You are on page 1of 20

ROZDZIA II SPOECZESTWO INFORMACYJNE GENEZA I DEFINICJE

Jerzy Stanisaw NOWAK 1. Definicje podstawowe W II poowie XX wieku zaobserwowa mona powstawanie nowego typu tworu spoecznego zwanego potocznie Spoeczestwem Informacyjnym. Podstawow jego cech jest szybki rozwj technologii teleinformatycznych. Zjawiska takie jak telefonia komrkowa czy Internet umoliwiaj komunikacj i dostp do informacji na bardzo szerok, niespotykan dotychczas skal. Coraz mnie istotne w porozumiewaniu si i przekazywaniu wiedzy staj si czynniki takie jak odlego. Nie bdzie przesad stwierdzenie, e obecnie wiat wkroczy w er, gdzie najcenniejszym dobrem staa si informacja. Std wanie obserwuje si bardzo szybki rozwj technologii umoliwiajcych jej pozyskiwanie, przesyanie i analiz. Brak jest jednak jasnej definicji Spoeczestwa Informacyjnego1, co naley uzna za sab stron tej wizji. Intuicyjnie, przecitny czowiek okreli je, jako takie spoeczestwo, gdzie uywa si powszechnie komputerw i technik z nimi zwizanych. W wikszoci definicji kadzie si duy nacisk na znaczenie informacji: Spoeczestwo charakteryzujce si przygotowaniem i zdolnoci do uytkowania systemw informatycznych, skomputeryzowane i wykorzystujce usugi telekomunikacji do przesyania i zdalnego przetwarzania informacji"2 (I Kongres Informatyki Polskiej, 1994, [1KIP1994]). Raport I Kongresu powsta tu po opublikowaniu znanego Raportu M. Bangemanna, ktry okrela Spoeczestwo Informacyjne jako3: Definicja 2 rewolucj opart na informacji (i) rozwoju technologicznym, (ktry) pozwala nam terasz przetwarza, gromadzi, odzyskiwa i przekazywa informacje w dowolnej formie mwionej, pisanej i wizualnej bez wzgldu na odlego, czas i wielko oraz rewolucja ta oferuje inteligencji ludzkiej nowe, olbrzymie moliwoci i zmienia sposb, w jaki yjemy i pracujemy. Szereg innych definicji okrela Spoeczestwo Informacyjne nastpujco:
Warto zauway, e przyj si termin Spoeczestwo Informacyjne podczas, gdy np. prof. Tomasz Hofmokl w latach 1994-96 uywa okrelenia spoeczestwo informatyczne 2 Definicja ta traktowana jest jako poz. 1 w zestawieniu definicji 3 Podano za opracowaniem [CASE2001] str. 38; dostp do polskiej wersji Raportu M. Bangemanna [BANG1994]
1

Definicja 3 Pojcie spoeczestwa informacyjnego oznacza formacj spoecznogospodarcz, w ktrej produktywne wykorzystanie zasobu jakim jest informacja oraz intensywna pod wzgldem wiedzy produkcja odgrywaj dominujc rol." (za: Kubicek 1999)4 [KUBI1999] Definicja 4 "Termin spoeczestwo informacyjne jest uywane do okrelenia spoeczestwa, w ktrym jednostki -jako konsumenci, czy te pracownicy - intensywnie wykorzystuj informacj" (za: Kubicek 1999) [KUBI1999] Definicja 5 ...OECD uznaa, i gospodarka jutra bdzie, w duym stopniu, gospodark informacyjn" a spoeczestwo bdzie w rosncym stopniu spoeczestwem informacyjnym". Oznacza to, e informacja bdzie stanowia du cz wartoci dodanej wikszoci dbr i usug a dziaalnoci informacyjnie intensywne bd, w rosncym stopniu, charakteryzowa gospodarstwa domowe i obywateli." (ICCP 1998)5 Definicja 6 Spoeczestwo informacyjne moe zosta znalezione na przeciciu, kiedy odrbnych, przemysw: telekomunikacyjnego, mediw elektronicznych i informatycznego, bazujcych na paradygmacie cyfrowej informacji. Jedn z wiodcych si jest stale rosnca moc obliczeniowa komputerw oferowanych na rynku, ktrej towarzysz spadajce ceny. Innym elementem jest moliwo czenia komputerw w sieci, pozwalajca im na dzielenie danych, aplikacji a czasami samej mocy obliczeniowej, na odlegoci tak mae jak biuro i tak due jak planeta. Ten podstawowy model rozproszonej mocy obliczeniowej i szybkich sieci jest sednem spoeczestwa informacyjnego." (OECD 1999) Definicja 7 Spoeczestwo informacyjne to spoeczestwo, ktre nie tylko posiada rozwinite rodki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz rodki te s podstaw tworzenia dochodu narodowego i dostarczaj rda utrzymania wikszoci spoeczestwa." (Goban-Klas/Sienkiewicz 1999-[GOKS1999])

W serwisach internetowych podajcych definicje 3 i 4 mona znale odwoanie: Kubicek1999 bez wskazania dokadnego rda. Wydaje si, zdaniem autora, e chodzi o prac wydan przez Uniwersytet w Tybindze, RFN w 1999 (prawdopodobnie artyku konferencyjny) wskazan w spisie literatury jako [KUBI1999]. 5 Definicje 5 i 6 pochodz z materiaw OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development WWW.oecd.org), ale w dostpnych rdach brak jest wskazania dokadnej nazwy dokumentu. ICCP oznacza Komitet OECD o nazwie Information, Computer and Communication Policy czsto podawana jest bdnie zupenie inna nazwa organizacji, a mianowicie: Institut for the Certification of Computing Professional, co spowodowane jest niewiedz.

