Optymalna Struktura Sektora Bankowego

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012
Raport dotyczcy optymalnej struktury polskiego systemu bankowego w rednim okresie
Warszawa, 31 padziernika 2012

Strona 1 z 53
Spis treci
Wstp ...................................................................................................................................................... 3 Zastrzeenia ......................................................................................................................................... 4 I. II. III. Mandat pastwa do oddziaywania na struktur sektora bankowego ........................................... 4 Struktura wasnociowa polskiego sektora bankowego w porwnaniu z innymi krajami UE ........ 5 Skutki dominacji w polskim sektorze bankowym bankw kontrolowanych z zagranicy ............ 7
IV. Moliwoci zneutralizowania negatywnych skutkw dominacji bankw kontrolowanych z zagranicy poprzez krajowe regulacje i dziaania nadzoru bankowego.................................................. 15 V. VI. Jakie s alternatywy dla zagranicznej kontroli nad bankami ........................................................ 18 Docelowy model systemu bankowego wspierajcy dugookresowy wzrost gospodarczy ....... 24
VII. Moliwe drogi i przeszkody w przeksztaceniu banku zalenego od zagranicznej grupy bankowej w bank kontrolowany lokalnie.............................................................................................. 28 VIII. Przykadowy scenariusz udomowienia banku przez rozproszony kapita prywatny ............. 30
IX. Ocena kosztw i korzyci alternatywnego modelu wykupu polskich spek zalenych bankw zagranicznych, opartego na zaangaowaniu duych przedsibiorstw, w ktrych Skarb Pastwa ma istotne pakiety akcji............................................................................................................................... 33 X. Problem zastpienia finasowania dostarczanego przez wycofujcego si inwestora strategicznego ....................................................................................................................................... 34 XI. Czy potrzebny jest wehiku pomostowy wykorzystujcy rodki publiczne do udomowienia bankw? ................................................................................................................................................ 37 XII. XIII. XIV. Niezbdne dziaania organw Pastwa dla wsparcia udomowienia bankw........................... 43 Analiza zgodnoci proponowanych rozwiza z regulacjami europejskimi .............................. 47 Nowy kontekst wynikajcy z propozycji Unii Bankowej ............................................................ 50
Autorzy .................................................................................................................................................. 53 Kontakt .................................................................................................................................................. 53
Strona 2 z 53
Wstp
Celem niniejszego raportu jest przedstawienie dotychczasowego dorobku dyskusji nad postulatem zmiany struktury polskiego sektora bankowego poprzez zwikszenie udziau bankw kontrolowanych lokalnie w aktywach sektora bankowego. Postulat ten zosta sformuowany w artykuach opublikowanych w publicznych mediach1/ a nastpnie zosta rozwinity w raporcie Capital Strategy2/ (okrelnym dalej jako: Raport z 24 lutego 2012) przekazanym Prezesowi Narodowego Banku Polskiego. Niniejszy raport przygotowany na zlecenie NBP stanowi rozwiniecie Raportu z 24 lutego 2012 poprzez uwzgldnienie: Kwestii zawartych w zleceniu NBP a w szczeglnoci: i. Oceny wpywu czynnikw popytowych i podaowych na akcj kredytow w poszczeglnych grupach bankw i wybranych bankach w okresie kryzysu po roku 2008 (por. rozdzia III punkt 1.) Analizy zalet i wad poszczeglnych modeli wasnociowych bankw (por. rozdzia V) Opisu docelowego modelu systemu bankowego wspierajcego dugookresowy wzrost gospodarczy (por. rozdzia VI). Scenariusza przyszych przeksztace strukturalnych i wasnociowych systemu bankowego, z uwzgldnieniem zasad pokrywania ewentualnych kosztw procesw przeksztace i finansowania pomostowego przeksztacanych bankw (por. rozdzia VII) Oceny kosztw i korzyci alternatywnego modelu wykupu polskich spek zalenych bankw zagranicznych, opartego na zaangaowaniu duych przedsibiorstw, w ktrych Skarb Pastwa ma istotne pakiety akcji (por. rozdzia IX). Analizy zgodnoci proponowanych metod udomowienia bankw z regulacjami europejskimi (por. rozdzia XIII).
ii. iii. iv.
v.
vi.
Kwestii podniesionej w notatce komentujcej Raport z 24 lutego 2012, sporzdzonej 21 marca 2012 roku przez Specjalnego Doradc Ministra Spraw Zagranicznych ds. Ekonomicznych Macieja Olexa-Szczytowskiego, zwracajcej uwag, e dominacja bankw zalenych od zagranicznych grup bankowych w polskim sektorze bankowym stwarza ryzyko ograniczenia moliwoci finansowania strategicznych sektorw gospodarki w wyniku zewntrznych wobec Polski decyzji politycznych (por. rozdzia III punkt 2). Nowego kontekstu europejskiego wynikajcego z propozycji Unii Bankowej (por. rozdzia XIV) Konsultacji przeprowadzonych przez NBP polegajcych na rozesaniu Raportu z dnia 24 lutego 2012 do najwyszych wadz publicznych RP oraz instytucji decydujcych o
/ Por. Stefan Kawalec, Banki w Polsce powinny by pod krajow kontrol, Obserwator Finansowy, 2 listopada 2011, http://www.obserwatorfinansowy.pl/2011/11/02/banki-w-polsce-trzeba-spolonizowac-ale-nieupanstwowic/; Stefan Kawalec, Udomowi banki, Gazeta Wyborcza, 7 listopada 2011. 2 / Capital Strategy, Analiza moliwoci podjcia przez polskie instytucje pastwowe dziaa prowadzcych do zwikszenia udziau bankw kontrolowanych lokalnie w aktywach sektora bankowego, Warszawa, 24 lutego 2012, autorzy: Stefan Kawalec, Marcin Gozdek i Agata Mikowiec,
Strona 3 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 funkcjonowaniu polskiego rynku finansowego, a nastpnie zorganizowaniu w dniu 19 wrzenia 2012 r. w NBP spotkania O przyszoci polskiego sektora bankowego, na ktrym przedstawiciele w/w instytucji zostali poproszeni o przedstawienie opinii w sprawach bdcych przedmiotem Raportu z 24 lutego 2012 (por. rozdzia XIV).
Zastrzeenia
Capital Strategy jest firm doradcz wiadczc usugi na rzecz podmiotw publicznych i prywatnych. W szczeglnoci Capital Strategy moe wiadczy usugi doradcze na rzecz bankw, a take podmiotw inwestujcych lub zainteresowanych inwestycjami w sektorze bankowym. Capital Strategy nie ponosi odpowiedzialnoci za skutki dziaa podjtych w wyniku analiz, opinii i rekomendacji zawartych w niniejszym opracowaniu. Capital Strategy zastrzega sobie moliwo wykorzystywania treci zawartych w niniejszym Raporcie w innych opracowaniach i w publikacjach Capital Strategy lub czonkw zespou Capital Strategy.
I.
Mandat pastwa do oddziaywania na struktur sektora bankowego
Wspczesny sektor bankowy korzysta ze wsparcia w postaci publicznych gwarancji bezpieczestwa: Instytucja banku centralnego gwarantuje bankom dostp do awaryjnej pynnoci finansowej. Pastwowy system gwarantowania depozytw zabezpiecza banki przed wybuchami paniki. Realizowana konsekwentnie od kilkudziesiciu lat polityka krajw rozwinitych gospodarczo nie dopuszcza do upadku bankw uznanych za systemowo wane. Bez tych publicznych gwarancji bezpieczestwa system bankowy nie byby w stanie osign wspczesnych rozmiarw i funkcjonowa przy obecnej relacji kapitau do aktyww. W XIX wieku w USA, gdy takiego wsparcia publicznego dla bankw nie byo, relacja kapitau do aktyww wynosia w bankach ok. 40%. Wspczenie w duych bankw europejskich relacja ta jest 10-20 razy nisza i wynosi czasami nawet poniej 2 proc. Bazylejska Umowa Kapitaowa III przewiduje wprowadzenia minimalnej relacji kapitau do aktyww na poziomie 3 proc. Dziaajce w Polsce banki zalene od zagranicznych grup bankowych zbieraj depozyty, ktre s ubezpieczone w Bankowym Funduszu Gwarancyjnym i polski podatnik ponosi odpowiedzialno za ich wypat. Jednoczenie zagraniczne banki-matki nie gwarantuj wypaty depozytw zgromadzonych w bankach zalenych. Wojciech Kwaniak pisa w 2007 r.: Polski nadzr bankowy w ostatnich latach pyta wszystkie banki zalene od midzynarodowych inwestorw: czy na mocy przepisw w kraju macierzystym podmiotu dominujcego, podmiot dominujcy ponosi odpowiedzialno za depozyty zoone w banku, czy na mocy podpisanego porozumienia z bankiem zalenym podmiot dominujcy zobowiza si do takiej gwarancji lub czy na mocy jednostronnej Strona 4 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 deklaracji podmiot dominujcy zobowiza si do takiej gwarancji? Otrzymane odpowiedzi od wszystkich bankw zarwno z obszaru UE jak i spoza UE byy negatywne.3/ Formalne i nieformalne gwarancje pastwa dla sektora bankowe nie s iluzoryczne. W cigu ostatnich kilkudziesiciu lat podatnicy wielu krajw, w tym krajw najwyej rozwinitych, wielokrotnie ponosili bardzo powane koszty ratowania bankw. Jaskrawy jest przykad Irlandii, ktra jeszcze do niedawna miaa bardzo niski dug publiczny. W efekcie kryzysu bankowego, ktry wybuch w 2008 roku, relacja dugu publicznego do PKB w Irlandii wzrosa z 25 proc. w 2007 roku do 95 proc. w 2010 roku i kraj znalaz si na granicy bankructwa (przy czym bezporednie koszty dokapitalizowania bankw wyniosy 36 proc. PKB). Biorc pod uwag znaczenie sprawnoci funkcjonowania systemu bankowego dla gospodarki oraz ryzyko fiskalne zwizane z odpowiedzialnoci pastwa za stabilno bankw, oczywiste jest, e wadze publiczne mog i powinny podejmowa dziaania w celu uksztatowania rozmiarw i struktury sektora bankowego tak, aby: 1) potencjalne zobowizania fiskalne zwizane z zapewnieniem stabilnoci bankw byy dla pastwa do udwignicia; 2) uzyska moliwie najkorzystniejsz relacj midzy zdolnoci sektora bankowego do finansowania gospodarki a ryzykiem fiskalnym.
II.
Struktura wasnociowa polskiego sektora bankowego w porwnaniu z innymi krajami UE
Udzia bankw kontrolowanych przez zagraniczne grupy bankowe (okrelanych dalej jako banki kontrolowane z zagranicy) w systemach bankowych krajw Unii Europejskiej jest wyranie skorelowany z wielkoci gospodarki mierzon wartoci Produktu Krajowego Brutto. Generalnie w najwikszych gospodarkach UE dominuj banki majce centra decyzyjne w danym kraju, natomiast w maych gospodarkach dominuj banki kontrolowane z zagranicy. Wykres 1 przedstawiajcy udzia bankw kontrolowanych z zagranicy w aktywach 10 najwikszych bankw w poszczeglnych krajach UE uszeregowanych wedug wielkoci PKB, wyranie ilustruje fakt, i Polska jest du gospodark europejsk o strukturze sektora bankowego typowej dla maych gospodarek europejskich.
/ Wojciech Kwaniak, Nadzr nad integrujcym si rynkiem europejskim, 2007.
Strona 5 z 53

