Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

ZAPIS UKADU WYMIARW. RODZAJE RYSUNKW

Rysunek przedmiotu wykonany w rzutach prostoktnych lub aksonometrycznych przedstawia jedynie jego ksztat. W celu wykonania przedmiotu, niezbdne jest podanie jego wymiarw. Ukad wymiarw stanowi liczbowy zapis cech konstrukcyjnych przedmiotu Na wymiar rysunkowy skadaj si nastpujce elementy: linia wymiarowa, pomocnicza linia wymiarowa, liczba wymiarowa, znaki wymiarowe. Linia wymiarowa jest to cienka linia zakoczona grotami dotykajcymi ostrzem linii rysunkowych lub ich przeduenia.

Rys. 1. Linie wymiarowe

Pomocnicza linia wymiarowa jest lini cienk, ktra stanowi przeduenie linii rysunku lub jest styczna do linii rysunku co pozwala umieszcza wymiary poza zarysem przedmiotu. Pomocnicze linie wymiarowe

Rys. 2. Pomocnicze linie wymiarowe

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

Groty linii wymiarowych

Rys. 3. Rne postacie grotw linii wymiarowych

Groty mona zastpowa cienkimi kreskami o dugoci co najmniej 3,5 mm i nachylonymi pod ktem 45o do pomocniczych linii wymiarowych lub kropkami o rednicy ok. 1 mm.

Rys. 4. Przykady zakoczenia linii wymiarowych

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

Linia wymiarowa powinna by rwnolega do kierunku wymiaru natomiast pomocnicza linia wymiarowa jest zwykle prostopada do kierunku wymiaru

Rys. 5. Pooenie linii wymiarowych wzgldem linii rysunkowych

Liczba wymiarowa podaje warto wymiaru w odpowiednich jednostkach (np. dugo, szeroko, wysoko, gboko, rednic, kt, itp.) Wymiary liniowe podaje si w mm. jeeli wymiary podawane s w innych jednostkach to za liczb wymiarow naley poda oznaczenie jednostek. Wymiary ktowe podaje
si w stopniach, minutach i sekundach.

Rys. 6. Przykady zapisu liczb wymiarowych

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

Podczas konstruowania zaleca si przyjmowa wymiary z tzw. cigw normalnych. Cig o niszym wskaniku jest uprzywilejowany wzgldem cigu o wyszym wskaniku. Tablica 1. Fragment tablicy wymiarw normalnych
Ra 5 1,0 Ra 10 Ra 20 Ra 40 1,0 1,0 1,0 1,05 1,1 1,1 1,15 1,2 1,2 1,2 1,3 1,4 1,4 1,5 1,6 1,6 1,6 1,7 1,8 1,8 1,9 2,0 2,0 2,0 2,1 2,2 2,2 2,4 2,5 2,5 2,5 2,6 2,8 2,8 3,0 3,2 3,2 3,2 3,4 3,6 3,6 3,8 4,0 4,0 4,0 Ra 5 10 Ra 10 Ra 20 Ra 40 10 10 10 10,5 11 11 11,5 12 12 12 13 14 14 15 16 16 16 17 18 18 19 20 20 20 21 22 22 24 25 25 25 26 28 28 30 32 32 32 34 36 36 38 40 40 40 Ra 5 100 Ra 10 Ra 20 Ra 40 100 100 100 105 110 110 115 125 125 120 130 140 140 150 160 160 160 170 180 180 190 200 200 200 210 220 220 240 250 250 250 260 280 280 300 320 320 320 340 360 360 380 400 400 400

1,6

16

160

2,5

25

250

4,0

40

400

Zapis liczb wymiarowych na rysunkach

Do opisu maych wymiarw mona uywa linii odniesienia

Rys. 7. Przykad zapisu maych wymiarw

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

Naley przerwa linie rysunku w przypadku kolizji z liczb wymiarow

Rys. 8. Zapis liczb wymiarowych w przypadku kolizji z liniami rysunku

Linia wymiarowa przedmiotu przerwanego nie jest przerwana

Rys. 9. Zapis wymiaru w przypadku przerwania przedmiotu na rysunku

W przypadku gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podziace rysunku to naley j podkreli

Rys. 10. Zapis wymiaru w przypadku braku zgodnoci liczby wymiarowej z rzeczywist wartoci wymiaru na rysunku
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

Znaki wymiarowe s to odpowiednie dodatkowe symbole okrelajce cechy geometryczne przedmiotu wymiarowanego w celu uproszczenia jego zapisu, np. R, , SR, S, M i inne. Zastosowanie znakw wymiarowych zostanie pokazane na przykadach w dalszej czci wykadu.

