Asymetria w polityce bezpieczestwa Islamskiej Republiki Iranu

Tomasz Gajewski
The evolving new paradigm of international security and the structure of contemporary security environment determine the policies of all actors of international relations. The most important challenges for security of developed states are described as asymmetric threats. These are posed primarily by non-state actors such as terrorist groups, organized crime etc. Asymmetry is also understood as a means, by which one side to a conflict tries to take advantage of weaknesses of the other. There is no unequivocal definition of this notion. Developing states seek to acquire appropriate strategies to compensate for shortcomings of conventional power. The policy of The Islamic Republic of Iran is an exemplification of this process. Tehran has successfully adopted asymmetric strategies, and by supporting organizations such as Hezbollah and Hamas, developing ballistic missiles and trying to obtain nuclear capabilities it aims at partial neutralization of the American and Israeli superiority. The purpose of this paper is to analyze some chosen asymmetric elements of the Iranian security policies.

Islamska Republika Iranu jest jednym z najwaniejszych pastw regionu rodkowego Wschodu1. Pooenie geograficzne tego kraju, jego potencja ludnociowy, surowcowy oraz jedna z najduszych na wiecie tradycji pastwowych, predestynuj go do odgrywania istotnej roli w rodkowowschodniej polityce. Potencja ten nie ma jednak bezporedniego przeoenia na realn si wojskow i ekonomiczn. Iran w dalszym cigu pozostaje pastwem, ktre stara si nadrobi dystans do rozwinitego Zachodu. Bardzo wan rol w tym procesie odgrywaj jedne z najwikszych na wiecie zoa ropy naftowej i gazu ziemnego. Obecnie Iran nie posiada jednak klasycznych atrybutw regionalnej mocarstwowoci (postrzeganej jako warunek
1 Termin rodkowy Wschd, uyty po raz pierwszy przez amerykaskiego admiraa Alfreda Thayera Mahana w 1902 r., odnosi si do zamieszkanego przez Arabw obszaru tzw. yznego Pksiyca (Liban, Syria, Palestyna, Irak, Jordania), azjatyckiej czci Turcji oraz regionu Zatoki Perskiej, zob. F. Halliday, Bliski Wschd w stosunkach midzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2009 r., s. 93; G. Corm, Bliski Wschd w ogniu. Oblicza konfliktu 1956-2003, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2003 r., s. 42-50.

37

ASYMETRIA I HYBRYDOWO STARE ARMIE WOBEC NOWYCH KONFLIKTW

osignicia regionalnej przewagi), tak w sferze spoeczno-ekonomicznej, jak i militarnej. Andrzej Gaganek, przedstawiajc charakterystyk mocarstwa globalnego, posuguje si m.in. okreleniami Edwarda H. Carra rzdy nad systemem midzynarodowym sprawuje to pastwo, ktre posiada nadwyk siy wystarczajc do ich egzekwowania2. Mocarstwo dominujce jest w stanie organizowa i kontrolowa proces istotnych interakcji midzy elementami systemu3. Uywa w tym celu rnorako postrzeganej i definiowanej siy. Nale do niej, w wietle rnych koncepcji, m.in. sia militarna, ekonomiczna czy ideowa. Jeli zastosuje si to rozumowanie do regionalnych uwarunkowa rodkowego Wschodu, mona zaryzykowa stwierdzenie, e Iran nie posiada tego typu statusu. Na tle strukturalnych wad iraskiej gospodarki, relatywnej saboci militarnej (w porwnaniu do Izraela, Egiptu czy Arabii Saudyjskiej) oraz kontrowersji, jakie budzi w wiecie sunnickiego islamu polityczny szyizm, Iran nie moe by postrzegany jako podmiot organizujcy i porzdkujcy stosunki regionalne. Funkcjonowanie tego pastwa w niestabilnym regionie rodkowego Wschodu powoduje biorc pod uwag wspomnian wyej relatywn sabo niezwyke trudnoci w osigniciu statusu dominujcego, regionalnego mocarstwa. Majc na uwadze ksztat stosunkw regionalnych, ich konfliktogenno i czynniki dominujce w pogldach iraskich na te kwestie, mona zaryzykowa tez, e status regionalnego hegemona jest warunkiem niezbdnym do osignicia maksymalnego poziomu bezpieczestwa, zapewnienia nienaruszalnoci terytorium oraz cakowitej swobody wyborw polityczno-ekonomicznych. Wadze w Teheranie s wiadome swojego niezwykle korzystnego usytuowania geopolitycznego. Iran ley na tzw. eurazjatyckim skrzyowaniu4. Geografia odgrywa bardzo wan rol w ksztatowaniu wiadomoci iraskich decydentw, odpowiadajcych za kreowanie polityki zagranicznej i bezpieczestwa kraju. Iraczycy postrzegaj sytuacj w regionie oraz w jego bezporednim ssiedztwie jako potencjalnie bardzo niebezpieczn. Na iraski brak poczucia bezpieczestwa oddziauj pogrone w konflikcie Irak i Afganistan, niestabilne autorytarne monarchie Zatoki Perskiej, Pakistan oraz przechodzce transformacj bye azjatyckie republiki ZSRR5. Iraskie elity rzdzce, bez wzgldu na ich ideologiczny i polityczny rodoA. Gaganek, Zmiana w globalnym systemie midzynarodowym. Supercykle i wojna hegemoniczna, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Pozna 1992 r., s. 13. 3 Ibidem. 4 A. Ehteshami, The Foreign Policy of Iran, w: The Foreign Policies of Middle East States, edited by R. Hinnebush, A. Ehhteshami, Lynne Rienner Publishers, Boulder 2002 r., s. 284. 5 K. Barzegar, Irans Foreign Policy Strategy after Saddam, The Washington Quarterly, 2010 r., vol. 33, nr 1, s. 179-181.
2