Wykres 1. Udzia bankw kontrolowanych z zagranicy w aktywach najwikszych 10 bankw (2008). Kraje uszeregowane wg PKB w 2010 roku 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Niemcy (1) Francja (2) Wielka Brytania (3) Wochy (4) Hiszpania (5) Holandia (6) Belgia (7) Polska (8) Szwecja (9) Austria (10) Dania (11) Grecja (12) Finlandia (13) Portugalia (14) Irlandia (15) Czechy (16) Rumunia (17) Wgry (18) Sowacja (19) Luxemburg (20) Bugaria (21) Sowenia (22) Litwa (23) otwa (24) Cypr (25) Estonia (26) Malta (27) rdo: Josina Kamerling and Arttu Makipaa, Cross-Border Financial Institutions in the EU: Analysis of Total Assets and Ultimate Ownership Briefing Note, European Parliament, Directorate A - Economic and Scientific Policy, Policy Department A.: Economic and Scientific Policy and Quality of Life Unit, Brussels - Strasbourg 2008 i Eurostat
Obecna struktura polskiego systemu bankowego nie jest wynikiem spontanicznych procesw rynkowych, lecz efektem polityki prywatyzacyjnej nastawionej na pozyskiwanie wiarygodnych zagranicznych inwestorw strategicznych. W pocztkowym okresie transformacji brakowao w Polsce kompetencji w zarzdzaniu bankami w warunkach gospodarki rynkowej i nie byo krajowych inwestorw dysponujcych kapitaem, mogcych sta si kompetentnymi i wiarygodnymi akcjonariuszami kontrolujcymi banki. Dlatego w procesie prywatyzacji dono do pozyskania wiarygodnych zagranicznych inwestorw strategicznych, mogcych zapewni bankom wsparcie kapitaowe, waciw kontrol zarzdcz i transfer know-how. Pojawienie si ich w latach 1990-tych przyczynio si do modernizacji i rozwoju systemu bankowego, miao pozytywny wpyw na rozwj polskiej gospodarki. Dzisiaj, po ponad 20 latach transformacji, polski rynek finansowy jest na tyle rozwinity, e nie musi ju opiera si na zarzdzaniu sprawowanym przez zagraniczne instytucje. Rozwizania operacyjne i technologiczne stosowane w bankach w Polsce nie odbiegaj od najlepszych rozwiza w innych krajach zachodnich. Wyksztacia si i zdobya praktyczne dowiadczenie dua liczba krajowych menaderw zdolnych do zarzadzania bankami. Istnieje szeroka grupa profesjonalnych inwestorw instytucjonalnych, przede wszystkim OFE oraz TFI, dysponujcych powanymi kapitaami i posiadajcych zespoy kierownicze zdolne do fachowej oceny i udziau w profesjonalnym systemie nadzoru wacicielskiego. Istnieje ponadto silna i relatywnie kompetentna infrastruktura nadzorcza. Jednoczenie w okresie transformacji Polska przestaa by ma gospodark europejska. Obecnie pod wzgldem wielkoci PKB Polska zajmuje obecnie 7-8 miejsce w UE, a za 10-15 lat bdzie Strona 6 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 prawdopodobnie 6 najwiksz gospodark UE, co odpowiada jej pozycji w Europie pod wzgldem liczby ludnoci. Udzia bankw kontrolowanych z zagranicy jest w Polsce wielokrotnie wikszy ni w innych krajach z grupy duych gospodarek europejskich, do ktrych Polska naley.
III.
Skutki dominacji w polskim sektorze bankowym bankw kontrolowanych z zagranicy
W niniejszym rozdziale omawiamy nastpujce skutki zdominowania polskiego sektora bankowego przez banki kontrolowanych z zagranicy: 1) Zakcenia w wykonywaniu przez sektor bankowy funkcji porednictwa finansowego. 2) Ryzyko ograniczenia moliwoci finansowania strategicznych sektorw w wyniku zewntrznych wobec Polski decyzji politycznych. 3) Utrudnienia dla stabilnego finansowania dugu publicznego. 4) Ograniczenia moliwoci stosowania polityki makro-ostronociowej. 1. Zakcenia w wykonywaniu przez sektor bankowy funkcji porednictwa finansowego
Bank bdcy czci midzynarodowej grupy bankowej kieruje si w swojej dziaalnoci na rynku polskim nie tylko ocen sytuacji i perspektyw polskiej gospodarki oraz wasn sytuacj finansow, lecz rwnie sytuacj caej grupy bankowej. W efekcie, problemy w gospodarce kraju macierzystego grupy lub na rynkach trzecich, bd kopoty finansowe grupy wywoane innymi przyczynami mog istotnie zakci wykonywanie przez bank zaleny funkcji porednictwa finansowego w Polsce. Gdy dotyczy to pojedynczego banku, nie stanowi to powanego problemu w kraju posiadajcym tak konkurencyjny system bankowy jak Polska. Sytuacja staje si powaniejsza, gdy zakcenia wynikajce ze zdarze zewntrznych dotycz wikszej liczby bankw. Zachowanie bankw w latach 2009-2010 Jesieni 2008 roku po upadku Banku Lehman Brothers i zaostrzeniu wiatowego kryzysu finansowego, zwracano uwag na niebezpieczestwo, e banki majce spki-matki w krajach gboko dotknitych kryzysem zacieni polityk kredytow w Polsce w stopniu znacznie gbszym ni moe to wynika ze stanu i perspektyw polskiej gospodarki4/. W efekcie wiatowego kryzysu finansowego, USA i pastwa Unii Europejskiej, a wic kraje, w ktrych umiejscowione s centrale grup bankowych kontrolujcych ponad dwie trzecie aktyww polskiego sektora bankowego, znalazy si w 2009 roku w recesji. Dziaajce w Polsce midzynarodowe grupy bankowe odnotoway na swoich rynkach macierzystych powane straty i musiay korzysta z pomocy rzdowej. Mimo e Polska, jako jedyny kraj w Europie, odnotowaa w 2009 roku realny wzrost PKB (o 1,6 proc.), dziaajce w Polsce zagraniczne grupy bankowe ograniczyy kredyt dla polskich przedsibiorstw. W 2010 roku nastpi dalszy spadek kredytu dla przedsibiorstw udzielanego przez t dominujc w polskim sektorze bankowym grup bankw, mimo do dobrego tempa wzrostu realnego PKB (3,9 proc.). cznie w latach 2009-2010 PKB Polski wzrs realnie o 5,6 proc., natomiast
4
/ Por. Stefan Kawalec, Jak obroni nasz gospodark przed kryzysem, Gazeta Wyborcza, 12 listopada 2008. Strona 7 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 portfel kredytw dla przedsibiorstw w bankach kontrolowanych z zagranicy zmniejszy si realnie cznie o 12,5 proc5/, co oznacza, e realna dynamika kredytu dla przedsibiorstw w tej grupie bankw bya w omawianym okresie o 18 punktw procentowych nisza ni dynamika PKB. Kontrastuje to z dynamik realn w grupie bankw kontrolowanych lokalnie (co ilustruje wykres 2.): lokalnie kontrolowane banki komercyjne zwikszyy swj portfel kredytw dla przedsibiorstw o 20,6 proc., co oznacza dynamik o 15 punktw procentowych wysz ni dynamika PKB, a banki spdzielcze o 35,4 proc., co oznacza dynamik o 20 punktw procentowych przewyszajc dynamik PKB. cznie w caym sektorze bankowym w omawianym okresie portfel kredytw dla przedsibiorstw obniy si realnie o 6,4 proc., co oznacza dynamik nisz o 12 punkw procentowych od dynamiki PKB. Warto zada pytanie, jakie czynniki spowodoway tak due rnice w dynamice kredytu dla przedsibiorstw w poszczeglnych grupach bankw w omawianym okresie. W latach 2009-2010 wystpoway czynniki obniajce popyt przedsibiorstw na kredyt, takie jak: a) spadek inwestycji oraz b) dobra, mimo spowolnienia gospodarczego, sytuacja pynnociowa przedsibiorstw, do ktrej przyczynio si znaczne osabienie zotego w roku 2009. Spadek popytu na kredyt dotyczcy generalnie caego sektora przedsibiorstw nie wyjania jednak tak zasadniczych rnic w dynamice kredytu w rnych grupach bankw. Przyczyn rnicy w dynamice kredytu w rnych grupach bankw mog by natomiast rnice wpywajce na zdolno lub ch bankw do udzielania kredytw: A. Wysoko wspczynnikw wypacalnoci w banku. B. Wysoko wspczynnika wypacalnoci w caej grupie bankowej, do ktrej naley dany bank. C. Dostpno funduszy poyczkowych D. Apetyt na ryzyko kredytowe w segmencie korporacyjnym.
/ Suma kredytw i poyczek dla przedsibiorstw i dla przedsibiorcw indywidualnych obliczona na podstawie zestawienia Nalenoci i zobowizania bankw (dane miesiczne) wedug NBP. We wszystkich obliczeniach kredyty i poyczki dla przedsibiorstw uwzgldniaj kredyty i poyczki dla przedsibiorcw indywidualnych, nie uwzgldniaj natomiast kredytw i poyczek dla niebankowych instytucji finansowych i dla sektora publicznego. Warto kredytw i poyczek dla przedsibiorstw udzielonych przez banki nalece do zagranicznych grup bankowych obliczono poprzez odjcie od sumy kredytw i poyczek udzielonych przez cay sektor bankowy kwoty kredytw i poyczek udzielonych przez banki lokalnie kontrolowane, dla ktrych dostpne byy dane, tj. PKO BP, GetinBank, Noble Bank, BGK, BO, Alior, Invest-Bank, Bank Pocztowy oraz kwoty kredytw i poyczek udzielonych przez sektor bankw spdzielczych wg danych KNF.
Strona 8 z 53
Wykres 2. Dynamika realna kredytu dla przedsibiorstw w okresie dwch lat 2009-2010 40% 30% 20,6% 20% 10% 0% -10% -20% PKB Polski Sektor bankowy razem -6,4% -12,5% Banki Lokalnie kontrolowane kontrolowane przez zagr. gr. banki bankowe komercyjne* PKO BP Banki spdzielcze 5,6% 17,5% 35,4%
*/ PKO BP, GetinBank, Noble Bank, BGK, BO, Alior, Invest-Bank, Bank Pocztowy rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych NBP, KNF, GUS, danych z bankw oraz sprawozda finansowych bankw Wykres 3. Udzia poszczeglnych grup bankw w aktywach sektora bankowego w 2010r. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Banki Lokalnie kontrolowane kontrolowane przez zagr. gr. banki Bankowe komercyjne* PKO BP Banki spdzielcze 25% 14% 6% 69%
*/ PKO BP, GetinBank, Noble Bank, BGK, BO, Alior, Invest-Bank, Bank Pocztowy rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych NBP, KNF, GUS, danych z bankw oraz sprawozda finansowych bankw
Ad A.
Wysoko wspczynnika wypacalnoci w banku
Wykres 4. przedstawia najwiksze banki w Polsce pod wzgldem wielkoci aktyww (pierwsza 10-tka z pominiciem BGK), uszeregowane wedug wartoci wspczynnika wypacalnoci (Capital Adequacy Ratio CAR) na koniec 2010 roku. PKO Bank Polski SA, ktry zanotowa w latach 2009-2010 wysok pozytywn dynamik kredytu dla przedsibiorstw (por. wykres 2) mia na koniec 2010 roku CAR w wysokoci 11,99 proc., czyli na poziomie zalecanym przez KNF. Natomiast wszystkie osiem bankw Strona 9 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 nalecych do grupy bankw kontrolowanych z zagranicy, ktre jako grupa zanotoway w latach 2009-2010 wysoce ujemn dynamik kredytu dla przedsibiorstw, miay na koniec 2010 roku CAR na poziomie wyszym (niektre znacznie wyszym) ni PKO BP. Oznacza to, e brak kapitau nie by gwn przyczyn cakowicie odmiennej dynamiki kredytu dla firm w tej grupie bankw w porwnaniu z PKO BP SA
Wykres 4. Wspczynnik adekwatnoi kapitaowej najwikszych bankw w Polsce w 2010 20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 18,80 17,61 15,90 15,29 13,50 13,15 12,51 12,37 11,99
Poziom zalecany przez KNF
Ad B.
Wysoko wspczynnika wypacalnoci w caej grupie banku-matki.
Banki matki najwikszych dziaajcych w Polsce bankw kontrolowanych z zagranicy w latach 2008-2009 odnotoway powane straty i korzystay z awaryjnego wsparcia kapitaowego macierzystych rzdw. Zatem denie do poprawy skonsolidowanego wspczynnika adekwatnoci kapitaowej na poziomie grupy mogo by czynnikiem ograniczajcym wzrost aktyww tych bankw na rynku polskim i przyczyniajcym si do ujemnej dynamiki kredytu dla przedsibiorstw. Hipotez tak uprawdopodabnia to, e w omawianych okresie, banki kontrolowane z zagranicy, obniajc warto swojego portfela kredytw dla przedsibiorstw oraz, znacznie obniajc dynamik portfela kredytw dla gospodarstw domowych, skokowo zwikszyy dynamik kredytu dla sektora publicznego, ktry jest obciony znacznie mniejsz waga ryzyka ni pozostae kategorie kredytu. Kredyt dla sektora publicznego w tej grupie bankw, po cznym realnym spadku o 17% w latach 2007-2008, w latach 2009-2010 wzrs realnie o 85%. Ad C i D. Dostpno funduszy poyczkowych i apetyt na ryzyko kredytowe w segmencie korporacyjnym. W omawianym okresie w sektorze bankowym wystpoway bardzo powane napicia pynnociowe. Zamar rynek midzybankowy. Wzrs koszt operacji SWAP-owych, za pomoc ktrych wiele bankw w Polsce finansowao portfel walutowych kredytw hipotecznych depozytami zotowymi. Jednoczenie osabienie kursu zotego spowodowao konieczno angaowania wyszych depozytw zotowych dla zabezpieczenia operacji SWAP-owych. Banki nalece do zagranicznych grup bankowych nie mogy ju liczy na finasowanie wzrostu akcji kredytowej przez poyczki od bankw Strona 10 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 matek, przy czym naley zaznaczy, e zagraniczne centrale nie wycofyway istniejcych zaangaowa, a nawet w sytuacjach awaryjnych dostarczay wsparcia pynnociowego swoim crkom w Polsce. Efektem napi pynnociowych bya nasilona walka o depozyty detaliczne. PKO Bank Polski SA dziki swojej silnej pozycji na rynku detalicznym i zaufaniu do banku kontrolowanego przez Skarb Pastwa cieszy si bardzo duym przyrostem depozytw i jego udzia w depozytach sektora bankowego wzrs z 18,1 proc. w 2008 roku do 20,0 proc. w 2010 roku6/. Przez to wzrost akcji kredytowej PKO BP nie by hamowany przez problemy pynnociowe. Napicia pynnociowe mogy przyczyni si natomiast do ograniczenia akcji kredytowej bankw kontrolowanych z zagranicy. Warto jednak zwrci uwag, e w omawianych okresie, banki kontrolowane z zagranicy, obniajc warto swojego portfela kredytw dla przedsibiorstw o 19 mld z, zwikszyy jednoczenie warto portfela kredytw dla gospodarstw domowych o 39 mld z i kredytw dla sektora publicznego o 6 mld z. Nastpia w tej grupie bankw bardzo wyrana zmiana struktury portfela kredytowego polegajca na zmniejszeniu udziau kredytu dla przedsibiorstw, a wzrocie udziau kredytu dla gospodarstw domowych oraz skokowym wzrocie kredytu dla sektora publicznego. Dane te wskazuj, e to nie problemy pynnociowe bankw kontrolowanych z zagranicy, lecz denie do szybkiego obnienia ekspozycji na ryzyko polskiego sektora przedsibiorstw byo podstawow przyczyn zmniejszenia przez t grup bankw portfela kredytw dla firm w latach 2009-2010. Na odpowied na pytanie o przyczyny bardzo wysokiej w relacji do rynku dynamiki kredytu dla przedsibiorstw w PKO BP SA w latach 2009-2010 wskazano nam nastpujce gwne czynniki7/: 1) Wzrost mar kredytowych na rynku i moliwo zbudowania bardzo dochodowego portfela zarwno kredytw korporacyjnych, jak i detalicznych (jako skutek saboci konkurencji o czym mowa niej), 2) Sabo konkurencji wynikajca z faktu, e banki nalece do zagranicznych grup bankowych zasadniczo ograniczyy kredyty korporacyjne, jak i detaliczne, w wyniku problemw na poziomie swoich grup bankowych, 3) Dobra sytuacja pynnociowa i kapitaowa Banku, 4) Pozytywne prognozy makroekonomiczne. Opinia ta jest spjna z potocznymi obserwacjami, e w 2009 roku PKO Bank Polski SA jako jedyny z grupy najwikszych bankw by skonny kredytowa nowych klientw korporacyjnych Podsumowujc, naley stwierdzi, e w latach 2009-2010 wystpia bardzo niezdrowa i niepokojca sytuacja: banki zalene od midzynarodowych grup bankowych kontrolujce ponad dwie trzecie aktyww sektora bankowego raptownie ograniczyy kredyt dla przedsibiorstw, a rozwojem kredytu korporacyjnego zajmoway si lokalne, w przeszoci mniej obecne w tym segmencie banki. Z jednej strony sytuacja tego typu ogranicza w nieuzasadniony sposb dostp sektora przedsibiorstw do kredytu. Z drugiej strony, niezwykle szybki wzrost kredytu dla przedsibiorstw w bankach kontrolowanych lokalnie rodzi ryzyko pojawienia si tam znacznych strat kredytowych, co moe by rdem powanych problemw ekonomicznych i politycznych. Dowiadczenia caego okresu 2007 2012 (do 30 czerwca) Wykres 4. Przestawia dynamik realn kredytu dla przedsibiorstw w rnych grupach bankw w zestawieniu z dynamika PKB Polski i strefy euro. Wykres ten wskazuje, e dynamika kredytu dla przedsibiorstw w bankach kontrolowanych z zagranicy jest w porwnaniu z dynamik w bankach
6
/ Obliczenia wasne na podstawie raportw Banku (dotyczy kategorii zobowizania banku wobec klientw, z wyczeniem innych bankw) i danych NBP 7 / Rozmowa z Bartoszem Drabikowskim, Wiceprezesem Zarzdu i Dyrektorem Finansowym PKO Bank Polski SA w dniu 23 padziernika 2012r.
Strona 11 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 kontrolowanych lokalnie znacznie bardziej pro-cykliczna i wydaje si by powizana bardziej z dynamik PKB Eurolandu ni PKB Polski.
Wykres 5. Dynamika realna kredytu dla przedsibiorstw
40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% 2007 2008 2009 2010 2011 06.2012
Lokalnie kontrolowane banki komercyjne* Banki spdzielcze
Banki kontrolowane przez zagr. gr. bankowe PKB PL realne
PKB Strefa euro realne
*/ PKO BP, GetinBank, Noble Bank, BGK, BO, Alior, Invest-Bank, Bank Pocztowy rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych NBP, KNF, danych z bankw oraz sprawozda finansowych bankw, GUS, Eurostat
Podsumowanie Podsumowujc naley stwierdzi, e dominacja bankw kontrolowanych z zagraniczny zakca prawidowe wypenianie przez sektor bankowy funkcji porednictwa finansowego i przyczynia si do procyklicznoci polityki kredytowej. Powoduje, e w przypadku kryzysu na rynkach zagranicznych kredyt dla polskich przedsibiorstw moe ulec znacznemu ograniczeniu w wyniku decyzji zagranicznych central, niezalenie od sytuacji w polskiej gospodarce (tak jak to si stao w latach 2008-2010).
2. Ryzyko ograniczenia moliwoci finansowania strategicznych sektorw w wyniku zewntrznych wobec Polski decyzji politycznych8/ W polskiej strategii energetycznej kluczow rol odgrywaj lub w zamierzeniu maj odgrywa sektory, ktrych rozwj jest kontestowany w wielu krajach europejskich: Energetyka wglowa obecne w Polsce koncerny energetyczne z Niemiec (RWE) i Szwecji (Vatenfall) wycofay si z planw budowy nowych elektrowni wglowych w Polsce. Energetyka jdrowa Niemcy podjy decyzj o zamkniciu elektrowni jdrowych. Budowa elektrowni jdrowych w Polsce budzi sprzeciw w Niemczech i kilku innych krajach UE.
/ Wykorzystujemy tu notatk z dnia 21 marca 2012 roku Specjalnego Doradcy Ministra Spraw Zagranicznych
ds. Ekonomicznych Macieja Olexa-Szczytowskiego (byego bankiera inwestycyjnego)
Strona 12 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Gaz upkowy rozwj wydobycia gazu upkowego budzi sprzeciw w wielu krajach europejskich i zagraa interesom Gazpromu.
Postawa opinii publicznej w krajach macierzystych, a take decyzje polityczne i biznesowe zagranicznych central mog zasadniczo utrudni lub wrcz uniemoliwi angaowanie si dziaajcych w Polsce a kontrolowanych z zagranicy bankw w finansowanie inwestycji w wymienionych sektorach: Banki z krajw UE i Norwegii (Nordea) bd mao chtne finansowa wydobycie gazu upkowego oraz elektrownie wglowe. Jest wysoce wtpliwe, by banki niemieckie, austriackie, holenderskie czy skandynawskie chciay finansowa energetyk jdrow w Polsce. Banki francuskie raczej nie bd finansowa energetyki jdrowej opartej o technologie niefrancuskie. Drugi bank w Polsce pod wzgldem aktyww, woski UniCredit (Pekao SA), jest mao przewidywalny. UniCredit utrzymuje bliskie relacje z woskim championem Eni, bdcym sojusznikiem Gazpromu. Hiszpaski Santander (BZWBK, ew. poczony z Kredyt Bankiem) ma saby apetyt na wielkie kredyty korporacyjne i projektowe.
3. Utrudnienia dla stabilnego finansowania dugu publicznego
W kadym kraju lokalne banki s istotn kategori nabywcw dugu publicznego. W przypadku dziaajcych w Polsce bankw kontrolowanych z zagranicy, ich zdolno do inwestowania w atrakcyjne papiery skarbowe jest ograniczona przez limity na polskie ryzyko suwerenne nakadane przez zagraniczne centrale. Z racji struktury polskiego sektora bankowego, ciar finasowania dugu publicznego ponosz w coraz wikszym stopniu inwestorzy zagraniczni. W przypadku ewentualnych zaburze w gospodarce wiatowej lub innych wydarze zwikszajcych awersj inwestorw zagranicznych do ryzyka polskiego, limity na ryzyko polskie w polskich bankach nalecych do zagranicznych grup bankowych mog ulec gwatownemu zmniejszeniu. Istnieje wic powane ryzyko jednoczesnego wyprzedawania obligacji polskich przez inwestorw zagranicznych oraz przez wikszo dziaajcych w Polsce bankw. Dlatego, szczeglnie w obecnej sytuacji w gospodarce wiatowej, dominacja bankw kontrolowanych przez zagraniczne grupy bankowe powanie zwiksza ryzyko finansowania polskiego dugu publicznego. Regulatorzy nie powinni dopuszcza do sytuacji, w ktrej bank ma zewntrznie narzucone limity na ryzyko kraju, w ktrym jest istotnym systemowo bankiem depozytowym, i ktrego budet odpowiada implicite za zgromadzone w tym banku depozyty. Przypomnijmy, e depozyty bankowe ubezpieczone s w Polsce w Bankowym Funduszu Gwarancyjnym finansowanym ze skadek ubezpieczonych bankw, lecz w przypadku powanego kryzysu wypata rodkw gwarantowanych wymaga bdzie wsparcia budetu pastwa. Nie chodzi o to, by banki zmusza do nieograniczonego zakupu dugu publicznego, lecz by polityka banku w tym zakresie bya okrelana autonomicznie przez kierownictwo banku i nie zaleaa od limitw przyznanych przez zagraniczn central w ramach optymalizacji profilu globalnego ryzyka grupy z negatywnymi skutkami dla krajowej instytucji depozytowej. W przypadku bankw Strona 13 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 dziaajcych w ramach midzynarodowych grup bankowych zapewnienie, e takich zewntrznie narzucanych limitw nie bdzie, jest w praktyce bardzo trudne. Dlatego zasadne s dziaania regulatorw prowadzce do tego, by systemowo wane banki byy kontrolowane lokalnie.
4. Ograniczenia moliwoci stosowania polityki makro-ostronociowej Dowiadczenia globalnego kryzysu bankowego pokazay, e dla efektywnego zapewnienia stabilnoci makroekonomicznej kraju moe nie wystarczy posugiwanie si wycznie instrumentem stopy procentowej. W celu skutecznego powstrzymania boomw na poszczeglnych segmentach rynku potrzebne moe by dostosowanie do sytuacji na lokalnym rynku krajowym parametrw dziaania bankw takich jak: wymg kapitaowy, maksymalna relacja wartoci kredytu w stosunku do wartoci nieruchomoci lub do dochodu itp. Takie stosowanie regulacji ostronociowych w celach stabilizacji makroekonomicznej okrelane jest mianem polityki makro-ostronociowej. Andrzej Sawiski i Tomasz Chmielewski zwracaj uwag, e stosowanie polityki makroostronociowej bdzie utrudnione w przypadku wprowadzenia proponowanej przez Komisj Europejsk dyrektywy wprowadzajcej tzw. maksymaln harmonizacj regu nadzorczych9/. Moliwo wpywania na polityk banku poprzez parametry ostronociowe bdzie w takim przypadku posiada wycznie nadzr na poziomie grupy bankowej i parametry te bd jednolite dla caego obszaru dziaania grupy bankowej w UE. Tym samym, polski nadzr bankowy zostaby pozbawiony moliwoci okrelania parametrw ostronociowych uwzgledniajcych sytuacj polskiej gospodarki w stosunku do bankw nalecych do grup bankowych majcych swoje centrale w innych krajach UE, ktre dzi kontroluj blisko dwie trzecie aktyww sektora bankowego. Sawiski i Chmielewski ostrzegaj rwnie, e przewidywane scentralizowanie zarzdzania kapitaem i pynnoci w duych midzynarodowych grupach bankowych oznaczaoby w praktyce zniesienie wymogw zapewniajcych pynno i stabiln baz kapitaow w poszczeglnych bankach crkach, dziaajcych w innych krajach ni bank matka. Tendencja do harmonizacji regu nadzorczych bdzie najprawdopodobniej nasilona w ramach prac nad implementacja idei Unii Bankowej. Naley mie nadziej, e polski rzd podejmie odpowiednie dziaania i znajdzie sojusznikw, aby nie doszo do wprowadzenia uregulowa, ktre pozbawi polskie wadze regulacyjne prawa podejmowania suwerennych decyzji o stosowaniu instrumentw makro-ostronociowych10/. W przypadku wprowadzenia maksymalnej harmonizacji jej niebezpieczne skutki bd tym wiksze, im wikszy bdzie udzia bankw kontrolowanych z zagranicy w polskim sektorze bankowym.
/ Andrzej Sawiski i Tomasz Chmielewski, Duszca harmonizacja, Rzeczpospolita, 21.10.2011.
10
/ Dyskutowane dotd rozwizania maksymalnej harmonizacji przewiduj moliwo zastosowania instrumentw makro-ostronociowych w uzasadnionych przypadkach za zgod odpowiednich instancji UE. Nie mona tego jednak uzna za rozwizanie wystarczajce. Przy takim rozwizaniu bdzie wielce prawdopodobne, e, jeli jaki kraj peryferyjny wystpi o zgod na zastosowania instrumentw makro-ostronociowych, przy oporze dziaajcych na jego terenie europejskich grup bankowych, to uzyska od odpowiedniej instytucji unijnej odpowied, e najpierw musi wykorzysta inne dostpne narzdzia niezakcajce funkcjonowania jednolitego rynku bankowego, a w pierwszej kolejnoci narzdzia fiskalne. W praktyce oznacza to moe, e kraj peryferyjny niemajcy znacznej nadwyki budetowej nie bdzie w mg zastosowa instrumentw polityki makro-ostronociowej.
Strona 14 z 53
IV.
Moliwoci zneutralizowania negatywnych skutkw dominacji bankw kontrolowanych z zagranicy poprzez krajowe regulacje i dziaania nadzoru bankowego
1. W obecnym stanie prawnym KNF posiada instrumenty i kompetencje pozwalajce na monitorowanie i kontrolowanie pynnoci, wymaganego minimalnego poziomu kapitau oraz zapobieganie niedozwolonym przepywom finansowym midzy bankami a ich podmiotami dominujcymi
W obecnym stanie prawnym, dziki moliwoci okrelania standardw, moliwoci monitorowania sytuacji pynnociowej bankw, KNF posiada instrumenty potrzebne do zapewnienia, e zarejestrowane w Polsce banki zalene od zagranicznych grup bankowych bd prowadziy odpowiednio rozwan polityk pynnociow. KNF moe monitorowa i zapobiega sytuacjom, w ktrych dziaajcy w Polsce bank zaleny wykorzystywany byby jako rdo finansowania dla podmiotu dominujcego, ze szkod dla rozwoju dziaalnoci kredytowej na polskim rynku lub z naraeniem na ryzyko zgromadzonych depozytw. KNF posiada rwnie instrumenty pozwalajce wyegzekwowa od bankw utrzymywanie poziomu kapitau zapewniajcego spenienie wymogw dotyczcych minimalnego poziomu wspczynnika wypacalnoci. W praktyce KNF jest w stanie skoni banki do ograniczenia poziomu wypacanych dywidend, po to, by utrzyma lub podnie wspczynniki kapitaowe powyej minimalnego poziomu, jeli ocenia, e jest to uzasadnione podwyszonym ryzykiem dziaalnoci. Warto przypomnie, e w roku 2009 wszystkie dziaajce w Polsce banki zalene midzynarodowych grup bankowych podporzdkoway si zaleceniu KNF, aby nie wypaca dywidend i zatrzyma cao zysku z roku obrotowego 2008. Obecnie Urzd KNF sformuowa ogln rekomendacj, by w zwizku z ryzykami wystpujcymi w otoczeniu zewntrznym banki nie wypacay dywidendy i przeznaczyy zysk wypracowany w roku 2011 na podwyszenia kapitau, jednoczenie zaleci niewypacanie dywidendy bankom, ktre speniaj co najmniej jedno ze wskazanych kryteriw11/. Naley jednake pamita, e generalne zalecenie niewypacania dywidend jest instrumentem awaryjnym, ktre powinno by stosowane tylko w naleycie uzasadnionych sytuacjach wyjtkowych. Obawa inwestorw przed nieuzasadnionym i nieprzewidywalnym posugiwaniem si przez nadzr takim zaleceniem moe by czynnikiem zniechcajcym inwestorw do inwestowania w banki w Polsce.
11
/ Kryteria te s nastpujce: 1) Wspczynnik wypacalnoci poniej 12% 2) Wspczynnik Tier 1 poniej 9% 3) Ocena BION (ocena wydawana przez nadzr na podstawie procesu Badania I Oceny Nadzorczej) gorsza ni 2,5 4) Udzia kredytw walutowych w portfelu kredytw dla osb prywatnych powyej 50% 5) Bank matka ma niedobr kapitau w stosunku do wymaganego wspczynnika Tier 1 wg oceny Europejskiego Nadzoru Bankowego. Por. Pismo Przewodniczcego KNF Andrzeja Jakubiaka nr DNB/I/7111/4/2/11 z dnia 29 grudnia 2011 do prezesw bankw.
Strona 15 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 2. KNF nie jest w stanie zapobiec zjawisku jakim moe by ograniczanie dziaalnoci kredytowej w Polsce przez banki nalece do zagranicznych grup bankowych w celu poprawy wspczynnikw kapitaowych na poziomie grupy
Jak stwierdzilimy wyej, istnieje powane niebezpieczestwo, e niektre polskie banki zalene od midzynarodowych grup bankowych, majce nadwyki kapitau, dostatek depozytw klientowskich i widzce w polskiej gospodarce przestrze dla rentownego i bezpiecznego wzrostu kredytu, zostan przez swoje zagraniczne centrale zmuszone do ograniczenia akcji kredytowej, po to by poprawi wspczynnik adekwatnoci kapitaowej grupy. Zwrcilimy uwag, e dziki konsolidacji kapitau na poziomie grupy, nadwykowy kapita pozostajcy w bilansie i na rachunku polskiego banku zalenego przyczynia si do poprawy wspczynnika kapitaowego grupy i pozwala ograniczy skal redukcji aktyww na innych rynkach, bez potrzeby pobierania dywidendy i transferu funduszy za granic (por. Rozdzia III, paragraf 1). Naley zauway, e takiej formie wykorzystania nadwykowego kapitau polskich bankw nadzr bankowy nie jest w stanie skutecznie przeciwdziaa. Wyobramy sobie hipotetycznie, e nadzr zwrciby uwag bankowi, e udziela za mao kredytw i przez to ma nadmiernie wysokie wspczynniki kapitaowe. W takim przypadku bank odpowiedziaby, e skala akcji kredytowej wynika z oceny ryzyka, a jeli nadzr uwaa, e wspczynnik kapitaowy banku jest zbyt wysoki, to problem ten zostanie niezwocznie rozwizany przez wypat wysokiej dywidendy. W takiej sytuacji trudno byoby powstrzyma wypat dywidendy, gdy prawo do pobierania dywidendy jest elementarnym prawem akcjonariuszy, a rekomendacja nadzoru, by wypat dywidendy ograniczy, wynika moe wycznie z oceny, e bank potrzebuje kapitaowego wzmocnienia. Jeli jednak nadzr uwaa, e bank ma nadwykowy kapita, to nie ma adnych argumentw, aby powstrzymywa wypat dywidendy. Przedstawiona tu ocena zgodna jest ze stanowiskiem wyraonym przez Przewodniczcego KNF Andrzeja Jakubiaka. W odpowiedzi na pytanie dotyczce moliwoci przeciwdziaania sytuacji, w ktrej zagraniczni udziaowcy wywieraliby nieformalne naciski na zarzdy naszych bankw, by ograniczy akcj kredytow, Przewodniczcy KNF jednoznacznie stwierdzi, e nadzr bankowy nie ma i w gospodarce wolnorynkowej nie powinien mie instrumentw, ktre nakazywayby temu lub innemu bankowi budow akcji kredytowej12/.
3. W przypadku wprowadzenia przez Uni Europejsk zasady maksymalnej harmonizacji norm nadzorczych, KNF utraci posiadane dzisiaj instrumenty pozwalajce ogranicza niektre negatywne konsekwencje uzalenienia polskich bankw od zagranicznych grup bankowych
W przypadku przyjcia zaproponowanej przez Komisj Europejsk dyrektywy wprowadzajcej maksymaln harmonizacj norm nadzorczych, KNF utraci w znacznej mierze kompetencje nadzorcze w stosunku do bankw zalenych od europejskich grup bankowych (por. Rozdzia III, punkt 2). Tym samym KNF utraci posiadane dzisiaj instrumenty i kompetencje pozwalajce na monitorowanie i kontrolowanie pynnoci, wymaganego minimalnego poziomu kapitau oraz zapobieganie niedozwolonym przepywom finansowym midzy bankami a ich podmiotami dominujcymi.
12
/ Bd pilnowa sprzedawania bankw, Rozmowa Macieja Samcika z Andrzejem Jakubiakiem Przewodniczcym Komisji Nadzoru Finansowego, Gazeta Wyborcza, 21 listopada 2011.
Strona 16 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 4. Polityka regulacyjna oraz polityka emisji bonw NBP moe wpywa na wielko inwestycji w papiery skarbowe, jakie bd utrzymyway banki. Dziaania regulatorw oraz NBP nie s jednak w stanie zapobiec nagemu obnieniu limitw na polskie ryzyko suwerenne przez zagraniczne centrale dziaajcych w Polsce bankw
Stwierdzilimy wyej, e dominacja bankw zalenych od zagranicznych grup bankowych utrudnia stabilne finansowanie dugu publicznego, a w sytuacji wzrostu awersji do ryzyka polskiego na wiecie sta si moe rdem niestabilnoci gospodarki. Problemom tym w pewnym zakresie mog przeciwdziaa regulacje dotyczce pynnoci bankw oraz polityka NBP dotyczca dostpnoci i rentownoci dostarczanych przez bank centralny instrumentw do lokowania pynnoci, ktre stanowi dla bankw alternatyw w stosunku do instrumentw skarbowych. Okrelane przez regulatorw normy pynnoci i rodzaje instrumentw zaliczanych do poszczeglnych kategorii pynnoci oraz decyzje NBP dotyczce wysokoci oprocentowania rachunkw bankw w banku centralnym, a take polityka w zakresie wielkoci emisji, struktury terminowej oraz rentownoci bonw NBP, mog wsplnie w istotny sposb oddziaywa na wielko portfela papierw wartociowych jaki w praktyce bd utrzymyway banki. Polityka regulacyjna i polityka NBP nie s natomiast w stanie zapobiec nagemu obnieniu limitw na polskie ryzyko suwerenne przez zagraniczne centrale dziaajcych w Polsce bankw. Takie obnienie limitw moe nastpi jako reakcja na rozmaite typy wydarze zwikszajcych generalnie awersj inwestorw do ryzyka lub zmieniajcych relatywne postrzeganie ryzyka poszczeglnych obszarw geograficznych lub krajw. Zmniejszenie limitw moe wic nastpi zarwno w skutek wydarze dotyczcych bezporednio gospodarki polskiej, jak i wydarze w innym kraju europejskim, caej gospodarce europejskiej lub dotyczcych gospodarek pozaeuropejskich. W takich warunkach, potencjalnie najstabilniejsze, pierwotne rdo finansowania krajowego dugu publicznego, w postaci lokalnych depozytw moe by przez znaczna cz sektora bankowego niewykorzystywane. Nage obnienie limitu na polskie ryzyko suwerenne moe w takim przypadku nie nastpi w wyniku zmiany indywidualnej oceny ryzyka polskiej gospodarki, lecz wynika automatycznie z bardziej strategicznej decyzji o obnieniu ekspozycji na ryzyko wikszego obszaru, do ktrego Polska jest zakwalifikowana w stosowanej metodologii zarzdzania ryzykiem. Warto zauway, e takie nage obnienie limitu na polskie ryzyko suwerenne, pod wpywem wydarze poza Polsk, jest bez porwnania mniej prawdopodobne w przypadku samodzielnego banku majcego swoje centrum decyzyjne w Polsce, ni w przypadku banku zalenego od midzynarodowej grupy bankowej, ktrego strategiczne decyzje podejmowane s w zagranicznej centrali grupy. Na przykad, gdyby wystpiy problemy z wykupem zapadajcych obligacji jednego z krajw w Europie rodkowej, to nastpioby prawdopodobnie automatyczne obnienie limitw na polskie ryzyko suwerenne w bankach zalenych od zagranicznych grup bankowych, natomiast w bankach zarzdzanych lokalnie zjawisko takie mogoby w ogle nie wystpi, jeli nie byoby do tego wyranych podstaw w polskiej sytuacji gospodarczej i fiskalnej.
W banku zarzdzanym lokalnie decyzje strategiczne o wielkoci portfela polskich papierw skarbowych podejmowane s przez ludzi dobrze znajcych i ledzcych codziennie sytuacj polskiej Strona 17 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 gospodarki, natomiast w przypadku banku zalenego od zagranicznej grupy, takie decyzje strategiczne podejmowane s w praktyce w centrali grupy przez osoby nie zajmujce si na co dzie osobicie obserwacj polskiej gospodarki. W pierwszym przypadku decyzje o ewentualnej zmianie wielkoci portfela polskiej polskich papierw skarbowych bd w pierwszej kolejnoci wiedzione analiz i ocen perspektyw polskiej gospodarki, a wydarzenia w innych krajach bd traktowane jako dodatkowa przesanka. W drugim przypadku decyzje takie bd wiedzione w pierwszej kolejnoci przez globaln strategi okrelajc alokacj ryzyka w poszczeglnych obszarach i regionach geograficznych. Ocena fundamentw polskiej gospodarki bdzie oczywicie brana pod uwag jako istotna przesanka dodatkowa, lecz w sytuacji kryzysowej decyzje o ograniczeniu limitw mog by podejmowanie automatycznie, bez wnikania w szczegow ocen fundamentw polskiej gospodarki.
V.
Jakie s alternatywy dla zagranicznej kontroli nad bankami
1. Trzy podstawowe modele kontroli nad bankami W zestawieniu 120 najwikszych bankw w UE wg danych z roku 2008, 89 bankw (tj. 74%) nie posiada ostatecznego waciciela, co oznacza w wikszoci przypadkw rozproszon struktur wasnoci. W przypadku 31 bankw (czyli 26%), w ktrych ustalono ostatecznego waciciela, w prawie wszystkich przypadkach ostatecznym wacicielem by albo inny bank (18 przypadkw) albo rzd centralny lub lokalny (9 przypadkw)13/. Tabela 1. Struktura wasnociowa 120 najwikszych bankw w Unii Europejskiej w 2008 roku
Posiadajce ostatecznego waciciela Ogem w zestawieniu Banki bez ustalonego ostatecznego waciciela Wg rodzaju ostatecznego waciciela Razem Inny bank Liczba Udzia % 120 100% 89 74% 31 26% 18 15% Rzd centralny bd lokalny 9 8% Inny podmiot 4 3%
rdo: Opracowanie wasne na podstawie J. Kamerling and A. Makipas, Cross-Border Financial Institutions in the EU, op. cit., Tabela 2, str. 9
Mona powiedzie, e mamy trzy gwne formy kontroli nad bankami: 1) Akcjonariat rozproszony, 2) Kontrola sprawowana przez inny bank , 3) Kontrola sprawowana przez rzd centralny lub lokalny.
13
/ Por. Josina Kamerling and Arttu Makipaa, Cross-Border Financial Institutions in the EU: Analysis of Total Assets and Ultimate Ownership Briefing Note , European Parliament, Directorate A - Economic and Scientific Policy, Policy Department A.: Economic and Scientific Policy and Quality of Life Unit, Brussels - Strasbourg 2008. Tabela 2 str. 9.
Strona 18 z 53
2. Rozproszony akcjonariat jest dominujc form wasnoci w duych prywatnych bankach w Europie i na wiecie
Spjrzmy na 12 najwikszych pod wzgldem kapitau bankw na wiecie (wedug rankingu magazynu The Banker z roku 2011). Jeeli pominiemy trzy kontrolowane przez pastwo banki chiskie oraz przejty przez rzd brytyjski bank RBS, to stwierdzimy, e pozostae 8 bankw to banki prywatne o rozproszonej strukturze wasnoci, gdzie udzia najwikszego akcjonariusza jest z reguy na poziomie znacznie poniej 10%. Tabela 2. Udzia najwikszego akcjonariusza w najwikszych prywatnych bankach wiata Pozycja w Bank Udzia najwikszego akcjonariusza* rankingu wiatowym 1 Bank of America 4,5% 2 JP Morgan Chase 4,1% 3 HSBC 1,4% 4 Citigroup 5,0% 5 Mitsubishi UFJ 6,0% 7 Wells Fargo 6,9% 11 BNP Paribas 10,7%** 12 Barclays 8,5%
*/ Ustalone przez autorw na podstawie raportw bankw (na koniec 2010 roku lub pniejszych). **/ Udzia funduszu inwestycyjnego kontrolowanego przez Rzd Belgii, bdcy pozostaoci po udziale tego rzdu w przejtym w 2009 roku przez BNP Paribas banku Fortis, najwikszy akcjonariusz prywatny posiada udzia 5,2%
Jak wynika z danych w tabeli 1 i 2, banki posiadajce okrelonego waciciela to prawie wycznie banki bdce wasnoci innych bankw lub banki kontrolowane przez wadze pastwowe lub samorzdowe. Wynika z tego, e rozproszony akcjonariat jest w praktyce jedyn szeroko stosowan form ostatecznej kontroli nad bankami prywatnymi. 3. Saboci rozproszonego akcjonariatu nie prowadz do postulatw odejcia od tej formy wasnoci
Saboci nadzoru wacicielskiego kojarzone z rozproszeniem akcjonariatu wskazywano jako jeden z czynnikw, ktre przyczyniy si do wiatowego kryzysu finansowego. Nie spowodowao to jednak postulatu odejcia lub ograniczenia modelu akcjonariatu rozproszonego w bankach. Postulaty takie nie znalazy si w szczeglnoci w najbardziej znanych raportach diagnostycznych ogoszonych w 2009 roku: raporcie Grupy 3014/ przygotowanym pod kierunkiem Paula Volckera oraz raporcie komisji pod przewodnictwem Jacquesa de Larosire powoanej przez Komisj Europejsk15/. W Raporcie Grupy 30 zawarto zalecenie, by nie dopuszcza inwestorw niefinansowych do kontroli nad bankami
14
/ Financial Reform. A Framework for Financial Stability, The Group of Thirty (Raport przygotowany przez grupe robocz pod przewodnictwem Paula Volckera), Washington, 15 January 2009.
15
/ The High-Level Group on Financial Supervision in the EU chaired by Jacques de Larosiere Report, Brussels, 25 February 2009.
