Filozofio iedukocio

Henrvk Kiere Kotolirki Uniwersylel Lubelski

Utopio o edukocio
To mylowe sporu o edukoti o edukacj siga historycznych pocztk w kultury europejskiej, ale od epoki renesansu sp r ten nasila si i radykalizuje, do gosu dochoPoczwszY dz skrajne stanowiska, co w wieku XX zaowocowao zwyrodnieniami cyvvilizacyjnymi i kryzysem Poznavczym w debacie nad edukacjl. sp r ten jest w istocie sporem oczowieka, a jego ideowe oblicze iprzebieg s ksztatowane przez kilka konkurujcych ze sob tradycji antropologicznych' akywnie obecnych w kulturze Europy od greckiej staroytnoci do dzi;s to tradycje: homerycka (poetycka, heroiczna), sofistyczna (retoryczna, Pragmatyczna) oraz wewntrznie zr nicowana - filozoficzn. Ta ostatnia czerpie inwencje zidealizmu iraczej projektuje wizj czowieka (Platon) lub chce wyjaniproblem natury bytu ludzkiego na podstawie dowiadczeniai nauki (Arystoteles). Do sporu wczfa si kultura chrzecijanska, kt rej kontekstem jest tradycja antropologiczna Starego Testamentu, ale kt ra przehacza wszystkie wymienione - i w jakimstopniu redukcjonistyczne - tracje swoj integraln koncepcj czowieka. Zasugi w jej teoretycznym opracowaniu pooyrealizm filozoficzny (Tomasz z Akwinu), jednak antyk chrzecijanski i redniowiecze s pod silnym wpwem pozostaych tradycji, wraz ze sprzyjajcym tym tradycjom idealizmem w lozo i (Augusn z Hippony, Anzelm z Cantenbury, |an Duns Szkot, Wilhelm ockham)3. I wanie w ePoce renesansu, kt ry pod wpywem idealizmu zainicjowa tw, zwrot

Sp r

I Przyczyn kryzysu cywilizacyinego jest tzw bd antroPologiczny, na we II w encyklic e Centesimus

2

kt ry wskaza Jan

Pa_

nu

s; zob. w

tej sprawie Bqd antropologiczny, w: Zdania wsp czen.;

snej metafzyki 5, red. A. Maryniarczyk' K' Stpieri' Lublin 2003'

P.

Por. E. R. Curtuis, European Literture nd the Latin Middle Ages, New York 1952, s. 36 A. Redpath, odyseja Mqdroci. od filozofi do transcendentalnej sofiyki, Lublin 2003. 3 zob. M. A. Krpiec, o rozumieniefilozofi,Lublin 1991, s. 55 n'

22r

Henryk Kiere

Utopio o edukocio

antroPocentryczny i gosiidee humanizmu, debata nad czowiekiem zmienia charakter: nie chodzi w niej o wyjanienie, kim czowiek jest, lecz o to' kim powinien byca. Rozpity pomidzy platonizmem a arystotelizmem renesans przeciwstawia sobie dwie wizje ycia ludzkiego. |edn z nich okrela mianem tradycyjnej' symbolizuj j ,,rria antiqua' i,,vita contemplativa'i natomiast konkurencf n ivyraajcideologi wspomnianego ,,zwrotu antroPocentrycznego'' reprezentuj,yia modernd'i,yita activa'l Wtej drugiej wykadni istoty czowieka tkwi ideowe korzenie tzw. modernizmu' ideologii nacechowanej optymizmem Poznawczymw sferze wiedzy przyrodniczej i technicznej oraz wiar w moraln przebudow czowieka i postp w ycitl spoecznym, czyli moliwozbudowania doskonaej cywilizacji i uszczliwienia ludzkoci. od tego czasu akcentuje si, a nawet absolutyzuje praktyczn stron wiedzy, np. F. Bacon czy R. Descartes, czego sztandarow).rn wyrazernjest znamienne zawoanie Th' Hobbesa: ,,Wiedza jest gwoli mocy"s. Modernizm radykalizuje swoje nadzieje wepokach owiecenia ipozytywizmu, co prowadzi do tzw. zwrotu socjocentrycznego, uzaleniajcego byt czowieka-jednostki od spoecznoci,ale spoecznocireprezentowanej przez pa stwo lub superparlstwo (paristwo ponadnarodowe). Socjocentryzm jest realizowany przez socjalizm i jego rozmaite, lecz w r wnym stopniu aprioryczne i totalitarne technologie spoeczne. W owieceniu ipozyy,vizmie oraz krzepncym politycznie socjalizmie dominuje pogld' e dzieje ludzkoci s histori samowyzwalania si czowieka. Rozmaite historiozofie gosz, e historia jest arenrealizacji koniecznych (nieuniknionych) praw ontologicznych i antropo_ logicznych, g wnie spoecznych. Na czowieku sPoczywa obowizek rozpoznania tych praw, a nastpnie ich bezwzgldnego wdroenia w ycie spoeczne (A. Comte, G. W. F. Hegel, K. Marks). Socjalizmowi prrywieca jeden cel, ale r nicuj go strategie ,'uszczliwiania ludzkoci'l Inaczej w cel chce realizowa najstarszy historycznie liberalizm (i jego cieri: anarchizm), ainaczej komunizm, faszyzm inazizm, kt re s reakcj na bdy liberalizmu (kapitalizmu) i kt re wrogo Patrz na poczynania swoich konkurent w. Wymienione socjalizmy stoczy w XX wieku miertelny b j o panowanie nad Europ i wiatem,a po nominalnym upadku stowarzyszonych ze sob nazizmu i faszyzmu, a u schyku stulecia komunizmu (koalicjanta liberalizmu w II wojnie wiatowej), zwyciski liberalizm ogasza, e modernizm flozoji czowieka, Warszawa 1968; Z. Kuderowicz, Filozofia nowoytnej Europy,Warszawa 1989; S. Swieawski, Dzieje fiIozofi europejskiej XV wieku, t.YI: Czowiek, Warszawa l983.
s