38

ASYMETRIA W POLITYCE BEZPIECZESTWA ISLAMSKIEJ REPUBLIKI IRANU

wd, zawsze obawiay si obecnoci znaczcych si wojskowych obcych mocarstw na swoich granicach i wpywu ich polityki na stosunki regionalne. Poraki wojsk rzdzcej niegdy Iranem dynastii kadarskiej z armi carsk, okupacja brytyjsko-radziecka w czasie II wojny wiatowej, inspirowany przez brytyjskie i amerykaskie suby specjalne przewrt w 1953 r. i wsparcie, jakiego Stany Zjednoczone udzieliy Irakowi podczas wojny w latach 1980-1988, stworzyy ogromn nieufno i podejrzliwo wobec mocarstw spoza regionu, graniczce niekiedy z paranoj6. Jeli zaoy, e status dominujcego regionalnego mocarstwa pozwoli Iranowi na osignicie maksymalnego poziomu bezpieczestwa, rzdzcy pastwem bd zmuszeni kreowa niezwykle skomplikowan, wielowymiarow strategi bezpieczestwa7. Strategia tego typu, obliczona na zachowanie integralnoci terytorialnej pastwa oraz uzyskanie swobody w polityce ekonomicznej i energetycznej, musi by dostosowana do regu definiujcych biecy ksztat rodowiska bezpieczestwa, tak w skali regionalnej, jak i wiatowej. POJCIE ASYMETRII W TEORETYCZNYM UJCIU KONFLIKTW XXI WIEKU Ewoluujcy nowy paradygmat stosunkw midzynarodowych charakteryzuje si odejciem od pastwocentrycznoci zimnowojennego pojmowania bezpieczestwa, co jest konsekwencj m.in. erozji znaczenia tradycyjnie pojmowanego pastwa narodowego8. W sytuacji znacznego zmniejszenia si ryzyka wybuchu konwencjonalnego konfliktu na du skal, czoowe miejsca w katalogu zagroe dla bezpieczestwa zajy zagroenia generowane przez podmioty o charakterze niepastwowym, m.in. ugrupowania terrorystyczne oraz transnarodowe grupy przestpcze. Podmioty te, ze wzgldu na znaczne rnice w porwnaniu do tradycyjnych si militarnych charakter struktur i szeroko pojmowany modus operandi s okrelane mianem asymetrycznych. Za symetryczne uwaa si armie i strategie krajw wysoko rozwinitych. Skutecznoci dziaania tego typu podmiotw sprzyjaj procesy globalizacyjne: wolny przepyw czynnikw produkcji, atwy dostp do nowoczesnej technologii oraz zwikszanie si dysproporcji w ramach wiatowego systemu ekonomicznego.
K. Barzegar, op.cit., s. 174-175. Definicja mocarstwa regionalnego, zob. E. Cziomer, L.W. Zyblikiewicz, Zarys wspczesnych stosunkw midzynarodowych, PWN, Warszawa 2007 r., s. 52. 8 M. Madej, Zagroenia asymetryczne bezpieczestwa pastw obszaru transatlantyckiego, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2007 r., s. 90-95.
6 7

39

ASYMETRIA I HYBRYDOWO STARE ARMIE WOBEC NOWYCH KONFLIKTW

Koncepcja asymetrii nie zostaa jeszcze wyranie i jednoznacznie zdefiniowana. Na gruncie nauk wojskowych odnosi si do sytuacji konfliktowej, w ktrej przeciwnicy charakteryzuj si odmiennoci, nieproporcjonalnoci czy nieprzystawalnoci atrybutw bdcych przedmiotem dokonywanego porwnania9. Cechy te przekadaj si na charakterystyk ogu zasobw i koncepcji tworzcych strategi i taktyk tych podmiotw10. Definicje na poziomie bardziej uszczegowionym odnosz si przede wszystkim do podmiotw o relatywnie maym potencjale, ktry determinuje dobr rodkw do walki przeciwko silniejszemu przeciwnikowi. Podmioty o charakterze asymetrycznym wykorzystuj sabe strony strategii, struktury czy zasoby przeciwnika i uniemoliwiaj mu wykorzystanie atutw. Podmioty o charakterze asymetrycznym s wiadome swej saboci w konflikcie z tradycyjn potg wojskow i z tego powodu musz zama przyjte zasady prowadzenia dziaa w warunkach konfliktu o charakterze zbrojnym11. Klasycznie rozumiana sia wojskowa, prowadzc dziaania przeciwko podmiotowi o charakterze asymetrycznym, jest zmuszana do prowadzenia walk, w czasie ktrych stosuje si zarwno nowoczesne technologie, jak i zmaga z improwizowanymi adunkami wybuchowymi12. Pastwa wysokorozwinite, przyzwyczajone do dugiego okresu ekonomicznej prosperity, s zmuszone szkoli wysokiej klasy specjalistw, majcych zdolnoci jzykowe, elastycznych i gotowych do udziau w dugotrwaych operacjach13. Asymetria odnosi si take do wykorzystywania rakiet balistycznych, przenoszcych bro masowego raenia. Podmioty posiadajce relatywnie saby, szeroko pojmowany potencja wojskowy, mog wykorzystywa tego typu arsena do osignicia pewnego stopnia neutralizacji zdolnoci wojskowych przeciwnika14. Paul Bracken, ekspert w dziedzinie studiw strategicznych, okreli rakiety balistyczne jako jeden z rodzajw tzw. technologii zakcajcych, ktre przy wzgldnie niskim koszcie nabycia, s skutecznym narzdziem przeciwdziaania klasycznym potgom militarnym15. Zwikszanie tempa proliferacji broni balistycznej w pastwach rozwijajcych
Ibidem, s. 33. Ibidem. 11 D.M. Drew, D.M. Snow, Making Twenty-First-Century Strategy. An Introduction to Modern National Security. Processes and Problems, Air University, Maxwell Air Force Base, Alabama 2006 r., s. 131. 12 P. Porter, Shadow Wars: Asymmetric Warfare in the Past and Future, Security Dialogue, vol. 37, nr 4, grudzie 2006 r., s. 552. 13 P.L. Sullivan, War Aims and War Outcomes: Why Powerful States Lose Limited Wars, Journal of Conflict Resolution, vol. 51, nr 3, czerwiec 2007 r., s. 498. 14 E. Cohen, Wojna i technologie, w: Strategia we wspczesnym wiecie, red. J. Baylis, J. Wirtz, C.S. Gray, E. Cohen, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2009 r., s. 165. 15 P. Bracken, Poar na wschodzie, Politeja, Warszawa 2000 r., s. 56-81.
9 10