Strona 19 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 gromadzcymi gwarantowane przez rzd depozyty. W obu wspomnianych raportach znalazy si natomiast postulaty dotyczce systemw motywacyjnych dla menaderw, ktre zostay uwzgldnione w regulacji przyjtej przez Komisj Europejska (wdroonej w Polsce uchwa KNF z padziernika 2011). Zgodnie z tymi regulacjami znaczna cz premii osb majcych istotny wpyw na ryzyko banku powinna by warunkowa i wypacana z duym, nawet kilkuletnim, opnieniem pod warunkiem, e nie ujawni si opnione negatywne skutki decyzji podjtych przez menaderw. 4. Rozproszenie akcjonariatu jest czynnikiem bezpieczestwa bankw Brak postulatw dotyczcych ograniczenia zakresu rozproszenia akcjonariatu wynika midzy innymi z faktu, e rozproszenie akcjonariatu traktowane jest per saldo jako czynnik zwikszajcy bezpieczestwo banku. Nadzorcy staraj si unika sytuacji, w ktrej inwestor posiadajcy firmy w sektorach niefinansowych uzyskuje kontrol nad bankiem. Stwarzaoby to bowiem ryzyko, e dominujcy akcjonariusz bdzie stara si wykorzysta bank jako rdo uprzywilejowanego kredytu dla swoich firm. Takie obawy maj uzasadnienie w licznych przykadach bankw, ktre upady wanie w wyniku obcienia zymi dugami udzielonymi firmom powizanym z dominujcymi akcjonariuszami. W wielu krajach rozproszeniu akcjonariatu bankw sprzyjaj regulacje i nadzr. Uzyskanie przez jednego akcjonariusza niebdcego bankiem lub inn instytucj finansow znaczcego udziau (przy czym znaczcy udzia okrelany jest zwykle na poziomie 10-20% gosw na walnym zgromadzeniu) uznawane jest przez wadze za potencjalnie grone dla banku i albo podlega rnym ograniczeniom, albo w ogle jest prawnie zakazane. Podobnym ograniczeniom i kontroli podlega czsto rwnie sytuacja uzyskania przez jaki podmiot niefinansowy faktycznej kontroli nad bankiem mimo braku bardzo znacznego udziau kapitaowego. Celem tych regulacji, obok ochrony bezpieczestwa bankw, jest w wielu przypadkach rwnie zapobieenie uzyskaniu kontroli nad bankami krajowymi przez podmioty zagraniczne. Dane zebrane przez World Bank w ramach Banking Regulation Survey (ostatnia aktualizacja w czerwcu 2008 roku) wskazuj, e okrelone wprost prawne zakazy uzyskiwania znaczcego udziau w kapitaach bankw funkcjonuj w 47 krajach ze 143 analizowanych. Niezalenie od tego, nabycie znaczcego udziau (powyej 10%) w banku wymaga akceptacji wadz regulacyjnych. Przykadowo, w USA ustawa o holdingach bankowych (the bank holding company act) zakazuje, by inwestor posiadajcy udzia kontrolny w firmie niefinansowej posiada jednoczenie pakiet kontrolny akcji w holdingu bankowym. 5. Dowiadczenie Kanady Godne nieco szerszego omwienia s dowiadczenia Kanady. Warto przy tym mie na uwadze fakt, e cho kraj ten jest niezwykle silnie powizany z gospodark Stanw Zjednoczonych, to banki kanadyjskie okazay si odporne na zapocztkowany w 2008 roku w USA wiatowy kryzys finansowy. W drugiej poowie lat 1990-tych rzd kanadyjski powoa komisj pod przewodnictwem Harolda MacKaya do dokonania oceny funkcjonowania kanadyjskiego sektora bankowego i sporzdzenia rekomendacji na przyszo. W ramach prac przedstawiono szereg powodw dla zachowania kanadyjskiej kontroli nad kanadyjskimi bankami. W szczeglnoci stwierdzono, e krajowe banki Strona 20 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 stanowi podstaw dla krajowych centrw finansowych, ktre mog oferowa lepszej jakoci prac dla wykwalifikowanych Kanadyjczykw i mog generowa wiksze wpywy podatkowe; kanadyjskie banki uwaane s za bardziej wyczulone na punkcie krajowej sytuacji rynkowej ni mogyby by banki zagraniczne, w szczeglnoci podczas osabienia gospodarczego; istnieje obawa, e banki kontrolowane zagranicznie byyby mniej skonne ni banki kanadyjskie do dostarczania finansowania kanadyjskim przedsibiorstwom; zagraniczna kontrola nad bankami mogaby skutkowa utrat kontroli nad kreacj kredytu i jego alokacj16/. Obecnie funkcjonujce w Kanadzie regulacje uwzgldniaj wyniki analiz i rekomendacje komisji MacKaya. Banki o kapitale powyej 8 mld dolarw kanadyjskich (powyej tego progu znajduje si pi bankw kanadyjskich) nie mog mie udziaowca posiadajcego wicej ni 20% udziaw w gosach na walnym zgromadzeniu. Zakazane jest rwnie posiadanie przez dany podmiot faktycznej kontroli nad bankiem, mimo braku przekroczenia udziau 20% w kapitale (control in fact). Prawo przewiduje wyjtki i pozwala w szczeglnoci na posiadanie ponad 20% udziau w kapitale banku w przypadku akcjonariusza, ktry jest instytucj finansow (bankiem lub ubezpieczycielem) o rozproszonym akcjonariacie. Wraz ze zmniejszeniem skali banku zmniejsza si zakres ogranicze dotyczcych struktury akcjonariatu, a w przypadku bankw o kapitale poniej 1 mld dolarw kanadyjskich brak jest takich ogranicze17/. Przykad Kanady pokazuje, jak powanie moe by traktowany problem krajowej kontroli nad bankami. Dowiadczenia Kanady pokazuj, e akcjonariat rozproszony moe by efektywn form wasnoci banku z punktu widzenia bezpieczestwa banku i zdolnoci do zachowania nad nim krajowej kontroli oraz e nie ma potrzeby utrzymywania tak cisych regu kontroli wasnoci dla wszystkich kategorii bankw.
6. Krajowa kontrola nie oznacza wcale, e wikszo kapitau musi by w rkach krajowych akcjonariuszy
W przypadku rozproszenia akcjonariatu, faktyczne centrum decyzyjne banku znajduje si w jego zarzdzie, w centrali. Zarzd ma znaczn swobod dziaania, dopki spenia oczekiwania akcjonariuszy. Im mniej satysfakcjonujce s wyniki instytucji, tym wiksze jest prawdopodobiestwo, e akcjonariusze porozumiej si w celu zmiany kierownictwa banku. Bank podlega przy tym krajowym regulacjom ostronociowym i krajowemu nadzorowi. Po to, by faktyczne centrum decyzyjne banku znajdowao si w kraju, w ktrym znajduje si centrala banku, nie jest wcale konieczne, by wikszo akcji znajdowaa si w rku krajowych akcjonariuszy. wiadcz o tym przykady duych europejskich bankw o rozproszonym akcjonariacie. Inwestorzy zagraniczni maj na przykad 53% akcji w niemieckim Deutsche Banku, 58% we woskim UniCredit i a 63% w wgierskim OTP Bank18. Obserwatorzy nie maj wtpliwoci, gdzie znajduj si centra decyzyjne tych bankw, mimo e wikszo akcji znajduje si w rkach inwestorw zagranicznych.
16
/ Na podstawie: Restrictions on foreign ownership In Canada, Policy Group, Transport Canada, Government
of Canada, 2003 oraz Reforming Canadas Financial Services Sector. A framework for future, Department of Finance Canada, June 25, 1999.
17 18
/ Bank Act, Canada / Dane podawane na stronach internetowych przez banki.
Strona 21 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 7. Rozproszony akcjonariat stwarza dla nadzoru inne wyzwania ni kontrola ze strony inwestora strategicznego Z punktu widzenia nadzoru bankowego, bank o rozproszonym akcjonariacie stwarza innego rodzaju wyzwania ni bank zaleny od banku zagranicznego. W przypadku banku zalenego, znaczna cz uwagi lokalnego nadzoru koncentruje si na monitorowaniu powiza z podmiotem dominujcym oraz badaniu, czy podmiot dominujcy jest zdolny i gotowy do udzielenia bankowi zalenemu odpowiedniego wsparcia. W przypadku banku o rozproszonym akcjonariacie, nadzr musi upewni si, e bank prowadzony jest tak, e zdolny jest samodzielnie zachowa bezpieczestwo i stabilno. Uwaamy, e polski nadzr jest na tyle dowiadczony, e powinien by w stanie takiemu wyzwaniu sprosta. Niewtpliwie jednak takie zmiany w strukturze akcjonariatu krajowego banku miayby prowadzi do istotnej zmiany rutyny postpowania nadzoru wobec banku o takiej strukturze akcjonariatu.
8. Jak zapewni stabilno rozproszonej struktury akcjonariatu Trwao rozproszonej struktury akcjonariatu mona zapewni poprzez wprowadzenie zapisu statutowego ograniczajcego prawo gosu jednego akcjonariusza do nie wicej ni 10% gosw uczestniczcych w walnym zgromadzeniu. Takie ograniczenie statutowe stwarza rwnie pewne ryzyko. Mog nastpi przypadki, e dojdzie do patologicznego spetryfikowania struktury zarzdczej banku, a ograniczenia w prawie gosu bd w praktyce uniemoliwia wymian wadz banku przez akcjonariuszy. Ograniczenia w prawie gosu mog sta rwnie na przeszkodzie zmianie wasnociowej potrzebnej dla wsparcia banku. Dlatego warto rozway wprowadzenie swoistego bezpiecznika w postaci zapisu statutowego dajcego Komisji Nadzoru Finansowego uprawnienie do podjcia w uzasadnionym przypadku decyzji o wyczeniu na czas konkretnego Walnego Zgromadzenia przepisu ograniczajcego procent gosw, jakim moe dysponowa jeden akcjonariusz banku. 9. W Polsce jest miejsce na banki z rozproszonym prywatnym akcjonariatem Jeeli chcemy, aby w Polsce, podobnie jak w innych duych gospodarkach UE, istotn rol w systemie finansowym peniy prywatne banki majce centra decyzyjne w naszym kraju, to musimy oswoi si z myl o modelu banku z prywatnym rozproszonym akcjonariatem. Rozproszony akcjonariat pozostaje bowiem w praktyce jedyn powszechnie stosowan i aprobowan przez regulatorw form ostatecznej kontroli nad niepastwowymi bankami. 10. Zudna alternatywa: bezporednia lub porednia kontrola pastwowa Dana z tabeli 1 i 2 wskazuj, e najpowaniejsz po akcjonariacie rozproszonym forma ostatecznej kontroli nad bankami jest kontrola pastwowa lub samorzdowa. Obecnie sporo bankw w Europie posiada istotny czsto dominujcy udzia kapitau pastwowego, w wyniku wsparcia kapitaowego pastwa udzielonego w okresie kryzysu. Jest to jednak generalnie traktowane jako sytuacja przejciowa. Zakada si, ze w momencie sytuacja rynkowa na to pozwoli banki te zostan sprywatyzowane. W midzyczasie wadze publiczne staraj si nie ingerowa w biece zarzadzanie i umoliwi zarzdom kierowanie tymi instytucjami tak jak by byy prywatne. Dowiadczenia wielu krajw wskazuj, e utrzymywanie pastwowej kontroli nad bankami czy si z olbrzymim ryzykiem wynikajcym z uzalenienia losw zarzdw od decyzji politykw. Szefowie bankw musz zabiega o wzgldy politykw, aby mc utrzyma si na swoich stanowiska. Politycy Strona 22 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 staraj si nie rzadko wykorzystywa moliwo wpywu na banki, aby przy ich pomocy (a dokadnie przy za pomoc zgromadzonych tam pienidzy) wspiera preferowane dziedziny gospodarki, konkretne przedsibiorstwa, rozwizywa biece problemy lub realizowa swoje , czsto bardzo szczytne, ambicje. Uleganie takim pokusom, w otwartej gospodarce, koczy si zwykle stratami i potem najczciej budet pastwa ratuje takie banki przed upadkiem, kosztem wszystkich podatnikw. Przestrog powinien stanowi dla wszystkich przypadek francuskiego banku pastwowego Credit Lyonnais, ktry na pocztku lat 90. ubiegego wieku realizowa popieran przez elity polityczne ambitn ide budowy narodowego championa konkurenta dla niemieckiego Deutsche Banku, i jednoczenie by wykorzystywany do wspierania wanych francuskich przedsibiorstw. Ekspansja banku budzia pocztkowo zachwyt, lecz koczyo si monstrualnymi stratami i od bankructwa uratowaa go finansowa pomoc rzdu. Koszt tej ingerencji wynis co najmniej 20 miliardw USD, co tygodnik The Economist w 1997r wiele lat przed obecnym kryzysem finansowym okreli jako najwiksz pojedyncz katastrof finansow, jaka zdarzya si kiedykolwiek w wiecie zachodnim 19 /. Bankiem kontrolowanym przez pastwo jest najwikszy bank PKO Bank Polski SA. W ostatnich latach bank ten z duym powodzeniem umacnia swoj pozycj rynkow i utrzymuje bardzo dobr kondycj finansow. W debacie publicznej podnoszone s jednak gosy, i PKO BP bierze pod uwag kontekst polityczny w swoich dziaaniach, co w niektrych sytuacjach moe by niekorzystne dla akcjonariuszy i deponentw. Tomasz Prusek na amach Gazety Wyborczej20/, wyraa opini, e decyzja o ratowaniu Polimeksu Mostostal przez PKO BP bya wyrazem realizacji gospodarczej polityki rzdu, a nie dbania w pierwszej kolejnoci o interesy banku i akcjonariuszy. Nie wyraamy tu adnej opinii w sprawie tej transakcji, gdy nie bya przedmiotem naszej analizy lub oceny. Uwaamy natomiast, e cytowany gos redaktora Pruska warto potraktowa jako ostrzeenie i przypomnienie, e kontrola sprawowana nad kierownictwem PKO BP SA przez wadze pastwowe jest istotnym czynnikiem ryzyka. Ryzyko to bdzie tym wiksze im bardziej bdzie roso w elitach rzdowych przekonanie, e PKO BP SA jest bankiem tak silnym, e mona go skutecznie wykorzystywa do rozwiazywania rozmaitych problemw z ktrymi boryka si wadza lub do realizacji susznych wizji pastwowych. Moliwo wpywu politykw na zarzdzanie bankiem, trudna do wykluczenia w przypadku banku kontrolowanego przez pastwo, rodzi powane ryzyko. Dlatego naley ograniczy moliwoci wzrostu imperium Skarbu Pastwa w sektorze bankowym. Udzia bankw kontrolowanych bezporednio lub po rednio przez Skarb Pastwa wynoszcy obecnie okoo 20 proc. aktyww sektora bankowego nie powinien naszym zdaniem w perspektywie najbliszych 10. lat nawet okresowo przekroczy 25 proc. Oznacza, to e model banku kontrolowane przez Skarb Pastwa nie moe stanowi zasadniczej alternatywy dla zastpienia modelu banku kontrolowanego przez zagraniczn grup bankowa, gdy postuluje si zmniejszenie udziau tego ostatniego modelu w aktywach sektora bankowego o 35-40 punktw procentowych.
19
/ The lesson of Credit Lyonnais i The other scandal of Credit Lyonnais, The Economist, July 5, 1997). Korzystamy tu z opracowania: Stefan Kawalec, Artur Nieradko I Cezary Stypukowski, Prywatyzacja bankw w Polsce. Dowiadczenia Banku Handlowego, 29 kwietnia 2000 (Maszynopis).
20
/ Tomasz Prusek, PKO BP wyrcza rzd, Gazeta Wyborcza, 30.09.2012 r.
Strona 23 z 53
VI.
Docelowy model systemu bankowego wspierajcy dugookresowy wzrost gospodarczy
1. Podstawowe cele wpywania przez pastwo na rozmiary i struktur sektora bankowego
Stabilno sektora bankowe jest istotna dla rozwoju gospodarki std celowe jest utrzymywanie rozwiza zapewniajcych stabilno sektora bankowego. Rozwizania te skutecznie zapobiegaj przypadkom paniki bakowej i zaamaniu gospodarczemu, do jakiego panika taka mogaby doprowadzi. Jednoczenie ochrona sektora bankowego przez pastwo kosztuje i rodzi zjawiska negatywne - stwarza ryzyko fiskalne i wypacza motywacje menaderw. Dlatego polityka pastwowa powinna: a) dy do utrzymania takich rozmiarw i struktury sektora bankowego, aby potencjalne zobowizania fiskalne, zwizane z zapewnieniem stabilnoci bankw byy dla pastwa do udwignicia; b) podejmowa dziaania w celu uksztatowania struktury sektora bankowego tak, aby uzyska moliwie najkorzystniejsz relacj midzy zdolnoci sektora bankowego do finansowania gospodarki a ryzykiem fiskalnym. 2. Podstawow funkcj krajowego sektora bankowego powinno by gromadzenie krajowych depozytw oraz kredytowanie krajowych przedsibiorstw i gospodarstw domowych, a nie porednictwo w midzynarodowym transferze kapitau W wietle dowiadcze wiatowego kryzysu finansowego bardziej oczywiste jest to, e kluczowa dla wzrostu gospodarczego jest zdolno do generowania oszczdnoci krajowych i ich efektywnego wykorzystania na inwestycje zwikszajce produktywno gospodarki. Kapita zagraniczny moe przyczyni si do wzrostu gospodarczego, lecz jego napyw jest czsto rdem niestabilnoci, ktra w efekcie moe negatywnie oddziaywa na wzrost. Tak jak istniej silne i przekonujce dane empiryczne wskazujce, e swoboda handlu ma pozytywny wpyw na wzrost gospodarczy, tak brakuje jednoznacznych dowodw, e swoboda przepywu kapitau ma generalnie pozytywny wpyw na wzrost. Autorzy jednego z najnowszych studiw empirycznych, badajcy relacj midzy midzynarodowymi przepywami kapitaowymi w okoo 100 krajach w latach 1990-2010 formuuj nastpujce wnioski21/: Wpyw bezporednich inwestycji zagranicznych na wzrost gospodarczy jest wyrany i silny. Portfelowe inwestycje kapitaowe (zakup akcji na giedach) maj mniejszy i mniej stabilny wpyw na wzrost gospodarczy. Napyw kapitau w formie krtkoterminowego zaduenia nie wpywa na wzrost gospodarczy w okresie przed kryzysem, natomiast w okresie kryzysu ma wpyw negatywny.
21
/ Joshua Aizenman, Yothin Jinjarak and Donghyun Park, Capital Flows and Economic Growth in the Era of Financial Integration and Crisis, 1990-2010, NBER Working Paper 17502, Cambridge, Massachusetts, October 2011. Wnioski te s zbiene take z konkluzjami raportu: Rudiger Ahrend, Antoine Goujard and Cyrille Schwellnus, International capital mobility: Which structural policies reduce financial fragility?, OECD Economic Policy Papers, No 02, June 2012.
Strona 24 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Te wnioski, zgodne z potocznymi obserwacjami, podzielaj rwnie autorzy niniejszego Raportu. Kapita poyczkowy z zagranicy transferowany poprzez system bankowy, cho moe przez pewien okres umoliwi przyspieszenie wzrostu gospodarczego, jest jednoczenie rdem ryzyka. Niekontrolowany napyw zagranicznego kapitau poyczkowego, szczeglnie w przypadku, gdy suy finasowaniu konsumpcji lub nieruchomoci, moe prowadzi do erozji konkurencyjnoci i powstawania baniek na rynkach aktyww. Jak powane mog by skutki materializacji tych ryzyk, pokazay dowiadczenia Irlandii i Krajw Batyckich, ktre przy wsparciu rodkw poyczkowych z zagranicy22/ osigay przez pewien okres wysokie tempa wzrostu, ale nastpnie przeszy gwatowny kryzys i po roku 2008 ich gospodarki dramatycznie si skurczyy. Poyczki zagraniczne transferowane przez system bankowy mog pozwoli na wzrost kredytw przekraczajcy krajow baz depozytow. Zjawisko takie, o ile rozsdnie kontrolowane, moe by okresowo korzystne dla gospodarki. Jednake gwatowny przypyw takich rodkw i oparta na nich ekspansja kredytowa moe sta si samoistnym nonikiem zjawisk kryzysowych. Wystpio ono, na szczcie w stosunkowo ograniczonej skali w Polsce, w ostatnich latach poprzedzajcych wybuch wiatowego kryzysu finansowego. Wwczas to dynamiczny wzrost portfela walutowych kredytw mieszkaniowych finansowany by w duej mierze wanie przez poyczki udzielane bankom crkom w Polsce przez ich zagraniczne matki. Jeszcze w 2006 r. kwota kredytw bankowych stanowia w Polsce 80 proc. wartoci depozytw, lecz wcigu nastpnych dwch lat relacja ta wzrosa o 28 punktw procentowych i w kocu 2008 roku wynosia 108 proc. Mona powiedzie, e Polska z opnieniem, lecz w szybkim tempie podaa wytyczon przez inne kraje europejskie drog do niezdrowych i ryzykownych relacji w bilansie sektora bankowego23/. Z dzisiejszej perspektywy naley oceni, e wczesny napyw zagranicznego kapitau poyczkowego transferowany przez banki stwarza zagroenie dla gospodarki. Gdyby ta tendencja nie zostaa zatrzymana w 2008 r. i luka finansowa oraz udzia kredytw walutowych w PKB zwikszayby si nadal, to polskiej gospodarce grozioby podobne zaamanie, jakiego dowiadczyy inne kraje naszego regionu, a w szczeglnoci wspomniane Kraje Batyckie. Oznacza to w szczeglnoci, e wyrniajca cecha bankw zalenych od zagranicznych grup bankowych, jak moe by moliwo rozwoju akcji kredytowej w oparciu o zagraniczne fundusze poyczkowe, nie jednoznacznie definiowan zalet z punktu widzenia dugookresowego rozwoju ekonomicznego kraju i moe sta si, o ile nie bdzie naleycie kontrolowana, powanym czynnikiem ryzyka. Powysze rozwaania prowadz nas do wniosku, e podstawow funkcj krajowego sektora bankowego powinno by gromadzenie krajowych depozytw oraz kredytowanie krajowych przedsibiorstw i gospodarstw domowych, a nie porednictwo w midzynarodowym transferze kapitau. Naley zaznaczy, ze stanowisko takie nie oznacza opowiedzenia si za wprowadzeniem istotnych ogranicze w przepywie kapitau. Oznacza to jednak, e przepywy realizowane za porednictwem bilansw krajowych bankw powinny by zdyscyplinowane konserwatywnymi
22
/ W obu przypadkach wolumen kredytu bankowe przekroczy znacznie oszczdnoci zgromadzone w formie depozytw bankowych. W Irlandii kapita zagraniczny finansujcy akcj kredytow napywa poprzez emisje dugu dokonywane przez banki na rynku kapitaowym i midzybankowym, natomiast w Krajach Batyckich kapita zagraniczny napywa w formie poyczek udzielanych lokalnym bankom przez ich zagraniczne matki. 23 / Wykorzystujemy tutaj stwierdzenia zawarte w artykule: Stefan Kawalec i Andrzej Sawinski, Kredyty walutowe mog szkodzi, Gazeta Wyborcza, 5 sierpnia 2010.
Strona 25 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 kryteriami ostronociowymi, tak by ryzyko zwizane z tymi przepywami nie przenosio si w caoci na banki krajowe i nie rodzio poprzez swoj skal nawet porednio ryzyka fiskalnego. 3. Relacja kredytu dla sektora dla sektora pozarzdowego do PKB nie powinna przekracza 100% Dowiadczenia wiatowego kryzysu finansowego rozpocztego w 2008 roku uwiadomiy ekonomistom i politykom, e systemy finansowe niektrych krajw s zbyt due w stosunku do rozmiarw gospodarek. Nastpio przypomnienie formuowanych ju wczeniej przez niektrych ekonomistw pogldw, e po przekroczeniu pewnych rozmiarw dalszy wzrost sektora finansowego moe mie negatywny wpyw na rozwj gospodarki. Z podsumowania wynikw bada statystycznych przedstawionych w studium opublikowanym przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy mona wnioskowa, e wpyw sektora finansowego na wzrost gospodarczy zmienia si zasadniczo wraz ze wzrostem relacji kredytu dla sektora prywatnego do PKB24/. Gdy relacja ta jest bardzo niska, nie ma statystycznie istotnego wpywu na wzrost gospodarczy, natomiast gdy ksztatuje si w granicach 3070% jej wielko ma wyrany pozytywny wpyw na wzrost gospodarczy. Po osignieciu przez wspomnian relacj poziomu 70%, korzyci z dalszego jej wzrostu przestaj by zauwaalne. Natomiast po przekroczeniu granicy 100%, dalszy wzrost relacji kredytu dla sektora prywatnego do PKB, ma ju wyranie negatywny wpyw na wzrost gospodarczy. Warto w tym miejscu zwrci uwag, e wspominania relacja kredytu dla sektora prywatnego do PKB w Polsce w latach 2007-2011 wzrosa z 46% do 66%25/, czyli zbliya si do poziomu, przy ktrym sam jej wzrost nie bdzie ju prawdopodobnie mia pozytywnego wpywu na wzrost gospodarczy. Istotna jest jednak nie tylko cakowita wielko kredytu dla sektora prywatnego, lecz rwnie jego struktura. Niektre badania wskazuj na pozytywn korelacj midzy kredytem dla przedsibiorstw i wzrostem gospodarczym oraz brak takiej korelacji w przypadku kredytu dla gospodarstw domowych26/. Rozmiary sektora bankowego powinny by monitorowane i kontrolowane, gdy wraz ze wzrostem sektora bankowego ronie ryzyko fiskalne zwizane z obowizkiem zapewnienia stabilnoci bankw, a jednoczenie wzrost sektora bankowego powyej pewnych rozmiarw zaczyna negatywnie oddziaywa na wzrost gospodarki. Wzrost relacji kredytu dla sektora pozarzdowego do PKB powyej 70% powinien sta si sygnaem ostrzegawczym dla wadz regulacyjnych, za przekroczenie 100% powinno uruchomi ju bardzo zdecydowane dziaania systemowe przy pomocy instrumentw makroekonomicznych, makro-ostronociowych oraz rozwiza instytucjonalnych, aby powstrzyma dalszy wzrost relacji kredytu do PKB. 4. Relacja kredyty/depozyty powinna ksztatowa si poniej 100% Kredyt bankw krajowych powinien by finansowany krajowymi depozytami, i stad relacja kredyty/depozyty powinna by poniej 100%.
24
/ Jean-Louis Arcand, Enrico Berkes and Ugo Panizza,Too Much Finance?, International Monetary Fund, IMF Working Paper no WP/12/161, [Washington] June 2012. 25 / Baza danych Banku wiatowego. Okrelenie sektor prywatny oznacza tu gospodarstwa domowe i firmy nie wchodzce w skad sektora finansw publicznych (a wiec rwnie firmy kontrolowane przez skarb pastwa). 26 / Na podstawie danych z 45 krajw w okresie 1994-2005. Por. Thorsten Beck, Berrak Buyukkarabacak, Felix Rioja and Neven Valev, Who Gets the Credit? And Does It Matter? Household vs. Firm Lending across Countries, The World Bank, Policy Research Working Paper 4661, July 2008.
Strona 26 z 53
5. Gospodarstwa domowe powinny by kredytowane tylko przez banki krajowe i w lokalnej walucie Kredyty walutowe dla gospodarstw domowych przy duej skali stwarzaj bardzo wysokie ryzyko makroekonomiczne i podwaa skuteczno polityki monetarnej.27/ Przedsibiorstwa powinny mie moliwoci kredytowania si zarwno w kraju jak i za granic, przy czym stan i struktura ich zaduenia powinny by monitorowane. 6. Dziaalnoci inwestycyjna bankw na wasny rachunek powinna by odseparowana od dziaalnoci depozytowo kredytowej Wedug powszechnej opinii usuniecie podziau bankowoci depozytowo-kredytowej i bankowoci inwestycyjnej w USA poprzez ostateczne uchylenie w 1999 r. Glass-Steagall Act z 1933 roku przyczynio si do wybuchu kryzysu finansowego niespena 10 lat pniej. Obecnie w USA, Wielkiej Brytanii oraz w Unii Europejskiej wdraane, przygotowywane lub dyskutowane s rozwizania majce przywrci jak form separacji tych rodzajw dziaalnoci, aby uniemoliwi angaowanie gwarantowanych przez pastwo depozytw w ryzykowne operacje spekulacyjne28/. 7. Postulowana struktura wasnociowa bankw Poniej przedstawiamy propozycje dotyczce struktury sektora bankowego, do ktrej naley dy w perspektywie najbliszych 10 lat.
27 28
/ Stefan Kawalec i Andrzej Sawiski, Kredyty walutowe mog szkodzi, Gazeta Wyborcza, 5 sierpnia 2010. / W USA rozwizanie takie okrelone jest na podstawie tzw. Volcker Rule - bdcej obecnie w procesie implementacji stanowicej cz ustawy Dodda-Francka z 2010 roku. W Wielkiej Brytanii rekomendacje dotyczce tzw. odseparowania (ring-fencing) dziaalnoci depozytowo kredytowej w ramach grup finansowych przedstawia powoana przez rzd niezalena komisja pod kierunkiem Johna Vickersa w raporcie z wrzenia 2011. W Unii Europejskiej rekomendacje w omawianym obszarze zostay przygotowane przez komisj ekspertw pod przewodnictwem Erkki Liikanena - Gubernatora Banku Finlandii - powoan przez komisarza Michela Barnier.
Strona 27 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Tabela 3. Docelowa struktura sektora bankowego w perspektywie 10 lat
Grupa bankw Banki zalene od zagranicznych grup bankowych Banki zalene porednio lub bezporednio od Skarbu Pastwa (obecnie: BGK, PKO BP, BO i Bank Pocztowy)*/ Banki o rozproszonej strukturze akcjonariatu kontrolowane przez inwestorw instytucjonalnych i zabezpieczone przed przejciem przez inwestora strategicznego przez specjalne zapisy statutowe Inne banki kontrolowane przez inwestorw prywatnych Udzia w aktywach sektora bankowego Obecnie Docelowo 69% 30-35% 20% do 25%
0%
30%
5%
4-12%
Banki spdzielcze 6% 6-8% */ Zakadamy, e BGK pozostanie bankiem pastwowym, PKO BP SA i Bank Pocztowy SA pozostan w obszarze poredniej kontroli Skarbu Pastwa, natomiast BO SA zostanie sprywatyzowany. Przyjmujemy, e znaczcy wzrost udziau tej grupy bankw, mimo wyjcia z niej BOS SA, moe by wynikiem wzrostu organicznego pozostaych trzech bankw, a przede wszystkim duego wzrostu Banku Pocztowego w wyniku wykorzystania potencjau wsppracy z Poczt Polsk.
8. Ograniczenia koncentracji Po wybuchu w 2008 roku wiatowego kryzysu finansowego powszechne uwiadomiono sobie ryzyko systemowe jakie stwarza nadmierna koncentracja w sektorze bankowym i istnienie instytucji finansowych zbyt duych by upa. Efektem tego byo m.in. sformuowanie w dyskusji publicznej w Polsce postulatu, by regulatorzy nie dopuszczali do tego, by najwiksze banki w polskim sektorze bankowym zwikszay swj udzia w rynku w drodze przejmowania konkurentw29/. Postulat ten zbieny jest np. z regulacjami obowizujcymi w USA. Amerykaski Riegle-Neal Interstate Banking and Branching Efficiency Act z 1994, nie pozwala na zwikszenie udziaw w rynku depozytw powyej 10% poprzez fuzj (zezwalajc jednoczenie na wzrost organiczny powyej tego limitu). Dwa najwiksze polskie banki PKO BP SA i Bank Pekao SA maj udziay w rynku depozytw znacznie przekraczajce 10%. Przy tak duym obecnym udziale w rynku depozytw, regulatorzy nie powinni dopuszcza jakiekolwiek wzrostu tego udziau w drodze przejcia. Podane jest wprowadzenie takiej zasady jako regulacji ustawowej.
VII. Moliwe drogi i przeszkody w przeksztaceniu banku zalenego od zagranicznej grupy bankowej w bank kontrolowany lokalnie
Moliwe s rne drogi przeksztacenia banku nalecego do zagranicznej grupy bankowej w bank kontrolowany lokalnie o rozdrobnionej strukturze wasnoci. Kilka takich moliwoci przedstawiamy w niniejszym podrozdziale. W nastpnym rozdziale przedstawiamy bardziej szczegowo jeden z moliwych scenariuszy takiego przeksztacenia.
29
/ Por. Stefan Kawalec, Udomowi banki, Gazeta Wyborcza, 7 listopada 2011.
Strona 28 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Przykadowe warianty przeksztacenia banku nalecego do zagranicznej grupy bankowej w bank kontrolowany lokalnie o prywatnym rozproszonym akcjonariacie: 1) Przeksztacenie dokonane przez wycofujcego si inwestora strategicznego, ktry sprzedaje swj udzia przez GPW i nabywcami akcji zostaj inwestorzy nieposiadajcy zgody regulatorw na przekroczenie progu 10% akcji. W tym wariancie motywem dziaania inwestora strategicznego moe by potrzeba sprzeday posiadanego pakietu kontrolnego, a jednoczenie brak moliwoci znalezienia inwestora strategicznego akceptowanego przez polskich regulatorw. W przypadku klarownej i konsekwentnej polityki regulatorw inwestor strategiczny przed sprzeda akcji moe przeprowadzi zmian statutu wprowadzajc ograniczenie prawa gosu jednego akcjonariusza do 10%, z ktrego to ograniczenia wycofujcy si inwestor strategiczny byby wyczony do momentu wyjcia z inwestycji. Realizacja takiego scenariusza wymagaaby czytelnych i zdecydowanych dziaa nadzorczych, gdy wprowadzenie takiej zmiany statutowej prawdopodobnie miaoby negatywny wpyw na rynkow wycen wartoci akcji bdcych w posiadaniu inwestora strategicznego. 2) Kupno pakietu kontrolnego przez inwestora lub grup inwestorw i zagwarantowanie przez nabywc, e przejty bank zostanie przeksztacony w stabilny bank kontrolowany lokalnie poprzez m.in. wprowadzenie do statutu banku zapisu ograniczajcego maksymaln liczb gosw jednego akcjonariusza (lub grupy akcjonariuszy powizanych) do 10% gosw na walnym zgromadzeniu. Ograniczenie to moe przez okrelony czas nie dotyczy inwestora przeksztacajcego bank w bank kontrolowany lokalnie. 3) Kupno banku, z ktrego wycofuje si inwestor strategiczny, przez inny bank krajowy (Bank Przeksztacajcy), ktry zagwarantuje, e po transakcji i fuzji poczony bank przybierze form banku kontrolowanego lokalnie z rozdrobnionym akcjonariatem, poprzez mi.in. wprowadzenie wspomnianego ograniczenia dotyczcego maksymalnej liczby gosw jednego akcjonariusza. Zakadamy, e w celu dokonania akwizycji Bank Przeksztacajcy bdzie musia podnie kapita emitujc akcje dla inwestorw poprzez GPW. Bank Przeksztacajcy moe by w punkcie wyjcia bankiem prywatnym lub bankiem kontrolowanym przez Skarb Pastwa, przy czym, dla powodzenia emisji akcji, bank ten musi posiada kierownictwo zoone z menaderw, ktrych kwalifikacje i dowiadczenie bd wiarygodne dla inwestorw. W przypadku, gdy Bank Przeksztacajcy byby bankiem prywatnym, inwestor kontrolujcy ten bank mgby by przez okrelony okres wyczony z ograniczenia liczby gosw, jakie zostanie wprowadzone w statucie (przy czym w praktyce, ze wzgldu na zwikszenie kapitau Banku Przeksztacajcego oraz fuzj, udzia inwestora kontrolujcego pocztkowo Bank Przeksztacajcy, po transakcji bdzie znacznie zredukowany). W przypadku, gdy Bank Przeksztacajcy byby bankiem kontrolowanym porednio lub bezporednio przez Skarb Pastwa, naley zapewni, e po transakcji udzia Skarbu Pastwa zostanie zredukowany tak, by wykluczy moliwo, e poczony bank pozostanie pod kontrol Skarbu Pastwa.
Strona 29 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 4) Zakup banku na okres przejciowy przez podmiot publiczny (Wehiku Pomostowy) penicy funkcj nabywcy pomostowego, ktry nastpnie sprzeda bank w formule rozdrobnionej, po dokonaniu zmian w statucie ograniczajcych moliwo koncentracji akcjonariatu. Moliwoci i ryzyka zwizane z utworzeniem i dziaaniem Wehikuu Pomostowego omawiamy w rozdziale IX.
VIII. Przykadowy scenariusz udomowienia banku przez rozproszony kapita prywatny
Poniej prezentujemy scenariusz, w ktrym zakup banku dokonywany jest przez grup inwestorw (Syndykat) zoon z inwestora wiodcego (Inwestor Wiodcy) oraz inwestorw portfelowych (Inwestorzy Portfelowi). Inwestor Wiodcy dziaaby jako reprezentant Syndykatu, dokonujc badania nabywanego banku oraz prowadzc negocjacje ze sprzedajcym oraz uzgodnienia z organami regulacyjnymi. W roli inwestora wiodcego mgby wystpowa jeden podmiot lub funkcj te mogyby wykonywa wsplnie dwa lub trzy podmioty.
1. Zaoenia i gwne elementy transakcji 1) Zagraniczna grupa bankowa chce sprzeda swj bank zaleny w Polsce (Bank) w celu poprawy swojego wspczynnika kapitaowego. 2) Sprzeda pakietu kontrolnego nowemu inwestorowi strategicznemu jest niemoliwa, poniewa brak jest chtnych nabywcw lub nabywcy tacy nie s akceptowani przez polskie wadze regulacyjne. 3) Grupa inwestorw finansowych postanawia wykorzysta okazj, e nie musi konkurowa z potencjalnymi inwestorami gotowymi zapaci premi za uzyskanie strategicznej kontroli nad bankiem. Grupa ta tworzy Syndykat, aby w jednej transakcji kupi cay pakiet akcji posiadany przez zagranicznego inwestora strategicznego i przeksztaci Bank w bank pod krajow kontrol. 4) Stabilno krajowej kontroli mona zapewni poprzez wprowadzenie w statucie Banku zapisw uniemoliwiajcych pojedynczemu inwestorowi uzyskanie kontroli nad bankiem. Zapisy takie mog w szczeglnoci obejmowa ograniczenia prawa gosu jednego akcjonariusza do maksimum 10% gosw na Walnym Zgromadzeniu. Jednake, dla umoliwienia dziaania Inwestora Wiodcego, celowe moe by wyczenie go z ogranicze dotyczcych liczby gosw przez okrelony czas. 5) Docelowa struktura wasnociowa oraz docelowe zasady powoywania i funkcjonowania organw Banku powinny by ustalone w konsultacji z KNF i wymaga aprobaty KNF. 6) Biorc pod uwag du niestabilno rynkw i niepewno zwizan z przyszoci euro, inwestorzy zagraniczni majcy zainwestowa powane kwoty w polski system bankowy bd w szczeglnoci zwracali uwag na profil i ryzyko pynnoci Banku. W tych okolicznociach NBP powinien rozway udostpnienie wsparcia, ktre przez pewien czas mogoby pokrywa okrelone ryzyka wystpujce po stronie pasyww Banku. Na przykad, NBP mgby dostarczy kredyt refinansowy dla Banku lub linie SWAP-owe, aby zastpi finansowanie wycofywane przez
Strona 30 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 ustpujcego inwestora strategicznego. NBP mgby take zapewni wsparcie pynnociowe w przypadku, gdyby po transakcji nastpi odpyw depozytw z Banku. Mona rozway udzia w transakcji Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOiR), ktry moe wystpi jako nabywca udziau kapitaowego lub dostarczyciel finansowania i pynnoci dla Banku, aby pomc w zastpieniu finansowania dostarczanego przez wychodzcego inwestora strategicznego. EBOiR mgby rwnie peni aktywn rol w strukturze zarzdzania Banku przez okrelony okres, co byoby dodatkowym czynnikiem stabilizujcym Bank w okresie ksztatowania si nowej struktury zarzdzania i nadzoru. Przygotowanie i przeprowadzenie takiej transakcji wymaga aktywnego zaangaowania Wiodcego Inwestora (ktrego rola jest bardziej szczegowo przedstawiona niej). Taki inwestor, aby podj skuteczne dziaania powinien uzyska jak form mikkiego wsparcia ze strony KNF, ktrego wyrazem mgby by list warunkowo akceptujcy starania Inwestora Wiodcego. Naley mie na uwadze, e Inwestor Wiodcy nabywa mniejszociowy pakiet w Banku kierujc si nie motywami strategicznymi, lecz perspektyw dochodw finansowych, jakie uzyska sprzedajc swoje akcje na GPW, po upywie uzgodnionego minimalnego okresu inwestycji. Po zamkniciu transakcji, Inwestorzy Portfelowi powinni mie swobod sprzeday akcji na GPW, majc przy tym wiadomo, e nie bd mogli liczy na uzyskanie premii poprzez sprzeda akcji podmiotowi zainteresowanemu przejciem kontroli nad Bankiem, gdy przejecie takiej kontroli bdzie wykluczone przez zapisy statutowe lub polityk wadz nadzorczych. 2. Skad grupy inwestorw
7)
8)
9)
10)
1) Byoby podane, aby w skad Syndykatu wchodzili zarwno polscy jak i zagraniczni inwestorzy. Im wikszy bdzie udzia inwestorw zagranicznych w Syndykacie, tym mniejszy bdzie odpyw kapitau z Polski w wyniku transakcji. Udzia polskich inwestorw jest istotny ze wzgldu na cel, jakim jest zapewnienie krajowej kontroli nad Bankiem, a take dlatego, e zaangaowanie lokalnych inwestorw instytucjonalnych bdzie czynnikiem zwikszajcym wiarygodno transakcji i obniajcym ryzyko w oczach zagranicznych inwestorw portfelowych. czny udzia zagranicznych inwestorw w akcjonariacie Banku w granicach 50% lub nawet nieco wicej nie powinien by postrzegany jako bdcy w sprzecznoci z zachowaniem krajowej kontroli. 2) Jest prawdopodobne, e Syndykat liczyby 10-50 inwestorw, przy czym kady z Inwestorw Portfelowych nabywaby pakiet akcji w granicach 1-10%, a Inwestor Wiodcy objby pakiet w granicach 10-20%. 3) Przy konstruowaniu i realizacji transakcji uwzgldnione musz by prawa obecnych ju w akcjonariacie Banku mniejszociowych akcjonariuszy. Transakcja w wikszoci przypadkw spowoduje konieczno ogoszenia wezwania, gdy czonkowie Syndykatu bd traktowani jako dziaajcy w porozumieniu (ich udziay bd musiay by w takim przypadku zsumowane). Zakadamy, e po wykupieniu przez Syndykat udziau inwestora strategicznego oraz zakupie akcji w wyniku wezwania, co najmniej cz obecnych inwestorw mniejszociowych pozostanie akcjonariuszami Banku. Bank pozostanie spk publiczn notowan na GPW. 4) W skad Syndykatu wchodzi mog: Polscy inwestorzy instytucjonalni, tacy jak OFE, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, a take due firmy przemysowe dysponujce duymi zasobami gotwki. Strona 31 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Zagraniczni inwestorzy portfelowi, tacy jak fundusze emerytalnie, fundusze inwestycyjne i firmy private equity. 5) Czonkowie Syndykatu obejmujcy znaczce pakiety akcji bd prawdopodobnie chcieli uzyska reprezentacj w Radzie Nadzorczej Banku. 6) Biorc pod uwag potencja aktyww krajowych inwestorw portfelowych, sdzimy, e ich udzia w transakcji przekroczy moe znacznie kwot 4 mld z. Trzeba zaznaczy, e skonno krajowych inwestorw do zaangaowania w transakcj zalee bdzie w znacznym stopniu od siy finansowej i reputacji Inwestora Wiodcego. 7) Istotn role w grupie krajowych inwestorw portfelowych peni mog OFE. Z uwagi na swj potencja finansowy oraz trwa i powszechnie dostrzegan rol aktywnego lokalnego inwestora giedowego mog one odegra rol uwiarygodniajcego transakcj w oczach zagranicznych inwestorw portfelowych oraz lokalnych inwestorw detalicznych. Obecnie, reguy oceny efektywnoci OFE nie promuj bardziej radykalnych decyzji inwestycyjnych z uwagi na wzajemny benchmarking, powodujc swoisty efekt stadny w tej grupie inwestorw. Mona by oczekiwa, e decyzje o partycypacji jednego lub dwch wikszych OFE w transakcji skaniayby do podobnych zachowa pozostae fundusze. Nie naley si spodziewa jednak by OFE chciay i mogy peni rol Inwestora Wiodcego. 3. Inwestor Wiodcy
Inwestor Wiodcy powinien mie dowiadczenie w inwestycjach w sektorze finansowym. Powinien dysponowa wasnymi zasobami kapitaowymi oraz umiejtnoci pozyskiwania wsppartnerw do inwestycji. Powinien przy tym by zdolny do prowadzenia negocjacji ze sprzedajcym oraz wadzami regulacyjnymi. Inwestor Wiodcy powinien wykona nastpujce zadania:
