Spis treci

Wprowadzenie 1
Czym jest europejska sie ekologiczna
Natura 2000? 3
Istniejce i projektowane obszary sieci Natura 2000
na obszarach przygranicznych Euroregionu Beskidy 5
Czego nie wolno w obszarach Natura 2000,
a co wolno i pod jakimi warunkami? 8
Udzia samorzdw lokalnych w tworzeniu sieci
Natura 2000 i korzyci z tego pynce 12
Materiay pomocnicze 13

Wprowadzenie
Jednym ze zobowiza Polski, zwizanym z czonkostwem w Unii Europejskiej, jest
utworzenie na terenie naszego kraju sieci ekologicznej Natura 2000. Obszary wytypowane
i wczone do tego systemu stanowi cz wielkiej sieci sucej ochronie dziedzictwa
przyrodniczego Europy, istniejcej we wszystkich krajach UE. Obowizek tworzenia sieci
Natura 2000 ma charakter twardego prawa, a wic takiego, ktrego nieprzestrzeganie
(w tym wypadku nieutworzenie sieci na terenie naszego kraju) wie si z dotkliwymi kara-
mi fnansowymi oraz zablokowaniem funduszy unijnych na szereg inwestycji. Znaczy to ni
mniej, ni wicej, e Polska jest bezwzgldnie zobowizana do utworzenia sieci Natura 2000.
Prcz ochrony dziedzictwa przyrodniczego wsplnoty europejskiej, sie ekologiczna Natura
2000 ma by mechanizmem zahamowania spadku rnorodnoci biologicznej w Europie
(zgodnie z wytycznymi Strategii Zrwnowaonego Rozwoju UE, ma by on zahamowany
do 2010 r.), czynnikiem rozwoju turystyki, zachowania tradycyjnej gospodarki rolnej i pro-
ekologicznej gospodarki lenej, a co za tym idzie lokalnej kultury i regionalnej specyfki.
W Polsce sie Natura 2000 postrzegana jest niejednokrotnie jako bariera rozwoju, czynnik
hamujcy wzrost gospodarczy i ograniczajcy inwestycje. Kulminacj takiego spojrzenia
jest konfikt w dolinie Rospudy. Zasadniczo istniej dwa powody tego stanu rzeczy. Po
pierwsze brak szerokiej informacji w spoeczestwie na temat tego czym jest sie Natura
2000, jakie ograniczenia wi si z jej wdroeniem, a jakie korzyci i uprawnienia przy-
suguj rnym grupom spoecznym lub organom wadzy w zakresie tworzenia i zarz-
dzania obszarami Natura 2000, czy po prostu, ktre tereny s typowane do wczenia do
sieci. Drugi powd, ktry niejako wynika z pierwszego, to bdne lokalizacje inwestycji
w obszarach cennych przyrodniczo i zaproponowanych do objcia ochron w formie ostoi
Natura 2000. Podstawowym problemem jest wic brak stosownej kampanii informacyjnej
dotyczcej sieci.
Spoeczne organizacje ekologiczne w ramach swej dziaalnoci wspieraj wic instytucje
rzdowe na polu edukacji ekologicznej spoeczestwa w zakresie europejskiej sieci ekolo-
gicznej Natura 2000. Pracownia na rzecz Wszystkich Istot przystpia w 2007 roku do rea-
lizacji projektu pt. Natura 2000 jako kluczowy element zrwnowaonego rozwoju pol-
sko-sowacka wymiana dowiadcze we wdraaniu paneuropejskiej sieci ekologicznej
na szczeblu lokalnym, jednym z efektw ktrej ma by podniesienie wiedzy samorzdw
lokalnych z terenu Euroregionu Beskidy na temat sieci Natura 2000. Materia, ktry maj
Pastwo przed sob temu wanie ma suy. Si rzeczy nie mg on ogarn caej bardzo
rozlegej problematyki sieci Natura 2000, dlatego w kocowej jego czci umieszczone
zostay liczne pozycje bibliografczne, spis aktw prawnych oraz linkw internetowych do
stron tematycznych, ktre zwieraj znacznie wicej informacji. Mamy nadziej, e materia
ten bdzie przydatny w pracy samorzdowej.
Krzysztof Wojciechowski
3
Czym jest europejska sie
ekologiczna Natura 2000?
Europejska sie ekologiczna Natura 2000 to spjny system obszarw chronionych maj-
cych za zadanie utrzymanie rnorodnoci biologicznej i ochron dziedzictwa przyrod-
niczego Europy. Bdzie ona realizowana poprzez ochron najcenniejszych i najrzadszych
elementw przyrody (gatunkw i siedlisk), ale te przez ochron elementw ukadw
typowych, charakterystycznych dla konkretnych bioregionw Europy.
W skad sieci Natura 2000 wchodz dwa rodzaje obszarw chronionych: ostoje pta-
sie OSO i ostoje siedliskowe SOO. Powierzchniowo mog si one ze sob pokrywa
w czci lub caoci, mog rwnie by zupenie rozczne. Spjno sieci zostanie zapew-
niona poprzez wytyczanie, ochron i utrzymywanie dronoci korytarzy ekologicznych
pomidzy ostojami.
Kady kraj czonkowski zobowizany jest opracowa wasny projekt sieci, przesa go
do akceptacji Komisji Europejskiej, za po jej ewentualnym uzyskaniu, winien usta-
nowi te obszary na swoim terenie aktami prawa krajowego. Komisja Europejska ma
prawo przedstawion list krajow zmienia, poleci do uzupenienia, itd. Podobnie
te przywilejem KE jest rozpatrywanie tzw. Shadow List, czyli listy obszarw propo-
nowanych do wczenia do sieci w danym kraju, a zaproponowanej przez organizacje
pozarzdowe i alternatywnej do listy rzdowej. Nie ma koniecznoci sporzdzania
takiej listy, ale jeli organizacje pozarzdowe uznaj to za stosowne, to mog skorzysta
z tego prawa. W przypadku polskim tak si stao zgoszono Shadow List. Obecnie to
w gwnej mierze obszarami z Shadow List uzupeniana jest propozycja rzdowa.