Definicja 8 spoeczestwo informacyjne - [ang. Information society] - nowy system spoeczestwa ksztatujcy si w krajach o wysokim stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarzdzanie informacj, jej jako, szybko przepywu s zasadniczymi czynnikami konkurencyjnoci zarwno w przemyle, jak i w usugach, a stopie rozwoju wymaga stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i uytkowania informacji" (Min. cznoci RP 2001: 62) [KBN2000]. Oprcz powyszych w serwisach internetowych znajduje si rwnie szereg innych definicji. Odnoszc si do definicji nr 10 12, przypisywanych w szeregu prac i w serwisach internetowych Stanisawowi Juszczykowi, naley stwierdzi, e s one tylko wymienione w pracy [JUSZ2000], ale autor podaje je za pracami autorw japoskich Koyamy i Yonei Masudy oraz amerykaskich Fritza Machlupa i Marca Uri Porata. Definicja 12 jest podawana za prac K. Jakubowicza z 1977 r. Nie s to wic oryginalne definicje autorskie. Definicja 9 Spoeczestwo, w ktrym informacja staa si zasobem produkcyjnym okrelajcym nowe przewagi konkurencyjne w stosunku do otoczenia, a rwnoczenie zapewniajcym rosncy poziom adaptacyjnoci spoecznej, w wyrazie oglnym i w wyrazie jednostkowym, do zmieniajcej si lawinowo zmiennoci otoczenia (Hofmokl, 1997)6 Definicja 10 Spoeczestwo, w ktrym sia robocza skada si z pracownikw informacyjnych (information workers), a informacja jest najwaniejsza (Juszczyk, 2000)7 Definicja 11 Spoeczestwo informacyjne jest nowym typem spoeczestwa, rnicym si od spoeczestwa industrialnego. W odrnieniu od () okrelenia postindustrialne w spoeczestwie informacyjnym produkcja informacji oraz wartoci nie materialnych staje si si napdow do formowania i rozwoju. (Juszczyk, 2000)8 Definicja 12 Spoeczestwo, ktre charakteryzuje ukad stosunkw opartych na gospodarce informacyjnej (information economy) gdy ponad 50% dochodu narodowego

Definicja prof. Tomasza Hofmokla, twrcy Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej NASK zasuguje na uwag z innego powodu. Ot w ok. 10 lat po podaniu tej definicji w polskich zasobach Internetu nie sposb znale oryginalnego opracowania zawierajcego t definicj. Autorzy [BBGA2003] jako rdo podaj np. prezentacj z 2000 r. zamieszczon na stronie Wydziau Geografii Uniwersytetu Warszawskiego (Autor prezentacji: Piotr Werner http://www.wgsr.uw.edu.pl/si/) 7 Okrelenie pracownik informacyjny dziwnie przypomina uroczy termin naucznoisliedowatielnyj rabotnik 8 Definicje 10, 11 i 12 pochodz z pracy [JUSZ2000] str. 11-12

brutto powstaje w obrbie szeroko rozumianego sektora informacyjnego9 ( wg Juszczyk, 2000) Definicja 13 Spoeczestwo jutra bdzie si opierao gwnie na technologii informacyjnej, ktra moe doprowadzi do wyodrbnienia si pewnych grup spoecznych stojcych w hierarchii zaawansowania ewolucyjnego i technicznego wyej od pozostaych nie majcych wystarczajcego potencjau gospodarczego10 (autor: NN) Definicja 14 W lipcu 1996 r. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje Raport Spoeczestwo Informacyjne w Polsce [KRRT1996], w ktrym okrela si spoeczestwo informacyjne nastpujco: Spoeczestwo staje si spoeczestwem informacyjnym, gdy osiga stopie rozwoju oraz skali i skomplikowania procesw spoecznych i gospodarczych wymagajcy zastosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i uytkowania olbrzymiej masy informacji generowanej przez owe procesy. W takim spoeczestwie: informacja i wynikajca z niej wiedza oraz technologie s podstawowym czynnikiem wytwrczym, a wszechstronnym czynnikiem rozwoju jest wykorzystywanie teleinformatyki. sia robocza skada si w wikszoci z pracownikw informacyjnych, wikszo dochodu narodowego brutto powstaje w obrbie szeroko rozumianego sektora informacyjnego. Definicja 15 Spoeczestwo informacyjne to spoeczestwo, ktre si wanie ksztatuje, gdzie technologie gromadzenia i transmisji informacji i danych s powszechnie dostpne po niskich kosztach. Powszechnemu uyciu informacji i danych towarzysz organizacyjne, komercyjne, spoeczne i prawne zmiany, ktre gboko zmieniaj ycie, prac i spoeczestwo jako takie (Luc Soete, ekspert Unii Europejskiej w Building the Information Society for All Us. Final Report of the High Level Export Group, Bruksela 1997) wg [DOKT2002] str.100 Definicja 16 Bardzo krtk i treciw definicj podaje M. Casey [CASE2001] stwierdzajc, e Spoeczestwo Informacyjne moemy zdefiniowa jako spoeczestwo, w ktrym informacja jest kluczowym elementem spoeczno-ekonomicznej dziaalno-

S. Juszczyk cytuje wg pracy K. Jakubowicza Spoeczestwo informacyjne spniony przybysz, zawartej w: W. Strykowski (red) Media a edukacja, Pozna 1997 10 Definicje 9 i 13 podano za: http://spoleczenstwoinformacyjne.republika.pl/definicje.html z 20.04.2005; dokadne rda s nieznane

ci i zmian11 Definicja 17 Swoj definicj Spoeczestwa Informacyjnego podaje polski Urzd Komitetu Integracji Europejskiej . Wg UKIE Spoeczestwo Informacyjne to nowy typ spoeczestwa, ktry uksztatowa si w krajach, w ktrych rozwj nowoczesnych technologii teleinformatycznych osign bardzo szybkie tempo. Podstawowymi warunkami, ktre musz by spenione, aby spoeczestwo mona byo uzna za informacyjne, jest rozbudowana nowoczesna sie telekomunikacyjna, ktra swoim zasigiem obejmowaaby wszystkich obywateli oraz rozbudowane zasoby informacyjne dostpne publicznie. Wanym aspektem jest rwnie ksztacenie spoeczestwa w kierunku dalszego rozwoju, tak by wszyscy mogli w peni wykorzystywa moliwoci, jakie daj rodki masowej komunikacji i informacji. Cele Spoeczestwa Informacyjnego wg UKIE to: Internet jako rodek komunikacji obywatelskiej i informacji publicznej, Powszechny dostp do informacji, Edukacja.