jest mrzonk i proklamuje nadejcie epoki tzw. postmodernizmu, epoki ,,konca historii'' i ostatecznego ,'wyzwolenia wolnoci'' czowieka. Te osobliwe metafory maj informowa, e jedyn recePt na samowyzwolenie czowieka jest wanie

liberalizm - postmodernizm
dliwic polityczn

nej. Koncepcja ta jest trecidoktryny partyjnej i w kadym przypadku 'ma cha-

Kady zsocjalizm w rozporzdza wasn koncepcj pedagogii spoecz-

i jego wizja demokracji, co globaliza cj jego ideologiio.

ma zarazem usprawie-

bytu spoecznego. Na doktryn partyjn rakter totalitarny, obejmujcy cao skada si utopia, czy\iwizjadoskonaej sPoecznoci, oraz strategiavrzecaywistniania tej wizji. Kady z socjalizm w rozporzdza inn utopi i inn strategijej rea|izacji. Utopia okrela cel dziaania partii, jest sercem jej doktryny i zarazem ndrzdziem propagandy politycznej, a po zdobyciu wadzy przez part\ suyusprawiedliwieniu stosowanej strategii spoecznej, szczeg lnie wtedy' kiedy dokonuj si dziaania moralnie nikczemne i zbrodnicze, polegajce na neutralizacji lub eksterminacji wszystkiego, co jest ,,politycznie niepoprawne'l czyli niezgodne z przy1tautopi7.

(zym

iesl

i dloczego iesl

utopio?

Sowo ,,utopid' wynalaz Th. Moore (1478_1535), kanclerz kr la Henryka VIII,mczenniki bogosawionyKocioapowszechnego,a zawarjew tytuleksiki
Libellus vere aureus nec salutris uamfestivus de optimo republicae statu due nova insula Utopia (Lovanium 1516)8. opisa w niej ycie spoeczne na wyspie Utopii, rzdzonej nominalnie przez kr la Utopusa' a faktycznie przezurdnik w _ anoni-

! t

mowych i wszechwadnych stranik w prawa. W pierwotnym zamyle Morusa wyspa miaa si nazywac Nusquama (Nigdzie), ale intencj owego ,,nigdzid' zachowuje sowo,,utopia'i skadajce si z prefiksa ,;i' oznacza)cego negacj (transliterowane greckie bu ), rdzenia,,top' - miej sce, i sufi ksa,, -ia' twor zcego ruec?nwniki abstrak_ cyjne (np. sophia).W sumie:,,utopia" to ,,miejsce, kt re nie istnieje"e. ycie nawyspie Utopii podlega surowej dyscyplinie spoecznej, opartej na bezwzgldnie egzekwowanym prawie i obywatelskiej samokontroli. Wszyst6 zob. H. Kiere,Trzy socjalizmy, Tradycja cinsk wobec modernizmu i postmodernizmu, Lublin 2000; problem globalizmu zosta poruszony w: ''Czowiek w Kulturze'', |4 (00\. ' Zob. A, Bloom, IJmysl mmknity, Poznan 1998; R. Kimball, Tenured Rdicls: How Politics Has Cotrupted our Higher Education, New York l990; J. Witek, Z.migrodzki, "Polityczna popraw-

a B. Suchodolski, Narodziny nowoytnej

no"w III Rzeczpospolitej, Radom 2003.

