Konstytuta ludowa.

Stalin zgosi blisko 50 poprawek, ktre pniej osobicie przetumaczy i wprowadzi do tekstu sam Bierut
opublikowano: 20 lipca, 15:23

Konstytucja PRL z poprawkami Stalina naniesionymi przez Bieruta

"Konstytuta-prostytuta", powiedzia kiedy na temat konstytucji marcowej z 1921 r. rozgniewany marszaek Pisudski. Jeli jednak ktra z obowizujcych w Polsce konstytucji zasuya na tak mocne okrelenie, to bya ni uchwalona przed pidziesiciu laty konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wielokrotnie nowelizowana, przetrwaa kolejne peerelowskie kryzysy, przeya te zgon komunistycznej dyktatury. Polacy rozstali si z ni ostatecznie dopiero w 1997 roku, a jej duch okaza si znacznie trwalszy ni litera.

Ze krwi i potu, z nauki Marksa / ronie radosna dla wsi i miasta, / nasza niwiarska, nasza murarska/ Rzecz Pospolita - rzecz robociarska - sawi uchwalon jednogonie przez Sejm 22 lipca 1952 r. konstytucj PRL zapomniany ju dzi poeta Stanisaw Ryszard Dobrowolski. Sawili j i inni, w ogromnej liczbie artykuw, uchwa, rezolucji, a take pieni i wierszy. Gdy nad koysk Ludowej Konstytucji do wspomnie siga stara robotnica - brzmia barokowy tytu wiersza Wisawy Szymborskiej. Uchwalenie konstytucji i poprzedzajca j tzw. dyskusja spoeczna byy kolejn wielk kampani propagandow urzdzon przez komunistyczne wadze. Ze zgodnego chru wyama si jedynie Episkopat, ale jego postulaty konstytucyjne zostay przez wadze zignorowane, a sami biskupi nie odwayli si ich publicznie ogosi. Najwaniejszym dyskutantem, ktrego rol w procesie uchwalania konstytucji PRL ukrywano a do koca rzdw komunistycznych, by Jzef Stalin. 3 listopada 1950 r. Bolesaw Bierut spotka si z nim w Soczi, by skonsultowa oglne zaoenia nowej konstytucji. Najprawdopodobniej to wanie wtedy Stalin opowiedzia si za zachowaniem Mazurka Dbrowskiego jako hymnu Polski oraz tradycyjnego biaego ora i biao-czerwonej flagi, z ktrych niektrzy polscy komunici skonni byli zrezygnowa. Stalin by te sceptyczny wobec proponowanej nowej nazwy pastwa: Polska Republika Socjalistyczna. W oparciu o dyrektywy Stalina przygotowano projekt konstytucji, ktry w padzierniku 1951 r. przesano mu do ostatecznego zatwierdzenia. Stalin zgosi wwczas blisko 50 poprawek, ktre pniej osobicie przetumaczy i wprowadzi do tekstu sam Bierut. Radziecki dyktator usun midzy innymi pojcie wasnoci prywatnej, wprowadzajc do konstytucji nieznan w polskiej tradycji prawnej wasno indywidualn. Ta ostatnia zostaa jednoznacznie upoledzona w stosunku do wasnoci spoecznej, co znalazo zreszt odzwierciedlenie w przepisach prawa. Kradzie w pastwowym zakadzie karano surowiej ni podobne przestpstwo popenione na szkod indywidualnej wasnoci. Inna z poprawek Stalina miaa zowieszczy wydwik, cho ograniczya si do zmiany zaledwie jednego sowa. W artykule goszcym, e PRL ogranicza, wypiera i likwiduje stosunki spoeczne oparte na wyzysku, radziecki przywdca zastpi stosunki sowem klasy. Na szczcie w Polsce - w przeciwiestwie do ZSRR - likwidacja wyzyskiwaczy zazwyczaj oznaczaa ich ograbienie i dyskryminacj, a nie fizyczn likwidacj. Artyku 5 konstytucji przewidywa, e wadza ludowa bdzie uwanie rozpatrywa i uwzgldnia suszne wnioski, zaalenia i yczenia obywateli. Oczywicie dotyczyo to take samej konstytucji, ktr w kolejnych latach wielokrotnie nowelizowano, reagujc na suszne wnioski obywateli. Zmiany wprowadzone w okresie rzdw Wadysawa Gomuki miay - poza przywrceniem do ycia Najwyszej Izby Kontroli - kosmetyczny charakter. Oszczdny Gomuka zauway, e ronie liczba obywateli PRL, a przyjta w konstytucji zasada, e jeden pose powinien przypada na 60 tys. mieszkacw bdzie powodowaa coraz bardziej znaczcy wzrost liczebnoci Sejmu. Dlatego te w lipcu 1960 r. Biuro Polityczne KC PZPR postanowio, e naley ustali sta liczb posw do Sejmu niezalenie od liczby ludnoci. Ustalenia Biura zostay wykonane przez Sejm w grudniu 1960 r., kiedy wprowadzono do konstytucji przepis, ktry okaza si zreszt trwalszy ni sama ustawa zasadnicza, bowiem liczba 460 posw, jak wwczas uznano za najbardziej odpowiedni dla Polski, obowizuje po dzie dzisiejszy. W trzy lata pniej zauwaono z kolei, e trzyletnia, a zatem krtsza o rok od sejmowej, kadencja rad narodowych powoduje konieczno organizacji odrbnych wyborw, ktre - jak