Definicja 18 Rwnie firma Microsoft na swej stronie internetowej prbuje okreli spoeczestwo informacyjne. Wg tej firmy Spoeczestwo informacyjne po raz pierwszy zostao zdefiniowane w tzw. Raporcie Bangemana. Tym mianem okrela si spoeczestwo nowoczesnego, wysoko rozwinitego Pastwa, w ktrym istnieje rozbudowana infrastruktura teleinformacyjna, ktra umoliwia spoeczestwu peen dostp do usug i informacji. W Polsce pojcie Spoeczestwa Informacyjnego okrelone jest w tzw. ZPORR czyli Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego, a do jego realizacji ma suy tzw. dziaanie 1.5., w ktrym okrelono potrzebne aktywnoci do zbudowania takiej infrastruktury telekomunikacyjnej, aby polskie spoeczestwo, zgodnie z definicj miao peen dostp do usug i informacji poprzez nowoczesne kanay, np. Internet. W obecnym stanie finansw publicznych realizacja tych zada jest praktycznie niemoliwa. Nasze czonkostwo w Unii daje nam dodatkowe moliwoci w postaci funduszy strukturalnych czyli rodkw unijnych przeznaczonych na budow spoeczestwa informacyjnego Definicja 19 W 2002 agenda ONZ UNDP wydaa raport pod kierownictwem naukowym prof. W. Cellarego, w ktrym do powierzchownie potraktowano prb zdefiniowania spoeczestwa informacyjnego. W artykule K. Krzysztofka [UNDP2002 str.14] stwierdza si, co nastpuje; u podstaw spoeczestwa informacyjnego le dwa kolejne przeomowe wynalazki techniczne: komputery i telekomunikacja. Ich rola jest podobna do tej, jak odegray maszyna parowa i elektryczno w rewolu11

[CASE2001] str. 34.

cji przemysowej. Powysze okrelenie jest raczej skromne i nie oddaje caej zoonoci tego nowego zjawiska spoecznego. Definicja 20 Do bazy definicji warto dorzuci okrelenie M. uszczuka i A. Pawowskiej [USZ2000], ktre traktuje spoeczestwo informacyjne jako wielowymiarow rzeczywisto wsptworzon przez cztery podstawowe substraty: Technologiczny infrastruktura technologiczna, czyli dostpno urzdze sucych gromadzeniu, przetwarzaniu, przechowywaniu i udostpnianiu informacji, mnogo kanaw przesyania danych oraz moliwo czenia ich w rozmaite konfiguracje, Ekonomiczny sektor informacyjny gospodarki, czyli te gazie produkcji i usug, ktre zajmuj si wytwarzaniem informacji oraz technik informacyjnych, a take ich dystrybucj. Spoeczestwa informacyjne charakteryzuj si duym udziaem tych dziedzin gospodarki w PKB. Spoeczny wysoki odsetek osb korzystajcych w pracy, szkole i domu z technologii informatycznych, co jest zbiene z wysokim poziomem wyksztacenia spoeczestwa. Kulturowy wysoki poziom kultury informacyjnej, przez ktr rozumie si stopie akceptacji informacji jako dobra strategicznego i towaru, a take odpowiedni poziom kultury informatycznej, przez ktr rozumie si opanowanie umiejtnoci zwizanych z obsug urzdze informatycznych.12 Definicja 21 Jedn z najnowszych definicji podaj K. Krzysztofek i M. Szczepaski wg ktrych jest to: .. spoeczestwo, w ktrym informacja jest intensywnie wykorzystywana w yciu ekonomicznym, spoecznym, kulturalnym i politycznym; to spoeczestwo, ktre posiada bogate rodki komunikacji i przetwarzania informacji, bdce podstaw tworzenia wikszoci dochodu narodowego oraz zapewniajce rdo utrzymania wikszoci ludzi13. Definicja 22 Do dorobku definicyjnego okrelajcego zjawisko spoeczestwa informacyjnego mona jeszcze zaliczy opisow definicj podan w [MNiI2005], wg ktrej spoeczestwo informacyjne to nowy typ spoeczestwa, ksztatujcy si w krajach postindustrialnych, ktrych rozwj technologii osign najszybsze tempo. W spoeczestwie informacyjnym zarzdzanie informacjami, ich jako i szybPodano wg pracy [USZ2000] str. 87-88, na nastpnych stronach artykuu w Sprawach Midzynarodowych nr 2/2000 podano pene charakterystyki substratw; skrcona forma tego artykuu zawarta jest w [ZASC2003] wg informacji otrzymanej od dr A. Pawowskiej 13 Wg Krzysztofek, Kazimierz, Szczepaski, Marek S. Zrozumie rozwj. Od spoeczestw tradycyjnych do informacyjnych. Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, 2002, s. 170. - cytowane za [DUG2003]
12

ko przepywu s zasadniczymi czynnikami konkurencyjnoci zarwno w przemyle, jak i w usugach. Gwne zasady odnoszce si do spoeczestwa informacyjnego to: powszechny dostp wszystkich ludzi do podstawowego zakresu techniki komunikacyjnej i informacyjnej, otwarta sie, czyli nieskrpowany dostp do sieci wszystkich operatorw i usugodawcw, zdolno wzajemnego czenia si i przetwarzania danych, kompatybilno i zdolno wsppracy wszelkiej techniki umoliwiajca peny kontakt bez wzgldu na miejsce pobytu ludzi, stworzenie warunkw dla konkurencji w tej dziedzinie.14 Omawiajc definicje spoeczestwa informacyjnego warto zapozna si z ocen Edwina Bendyka, ktry wrcz stwierdza, co nastpuje: Co to jest spoeczestwo informacyjne? Ideologiczny twr pastwowych biurokratw czy precyzyjna etykieta opisujca stan spoeczestwa wskutek rozwoju zaawansowanych technologii? Ani jedno, ani drugie. Spoeczestwo informacyjne to puste stwierdzenie, ktre w warstwie ideologicznej si wyczerpao, jego warto opisowa za jest rwnie maa.15 Ju pobiena analiza tych definicji nasuwa pewne wnioski. Wikszo z nich jest mao konkretna. Przy opisie roli informacji we wspczesnym spoeczestwie przewaaj takie okrelenia jak znaczna", istotna" czy dominujca". Wsplne jest podkrelanie znaczenia informacji i IT dla wszystkich praktycznie aspektw ycia wspczesnego czowieka. Problem opracowania waciwej definicji mocno podkrelaj A. Bgdo-Brzeziska i M. F. Gawrycki w pracy [BBGA2003] uznajc to za zadanie niewdziczne, gdy pojcie spoeczestwa informacyjnego jest pojemne, a przy tym nieostre i pynne. Warto wic tu zwrci uwag na definicj 7 jest krtka i precyzyjnie oddaje cechy nowej formacji przetwarzanie informacji i wikszo dochodu narodowego pochodzi z wykorzystania technologii informacyjnych, na co zwraca uwag niewielu badaczy. Jest to co prawda do ryzykowne podejcie przeniesione z analiz spoeczestw przemysowych (gdy liczba ludnoci utrzymujcej si wycznie z rolnictwa spada poniej 50% ogu ludnoci, to mamy ju do czynienia ze spoeczestwem industrialnym). Warto tu przywoa prac [SOLL1965], gdzie autor Derek J. de Solla Price ocenia wzrost liczby pracownikw przemysu elektrotechnicznego bazujc na prognozach wynikajcych z analizy krzywej wykadniczej (str. 107) w 1750 r. Beniamin Franklin przeprowadza pierwsze eksperymenty nad wiatem, co uznaje si za pocztek rozwoju tej dziedziny wiedzy i jednoczenie stan zatrudnienia wynosi 1 (jedna) osoba czyli sam B. Franklin. W 1925 r. w brany pracuje ok. 200 tys. osb, a w 1955 ok. 1 miliona osb (ta ostatnia liczba wydaje si wtpliwa z nastpujcych powodw de Solla Price przygotowuje sw prac pod koniec lat 50-ych XX wie14 15

