DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

Zapis wystpienia Dobro wsplne jako stary/nowy paradygmat rzdzenia si, gospodarki i polityki. Wygoszone przez Davida Bolliera, Commons Strategies Group for American Academy in Berlin. 4 grudnia 2012. Opublikowane przez P2P Foundation na licencji CC-BY-SA http://p2pfoundation.net/Commons_as_a_New_Paradigm_for_Governance,_Economics_and_Policy Spolszczone i opatrzone przypisami przez http://FreeLab.Org.PL na licencji CC-BY-SA

To wielki zaszczyt, e mog dzi podzieli si z Wami moimi przemyleniami na temat dbr wsplnych1. Dzikuj American Academy w Berlinie za czas i gocin, ktrych dowiadczyem podczas ostatnich piciu tygodni i za uznanie wielkiej wartoci paradygmatu dobra wsplnego w jego jeszcze embrionalnej formie. Dzikuj take Fundacji Boscha za hojnie ufundowane stypendium. I, oczywicie, wielka wdziczno naley si mojej drogiej przyjacice Silke Helfrish, za jej wspania koleesk pomoc w eksploracji sekretw dobra wsplnego. Koncepcja dobra wsplnego jest moj pasj ju od pitnastu lat. Moje zainteresowanie ni zaczo si, gdy w poowie lat '90 straciem zudzenia, e perspektywa liberalna jest wiarygodnym narzdziem zmian [spoecznych] i gdy zorientowaem si, jak potny ruch w stron koncepcji opartych na dobru wsplnym, pojawi si na peryferiach gwnego nurtu polityki i kultury 2. W tym wystpieniu chc przedstawi paradygmat dobra wsplnego bardzo stary, a zarazem nowy, na nowo odkryty w zakresie rzdzenia i zarzdzania. Sprbuj wyjani wielki powab dobra wsplnego na wielu poziomach ycia politycznym, administracyjnym, kulturalnym, spoecznym, osobistym, nawet duchowym i opisa zasig oglnowiatowego ruchu - jeli to waciwe sowo rozwijajcego spoeczn praktyk i dyskurs dobra wsplnego. Z gry uprzedzam, e dobro wsplne nie jest ani totaln ideologi polityczn, ani przemianowanym PR-owo interesem publicznym. To jest oglny wzorzec rzdzenia si, zakorzeniony gboko w historii ludzkoci jako system samowystarczalnego, odpowiedzialnego zarzdzania zasobami i pomocy wzajemnej. Ale to stwierdzenie jest zbyt zimne, zbyt analityczne. Dobro wsplne jest w istocie etyk sposobem na wyjcie poza homo economicus, samolubn, kalkulujc, zachann na korzy jednostk, jak chc nas widzie politycy i ekonomici. Dobro wsplne zakada, e ludzie s bardziej skomplikowani, e wiksze bogactwo naszych zachowa moe by wpisane w struktur naszych instytucji spoecznych. Dobro wsplne zakada wan rol samoorganizacji i samorzdu, uzupeniajcych, a zarazem bdcych wyzwaniem dla rzdu pastwowego. W bardziej oglnym sensie, w dobru wsplnym chodzi o opiek nad tym wszystkim, co posiadamy wsplnie, jako ludzie. O dbao, abymy to dziedzictwo chronili i przekazali, nieumniejszone, nastpnym pokoleniom. To obejmuje wszystko, od dziedzictwa wiedzy i kultury, przez spjno naturalnych ekosystemw, przestrze publiczn i tradycje spoecznoci, niezbdne do ycia wsplnie uytkowane lasy, owiska i uprawy, a do niezliczonych innych zasobw, jakie moralnie lub prawnie wspposiadamy. Najdziwniejsze jest to, e owe zasoby uytkowe s zasadniczo niewidzialne, gdy istniej poza obszarem Pastwa i Rynku. Nawet, jeli s dostrzegane, to traktuje si je jako bezwartociowe, bowiem maj mao wsplnego z prywatn wasnoci, rynkiem, lub geopolityk. Mimo, e uytkowe dobra wsplne zapewniaj utrzymanie okoo dwch miliardw ludzi na Ziemi, dwa najpopularniejsze
1 Po polsku The Commons nie ma (jeszcze?) dobrego odpowiednika. W naszym spolszczeniu uywamy terminu dobro(a) wsplne, majc na uwadze jego dwojakie znaczenie. Dobra wsplne stosujemy tam, gdzie z kontekstu wynika, e chodzi o przedmioty (niekoniecznie materialne) praktycznie uyteczne. Dobro wsplne - gdy chodzi o pojcia bardziej abstrakcyjne, lub koncepcj jako cao. Jeli kto z Was zaproponuje lepsze okrelenie, z radoci bdziemy go uywa. Idea The Commons potrzebuje dobrej, chwytliwej terminologii po polsku to jeden z warunkw jej skutecznego propagowania. (wszystkie przypisy: FreeLab) Czyli wanie wtedy, kiedy Polska bya cinieniowo nasycana przekonaniem, e nie ma Boga oprcz rynku, a Korporacja prorokiem jego.
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

w USA podrczniki ekonomii (Samuelson & Nodhaus oraz Stieglitz & Walsh) cakowicie ignoruj dobra wsplne jako wiarygodny, atrakcyjny model utrzymania si. Utrzymania naley doda traktowanego nie jako minimum przetrwania, ale ale jako zaspokojenie potrzeb gospodarstwa domowego, zamiast maksymalizacji wymiany towarowej (rynkowej). Z racji swej niewidzialnoci, dobra wsplne s dzisiaj zaguszane i niszczone przez siy rynku, czsto z katastrofalnymi rezultatami [dla ludzi]. Naszym wyzwaniem, wierz, jest dostrzec dobro wsplne i znale nowe sposoby, aby je chroni i wzmacnia.