Podstaw prawn sieci Natura 2000 daj dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Rady
79/409/EWG o ochronie dziko yjcych ptakw zwana potocznie Dyrektyw Ptasi
i Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko yjcej
fauny i fory nazywana Dyrektyw Habitatow lub Siedliskow. Ostoje ptasie wy-
znacza si w oparciu o Dyrektyw Ptasi dla gatunkw umieszczonych z zaczniku I tej
dyrektywy. Za ostoje siedliskowe wyznaczane s w oparciu o Dyrektyw Habitatow dla
siedlisk z zacznika I i gatunkw z zacznika II powyszej dyrektywy. W sposb szcze-
glny podlegaj ochronie tzw. gatunki priorytetowe, bardzo rzadkie, za ktrych ochron
odpowiada fnansowo i administracyjnie Unia Europejska.
Podstaw prawn w ustawodawstwie krajowym dla opracowania i wdroenia sieci Natura
2000 daje Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 92, poz. 880
z pn. zm.). Do niej zostay wprowadzone odpowiednie zapisy z unijnych dyrektyw.
W wietle prawa polskiego obszary Natura 2000 zyskay status nowej formy ochrony
przyrody (obok parku narodowego, parku krajobrazowego, rezerwatu przyrody, uytku
ekologicznego itd.). Jednake obszary Natura 2000 rni si kilkoma cechami od innych
form ochrony przyrody. Mog np. w caoci lub w czci zawiera w swoich granicach
inne obszary chronione, z najwysz form ochrony przyrody parkiem narodowym
wcznie. Obowizuje te periodyczna sprawozdawczo z dziaa ochronnych podej-
mowanych w obszarach Natura 2000.
4
Obszary Natura 2000 ustanawiane s aktem prawa krajowego (Rozporzdzeniem
Ministra rodowiska) po otrzymaniu akceptacji Komisji Europejskiej. W chwili obecnej
(maj 2007 r.) istniej w Polsce 72 obszary Natura 2000 (ostoje ptasie) utworzone w ten
sposb. Bez maa 200 ostoi habitatowych czeka na akceptacj Komisji Europejskiej.
Szczeglny nacisk w ochronie przyrody na obszarach Natura 2000 pooono na zacho-
wanie tzw. waciwego stanu ochrony gatunku i siedliska. Jest to zatem bardziej ochrona
pewnego stanu zastanego a nie procesw. W tym celu wskazane s na obszarach Natura
2000 zabiegi ochronne polegajce na tzw. ochronie czynnej (np. wypas, wykaszanie, itp.).
Chybie
6
7
7
Zb.
Orawski
S
k
a
w
a
W
is
a
Zb.
Goczakowicki
S
o

a
W
i
s

a
O
l
z
a
1. PLB240001 Dolina
Grnej Wisy
1. PLH24001
Cieszyskie
rda Tufowe
2. PLH240002
Madohora
3. PLH120001
Babia Gra
4. PLH120012
Na Policy
1. PLH240008
Koci w Grkach
Wielkich
2. PLH240005
Beskid lski
3. PLH240007
Koci
w Radziechowach
4. PLH240006
Beskid
ywiecki
5. PLH240022
Beskid May
6. PLH240021
Pierciec
7. PLH240018 Grna
Soa z Koszaraw
Obszary NATURA 2000:
Istniejce (ptasie)
Zgoszone do KE
(siedliskowe)
Projektowane (ptasie)
Projektowane
(siedliskowe)
Strumie
0 10 km
1
1
2
3
4
1
1
2
3
4
5
1. PLB120011
Babia Gra
5
Chybie
6
7
7
Zb.
Orawski
S
k
a
w
a
W
is
a
Zb.
Goczakowicki
S
o

a
W
i
s

a
O
l
z
a
1. PLB240001 Dolina
Grnej Wisy
1. PLH24001
Cieszyskie
rda Tufowe
2. PLH240002
Madohora
3. PLH120001
Babia Gra
4. PLH120012
Na Policy
1. PLH240008
Koci w Grkach
Wielkich
2. PLH240005
Beskid lski
3. PLH240007
Koci
w Radziechowach
4. PLH240006
Beskid
ywiecki
5. PLH240022
Beskid May
6. PLH240021
Pierciec
7. PLH240018 Grna
Soa z Koszaraw
Obszary NATURA 2000:
Istniejce (ptasie)
Zgoszone do KE
(siedliskowe)
Projektowane (ptasie)
Projektowane
(siedliskowe)
Strumie
0 10 km
1
1
2
3
4
1
1
2
3
4
5
1. PLB120011
Babia Gra
Zawarte s one w planie ochrony obszaru Natura 2000 sporzdzanym w oparciu o Rozpo-
rzdzenie Ministra rodowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opraco-
wania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000. Za konkretne dziaania ochronne
przewidziany jest ekwiwalent fnansowy dla ich wykonawcy. Prcz tego plan ochrony ob-
szaru Natura 2000 powinien zawiera: opis i ocen istniejcych i potencjalnych zagroe
wewntrznych i zewntrznych oraz okrelenie sposobw eliminacji lub ograniczania tych
zagroe i ich skutkw, opis warunkw zachowania lub przywrcenia waciwego stanu
ochrony siedlisk i gatunkw, dla ktrych ochrony wyznaczono obszar, okrelenie zakresu
monitoringu przyrodniczego, opis przebiegu granic obszaru Natura 2000.