40

ASYMETRIA W POLITYCE BEZPIECZESTWA ISLAMSKIEJ REPUBLIKI IRANU

si, spowodowao odpowied w postaci projektw strategicznej i taktycznej obrony antyrakietowej. Mimo intensywnych prac badawczych i wprowadzania nowych technologii do tego typu projektw, nie mona zaoy, e stan si niezawodne. Rakiety balistyczne pozostan wic bardzo skutecznym rodkiem przeciwwaenia, ktry mog stosowa pastwa nieposiadajce nowoczesnych si zbrojnych. Pastwa rozwijajce si maj niewielkie szanse na stworzenie rozbudowanego arsenau atomowego opartego, jak w przypadku Stanw Zjednoczonych i Rosji, na tzw. triadzie16. Denie do zdobycia broni jdrowej jest w takich przypadkach podyktowane zamiarem odstraszenia (deterrence) potencjalnego przeciwnika17. Wobec powyszego, pastwo takie nie byoby w stanie przeprowadzi ataku atomowego opierajc si na przyjtych wzorcach, np.: obliczonych na zniszczenie orodkw decyzyjnych, centrw dowodzenia, wzw cznoci lub uderzenia rozbrajajcego znacznie redukujcego moliwoci dziaania si zbrojnych18. Bro jdrowa moe zatem peni funkcj technologii zakcajcej, ktra w znaczny sposb ogranicza przeciwnikom swobod dziaania, ale nie jest w stanie zada decydujcego ciosu. Przedstawione wyej definicje zagroe asymetrycznych maj charakter szcztkowy. Su ukazaniu wyzwa dla bezpieczestwa midzynarodowego, ktre posu jako czciowe wyjanienie przyczyn takiego, a nie innego doboru instrumentw iraskiej polityki bezpieczestwa. IRASKA STRATEGIA BEZPIECZESTWA PRBA CHARAKTERYSTYKI Naczelnym imperatywem iraskich koncepcji bezpieczestwa jest odstraszanie. Jeden z iraskich naukowcw uy w odniesieniu do tego terminu sformuowania bazdasztan, co w jzyku farsi oznacza zapobiec, aresztowa lub uwizi. Autor tego okrelenia wyjania, e termin ten ma bardzo precyzyjne znaczenie wywiera psychiczny nacisk na potencjalnego przeciwnika i otwarcie wskazuje mu koszty podjcia wrogich dziaa19.
16 C.D. Walton, C.S. Gray, Druga epoka nuklearna: bro jdrowa w XXI wieku, w: Strategia we wspczesnym wiecie. Wprowadzenie do Studiw Strategicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2010 r., s. 230. 17 M. Grifftihs, T. OCallaghan, International Relations. The Key Concepts. Second Edition, Routledge, Nowy Jork 2008 r., s. 73. 18 C.D. Walton, C.S. Gray, op.cit., s. 230. 19 F. Wehrey, D.E. Thaler, N. Benesahel, K. Cargin, J.D. Green, D.D. Kaye, N. Owiedat, J. Li, Dangerous but not omnipotent. Exploring the reach and limitations of Iranian power in the Middle East, Rand Corporation 2009 r., http://www.rand.org/pubs/monographs/2009/RAND_MG781.pdf, s. 22-23 (dostp: 2 marca 2011 r.), s. 32.

41

ASYMETRIA I HYBRYDOWO STARE ARMIE WOBEC NOWYCH KONFLIKTW

Konwencjonalny potencja wojskowy Iranu nie jest w stanie zapewni mu tradycyjnie rozumianej zdolnoci projekcji siy i gwarantowa suwerennoci granic. Iraskie siy zbrojne licz okoo 570 tys. onierzy. W ich strukturach funkcjonuj regularne jednostki (Artesz) 350 tys. onierzy w komponentach ldowym, morskim i powietrznym oraz 120 tys. onierzy w rozbudowanej formacji o charakterze elitarnej formacji Korpusie Stranikw Rewolucji Islamskiej (Pasdaran). Korpus posiada autonomiczn struktur, ktra odzwierciedla regularne siy zbrojne. Pasdaran dysponuje take jednostk specjaln Quds (co w jzyku farsi oznacza Jerozolim). Do formacji uzbrojonych zalicza si take Basid, czyli liczn ochotnicz milicj, ktrej przeznaczeniem jest reagowanie na zagroenia wewntrzne20. Armia iraska, mimo konsekwentnego zwikszania zdolnoci poprzez programy modernizacyjne nie jest si o potencjale porwnywalnym do Izraela czy Stanw Zjednoczonych. Jej wyposaenie stanowi przede wszystkim przestarzae ju systemy produkcji amerykaskiej, francuskiej i rosyjskiej. Siy zbrojne Iranu s sabe strukturalnie i wymagaj kompleksowych reform. Iraska myl wojskowa wskazuje midzy innymi na potrzeb rozwijania zdolnoci interoperacyjnych, ktre umoliwi wspdziaanie rnych rodzajw si zbrojnych w operacjach poczonych (joint operations)21. Iraczycy wyraaj take przekonanie, e doktryna taktyczna dziaa wojennych przyszoci, bdzie opieraa si przede wszystkim na zaskoczeniu, osigniciu przewagi ogniowej, posiadaniu broni nuklearnej i nowoczesnych rodkach komunikacji22. Dane londyskiego Midzynarodowego Instytutu Studiw Strategicznych wskazuj, e iraskie wydatki wojskowe oscyluj wok kwoty 6,6 miliarda dolarw rocznie. Stanowi to okoo 3 proc. PKB23. Pewien poziom kompensacji saboci potencjau wojskowego, ma da Teheranowi wspieranie grup partyzanckich i terrorystycznych w regionie rodkowego Wschodu24. Wedug czci iraskich instytucji zawizanych z sektorem bezpieczestwa, przede wszystkim Ministerstwa Wywiadu i Bezpieczestwa Narodowego (VEVAK) oraz Pasdaranu, wsparcie tych podmiotw ma na celu zapewnienie Iranowi tzw. gbi strategicznej (strategic depth), ktra ma krytyczne znaczenie dla bezpieczestwa teryto20 21 22 23 24