Definicj zamieszczono w sowniku zawartym w opracowaniu na str. 113 E. Bendyk Ideologia spoeczestwa informacyjnego wg: tygodnika ComputerWorld nr 33 z 1999 oraz http://www.calculemus.org/lect/mes99-00/spin/1bendyk.html 050907

ku i jest mao prawdopodobne, aby dysponowa dokadnymi danymi z wczesnych pastw socjalistycznych, ZSRR, Chin i ewentualnie Azji mona zaoy, e liczba pracownikw omawianego sektora gospodarki jest znacznie wiksza). Przyjmujc, e wzrost liczby zatrudnionych bdzie przebiega dalej w tym tempie autor prognozuje, e ok. 1990 r. caa (!) pracujca ludno powinna by zatrudniona na polu nauki. Jak wiadomo tak si nie stao. Tego typu niesprawdzone wizje powinny by przestrog przy okreleniach kierunkw rozwoju spoeczestw, w tym rwnie Spoeczestwa Informacyjnego. Niezalenie od definicji Spoeczestwa Informacyjnego bez adnego ryzyka mona stwierdzi, e kaw dla bogatych czonkw tego spoeczestwa nadal bd zbiera niepimienni chopi w Andach, poniewa nie da si tego uczyni w technologii telepracy (mona sobie, co prawda wyobrazi przeraajc wizj przyszoci, w ktrej zaniknie uprawa kawy naturalnej, a w jej miejsce pojawi si syntetyczny i rozpuszczalny napj o nazwie kawa). Przykadw takich mona poda znacznie wicej, nie wykluczajc z tego grona polskich grnikw16. Tego rodzaju podejcie zaprezentowane przez D. de Solla Pricea do okrelania wielkoci populacji tworzcej okrelon grup spoeczn jest nadal ywe. Ch. Jonscher [JONS2001 str.237] podaje liczebno amerykaskich zawodw informacyjnych, ktra w 1990 r. osigna wielko 70,2 mln osb tj. 58% ogu zatrudnionych. Skaday si na ni nastpujce profesje: Pisarze, plastycy, artyci estradowi Nauczyciele, wykadowcy, szkoleniowcy Naukowcy, lekarze, zawody specjalistyczne Menederowie, zarzdcy Sprzedawcy Ksigowi, personel finansowy Pomocniczy personel techniczny Urzdnicy, personel kancelaryjny 2,1 mln 6,1 mln 8,9 mln 13,5 mln 14,4 mln 6,0 mln 5,1 mln 14,1 mln

Uzyskanie tego wyniku zajo Stanom Zjednoczonym rwno 90 lat statystyka podaje, ze w 1900 r. grupa zawodw informacyjnych liczya 5,1 mln osb, co dawao wwczas 18%. Zestawienie z 1990 spenia wic kryterium pokazane w definicji nr 5 ponad poowa spoeczestwa pracuje w sektorze informacyjnym, z tym, e kwalifikacja okrelonych grup zawodowych jest wycznie amerykaska i
Podobne spostrzeenia podaje ks. prof. T. Zaspa w [ZASC2003] str.14, stwierdzajc, e: ..posugiwanie si Internetem zaley przede wszystkim od zarobkw. 50% uytkownikw Internetu w USA ma zarobki w wysokoci 50.000 dolarw rocznie, a 25% w wysokoci 80.000 dolarw rocznie.
16

jak si wydaje mocno dyskusyjna. Dane te potwierdzaj A. i M. Mattelart [MATT2001 str.98] cytujc raport Marca Uri Porata z 1977 r. Wg niego w 1966 r. dziaalno zwizana z informacj angaowaa 47% siy roboczej i dawaa podobn cz produktu narodowego. Porat podzieli sektor informacyjny na trzy kategorie: - finanse, ubezpieczenia i rachunkowo, - informacja kulturalna (przemysy kulturalne), - informacje wiedzy czyli patenty, zarzdzanie, doradztwo itp. Naley wic przyj, e wskazane powyej grupy zawodowe tworz fundament spoeczestwa informacyjnego. Za prekursora tych bada naley jednak uzna Fritza Machlupa, ktry bada zjawisko Spoeczestwa Informacyjnego na przeomie lat 50 i 60 ubiegego wieku [CASE2001]. Stwierdzi wtedy, e w skad gospodarki informacyjnej wchodz nastpujce sektory: przemys informacyjny czyli media komunikacyjne (radio, TV, telefon, poczta i usugi wydawnicze), urzdzenia i usugi informacyjne (komputery, sprzt telekomunikacyjny, prasa), prywatna i publiczna dziaalno naukowo-badawcza, owiata (edukacja formalna, szkolenie wojskowe, biblioteki, podnoszenie kwalifikacji zawodowych). F. Machlup wykaza, e zatrudnieni w tych grupach zawodowych stanowili w 1900 r. ok. 10,7 % ogu zatrudnionych, natomiast w 1959 ju 31,6%. 17 2. Spoeczestwo Informacyjne - podstawy Pierwsze wzmianki na temat spoeczestwa informacyjnego pojawiy si ju w poowie lat szedziesitych w Japonii, gdzie rozwj mikroelektroniki bdcej podstaw techniki cyfrowej by najszybszy. Termin johoka shakai oznaczajcy spoeczestwo komunikujce si poprzez komputer (The computer-mediated communication society) lub po prostu Spoeczestwo Informacyjne, w skrcie SI, zosta uyty po raz pierwszy w 1963 roku przez Tadao Umesao w artykule na temat ewolucyjnej teorii spoeczestwa opartego na informacji. Nazw t posugiwa si rwnie prof. Yonei Masuda na pocztku lat siedemdziesitych w swojej pracy na temat przemian spoecznych w powizaniu z rozwojem sektora informacji i telekomunikacji. Praca ta zostaa opublikowana w 1983 roku (Masuda Y. The information society as post-industrial society. Washington: World Future Society, 1983). Bezporednim nastpstwem teorii Tadao Umesao byo rozpoczcie budowy miasta Tsukuba majcego by centrum badawczym Japonii. PLAN MASUDY
17

Podano wg [CASE2001] str. 35; Badania F. Machlupa kontynuowali M. Porat i M. Rubin (1977) oraz J. F. McLoughlin i A. E. Birini (1980).