8 9

Elementyfilozofi, Warszawa

1956, t. I, s. 17.

\,V"r.r"*" 1954, Lublin 1993. Por. M' Winiarczyk,Utopir, ntyczna, Zarys problematyki, ,,Meandef', LVII (2002) 3-4, s.234

n.

22

llenryk Kiere

Ulopio o edukocio

ko jest obowizkiem _ znacze|nym obowizkiem pracy (za uchylanie si od pracy grozi kara mierci).Cho panuje powszechna uniformizacja cywi|izacyjna i kulturowa, a ycie Utopian jest cikie, wszyscy sbezgranicznie szczliwi i z radociwyznaj zasad: ,,Im ciej, tym lepiej'i Edukacja ma oczywicie charakter panstwowy, jest obowizkowa, a jej kryterium stanowi poytek spo_
eczny, zaform i cel

spoeczniela' Pomijajc problem trafnocitego wyjanienia, odnotuj

}akie s PrzyczYny popularnoci mylenia utopijnego w kulturze nowoytnej i wsp czesnej Europy? Znawcy zagadnienia s zda_ nia, e rodzajowi ludzkiemu towarzyszy tzw' skonno utopistyczna (utopian propensity), kt rej rezultatem s wizje szczliwych miejsc i doskonaych spoecznociczy palistw, wizje wyraane w mitach (np. grecki mit o Elizjum), a g wnie w religiach oraz na gruncie polityki' Wspomniana skonno wsp tworzy natur ludzk i jest ywotna
Wnikliw diagnoz przyczyn odcicia edukacji od rzeczywistoci, czyli prawdy, dobra i pikna' a w konsekwencji upadku autorytetu wiedzy Postawi A. B|oom (Umys zamknity, s. 430 n)' lI Intelektuali ci,Warszawa [brw].
'3 zob.
l0

Znane ju Europejczykowi, a nieprzypadkowo odnowione w renesansie mylenie utopijne zyskao popularnow krgach mylicieli_literat w, z kt rych wywodzi si klasa tzw. intelektualist w (klerk w)' Wedug trafnego okrelenia Paula |ohnsona, intelektualista to ',ni filozof, ni kapan] kt ry yje gorcym pragnieniem zbawienia ludzkoci, wyzwolenia 1ej od za spoecznegoll' Pier_ wotnie utopie traktowano jako literackie ,,powiastki filozofr,czne" o dydaktyczno-moralizatorskim charakterze, ale wspomniani intelektualici podnieli je do rangi narzdzia krytyki spoecznej, a filozofowie-idealici nadali im status modeli mylowychteorii spoecznej12. |ednoczenie, w peni od rewolucji fran_ cuskiej, utopie sta si trecidoktryn rodzcych si partii izarazem nerwem ich strategii politycznej, okrelajc ich ideologie i technologie spoeczne. Kluczowym skadnikiem parjnych ideologii i technologii jest pedagogia spoeczna i edukacja, kt ra prowadzi do ,,przemiany wiadomoci'' wyprodukowania i czowieka'i W tej sytuacji filozofia, nauki humanistyczne i spoeczne ''nowego (szczeg lnie pedagogika) oraz sztuka zostaj sprowadzone do roli ,,ancillae ide_ ologiae'', zareligia chrzecijariska jest ideologicznie zawas zczana (w utopiach i socjalizmach chrzecijarlskich) lub jest frzycznie eliminowana bd spychana na margines ycia spoecznegol3.

- ,,urawniowka''l0.