1. PARADYGMAT DOBRA WSPLNEGO

Dla wikszoci ludzi jakakolwiek wzmianka o wsplnym natychmiast przywouje na myl tragedi wsplnego pastwiska3. Koniec dyskusji. Dla ekonomistw, wspuytkowanie dbr zawsze prowadzi do tragedii. Klasycznym przykadem jest wsplne pastwisko. Jeli jest wielu uytkownikw, kady z nich ma motywacj, aby wypasa jak najwicej zwierzt, nie dbajc o stan pastwiska. Taka rabunkowa gospodarka nieuchronnie prowadzi do tragedii. Ten dogmat funkcjonuje wrd ekonomistw i w wiadomoci spoecznej od 1968 roku, kiedy to biolog Garrett Hardin napisa synny esej pod tytuem Tragedia wsplnego pastwiska. Ta przypowie bya politycznie wygodna, gdy sugerowaa niezbdno systemu prywatnej wasnoci i rynku, aby powstrzyma ludzi przed rabunkowym wykorzystywaniem zasobw. Jeli ludzie bd wycznymi wacicielami pastwisk, argumentowano, bdzie im zaleao na ich dugoterminowej ochronie. Ale Hardin, w rzeczywistoci, nie opisywa dobra wsplnego. Opisywa scenariusz, w ktrym nie ma granic pastwiska, nie ma wsplnych zasad gospodarowania nim, nie ma spoecznoci jego uytkownikw. A to nie jest dobro wsplne. To jest dobro bezpaskie dostpne dla wszystkich. Dobra wsplne maj granice, system zasad, [spoeczny] nadzr nad uytkowaniem, sankcje dla darmozjadw, normy spoeczne. Dobro wsplne wymaga istnienia spoecznoci, dziaajcej jako opiekunka zasobw. Hardinowska faszywa interpretacja dobra wsplnego utkwia w wiadomoci zbiorowej, stajc si prawd obiegow. Przez ostatnie dwa pokolenia, dobro wsplne byo powszechnie uwaane za bdny paradygmat rzdzenia si. W tle unosi si take duch Tomasz Hobbesa i jego przekonanie, e tylko potny Lewiatan pastwa ratuje nas przed osuniciem w prawo dungli, gdzie ycie jest okropne, brutalne i krtkie. Zmara kilka miesicy temu profesor Elinor Ostrom 4 z Uniwersytetu Indiana bya najwybitniejsz akademiczk, ktra uratowaa koncepcj dobra wsplnego i odpara zarzuty Hardina. Kosztowao j to lata mudnych bada terenowych i innowacyjnej pracy teoretycznej, ale w prekursorskiej ksice z 1990 roku, Governing the Commons, Ostrom zidentyfikowaa podstawowe czynniki sukcesu modelu dobra wsplnego. Przez ostatnie dekady, ona i jej wielu kolegw, pokazali w setkach bada empirycznych, jak ludzie z sukcesem zarzdzaj swoimi ziemiami, wod, lasami i owiskami jako dobrem wsplnym. Niektre z tych wsplnot kwitn od setek lat, jak zarzdzajce halami alpejskimi spoecznoci w Szwajcarii oraz systemy irygacyjne (huertas 5) w Hiszpanii. Wielkim osigniciem Ostrom byo wykazanie jak wsppracujca spoeczno moe zarzdza zasobami w sposb zrwnowaony, czsto bardziej efektywnie ni pastwo czy rynek. Byskotliwie czc w swoim dyskursie politologi, socjologi, antropologi, ekonomi i inne nauki spoeczne, Ostrom zmusia mainstreamow ekonomi do zrewidowania opinii o kategorii dobra wsplnego. Przynioso jej to w 2009 roku jako pierwszej kobiecie w historii Nagrod Nobla w dziedzinie ekonomii. Akademicki nurt myli o dobru wsplnym, rozwinity przez Ostrom i midzynarodow grup naukowcw, nie bardzo si interesowa zastosowaniem swoich idei w praktyce ekonomii politycznej. Ale globalny ruch aktywistw dobra wsplnego, nie waha si przed podjciem wyzwania. Przez
3 4 5 W ujciu popularnym wsplne znaczy niczyje. https://pl.wikipedia.org/wiki/Elinor_Ostrom https://pl.wikipedia.org/wiki/Huerta
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

ostatnie dziesi lat, dynamiczny ruch dobra wsplnego, dziaajc rwnolegle z akademikami, ale cakowicie niezalenie, zbudowa dyskurs dobra wsplnego, jako now-star filozofi i program polityczny. wiadomie, czy nie, aktywici dobra wsplnego s czci nowego sposobu pojmowania wiata i dziaania w nim. Ruch ten ucielenia wiatopogld poznawczy i praktyczny cakiem rny od tego, jaki zakada neoliberalizm. Jest to rdem wielkiego, obiecujcego napicia co mam nadziej zaraz wykaza.

2. GOSPODARKA I DOBRO WSPLNE

Powinienem zacz od wyjanienia, e dobro wsplne to nie tylko zasoby. To zasoby plus spoeczno plus zestaw norm i regu stosowanych do zarzdzania nimi. Moemy to nazwa pakietem socjoekonomiczno-biofizycznym6 - troch jak ryby, staw i rolinno wodna. Maj sens tylko w komplecie i zapewne nie bd w stanie przey oddzielnie, bo s od siebie wzajemnie zalene. Zapewne wanie dlatego konwencjonalna ekonomia ma takie problemy ze zrozumieniem pojcia dobra wsplnego. Nie moe zrozumie, jak spoeczno, zamiast jednostki, moe by podstawowym poziomem odniesienia. Dobro wsplne odnosi si do caoci uznajc jednostk i spoeczno za wzajemnie zagniedone i przenikajce si. To jest metafizyka wielce rna do neoliberalnej, uznajcej jednostk za suwerena. Dobro wsplne wymaga od nas take wykroczenia poza swojskie dychotomie ycia codziennego publiczne kontra prywatne, jednostkowe kontra kolektywne, obiektywne kontra subiektywne - do zobaczenia ich w bardziej zintegrowanej strukturze. Takim syntetycznym skrtem mylowym bdzie kooperatywny indywidualizm. Ale ten termin nie oddaje emocjonalnego i psychicznego wymiaru dobra wsplnego, ktre w istocie jest osobist postaw, tosamoci i dowiadczeniem. Czonkowie spoecznoci kochaj i potrzebuj dobra wsplnego, a co najmniej zale od niego. Z tego czerpi motywacj, aby by jego wiadomymi opiekunami i obrocami. Maj osobiste, emocjonalne zwizki z chronionym dobrem i z czonkami spoecznoci. Rozwijaj rytuay i obyczaje, stanowice cz kultury opiekuczoci. By moe dlatego wanie, dobro wsplne oferuje tak wywrotow metafizyk. da od nas przyjcia bogatszej definicji wartoci, ni oferowana przez rynek. da od nas przyjcia szerszej koncepcji gospodarki, ni Produkt Krajowy Brutto. da od nas, abymy si przyznawali do takich form wartoci, ktre wykraczaj poza rynek i jego wycen. Tradycyjnie rozumiana gospodarka skoncentrowana jest na tworzeniu dobrobytu i eliminowaniu niedoboru. Ale tak naprawd zajmuje si jedynie takim rodzajem dobrobytu, ktry ma nalepk z cen i moe by sprzedany na rynku. Jedyny problem ze standardow ekonomi jest ten, e nie ma ona za duo do powiedzenia na temat wielkich zasobw wartoci nie opatrzonych nalepkami z cen 7. Ile jest warta atmosfera Ziemi? A ludzki genom? Zasoby sodkiej wody? Nasze dziedzictwo kultury i nauki? Parki i otwarte przestrzenie? Internet? Nasze zwizki z przyrod i innymi ludmi? Wiele z tego mylenia siga wstecz do filozofa Johna Locke, ktry dowodzi, e rzecz leca poza systemem wasnoci prywatnej i handlu, to rzecz niczyja, res nullius. Takie rzeczy s swobodnie dostpne dla tego, kto pierwszy ich zapragnie, bowiem nie posiadaj ceny, ani prawowitego waciciela. Wszystko, czego trzeba to dooy swojej pracy do takiej rzeczy, przez to zyskujc tytu wasnoci. To wanie na tej zasadzie filozoficznej konkwistadorzy i kolonizatorzy w czasach Locke'a opierali swoje prawo do zdobytych ziem. Ziemia nie miaa waciciela, a tubylcy nie mieli nawet systemu praw wasnoci. A wic kto pierwszy, ten lepszy!
6 7 Albo po prostu ekosystemem. ;-) Std desperackie denie do wyceniania wszystkiego w pienidzu...
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