kada wielka kampania propagandowa - sporo kosztoway. Dlatego w 1963 r. Biuro Polityczne podjo z kolei decyzj o zmianie konstytucji i zrwnaniu kadencji rad oraz parlamentu, co umoliwio przeprowadzenie jednoczesnych wyborw. Ich wyniki, podobnie zreszt jak i inne problemy wynikajce ze stosowania konstytucji, byy rwnie rozstrzygane przez Biuro Polityczne lub osobicie I sekretarza KC. Problemem osb piastujcych to ostatnie stanowisko stay si oficjalne kontakty zagraniczne. O ile dla przywdcw innych krajw komunistycznych nie ulegao wtpliwoci, kto jest najwaniejszym reprezentantem PRL, to zachodni politycy zoliwie ignorowali nie znajdujcy odzwierciedlenia w konstytucji fakt, e I sekretarz PZPR by rzeczywistym przywdc pastwa. Gomuka, ktry niezwykle rzadko wyjeda na Zachd, nie przejmowa si faktem, e dla tamtejszych dyplomatw protokolarnie waniejsz osobistoci byli kolejni przewodniczcy fasadowej Rady Pastwa, penicej w PRL rol kolektywnej gowy pastwa. Znacznie boleniej odczuwa to Edward Gierek, usiujcy odgrywa rol europejskiego ma stanu. Kiedy w 1972 r. przybywajcy do Warszawy prezydent USA Richard Nixon odmwi spotkania z Gierkiem w gmachu KC PZPR, dla I sekretarza popiesznie przygotowano w tym celu gabinet w kancelarii Sejmu. Wtedy wanie zrodzi si pomys, by przy okazji uchwalenia nowej konstytucji przywrci zniesiony w 1952 r. urzd prezydenta, ktrym zostaby Gierek. W latach siedemdziesitych nowe ustawy zasadnicze zafundowao sobie wiele bratnich krajw (w tym ZSRR), jednak w Polsce ostatecznie ograniczono si do gbokiej rewizji konstytucji w 1976 r. Nie na tyle zreszt gbokiej, by miejsce Rady Pastwa zaj prezydent. Moi przeciwnicy (...) chcieli, aby Gierek sam si ugotowa od nadmiaru obowizkw. Moe te liczyli na to, e uda si mnie odsun na bok, gdybym peni wycznie funkcj reprezentacyjn - wyjania po latach przyczyn rezygnacji z reaktywowania funkcji prezydenta sam Gierek. Przewodni si spoeczestwa w budowie socjalizmu jest PZPR - gosia najbardziej znana z licznych poprawek wprowadzonych do konstytucji w 1976 r. Po raz pierwszy partia komunistyczna, bdca rzeczywistym centrum wadzy, przyznaa si do tego w tekcie konstytucji. Po raz pierwszy te jej nowelizacja wywoaa otwarte protesty tak Episkopatu, jak i rozpoczynajcych wanie jawn dziaalno rodowisk opozycyjnych. Wprawdzie wadze nie zrezygnoway z zapisu o monopolu wadzy PZPR i sojuszu z ZSRR, ale pod ich wpywem wycofano si z wprowadzenia artykuu uzaleniajcego prawa obywatelskie od przestrzegania obowizkw wobec PRL. Mwiono tu o ogoszeniu stanu wyjtkowego - tego nie przewiduje nasza konstytucja. Jest tylko stan wojenny, ale wprowadzi go nie mona - owiadczy w sierpniu 1980 r. na posiedzeniu Biura Politycznego gen. Wojciech Jaruzelski. Pniej okazao si, e stan wojenny da si jednak wprowadzi. Trzeba byo tylko w tym celu zignorowa Sejm i potraktowa instrumentalnie Rad Pastwa, ktrej czonkowie zwiezieni w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. do Belwederu dostali do uchwalenia pakiet dekretw, na podstawie ktrych funkcjonariusze SB ju od kilku godzin zatrzymywali dziaaczy opozycji. Jaruzelski by mistrzem w grze pozorw. Dlatego dopilnowa, by Sejm zatwierdzi decyzj o wprowadzeniu stanu wojennego, a w 1983 r. wprowadzi do konstytucji pojcie stanu wyjtkowego, ktry - w przypadkach nie cierpicych zwoki - mg wprowadza przewodniczcy Rady Pastwa. Aby za unikn w przyszoci problemw genera sam zaj to mao znaczce dotd stanowisko. Z uprawnienia do wprowadzania stanu wyjtkowego