Przetumaczonym my dla porzdku, e Utopia Morusa inspirowaa si wieo pilwim Piatona (o ciym Morus informuje w epigramie) i e kontekstem mylowym Paristwjest idealizm fi|ozofrczny, azawarta w dziele Platona wizja paristwa jest pierwowzorem utopii. Charakterystyczne, e Platoriskie Paitstwo jest do dzizieem paradygmatycznym dla wszelkiej maciutopist w nie'zalenie od ich stosunku do propozycji, jakie Zawar wnim ojciec idealizmu. Mona wic sdzi, e utopizm jest z koniecznoci zwizany z tradycj idealizmu filozohcznego, a jego bogata historia rozciga si od Platona do K' Poppera
i R. Rorty'egols.

niezalenie od rzekomej,,skonnoci utopistycznej'' czowieka i rzeczywistego wpywu Platona i idealizmu na koncepcje renesansowe, wskazuje si na inne wane r da popularnoci utoPizmu. S nimi odkrycia geo_ grafrczne izwizany z nimi bezporedni lub poredninap r obcych wzor w iywilizacyjnych, wzor w dotyczcych sposob w ycia spoecznego, atake postpujce zwyrodnienie w onie rodzimej cywilizacji (tyrania tron w i rozpad paristwa stanowego, rozw j oligarchii przemysowej i proletaryzacja spoieczelistw), co w chrzecijariskiej Europie rodzi pokus zakwestionowania dekalogu i Ewangelii i ich roli jako etycznego fundamentu ycia spoecznego lub - z diugiej strony - nasuwa myl o koniecznoci tworzenia cywi|izacji sakralnej (fundairentalistycznej), opartej na zasadach religii chrzecija skiejl6. Ulopie iczowiek Mylenie utopijne towarzyszy czowiekowi ,,od zawsze'" ale renesans by epok sprzyjajc utopizmowi, o czym wiadczy zmiana charakteru debaty nad czowiekiem, kt rej celem staje si zaprojektowanie nowego czowieka' Mylenie utopijne oferuje wiele modeli czowieka, a take Pa stwa i ycia spoecznego. Charakterystyczne dla wszystkich utoPii jest zredukowanie czowieka do pozycji anonimowej i bezosobowej jednostki, kt rej byt jest ontycznie wt rny wobec bytu i struktur paristwa. Pojedynczy czowiek jest elementem ''mas ludowych''
ra

'|enak

Zob. F. E. Manuel,

F.

P Manuel, IJtopian Thought in the Western Wotkl' Cambt\dge, Massa-

''

Np. E' B|och, Geist der

Uie, Munich und Leipzig

1918.

H'

tefle, Polityka ireligia' Nakanwie myli Feliksa Konecznego, w: Wierno rzeczywistoci' Ksiga Pamiqtkowa z okazji jubileuszu S)-lecia pracy naukowej na KI]L o. prof' Mieczysawa A' Krqpca,

Kiere, r da mylenia utopijnelo,w: tene, Suykulturze,Lublin 1998, s' 45-58;

chusets 1979, s. 15. rs H. Bertens, The Iilea o! Postmodern: AHistory, London 1995; Postmodernizm. Antologia przekad w, Krak w 1997; A. Bronk, Sp r o p ostmodernizm, w: tene, Zrozufiie wiat wsp czesny'

Lublin
cje,

1998; S. Kowalczyk, Idee filozoficzne postmodernizmu, Radom 2004. d,

Por' F. Koneczny, Protestantyztfl w yciu zbiorowyrn, Lublin 1995l tene, Koci a cywiliza-

Lublin 2001,

s.

48t-493.

Lublin 199 ; tene' Nap r orientu na Zach

Lublin

1999.

224

25

Henryk Kiere

Ulopio o edukocio

usprawiedliwienie dla wasnej ideologii w zwyrodnieniach kolektywizm u, szczel lnie liberalizmul8. Kolejn par tworz utopie sakralne, opierajce etyk spoecn i prawo paristwowe na zasadach religii chrzecijanskiej lub jakiej,'religii'' pari_ stwowej, bdcej syntez wielu religii i celu pa stwa oraz utopie wieckieczy wrcz ateisczne (anteistyczne), kt re rozdzielaj oficjalny byt paristwa od prywatnej sfery wierzeri religijnych swoich obywateli bd chc fizycznie wyeliminowa reIigi zycia spoecznego i indywidualnego. Nieodcznyn paradoksem cywilizacji wieckich jest nieunikniona sakralizacja insq/fucji paristwa, lansowanej przez nie utopii, a szczeg |nie os b (wodz w) bdcych personifikacj paristwa i jego utopii. Inn par twor utopie statyczne i jednostajne, oparte na gromadnoci i zasadzie Perpetuum mobile, kt rych przeciwieristwem s utopie dynamiczne, u podstaw kt rych ley wiara w niesko czony PostP Poznawczy, moralny i materialny, czyli w modernizacj wiata.
17

enia kolektywistyczne (gromadne), prqektuje si takze utopie indywidualistyczne, kt rych eksponuje si egoizm jednostki i ,,niewidzialn rkg' reguluj c yciem spoeczn;n, czy te demokraczny (wikszociowy) konsens spoeczny. Skrajn ich odmian jest anarchizm, sytuujcy si na obrzeach kolektywizmu i znajdujcy
w