1) Wycena Banku i identyfikacja gwnych moliwoci zwikszenia dochodw, a take potencjalnych trudnoci zwizanych z przejmowaniem wasnoci od wycofujcego si inwestora strategicznego. 2) Przygotowanie propozycji struktury wasnociowej Banku po transakcji i rozwiza zapewniajcych dugoterminowe utrzymanie krajowej kontroli. 3) Zidentyfikowanie potencjalnych wspinwestorw i zorganizowanie Syndykatu, ktrego kady czonek zadeklaruje gotowo objcia okrelonych pakietw akcji (w granicach od 1 do 10% akcji Banku). 4) Ewentualnie, zwrcenie si do EBOiR o wsparcie inwestycji oraz uzgodnienie charakteru i zakresu jego uczestnictwa. 5) Ocena przydatnoci czonkw zarzdu Banku. Jeli zmiana kierownictwa Banku zostanie uznana za niezbdn, Inwestor Wiodcy powinien zidentyfikowa kandydata na stanowisko Prezesa Zarzdu i wsplnie z tym kandydatem przygotowa propozycj skadu Zarzdu. 6) Uzgodnienie z NBP moliwoci zapewnienia linii pynnociowych (np. kredyt refinansowy dla Banku zabezpieczony na wyodrbnionej czci portfela kredytowego, linie SWAP-owe) umoliwiajcych zastpienie finansowania wycofywanego przez ustpujcego inwestora strategicznego na warunkach, ktre nie miayby charakteru restrykcyjnego.
Strona 32 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 7) Konsultacje z KNF w celu okrelenia struktury zarzdczej sprzyjajcej stabilnoci banku oraz potwierdzenia, e proponowany mechanizm zapewnienia trwaoci krajowej kontroli i caa transakcja s akceptowalne dla nadzoru. 8) Przygotowanie i zoenie w imieniu Syndykatu niewicej oferty zakupu caego pakietu akcji od ustpujcego inwestora strategicznego. 9) Negocjacje ze sprzedajcym i finalizacja transakcji. 10) Wprowadzenie wraz z pozostaymi czonkami Syndykatu uzgodnionych zmian w statucie i w skadzie organw Banku. 11) Penienie aktywnej roli w nadzorze wacicielskim poprzez odpowiedni reprezentacj w Radzie Nadzorczej, w skad ktrej wchodzi powinni rwnie reprezentanci innych znaczcych czonkw Syndykatu oraz niezaleni czonkowie Rady Nadzorczej. 12) Utrzymywanie udziau w akcjonariacie Banku przez czas nie krtszy ni uzgodniony minimalny okres inwestycji (rzdu 3 - 5 lat), z moliwoci wczeniejszego wyjcia z inwestycji za zgod KNF.
W roli Inwestora Wiodcego wystpi moe jeden podmiot bd te rola ta moe by wypeniana wsplnie przez dwa lub trzy podmioty. Sdzimy, e potencjalnymi kandydatami do wystpowania roli Inwestorw Wiodcego (lub Wspinwestorw Wiodcych) mogliby by krajowi inwestorzy instytucjonalni oraz midzynarodowe firmy private equity.
IX.
Ocena kosztw i korzyci alternatywnego modelu wykupu polskich spek zalenych bankw zagranicznych, opartego na zaangaowaniu duych przedsibiorstw, w ktrych Skarb Pastwa ma istotne pakiety akcji
Najwiksze polskie spki kontrolowane przez Skarb Pastwa z sektora niefinansowego, takie jak KGHM, PGE, Tauron, Enea, Energa, PKN ORLEN czy PGNiG dysponuj duym kapitaem i potencjaem finansowym, czego odbiciem jest du warto dywidend pobieranych od tych spek przez Skarb Pastwa. Spki te, a co najmniej niektre z nich, mogyby teoretycznie zaangaowa si w wykup dziaajcych w Polsce bankw kontrolowanych przez zagraniczne grupy bankowe. Trzeba jednak zwrci uwag, e wszystkie te spki maja przed sob powane wyzwania strategiczne w swoich gwnych obszarach dziaalnoci, maj przed sob wieloletnie programy inwestycyjne, dla ktrych nie s zapewnione rda finasowania. Na sile finansowej tych spek spoczywaj w znacznej mierze plany realizacji strategicznych programw zwizanych z modernizacj polskiej energetyki, a take rozwj eksploatacji gazu upkowego oraz rozwj energetyki jdrowej. Jednoczenie spki te nie maj know-how, pozwalajcego im na ocen perspektyw inwestycji w sektorze finansowym, ani te na penienie roli aktywnego inwestora ponoszcego odpowiedzialno za zarzdzanie bankiem. Dlatego naszym zdaniem nieroztropne byoby postrzeganie wymienionych spek jako potencjalnych inwestorw strategicznych lub choby jako inwestorw nabywajcych znaczne pakiety akcji z perspektyw dugookresow. Wymienione spki mogyby natomiast wystpi jako inwestorzy portfelowi nabywajcy znaczne nawet kwotowo pakiety akcji, traktujc takie inwestycje jako inwestycje portfelow umoliwiajc Strona 33 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 czasowe zainwestowanie rodkw, ktre w przyszoci (po sprzeday zakupionego pakietu akcji) zostan wykorzystane na realizacje wasnych programw inwestycyjnych. Warunkiem takiego zaangaowania jest istnienie innych wiodcych inwestorw, ktrzy przyjm bardzie aktywn rol w ocenie warunkw cenowych oferty, a nastpnie bd aktywnie uczestniczy w nadzorze wacicielskim. Wspomniane niefinansowe spki Skarbu Pastwa mog uczestniczy w takiej transakcji, jeli w danym momencie bd dysponowania rodkami pynnymi, ktre mona zainwestowa w rednim okresie oraz pod warunkiem utwierdzenia w przekonaniu o prawidowoci i atrakcyjnoci wyceny nabywanych pakietw akcji. W takim przypadku wspomniane spki mog w niektrych przypadkach dostarczy istotna cz kapitau potrzebnego na przeprowadzenie transakcji. Inaczej wyglda kwestia uczestnictwa w transakcjach udomowienia bankw przez kontrolowane przez Skarb Pastwa spki sektora finansowego PKO BP SA oraz PZU SA Udzia PKO BP SA w udomowieniu uzna trzeba za niewskazany. Przejmowanie innych bankw przez PKO BP SA prowadzioby do wzrostu koncentracji i ryzyka systemowego w sektorze bankowym i regulatorzy nie powinni do tego dopuszcza (por. rozdzia VI punk 8 Ograniczenia koncentracji) Niewskazane byoby rwnie kupowanie znaczcych pakietw akcji w bankach konkurencyjnych. PZU SA jest jedyn spka Skarbu Pastwa, ktra w powanym zakresie mogaby si zaangaowa w proces udomowienia bankw wystpujc w charakterze inwestora wiodcego przy przeksztacaniu banku nalecego do zagranicznej grupy bankowej w bank kontrolowany lokalnie. PZU jest w stanie sprawowa profesjonalny nadzr wacicielski nad bankiem wykorzystujc znajdujcych si w tej Spce menaderw z dowiadczeniem bankowym lub w razie potrzeby pozyskujc odpowiednie zasoby ludzkie. PZU SA posiada jednoczenie potencja finansowy pozwalajcy wesprze kontrolowany przez siebie bank w sytuacji awaryjnej. Zaangaowanie PZU SA w udomowienie banku powinno by poczone z opracowaniem redniookresowej strategii dla takiej inwestycji oraz zasad corpote governace, tak aby inwestycja PZU SA nie prowadzia do uczynienia z udamawianego banku na trwae podmiotu zalenego od Skarbu Pastwa.
X.
Problem zastpienia finasowania dostarczanego przez wycofujcego si inwestora strategicznego
Problemem, ktry musi zosta rozwizany w przypadku wykupywania udziau zagranicznego inwestora strategicznego przez grup inwestorw finansowych, jest zastpienie finansowania pochodzcego z wycofujcego si banku matki. Wybrane dane o skali tego problemu przedstawia ponisza tabela.
Strona 34 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Tabela 4. Finasowanie dostarczone przez zagraniczne banki matki bankom zalenym w Polsce (mln z, chyba e zaznaczono inaczej).
Kredyt/poyczka BRE Bank Bank BPH Kredyt Bank BG Millenium PEKAO SA ING BSK Citi Handlowy 26 368 16 507 11 740 3 607 0 0 0 0 Kredyt podporzdkowany 3 440 674 1 032 0 1 025 0 0 0 6 171 Kredyt od matki cznie Jako % portfela kredytowego banku 29 808 17 181 12 772 3 607 1 025 0 0 0 64 393 46% 59% 44% 15% 2% 0% 0% 0%
Razem 58 222 rdo: Informacje spek na 30 wrzenia 2011.
Oprcz kredytw i poyczek, niektre banki korzystaj ze staych linii SWAP-w walutowych, co umoliwia im finasowanie portfela kredytw walutowych depozytami zotowymi. Przejcie kontroli nad bankami bez zagwarantowania finansowania pochodzcego do tej pory z bankw-matek skutkowaoby pogorszeniem pynnoci polskiego sektora bankowego, a w niektrych przypadkach faktycznie mogoby uniemoliwi kontynuowanie dziaalnoci przez bank. W przypadku, gdy miejsce ustpujcego inwestora strategicznego zajmuj inwestorzy portfelowi, z ktrych aden nie obejmuje udziau kontrolnego, nie mona oczekiwa, e bd oni skonni i zdolni do dostarczenia finansowania dunego dla banku. Trzy sposoby rozwizania problemu finansowania: 1. Dotychczasowy inwestor odpowiada za finansowanie banku do chwili wyganicia portfela kredytw, ktre zostay udzielone do momentu zmiany waciciela banku. Posunicie takie jest usprawiedliwione dugoterminowymi gwarancjami zapewnienia stabilnoci dziaania danej instytucji, jakie skadali wobec nadzoru inwestorzy w momencie przejmowania kontroli nad polskimi bankami. Rozwizanie to mogoby by poczone z przekazaniem portfela kredytowego na bilans byego banku matki, z pozostawieniem administracji portfela w rkach byej crki. Wady rozwizania: Moe by bardzo niekorzystne z punktu widzenia wspczynnikw kapitaowych spek matek, co bdzie zjawiskiem bardzo przez nie niepodanym (i dodatkowo podwyszajcym cen sprzeday banku). Przeniesienie portfela kredytowego na bilans matki moe by bardzo skomplikowane, trudne do przeprowadzenia i zarzadzania ze wzgldu na ryzyko niedostatecznej kontroli w procesie pniejszej obsugi i administracji portfela. 2. Dotychczasowy inwestor dostarcza finansowania w terminach umownych Wg KNF ok. 50-60% finansowania hurtowego ma termin zapadalnoci poniej jednego roku. Strona 35 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Oznaczaoby to konieczno przyspieszonego dostosowania bilansu banku poprzez ograniczenie wzrostu (lub wrcz redukcj) aktyww oraz intensyfikacje pozyskiwania depozytw. Wady rozwizania: Okresowy bardzo negatywny wpyw na wyniki banku. Moe spowodowa wojn depozytow oznaczajc znaczny wzrost marz depozytowych na rynku. 3. Zastpienie finansowania od dotychczasowego inwestora przez kredyt refinansowy udzielony bankowi w momentach zapadania finasowania od byego banku matki. W tym celu bank mgby skorzysta z kredytu refinansowego NBP udzielonego pod zastaw portfela kredytowego. Rozwizanie polegajce na dokonywaniu przelewu wierzytelnoci kredytowych na zabezpieczenie operacji zasilajcych przez bank centralny byo stosowane przez Deutsche Bundesbank30/. NBP musiaby okreli warunki, jakie musi spenia wierzytelno wykorzystana jako zabezpieczenie. Moliwe jest dwojakie podejcie do oceny jakoci kredytowej wierzytelnoci: Opracowanie i zastosowanie przez NBP wasnego systemu oceny ryzyka kredytowego przykadowo Bundesbank posiada wasny system oceny ryzyka kredytowego dla wierzytelnoci z tytuu kredytw dla przedsibiorstw oraz osb fizycznych prowadzcych dziaalno gospodarcz; Wykorzystywanie ocen nadanych wierzytelnociom przez banki udzielajce kredytu wtedy wskazane byoby dokonywanie przez NBP/KNF corocznych weryfikacji metod oceny jakoci kredytowej wierzytelnoci (podejcie rekomendowane ze wzgldu na brak czasu na opracowanie i przetestowanie wasnego systemu oceny ryzyka kredytowego). Kredyt refinansowy powinien by udzielony w takiej samej walucie jak dotychczasowe finansowanie dostarczone przez spk matk lub jego struktura walutowa powinna odpowiada strukturze walutowej finansowanego z niego portfela kredytowego. Kredyt refinansowy powinien by udzielony na warunkach, ktre nie miayby charakteru restrykcyjnego. Zalety rozwizania: Brak niebezpiecznych napi w bilansie przejmowanego banku. Rozwizanie nie powoduje wojny depozytowej. Wady rozwizania: W przypadku niektrych bankw mogoby to oznacza uzalenienie bardzo duej czci bilansu banku od kredytu refinansowego. Wnioski Due uzalenienie niektrych bankw od kredytw udzielanych przez banki matki wiadczy o niezdrowych relacjach bilansowych. Problemy z finasowaniem banku w przypadku zmiany odejcia inwestora strategicznego s tylko jednym z problemw, jakie taki model biznesowy stwarza na
30
/ Por. Zabezpieczenie transakcji finansujcych banki wierzytelnociami kredytowymi w Deutsche
Bundesbank, Notatka na podstawie informacji publicznych, Sporzdzi Pawe Gsiorowski, Gabinet Prezesa [NBP], Warszawa, 17 listopada 2011.
Strona 36 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 poziomie pojedynczego banku i caej gospodarki31/. Dlatego naszym zdaniem regulatorzy powinni dy do stopniowego zaniku takiego modelu biznesowego. Wyjcie inwestora strategicznego moe by potraktowane jako okazja do przyspieszonej naprawy niezdrowych relacji bilansowych, jednake naley to przeprowadzi w taki sposb, aby nie tworzy nadmiernych napi prowadzcych do wojny depozytowej. Inwestorzy odkupujcy udzia od inwestora strategicznego powinni z udziaem KNF ustali z ustpujcym inwestorem strategicznym ciek wycofywania finasowania dunego dostarczanego przez tego inwestora, ktra niekoniecznie musi odpowiada obowizujcym
terminom umownym. Powoujc si na wczeniejsze zobowizania ustpujcego inwestora, a take na klasyfikacj tego finasowania w raportach pynnociowych banku, KNF moe zgosi oczekiwania przeduenia czci finasowania o okrelony okres. W chwili wycofywania finansowania udzielonego przez ustpujcego inwestora strategicznego, zasadne jest zastpienie czci tego finasowania przez kredyt refinansowy NBP zabezpieczony na portfelu kredytowym. Analogicznie NBP powinien by rwnie gotw zastpi linie SWAP-owe wycofywane przez ustpujcego inwestora strategicznego.
XI.
Czy potrzebny jest wehiku pomostowy wykorzystujcy rodki publiczne do udomowienia bankw?
W dyskusjach na temat udomowienia bankw, w ktrych mieli okazje uczestniczy autorzy niniejszego Raportu, wielokrotnie pojawiaa si idea wykorzystania do udomowienia bankw podmiotu (zwanego dalej w tekcie Wehikuem Pomostowym), ktry wykorzystujc rodki publiczne odkupowaaby banki od wycofujcych si z Polski zagranicznych inwestorw strategicznych, a nastpnie sprzedawaby odkupione banki inwestorom prywatnym poprzez gied. W dyskusjach rozwaano zarwno wariant wykorzystania jako Wehikuu Pomostowego istniejcej ju instytucji, jak i wariant uycia do tego celu nowo utworzonej instytucji. W niniejszym rozdziale podejmujemy prb opisania i krytycznej oceny koncepcji Wehikuu Pomostowego. 1. Potencjalne cele wykorzystania Wehikuu Pomostowego Zwolennicy idei wykorzystania Wehikuu Pomostowego wskazuj generalnie dwa potencjalne cele jakie mgby realizowa Wehiku Pomostowy. Cel pierwszy: umoliwienie szybkiego przejcia banku od przeywajcego kopoty inwestora strategicznego Wehiku Pomostowy odkupywaby bank od zagranicznego inwestora strategicznego w sytuacji, gdy inwestor strategiczny ze wzgldu na swoje problemy zmuszony jest sprzeda swj bank zaleny w Polsce, lecz warunki rynkowe nie pozwalaj na szybkie zrealizowanie takiej transakcji, a z drugiej
31
/ Por. np. Stefan Kawalec i Andrzej Sawiski, Kredyty walutowe mog szkodzi, Gazeta Wyborcza, 5 sierpnia 2010.
Strona 37 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 strony pozostawanie pod kontrol przeywajcego kopoty inwestora strategicznego stanowi zagroenie dla polskiego banku zalenego. Wehiku Pomostowy z zaoenia byby tylko przejciowym wacicielem banku. Zarzdzajcy Wehikuem Pomostowym byliby zobowizani do sprzeday banku akcjonariatowi rozproszonemu, tak szybko, jak tylko pozwoliyby na to warunki rynkowe. Cel drugi: wprowadzenie zmian w statucie zapewniajcych trwao rozproszonej struktury akcjonariatu Wehiku Pomostowy mgby odkupi bank od zagranicznego inwestora strategicznego, po to by wprowadzi w statucie banku zmiany dotyczce limitw koncentracji akcji zapewniajce trwao rozproszonej struktury wasnociowej (por. Rozdzia V, punkt 7), a nastpnie sprzeda bank rozproszonemu akcjonariatowi32/. Cel ten moe by realizowany cznie z celem pierwszym lub samodzielnie w sytuacji, gdy nie zachodzi konieczno realizacji celu pierwszego. 2. Jaka instytucja publiczna mogaby peni rol Wehikuu Pomostowego Obecnie brak jest instytucji, ktra mogaby peni rol Wehikuu Pomostowego. Po to, by moliwe byo wykonywanie funkcji Wehikuu Pomostowego, konieczne byyby zmiany ustawowe umoliwiajce penienie takiej funkcji przez ktr z istniejcych instytucji publicznych lub zmiany ustawowe umoliwiajce powoanie nowej instytucji dostosowanej do takiej funkcji. Poniej omawiamy kilka rozwaanych wariantw instytucjonalnych funkcjonowania Wehikuu Pomostowego. Narodowy Bank Polski Na gruncie obecnie obowizujcej ustawy o NBP, polski bank centralny nie moe by udziaowcem bd akcjonariuszem innych osb prawnych, z wyjtkiem prowadzcych dziaalno usugow wycznie na rzecz instytucji finansowych i Skarbu Pastwa33/. Przepis ten pozbawia NBP moliwoci udzielania wsparcia bankom przez zakup ich akcji, co byo dopuszczalne do czasu powoania Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG) w 1995 roku (w sumie w latach 1989-1997 NBP zaangaowa si kapitaowo 4 razy, obejmujc na okres przejciowy akcje sanowanych bankw za czn kwot 104,8 mln z, przy czym by posiadaczem akcji bankw do 1997 roku34/). Obecnie wsparcie NBP dla bankw ogranicza si do udzielania kredytu refinansowego w celu uzupenienia ich rodkw pieninych. Ten sam przepis jak si wydaje wyklucza rwnie moliwo, by NBP sta si udziaowcem lub akcjonariuszem podmiotu majcego peni funkcje Wehikuu Pomostowego.
32
/ Tego typu propozycj sformuowa m.in. Leszek Pawowicz w dyskusji podczas konferencji Kongres Bankowoci Detalicznej w dniu 10 listopada 2011. Por. relacja Krzysztofa Bienia pt. Trzeba pyta o wacicieli, chocia polskie banki s w dobrej formie w portalu Obserwatorfinansowy.pl, 17.11.2011, http://www.obserwatorfinansowy.pl/2011/11/17/trzeba-pytac-o-wlascicieli-mimo-ze-polskie-banki-sa-wdobrej-formie/
33
/ Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. 1997 nr 140 poz. 938 ze zm.), art. 5 ust. 2.
34
/ Nadzr bankowy 1989-2006, NBP
Strona 38 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Wypenianie funkcji Wehikuu Pomostowego, trudno by byo bowiem uzna za wykonywanie dziaalnoci usugowej na rzecz instytucji finansowych lub Skarbu Pastwa. Ewentualna zmiana stanu prawnego umoliwiajca NBP nabywanie akcji bankw lub podmiotw upowanionych do nabywania akcji bankw, byaby w sprzecznoci z funkcj NBP jako banku centralnego i wywoaaby publiczne kontrowersje, ktre w czci obrciyby si przeciw samej idei udomowienia bankw. Uwaga ta nie oznacza, e NBP nie powinien by zaangaowany w proces udomowienia bankw. NBP ma do odegrania w tym procesie bardzo istotn i trudn do zastpienia rol zwizan z zapewnieniem odpowiedniego wsparcia pynnociowego dla udamawianych bankw (por. Rozdzia VIII). Wypenienie tej roli jest moliwe bez zmian ustawowych i nie stoi w sprzecznoci z funkcj NBP jako banku centralnego. Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) Zgodnie z ustaw o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, do zada BFG w zakresie udzielania pomocy podmiotom objtym systemem gwarantowania naley udzielanie zwrotnej pomocy finansowej w przypadku powstania niebezpieczestwa niewypacalnoci bd na nabycie akcji lub udziaw bankw35/. Ustawa nie przewiduje, by BFG sam nabywa akcje bankw korzystajcych z pomocy finansowej Funduszu. Z tego wzgldu, dopuszczalny w obecnym systemie prawa udzia BFG przy konstruowaniu Wehikuu Pomostowego, ktrego celem bdzie przejcie wasnoci banku, moe ogranicza si do udzielenia poyczki, gwarancji lub porczenia (take na mocy art. 19 ust. 1 ustawy na warunkach korzystniejszych od oglnie stosowanych przez banki) na zakup akcji banku przez wehiku, ale tylko wtedy, gdyby bank ten znajdowa si w sytuacji niebezpieczestwa wypacalnoci (stan niebezpieczestwa niewypacalnoci jest definiowany poprzez czne spenienie nastpujcych warunkw: w banku powstaa strata oraz ocena sytuacji finansowej banku jest negatywna, definicja ta zostaa wprowadzona w ycie poprzez nowelizacj uchway nr 35/97 Rady BFG z dnia 22 kwietnia 2009 roku). Teoretycznie moliwa jest zmiana ustawowa pozwalajca BFG na bezporednie penienie funkcji Wehikuu Pomostowego lub zakup udziaw lub akcji w podmiocie penicym tak funkcj. Moliwo penienia funkcji Wehikuu Pomostowego oznaczaaby istotne poszerzenie zakresu zada BFG i mogoby utrudni wykonywanie przez BFG jego podstawowego zadania, jakim jest gwarantowanie depozytw. Skarb Pastwa Ustawa o udzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym okrela m.in. formy udzielania przez Skarb Pastwa wsparcia bankom krajowym majcego na celu utrzymanie pynnoci patniczej, w tym rozwj akcji kredytowej36/. Wrd dozwolonych form udzielania wsparcia przez
35
/ Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz. U. 1995 nr 4 poz. 18 ze zm.), art. 4 ust. 2 pkt 1.
36
/ Ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o udzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym (Dz. U. 2009 nr 39 poz. 308 ze zm.).
Strona 39 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Skarb Pastwa nie znalaza si moliwo objcia akcji lub udziaw. Na mocy art. 3 ust. 1 wspomnianej ustawy wsparcie moe by udzielane wycznie w formie gwarancji, poyczki skarbowych papierw wartociowych oraz sprzeday skarbowych papierw wartociowych (z odroczonym terminem patnoci, na raty lub w drodze oferty kierowanej do okrelonej instytucji finansowej). Po to by Skarb Pastwa mg bezporednio peni funkcj Wehikuu Pomostowego lub zakupi udziay lub akcje w podmiocie penicym tak funkcj, potrzebne byoby odrbne upowanienie ustawowe i odpowiednia alokacja rodkw w budecie pastwa. Fundusz Majtku Narodowego Potencjalnie jako Wehiku Pomostowy sucy do nabycia akcji udomawianego banku mgby posuy Fundusz Majtku Narodowego. Koncepcja powoania Funduszu, w opinii pomysodawcw37/, zakada podzia majtku Skarbu Pastwa na trzy czci: ok. 30 kluczowych dla polskiej gospodarki spek, w ktrych pastwo chce zachowa udziay (tzw. blue chip), spki przeznaczone do prywatyzacji oraz nieruchomoci Skarbu Pastwa. Grupujcy wszystkie te aktywa Fundusz Majtku Pastwowego zarzdzaby majtkiem o wartoci netto znacznie przekraczajcej 100 mld z i dysponowaby si finansow wystarczajc do tego, by realizowa funkcj Wehikuu Pomostowego lub by taki wehiku utworzy i jako wyodrbniony wyspecjalizowany podmiot i wyposay w kapita38/. Koncepcja Funduszu Majtku Narodowego jest obecnie w fazie wstpnego pomysu bez konkretnych rozwiza implementacyjnych - nie ma jasnoci np. co do tego, jak miayby by zdefiniowane cele dziaania Funduszu, jak miaaby by sprawowana kontrola nad Funduszem, kto miaby nim zarzdza, na jakich dokadnie zasadach miaby pozyskiwa finansowanie, czy i jak funkcjonowanie Funduszu powinno by odzwierciedlone w rachunkowoci finansw publicznych, jak wreszcie utworzenie Funduszu miaoby si odbi na przychodach budetu pastwa z tytuu prywatyzacji oraz dochodach z tytuu dywidend. Naley podkreli, e ewentualne penienie funkcji Wehikuu Pomostowego w procesie udomowienia bankw byoby zaledwie jednym z celw dziaania Funduszu Majtku Narodowego i nie jest to cel wskazany w oryginalnej propozycji autorw tej koncepcji. Poniewa nie jest celem niniejszego opracowania analiza i rozwj koncepcji Funduszu Majtku Narodowego, ograniczamy si tutaj to stwierdzenia, e gdyby doszo powstania takiego Funduszu, to mgby on teoretycznie peni rol Wehikuu Pomostowego w procesie udomowienia bankw. 3. Wybrane problemy zwizane z wykorzystaniem publicznego Wehikuu Pomostowego W przypadku zakupu akcji banku od wychodzcego inwestora strategicznego przez publiczny Wehiku Pomostowy wystpuj trzy powane i rodzce ryzyka problemy:
37
/ Koncepcja opracowana przez Instytut Bada nad Gospodark Rynkow i McKinsey & Company jesieni 2011. 38 / Fundusz Majtku Narodowego dysponowaby gotwk z dywidend i sprzeday akcji prywatyzowanych firm. Mgby take emitowa certyfikaty inwestycyjne lub zaciga dug pod zastaw aktyww.
Strona 40 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 ryzyko straty na inwestycji, czas sprawowania kontroli wasnociowej przez Wehiku Pomostowy zasady sprawowania kontroli na bankiem przez Wehiku Pomostowy. a) Ryzyko straty na inwestycji Kupno akcji od inwestora strategicznego w sytuacji, gdy warunki rynkowe nie pozwalaj inwestorowi na szybk sprzeda posiadanego pakietu akcji innym inwestorom, oznacza, e Wehiku Pomostowy kupowaby akcje powyej ceny, ktr inwestor byby w stanie uzyska na rynku. Wprowadzenie statutowych limitw dotyczcych koncentracji akcjonariatu dodatkowo wpynie negatywnie na atrakcyjno akcji dla inwestorw giedowych, gdy wykluczy przysze przejecie banku przez nowego inwestora strategicznego i zwizan z tym perspektyw premii dla akcjonariuszy. Istnieje ryzyko, e przez dugi okres Wehiku Pomostowy chcc sprzeda akcje banku na giedzie bdzie musia zaakceptowa strat na inwestycji. Strata taka moe by interpretowana jako de facto forma wykorzystania polskich rodkw publicznych dla wsparcia zagranicznego inwestora strategicznego. b) Czas sprawowania kontroli wasnociowej przez Wehiku Pomostowy W konstrukcji Wehikuu Pomostowego istotne jest ustalenie, jak dugo mechanizm miaby funkcjonowa (tzn. kiedy miaaby nastpi oferta publiczna akcji banku skierowana do akcjonariatu rozproszonego). Trudno jest przewidzie w jakim czasie nastpi wzrost koniunktury giedowej lub poprawa wynikw i perspektyw banku, pozwalajca na sprzeda akcji banku powyej ceny nabycia. W przypadku wprowadzenia bezwzgldnego wymogu sprzeday akcji przed upywem okrelonego terminu, nie mona wyeliminowa ryzyka straty na transakcji. W przypadku braku bezwzgldnego terminu sprzeday, niech do zaakceptowania straty na inwestycji moe spowodowa, e kierownictwo Wehikuu Pomostowego bdzie odkadao decyzj o sprzeday akcji banku, liczc na popraw warunkw rynkowych. Std wbrew intencjom, tymczasowe zaangaowanie sta si moe zaangaowaniem dugotrwaym. Uzasadnia to wyraan w dyskusjach obaw, e zaangaowanie Wehikuu Pomostowego prowadzi moe do trwaego zwikszenia kontroli pastwowej nad bankami. c) Zasady sprawowania kontroli na bankiem przez Wehiku Pomostowy Z chwil objcia kontrolnego pakietu akcji banku Wehiku Pomostowy uzyska kontrol nad bankiem, a w szczeglnoci moliwo ksztatowania skadu rady nadzorczej i zarzdu. Powstaje pytanie, w jaki sposb i wedug jakich zasad Wehiku Pomostowy bdzie podejmowa decyzje personalne dotyczce skadu organw banku oraz inne decyzje wacicielskie. Moliwe s rne odpowiedzi na te pytania. Nie ma jednak sprawdzonych rozwiza instytucjonalnych, ktre w przypadku banku kontrolowanego przez podmiot publiczny gwarantowayby niezaleno menaderw banku od wpyww politycznych. Poniewa, jak wspomnielimy wyej, istnieje powane ryzyko, e Wehiku Pomostowy bdzie kontrolowa bank przez duszy czas, zaangaowanie publicznego Wehikuu Pomostowego prowadzi moe do zwikszenia zakresu upolitycznienia sektora bankowego. Cho wymienione wyej ryzyka zwizane z funkcjonowaniem Wehikuu Pomostowego mona stara si ogranicza przez rozmaite rozwizania instytucjonalne, to naszym zdaniem naley liczy si z tym, Strona 41 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 e ryzyk tych nie da si wyeliminowa. W tej sytuacji zasadne jest rozwaenie, czy realizacja celw, dla ktrych powoany miaby zosta Wehiku Pomostowy, jest rzeczywicie niezbdna lub te czy nie mona tych celw zrealizowa innymi metodami. 4. Czy wykorzystanie publicznego Wehikuu Pomostowego jest konieczne? Czy konieczne jest przejmowanie kontroli nad bankiem przez Wehiku Pomostowy w przypadku kopotw inwestora strategicznego? W ostatnich latach mielimy w Polsce kilka przypadkw bankw, ktrych podmioty dominujce popady w powane kopoty i ostatecznie sprzeday lub podjy decyzje o sprzeday swoich bankw zalenych w Polsce. Dotyczyo to midzy innymi AIG Bank SA, BZ WKB SA, Kredyt Bank SA W adnej z tych sytuacji przeduajcy si proces wychodzenia inwestora strategicznego nie spowodowa zakcenia stabilnoci polskiego banku zalenego. Oznacza to, e nie ma podstaw do przyjmowania, e zawsze, gdy inwestor strategiczny popada w kopoty i chce sprzeda swj bank w Polsce, jest konieczne szybkie dziaanie w celu przejcia kontroli nad bankiem. Nie mona jednak wykluczy, e w szczeglnych przypadkach kopoty inwestora strategicznego bd powodoway zagroenie stabilnoci polskiego banku zalenego. W takim przypadku nadzr bankowy moe wykorzysta swoje uprawnienia i posiadane instrumenty (od formuowania zalece, poprzez wprowadzenie kuratora do wprowadzenia zarzdu komisarycznego), a natomiast NBP i BFG mog udziela wsparcia finansowego zgodnie z obowizujcymi te instytucje reguami. Czy Wehiku Pomostowy jest niezbdny do wprowadzenia zmian w statucie zapewniajcych trwao rozproszonej struktury akcjonariatu? Wprowadzenie zmian w statucie zapewniajcych trwao rozproszonej struktury akcjonariatu jest rwnie moliwe bez wykorzystania Wehikuu Pomostowego. W szczeglnoci, w przedstawionym przykadowym wariancie udomowienia zmian takich moe dokona Syndykat inwestorw finansowych odkupujcych pakiet kontrolny od ustpujcego inwestora strategicznego (por. Rozdzia VII). Niewykluczony jest rwnie wariant, w ktrym ustpujcy inwestor strategiczny, w wyniku uzgodnie z KNF, zgodzi si wprowadzi zmiany w statucie gwarantujce trwao rozproszonej struktury akcjonariatu przed rozpoczciem procesu sprzeday posiadanego pakietu akcji poprzez gied. 5.Podsumowanie Wehiku Pomostowy jest mechanizmem, ktrego wykorzystanie mogoby przyspieszy proces sprzeday banku przez wychodzcych z Polski inwestorw strategicznych oraz uatwi wprowadzenie zmian statutowych gwarantujcych trwao rozproszonej struktury akcjonariatu. Z drugiej strony wykorzystanie publicznego Wehikuu Pomostowego wie si z powanymi ryzykami: a) Ryzykiem straty na inwestycji dokonanej przez Wehiku Pomostowy, ktra oznacza bdzie de facto udzielenie z polskich rodkw publicznych wsparcia dla wychodzcego z Polski inwestora strategicznego. Strona 42 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 b) Ryzykiem, e zaangaowanie Wehikuu Pomostowego wbrew pocztkowym intencjom bdzie prowadzi do dugotrwaego zwikszenia zakresu kontroli pastwowej nad bankami. c) Ryzyko zwizane z upolitycznieniem kontroli nad bankami. W obecnym systemie prawnym nie ma instytucji publicznych, ktre mogyby zosta wykorzystane jako Wehiku Pomostowy39/. Powstanie Wehikuu Pomostowego wymagaoby zatem zmian w prawie (np. przywrcenia uprawnienia NBP do nabywania akcji bankw czy te zmiany systemowej zarzdzania aktywami Skarbu Pastwa polegajcej na powoaniu Funduszu Majtku Pastwowego). Niezalenie jednak od potencjalnych rozwiza instytucjonalnych, ze wzgldu na ryzyko rozcignicia pastwowej kontroli i upolitycznienia zarzdzania bankami naley rekomendowa przeprowadzenie procesu udomowienia bankw bez wykorzystywania Wehikuu Pomostowego opartego na rodkach publicznych.
XII.
Niezbdne dziaania organw Pastwa dla wsparcia udomowienia bankw
1. Wprowadzenie
Impulsem do dyskusji na temat udomowienia bankw s perturbacje jakie - w zwizku z wprowadzaniem regulacji Bazylejskiej Umowy Kapitaowej III oraz kryzysem zaduenia strefy euro przechodz i bd przechodzi w najbliszych miesicach i latach midzynarodowe instytucje bankowe oraz fakt, e w Polsce midzynarodowe instytucje bankowe kontroluj 2/3 aktyww polskiego sektora bankowego. Strategia zakadajca udomowienie bankw nie powinna by jednak traktowana, jako redniookresowe posunicie awaryjne. Chodzi o przeprowadzenie fundamentalnych zmian, ktrych potrzeba wynika z faktu, e stan polskiego sytemu bankowego i pozycja Polski w Europie s dzi cakowicie odmienne ni byy na pocztku okresu transformacji. Nie naley zakada, e proces udomowienia bankw nastpi w cigu bardzo krtkiego czasu. Podobnie jak proces prywatyzacji bankw w Polsce trwa blisko dekad, proces udomawiania bankw moe potrwa co najmniej kilka lat. Istotne jest jasne okrelenie strategii i ram, w ktrych odbywa si powinny zmiany wasnociowe w sektorze bankowym. Te ustalenia strategiczne powinny by bardziej trwae ni zmiany koniunktury w sektorze bankowym w Polsce i w Europie. Klarowne okrelenie takiej strategii i ram uatwi koordynacj dziaania organw i instytucji pastwowych, a take bdzie oddziaywa na oczekiwania obecnych inwestorw strategicznych oraz inwestorw zainteresowanych inwestycjami w Polski sektor bankowy.
39
/ Odrbn nie analizowan tutaj kwesti jest utworzenie Wehikuu Pomostowego wykorzystujcego wycznie rodki inwestorw prywatnych.
Strona 43 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 W przypadku klarownego okrelenia strategii i ram oraz konsekwentnej polityki polskich wadz, proces udamawiania bankw bdzie nastpowa stopniowo w wyniku kolejnych transakcji, do jakich bdzie dochodzio w sektorze bankowym.
2. Przesanki do okrelenia strategii polskich wadz dotyczcej oddziaywania na struktur sektora bankowego
Dominacja bankw kontrolowanych przez zagraniczne grupy bankowe w polskim sektorze bankowym jest nietypowa dla duej gospodarki europejskiej, jak jest gospodarka polska. Obecna struktura wasnociowa polskiego sektora bankowego nie jest wynikiem spontanicznych procesw rynkowych, lecz efektem wiadomej polityki prywatyzacyjnej, ktrej celem byo przyspieszenie modernizacji polskiej bankowoci. Dowiadczenia kryzysu finansowego w Europie i wyniki bada dotyczcych efektu przepyww kapitaowych uzasadniaj wniosek, e podstawow funkcj krajowego sektora bankowego powinno by gromadzenie krajowych depozytw oraz kredytowanie przedsibiorstw i gospodarstw domowych, a nie porednictwo w midzynarodowym transferze kapitau. Obecnie zaleno polskich bankw od zagranicznych grup bankowych stwarza powane ryzyka dla polskiej gospodarki i ryzyk tych nie da si w peni zneutralizowa poprzez krajowe regulacje oraz dziaanie nadzoru bankowego. Krajowe wadze regulacyjne maj silny mandat do oddziaywania na struktur sektora bankowego, gdy jego funkcjonowanie jest moliwe dziki wsparciu pastwa, ktre ponosi zwizane z tym ryzyko fiskalne.
3. Proponowany zarys strategii polskich wadz w odniesieniu do struktury sektora bankowego
1) Uwzgldniajc przesanki wymienione w paragrafie 2 polskie wadze regulacyjne powinny dy do zwikszenia udziau w polskim sektorze bankowym bankw kontrolowanych lokalnie. Celem nie jest wyeliminowanie bankw zalenych od zagranicznych grup bankowych, lecz stopniowe zmniejszenie ich udziau w aktywach sektora bankowego i doprowadzenie do odwrcenia obecnej struktury, w ktrej banki zalene od zagranicznych instytucji finansowych posiadaj okoo dwch trzecich aktyww sektora, a udzia bankw pod krajow kontrol wynosi zaledwie okoo jednej trzeciej. 2) Denie do zwikszenia udziau bankw pod krajow kontrol odbywa si bdzie z poszanowaniem zasad konkurencji, a w szczeglnoci: Nie bdzie prowadzio do dyskryminacji inwestorw zagranicznych w stosunku do inwestorw krajowych (gdy przez krajow kontrol rozumiemy nie wikszociowy udzia inwestorw krajowych w akcjonariacie banku, lecz fakt, e bank nie jest kontrolowany przez aden zewntrzny podmiot, a jego faktyczne centrum decyzyjne znajduje si w zarzdzie i krajowej centrali).
Strona 44 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Nie bdzie zwizane z angaowaniem rodkw publicznych w przejmowanie bankw, z wyjtkiem ewentualnego czasowego udostpniania pynnoci dla banku w przypadku wycofania finansowania zagranicznego przez dotychczasowego waciciela. Nie bdzie suyo umoliwieniu wywierania przez rzd wpywu na kierunki polityki kredytowej bankw.
3) Wspierajc zmiany wacicielskie zwikszajce udzia bankw kontrolowanych lokalnie naley unika rozwiza, ktre mog wydawa si najprostsze, lecz zamiast zmniejsza ryzyko systemowe w sektorze bankowym, bd to ryzyko zwiksza: Naley unika przejmowania kontroli nad bankami przez Skarb Pastwa lub podmioty od niego zalene. Nie naley rwnie powiela modelu struktury wasnociowej, w ktrej Skarb Pastwa majc mniejszociowy pakiet akcji kontroluje instytucje dziki rozproszeniu pakietw pozostaych akcjonariuszy. Naley unika nadmiernej koncentracji w sektorze bankowym pamitajc o tym, e w Europie i USA trwa wanie dyskusja odnonie postpowania z bankami zbyt duymi by upa, ktre stwarzaj powane ryzyko systemowe. Dlatego regulatorzy nie powinni dopuszcza do tego, by najwiksze banki w polskim sektorze bankowym zwikszay swj udzia w rynku w drodze przejmowania konkurentw. 4) W przypadku wycofywania si z Polski inwestorw strategicznych: Preferowanym rozwizaniem bdzie sprzeda akcji na giedzie, po uprzednim wprowadzeniu zapisu statutowego ograniczajcego prawo gosu pojedynczego akcjonariusza do 10% gosw obecnych na walnym zgromadzeniu40/. Alternatywnym akceptowanym rozwizaniem bdzie sprzeda akcji inwestorowi lub grupie inwestorw, ktrzy zobowi si przeksztaci bank w bank o rozproszonym akcjonariacie wprowadzajc wspomniany wyej zapis statutowy ograniczajcy prawo gosu pojedynczego akcjonariusza41/. 5) Polskie wadze regulacyjne bd sprzeciwia si objciu kontroli nad bankami w Polsce przez inwestorw strategicznych, ktrych kontrola nad bankami mogaby stworzy ryzyko dla stabilnoci banku lub ryzyko zakce w wykonywaniu przez bank podstawowej funkcji porednictwa finansowego. W szczeglnoci wadze regulacyjne bd sprzeciwia si obejmowaniu kontroli nad bankami przez grupy bankowe zagroone obnieniem ratingu lub pochodzce z krajw zagroonych obnieniem ratingu. 6) Po to, by zwikszy skuteczno kontroli nad zmianami wacicielskimi w sektorze bankowym, przeprowadzona zostanie zmiana ustawowa przyznajca Komisji Nadzoru Finansowego prawo do
40
/ Takie ograniczenie statutowe powinno by wyposaone w bezpiecznik w postaci uprawnienia Komisji Nadzoru Finansowego do podjcia w uzasadnionym przypadku decyzji o wyczeniu na czas konkretnego Walnego Zgromadzenia przepisu ograniczajcego procent gosw, jakim moe dysponowa jeden akcjonariusz banku (Por. Rozdzia V, paragraf 7). 41 / Wprowadzone ograniczenie prawa gosu moe przez okrelony czas nie dotyczy inwestora przeksztacajcego bank w bank kontrolowany lokalnie (por. Rozdzia VI i VII).
Strona 45 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 wydawania zgody na objcie znacznych pakietw akcji, w miejsce posiadanego dzisiaj uprawnienia do zgoszenia sprzeciwu wobec takiej transakcji. 7) Polski rzd bdzie domaga si, aby Komisja Europejska, stojc na stray zasad konkurencji, przestrzegaa zasady, e banki, ktre uzyskay pomoc rzdow, powinny sprzeda dostpne do sprzeday aktywa zagraniczne, a w szczeglnoci swoje operacje w Polsce. 8) Polski rzd bdzie sprzeciwia si przyjciu dyrektywy UE wprowadzajcej zasad maksymalnej harmonizacji regu nadzorczych, ktra zasadniczo ograniczyaby uprawnienia polskiego nadzoru bankowego w stosunku do bankw zalenych od europejskich grup bankowych. W przypadku, gdyby perspektywa wprowadzenia maksymalnej harmonizacji staa si realna, konieczne bdzie zintensyfikowanie i przypieszenie dziaa w celu udomowienia bankw, tak aby zwikszy udzia w polskim sektorze bankowym bankw dla ktrych polski nadzr bankowy jest nadzorem macierzystym.
4. Zadania dla organw i instytucji pastwowych
1) Przedstawienie oficjalnej diagnozy ryzyka systemowego I okrelenie strategii zmian struktury polskiego sektora bankowego. Oficjaln diagnoz powinna przedstawi Rada Ryzyka Systemowego (RRS), a zanim ona powstanie - Komitet Stabilnoci Finansowej (KSF), ewentualnie NBP. Na tej podstawie Rzd powinien okreli strategi zmian w strukturze systemu bankowego. 2) Wyjanienie i uzasadnienie stanowiska polskich wadz wobec instytucji UE i poszczeglnych pastw czonkowskich (Prezes NBP na forum Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego, Minister Finansw na forum Ecofin, Premier i Minister Spraw Zagranicznych na forum Rady Europejskiej i w kontaktach bilateralnych). 3) Stosowanie w stosunku do bankw oraz inwestorw strategicznych polityki zgodnej z przyjt strategi KNF. 4) Wsparcie transakcji prowadzcych do przeksztacania bankw poprzez uatwienie rozwizania problemu finansowania NBP. 5) Kontakty z midzynarodowymi instytucjami finansowymi, w szczeglnoci z Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju, tak by instytucje te byy gotowe uczestniczy w procesie przeksztacania bankw, z ktrych odchodz zagraniczni inwestorzy strategiczni, w banki o rozproszonym akcjonariacie prywatnym (por. rozdzia VII, par. 1, punkt 7) Prezes NBP i Minister Finansw.
Strona 46 z 53
XIII. Analiza zgodnoci proponowanych rozwiza z regulacjami europejskimi

