Jan Ludwik Popawski Co to jest nard? Dzisiaj bardziej ni kiedykolwiek powinnimy poj dokadnie znaczenie wyrazw nard i narodowo.

Ot narodowoci nazywamy wanie si spjni wielk i niezwalczon, a ludzi przez ni w jedno zwizanych nazywamy narodem. Nie do jednake o tym oglnie wiedzie, trzeba si bliej przypatrze, aby dopiero zrozumie, dlaczego ta spjnia narodowoci jest taka niespoyta. Wic c nas Polakw przede wszystkim pomidzy sob czy? Oczywicie kady z nas bez wahania odpowie na to, e mowa. Ta nasza mowa rodzona, ktr ju dziecko malekie woa matki i mwi pacierz do Boga; ta nasza mowa przepikna i tak rozmaita, szczodra, e wszystko ni wypowiedzie mona, cokolwiek przeleci przez myl czowieka, albo mu serce poruszy. My, ludzie, nie jestemy do samotnoci stworzeni, lecz do wsplnego ycia i rozwoju. Std uczuwamy i potrzeb konieczn i ch porozumiewania si midzy sob, aby da jedni od drugich pomocy, wskazwki, porady, aby wzajem wywiadcza sobie usugi i wreszcie dzieli si mylami, ktre nam przychodz i uczuciem, ktre si w nas objawia. Ku temu wszystkiemu sposb podaje nam wsplno mowy. Zywamy si snadnie z tymi, co nas zrozumie mog, a zachowujemy obojtno cakiem naturaln wzgldem innych, co ani nas pojm, ani na sowa nasze odpowiedz. Wic tak mowa wsplna, czyli rodzinna, narodowa, przez zblienie nas z rodakami uatwia nam zaspokajanie potrzeb yciowych, a nastpnie prac nad doskonaleniem tych potrzeb, owiecaniem umysu, wyrabianiem charakteru itd. Ale to jeszcze nie wszystko. Potny cznik mowy rodzinnej polega nie tylko na tym, i jest nam ona wszystkim niezbicie potrzebna, ale i na tym, e wszystkim staa si bardzo droga. Moe nie kady uwiadomi to sobie, ale tym niemniej kady j wielce kocha. I jake by inaczej by miao? Kiedy w radoci albo w strapieniu, z podzikowaniem albo modlitw bagaln zwracamy si do Boga, czynimy to za pomoc sw mwionych lub pomylanych tylko, lecz zawsze sw, wyrazw, ktre s z mowy naszej. Kiedy piknoci przyrody, zjawiska yciowe, okolicznoci rozmaite budz w nas wraenia, uczucia, myli, my, pragncy to bogactwo zachowa w sobie, uywamy do okrelenia wyrazw wzitych z rodzinnej mowy. Sowem wszystko, co czowiek przey, przemyla, wypowiedziao si rnymi czasy w tej wanie mowie i nie dziw, e przywizanie ku niej siga a do dna duszy naszej gboko. Kto by na obczynie i szczeglniej przez czas duszy, ten wie doskonale, jakie wraenie wywouje zasyszane gdzie przypadkowo, pord tumu i gwaru sowo polskie. Jake nam wtedy rozgonie serce bije, jakebymy pragnli to sowo lotne uchwyci, zatrzyma, z mioci i czci powita. O mowie rodzinnej narodw podbitych, zostajcych w niewoli, susznie i mdrze powiedziano, e jest to klucz do otwarcia kiedy wizienia. Byle si klucz ten szacowny w caoci dochowa, a sposobno wyjcia prdzej lub pniej, ale niechybnie si zdarzy. Poza wsplnoci mowy kojarz nas jeszcze inne i rwnie silne wzy. Wiemy wszyscy, jak wielka jest moc przyzwyczajenia i jak z tego powodu bliskim i drogim staje si nam zwyczaj, obyczaj. Ten sposb ycia, postpowania w pewnych okolicznociach rodzinnych, domowych, obchodzenia pewnych wit i uroczystoci, ktry wrd nas si przechowa jeszcze z dziada pradziada, wydaje si nam przecie ponad inne dogodniejszy i milszy. Swojsko i dobrze czujemy si midzy rodakami, ktrych obyczaje s do naszych cakiem podobne, a obco i smutno w otoczeniu ludzi, majcych na kady wypadek yciowy obyczaj od naszego zupenie inny. Wsplno obyczaju to cznik wielkiej wagi.

