nastpnie sen narkotyczny - oddech coraz wolniejszy, pytszy, w kocu ulega zatrzymaniu Objawy przewleke (narkomania) - nerwoble - zmiany czucia i nastroju - sucho skry - zmiany w narzdach - sucho bon luzowych garda i grnych drg oddechowych - objawy abstynencji wystpuj po 5-8 godzinach od przerwania podawania morfiny

KOKAINA
Dawka miertelna doustna wynosi 1-1,5g, podskrna 0,2-0,3g. Drogi wchaniania - spojwki - bony luzowe nosa - przewd pokarmowy - ukad oddechowy - z powierzchni ran Objawy zespou abstynencyjnego - obnienie nastroju - lk - gd kokainy psychiczny - znuenie - zmczenie - pocztkowo bezsenno, a nastpnie zwikszona potrzeba snu - wzmoony apetyt

159

160

KANNABINOLE
- haszysz (ywica z konopi) - haszysz pynny ciecz ciemnobrzowa - marihuana licie i szczyty konopi z niewielk iloci ywicy Objawy zaywania - pocztkowo pobudzenia, nastpnie senno - przekrwienie gaek ocznych - sucho w ustach - zawroty gowy - potrzeba czstego oddawania moczu - blado skry Objawy zatrucia - zmiany w pucach - osabienie pamici - opniony refleks przy prowadzeniu pojazdw

LSD (dietyloamid kwasu d-lizergowego)

Waciwoci - biaa krystaliczna substancja - rozpuszczalna w wodzie - w postaci tabletek, kapsuek i pynw Objawy po przyjciu - rozszerzenie renic - drenia miniowe - zaburzenia koordynacji i sprawnoci ruchowej - wzrost cinienia krwi - przyspieszenie czynnoci serca - wzrost temperatury ciaa - linotok - mdoci - iluzje i omamy - zaburzenia percepcji - nastrj ekstatyczno euforyczny - czasami lk - zaburzenia pamici - urojenia o rnej treci Skutek dziaania po przyjciu 20-25g, narkomani przyjmuj 100-250g. 161 Dawka miertelna to 0,1-1,0mg/kg m.c. 162

AMFETAMINA I JEJ POCHODNE

Waciwoci - powoduj przejciowe, krtkotrwae przyspieszenie procesw kojarzenia - znosz uczucie godu - mog znosi uczucie zmczenia, wywoujc dobre samopoczucie - przejciowo zwikszaj wydolno fizyczn - uywane jako rodki dopingujce - odznaczaj si znaczn toksycznoci - wchania si z przewodu pokarmowego - okres poowicznego wydalania wynosi 10-30 godzin Objawy zatrucia po przyjciu dawki 30-100mg amfetaminy.

AMFETAMINA I JEJ POCHODNE

Zatrucie ostre - niepokj - draliwo - sucho w ustach - omamy - zlewne poty - rozszerzenie renic - podwyszona temperatura ciaa - bezsenno - brak aknienia - zaczerwieniona skra - zaburzenia czynnoci serca - podwyszone cinienie ttnicze - urojenia o treci przeladowczej - mier na skutek poraenia orodka oddechowego lub zatrzymania czynnoci serca

163

164