1. Kwestia swobody przepywu kapitau Zgodnie z art. 63 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zakazane s wszelkie ograniczenia w przepywie kapitau midzy Pastwami Czonkowskimi oraz midzy Pastwami Czonkowskimi a pastwami trzecimi. Artyku 65 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dodaje, e swoboda przepywu kapitau nie narusza prawa Pastw Czonkowskich do podejmowania wszelkich rodkw niezbdnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i aktw wykonawczych, zwaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostronociowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepywu kapitau do celw informacji administracyjnej bd statystycznej lub podejmowania rodkw uzasadnionych powodami zwizanymi z porzdkiem publicznym lub bezpieczestwem publicznym. Strategia udomowienia bankw nie stanowi ograniczenia w przepywie kapitau, nie ma te ona charakteru dyskryminacyjnego w stosunku do kapitau zagranicznego, gdy przez krajow kontrol rozumiemy sytuacj, w ktrej centrum decyzyjne w bankach bdzie si znajdowao na poziomie krajowym, nie za wikszociowy udzia kapitau polskiego. Naley zwrci uwag, i prawo europejskie akceptuje sytuacje w odniesieniu do swobody przepywu kapitau, w ktrej nadzr ostronociowy moe by zmuszony do podejmowania wszelkich rodkw niezbdnych do ochrony stabilnoci systemu finansowego, jeli jest to konieczne. 2. Uprawnienia krajowego nadzoru w zakresie wspierania procesw przeksztace wasnociowych bankw Ju dzi, KNF posiada instrumentarium prawne pozwalajce na niedopuszczenie do objcia kontroli nad bankiem przez inwestorw strategicznych, ktrych kontrola nad bankami mogaby stworzy ryzyko dla stabilnoci banku lub zagrozi interesom klientw. Zgodnie z art. 25 prawa bankowego, podmiot, ktry zamierza, bezporednio lub porednio, naby albo obj akcje lub prawa z akcji banku krajowego w liczbie zapewniajcej osignicie albo przekroczenie odpowiednio 10%, 20%, jednej trzeciej, 50% oglnej liczby gosw na walnym zgromadzeniu lub udziau w kapitale zakadowym, jest obowizany kadorazowo zawiadomi Komisj Nadzoru Finansowego o zamiarze ich nabycia albo objcia. KNF moe zgosi sprzeciw wobec nabycia akcji w przypadkach przedstawionych w art. 25h prawa bankowego, a w szczeglnoci w przypadku, gdy mogoby to zagrozi stabilnoci banku krajowego lub interesom jego klientw. Te uprawnienia nadzoru s zgodne z prawem europejskim. Co wicej, w niektrych krajach w zachodniej Europie, uprawnienia nadzoru s szersze, gdy dotycz rwnie udzielania zgody nadzorw ostronociowym w zakresie pewnych transakcji wpywajcych na struktur sektora finansowego.
Strona 47 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Naszym zdaniem w obecnej sytuacji istniej oczywiste podstawy do zgoszenia sprzeciwu wobec transakcji prowadzcym do przejmowania kontroli nad bankami w Polsce przez banki pochodzce z krajw bezporednio zagroonych kryzysem strefy euro i znajdujcych si w procesie obniania ratingu lub zagroonych obnieniem ratingu, bd takich, ktre skorzystay z jakiej formy pomocy rzdowej, a zwaszcza nie spaciy jej. Po to, by zwikszy skuteczno kontroli nad zmianami wacicielskimi w sektorze bankowym, celowa jest zmiana ustawowa przyznajca Komisji Nadzoru Finansowego prawo do wydawania zgody na objcie znacznych pakietw akcji, w miejsce posiadanego dzisiaj uprawnienia do zgoszenia sprzeciwu wobec takiej transakcji.
3. Kwestia okrelenia limitw maksymalnego udziau pojedynczych inwestorw w akcjonariacie banku. Takie rozwizanie nie jest nowoci w prawie polskim. Zgodnie z Kodeksem Spek Handlowych dopuszczalnym jest ograniczenie w statucie spki do 10% maksymalnej liczby gosw pojedynczego inwestora na walnym zgromadzeniu. Regulacje te s zgodne z prawem europejskim. Takie ograniczenia znajduj si w statutach: PKO BP SA, PZU SA, PKN Orlen SA, GPW SA i PGE SA W przypadku czterech z tych spek statut stwierdza, e ograniczenie to nie dotyczy akcjonariuszy, ktrzy w chwili podejmowania uchway o jego wprowadzeniu mieli prawo do wykonywania ponad 10% gosw (nota bene we wszystkich tych przypadkach akcjonariuszem takim jest Skarb Pastwa). W przypadku PKN Orlen SA statut imiennie wycza z tego ograniczenia Skarb Pastwa, Naft Polsk SA oraz bank depozytowy, ktry wyemitowa kwity depozytowe zwizane z akcjami spki. W przypadku wprowadzenia w statucie ograniczenia liczby gosw pojedynczego akcjonariusza do 10% celowe jest jednoczesne wprowadzenie swoistego bezpiecznika w postaci zapisu statutowego dajcego Komisji Nadzoru Finansowego uprawnienie do podjcia w uzasadnionym przypadku decyzji o wyczeniu na czas konkretnego Walnego Zgromadzenia przepisu ograniczajcego procent gosw, jakim moe dysponowa jeden akcjonariusz banku. Takim uzasadnionym przypadkiem moe by sytuacja, gdy: 1) konieczna bdzie zmian wasnociowa dla zapewnienia stabilnoci Banku, lub 2) dojdzie do patologicznego spetryfikowania struktury zarzdczej i ograniczenia w prawie gosu bd w praktyce uniemoliwia wymian wadz Banku przez akcjonariuszy. 4. Zmiany kierunkw zmian w polityce nadzorczej KNF w reakcji na ewentualne zmiany w strukturze wasnociowej polskiego sektora bankowego Ewentualne zmiany w polityce nadzorczej s nie tyle problem prawnym, co raczej kwesti odnalezienia si KNF w nowej sytuacji, w ktrej nie bdzie gwnego zagranicznego branowego inwestora bankowego. Z pewnoci, adaptacja do nowej rzeczywistoci wymusi opracowanie nowej strategii dziaa nadzoru, bdzie to jednak przede wszystkim nowa kultura nadzorcza.
Strona 48 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 5. Dziaania wadz polskich w kontekcie unijnym Strategia wadz pastwa polskiego zmierzajca do zwikszenia udziau bankw kontrolowanych lokalnie w aktywach sektora bankowego ma na celu zwikszenie stabilnoci w tym absolutnie newralgicznym sektorze z punktu rozwoju gospodarczego Polski Odpowiedzialno za dziaania w zakresie bezpieczestwa polskiego sektora finansowego naley do kompetencji polskich wadz publicznych, gdy w wypadku kryzysu bankowego w Polsce odpowiedzialno za ratowanie bankrutujcych bankw bdzie spoczywaa na polskich podatnikach. Z racji czonkostwa Polski w Unii Europejskiej, zmiany wasnociowe w polskim sektorze bankowym bd odbywa si w ramach instytucjonalnych, ktre wspksztatuje prawo europejskie. Podstawowe znaczenie maj tutaj traktaty europejskie, a zwaszcza Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz akty prawa pochodnego, wrd ktrych szczegln rol odgrywa Dyrektywa 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia dziaalnoci przez instytucje kredytowe. Z powyszych powodw, polskie wadze powinny w sposb transparentny poczony z odpowiedni komunikacj celw i uzasadnieniem strategii udomowienia bankw zabiega o zmiany w strukturze wasnociowej aktyww bankowych w Polsce. Kryzys w strefie euro spowodowa, i europejskie regulacje prawne dotyczce sektora bankowego bd poddane gruntownej reformie w zwizku z projektem Unii Bankowej, dlatego te, zadaniem polskich wadz powinno by denie do tego, by rodowisko prawne Unii Europejskiej byo przyjazne z perspektywy implementacji strategii udomowienia bankw. Denie do zwikszenia udziau bankw pod krajow kontrol odbywa si bdzie z poszanowaniem fundamentalnych zasad prawa europejskiego, a w szczeglnoci: - nie bdzie prowadzio do dyskryminacji inwestorw zagranicznych w stosunku do inwestorw krajowych (gdy przez krajow kontrol nie rozumiemy wikszociowego udziau inwestorw krajowych w akcjonariacie banku, lecz fakt, e bank nie jest kontrolowany przez aden zewntrzny podmiot, a jego faktyczne centrum decyzyjne znajduje si zarzdzie i krajowej centrali). Dlatego te, nie zostanie naruszony art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ktry zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze wzgldu na przynaleno pastwow. - nie bdzie zwizane z angaowaniem rodkw publicznych w przejmowanie bankw (tak wic nie bd miay zastosowania przepisy o pomocy publicznej w rozumieniu art. 107 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej), z wyjtkiem ewentualnego czasowego udostpnienia pynnoci dla banku w przypadku wycofania finansowania zagranicznego przez dotychczasowego waciciela. Instrument wsparcia pynnociowego jest powszechnie stosowanym instrumentem przez banki centralne na caym wiecie nie tylko w Europie i, jeli sytuacja banku tego wymaga, akceptowanym przez europejskie reimy prawne. - nie bdzie suyo umoliwieniu wywierania przez rzd wpywu na kierunki polityki kredytowej bankw.
Strona 49 z 53
XIV. Nowy kontekst wynikajcy z propozycji Unii Bankowej