Okres I 19451950 Komputeryzacja wielkiej nauki Cel Skala wartociowania Podmiot Przedmiot Nauka podstawowa Wzorzec informacyjny Obrona, rozwj, badania kosmosu Presti narodowy kraj przyroda Nauki przyrodnicze Osiganie celu

Okres II 19501970 Komputeryzacja zarzdzania Produkt narodowy brutto Wzrost gospodarczy przedsibiorstwo Organizacja Nauki o zarzdzaniu wydajno

Okres III 197080 Komputeryzacja informacji spoecznej Dobrobyt, opieka spoeczna Dobrobyt spoeczny Ludno Spoeczestwo Nauki spoeczne Rozwizywanie problemw

Okres IV 1980-2000 Komputeryzacja dziaa jednostkowych zadowolenie Rozwj osobowoci Osoba prywatna Jednostka ludzka Nauki o zachowaniu jednostki Twrczo intelektualna

rodo: T. Goban-Klas, P. Sienkiewicz Spoeczestwo informacyjne: Szanse, zagroenia, wyzwania str. 35 Gwne cechy Spoeczestwa Informacyjnego zostay sformuowane w 1973 r. przez Daniela Bella i wskazyway m.in. na dominacj naukowcw i specjalistw w strukturze zawodowej, na wzrocie znaczenia wiedzy teoretycznej, ktra postrzegana bya jako rdo innowacji. Doskonale te cechy nowej struktury wychwyci w opisie koncepcji spoeczestwa postindustrialnego, ktre znamionuje: dominacja sektora usug w gospodarce oraz rozwj sektora czwartego (finanse, ubezpieczenia, itp.) i pitego (zdrowie, owiata, nauka); rosnce znaczenie specjalistw i naukowcw w strukturze zawodowej; centralne znaczenie wiedzy teoretycznej jako rda innowacji i polityki; nastawienie na sterowany rozwj techniki; tworzenie nowych technologii intelektualnych jako podstaw podejmowania decyzji politycznych i spoecznych. Daniel Bell jest jednoczenie autorem opracowania dotyczcego przemian spoecznych. W 1973 roku wyda prac pod tytuem The Coming of PostIndustrial Society. Mianem postindustrialnego (poprzemysowego wg A. Mattelarta) okreli spoeczestwo, w ktrym zatrudnienie w sektorze usug znajduje wicej osb ni w sektorach rolniczym, czy przemysowym. W takim spoeczestwie dominuje praca informacyjna, a wiedza jest gwnym zasobem, a nie jak w przeszoci kapita czy ziemia. Naley przypomnie, e wedug Bella spoeczestwo postindustrialne cechuje dominacja sektora usug - specjalistw i naukowcw, w zwizku z tym, centralne miejsce zajmuje wiedza teoretyczna, orientacja na kontrol spoeczn rozwoju techniki, tworzenie technologii intelektualnych, ktre s podstaw podejmowania decyzji w sferze spoecznej oraz politycznej. Wkraczanie spoeczestwa w now epok mona rozpozna przede wszystkim na podstawie 10

zmian w strukturze zatrudnienia zdominowanej przez sektor usug. Zachodzenie tych zmian D. Bell wyjania za pomoc produktywnoci, rozumianej jako uzyskiwanie wicej za mniej. Dziki wzrostowi produktywnoci w rolnictwie pracownicy mogli si przenie do fabryk. W sferze przemysowej dziki wzrostowi efektywnoci poprzez automatyzacj produkcji i skuteczne zarzdzanie, uzyskano dodatkowe zyski i zmniejszono liczb pracujcych, co umoliwio wzrost zatrudnienia w sektorze usug. Niepotrzebni robotnicy podejmowali prac w usugach. Te procesy powoduj, e: spada liczba robotnikw w fabrykach i caym sektorze przemysowym przy zwikszeniu produkcji, ktra nastpuje za pomoc automatyzacji; nastpuje wzrost bogactwa wynikajcego ze wzrostu produktywnoci w przemyle. Zdobyte w ten sposb rodki su zaspokajaniu nowych potrzeb (nastpuje rozwj medycyny, sektora rozrywki itd.); powstaj nowe miejsca pracy w usugach dla zabezpieczenia wygenerowanych przez bogactwo potrzeb. Spoeczestwo postindustrialne, z dominujcym sektorem usug, jest jednoczenie spoeczestwem wiedzy. W epoce preindustrialnej wysiek ludzi by skupiony na pokonaniu przyrody. W spoeczestwie przemysowym walka prowadzona bya przeciwko przetworzonej przyrodzie za pomoc maszyn. Natomiast er postindustrialn zdominowao zmaganie si pomidzy osobami, gdy przyroda zostaa ju podporzdkowana. W tej rozgrywce dominujcym zasobem staje si informacja. Prac informacyjn w naszym spoeczestwie wykonuj nie tylko urzdnicy ale przede wszystkim specjalici profesjonalici wyposaeni w wiedz teoretyczn. Z kolei koncepcja spoeczestwa sieciowego Manuela Castellsa jest prb caociowej analizy zmian zachodzcych we wspczesnym globalnym wiecie. Pogldy na ten temat zostay wyoone przez niego w trzytomowym dziele pod wsplnym tytuem "The Information Age: Economy, society and culture". rdem wspczesnych przemian s wedug niego trzy niezalene od siebie procesy: rewolucja informatyczna, gospodarczy kryzys kapitalizmu oraz radzieckiego socjalizmu, rozwj kulturowych ruchw spoecznych. Na tej podstawie tworzy si nowoczesny model spoeczestwa, ktrego materialn (Internet) i organizacyjn podstaw jest sie. Warto zauway, e M. Castells podszed do problemu znacznie szerzej, ni inni badacze dostrzegajcy jedynie intensywny rozwj narzdzi informatycznych jako podstaw do powstania i rozwoju spoeczestwa informacyjnego. Nowe zjawiska spoeczne obserwowane po II Wojnie wiatowej byy przedmiotem bada wielu uczonych, co przedstawiono poniej w tabeli, pokazujcej najrozmaitsze okrelenia tego zjawiska, jakim jest spoeczestwo informacyjne.