Wspczenie to samo uzasadnienie suy zgaszaniu roszcze do zasobw etnobotanicznej wiedzy Globalnego Poudnia, zastrzegania patentami genw, ywych gatunkw i syntetycznych nanomateriaw. Ta sama logika wspiera zabudowywanie dziewiczych obszarw przyrody i zastrzegania praw do sw, kolorw i zapachw. Wystarczy tylko zawaszczy sobie co, co jest bezpaskie. Teorie Johna Locke id w parze z tragedi dbr wsplnych Garretta Hardina. Obaj zakadaj, e warto pojawia si tylko tam, gdzie jest prywatna wasno i rynek. To podejcie daje wic znakomite usprawiedliwienie dla zwykej grabiey. Silke Helfrich naprowadzia mnie na cudowny wiersz Goethego Katechizacja: Nauczyciel: Pomyl, dziecko! Skd te wszystkie dary? Sam ich przecie nie stworzye. Dziecko: Ech! Od ojca dostaem wszystko. Nauczyciel: A skd on to wszystko ma? Dziecko: Od dziadka. Nauczyciel: No c! A od kogo dosta dziadek cae to dobro? Dziecko: Wzi je sobie po prostu.

3. GRODZENIE WSPLNYCH OBSZARW

I tak dochodzimy do, e tak powiem, tragedii rynku, znanej czsto jako grodzenie rynku. Poprzez wieki, a szczeglnie w wieku XIX, arystokracja angielska, w zmowie z Parlamentem, sprywatyzowaa dobro wsplne gminne grunty w w Anglii. Dobra wsplne zostay zasadniczo zniszczone. Grodzenia byy sposobem, w jaki ziemiastwo skonsolidowao swoj wadz ekonomiczn i polityczn, zarabiajc przy tym mnstwo pienidzy. Wielkim, publicznie ignorowanym, skandalem naszych czasw, jest masowa prywatyzacja i naduycia zasobw, bdcych naszym dobrem wsplnym. Pierwszy przykad: midzynarodowi inwestorzy i rzdy krajowe wykupuj ziemie roln i lasy w Afryce, Azji i Ameryce aciskiej na masow skal, po zanionych cenach, przy wspudziale lokalnych rzdw. Mieszkacy, ktrzy od pokole zwyczajowo uprawiali ywno na tych terenach, s wyrzucani z tej ziemi, aby inwestorzy i midzynarodowe korporacje mogy j zaj. Podstawowym celem jest zapewnienie nowym wacicielom przewagi geopolitycznej, produkcja ywnoci na rynki globalne lub mordercza spekulacja. atwo zgadn, co stanie si z ludmi, ktrzy nagle nie mog si utrzyma, bo ich wsplne dobra zostay ogrodzone sprywatyzowane. Stan si postaciami z powieci Charlesa Dickensa. Zmuszeni do migracji do miast w poszukiwaniu utrzymania, zaludni slumsy, stan si ebrakami lub bd pracowa za godowe stawki. Media, donoszce o atakach somalijskich piratw, rzadko wspominaj, jak wielu z nich byo wczeniej rybakami dopki zagraniczne floty nie zniszczyy ich tradycyjnych, wsplnie uytkowanych owisk. Rynki dugo traktoway natur jako bezpaski zasb, albo martwy obiekt co bez ycia, bez godnoci, bez witoci. Ale teraz dochodzi to do alarmujcego poziomu. Firmy biotechnologiczne i wysze uczelnie s wacicielami jednej pitej ludzkiego genomu. Firma Myriad Genetics z Salt Lake City zastrzega patent na gen podatnoci na raka piersi, co daje jej monopol kontroli nad pewnymi typami bada. Patent uniemoliwia innym naukowcom badanie genetycznych rde raka piersi bez zgody firmy. Rozkwitajcy przemys nanotechnologii tworzy nowe rodzaje syntetycznych materiaw, lepsze ni naturalne, a potem roci sobie prawo do kontrolowania ich wykorzystania. Zamierzeniem jest cakowite zastpienie materiaw naturalnych syntetycznymi. To jest powtarzalny schemat: Monsanto uywa genetycznie modyfikowanych nasion, aby wyprze naturalne; Microsoft swoim systemem operacyjnym zmarginalizowa niemal wszystkie inne; midzynarodowe firmy z brany napojw wypieraj pitna wod z kranu swoimi butelkowanymi substytutami. Jedna z pierwszych prb sprywatyzowania zasobw wody pitnej miaa miejsce w 2002 roku, w Cochabamba w Boliwii, kiedy to rzd, wraz z Bechtel Corporation, sprywatyzowa miejskie zasoby wody pitnej, zgaszajc nawet roszczenia do wody deszczowej. Niedawno miliarder T. Boone Pickens wyda ponad 100 milionw dolarw na zakup terenw z wodononych na wyynach Teksasu, co moe znacznie podnie koszty ycia dla tamtejszych spoecznoci, jeli woda zostanie sprywatyzowana.
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