Koncepcja unii bankowej stoi czciowo w sprzecznoci z tym co jest potrzebne dla uniknicia ponownego kryzysu Z analizy dowiadcze kryzysu ostatnich lat wynikaj w szczeglnoci nastpujce wnioski: 1. Podstawow funkcj krajowego sektora bankowego powinno by gromadzenie krajowych depozytw oraz kredytowanie krajowych przedsibiorstw i gospodarstw domowych, a nie porednictwo w midzynarodowym transferze kapitau. 2. Akcja kredytowa bankw, szczeglnie dla gospodarstw domowych, powinna rozwija si w oparciu o lokalne depozyty. 3. Midzynarodowe przepywy kapitau powinny odbywa si generalnie bez porednictwa bilansw krajowych bankw, tak by ograniczy ryzyko powstawania finansowanych kredytami boomw konsumpcyjnych i mieszkaniowych, ktre podminowuj konkurencyjno gospodarki, zagraaj wypacalnoci bankw i stwarzaj bezporednie ryzyko fiskalne. 4. Poszczeglne kraje powinny mie moliwoci posugiwania si regulacjami ostronociowymi w sektorze bankowym dla celw makroekonomicznych (tzw. polityka makroostronociowa). 5. Lokalni nadzorcy powinni nadzorowa i mc skutecznie regulowa dziaanie wszystkich bankw na ich obszarze (w tym rwnie bankw bdcych oddziaami lub bankami zalenymi zagranicznych grup bankowych). Wnioski te stoj w wyranej sprzecznoci zarwno z formuowanymi wraz z utworzeniem strefy euro deniami do tworzenia jednolitego paneuropejskiego rynku bankowego, z nieograniczonymi transgranicznymi przepywami kapitau bankowego oraz z jednolitymi paneuropejskim normami ostronociowymi, jak i z promowan obecnie ide unii bankowej. Koncepcja unii bankowej jest substytutem postulatu przejcia wsplnej odpowiedzialnoci przez kraje strefy euro za dugi zagroonych krajw 1. Postulat pogbienia unii fiskalnej poprzez utworzenie wsplnej instytucji skarbu strefy euro zdolnej do emisji dugu (euroobligacji) i do nakadania podatkw okaza si na razie niemoliwy do realizacji przede wszystkim ze wzgldu na niemono uzgodnienia stanowisk Niemiec i Francji. 2. Moliwe okazao si natomiast uzgodnienie poparcia przywdcw strefy euro dla idei unii bankowej. 3. Bezporednim impulsem do sformuowania tej koncepcji byy problemy bankw hiszpaskich i wiadomo, e koszty ratowania sektora bankowego mog podway wiarygodno kredytow Hiszpanii, podobnie jak miao to miejsce w Irlandii. 4. Istotnym czynnikiem wpywajcym na przyjcie idei unii bankowej jest bardzo wysoka relacja wartoci aktyww bankw do PKB w wielu krajach strefy euro co sprawia, e ewentualne problemy najwikszych bankw mog podway wiarygodno kredytow kolejnych krajw.
Strona 50 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 Wykres 6. Aktywa bankowe w relacji PKB w wybranych krajach
Aktywa sektra bankowego w relacji do PKB, 2011