Rok

Nazwa spoeczestwa

Autor 11

1950

Samotny tum Czowiek posthistoryczny

Reisman Seidenberg Boulding White Young Drucker Dahrendorf Bell Aron Berkeley Machlup Mallet McLuhan Marcuse Boulding Dahrendorf Ellul Umesao Galbraith Koyama

1953 1956 1958 1959

Rewolucja organizacyjna Czowiek organizacji Merytokracja Rewolucja edukacyjna Spoeczestwo postkapitalistyczne

1960 1961 1962

Koniec ery ideologii Spoeczestwo przemysowe Rewolucja komputerowa Ekonomia wiedzy

1963 1964

Nowa klasa pracujca Globalna wioska Czowiek jednowymiarowy Era postcywilizacyjna Spoeczestwo usug Spoeczestwo technologiczne Spoeczestwo informacyjne/Jahoka shakai

1967

Nowe pastwo przemysowe Spoeczestwo informacyjne

12

Rewolucja naukowo-techniczna 1968 Podwjna ekonomia Neokapitalizm Spoeczestwo postmodernistyczne Technokracja 1969 Wiek niecigoci Era technotroniczna Miasto Globalne 1970 Spoeczestwo skomputeryzowane Wiek postliberalny Kultura prefiguratywna 1971 Wiek informacji Compunifications Spoeczestwo postprzemysowe 1972 Spoeczestwo posttradycjonalne wiat bez granic 1973 1974 1975 Nowe spoeczestwo usug Rewolucja informacyjna Wiek rodkw komunikowania Mediokracja

Richta18 Averitt Gorz Etzoni Meynaud Drucker Brzeziski Brzeziski Martin Norman Kahn Mead Helvey Oettinger Touraine Eisenstat Brown Lewis Lamberton Philips Philips and

Warto zwrci uwag na prac czeskiego socjologa Radovana Richty z Czechosowackiej Akademii Nauk, ktry w 1967 opublikowa w Pradze ksik Cywilizacja na rozdrou (wydanie angielskie Praga 1968), podwaajcej ulubiony termin bloku komunistycznego tj. rewolucj naukowo-techniczn, ktra wg R. Richty bdzie realizowana przez personel naukowy, a nie przez klas robotnicz. Cenzura zakazaa sprzeday ksiki wg [MATT2004] str. 69 70.

18

13

Trzecia rewolucja przemysowa 1976 Spoeczestwo przemysowo-technologiczne Megacorp 1977 Rewolucja elektroniczna Ekonomia informacji 1978 Demokracja antycypacyjna Nard sieciowy Republika technologii Spoeczestwo telematyczne Spoeczestwo okablowane 1979 Wiek komputerowy Tysiclecie mikro 1980 Mikro rewolucja Rewolucja mikroelektroniczna Trzecia fala 1981 Spoeczestwo informacyjne Rynek sieciowy 1982 Rewolucja rodkw komunikowania Wiek informacji 1983 Pastwo komputerowe Wiek genw 1984 Drugi podzia przemysowy Czowiek Turinga 1996 14 Spoeczestwo sieciowe

Stine Ionescu Eichner Evans Porat Bezold Hiltz i Turoff Boorstin Nora i Minc Martin Detouzos Moses Evans Large Forester Toffler Martin i Butler Dodrick Williams Dizard Burnham Sylvester i Klotz Piore i Sabel Bolter Castells i

rdo: T. Goban-Klas, P. Sienkiewicz Spoeczestwo informacyjne: Szanse, zagroenia, wyzwania str. 36-38 Do powyszego mona doczy jeszcze jedno okrelenie, : Wielki Wstrzs. Natura ludzka a odbudowa po1999 Fukuyama rzdku spoecznego rdo: Majta M. Rola informacji w ksztatowaniu nowych spoeczestw [MAJT2005] W zestawieniu T. Gobana-Klasa i P. Sienkiewicza wprowadzono jedno uzupenienie polegajce na przeniesieniu okrelenia Zbigniewa Brzeziskiego z 1970 r na 1969 r., poniewa praca Z. Brzeziskiego Beetween Two Ages. Americas Role In the Technotronice Era zostaa opublikowana wanie w 1969 r. [MATT 2001]. Idc dalej wprowadzono rwnie jego okrelenie Miasto Globalne, co Z. Brzeziski wyranie przeciwstawia okreleniu wioska globalna M. McLuhana. Powysze zestawienie budzi jedn refleksj a mianowicie rzuca si w oczy prawie cakowity brak nazwisk z Europy rodkowej i Rosji czyli dawnych krajw socjalistycznych (wyjtek R. Richta). Jest to tym bardziej zastanawiajce, e szereg osb z tych pastw brao udzia w pracach np. Klubu Rzymskiego ju w pocztkach lat 80-ych XX wieku. Jako przykad mona poda przedmow do [SCHA1987] str. XIII-XV, pira prof. Kazimierza Secomskiego, w ktrej autor dostrzega istniejc rewolucj naukowo-techniczn, nie dostrzegajc rodzcego si spoeczestwa informacyjnego. 3. Europa i Spoeczestwo Informacyjne Obszerne przedstawienie rozwoju idei spoeczestwa informacyjnego w Europie przekracza ramy niniejszego rozdziau19, tym niemniej postanowiono zasygnalizowa kilka problemw. Idea spoeczestwa informacyjnego zostaa potraktowana w Europie jako jeden ze sposobw na docignicie Stanw Zjednoczonych w ich rozwoju gospodarczym. Jako wzorzec posuya koncepcja ogoszona przez wiceprezydenta Al. Gorea w 1993 r., ktra m.in. miaa na celu budow Krajowej Infrastruktury Informacyjnej (NII National Information Infrastructure)20, z wykorzystaniem rodkw sektora prywatnego. W Europie bardzo szybko podchwycono ide i ju w grudniu 1993 r. opublikowano Bia Ksig o Rozwoju, Konkurencyjnoci i Zatrudnieniu, a w maju 1994 r. wspominany ju raport Martina Bangemanna. Biaa ksiga przedstawiaa
Zarys rozwoju spoeczestwa informacyjnego w Europie mona znale m.in. w pracach [CASE2001], [NOWA2005], W. Marciski Zagadnienia spoeczestwa informacyjnego jako element polityki spjnoci Unii Europejskiej oraz procesu jej rozszerzania, w: http://europa.edu.pl/portal/index/strony?mainSP=articles&mainSRV=europa&methid=755 187656&page=article&artid=1165 050715 20 Wicej na ten temat podaje [CASE2001] str. 36
19