Ibidem, s. 44. Ibidem, s. 56. Ibidem, s. 71. Ibidem, s. 41. Ibidem, s. 17.

42

ASYMETRIA W POLITYCE BEZPIECZESTWA ISLAMSKIEJ REPUBLIKI IRANU

rium kraju25. Dziaania tego typu s elementem tzw. strategii peryferyjnej. W przypadku hipotetycznego konfliktu grupy te zostan uyte przeciwko potencjalnym wrogom Iranu, czyli przede wszystkim Izraelowi i Stanom Zjednoczonym. Wsparcie podmiotw niepastwowych, takich jak Hezbollah w Libanie, Hamas w Strefie Gazy czy Armia Mahdiego w Iraku, tworzy wedug Iraczykw zdolno tzw. wysunitej obrony (forward defense)26. Bliskie sojusze z podmiotami o charakterze asymetrycznym stanowi dla Iranu dogodny instrument polityki odstraszania i jednoczenie budowania sieci wpyww w regionie, a co za tym idzie take zwikszania siy swojego oddziaywania. Ponadto iraskie elity decyzyjne maj wiadomo skutecznoci tego typu organizacji w konfliktach ze Stanami Zjednoczonymi w Iraku oraz Izraelem w Libanie27. Iraska myl wojskowa, a co za tym idzie take strategia bezpieczestwa, znajduje si pod silnym wpywem wojny z Irakiem z lat 80. XX w. Inwazja wojsk Saddama Husajna sprawia, e Iraczycy zwrcili uwag na warto broni rakietowo-balistycznej na nowoczesnym polu walki28. Iracka ofensywa rakietowa, w ramach ktrej masowo atakowano iraskie aglomeracje (tzw. wojna miast), jest dla Iraczykw szczeglnym przykadem uycia tej broni29. Iran czerpie inspiracj swoich strategii take z pierwszej wojny w Zatoce Perskiej. Wedug przedstawicieli wadz odpowiedzialnych za bezpieczestwo tego kraju, irackie rakiety balistyczne zademonstroway wwczas swj ogromny potencja, zarwno wojskowy, jak i polityczny30. Po rozwiniciu arsenau balistycznego, Iran najprawdopodobniej bdzie dy do uzbrojenia rakiet w gowice nuklearne31. Obecnie potencja rakietowy Iranu jest relatywnie niski przede wszystkim problemem jest celno, mierzona tzw. wspczynnikiem rozrzutu koowego32. Iraska polityka bezpieczestwa jest tworzona w duej mierze na podstawie wasnych dowiadcze z okresw konfliktw zbrojnych oraz kryzysw regionalnych33. Strategie i taktyki o charakterze asymetrycznym s kluczowymi eleIbidem. Ibidem, s. 11. 27 Ibidem, s. 50. Kompleksowa analiza izraelskich dziaa w Libanie, zob. D.I. Helmer, Flipside of the COIN: Israels Lebanese Incursion Between 1982-2000, Combat Studies Institute Press, Fort Leavenworth, Kansas 2007 r. 28 K. Taremi, Beyond the Axis of Evil: Ballistic Missiles in Irans Military Thinking, Security Dialogue, 2005 r., vol. 36, nr 1, s. 95. 29 P. Clawson, M. Rubin, Eternal Iran. Continuity and Chaos, Palgrave Macmillan, Nowy Jork 2005 r., s. 109; J. Biziewski, Irak-Iran 80-88, Altair, Warszawa 1993 r., s. 29. 30 K. Taremi, op.cit., s. 100. 31 Ibidem, s. 104-105. 32 P. Bracken, op.cit., s. 70. 33 K. Taremi, op.cit., s. 102.
25 26