ZASADY OGLNE ROZMIESZCZANIA WYMIARW NA RYSUNKACH

1) Wymiary powinny by rozmieszczone w taki sposb aby najatwiej byo je czyta patrzc na rysunek z dou lub z prawej strony. 2) Naley unika przecinania si linii wymiarowych. Dopuszcza si w uzasadnionych przypadkach przecinanie pomocniczych linii wymiarowych.

Rys. 11. Niepoprawne i poprawne usytuowanie linii wymiarowych na rysunku

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

3) Wymiarowanie jest przejrzyste jeeli wymiary s rozmieszczone na tych rzutach, na ktrych elementy wymiarowane s najlepiej widoczne, czyli raczej na przekrojach a nie na widokach. W przypadku przedmiotw obrotowych wskazane jest rozmieszczanie wymiarw w rzucie przedmiotu na paszczyzn rwnoleg do jego osi.

Rys. 12. Rozmieszczanie wymiarw na widokach i przekrojach

4) Linie wymiarowe rednic przecinaj si w ich rodku

Rys. 13. Wymiarowanie rednic okrgw wsprodkowych

5) Naley unika niewidocznych zarysw i powierzchni przedmiotw narysowanych liniami kreskowymi. W takim przypadku wskazane jest wykonanie dodatkowego rzutu.
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

WYMIAROWANIE CHARAKTERYSTYCZNYCH FRAGMENTW PRZEDMIOTW

WYMIAROWANIE REDNIC POWIERZCHNI OBROTOWYCH Dla oznaczania rednicy liczb wymiarow poprzedza si znakiem wymiarowym (symbolem) . Znaku nie podaj si przy wymiarowaniu rednic gwintw oraz w przypadku podawania rednicy w postaci symbolu literowego np. d lub D. Znak wymiarowy

Rys. 14. Przykady zapisu rednicy z uyciem znaku wymiarowego oraz symbolu literowego d
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

Wymiarowanie rednic powierzchni obrotowych w rzucie na paszczyzn rwnoleg do osi obrotu mona uproci w ten sposb, ze lini wymiarow rednicy rysuje si z jednej strony osi a nastpnie urywa po przecigniciu za o ok. 8 10 mm.

a)

b) Rys. 15. Wymiarowanie rednic: a) na pwidoku; b) na pwidoku-pprzekroju

Rys. 16. Wymiarowanie rednic na przekroju

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

10

WYMIAROWANIE PROMIENI KRZYWIZNY Przy wymiarowaniu promieni przed liczb wymiarow pisze si znak wymiarowy R. Linie wymiarow prowadzi si od rodka krzywizny do linii zarysu krzywizny. Znak wymiarowy R

Rys. 17. Przykady zastosowania znaku wymiarowego R do wymiarowania promieni

WYMIAROWANIE REDNIC I PROMIENI POWIERZCHNI KULISTYCH Wymiary rednic i promieni powierzchni kulistych naley poprzedzi liter S

Rys. 18. Oznaczanie rednic i promieni powierzchni kulistych

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

11

WYMIAROWANIE KTW Przy wymiarowaniu kta linia wymiarowa jest ukiem zatoczonym z wierzchoka kta, pomocnicza linia wymiarowa jest przedueniem kta. Liczba wymiarowa powinna by napisana prostopadle do dwusiecznej kta. Kty mona rwnie podawa na rysunkach za pomoc wymiarw liniowych.
W takim przypadku pomocnicze linie wymiarowe mog si przecina