Dzisiaj grodzi si nie tylko ldy i morza. Wszystko moe zosta sprywatyzowane i wystawione na sprzeda. Algorytm matematyczny mona zastrzec, jeli zawarty jest w oprogramowaniu i moe suy nowym komercyjnym celom. McDonalds zastrzega przedrostek Mc, eby nie mog nazwa swojego lokalu McSushi, lub McVegan, ani swojego hotelu McSleep 8. Amerykaski odpowiednik ZAiKSu zada kiedy od organizatorw modzieowych obozw letnich ryczatowej opaty licencyjnej za piosenki piewane przez modzie przy ogniskach. Pamitajmy, to nie s odosobnione przypadki! Wicej ich opisaem w 2005 roku, w ksice Brand Name Bullies: The Quest to Own and Control Culture . Jednym z najwikszych dbr wsplnych wok nas jest Internet. Jest wraliwy na zagroenia wanie dlatego, e jest tak wsplny. Jak wida z dowiadcze krajw tak autorytarnych jak Chiny i Egipt oraz wendetty administracji Obamy przeciw Wikileaks rzdy niekoniecznie chc, aby uytkownicy tego dobra mieli swobod komunikowania si. Wiele firm telekomunikacyjnych chciaoby przeksztaci Internet w pasa handlowy i zmarginalizowa cyfrowe dobra wsplne, odrzucajc zasady neutralnoci sieciowej. Hollywood i przemys nagra chciayby uczyni remiksy, niezalene produkcje i dzielenie si plikami przestpstwem, rozszerzajc zasig prawa autorskiego i sankcji za jego amanie. Zaledwie zaczem opisywa potny obszar wspczenie prowadzonych grodze. Oto jeszcze kilka prbek: przestrze powietrzna, oceany, geny, badania naukowe finansowane z podatkw, przestrze publiczna w miastach, prywatyzowane drogi i lotniska, cieki wodne i wiele innych. Grodzenia to wywaszczanie. To proces, w ktrym silniejszy przeksztaca dobro, wspuytkowane przez spoeczno, w towar, ktry mona posiada i sprzeda na rynku. Grodzenia eruj na wsplnym dostatku, prywatyzujc go, komercjalizujc i pozbawiajc dotychczasowych uytkownikw ich niezalenoci i zasobw. Agresywnie wyrywaj zasoby z ich lokalnego, zakorzenionego kontekstu i przemieniaj w standaryzowane, sprzedawalne obiekty. Grodzenia zmiataj z drogi relacje spoeczne, tradycje kulturowe i dotychczas istniejce poczucie wsplnoty. Wymuszaj skrajny indywidualizm, przemieniaj obywatela w konsumenta, zwikszaj nierwnoci spoeczne. Pienidz staje si wyznacznikiem wartoci i pozycji w takim spoeczestwie. Ten proces znany jest oglnie pod nazw rozwoju. Grodzenia s objawami gbokiej perwersji i wady we wspczesnej myli ekonomicznej: niezdolnoci rozrnienie pomidzy ilociowym wzrostem aktywnoci rynku, a tak aktywnoci, ktra jest poyteczna spoecznie i zrwnowaona ekologicznie. PKB utosamia materialny przerb Machiny Rynku z postpem ludzkoci. Ten sofizmat utrzymuje si z dwch powodw. Po pierwsze, PKB nie mierzy naszego nierynkowego wsplnego dostatku tego, co niezaksigowane, wsplne, wic niczyje. Po drugie, PKB nie bierze pod uwag niewiarygodnych iloci antybogactwa 9 tworzonego przez gospodark. Antybogactwo (oryg. Illth) to termin stworzony przez Johna Ruskina na okrelenie przeciwiestwa bogactwa. Moje podzikowania dla Petera Barnesa za zapoznanie mnie z tym pojciem. Antybogactwo to mieci, zanieczyszczenia, choroby i szkody, jakie gospodarka [rynkowa] wyrzdza dobru wsplnemu. To nadmierne zaduanie si na przyszo, zmieniajce ludzi w kredytowych zombie. Ekonomici maj na to przyjemniejsze okrelenie market externality. Podstawowym problemem jest fakt, e gospodarka korzysta z dobra wsplnego w postaci darmowego lub ulgowego dostpu do naszych wsplnych zasobw. A potem, wszystko to, czego nie da si obrci w prywatny zysk, zostaje wyrzucone znw w obszar wsplny jako antybogactwo. Politycy i ekonomici piej nad ilociami prywatnego bogactwa generowanego przez system ale systematycznie ignoruj iloci spoecznego antybogactwa, stanowicego odpad tego samego procesu. Liczy si tylko warto rynkowa cay system jest sfaszowany.
8 9 Ze wieci dla szkockich i irlandzkich firm rodzinnych... https://en.wikipedia.org/wiki/Illth tumacz przyznaje si do bezradnoci przy tym sowie...
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

Ldujemy wic w perwersyjnej sytuacji, w ktrej musimy tworzy wci wicej antybogactwa, eby tworzy bogactwo. I mwi nam si, e nie rozwiemy naszych potrzeb opieki zdrowotnej, edukacji, sprawiedliwoci spoecznej, ochrony rodowiska jeli nie bdziemy wytwarza jeszcze wicej bogactwa. Prawdziwe Szalestwo Czerwonej Krlowej. Jak Czerwona Krlowa powiedziaa Alicji w Krainie Czarw musisz biec tak szybko, jak potrafisz, coraz szybciej, eby tylko pozosta w tym samym miejscu. Szalestwo Czerwonej Krlowej jest teraz podstaw wiatowej gospodarki. Musimy wci zuywa wicej i wicej nieodnawialnych zasobw, szybciej i szybciej, po to tylko, eby utrzyma obecny standard ycia jednoczenie tworzc coraz wicej antybogactwa, z ktrym nikt nie chce si zmierzy. Globalne ocieplenie jest logiczn konsekwencj takiej mentalnoci. Oczywicie, rzdy zawsze prbuj ustali granice. A korporacje zawsze deklaruj zielone podejcie. Ale bdmy powani: historia pokazuje, e ani Pastwo, ani Rynek nie potrafi postawi granic aktywnoci gospodarczej. Prawd jest te, e obie strony maj powane powody, aby tego nie robi. Wzrost jest tym, co napdza wiatow gospodark i wzrost zasila skarbce pastwowe. Wzrost uznaje si za mitologiczny imperatyw postpu. Stawianie mu barier jest niewaciwe, bo zmniejszyoby to zyski inwestorw i wpywy z podatkw, a zmusio do przyjrzenia si problemw nierwnej dystrybucji [bogactwa], o ktrych elity wol nie myle.