Istniejce
i projektowane
obszary sieci Natura
2000 na obszarach
przygranicznych
Euroregionu Beskidy
Proces tworzenia sieci Natura 2000 nie jest
w naszym kraju zakoczony. Natura 2000
jest sieci otwart i w kadej chwili mona
do niej docza kolejne obszary. Obecnie,
na omawianym terenie, jak i obszarze caego
kraju, moemy mie do czynienia z obszarami
Natura 2000 zasadniczo na czterech etapach ich
tworzenia:
Obszary ptasie zgoszone przez Polsk do
akceptacji przez Komisj Europejsk, przez
t Komisj zaakceptowane i ustanowione
przez Polsk aktem prawa krajowego
Rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia
1 lipca 2004 w sprawie obszarw specjalnej
ochrony ptakw Natura 2000. W caym kraju jest
ich 72 za na obszarze polskiej, przygranicznej
czci Euroregionu Beskidy jeden.
Obszary ptasie zgoszone (w ostatnich mie-
sicach) przez Polsk do Komisji Europejskiej
lecz jeszcze przez ni nie zaakceptowane. Na
omawianym obszarze znajduje si tylko jeden
taki obszar.
6
Obszary siedliskowe zgoszone przez Polsk do Komisji Europejskiej i czekajce
na akceptacj z jej strony. Na interesujcym nas obszarze jest ich cztery.
Obszary znajdujce si na tzw. Shadow List (licie przygotowanej przez organizacje po-
zarzdowe) oraz obszary w ostatnich miesicach zgoszone do konsultacji spoecznych
przez Ministerstwo rodowiska. Na omawianym obszarze jest ich siedem.
Mimo tego, i na omawianym terenie mamy do czynienia z obszarami ju ustanowio-
nymi aktem prawa krajowego oraz projektowanymi to tak do jednych jak i do drugich
odnosz si takie same zakazy i zalecenia ochronne (zgodnie z prawodawstwem UE
i orzecznictwem ETS). Innymi sowy nie ma tutaj znaczenia to, e obszar nie jest jeszcze
ustanowiony aktem prawa krajowego jeli zosta zgoszony Komisji Europejskiej jako
proponowany do wczenia do sieci Natura 2000, to do czasu podjcia przez Komisj
decyzji obszar winien by chroniony tak, jak gdyby ju w sieci si znalaz. Jest to istotne
novum, w odrnieniu od innych krajowych form ochrony przyrody, gdzie wszelkie
zakazy i zalecenia odnosz si prawnie dopiero w momencie formalnego zatwierdzenia
obszaru chronionego.
Wedug stanu na maj 2007 roku terenie objtym projektem do poszczeglnych grup
nale nastpujce obszary Natura 2000:
PLB240001 Dolina Grnej Wisy obszar ptasi o powierzchni 24 767,5 ha, pooony
w poudniowej czci powiatu pszczyskiego i pnocnej czci powiatw: cieszyskiego
i bielskiego. Obejmuje Zbiornik Goczakowicki i przylege stawy o zmiennej gboko-
ci. Poza zbiornikami wodnymi na terenie obszaru dominuj grunty rolne. Jest to ostoja
ptakw o znaczeniu europejskim. Poza tym w jego granicach znajduj si dwa rezer-
waty przyrody: Rotuz i Wilicka Skarpa. W okresie lgowym gniazduje tutaj minimum
1% krajowej populacji takich rzadkich gatunkw ptakw jak: bczek, bk, rybitwa biao-
wsa, mewa czarnogowa, dzierzba czarnoczelna, szablodzib, lepowron, krakwa, krwa-
wodzib i inne. Za na przelotach bytuj: perkozy dwuczube, czaple biae, paskonosy.

PLB120011 Babia Gra obszar o powierzchni 4922,35 ha pooony na granicy powia-
tw: suskiego i nowotarskiego. Obejmuje masyw Babiej Gry w 90% pokryty lasem. Jest
ostoj populacji nastpujcych gatunkw ptakw: drozd obrony, pochacz halny, swecz-
ka, jarzbek, cietrzew i dzicio biaogrzbiety. W jego granicach znajduje si Babiogrski
Park Narodowy bdcy jednoczenie wiatowym rezerwatem biosfery.
PLH240002 Madohora obszar o powierzchni 71,8 ha pooony w pnocnej czci po-
wiatu ywieckiego. Obejmuje on szczytowy fragment amanej Skay, pokryty jest lasem,
w dolnych partiach to buczyna yzna i kwana, wyej wierczyna grnoreglowa. Jest to
rezerwat przyrody pooony w granicach Parku Krajobrazowego Beskidu Maego.
PLH120001 Babia Gra obszar o powierzchni 3442,4 ha pooony na granicy po-
wiatw: suskiego i nowotarskiego. Obejmuje masyw Babiej Gry w granicach Babio-
grskiego PN, Wystpuje tutaj 14 typw siedlisk z zacznika I Dyrektywy Siedliskowej,
w tym szczeglnie cenne zbiorowiska lene i murawy wysokogrskie. Ogem ronie
tutaj 424 gatunki rolin naczyniowych, w tym tak rzadkie jak: okrzyn jeleni, rogownica
7
alpejska, tojad morawski. Prcz tego jest siedliskiem wielu rzadkich gatunkw zwierzt,
m.in. wilka, rysia, niedwiedzia oraz endemitw: darniwki tatrzaskiej i sichrawy kar-
packiej.