43

ASYMETRIA I HYBRYDOWO STARE ARMIE WOBEC NOWYCH KONFLIKTW

mentami tej polityki34. Oczywicie nie stanowi one jedynych skadowych koncepcji bezpieczestwa Iranu, jednak ze wzgldu na ich charakter i potwierdzon jak dotd relatywn skuteczno, s ich istotn czci. Dziaalno podmiotw o charakterze niepastwowym, rozwijanie wojskowych zastosowa technologii nuklearnej oraz poszerzanie arsenau rakiet balistycznych, stanowi bardzo dobr egzemplifikacj iraskich strategii i taktyk o charakterze asymetrycznym. HEZBOLLAH PODMIOT O CHARAKTERZE ASYMETRYCZNYM I JEGO MIEJSCE W POLITYCE BEZPIECZESTWA IRANU Hezbollah (Partia Boga), to ugrupowanie szyitw z Libanu, ktre powstao w szczytowym okresie interwencji izraelskiej w tym kraju. Partia Boga zostaa zaoona przez iraski Korpus Stranikw Rewolucji i bya jednym z elementw eksportu rewolucji wwczas jednego z najwaniejszych celw modego, islamskiego rzdu35. Udzia w powoaniu do ycia Hezbollahu miaa take Syria i to ona traktowaa wwczas Parti Boga w sposb zbliony do tego, w jaki dzi traktuje j Iran36. Pozycja, jak Hezbollah zajmowa w iraskiej polityce zagranicznej i bezpieczestwa, bya i jest cile skorelowana z fazami rywalizacji midzy nurtami pragmatycznymi oraz ideologicznymi37. Hezbollah jest okrelany przez Stany Zjednoczone jako organizacja terrorystyczna, aczkolwiek nie wszystkie jego struktury speniaj oglnie przyjmowane definicje terroryzmu38. Wedug amerykaskiej definicji, terroryzm to: przemylane, motywowane politycznie uycie przemocy przeciwko podmiotom cywilnym lub wojskowym (nieprowadzcym dziaa o charakterze zbrojnym), prowadzone przez organizacje niepastwowe lub dziaajce niejawnie jednostki39. Grupa terrorystyczna, to z kolei kada organizacja lub cz jej struktury, prowadzca dziaalno o charakterze terrorystycznym40. Inne pastwa i organizacje ponadnarodowe,
34 Ibidem. Autor widzi przyczyny tego stanu rzeczy w przebiegu konfliktu Iranu z Irakiem. Strategie asymetryczne maj by wedug Iraczykw jedyn moliwoci przeciwstawienia si Stanom Zjednoczonym. Za gwny przykad suy tu tzw. wojna tankowcw z lat 1987-1988, w czasie ktrej iraskie siy morskie byy cakowicie bezradne wobec amerykaskiej marynarki wojennej. W celu dokadniejszego zbadania iraskiej doktryny wojny morskiej w kontekcie strategii i taktyk o charakterze asymetrycznym, zob. F. Haghshenass, Irans asymmetric naval warfare, Washington Institute for Near East Policy, Waszyngton 2008 r., http://www.middleeasttransparent.com/IMG/pdf/PolicyFocus87.pdf (dostp: 1 marca 2011 r.). 35 A. Ehteshami, op.cit., s. 297. 36 A.R. Norton, Hezbollah. A Short History, Princeton University Press, Princeton, New Jersey 2007 r., s. 34-35. 37 A. Ehteshami, op.cit., s. 297-302. 38 A.R. Norton, op.cit., s. 76-77. 39 Country Reports on Terrorism 2009, United States Department of State Publication, Office of the Coordinatorfor Counterterrorism, Waszyngton 2010 r., s. 289. 40 Ibidem.

44

ASYMETRIA W POLITYCE BEZPIECZESTWA ISLAMSKIEJ REPUBLIKI IRANU

za organizacje terrorystyczne uznaj tylko zbrojne oraz wywiadowcze gazie tej organizacji. Hezbollah jest jedn z najwaniejszych si politycznych Libanu. Jego skrzydo polityczne jest penoprawnym aktorem sceny rzdowej i parlamentarnej. Ten wymiar funkcjonowania Partii Boga nie jest powszechnie uznawany za powizany z terroryzmem. Nie okrela si take w ten sposb rozbudowanych struktur charytatywnych organizacji. Hezbollah zapewnia szyitom, najuboszej gminie religijnej Libanu, szeroki zakres pomocy spoecznej41. Pierwsze udane operacje Hezbollahu to ataki terrorystyczne na bejruckie koszary amerykaskiej piechoty morskiej oraz francuskich spadochroniarzy, ktrzy tworzyli rdze si midzynarodowych wysanych do Libanu w 1982 r.42. Hezbollah konsekwentnie dostosowywa swoje struktury i taktyki do wymogw rodowiska, w ktrym operowa i osign bardzo wysoki stopie skutecznoci. Ze wzgldu na szerokie spektrum podejmowanych dziaa, Hezbollah jest okrelany jako wielopaszczyznowy podmiot stosunkw midzynarodowych43. Przykadem siy Partii Boga jest wojna, ktr organizacja stoczya z Izraelem w 2006 r. Ocenia si, e konflikt zakoczy si przynajmniej czciowym sukcesem Hezbollahu, ktry unikn cakowitego zniszczenia przez jedn z najsilniejszych armii na wiecie. Mimo zmasowanych nalotw izraelskich si powietrznych, jednostki bojowe Partii Boga zdoay utrzyma ostrza rakietowy terytoriw Izraela44. Hezbollah posiada znaczny zakres swobody dziaania w ramach libaskich struktur pastwowych. Dysponuje autonomiczn si zbrojn, ktrej potencja jest stale rozbudowywany dziki pomocy Iranu. Teheran dostarcza Partii Boga midzy innymi rakiety krtkiego zasigu oraz bezzaogowe samoloty rozpoznawcze45. Ciekawym przykadem iraskiej pomocy wojskowej dla libaskich szyitw s wydarzenia z wojny z 2006 r., podczas ktrej Hezbollah zosta zaopatrzony w pocisk C-802 typu cruise46. Za pomoc tego pocisku operatorzy Hezbollahu uszkodzili izraelsk korwet INS Hanit.
E. El-Hokayem, Hizballah and Syria: Outgrowing the Proxy Relationship, The Washington Quarterly, 2007 r., vol. 30, nr 2, s. 40. 42 H. Jaber, Hezbollah, Bellona, Warszawa 2001 r., s. 69. 43 R. Oarowski, Hezbollah po wojnie lipcowej, w: Ewolucja terroryzmu na przeomie XX i XXI wieku, red. M.J. Malinowski, R. Oarowski, W. Grabowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2007 r., s. 354. 44 Kompleksowa analiza konfliktu, wzbogacona o szczegy dziaa Hezbollahu na poziomie operacyjno-taktycznym, zob. M.M. Matthews, We Were Caught unprepared: The 2006 Hezbollah Israeli War, Combat Studies Institute, Fort Leavenworth, Kansas 2008 r. 45 A.H. Cordesman, Irans support of the Hezbollah in Lebanon, Center for Strategic and International Studies, Waszyngton 2006 r., http://www.csis.org/files/media/csis/pubs/060715_hezbollah.pdf (dostp: 3 marca 2011 r.), s. 8. 46 B. Rubin, The Truth about Syria, Palgrave Macmillan, Nowy Jork 2008 r., s. 223.
41