Jaruzelski nigdy nie skorzysta. Take jako pierwszy - i ostatni - prezydent PRL, ktrym zosta w lipcu 1989 r. po wprowadzeniu do konstytucji licznych zmian wynegocjowanych wiosn tego roku przy okrgym stole. Stanowiy one pierwszy krok w kierunku przeksztacenia ludowej konstytuty w konstytucj pastwa demokratycznego. Krok drugi i decydujcy nastpi w grudniu 1989 r., w trzy miesice po powstaniu rzdu Mazowieckiego. Zmieniono wwczas nazw pastwa, powracajc do tradycyjnej Rzeczpospolitej Polskiej, ktr rwnoczenie okrelono demokratycznym pastwem prawa, urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej. Z konstytucji znik ideologiczny wstp, zawierajcy m.in. sformuowanie o sojuszu ZSRR i innymi krajami socjalistycznymi. Miejsce artykuu o przewodniej roli PZPR, zaj natomiast przepis odnoszcy si do wszystkich partii politycznych, stwierdzajcy, e zrzeszaj one na zasadach dobrowolnoci i rwnoci obywateli Rzeczypospolitej Polskiej w celu wpywania metodami demokratycznymi na ksztatowanie polityki pastwa. Usunito take z konstytucji zdania o socjalizmie i gospodarce planowej. Jeszcze przed wprowadzeniem tych poprawek, przystpiono w parlamencie do prac nad przygotowaniem nowej ustawy zasadniczej. 7 grudnia 1989 r. Sejm i Senat powoay dwie odrbne komisje konstytucyjne, na ktrych czele stanli Bronisaw Geremek i Alicja Grzekowiak. Po dugotrwaych pracach, w 1991 r. komisje te przygotoway dwa projekty nowej konstytucji, ktre przekazano nastpnemu parlamentowi. Ten jednak ograniczy si do uchwalenia w padzierniku 1992 r. tzw. maej konstytucji, pozostawiajc w mocy niektre artykuy obchodzcej wwczas czterdzieste urodziny konstytucji PRL/RP. Do lamusa historii odesza odesza ostatecznie dopiero w pi lat pniej.