PLH120012 Na Policy obszar o powierzchni 72,6 ha pooony w poudniowej czci po-
wiatu suskiego. Obejmuje zwarty pat boru grnoreglowego w szczytowych partiach masy-
wu Policy. Obejmuje w swych granicach dwa rezerwaty: Na Policy i Rezerwat Na Policy
im. Prof. Z. Klemensiewicza. Wystpuj tutaj due drapieniki: wilk, ry, niedwied oraz
takie gatunki, jak ryjwka grska, salamandra plamista i jaszczurka yworodna.
PLH240001 Cieszyskie rda Tufowe zesp czterech obiektw (Morzyk, Gra
Jasieniowa, Kamienic i Skarpa Wilicka) o cznej powierzchni 268,9 ha pooonych we
wschodniej czci powiatu cieszyskiego i zachodniej bielskiego. Obszar czynnych tufw
wapiennych, ze zbiorowiskami mchw brunatnych, osobliwe rda oraz cenne zespoy
lasw liciastych: grd rodkowoeuropejski, yzna buczyna. Prcz tego na omawianym
terenie wystpuj: traszka grzebieniasta, kumak grski i salamandra plamista oraz liczne
gatunki chronionych rolin. W granice obszaru wchodz dwa rezerwaty przyrody: Skar-
pa Wilicka i Morzyk.

PLH240005 Beskid lski obszar o powierzchni 26 256,4 ha pooony w powiecie cie-
szyskim i bielskim. Stwierdzono tutaj 16 typw siedlisk z zacznika I Dyrektywy Siedli-
skowej. Najcenniejsze zbiorowiska to wierczyna dolnoreglowa na torfe, dolnoreglowy br
jodowo-wierkowy oraz murawy kserotermiczne. Ponadto oznaczono tutaj 21 gatunkw
z zacznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar pooony jest niemal w caoci w grani-
cach Parku Krajobrazowego Beskidu lskiego z rezerwatami: Barania Gra, Czantoria,
Kunie, Stok Szyndzielni, Wisa, Zadni Gaj, Dolina askiego Potoku, Jaworzyna.
PLH240006 Beskid ywiecki obszar o powierzchni 35 325,69 ha pooony w po-
udniowo-wschodniej czci powiatu ywieckiego. Teren pokryty w duej mierze bu-
czynami kwanymi i yznymi oraz wierczynami grskimi. Oznaczono tutaj 21 typw
siedlisk z zacznika I Dyrektywy Siedliskowej Wystpuj tutaj rzadkie gatunki zwierzt:
niedwied, ry, wydra, darniwka tatrzaska, ming strumieniowy. Teren pooony jest
w granicach ywieckiego Parku Krajobrazowego oraz rezerwatw: Butorza, Dziobaki,
Gawroniec, Muco, Oszast, Pilsko, Pod Rysiank, Romanka i rubita.
PLH240008 Koci w Grkach Wielkich koci pod wezwaniem Wszystkich wi-
tych, z pocztku XVI w. Pooony w powiecie cieszyskim. Ostoja podkowca maego
i nocka duego.
PLH240007 Koci w Radziechowach obiekt pooony w powiecie ywieckim. Ko-
ci pod wezwaniem w. Marcina z 1663 roku. Najwiksza w wojewdztwie lskim
ostoja podkowca maego.
PLH240018 Grna Soa z Koszaraw obszar o powierzchni bez maa 200 ha obejmuje
koryta rzek: Soy i Koszarawy na odcinkach od Milwki i od Koszarawy i Korbielowa
do ywca. To fragmenty rzek i potokw grskich o naturalnym, mao przeksztaconym
korycie, z wyspami w nurcie. Ostoja jest szczeglnie wana dla takich rzadkich gatunkw
jak: ming strumieniowy, gowacz biaopetwy i koza. Ponadto spotyka si tutaj: brzan,
pstrga potokowego, liza i strzebl potokow.
8
PLH240021 Pierciec obszar o powierzchni ponad 1700 ha. Gwnym obiektem jest
stary myn bdcy siedliskiem kolonii rozrodczej podkowcw maych, ktrych populacja
szacowana jest na 30 osobnikw. Ponadto w granice obszaru wchodzi erowisko nieto-
perzy: urozmaicony krajobraz grski, z rozproszon zabudow i kompleksami staww
rybnych oraz lasw.
PLH240022 Beskid May obszar o powierzchni 7310 ha, obejmuje wschodni cze
powiatu bielskiego, pnocn ywieckiego oraz zachodnie czci powiatw wadowickiego
i suskiego. Jest to najlepiej wyksztacony kompleks kwanych buczyn grskich w Kar-
patach, poza tym wystpuj tutaj zbiorowiska: wierczyn grnoreglowych, jaworzyny
miesicznicowej i wierczyny na torfe. Jest pooony na obszarze Parku Krajobrazowego
Beskidu Maego i rezerwatw: Madohora, Szeroka w Beskidzie Maym i Zasolnica.
Czego nie wolno w obszarach
Natura 2000, a co wolno i pod
jakimi warunkami?
Panuje do powszechne przekonanie (zwaszcza w ostatnim czasie), e sie Natura 2000
hamuje, czy wrcz blokuje realizacj wszystkich wikszych inwestycji. Tym samym s one
czynnikiem osabiajcym rozwj regionu. Opinia ta w znacznej swej czci jest bdna.
fot. Piotr Morawski
9
Istotnie sie Natura 2000 jest tworzona gwnie w celu ochrony dziedzictwa przyrodni-
czego, jednak ochrona ta nie musi sta w sprzecznoci z rozwojem i inwestycjami. Wydaje
si, e sedno dotychczasowych konfiktw na linii inwestycje obszary Natura 2000 ley,
by moe w bdcym spadkiem po poprzednim systemie, pojmowaniu ochrony przyro-
dy i procesu lokalizacji inwestycji. W zasadzie w znikomym stopniu brao si pod uwag
uwarunkowania rodowiskowe, lokalizacje alternatywne itp. Nawet jeli proponowano
inne rozwizania, to z reguy u ich podstaw nie leay wzgldy ochrony rodowiska. Tym-
czasem UE silnie podkrela trosk o ochron rodowiska, wiedzc, i jest ono dobrem
oglnoludzkim i wyraa j midzy innymi poprzez to, aby dziaalno gospodarcza
i inwestycyjna czowieka w jak najmniejszym stopniu je naruszaa. Troska ta nazywa si
zrwnowaonym rozwojem.