45

ASYMETRIA I HYBRYDOWO STARE ARMIE WOBEC NOWYCH KONFLIKTW

Zdolnoci wojskowe Partii Boga s, jak na podmiot o charakterze niepastwowym, bardzo wysokie. Jako organizacja jednolicie szyicka zaoona z inicjatywy Iraczykw, Hezbollah jest ugrupowaniem poczonym cisymi wizami z Teheranem. Stosunki te maj charakter zarwno polityczny, jak i ideologiczny. Znacznym uproszczeniem byoby jednak stwierdzenie, e Partia Boga jest biernym elementem iraskiej polityki i jest mu cakowicie podporzdkowana. Ewolucja zdolnoci militarnych Hezbollahu towarzyszy rozwojowi struktur politycznych, ktre zyskay znaczc pozycj w libaskim systemie politycznym. Katalizatorem siy politycznej Hezbollahu jest jego rola jedynego reprezentanta interesw libaskich szyitw. Biorc pod uwag specyfik systemu politycznego Libanu, Hezbollah dysponuje bardzo skutecznymi instrumentami wpywu na biec polityk. Ewolucja struktur politycznych oraz sukcesy na paszczynie militarnej sprawiy, e Hezbollah jest w duym stopniu jednostk autonomiczn. Nie zmienia to jednak faktu, e jako organizacja wysoce dostosowana do aktualnego ksztatu rodowiska bezpieczestwa oraz stosunkw regionalnych, dziaajca w bezporedniej bliskoci jednego z najpowaniejszych przeciwnikw IranuIzraela, jest niezwykle cennym elementem iraskiej strategii bezpieczestwa. Zastosowanie podmiotu o charakterze asymetrycznym, w wietle dowiadcze izraelskich i amerykaskich jest integralnym elementem przedstawionych wyej iraskich koncepcji bezpieczestwa. Teheran wykorzystuje zdolnoci Hezbollahu take w dziaaniach poza obszarem Libanu czy arabskiego Bliskiego Wschodu (Maszrek)47. Amerykaskie media, powoujc si na rda wywiadowcze, informoway, e Iraczycy wykorzystali take Hezbollah do szkolenia szyickich irackich grup partyzanckich i terrorystycznych48. Partia Boga jest wic czym wicej ni tylko instrumentem wywierania na Izrael presji o charakterze asymetrycznym. Stanowi jednak najbardziej istotny element iraskiej konstelacji sojuszy z podmiotami niepastwowymi. Dowioda, e potrafi by skuteczna w operacjach przeciwko izraelskiej armii oraz w prowadzeniu dziaa o charakterze terrorystycznym. Ze wzgldw wojskowych, Hezbollah jest elementem realizacji doktryny wysunitej obrony. Wsppraca z Parti Boga stanowi take warto dodan o charakterze politycznym Iran zdoa zbudowa silny przyczek swoich wpyww
G. Corm, Bliski Wschd w ogniu. Oblicza konfliktu 1956-2003, Warszawa 2003 r., s. 48. M.R. Gordon, Hezbollah train Iraqis in Iran, The New York Times, 5 maja 2008 r., http://www.nytimes.com/2008/05/05/world/middleeast/05iran.html (dostp: 4 marca 2011 r.); M.R. Gordon, D. Filkins, Hezbollah said to help Shiite Army in Iraq, The New York Times, 28 listopada 2006 r., http://www.nytimes.com/2006/11/28/world/middleeast/28military.html (dostp: 4 marca 2011 r.).
47 48