15

potencjalny wpyw technologii informacyjnych na gospodarczy i spoeczny rozwj Europy, ze szczeglnym uwzgldnieniem zmniejszenia bezrobocia. Z kolei raport Bangemanna zaleca, aby podstaw tworzenia Spoeczestwa Informacyjnego byy finanse sektora prywatnego i mechanizmy rynkowe, natomiast sektor publiczny powinien skupi si na regulacjach prawnych, ochronie obywateli i konsumentw oraz podnoszeniu wiadomoci spoeczestwa. W niniejszym rozdziale sygnalizuje si najwaniejsze postulaty ujte w Raporcie, ktre w dalszych latach wyznaczay polityk Unii Europejskiej w tym obszarze. S to: rozwojem Spoeczestwa Informacyjnego powinien kierowa wolny rynek, co oznacza stworzenie warunkw uczciwej konkurencji w dziedzinie usug informacyjnych i telekomunikacyjnych, zapewnienie powszechnego dostpu do usug, wspdziaania programw, usug i aplikacji informacyjnych na terenie UE, pochodzenie rodkw finansowych na rozwj spoeczestwa informacyjnego przede wszystkim z sektora prywatnego, ochrona i promowanie rnic jzykowych i kulturowych w UE, ochrona prywatnoci i bezpieczny przepyw informacji, rozwj wsppracy z krajami mniej rozwinitymi gospodarczo, w tym z krajami Europy rodkowej i Wschodniej, og spoeczestwa musi by wiadomy nowych moliwoci, jakie niesie Spoeczestwo Informacyjne oraz posiada dostp do waciwych szkole na wszystkich poziomach edukacji.21 Powysze postulaty wyznaczyy kierunek dziaania UE w nastpnych latach. Daje si zauway, e inicjatywa budowy Spoeczestwa Informacyjnego naleaa wic do unijnych orodkw administracyjnych (Rada Europy). Praktycznie nie wida w tych dziaaniach nurtu spoecznego, z jednym wyjtkiem z 1999 r., ktrym bya inicjatywa federacji europejskich stowarzysze informatycznych CEPIS (Council of European Professional Informatics Societes). Jego czonkowie prezentowali pogld, e idea Spoeczestwa Informacyjnego gwatownie zmienia ycie wszystkich obywateli i korzyci wynikajce z tego przeksztacenia musz by jednakowo dostpne dla wszystkich. CEPIS zaproponowa Kart Praw Obywateli Spoeczestwa Informacyjnego, dc, by nikt nie zosta pozbawiony dostpu do osigni Spoeczestwa Informacyjnego i zostaa zarazem zapewniona ochrona praw osobistych. Przedstawiajc projekt, dr Roger Johnson, wczesny prezes CEPIS, stwierdzi: "Wchodzimy w er, w ktrej informacja staje si dobrem uytecznoci publicznej. Bdziemy od niej zaleni tak samo, jak od wody czy elektrycznoci. W tych nowych czasach obywatele bd chcieli gwarancji dostpu do zasobw informacji w Internecie podobnie, jak wiedz, e nie zabraknie im wody pitnej czy prdu. Prawa obywateli mona zapewni kierujc si zasadami zaproponowanymi w karcie CEPIS". Karta Praw Obywateli Spoeczestwa Informacyjnego (projekt)
21

Zestawienie podano wg [CASE2001] str. 40

16

Idea Spoeczestwa Informacyjnego, wraz z ca sfer gospodarki elektronicznej, niesie ze sob wiele niezwykych moliwoci i wyzwa. Dlatego te ludzie potrzebuj zachty do uczestnictwa w tych procesach, a take penej ochrony - zarwno prawnej, jak i technicznej - gwarantujcej najwyszy moliwy poziom ufnoci. Regulacje prawne musz wic uwzgldnia nastpujce aspekty, wynikajce bezporednio z fundamentalnych zmian zachodzcych w naszych spoeczestwach: 1. Dostp do Internetu oraz zasobw informacyjnych powinien by powszechny; nie mona dopuci do powstania barier ekonomicznych, tak jak nie ma ich dzisiaj np. w dostpie do bibliotek publicznych. 2. Informacja powinna spenia oczekiwania dotyczce jej wiarygodnoci. Nigdy nie moe to by informacja wprowadzajca w bd. Wszelkie ustalenia komercyjne (np. zamwienia w e-handlu lub transakcje finansowe) winny by weryfikowalne i wice dla obu stron. Potrzebne s regulacje gwarantujce autentyczno informacji i minimalizujce ryzyko jej przechwycenia i sfaszowania. 3. Obywatele musz mie moliwo dziaania w Spoeczestwie Informacyjnym bez obaw, e dane dotyczce ich zgodnych z prawem zachowa i interesw mog by kiedy wykorzystane przeciwko nim. Uzyskiwanie informacji (np. na temat dbr konsumpcyjnych czy postaw politycznych) nie powinno czy si z niebezpieczestwem, e zarejestrowane zostan czyje indywidualne preferencje. 4. Kady musi by pewien, e dostpne s rodki zadouczynienia w przypadku naruszenia autentycznoci oraz prywatnoci informacji. Obywatele musz uzyskiwa pomoc w stosowaniu tych rodkw, jeli zajdzie tego potrzeba, zasady odpowiedzialnoci za musz by jasne i nie zdeformowane interesami silniejszych uczestnikw ycia spoecznego. 5. Spoecznoci maj obowizek umoliwiania obywatelom zdobycia umiejtnoci potrzebnych do uczestnictwa w Spoeczestwie Informacyjnym, a zwaszcza korzystania z moliwoci i stawiania czoa wyzwaniom wynikajcym z szerokiego wykorzystywania Internetu. Rzdy pastw oraz organizacje midzynarodowe, np. Unia Europejska, s odpowiedzialne za zagwarantowanie realizacji powyszych zasad. Kluczowymi sferami s takie, w ktrych istnieje zagroenie ze strony innej dziaalnoci wadz, na przykad: a) ochrona przed amaniem zabezpiecze kryptograficznych przez obce siy w przypadkach, gdy zabezpieczenia takie s legalnie uywane w danym kraju; b) ochrona przed pozyskiwaniem informacji przez rzdy innych pastw w sytuacji, gdy obywatele s niewiadomi tego, e ich dane s dostpne dla innych pastw lub te tego, e inne pastwa mog zbiera tak informacj.22
22

Wg dostpnych informacji autorem tumaczenia projektu Karty jest Piotr W. Fuglewicz, w tym czasie przedstawiciel Polskiego Towarzystwa Informatycznego w CEPIS. Tre projektu Karty zamieszczono w tygodniku Teleinfo nr 24 z 1999 r. http://www.teleinfo.com.pl/ti/1999/24/t12.html 050904 Przywouje j rwnie B. Stacho-