Rys. 19. Przykady wymiarowania ktw

Kty stokw, ostrosupw, klinw mona wymiarowa za pomoc zbienoci lub pochylenia.
d1 d 2 C= = 2 tg L 2
Symbol zbienoci

C=

d1 d 2 = tg 2L 2
Symbol pochylenia

Rys. 20. Wymiarowanie zbienoci i pochylenia

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

12

Uprzywilejowane wartoci ktw: 120, 90,60,45,30, Zbienoci: 1:3,1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 Pochylenia: 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 WYMIAROWANIE STOKW

Rys. 21. Wymiarowanie stokw

WYMIAROWANIE CI KRAWDZI WAKW I OTWORW

Rys. 22. Wymiarowanie ci

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

13

WYMIAROWANIE POGBIANYCH OTWORW

Rys. 23. Wymiarowanie pogbie otworw

WYMIAROWANIE ROWKW WPUSTOWYCH

Rys. 24. Wymiarowanie rowkw wpustowych

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

14

WYMIAROWANIE ELEMENTW O PRZEKROJACH KWADRATOWYCH Na rysunku 25 pokazano rne warianty wymiarowania elementw, ktrych przekrj jest kwadratem w zalenoci od pooenia wzgldem rzutni.

Rys. 25. Przykady wymiarowania elementw o przekroju kwadratowym

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

15

WYMIAROWANIE ELEMENTW O PRZEKROJACH WIELOKTW FOREMNYCH Na rysunku 26 pokazano rne warianty wymiarowania elementw ktrych przekrj jest szecioktem w zalenoci od pooenia wzgldem rzutni.

Rys. 26. Przykady wymiarowania elementw o przekroju szecioktnym

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

16

ZASADY WYMIAROWANIA
1. Zasada wymiarw koniecznych Naley poda wszystkie wymiary niezbdne do wykonania narysowanego przedmiotu, a w szczeglnoci wymiary gabarytowe. 2. Zasada niepowtarzania wymiarw Kady wymiar powinien by podany tylko raz, niezalenie od liczby rzutw ani liczby arkuszy, na ktrych jest przedmiot narysowany. 3. Zasada niezamykania acucha wymiarowego acuch wymiarowy jest to ukad wielu wymiarw odpowiednio uporzdkowanych. acuch taki powinien by otwarty tzn. zawiera wszystkie wymiary z wyjtkiem jednego najmniej wanego, ktry mona obliczy. 4. Zasada pomijania wymiarw oczywistych Wymiary oczywiste wynikajce z prostopadoci i rwnolegoci linii rysunkowych oraz z symetrii przedmiotu naley pomin. 5. Zasada wymiarowania od baz Wymiarowanie powinno uwzgldnia proces konstruowania, wykonania przedmiotu i pomiary w trakcie kolejnych faz tego procesu. Naley obra odpowiednie powierzchnie przedmiotu jako bazy pomiarowe niezbdne w trakcie jego wykonania. Rozrnia si w zwizku z tym bazy: konstrukcyjne, obrbkowe, pomiarowe.

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

17

acuch wymiarowy prosty jest to ukad wymiarw pooonych jeden za drugim acuch wymiarowy zoony jest to ukad wymiarw dowolnie skierowanych

Rys. 27. acuch wymiarowy prosty

acucha wymiarowego nie naley zamyka, najmniej wany wymiar powinien by wymiarem wyliczonym !!! W szczeglnych przypadkach wymiar domykajcy podaje si w nawiasach.
Wymiary przekrelone s wymiarami domykajcymi i nie naley ich podawa

Rys. 28. acuch wymiarowy zoony

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

18

RODZAJE WYMIAROWANIA
Wymiarowanie rwnolege - polega na podawaniu wszystkich wymiarw od jednej bazy (powierzchni lub linii) Paski prostoktny ukad wsprzdnych tworz dwie bazy wzajemnie prostopade

Rys. 29. Wymiarowanie rwnolege w prostoktnym ukadzie wsprzdnych Paski biegunowy ukad wsprzdnych tworz dwie bazy np. o symetrii i wybrana linia zarysu przedmiotu