Untermensch'). Inn charakterystyczn par twor utopie agrarne - oParte nayciu wiejskim i kolekrywnej uprawie ziemi, zich przeciwienstwem - utopiami przemysowymi, widzcymi sw j cel wmiastach_fabrykach. Cho utopie szzao-

ideowej. I tak' istniej utopie plebejskie czy proletariackie, a take arystokraczne. Te pierwsze chc wyzwoli upoledzon spoecznie warstw (klas)' l<torzarazem przedstawiaj jako wz r cn t obywatelskich i depozytariuszk etosu pracy, natomiast te drugie chc oprze ycie spoeczn e na zasadzie,,pan - niewolnik' (,,Ubermensch

lub - jak dzi - ,'zasob w ludzkich'] i jako takijest surowcem apriorycznej totalitarnej technologii pa stwowej, produkujcej ,,prawdziwego czowieka'l Utopie sta si trecidoktryn partyjnych socjalizmu, zmierzajdo wyprodukowania ,,prawdziwego' komunisty, faszysty, nazisty lub liberaa czy anarchistyl7' Utopii jest wiele, a podstaw ich zr nicowania jest obrana przez ich wv rc w idea, kt r uznali za kluczow dla czowieka i bytu panstwa. Cel wszystkich utopii jest niezmiennie ten sam: wyzwolenie czowieka od za; r nice natomiast dotycz metody realizacji tego celu - dob r metody zaley od prryjtej dominanty

Prezentacj utopii i konfrontacj ich strategii mona by kontynuowac' jest pobowiem mylenie utopijne stanowi domen sztuki, w kt rej podstaw znanie wizyjne i ludzka niewyczerpana pomysowo'Waniejsze Poznawczo jest uwiadomienie sobie, e prezentacja utopii dotyczy ich zaoe ideowych 'i e pomidzy Iymi, zaoeniami a ich realizacj na gruncie socjalizmu'zachodzi Wanieta rozbieno, wiadczcao nierealizowalprzepastna rozbieno' noSci Zadnel zutopii, azdrugiej strony ignorancja Europejczykaw zakresie tradycji realizmu i jego teorii spoecznej sPrzyczynami popularnoci utopizmu i naiwnej wiary, e mylenie utopijne stanowi klucz do zagadnieri spoecznych. W rezultacie, najnowsza mylspoeczna to wachlarz subtelnych' lecz w r wnym stopniu baamuinych spekulacji i postulat w - recept - na doskonae spoeczeristwo. Recepty te s skaone redukcjonizmem w zakresie koncepcji czowieka, traktuj czowieka na zasadzie prs pro toto, co nieodwoalnie prowadzi do bdu antiopologicznego i jego destrukiyjnych cywilizacyjnie konsekwencji19' Na ,"y^ polrgi g wny bd utopizmu? ot u jego podstaw ley bd_ ne zaoenie, e dobrobyt materialnyjest koniecznym \wystarczajcym warunkiem moralnej przemiany czowieka. Zaoenie to jest skaone bdem braku wynikania (non sequitur), a ponadto - i wbrew wasnemu antropologicznemu optymizmowi - redukuje czowieka do pozycji ,,zwierzcia konsumujcegi producenta i uytkownika d br materialnych, aycie spoeczne zmienia iv,,wycig szczur w''. Rzecz jasna, to zaoenie utopizmu rozstrzyga o ksztacie pedagogii spoecznej i edukacji. |ej celem staje si taka wiedza i takie sprawt tore optymalizuj strategi yci,a spoecznego. Innymi sowy, czowiek"os.i -jednostka jest funkcj tej strategii i jej celu, sens jego ycia pokrywa si z tym celem. Rezultatem tego oczywistego redukcjonizmu antropologicznego jestzja' wisko tzw. alienacji, czyli wyobcowania si ideologii i jej struktur paristwowych zycia czowieka' co zkolei owocuje schizofreni spoeczn ycia oficjalnego i normalnego (l), a w konsekwencji - buntem spoecznym2o. Konkluzie