4. WARTO DBR WSPLNYCH

Jeli rynek i pastwo s narzdziami grodze, to co moemy zrobi? Sdz, e trzeba zacz od rozeznania pozytywnych wartoci Dobra Wsplnego i wtedy opracowywa nowe systemy prawne, technologiczne, spoeczne aby je chroni przed dezintegracj. Wskazwk mog tu by dawne obyczaje angielskich Commoners, jak beating the bounds. Co roku, gromadnie, obchodzili oni granice wsplnej ziemi, wyszukujc i niszczc wszelkie grodzce j poty, murki czy ywopoty. By to festyn caej spoecznoci, pomagajcy nie tylko utrzyma spjno wsplnej ziemi, ale te relacje spoeczne z ni zwizane. Jest to strategia i tradycja, jak, jak sdz, powinnimy wskrzesi. Jednake s ju i wspczesne mechanizmy tego rodzaju. Licencja GPL10 zapewnia, e programy wykonane na podstawie wolnego oprogramowania take bd swobodnie dostpne. W innym i nieco wszym zakresie, Creative Commons robi to samo dla innych dzie ludzkich. Oglna zasada brzmi: co powstao z dbr wsplnych, pozostaje dobrem wsplnym chyba, e spoeczno postanowi inaczej. Dobro wsplne daje nam nowy jzyk dla opisu nowej przyszoci. Pozwala nam rozwin opowie bogatsz, ni ta dozwolona przez neoliberaln ekonomi i polityk. Pomaga nam uczyni to, z czym nie radzi sobie Rynek i Pastwo utrzyma jedno natury, kultury i spoecznoci, oraz kultywowa etyk skromnego dostatku. Dobro wsplne pomaga nam zobaczy, e tak naprawd jestemy bogatsi, ni nam si wydaje. Nasze wsplne bogactwo to ani prywatne zapasy, ani oszczdnoci. To spoecznie wytworzone bogactwo wczone w poszczeglne wsplnoty interesw, ktre opiekuj si nim. Tego bogactwa nie da si po prostu kupi czy sprzeda jak towaru. Co wicej, ulotni si ono, jeli nie ustrzeemy przed dezintegracj dobra wsplnego, ktre je generuje. Oto kilka przykadw. Rajendra Singh, zaoyciel Young India Association (Tarun Bharat Sangh, albo TBS) , pomg w uzdrowieniu lokalnego ekosystemu w Rajastanie, wprowadzajc system dbr wsplnych. Z powodu rabunkowej gospodarki wodnej rzeki w tamtym rejonie cakowicie wyschy. Uywajc niemal zapomnianej tradycyjnej technologii maej retencji i traktujc zasoby wody jako wite, bdce w powiernictwie miejscowych spoecznoci YIA zdoao przywrci przepyw wody w korytach piciu rzek i podnie poziom wd gruntowych o prawie 7 metrw. Gleba staa si yniejsza i wilgotna. Ludzie zaczli powraca na te tereny, odbudowujc gospodarstwa i tworzc nowe firmy.
10 https://pl.wikipedia.org/wiki/GPL
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

W styczniu 2010 byem w Indiach i przywiozem nastpn opowie o tym, jak oddolnie stworzone dobra wsplne pokonay patologi wolnego rynku. W maej miejscowoci Erakulapally, dwie godziny na zachd od Hyderabadu, najubosze wieniaczki z najniszej kasy Dalitw byy wyrobniczkami na farmie lokalnego ziemianina. Zarabiay tyle, e starczao im na jeden posiek dziennie. Pojawia si wrd nich idea, eby wyszukiwa i odtwarza z nasion tradycyjne odmiany rolin uprawnych, jakie ich przodkowie uprawiali od pokole. Odmiany, znakomicie zaadaptowane do ppustynnego ekosystemu i klimatu Andhra Pradesh. Wyszukujc takie nasiona i wymieniajc si nimi, zamiast kupowa wspczesne, opatentowane odmiany, kobiety zdoay odtworzy zrwnowaone, lepsze odywczo odmiany uprawne. Zdoay uniezaleni si ywnociowo od gospodarki towarowej (rynkowej), ktra nigdy nie suya ich poytkowi. Kobiety z Erakulapally uzyskay niezaleno ywnociow bez zagranicznych doradcw, pomocy rzdowej, opatentowanych nasion czy chemicznych rodkw ochrony rolin. Ten samowystarczalny model rozpowszechni si szybko. Teraz okoo piciu tysicy kobiet, w 75 wioskach w Andhra Pradesh, wymienia si nasionami i nagraniami video z poradami rolnymi. Bardzo interesujca jest rola Internetu w powielaniu modelu innowacyjnej wsppracy w nowych miejscach. System Intensyfikacji Ryu 11 (SIR) to setki farmerw w 40 krajach, od Kuby, przez Sri Lank, do Indii, uywajcych Internetu dla ulepszenia swych upraw ryu. Zamiast stosowa si do rad firm nasiennych i produkujcych chemi agrotechniczn zamiast stosowa syntetyczne pestycydy, genetycznie modyfikowane odmiany i upraw monokulturow, hodowcy ryu stworzyli swoj wasn, oddoln, globaln sie wymiany wiedzy rolniczej, zwikszajc plony tradycyjnych odmian ryu. Jest to co w rodzaju rolnictwa open source, opartego na tradycyjnych zasadach wsppracy. To s przykady na ma skal, z peryferyjnych krajw ale dobra wsplne maj si dobrze take w nowoczesnych industrialnych spoeczestwach. Miejskie ogrodnictwo, co-housing, co-working to przykady rozkwitu dbr wsplnych. Partycypacyjny budet miejski, zainicjowany w brazylijskim Porto Allegre12, rozprzestrzeni si na inne miasta. Burmistrz San Francisco powoa formalny zesp do spraw gospodarki wspdzielenia, aby zbada moliwoci spoecznej konsumpcji na tym terenie. Mona te wskaza wiksze organizacje, starajce si promowa dobro wsplne i wykorzystywa kooperacj w spoecznociach. Mog si rni charakterem, ale chroni dobra wsplne: ziemi, wod, atmosfer. Czsto angauje si w to te pastwo, tworzc dobra wsplne w powiernictwie pastwa. Przykadem jest Alaska Permanent Fund 13, otrzymujcy udzia w dochodach Alaski z grnictwa naftowego i wypacajcy coroczn dywidend kademu uprawnionemu obywatelowi. W tym roku dywidenda wyniosa 878 USD okoo dwch trzecich redniej z poprzednich kilku lat. Internet jest zapewne najwiksz si napdow paradygmatu Dobra Wsplnego, co owocuje kolosaln infrastruktur dla tego modelu. W mojej ksice Viral Spiral: How the Commoners Built a Digital Republic of Their Own opisaem, jak pojawienie si WWW w 1994 roku wyzwolio niewiarygodn fal innowacji, wiele z nich w postaci spoecznoci samo-organizujcych si wok dbr wsplnych. Powd: Internet zapewnia tani komunikacj i organizacj spoeczn na skal globaln. Pozwoli cyfrowym spoecznociom obci olbrzymie koszty organizacyjne, normalnie konieczne na tradycyjnym rynku. Dobro wsplne wygrywa dziki kooperacji. Nazwaem to Wielkim Przesuniciem Wartoci, co podkrela gbok zmian strukturaln mechanizmu tworzenia wartoci w biznesie i kulturze. [Tradycyjne] rynki wymagaj kosztownych nakadek w postaci biurokracji, prawnikw, zasobw ludzkich marketingu, zoonego finansowania i wielu innych. Teraz wyobramy sobie, jak spoeczno oparta na zaufaniu i wsppracy, uywajca prostej platformy informatycznej, moe wykona podobn prac, za darmo, albo bardzo tanio. Profesor Wydziau Prawa Uniwersytetu Harvard, Yochai Benkler, w swojej wybitnej ksice The Wealth of Networks , napisa Obserwujemy teraz pojawianie si skuteczniejszych praktyk dziaania
11 https://en.wikipedia.org/wiki/System_of_Rice_Intensification nie ma po polsku... 12 O tym przedsiwziciu i szerzej o partycypacji, w znakomitej ksice Rafaa Grskiego Bez Pastwa. http://www.bezuprzedzen.org/doc/bez_panstwa.pdf 13 https://en.wikipedia.org/wiki/Alaska_Permanent_Fund
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