Rys. 30. Wymiarowanie w biegunowym ukadzie wsprzdnych

Wymiarowanie rwnolege stosowane jest wwczas gdy zachodzi potrzeba uzyskania dokadnoci wymiarw wzgldem jednej bazy
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

19

Wymiarowanie szeregowe - polega na podawaniu wymiarw jeden za drugim Wymiarowanie szeregowe we wsprzdnych prostoktnych
W takim przypadku mona poda wymiar domykajcy

Rys. 31. Wymiarowanie szeregowe w prostoktnym ukadzie wsprzdnych

Wymiarowanie szeregowe we wsprzdnych biegunowych

Rys. 32. Wymiarowanie szeregowe w biegunowym ukadzie wsprzdnych Wymiarowanie szeregowe jest stosowane w przypadku potrzeby uzyskania dokadnego pooenia elementw przedmiotu wzgldem siebie a nie wzgldem wybranej bazy.
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

20

Wymiarowanie mieszane (szeregowo-rwnolege) stanowi poczenie obydwu metod wymiarowania, jest najczciej stosowane poniewa pozwala na uniknicie ich wad a rwnoczenie umoliwia uwzgldnienie wymogw procesu technologicznego.

Rys. 33. Przykad wymiarowania mieszanego

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

21

RODZAJE RYSUNKW
Rysunki wykonawcze s to rysunki na podstawie ktrych bd wykonywane czci mechaniczne. Powinny by rysowane w podziace 1:1, a jeeli nie jest to moliwe w pomniejszeniu 1:2 lub wyjtkowo 1:5. Mae czci o skomplikowanych ksztatach rysuje si w powikszeniu. Na rysunkach wykonawczych podaje si: wymiary, rodzaj materiau, mas oraz inne informacje niezbdne do wykonania przedmiotu z dan dokadnoci i parametrami technicznymi. Rysunki zoeniowe przedstawiaj przedmioty zoone z rnych elementw. W zalenoci od stopnia zoonoci mog by mniej lub bardziej skomplikowane. Przedstawiaj szczegowo kompletne maszyny lub urzdzenia, wzajemne usytuowanie zespow (np. przekadnia, silnik, pompa) w ukadach zoonych (samochd, obrabiarka itp.) oraz budow pojedynczych zespow i podzespow. W zasadzie na rysunkach zoeniowych nie podaje si wymiarw. Rysunki zestawieniowe posiadaj cechy rysunku zoeniowego i wykonawczego. Podaje si na nich wymiary oraz wymagania dotyczce wykonania . Rysunki tego typu s wykonywane dla przedmiotw o maej zoonoci.

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

22

PRZYKADY WYMIAROWANIA NA RYSUNKACH

Rys. 34. Typowy rysunek wykonawczy

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

23

Rys. 35a. Rysunek zoeniowy chwytaka, arkusz 1/2 (rzut gwny lewa poowa formatu A3)
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

24

Rys. 35b. Rysunek zoeniowy chwytaka, arkusz 1/2 (rzut z lewej strony prawa poowa formatu A3)
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

25

Rys. 35c. Rysunek zoeniowy chwytaka, arkusz 2/2 (tabliczka rysunku z wykazem czci - format A4)
Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

26

Rys. 36. Rysunek wykonawczy jednej czci chwytaka

Opracowa J. Felis

Zapis i Podstawy Konstrukcji

Wymiarowanie. Rodzaje rysunkw

27

Literatura: 1. Bober A., Dudziak M.: Zapis Konstrukcji. Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej . Pozna 1996. 2. Dobrzaski T. Rysunek Techniczny Maszynowy. WNT, Warszawa, 2004. 3. Paprocki K.: Zasady Zapisu Konstrukcji. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa 2000. 4. Rydzanicz I.: Zapis Konstrukcji. Podstawy. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw, 1996. 5. PN-ISO 129. Wymiarowanie. Zasady oglne. Metody wykonania i oznaczenia specjalne

Opracowa J. Felis