Nie jest zatem prawd, e sie Natura 2000 zabrania lokalizacji wszelkich inwestycji.
Po prostu kada z nich powinna by przeanalizowana pod ktem stopnia jej wpywu
(lub nie) na obszar Natura 2000 a nastpnie przej odpowiedni procedur wydawa-
nia decyzji. Zakres i szczegowe zasady tej procedury s okrelone w polskim prawie,
zwaszcza w: Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 92, poz.
880 z pn. zm.), Ustawie Prawo Ochrony rodowiska z dnia 21 kwietnia 2001 r. (Dz.U.
nr 62, poz. 627 z pn. zm.) i Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. nr 80, poz. 717 z pn. zm.)
Pierwszym etapem jest analiza przedsiwzicia i okrelenie, czy w ogle istnieje ryzy-
ko, i bdzie ono znaczco oddziaywa na obszar Natura 2000. Art. 31 ustawy z dnia
16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody mwi: Projekty planw i projekty zmian do przyj-
tych planw oraz planowane przedsiwzicia, ktre nie s bezporednio zwizane z ochron
obszaru Natura 2000 lub projektowanych obszarw Natura 2000, znajdujcych si na licie
opracowanej przez Ministra rodowiska, a ktre mog na te obszary znaczco oddziaywa,
f
o
t
.

P
i
o
t
r

M
o
r
a
w
s
k
i
10
wymagaj przeprowadzenia postpowania w sprawie oceny oddziaywania na rodowisko,
na zasadach okrelonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony rodowi-
ska. Nie kada zatem inwestycja moe znaczco oddziaywa na obszar Natura 2000.
Okrelenie przedsiwzicia mogcego znaczco wpywa na obszar Natura 2000 wpro-
wadzia nowelizacja Prawa Ochrony rodowiska z dnia 18 maja 2005 r. Nie defniuje ona
jednak dokadnie, jakie to mog by przedsiwzicia. Jest to bowiem w praktyce bardzo
trudne, gdy niekiedy dom mieszkalny zlokalizowany w niewielkim powierzchniowo ob-
szarze Natura 2000 moe by obiektem o wiele bardziej znaczco wpywajcym na obszar
Natura 2000 ni dua, wybudowana i uytkowana metodami przyjaznymi rodowisku,
oczyszczalnia ciekw na duej powierzchni. Obiektami, ktre mog znaczco wpywa
na obszar Natura 2000, mog by te, umieszczone w Rozporzdzeniu Rady Ministrw
z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie okrelenia rodzajw przedsiwzi mogcych znacz-
co oddziaywa na rodowisko oraz szczegowych uwarunkowa zwizanych z kwali-
fkowaniem przedsiwzicia do sporzdzenia raportu o oddziaywaniu na rodowisko
(Dz U. nr 257, poz. 2573) zmienione 10 maja 2005 r. (Dz.U. nr 92, poz. 769).
Kade przedsiwzicie zakwalifkowane jako mogce znaczco oddziaywa na obszar
Natura 2000 powinno mie sporzdzony raport oddziaywania na rodowisko, ktry jest
jednym z podstawowych elementw uzyskania decyzji o rodowiskowych uwarunkowa-
niach zgody na realizacj przedsiwzicia (tzw. decyzja rodowiskowa); tak zgod wydaje
wojewoda. Wynik oceny oddziaywania przedsiwzicia na obszary Natura 2000 decydu-
je o dopuszczalnoci tego przedsiwzicia. Ustawa o ochronie przyrody mwi jednak, e:
Zabrania si podejmowania dziaa mogcych w znaczcy sposb pogorszy stan siedlisk
przyrodniczych oraz siedlisk gatunkw rolin i zwierzt, a take w znaczcy sposb wpy-
n negatywnie na gatunki, dla ktrych ochrony zosta wyznaczony obszar Natura 2000,
z zastrzeeniem art. 34. w artyku za mwi: Jeeli przemawiaj za tym konieczne
wymogi nadrzdnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze spoecznym lub
gospodarczym, i wobec braku rozwiza alternatywnych, waciwy miejscowo wojewoda,
a na obszarach morskich dyrektor waciwego urzdu morskiego, moe zezwoli na realiza-
cj planu lub przedsiwzicia, ktre mog mie negatywny wpyw na siedliska przyrodnicze
oraz gatunki rolin i zwierzt, dla ktrych ochrony zosta wyznaczony obszar Natura 2000,
zapewniajc wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbdnej do zapewnienia spjnoci
i waciwego funkcjonowania sieci obszarw Natura 2000.
Innymi sowy, lokalizacja o ktrej mowa w artykule 34 ustawy o ochronie przyrody musi
spenia szereg warunkw. Inwestycja musi suy interesowi publicznemu, ktry musi
by nadrzdny i dugoterminowy. Dalej, inwestycja nie moe mie alternatywy lokaliza-
cyjnej, ktrej oddziaywanie na rodowisko byo mniejsze ni obecna lokalizacja. Winna
by zastosowana kompensacja, czyli naprawa szkd w przyrodzie zwizana z realizacj
inwestycji (np. odbudowa populacji zagroonego inwestycj gatunku w innym miejscu).