zbiorowego, nie potrzebujcych koordynacji ani przez system cen, ani przez centraln struktur zarzdzania. Benkler nazywa ten fenomen commons-based peer production, opisujc go jako wspdzielenie zasobw i wytworw [pracy] wrd wsppracujcych ze sob, rozproszonych i sabo powizanych jednostek. Otwarte platformy internetowe wymuszaj zmiany nie tylko w strategiach biznesowych, czy zachowaniach w organizacji, ale te w samej definicji bogactwa. W Internecie, bogactwo nie jest ju tylko pienine, ani te nie musi by wasnoci prywatn. Bogactwo, stworzone dziki otwartym platformom, to czsto warto stworzona spoecznie, wspdzielona, zmieniajca si i niewymienna na pienidze. Unosi si, mona rzec, w powietrzu, dostpna dla wszystkich. Warto kreowana spoecznie istnieje od zawsze, rzecz jasna, ale nie zawsze bya widoczna czy istotna kulturowo. Konwencjonalna ekonomia dosownie nie widzi tej kategorii z racji braku ceny. Ale model dbr wsplnych pokazuje, e nie potrzebujemy ani rynkw, ani rzdw, aby stworzy co, co ma wielk warto. Dobro wsplne jest, w rzeczy samej, cakiem inn wartoci, przeznaczon, aby tworzy niepodzielne, zintegrowane spoecznie, wsplne bogactwo. Waciwie zarzdzane, dobra wsplne nie s tragedi, lecz s wysoce produktywne tyle, e nie da si ich sprywatyzowa, ani zmonetyzowa. To jest powana innowacja nie taka jak nowy fajny produkt, czy technologia, ale nowy spoecznoekonomiczny paradygmat i wiatopogld. Nowy/stary sposb tworzenia wartoci. Osigania uytecznych wynikw poza sfer dziaania rynkw i rzdw. Samo-organizujce si projekty i platformy polityczne zaczynaj si komunikowa midzy sob i zwiksza skal dziaania. A po drodze, zmieniaj i stawiaj czoa instytucjom w realu. Rnorodno i obfito dbr wsplnych jest ju tak dua, e mona mwi o Sektorze Dbr Wsplnych w dziedzinie wiedzy, kultury i twrczoci. Pomylmy o setkach milionw zdj na Flickr.com albo o milionach hase Wikipedii w 285 jzykach. Pomylmy o ponad 8000 wolnych czasopism naukowych, omijajcych kosztowne kanay komercyjnej dystrybucji. Pomylmy o wolnych podrcznikach, otwartym nauczaniu zapocztkowanym przez MIT. Pomylmy o setkach milionw tekstw, filmw i nagra dwikowych, opublikowanych na licencji Creative Commons dla atwiejszego rozpowszechniania. Niezliczone s te cyfrowe dobra wsplne, wytworzone i rozpowszechniane spoecznociowo. Wsplne zasoby naturalne s take produktywne, nawet jeli nie s odnawialne. Jest wiele spoecznoci zarzdzajcych lasami, owiskami i nawadnianiem. Acequias w Nowym Meksyku, ejidos w Meksyku, ziemie Indian Amerykaskich i ich uwicony zwizek z natur 14. Dobra wsplne to take miejskie ogrodnictwo, ruch Slow Food, rolnictwo wspierane spoecznociowo15 i ruch Transition Towns wrd wielu innych. Szczegy struktur i sposobw rzdzenia si s rne, zalenie od spoecznoci i rodzaju dobra wsplnego. Inne s potrzeby dbr niezbdnych do ycia, inne cyfrowych dbr kultury. Ekonomia daru, obecna wrd badaczy, couchsurferw czy dawcw krwi, nie bdzie uyteczna dla wsplnotowych ogrodw czy przestrzeni publicznej. Ale wsplne dla dbr wsplnych s partycypacyjno, inkluzywno i zarzdzanie wspdzielonymi zasobami. Odbudowuj tkank spoeczn, ktrej, jak sdz, nie jest w stanie odbudowa ani Rynek, ani Pastwo. Dobro wsplne ma uzdrawiajc logik. Kusi, aby odrzuci ten rodzaj innowacji jako marginalny i niewany ale te lokalne modele zaczy si rozprzestrzenia i czy ze sob. Dziaaj na coraz wiksz skal, zalenie od swoich zasobw i moliwej koordynacji spoecznej. Jako system samorzdnoci, dobro wsplne zapewnia kilka krytycznie wanych moliwoci, bolenie nieobecnych w systemie neoliberalnym. Uzdolnienie ludzi do zwierzchnoci nad zasobami, ktrych potrzebuj.