46

ASYMETRIA W POLITYCE BEZPIECZESTWA ISLAMSKIEJ REPUBLIKI IRANU

na drugim biegunie regionu. Ponadto Teheran, bdc patronem organizacji otwarcie twierdzcych, e walcz z izraelsk okupacj (Hezbollah jest jedn z nich), zyskuje status obrocy sprawy arabskiej w konflikcie z Izraelem49. Sojusz z Hezbollahem jest wic z jednej strony zastosowaniem strategii o charakterze asymetrycznym, ktre speniaj zaoenia iraskiej polityki bezpieczestwa, a z drugiej, pozwala na zwikszenie iraskiej zdolnoci kreowania rzeczywistoci politycznej w regionie, co zwiksza znaczenie Islamskiej Republiki jako pastwa aspirujcego do roli regionalnego mocarstwa. Za skutecznoci Hezbollahu jako elementu iraskiej polityki bezpieczestwa, przemawiaj sukcesy zastosowania przez niego rnorodnych taktyk o charakterze asymetrycznym, ktre okazay si skuteczne w dziaaniach przeciwko dwm najpowaniejszym, potencjalnym przeciwnikom Iranu. Jest to take wany dla wadz w Teheranie argument, przemawiajcy za szerokim wykorzystywaniem taktyk tego typu i nadawaniem im duego znaczenia w strategii bezpieczestwa pastwa. BRO NUKLEARNA I RAKIETY BALISTYCZNE W IRASKIEJ POLITYCE BEZPIECZESTWA Iraski program atomowy budzi najwiksze kontrowersje wrd spoecznoci midzynarodowej. Stany Zjednoczone oraz ich sojusznicy (przede wszystkim Izrael) twierdz, e Teheran dy do osignicia wojskowych zdolnoci nuklearnych. Kwestia programu jdrowego znajduje si ponad iraskimi konfliktami wewntrznymi. Kryzys powyborczy w czerwcu 2009 r., ktry unaoczni fakt istnienia antyrzdowej opozycji w Iranie, nie ukaza w aden sposb istnienia innego spojrzenia na rozwijany program jdrowy50. Wedug Homeiry Moshir-Zadeh z Uniwersytetu Teheraskiego, program atomowy jest czci najwaniejszych dyskursw, ktre tworz szeroko pojmowany kontekst polityczny i spoeczny dziaa wadz iraskich51. Jest jednym z elementw skadajcych si na si pastwa52. Bro atomowa jest dla iraskich elit istotnym elementem strategii odstraszania, ktra pozwala na swobod w realizowaniu interesw. W zwizku z niewystarczalnoci samych si konwencjonalnych mona zaoy, e denia do zbudowania bomby atomowej s jeszcze jedn metod kompensacji
F. Wehrey (red.), op.cit., s. 17. K. Barzegar, op.cit., s. 184. 51 H. Moshir-Zadeh, Discursive Foundations of Irans Nuclear Policy, Security Dialogue, 2007 r., vol. 28, nr 4, s. 523. 52 Ibidem, s. 531.
49 50

47

ASYMETRIA I HYBRYDOWO STARE ARMIE WOBEC NOWYCH KONFLIKTW

niedostatkw regularnych si zbrojnych53. W iraskiej myli wojskowej bro atomowa jest okrelana jako wysoce skuteczne narzdzie nacisku psychologicznego. Nie traktuje si jej jako efektywnego rodka w prowadzeniu dziaa wojennych54. Dziki posiadaniu bomby atomowej, Iran mgby minimalizowa ryzyko podjcia przez Stany Zjednoczone lub Izrael wrogich wobec niego dziaa. Kyle Bearsdsley i Victor Asal argumentuj na podstawie wasnych bada, e uzbrojone nuklearnie pastwo rzadziej staje si obiektem agresji55. Mona wic przypuszcza, e Teheranowi wystarczy wzgldnie niewielki potencja, ktry bdzie spenia zaoenia iraskiej doktryny odstraszania i bdzie elementem arsenau rodkw o charakterze asymetrycznym. Rozwinicie przez Iran rozbudowanego arsenau jdrowego, opartego na szerokiej gamie rodkw przenoszenia jest w zasadzie niemoliwe. Jak wspomniano, komplementarn funkcj w stosunku do broni jdrowej peni technologie jej przenoszenia. Najbardziej dostpnym rodkiem tego typu s rakiety balistyczne, ktre zajmuj bardzo wane miejsce w iraskich koncepcjach bezpieczestwa. Iran posiada rozbudowany arsena tej broni. Skadaj si na niego przede wszystkim pociski wyprodukowane w ZSRR i modyfikowane w Chinach, Korei Pnocnej lub Pakistanie. Phenian i Islamabad odegray jedn z kluczowych rl w procesie rozbudowy iraskiego arsenau tego typu56. Iraskie siy zbrojne posiadaj ju rakiety o zasigu pozwalajcym przeprowadzi atak na amerykaskie bd izraelskie instalacje wojskowe w dowolnym punkcie regionu rodkowego Wschodu oraz razi cele na niektrych obszarach poudniowo-wschodniej Europy57. Jednake pod wzgldem jakociowym, iraski arsena rakietowy nie prezentuje si najlepiej58. Iranowi brakuje mobilnych platform startowych (Transporter-Erector-Launcher, TEL), ktre pozwoliyby mu wystrzeli liczb rakiet wymagan do osignicia wyR. Oarowski, Aspiracje polityczne Iranu w aspekcie bezpieczestwa midzynarodowego, w: Iran 30 lat po rewolucji, Biblioteka Bezpieczestwa Narodowego, t. 12, Biuro Bezpieczestwa Narodowego, Warszawa 2009 r., s. 50. 54 F. Wehrey (red.), op.cit., s. 75; C.D. Walton i C.S. Gray argumentuj jednak, e pastwa nie zawsze zachowuj si zgodnie z przyjtymi w czasach zimnej wojny zasadami midzynarodowej gry, ktre w rozumieniu zachodnim opieraj si na racjonalnych kalkulacjach. Autorzy kwestionuj racjonalno decyzji podejmowanych przez rzdzcych Iranem duchownych. Szerzej zob. C.D. Walton, C.S. Gray, op.cit., s. 231-236. 55 K. Beardsley, V. Asal, Nuclear Weapons as Shields, Conflict Management and Peace Science, 2009 r., vol. 26, nr 3, s. 236-237. 56 T. Delpech, Iran and the Bomb. The Abdication of International Responsibility, Columbia University Press, Nowy Jork 2007 r., s. 17-18. 57 U. Rubin, The Global Reach of Irans Ballistic Missiles, The Institute for National Security Studies, Tel Awiw 2006 r., s. 45. 58 Rdze iraskiego arsenau rakiet balistycznych stanowi pociski z rodziny Shahab (farsi: kometa). Wedug ekspertw zachodnich ich jako nie jest wysoka. Ibidem, s. 53.
53