Za w przypadku inwestycji mogcych oddziaywa na obszary Natura 2000, na kt-
rych chronione s gatunki priorytetowe zgoda moe zosta udzielona na lokalizacje
inwestycji majcych na celu wycznie: ochron zdrowia i ycia ludzi; zapewnienie
bezpieczestwa powszechnego; uzyskanie korzystnych nastpstw o pierwszorzdnym
znaczeniu dla rodowiska przyrodniczego oraz wynikajcych z koniecznych wymogw
nadrzdnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej. Dopiero
po spenieniu tych warunkw moliwa jest realizacja inwestycji.
11
W zrozumieniu procesu podejmowania decyzji lokalizacji przedsiwzicia lub planu (PP)
na obszar Natura 2000 pomocny jest zamieszczony niej schemat:
rdo: Podrcznik Ocena planw i przedsiwzi znaczco oddziaujcych na obszary
Natura 2000. Wytyczne metodyczne dotyczce przepisw Artykuu 6(3) i (4) Dyrektywy
Siedliskowej 92/43/EWG. 2001, Komisja Europejska, DG rodowisko polskie
tumaczenie wydane w 2005 r. nakadem WWF Polska.
Czy PP jest bezporednio zwizany
z zarzdzaniem danym obszarem Natura
2000 lub konieczny do zarzdzania nim?
Nie
Tak Nie
Nie
Nie
Nie
Nie
Nie
Tak
Tak
Tak
Tak
Tak
Tak
Czy PP moe znaczco oddziaywa na
obszar NATURA 2000?
Ocena wpywu
na cele
ochronne
Czy PP wpynie
szkodliwie na
integralno obszaru?
Czy istniej rozwizania
alternatywne?
Zmiana PP
Czy na terenie obszaru
wystpuj siedliska lub
gatunki priorytetowe?
Czy wchodz w gr
wymogi nadrzdnego
interesu publicznego?
Czy w gr wchodz wzgldy
ochrony zdrowia ludzi lub powane
korzyci dla rodowiska?
Pozwolenie
moe by
wydane
Pozwolenie
nie moe
by wydane
Pozwolenie moe
by wydane. Naley
przeprowadzi
kompensacj.
Naley poinformowa
Komisj
Pozwolenie moe by wydane
z uwagi na konieczne wymogi
nadrzdnego interesu
publicznego po skonsultowaniu
si z Komisj Europejsk. Naley
przeprowadzi kompensacj
12
Udzia samorzdw lokalnych
w tworzeniu sieci Natura 2000
i pynce z tego korzyci
Ustawa o ochronie przyrody zawiera zapisy dotyczce udziau rad gmin w tworzeniu
i realizacji ochrony przyrody na obszarach Natura 2000. Szczeglnie istotne s treci
zawarte w dwch artykuach.
Art. 27 mwi o tworzeniu projektu sieci Natura 2000, w ust. 2 tego artykuu jest zapisa-
ne: Projekt, () wymaga zasignicia opinii waciwych miejscowo rad gmin. Niezoenie
opinii w terminie 30 dni od dnia otrzymania projektu uznaje si za brak uwag. Jest to
istotna rnica w stosunku do ustanawiania np. parku narodowego, gdzie dopuszczona
jest prawna moliwo zablokowania jego powstania, o ile waciciel gruntw (w tym tak-
e gmina) nie wyrazi zgody. W przypadku sieci Natura 2000 nawet opinia negatywna nie
ma wpywu na zablokowanie procesu tworzenia sieci. Wynika to, o czym wspomniano
wczeniej, ze zobowiza Polski, jako czonka wsplnoty, wzgldem UE. Park narodowy
moe nie powsta i ucierpi na tym przyroda i co wraliwsze jednostki spoeczne. Za sie
Natura 2000 musi by utworzona, gdy w przeciwnym razie amiemy unijne prawo. Jed-
nak samorzdy lokalne zostay zaproszone do udziau w tworzeniu sieci Natura 2000 na
etapie prac Wojewdzkich Zespow Realizacyjnych. Wwczas mona byo na zasadzie
merytorycznej dyskusji prezentowa swoje propozycje.
Kolejn okazj do prezentowania stanowiska samorzdu jest okres prac nad planem
ochrony obszaru Natura 2000. Ustawa o ochronie przyrody mwi bowiem, e: Projekt
planu ochrony obszaru Natura 2000 sporzdza sprawujcy nadzr nad obszarem w termi-
nie 5 lat od dnia wyznaczenia tego obszaru, w uzgodnieniu z waciwymi miejscowo rada-
mi gmin (art. 29. ust. 2). Na tym etapie moliwe s zatem wszelkie wnioski i propozycje,
rzecz jasna takie, ktre nie godz w siedliska i gatunki chronione.
Wana rzecz jest, aby istniejce i projektowane obszary Natura 2000 jak najszybciej zna-
lazy si w gminnych dokumentach strategiczno planistycznych. Zwaszcza w tych, ktre
maj charakter prawa miejscowego, a wic miejscowych planach zagospodarowania prze-
strzennego. Prcz tego zapisy o obszarach Natura 2000 powinny pojawi si w: studium
uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego, strategii rozwoju, opraco-
waniu ekofzjografcznym, inwentaryzacji przyrodniczej, programie ochrony rodowiska,
planie gospodarki odpadami i planie rozwoju lokalnego. Uatwi to uniknicie nieporozu-
mie i konfiktw zwizanych z lokalizacj inwestycji, wydawaniem decyzji budowlanych
itd., a moe stanowi argument w staraniach o fundusze.