9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Belgia Francja Hiszpania Holandia Irlandia Niemcy Wochy Polska Wielka Brytania USA 0,84 0,82 3,25 4,20 3,39 5,59 8,39
4,03 3,26 2,57
Cel Unii Bankowej Celem unii bankowej jest stworzenie warunkw do tego, by koszty ratowania duych bankw moga ponosi caa strefa euro, a nie kraje macierzyste, ktre mog by niezdolne do udwignicia takiego ciaru: Zgodnie z propozycj Komisji Europejskiej unia bankowa ma skada si z czterech zasadniczych elementw: Harmonizacja regulacji i norm nadzorczych (a single rule book for the banking sector) Jednolity paneuropejski nadzr bankowy Wsplny system gwarantowania depozytw Wsplne procedury wspierania, restrukturyzacji i likwidacji zagroonych bankw. Wsplny system ubezpieczenia depozytw zostanie wdroony dopiero w momencie, gdy Niemcy bd usatysfakcjonowane funkcjonowaniem rozwiza dotyczcych nadzoru nad bankami. Prace nad uni bankowa zwiksz presj na harmonizacj regulacji i norm nadzorczych w caej Unii Europejskiej oraz wprowadzanie rozwiza, ktre bd ograniczay uprawnienia lokalnych nadzorw bankowych w stosunku do bankw nalecych do paneuropejskich grup bankowych. Tworzenia unii bankowej jest istotnym argumentem za przyspieszeniem udomawiania bankw 1. Tworzenie unii bankowej jest prb przerzucenia odpowiedzialnoci za banki zbyt wielkie by upa z poziomu krajowego na poziom wsplnotowy. 2. Denie do harmonizacji regulacji i regu ostronociowych oraz ograniczanie kompetencji lokalnych jest w znacznej mierze sprzeczne z wnioskami wynikajcymi z analizy przyczyn
Strona 51 z 53
Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012 obecnego kryzysu oraz sprzeczne z zasad subsydiarnoci, jedn z fundamentalnych zasad traktatowych Unii Europejskiej. 3. Nie formuujc tutaj caociowej strategii Polski wobec powstania unii bankowej, mona stwierdzi, e obok innych wanych kierunkw dziaa - powinna ona zawiera w szczeglnoci dwa elementy: a) Przeciwdziaanie rozwizaniom ograniczajcym kompetencje polskiego nadzoru bankowego i utrudniajcym stosowanie polityki makro-ostronociowej. b) Konsekwentna realizacja strategii udomawiania bankw, tak by zasadniczo zwikszy udzia bankw kontrolowanych lokalnie w aktywach sektora bankowego.
zwikszenie wpywu krajowych instytucji na sektor bankowy jest potrzebne w kadym z moliwych scenariuszy rozwoju sytuacji w strefie euro. W przypadku dramatycznego zaostrzenia kryzysu strefy euro, wikszy zakres krajowej kontroli nad bankami ograniczy negatywne skutki kryzysu dla polskiej gospodarki. W przypadku pozytywnego przezwycienia kryzysu, wchodzenie Polski do strefy euro i do Unii Bankowej bez podporzdkowania krajowym interesom systemu bankowego byoby nieroztropne.
Wypowied Prezesa Narodowego Banku Polski Marka Belki podsumowujca spotkanie nt. przyszoci sektora bankowego w dniu 19 wrzenia 2012 w NBP (na podstawie notatki pt. Podsumowanie spotkania o przyszoci sektora bankowego sporzdzonej przez Kamila Kamiskiego i rozesanej uczestnikom spotkania pismem Prezesa NBP z dnia 17 padziernika 2012)
Strona 52 z 53
Autorzy
Stefan Kawalec Prezes Zarzdu Capital Strategy Sp. z o.o. Czonek rad nadzorczych spek: Kredyt Bank SA i Lubelski Wgiel Bogdanka SA W latach 1994-2006 pracowa na stanowiskach kierowniczych w duych instytucjach finansowych (Bank Handlowy w Warszawie SA, grupa Commercial Union/Aviva Polska, grupa PZU). W latach 1991-1994 by Podsekretarzem Stanu w Ministerstwie Finansw, a w latach 1989-1991 by Dyrektorem Generalnym w Ministerstwie Finansw i szefem doradcw ekonomicznych Wicepremiera i Ministra Finansw. By wsptwrc Planu stabilizacji i transformacji polskiej gospodarki (Plan Balcerowicza - 1989). Kierowa programem restrukturyzacji zych dugw w bankach oraz prywatyzacj bankw pastwowych (1990-1994). W roku 2001 by czonkiem czteroosobowego zespou niezalenych ekspertw powoanego przez Rzd Polski dla weryfikacji przedstawionych przez Ministra Finansw zaoe budetu pastwa na rok 2002. By wielokrotnie doradc instytucji midzynarodowych takich jak Bank wiatowy i Midzynarodowy Fundusz Walutowy oraz instytucji rzdowych i komercyjnych w kilku krajach Europy rodkowej i Wschodniej. Jest arbitrem i mediatorem Sdu Polubownego przy Komisji Nadzoru Finansowego. Ukoczy Uniwersytet Warszawski i jest magistrem matematyki. Marcin Gozdek Wiceprezes Zarzdu Capital Strategy Sp. z o.o. Jako konsultant prowadzi m.in. wiele projektw dotyczcych sektora finansowego i otoczenia sektora finansowego. W latach 2005-2006 Wiceprezes Zarzdu spek ubezpieczeniowych PZU Ukraina oraz PZU Ukraina Life. W latach 1998-2005 pracowa w Banku Handlowym w Warszawie SA, a nastpnie w PZU SA Uczestniczy w pracach nad strategi oraz w wielu projektach strategicznych. Przygotowywa projekcje finansowe, analizy rynkw oraz wyceny firm. W 1999r. ukoczy kierunek Finanse i Bankowo w Szkole Gwnej Handlowej w Warszawie. W latach 1995-1996 studiowa rwnie w Hochschule fr Wirtschaft und Politik w Hamburgu, w Niemczech. Jest magistrem ekonomii.
Kontakt
Stefan Kawalec Prezes: Marcin Gozdek Wiceprezes: skawalec@capitalstrategy.pl mgozdek@capitalstrategy.pl +48-601-29-39-85 +48-601-90-98-98
Capital Strategy Sp. z o.o. S.k. Al. Jerozolimskie 65/79 00-697 Warszawa Tel. +48-22-630-57-57 www.capitalstrategy.pl
Strona 53 z 53