48

ASYMETRIA W POLITYCE BEZPIECZESTWA ISLAMSKIEJ REPUBLIKI IRANU

sokiego stopnia penetracji systemw antyrakietowych jego przeciwnikw59. Iran stara si zwikszy swoj potencjaln skuteczno w tym zakresie budujc tzw. uk balistyczny (ballistic arc), ktry obejmuje wyposaonych w arsena rakietowy sojusznikw, w tym libaski Hezbollah60. Przy niewielkiej celnoci rakiet, Teheran jest w stanie zwikszy liczb pociskw wymierzonych w jeden cel i tym samym zwikszy ich skuteczno61. Iran dysponuje najwiksz na wiecie liczb rakiet balistycznych rnych rodzajw, bdcych na stanie lub w trakcie prac konstrukcyjnych62. Naley si spodziewa, e wadze w Teheranie bd nadal intensywnie rozwija swj potencja rakietowy, w kierunku zwikszenia celnoci oraz zasigu. Intensywno zbroje rakietowych Islamskiej Republiki moe w pewnym sensie wskazywa, e mimo cigych zaprzecze, dy ona do budowy broni jdrowej. Uzbrajanie cay czas niecelnych pociskw bdcych w dyspozycji iraskich si zbrojnych jedynie w gowice konwencjonalne, nie miaoby sensu. Bro jdrowa i rakiety balistyczne s dla Iranu mocarstwow drog na skrty. Dziki ich posiadaniu Iran zyska bardzo wiele atutw. Jako pastwo nuklearne bdzie mg sobie pozwoli na bardziej asertywn polityk, przy zmniejszonym ryzyku podjcia zdecydowanej kontrakcji swoich przeciwnikw. Irascy stratedzy racjonalnie kalkuluj swoje moliwoci dystans do najpowaniejszych przeciwnikw jest bardzo duy, dlatego oba te rodzaje broni uniemoliwiaj wrogom wykorzystanie caych swoich zasobw. W wietle definicji asymetrii przyjtych na gruncie nauki o stosunkach midzynarodowych oraz nauk wojskowych, rakiety balistyczne, w przypadku Iranu s broni, ktra ma zosta wykorzystana jako element zakcajcy przewag jego potencjalnych adwersarzy. Najprawdopodobniej Iran nie zdoa rozbudowa tego potencjau do poziomu, jaki osigny pastwa bardziej od niego rozwinite. WNIOSKI Dwa przedstawione przykady iraskich strategii o charakterze asymetrycznym stanowi jedynie reprezentacj bardzo zoonych, wielowymiarowych koncepcji bezpieczestwa. Egzystowanie w konfliktogennym regionie, ktry na dodatek przechodzi strukturalne przeobraenia, zmusza wadze tego pastwa do podejmowania dziaa na wielu kierunkach.
F. Wehrey (red.), op.cit., s. 62. A. Crook, The Shifting Sands of State Power in the Middle East, The Washington Quarterly, 2010 r., vol. 33, nr 3, s. 9. 61 K. Taremi, op.cit., s. 105. 62 U. Rubin, op.cit., s. 45.
59 60

49

ASYMETRIA I HYBRYDOWO STARE ARMIE WOBEC NOWYCH KONFLIKTW

Iran jest pastwem, ktre w bardzo skuteczny sposb adaptuje si do regu konstytuujcych system midzynarodowy oraz rodowisko bezpieczestwa. Teheran sta si w pewnym sensie beneficjentem zmian w tych sferach. Zbudowa sie sojuszy ze znakomicie przystosowanymi do dziaania w dynamicznym rodowisku midzynarodowym organizacjami, takimi jak Hezbollah czy Hamas. Wspieranie ich wydatnie przyczynia si do rozszerzenia strefy iraskiego oddziaywania nie tylko w sferze politycznej, ale take spoecznej i ekonomicznej. Bro nuklearna i rakiety balistyczne s dla Iranu bardzo wanym elementem dopasowywania si do wymogw polityki bezpieczestwa XXI w. Funkcjonujce jako cz zoonego, zaprogramowanego na odstraszanie systemu i tworzce zdolno asymetrycznej reakcji, peni pierwszoplanow rol w strategiach, ktre maj zapewni Iranowi miejsce na jakie, zdaniem wasnych elit politycznych, zasuguje od czasw najdawniejszych. Obecno asymetrii jako integralnego i bardzo wanego elementu iraskich koncepcji bezpieczestwa, to efekt przemylanego dostosowania si Iranu do wymogw aktualnego ksztatu systemu globalnego i regionalnego oraz kompensacji niedostatkw konwencjonalnego potencjau. Gwnym zaoeniem strategii bezpieczestwa Iranu jest koncepcja odstraszania, ktra powstaa na gruncie realistycznego paradygmatu stosunkw midzynarodowych. Przez wiele lat Iran by postrzegany jako pastwo kierowane przez radykalnych, motywowanych ideologicznie duchownych. Trudno jednoznacznie oceni, czy wadze iraskie zachowayby si w sposb racjonalny w przypadku powanego kryzysu, jednake wikszo posuni Teheranu ma charakter pragmatyczny. Przegld dyskursywnych podstaw iraskiej polityki bezpieczestwa wskazuje, e kraj ten dostrzega anarchiczno otoczenia midzynarodowego oraz zakada wrogo jego najwaniejszych aktorw. Dlatego te dy do osignicia statusu, ktry pozwoli mu na porzdkowanie i ksztatowanie stosunkw regionalnych. Teheran prawdopodobnie nie dostrzega innej drogi do maksymalizowania poziomu swojego bezpieczestwa. W zwizku z coraz trudniejsz sytuacj gospodarcz (tak w samym Iranie, jak i w skali caego wiata) oraz pogbianiem si rnic rozwojowych, Iran zosta poniekd zmuszony do skrcenia drogi do mocarstwowoci. Skutecznym instrumentem s w tym przypadku strategie o charakterze asymetrycznym, ktrych elementy zostay przedstawione. S one czci racjonalnie skalkulowanej strategii, w ktrej ideologia peni wycznie funkcj instrumentaln.

50