Dalej wie nas, wszystkich Polakw, wsplno odziedziczonej po przodkach tradycji. C to znaczy tradycja? Jest to skarb dowiadcze, przekona, uczu i mdroci, skarb gromadzony pomau przez szereg pokole i wci podawany pokoleniom nastpnym. Nazwa tradycja pochodzi od aciskiego wyrazu, ktry oznacza: podawa. W tradycji mieszcz si opowiadania z zamierzchych dziejw narodu i wspomnienia o bohaterach jego, o rozgonych czynach i sawie. W tradycji odnajdujemy wskazania, jak si nasz nard w przebiegu wiekw zapatrywa na rne sprawy, jak je odczuwa. Jak sobie poczyna w okolicznociach rozmaitych, co uwaa za ze, co za dobre i sprawiedliwe. Tradycja przekazuje nam dziedzicznie jeszcze waciwoci i pewne sposoby postpowania. I tak np. my Polacy, pomimo wielu wad naszych bylimy zawsze waleczni w boju i gotowi da ycie za ojczyzn i szlachetn spraw, std w tradycji naszej narodowej jest mstwo, szlachetno i nie szczdzenie wasnego ycia. Wrogowie usiuj nas rozproszy, rozdzieli, zniszczy nasz wszechstronn spjni, ale na prno. Nie od wczoraj yjemy spoem, posiadamy za sob dugi szereg wydarze wsplnie przebytych, dzieje narodowe, histori. Historia narodu tym od tradycji si rni, e poucza nas jeno o cakiem pewnych, stwierdzonych faktach, czyli wypadkach przeszoci, ukazuje nam, jaki by w danym czasie oglny stan spoeczestwa itd. Ale obie z tradycj dopeniaj si wzajem. Spoeczestwa ludzkie rozrastaj si, rozwijaj, dojrzewaj stopniowo. Rozwj ich i dojrzewanie polega na powolnym czstokro, lecz nieustannym ulepszaniu urzdze i praw wsplnych, oraz na nabywaniu coraz wikszej owiaty. Wzrost owiaty postpuje tu rwnomiernie z pewnym wzmagajcym si wyrobieniem ogu i tworzy si w ten sposb kultura narodu. Kultura zatem oznacza owiat w poczeniu z wyrobieniem i podniesieniem wszystkich skadnikw naszego wsplnego ycia. aden nard nie tworzy kultury swojej wycznie sam z siebie, z zasobw wasnych, przeciwnie, korzysta z dowiadczenia i nabytkw ssiadw, bierze od nich niejedno, ale to wszystko wzite przerabia, przetwarza, w zastosowaniu do potrzeb swoich, warunkw i charakteru. Nastpnie idc dalej, ku rzeczom znanym dodaje inne, nowe, ktre ju samodzielnie na tej podstawie stworzy i tak stopniowo buduje wspaniay gmach kultury. Zgromadzenie czyli spoeczestwo ludzkie, ktre si na podobn, wasn kultur zdoby nie umiao, przez to samo nie jest jeszcze narodem. My, Polacy posiadamy kultur wasn i to niepoledni, bo jedn ze wietniejszych w wiecie. Mielimy uczonych po wszystkie wieki znakomitych, jak np. Kopernik, politykw i mw stanu niezwykle mdrych, jak to: Modrzewski i Staszic, kaznodziejw-prorokw natchnionych Skarg, poetw-pieniarzy, ktrym rwnych niewielu wiat oglda: Mickiewicza, Sowackiego, Krasiskiego. Mamy i dzi cae zastpy uczonych, poetw, artystw malarzy i rzebiarzy, rozumnych i gorliwych dziaaczy spoecznych itd. To jest kultura nasza starodawna i wci rosnca w si, to bogactwo nasze. Zbiegaj si w jedno wszystkie czniki wymienione tutaj kolejno, a tworzce niespoyto narodowoci, wyliczylimy mow, obyczaj, tradycj, wsplno dziejw, wreszcie kultur. Przydajmy jeszcze, jako umocnienie ostateczne i uwieczenie wiadomo narodow. wiadomo polega na dokadnym poczuciu i pojciu, czym jestemy i czym si od innych rnimy, a take na zrozumieniu swoich zada, obowizkw i interesw. Spoeczestwo, ktre to wszystko posiado i wyrobio w sobie, jest niezaprzeczenie i w penym znaczeniu wyrazu narodem, a jako taki, przetrwa bl i najwiksz niedol, lecz zetrze si i zniweczy nie da i wynijdzie kiedy z tych nieszcz znw do wolnego bytu. adna moc wroga nie wydrze narodowi mowy i obyczaju, zarwno jak nie odejmie gosu albo oddechu czowiekowi ywemu. adna moc nie odbierze tradycji, wspomnie dziejowych i kultury, bo te w nas tkwice niezwycienie, jak pami, jak rozum, jak dusza w czowieku.

Nikt nam Polakom nie wemie wiadomoci tej naszej penej, bo wiemy, e jestemy narodem posiadajcym po temu wszystkie dane, wiemy, emy od innych odrbni, e rnimy si nieskoczenie ca przeszoci, mow, tradycj, charakterem np. od Niemcw lub Moskali. Wiemy nareszcie, i sta nas hojnie na coraz dalszy rozwj si i zdolnoci, e std zadania nasze w wiecie s wielkie i wielkie, a oczywiste prawa nasze. Zrozumienie wsplnych nam wszystkich interesw narodowych i odpowiednich obowizkw naszych, mdra wiadomo obywatelska stanowi jakby najwysze ogniwo arcypotnej spjni. A ta nas kojarzy do gbi, od rdzenia, a do szczytu w przeszoci, teraniejszoci i na przyszo dalek; imi jej, jak powiedziano ju narodowo, trwao i sia nadzwyczajne. Przez ni, przez t moc, my, nard polski, dwigamy si znw po tylu nieszczciach, odradzamy si, rozrastamy i da Bg, posidziemy nalen nam niepodlego i chwa.