Optymalna Struktura Sektora Bankowego

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Optymalna Struktura Sektora Bankowego

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

Raport dotyczcy optymalnej struktury polskiego systemu bankowego w rednim okresie

Warszawa, 31 padziernika 2012

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

ii. iii. iv.

Mandat pastwa do oddziaywania na struktur sektora bankowego

Struktura wasnociowa polskiego sektora bankowego w porwnaniu z innymi krajami UE

/ Wojciech Kwaniak, Nadzr nad integrujcym si rynkiem europejskim, 2007.

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

Skutki dominacji w polskim sektorze bankowym bankw kontrolowanych z zagranicy

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

Wysoko wspczynnika wypacalnoci w banku

Poziom zalecany przez KNF

Wysoko wspczynnika wypacalnoci w caej grupie banku-matki.

Lokalnie kontrolowane banki komercyjne* Banki spdzielcze

Banki kontrolowane przez zagr. gr. bankowe PKB PL realne

PKB Strefa euro realne

ds. Ekonomicznych Macieja Olexa-Szczytowskiego (byego bankiera inwestycyjnego)

3. Utrudnienia dla stabilnego finansowania dugu publicznego

/ Andrzej Sawiski i Tomasz Chmielewski, Duszca harmonizacja, Rzeczpospolita, 21.10.2011.

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

Jakie s alternatywy dla zagranicznej kontroli nad bankami

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

/ Bank Act, Canada / Dane podawane na stronach internetowych przez banki.

/ Tomasz Prusek, PKO BP wyrcza rzd, Gazeta Wyborcza, 30.09.2012 r.

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

Docelowy model systemu bankowego wspierajcy dugookresowy wzrost gospodarczy

1. Podstawowe cele wpywania przez pastwo na rozmiary i struktur sektora bankowego

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

/ Por. Stefan Kawalec, Udomowi banki, Gazeta Wyborcza, 7 listopada 2011.

VIII. Przykadowy scenariusz udomowienia banku przez rozproszony kapita prywatny

Problem zastpienia finasowania dostarczanego przez wycofujcego si inwestora strategicznego

Razem 58 222 rdo: Informacje spek na 30 wrzenia 2011.

/ Por. Zabezpieczenie transakcji finansujcych banki wierzytelnociami kredytowymi w Deutsche

/ Nadzr bankowy 1989-2006, NBP

Niezbdne dziaania organw Pastwa dla wsparcia udomowienia bankw

3. Proponowany zarys strategii polskich wadz w odniesieniu do struktury sektora bankowego

4. Zadania dla organw i instytucji pastwowych

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

XIII. Analiza zgodnoci proponowanych rozwiza z regulacjami europejskimi

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

XIV. Nowy kontekst wynikajcy z propozycji Unii Bankowej

Aktywa sektra bankowego w relacji do PKB, 2011

4,03 3,26 2,57

Capital Strategy-Optymalna struktura systemu bankowego-31 padziernika 2012

You might also like