Prcz tego z istnienia obszarw Natura 2000 mieszkacy gminy mog osiga
wymierne korzyci:
rolnicy gospodarujcy na obszarach Natura 2000 i realizujcy pakiety rolno-rodowi-
skowe otrzymuj kwoty powikszone o 20% w stosunku do patnoci podstawowych,
przysuguje im rwnie ekwiwalent pieniny, jeli w ramach prac ochroniarskich
ponosz straty w gospodarce rolnej (ekwiwalent za tzw. utracone korzyci),
13
rolnicy mog by wykonawcami konkretnych dziaa w ramach czynnej ochrony
(np. wykaszanie, wypas, itp.), za ktre przysuguje okrelona zapata,
obszary Natura 2000 s czynnikiem generujcym wzrost iloci turystw, zwaszcza
tych interesujcych si przyrod, specyfk regionaln, itp. Natura 2000 jest bowiem
rozpoznawalnym w caej Europie znakiem frmowym podobnie jak np. obiekt
UNESCO, obszary Natura 2000 mog zatem suy jako znak promocyjny gminy,
obszary Natura 2000 s doskonaymi obiektami do prowadzenia edukacji ekologicz-
nej dzieci, modziey i dorosych. Na dziaania tego typu szereg funduszy oferuje
wsparcie fnansowe.
Materiay pomocnicze
Akty prawne unijne i krajowe:
Dyrektywy Rady 79/409/EWG o ochronie dziko yjcych ptakw
Dyrektywy Rady 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych
oraz dziko yjcej fauny i fory
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.
(Dz.U. nr 92, poz. 880 z pn. zm.)
Ustawa Prawo Ochrony rodowiska z dnia 21 kwietnia 2001 r.
(Dz.U. nr 62, poz. 627 z pn. zm.)
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r.
(Dz.U. nr 80, poz. 717 z pn. zm.)
Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 1 lipca 2004 w sprawie obszarw
specjalnej ochrony ptakw Natura 2000
Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 30 marca 2005 w sprawie trybu
i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000
Strony i serwisy internetowe:
http://www.mos.gov.pl/natura2000 ofcjalny serwis Natura 2000 na stronach
Ministerstwa rodowiska, zawiera aktualny stan prac nad sieci, opisy i mapy
obszarw oraz podstawy prawne, itp.
http://www.kp.org.pl/n2k/index.html podstrona o Naturze 2000 w serwisie Klubu
Przyrodnikw. Znajduje si na niej szereg materiaw w postaci elektronicznej do
pobrania, midzy innymi przewodniki powstae po warsztatach ze spoecznociami
lokalnymi.
http://www.natura2000.pl/ serwis Natura 2000 a spoecznoci lokalne zawiera
przykady inicjatyw lokalnych powstaych w oparciu o obszary Natura 2000 w Polsce,
Czechach i Niemczech.
http://ine.eko.org.pl/ podstrona w serwisie Instytutu na rzecz Ekorozwoju
zawierajca materiay na temat Natura 2000 a turystyka.
http://www.iop.krakow.pl/natura2000/ strona na serwerze Instytutu Ochrony
Przyrody PAN w Krakowie, zawiera materiay dotyczce prawnych i naukowych
podstaw sieci Natura 2000 w Polsce.
http://www.iucn-ce.org/mp/pl/ strona projektu Natura dla ludzi ludzie dla NATURY
na serwerze IUCN. Zawiera wiele przydatnych materiaw w wersji elektronicznej.
14
Publikacje:
M. Bar, J. Jendroka, Proces inwestycyjny a ochrona rodowiska: decyzja
o rodowiskowych uwarunkowaniach i inne wymagania prawne. Praktyczny poradnik
prawny, Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocaw 2005.
M. Behnke, M. Kistowski, A. Tyszecki, System ocen oddziaywania na rodowisko
w granicach obszarw Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w wybranych
krajach Unii Europejskiej oraz Polsce, Eko-Konsult, Gdask 2004.
Natura 2000 w lasach Polski skrypt dla kadego, Maszynopis powielony,
red. M. Buszko-Briggs, COWI, Biaowiea 2003. Dostpny w formacie pdf
na www.kp.org.pl/n2k.
E. Idole, T. Bines, Planowanie ochrony obszarw chronionych: przewodnik dla
praktykw i ich szefw, Wydawnictwo Klubu Przyrodnikw polskie tumaczenie
i adaptacja do polskich realiw, wiebodzin 2004.
K. wierkosz, Wyznaczanie ostoi Natura 2000, WWF Polska, Warszawa 2003.
Ocena planw i przedsiwzi znaczco oddziaujcych na obszary Natura 2000.
Wytyczne metodyczne dotyczce przepisw Artykuu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej
92/43/EWG, Komisja Europejska 2001. DG rodowisko polskie tumaczenie wydane
w 2005 r. nakadem WWF Polska. Dostpny w formacie pdf na www.kp.org.pl
P. Pawlaczyk, J. Herbich, J. Holeksa, J. Szwagrzyk, K. wierkosz, Rozpoznawanie
siedlisk przyrodniczych na podstawie danych opisu taksacyjnego lasu, 2003,
maszynopis. Dostpny w formacie pdf na www.kp.org.pl/n2k
P. Pawlaczyk, A. Jermaczek, Natura 2000 narzdzie ochrony przyrody. Planowanie
ochrony obszarw Natura 2000, WWF Polska, Warszawa 2004.
Dostpny w formacie pdf na www.kp.org.pl/n2k.
M. Wronka, Natura 2000 poradnik dla samorzdw lokalnych. Materiay
informacyjne IUCN, Warszawa 2006.
Sie Natura 2000. 10 pyta 10 odpowiedzi, Ministerstwo rodowiska, Warszawa 2004.