17

Propozycja przyjcia Karty Praw Obywateli Spoeczestwa Informacyjnego okazaa si jedyn tak prb podjt przez organizacje spoeczne (pomijajc dobrze rozwijajc si inicjatyw tzw. ECDL, czyli Europejskiego Certyfikatu Umiejtnoci Komputerowych), ale ta inicjatywa zamara rwnie szybko, jak powstaa. Literatura 1. 2. [1KIP1994] Raport 1 Kongresu Informatyki Polskiej, Pozna 1994, wg: http://www.kongres.org.pl/on-line/1-szy_Kongres/index.html 050415, [BANG1994] Europa a globalne spoeczestwo informacyjne. Zalecenia dla Komisji Europejskiej Raport Bangemanna wg http://kbn.icm.edu.pl/gsi/raport.html 050821; http://cyberbadacz.republika.pl/raport_bangemanna.html 050402 22:15; [BBGA2003] Bgdo-Brzeziska, A., Gawrycki, M. F. Cyberterroryzm i problemy bezpieczestwa informacyjnego we wspczesnym wiecie, Fundacja Studiw Midzynarodowych i Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa, 2003 [BEND1999] Bendyk, E., - Ideologia spoeczestwa informacyjnego wg: http://www.calculemus.org/lect/mes99-00/spin/1bendyk.html 050907 oraz tygodnik ComputerWorld nr 33 z 1999 [CASE2001] Casey, M. Europejska polityka informacyjna. Wyzwania i perspektywy dla administracji publicznej, Midzynarodowe Centrum Zarzdzania Informacj Uniwersytetu M. Kopernika, Toru 2001 [DUG2003] Dugosz, J. Spoeczestwo informacyjne a wykluczeni. Zadania edukacji i polityki spoecznej. Potencjalny udzia bibliotek. w: Biuletyn EBIB nr 7/2003 wg: http://ebib.oss.wroc.pl/2003/47/dlugosz.php 050904 [DOKT2002] Doktorowicz, K., - Koncepcja spoeczestwa informacyjnego w polityce Unii Europejskiej, w: Haber L. (red.) Polskie dowiadczenia w ksztatowaniu spoeczestwa informacyjnego. Dylematy cywilizacyjnokulturowe, Wyd. Akademii Grniczo-Hutniczej, Krakw 2002 [GOKS 1999] Goban-Klas, T., Sienkiewicz, P. Spoeczestwo informacyjne: Szanse, zagroenia, wyzwania. Wyd. Fundacji Postpu Telekomunikacji, Krakw 1999 [GOLM2003] Goliski M., Polska jako spoeczestwo informacyjne ocena infrastruktury technicznej, w: Rozwj spoeczestwa informacyjnego teoria i praktyka t.1, Wyd. AGH, Krakw 2003 [HETM1999] Hetmaski, M., - Czy istnieje spoeczestwo informacyjne? Tygodnik ComputerWorld nr 34 z 1999 [HETM2003] Hetmaski, M., - Wiedza i informacja w spoeczestwie
podajc odwoanie do strony WWW.cepis.org, na ktrej

3.

4. 5. 6.

7.

8. 9. 10. 11.

wiak [STAC2003] str. 18-19 Karta ju nie wystpuje.

18

12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27.

obywatelskim, w: Zaspa, T., Chmura, R. (red.) Internet i nowe technologie ku spoeczestwu przyszoci, Edycja witego Pawa, Czstochowa 2003 [JONS2001] Jonscher Ch. ycie okablowane. Kim jestemy w epoce przekazu cyfrowego? Muza SA, Warszawa 2001 [JUSZ2000] Juszczyk, St., - Czowiek w wiecie elektronicznych mediw szanse i zagroenia, Wyd. Uniwersytetu lskiego, Katowice 2000 [KBN2000] - Komitet Bada Naukowych, Ministerstwo cznoci Raport - Cele i kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego w Polsce, Warszawa 2000 [KRRT1996] Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Spoeczestwo informacyjne w Polsce Wstp do formuowania zaoe polityki Pastwa, Warszawa 1996; wg: http://kbn.icm.edu.pl/pub/info/dep/spo.html 28.04.2005 [KUBI1999] - Kubicek, Herbert : Mglichkeiten und Gefahren der "Informationsgesellschaft". Tbinger Studientexte Informatik und Gesellschaft. in: Rizvi, Sylvia; Klaeren, Herbert, Tbingen: Universitt Tbingen, 1999 [USZ2000] uszczuk, M., Pawowska, A., - Stan zaawansowania spoeczestwa informacyjnego w Polsce, Wyd. Polska Fundacja Spraw Midzynarodowych, Sprawy Midzynarodowe nr 2(LIII), Warszawa 2000 [USZ2003] uszczuk, M. W poszukiwaniu europejskiego spoeczestwa informacyjnego, w: Zaspa, T., Chmura, R. (red.) Internet i nowe technologie ku spoeczestwu przyszoci, Edycja witego Pawa, Czstochowa 2003, str. 483 498, [MAJT2005] Majta M. Rola informacji w ksztatowaniu nowych spoeczestw, EBIB, Wrocaw 2005 [MATT2001] Mattelart A, Mattelart M. Teorie komunikacji. Krtkie wprowadzenie, PWN, Warszawa Krakw 2001 [MATT2004] Mattelart A. Spoeczestwo informacji, Wydawnictwo Universitas, Krakw 2004 [MNiI2005] Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, - Program Operacyjny: Nauka, nowoczesne technologie i spoeczestwo informacyjne 2007-2013, Warszawa , wrzesie 2005 [NOWA2005] Nowak J.S. Bezpieczestwo w programach rozwoju polskiego spoeczestwa informacyjnego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2005 na prawach rkopisu [SCHA1987] Friedrichs G., Schaff A. (red.) Mikroelektronika i spoeczestwo. Na dobre czy na ze? Raport dla Klubu Rzymskiego, Ksika i Wiedza, Warszawa 1987 [SOLL1965] de Solla Price, D. J., Wzowe problemy historii nauki, PWN, Warszawa 1965 [STAC2002] Stachowiak, B. Edukacja informatyczna w szkole. Raport z bada, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2002 [TADE2001] Tadeusiewicz R. O potrzebie naukowej refleksji nad rozwojem spoeczestwa informacyjnego, w: Haber L. (red.) - Mikrospoeczno informatyczna AGH, Krakw 2001 19

28. 29.

30.

[TADE2003] Tadeusiewicz R. Spoeczno Internetu, Wyd. Exit, Warszawa 2003 [UNDP2002] Cellary, W. (red.) Polska w drodze do globalnego spoeczestwa informacyjnego. Raport o rozwoju spoecznym, Wydane przez Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju, Warszawa 2002, ISBN 83917047-5-0 [ZASC2003] Zaspa, T., Chmura, R. (red.) Internet i nowe technologie ku spoeczestwu przyszoci, Edycja witego Pawa, Czstochowa 2003

20

You might also like