We

lizmu, utosamianego

wsp lczesnej mylispoecznej przlmuje si - bdnie! z komuni zmem, rzadziej

wcale zfaszyzmem. Ponadto, bdnie odnosi si nazw ',faszyzrri'do niemieckiego nazizmu; zob' H. Kiere, Trzy socjalizmy. Tradycja acinsk wobec modernizmu i postmotlernizm, Lublin 2000.
l8

e liberalizm r ni si od socja_ z nazizmem (socjalizmem narodowym), a prawie

Mylenie utopijne tkwi korzeniami w kulturze literackiej i retorycznej. Chwytem mylowymkulturyliterackiejjest mit - poetyckie upodobnienie fikcji do prawdy, zmylenia do rzeczywistoci, z czego wynika, e utopie s mitami
|9

w totalitarne zakusy socjalizmu libe_ ralnego okrela si ntianem antyglobalizmu, a jednoczenie traktuje si antyglobalizm jako zwyczajny anarchizm! Dyskurs spoeczny jest peen tego rodzaju przekamarl i manipulacji sownych.

Wsp czeniewszystkie ruchy spoeczne wymierzone

zob. Filozofa liberlizmu, red.

|.

Tarnowski, Warszawa l993;

|.

Bartyzel, W gqszczu liberali'

zm

w.

Pr

ba periodyzacji i klasyfkacji, Lublin 2004.

20

Po,lczaic wiwisekcj mylenia utopiinego i

pr

b jego realizacji s tzw dystopie (kakoto-

pie), demaskujce nieludzki charakter utopizmu (G. orwell, J. Zamiatin' A. Huxley)'

226

27

Henryk Kiere

Utopio o edukocio

spoecznymi: wicej w nich metafor i mylenia yczeniowego (wishfull thinking) ni wiedzy o wiecie i czowieku' Sprzymierzericem kultury literackiej jest kultura retoryczna, przeniknita relatywizmem P oznaw czym i pragmatyzmem (prawdziwe i dobre jest to, co jest skuteczne) i traktujca wiat jako faon de parler. Podatnym gruntem dla obu kultur oraz dla utopizmu jest idealizm i jego pseudofilozofie. Idealizm flozoficzny nie wyjaniawiata,lecz konstruuje jego rozmaite obrazy mylowe (ontologie)' Idealizm jest nurtem wewntrznie zronicowanym, rozpifym pomidzy racjonalizmem i irracjonalizmem2l. Racjonalizm jest ojcem modernizmu spolecznego, zairracjonalizm - postmodernizmu. Pedagogia spoeczna i edukacja modernizmu (komunizmu, faszyzmu inazizmu) polegaa na,,mundurowaniu'' ducha ludzkiego, dlatego postmodernizm domaga si odrzucenia ,,Wielkich Narracji'' modernizmu na tzecz kultury lite_ rackiej i postulowanej etyki spoecznej (liberalizm, anarchizm). I znowu mamy do czynienia z,jedynie suszn' Narracjil kt ra zapewnia - jak kady ''Wielk socjalizm _ e jej wycznym celem jest dobro czowieka, ostateczne ,,wyzwolenie wolnoci'' ludzkiej' i dlatego edukacja jest terenem eksperyment w mylenia utopijnego22,

Iism,anarchism).Consequentlywehavetodowith..theexclusivelyrighf'Great

that its only PurPose consists Narration, that assures - as e"ch socialism does ,.liberation of the human freedom'l and ultimate i, ii.-g".a of human being, ii."iit i-tty once more the elucation becomes a field of utopian experiments'

Utopio ond Educotion

Summory

A utopian thinking is enrooted in a literary and rhetorical culture. As cognitive-thoughtful trick of the literary culture there is a myth - a poetic similari of fiction and truth, invention and realiry that makes utopias be social myths: there is more metaphors and wishful thinking than knowledge about world and human being. A rhetorical culture is an ally of the literary culture, and is penetrated by cognitive relativism and pragmatism (what is effective is true and good at the same time), and treats the world as "faon de parler'l The idealism and its pseudo-philosophies are a fruitful field for both mentioned cultures as well as for utopism. A social pedagogy and education of modernism (communism, fascism, and nazism) consist in "uniformizing" of the human spirit, that is why the postmodernism demands to reject the Great Narrations of modernism in favor of the literary culture, and postulated social ethics (liberaa

W sprawie r de i konsekwencji idealizmu zob. H. Kiere, Sp r o koncepcje pondni metfzy cznego,,,Edukacja F ilozo frcznd', 37 (2004), s. 2 I -3 . 22 zob. H. Kere,Filozofcz e konteksty pedagogii spoecznej, ,,Horyzonty Wychowanial I (2002) I, s. 153-163,

2l

28