V. Petit-Uzac, Planowanie ochrony obszarw Natura 2000 przewodnik metodyczny,
Ministerstwo rodowiska, Warszawa 2004.
P. Torkler, Finansowanie sieci Natura 2000, podrcznik, WWF 2006.
Dostpny rwnie pod adresem internetowym:
http://www.wwf.pl/informacje/publikacje/natura/pl_natura_2000_podrecznik.pdf
P. Chylarecki, J. Engel, J. Kindler, P. Nieznaski, T. Okruszko, M. Rutkowski,
M. M. Winiewska, Zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000 w dolinach
rzek, WWF Polska, Warszawa 2005. Dostpny pod adresem:
http://www.wwf.pl/informacje/publikacje/natura/natura2000_publish.pdf
Biernacka, A. Jermaczek, M. Kierus, A. Ruszlewicz, Uspoecznianie planowania
ochrony przyrody na obszarach Natura 2000. Przewodnik powarsztatowy,
Wydawnictwo Klubu Przyrodnikw, wiebodzin 2004.

15
Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot powstao w 1990 r.
w celu ochrony dzikiej przyrody miejsc, w ktrych naturalne procesy
mog zachodzi bez przeszkd. PnrWI odwouje si do zasad flozofi
gbokiej ekologii i jest organizacj o oglnopolskim zasigu dziaa.
Dziaania PnrWI ukierunkowane s na zachowanie zoonych
ekosystemw, z wszystkimi wystpujcymi w nich gatunkami i procesami
przyrodniczymi. Pracownia prowadzia wiele kampanii na rzecz cennych obszarw
i gatunkw. Bronia Puszczy Biaowieskiej, prowadzia kampani Dzikie jest pikne
na rzecz ochrony duych drapienikw; domagaa si utworzenia Turnickiego Parku
Narodowego na Pogrzu Przemyskim. Protestowaa przeciw organizacji zimowej
olimpiady w Tatrzaskim Parku Narodowym, obecnie angauje si w ochron Tatr przed
biznesem narciarskim. Od 1998 r. prowadzi kampani w obronie doliny Rospudy.
W 2006 r. Stowarzyszenie wydao raport pt. Wpyw turystyki masowej na dziedzictwo
przyrodnicze i kulturowe Karpat. Raport z monitoringu kierunkw zagospodarowania
i wykorzystania turystycznego polskich gr, bdcy efektem rocznego monitoringu
procesw planowania i realizacji infrastruktury inwazyjnej turystyki masowej, jej
wpywu na przyrod i spoecznoci lokalne oraz kierunkw wykorzystania turystycznego
polskich Karpat. Od 2004 r., jako jedna z nielicznych organizacji spoecznych w Polsce,
PnrWI podja dziaania zmierzajce do ochrony korytarzy migracyjnych dziko yjcych
zwierzt, poprzez minimalizacj negatywnych skutkw oddziaywania nowopowstajcej
infrastruktury liniowej, w szczeglnoci drg szybkiego ruchu i autostrad.
Pracownia prowadzi dziaalno edukacyjn, ktrej celem jest budzenie szacunku
do wszelkich form ycia, zwracanie uwagi na sie powiza i zalenoci w przyrodzie
oraz motywowanie ludzi do podejmowania dziaa dla jej ochrony. Stowarzyszenie
wypracowao nowatorskie formy edukacji ekologicznej warsztat Zgromadzenie
Wszystkich Istot i szkolenie Stranikw Miejsc Przyrodniczo Cennych.
Stowarzyszenie wielokrotnie zdobywao prestiowe nagrody za swoj dziaalno,
m.in. za kampani Dzikie jest pikne w 1996 r. od Ministra Ochrony rodowiska,
Zasobw Naturalnych i Lenictwa, w 2001 r. za osignicia w dziedzinie edukacji
ekologicznej od Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej
w Katowicach, w 2001 r. nagroda na najlepsze projekty od Sasakawa Peace Foundation.
Stowarzyszenie dysponuje orodkiem pooonym w Bystrej koo Bielska-Biaej, ktry
suy jako Stacja Edukacji Ekologicznej.
Od 1994 r. Pracownia wydaje miesicznik Dzikie ycie,
jedyne pismo ekologiczne w Polsce, ktre odwanie,
dociekliwie i bezkompromisowo pisze o niszczeniu
i ochronie przyrody. Na amach miesicznika publikuj wybitni przyrodnicy i autorytety
wiata nauki i kultury, przedstawiane s problemy ekologiczne i prezentowane istotne
teksty dotyczce wiatopogldu ekologicznego.
Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
43-360 Bystra, ul. Jasna 17, tel. (+48) 033 818 31 53, tel./fax (+48) 033 817 14 68
e-mail biuro@pracownia.org.pl, www.pracownia.org.pl
Konto bankowe: BS Bystra, 158133 0003 0001 0429 2000 0001
Projekt wspfnansowany przez Uni Europejsk z Programu Interreg IIIA Polska
Republika Sowacka oraz budetu pastwa w ramach mikroprojektw Euroregionu Beskidy
Tre oraz opracowanie mapy
Krzysztof Wojciechowski
Redakcja i korekta
Boena Karolina Bielenin
Zdjcia
Piotr Morawski
Skad i amanie
Magda Warszawa
Projekt wspfnansowany przez
Uni Europejsk z Programu Interreg IIIA
Polska Republika Sowacka
oraz z budetu pastwa w ramach
mikroprojektw Euroregionu Beskidy
Koordynator projektu
Krzysztof Wojciechowski
Nakad
500 egzemplarzy
Copyright by Stowarzyszenie
Pracownia na rzecz Wszystkich Istot