14 http://idlenomore.com 15 http://ekoprojekty.pl/wp-content/uploads/2012/12/Rolnictwo-Wspierane-Spo%C5%82ecznie.pdf
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

Ustalenie i wymuszenie granic zrwnowaonej dziaalnoci dla rynkw. Zagospodarowania antybogactwa - nieuchronnego odpadu rynkw. Cakowite wyczenie pewnych obszarw spod dziaania rynkw. Zmniejszenie nierwnoci i zagroe socjalnych. Przywrcenie osobistych relacji z natur i midzy ludmi. Stworzenie nowej ramy dla pojcia rozwoju.

piesz doda, e dobro wsplne nie jest panaceum. Ten model czsto zawodzi, z racji niewaciwego przywdztwa albo bdnych zasad samorzdu. W spoecznociach bywa wiele niezgody i konfliktw. Wci uczymy si, jakiego wsparcia teoretycznego potrzebuj dobra wsplne, szczeglnie na wiksz skal. Nie chc tworzy wraenia, e dobra wsplne s magiczn rdk, woln od saboci wszelkich ludzkich instytucji w historii. Dobra wsplne s jednak zagroone nie tylko przez wewntrzn sabo. Rynek i Pastwo traktuj je czsto jako atwy up, darmowe paliwo wzrostu gospodarczego, albo jako konkurencyjne zagroenie. Przecie dobro wsplne daje swoim opiekunom pewien zakres autonomii i kontroli nad swoim yciem i zasobami. Pozwala ludziom uwolni si z niezdrowej zalenoci od niestabilnych i drapienych si rynku. Daje im wiksze bezpieczestwo i samowystarczalno, pozwala unikn upokorzenia dobroczynnoci i rzdowej opieki spoecznej. W wiecie, w ktrym pastwo zostao w duej mierze zawaszczone przez interesy bogaczy wiecie, w ktrym wadza obywateli nad demokratycznymi instytucjami wadzy jest bardziej fikcj, ni rzeczywistoci dobro wsplne daje ludziom sposb na przejcie kontroli nad niektrymi chocia aspektami ich ycia. Jak to znakomicie uj Cycero: Wolno to udzia we wadzy. Dobro wsplne ksztatuje nowy organizm spoeczny i nowy jego metabolizm. Nowe/stare rodzaje rzdw. Decentralizuje wadz i wzmaga partycypacj. Zachca ludzi, aby wnosili swoj kreatywno w zdecentralizowane struktury poziome. Nie musz ju by petentami elit, kierujcych wielkimi, hierarchicznymi machinami eksperckimi. Nie musz ju pozostawa biernymi konsumentami, ani wyalienowanymi obywatelami, wierzcymi lepo, e charyzmatyczny trybun, rzdowa agenda, albo jaka korporacja rozwie ich problemy (gdy w rzeczywistoci wielcy tego wiata kieruj si wycznie wasn, indywidualn, albo instytucjonaln, korzyci). Udzia w dobru wsplnym pozwala czowiekowi sta si protagonist wasnego ycia, co owocuje wielk radoci i satysfakcj. Z tych wanie powodw, ruch na rzecz dbr wsplnych staje si tak powszechny i midzynarodowy. Oto szybki przegld najwybitniejszych tego przykadw.

5. DOBRO WSPLNE RUCH MIDZYNARODOWY.

W Europie rozkwita zainteresowanie dobrem wsplnym, jako wizj i podstaw przebudowy ycia codziennego, politycznego i kulturalnego. W Niemczech ten temat zyska ju uwag mainstreamu. Fundacja Heinricha B lla bya szczeglnie aktywna w tej dziedzinie, szczeglnie na wanej midzynarodowej konferencji na temat dbr wsplnych w 2010 roku w Berlinie. We Woszech, w referendum na temat prywatyzacji miejskich wodocigw i innych zasobw wodnych w kraju, 94% gosujcych odrzucio moliwo prywatyzacji. Krajowe zasoby wodne zostay jasno okrelone jako dobro wsplne. Gwn figur we woskim ruchu dbr wsplnych jest burmistrz Neapolu, Luigi de Magistris, ktry powoa asesora do spraw dbr wsplnych, aby monitorowa i ulepsza lokalne dziaania w tej dziedzinie. Zachca on te woskich urzdnikw municypalnych do wspierania inicjatyw lokalnych na rzecz dbr wsplnych. Wochy staraj si te przeprowadzi, jako inicjatyw obywatelsk, Europejsk Kart Dbr Wsplnych, ktra ma bezporednio chroni rne ich rodzaje16.
16 Obecnie Komisja Europejska WSPIERA koncepcj prywatyzacji zasobw wodnych w Grecji. http://www.bastamag.net/IMG/pdf/1_Reponse_de_la_Commission_26092012.pdf
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

Wielu ludzi na Globalnym Poudniu uznaje warto dbr wsplnych, jako koncepcji ramowej: autochtoni, grupy farmerw, jak Via Campesino, wiatowe Forum Spoeczne 17, dziaacze na rzecz rozwoju w mniejszych krajach. Kilka miesicy temu, Sd Najwyszy Indii oficjalnie uzna prawo spoecznoci dbr wsplnych do ochrony przed zawaszczeniem przez rynek w tym przypadku chodzio o prb zagarnicia miejscowego stawu przez dewelopera. Rajastan przygotowuje formalny zestaw przepisw majcych chroni lasy, jeziora, ziemi orn i inne wsplne zasoby naturalne. Boliwijczycy wpisali do swojej konstytucji bezporednie prawa Matki Ziemi z prawem do reprezentacji sdowej wcznie. Prezydent Evo Morales zachca Narody Zjednoczone do przyjcia traktatu midzynarodowego o tych samych skutkach. Brazylia staa si pierwszym krajem wolnej kultury. Dziki byemu ministrowi kultury cyfrowej, muzykowi Gilberto Gil, wielu Brazylijczykw zrozumiao i pokochao wolne oprogramowanie, Creative Commons, woln kultur, kultur remiksu itp. Licencje Creative Commons s stosowane w ponad 80 jurysdykcjach na caym wiecie. W tym roku opublikowalimy wan antologi, ponad 70 esejw na temat dbr wsplnych, pod tytuem The Wealth of the Commons: Another World is Possible Beyond the Market and State . Jestem jej wspredaktorem, razem z Silke Helfrich. Ksika jest zbiorem 73 artykuw, okoo 90 autorw z caego wiata. Niemieckie wydanie wyszo w kwietniu tego roku, wersja angielska dopiero co. Commons Strategies Group i Fundacja Bll a planuj te wan konferencje na temat dbr wsplnych w maju 2013, na ktrej bdziemy prbowali zbada, jak i dlaczego dobro wsplne dziaa jako spoeczno-ekonomiczno-polityczna encja, na poziomie mikro i makro. Wsppracowaem take intensywnie z prof. B. Westonem 18, znanym midzynarodowym znawc prawa i praw czowieka, nad now wizj prawa i zasad rzdzenia, czcych prawa czowieka i zasady dobra wsplnego w nowy paradygmat. Nasza ksika wyjaniajca nowe idee - Green Governance: Ecological Survival, Human Rights and the Law of the Commons - wyjdzie w styczniu 2013 nakadem Cambridge University Press. Green Governance proponuje wszechobejmujc wizj, jak prawo i polityka mog chroni dobra wsplne od grodze a nawet wspiera je aktywnie proponujc take, jak do tego celu mona wykorzysta istniejce instytucje i zasady. Rozwija si tez midzynarodowa edukacja na temat dbr wsplnych. W Londynie powstaa School of Commoning. W Niemczech Summer School of the Commons. Podobne dziaania prowadzi si w Barcelonie i Buenos Aires. W zeszym roku wsppracowaem z Institute for Training and Research ONZ nad czteroczciowym kursem na temat dbr wsplnych 19. Rosnca liczba transnarodowych plemion tworzy swoje dobra wsplne, co powoduje, e wszelkie innowacje rosn jak grzyby po deszczu. Mog one nie przyznawa si do etosu dbr wsplnych, ale ich rne praktyki spoeczne z pewnoci przyjmuj podstawowe cechy: partycypacj, inkluzywno, rzetelno, oddoln innowacyjno, odpowiedzialno. Wszyscy oni staraj si poczy produkcj, konsumpcj i samorzdno w jeden spjny paradygmat zmiany. The Solidarity Economy The Transition Town Alterglobalici Water activism The Landless Workers Movement / Via Campesino Ruch Wolnego i Otwartego Oprogramowania Creative Commons Wikipedyci Open access publishing Open Educational Resources (OER) movement Partie Piratw Ruch Occupy Te grupy w adnym razie nie tworz jednego, zwartego frontu. S wysoce eklektyczne. Ale nios w sobie wielk energi i innowacyjno i wsppracuj ze sob. Konfederowanie si na tak wczesnym etapie wskazuje na powstawanie nowego rodzaju globalnego ruchu luno koordynowanego ruchu ruchw. Sdz, e dobra wsplne stan si ogniskiem dla tej energii, bo ich koncepcja ma wiele wyranych
17 https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowe_Forum_Spo%C5%82eczne 18 http://www.burnsweston.com 19 http://www.unitar.org/new-record-enrollment-e-learning-course-global-commons
Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl

DOBRO WSPLNE JAKO NOWY PARADYGMAT

zalet. Przede wszystkim brak konkurencji. Nie znam adnej alternatywnej koncepcji politycznej czy filozoficznej o takiej gbi i zasigu, jak dobro wsplne. Jest tak czciowo dlatego, e koncepcja dbr wsplnych nie jest sztywn, totalizujc ideologi. Jest wiatopogldem i wraliwoci ekumeniczn z ducha i z umysu. Jest otwarta i dostpna dla rnych kultur i spoecznoci. Po drugie, dobra wsplne maj szacown tradycje w prawie, sigajc wstecz do Imperium Rzymskiego, a take do Magna Carta i towarzyszcego jej Charter of the Forest. Ta tradycja jest wielkim rdem wiedzy, wiarygodnoci i wzorcw dla wspczesnych innowacji prawnych. Po trzecie, dobra wsplne daj powany szkielet intelektualny dla krytyki kultury rynku i dowartociowania ludzkich wsplnot oraz kooperacji. Po czwarte, dobra wsplne obejmuj liczne, pomylnie dziaajce, modele spoeczno-gospodarcze, w wielu przypadkach przewyszajce to, co oferuje Pastwo lub Rynek. W kocu, dobro wsplne zachca nas, abymy uyli caej naszej ludzkiej wyobrani do rozwizania najwaniejszych problemw spoecznych; da od nas, abymy byli wicej ni tylko konsumentami i wyborcami, ale aktywnymi uczestnikami, budujcymi nowy wiat. W szerszej perspektywie, dobro wsplne daje silne narzdzie do wymylenia na nowo zasad rzdzenia, gospodarki i administracji, w chwili, gdy istniejcy porzdek ju si wyczerpa. Dobro wsplne pomaga oywi praktyk demokracji, w chwili gdy konwencjonalne instytucje polityczne s dysfunkcyjne, skorumpowane, niereformowalne, albo wszystko naraz. Dobro wsplne wskazuje, e spoeczestwa naprawd mog wykorzysta wspprac i oddoln energi do rozwizania problemw i wskazuje te nowe sposoby rzdzenia si, poza lub w konstruktywnym partnerstwie z demokracj przedstawicielsk. Jednake dobro wsplne to nie magiczna rdka. To jedynie przestrze, droga, rusztowanie. Potrzebuje spoecznoci, jej uczestnikw, aby zaistnie. Jak powiedzia wielki historyk dbr wsplnych, Peter Linebaugh, There is no commons without commoning 20 - to praktyka spoeczna i etyczna konstytuuje dobro wsplne. Dobro wsplne to take czasownik, nie tylko rzeczownik. To nie jest co, co moemy odda w rce politykw czy biurokratw. To bardzo wany punkt. Dobro wsplne to nie tylko idea polityczna. To osobiste dowiadczenie i tosamo. Alain Lipietz, polityk francuski, studiujcy tematyk dobra wsplnego, wywodzi termin commons z czasw Wilhelma Zdobywcy, od normaskiego sowa commun, pochodzcego z kolei od munus, oznaczajcego zarwno podarek, jak i obowizek jego odwzajemnienia. Sdz, e potrzebujemy odzyska wiat, w ktrym wszyscy dostajemy dary i wszyscy mamy zobowizania. To bardzo wany sposb bycia czowiekiem. Ekspansja scentralizowanych struktur politycznych i rynkowych tragicznie przesonia nasz potrzeb otrzymywania i odwzajemniania darw. We wszystkim polegamy dzi na pienidzu lub pastwowej biurokracji. Osobiste zaangaowanie i zobowizania moralne nie s ju koniecznie potrzebne do ycia. I w duej mierze stracilimy wiar w to, co Ivan Illich nazwa domen potoczn - przestrzeni codziennej, w ktrej moemy tworzy, ksztatowa i negocjowa nasze ycie. Sdz, e potrzebujemy umocnienia tego, co nazywam Prawem Potocznym prawem dobra wsplnego. Pokrzepiajcy jest gboki odzew, jaki ta idea ma pord tak wielu rozmaitych ludzi na caym wiecie filipiskich farmerw, brazylijskich artystw remiksu, amsterdamskich hackerw, niemieckich kooperatystw, amerykaskich odbiorcw wolnej kultury, woskich dziaaczy miejskich. Wszelkie rodzaje inicjatyw z obszaru dbr wsplnych spontanicznie pojawiaj si w niezliczonych rodowiskach, otwierajc nowe, interesujce, moliwoci i synergie. Jest to zachcajce, bowiem jeli teoria nie nada za praktyk, to znak, e dzieje si co potnego. W czasie, gdy stare struktury i koncepcje po prostu przestay dziaa, dobro wsplne daje nam powd, aby mie nadziej. A my bardzo potrzebujemy jakiej wiarygodnej cieki do przodu.

20 Nie ma dbr wsplnych bez wsplnoty...

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012 https://freelab.org.pl