DOROSE DZIECI ALKOHOLIKW

tumaczenie: Magdalena Winkler

INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA I TRZEWOCI Polskie Towarzystwo Psychologiczne WARSZAWA 1992

Pragn podzikowa wszystkim tym licznym osobom, ktre przyczyniy si do powstania tej ksiki. S to dzieci alkoholikw oraz niealkoholikw w kadym wieku. Dzikuj Dianie DuCharme, ktra przekonaa mnie, ebym napisaa t ksik. Dzikuj Sue Nobleman, Debby'emu Parsons, Tomowi Perrin i Rabinowi za ich niestrudzone oddanie. Dzikuj Lizie, Danny'emu i Dave'owi. Dzikuj Kerry'emu C., Jeffowi R., Irenie G., Eleanor Q., Barbarze P., Marcie C., moim studentom z Montclair State, moim studentom z Ruttgers Summer School for Alcohol Studies, moim studentom z kursu Zaawansowanych Technik Terapii Rodzinnej (Westchester Council on Alcoholism), Sharon Stone, Harveyowi Moscowitz, Lindzie Rudin, Eileen Patterson, Bemardowi Zweben l Jamesowi F.Emmert. JanetK. Woititz

WSTP
Ksika Dorose Dzieci Alkoholikw zostaa napisana przede wszystkim z myl o dzieciach alkoholikw. Po jej opublikowaniu okazao si, e omawiany w niej materia odnosi si rwnie do innych typw rodzin dysfunkcjonalnych. Jeeli nie wyroso si w rodowisku alkoholowym, ale dowiadczyo si w yciu innych zachowa kompulsywnych, takich jak: hazard, naduywanie narkotykw, przejadanie si, chroniczna choroba, ortodoksyjne postawy religijne, jeli byo si dzieckiem wychowanym w domu dziecka lub w innych systemach potencjalnie dysfunkcjonalnych mona stwierdzi u siebie podobn charakterystyk. Okazuje si, e wiele z tego, co jest prawd w stosunku do dzieci alkoholikw, jest prawdziwe rwnie w odniesieniu do innych i e zrozumienie tego faktu moe pomc zmniejszy poczucie izolacji u niezliczonych osb, ktre take uwaay si za inne z powodu swego yciowego dowiadczenia. Zapraszam do lektury.

WPROWADZENIE
W ostatnich latach prowadzi si w naszym spoeczestwie coraz wicej bada dotyczcych alkoholizmu. Chocia liczby si rni, istnieje oglna zgoda co do tego, e w Ameryce yje z gr dziesi milionw alkoholikw. Ludzie ci, sami bdc ofiarami, wywieraj niekorzystny wpyw na tych, z ktry mi s zwizani. Skutki alkoholizmu dotykaj pracodawcw, krewnych, przyjaci i rodziny alkoholikw. Krewni i przyjaciele s wmanipulowani w usprawiedliwianie oraz krycie alkoholika. Wierz w obietnice poprawy, choby krtkotrwaej, poniewa ci, ktrym zaley na alkoholiku, chc w nie wierzy, i tak bezwiednie staj si czci chorego systemu. Najbardziej cierpi najblisi. Odbija si to na rodzinie, kiedy pracodawca musi wypowiedzie alkoholikowi prac. Odbija si to na rodzinie, kiedy krewni i przyjaciele, nie mogc duej tolerowa konsekwencji alkoholizmu, unikaj alkoholika i jego bliskich. Rodzina jest rwnie bezporednio naraona na zachowania alkoholika. Niezdolni bez pomocy przeciwstawi si temu, czonkowie rodziny wikaj si w konsekwencje choroby i sami staj si emocjonalnie chorzy. Powszechne zainteresowanie koncentrowao si przewanie na alkoholizmie, naduyciu alkoholu i alkoholikach. Mniej uwagi powicano rodzinie, a szczeglnie dzieciom yjcym w alkoholowych domach.

Bez wtpienia wielka jest liczba dzieci cierpicych z powodu ycia w rodzinie alkoholika. Wyodrbnienie tych dzieci jest trudne z wielu powodw, m.in. wstydu, niewiedzy, e alkoholizm jest chorob, zaprzeczania oraz ochraniania dzieci przed nieprzyjemn rzeczywistoci. Mimo e cierpienie przejawia si w zachowaniu na rne sposoby, wsplne wszystkim dzieciom alkoholikw wydaje si niskie poczucie wasnej wartoci. Nic w tym dziwnego, skoro w literaturze okrela si, e warunki, ktre sprawiaj, i jednostka ceni siebie i uznaje za osob wartociow, mona streci w kategoriach ciepa rodzicielskiego, jasno okrelonych granic i traktowania z szacunkiem [1]. Istnieje spora literatura, ktra dowodzi, e w domu alkoholika te warunki pozostay nie spenione, bd byy speniane niekonsekwentnie [2]. Na zachowanie rodzica pijcego maj wpyw zwizki chemiczne wewntrz organizmu, a na zachowanie rodzica niepijcego wpywaj jego reakcje na alkoholika. Niewiele psychicznej energii pozostaje, aeby konsekwentnie zaspokaja wielorakie potrzeby dzieci, ktre staj si ofiarami rodzinnej choroby. Rodzice stanowi dla dzieci model czy tego chc, czy nie. Wedug tego co pisze Margaret Cork, to wanie w wymianie dawaniaibrania, w zwizkach z rodzicami i innymi osobami dziecko znajduje poczucie bezpieczestwa, poczucie wasnej wartoci i zdolno radzenia sobie ze zoonymi problemami wewntrznymi, ktre napotyka [3], Badania Coopersmitha nad dorastajcymi chopcami wykazay, e u dzieci pewno siebie, przedsibiorczo i zdolno radzenia sobie z przeciwnociami ksztatuje si wtedy, kiedy s traktowane z szacunkiem i wyposaone w dobrze okrelon hierarchi wartoci, kiedy wymaga si od nich zaradnoci oraz prowadzi w kierunku rozwizywania problemw. Jednostka uczy si polega na sobie raczej w dobrze zorganizowanym, wymagajcym rodowisku, ni gdy pozwala si jej na wszystko praktycznie bez ogranicze i daje swobod poszukiwa nie okrelajc ich kierunku. Badania zarwno Stanleya Coopersmitha, jak i Morrisa Rosenberga doprowadziy ich do przekonania, e uczniowie o wysokiej samoocenie postrzegaj siebie jako odnoszcych sukcesy. S oni wzgldnie wolni od lkw i objaww psychosomatycznych oraz potrafi realistycznie oceni swoje moliwoci. S przewiadczeni, e ich wysiki doprowadz do sukcesu, a jednoczenie w peni wiadomi swoich ogranicze. Osoby o wysokiej samoocenie s miae, towarzyskie i spodziewaj si, e zostan dobrze przyjte. Akceptuj innych i inni maj tendencje akceptowania ich. Z drugiej strony, wedug Coopersmitha i Rosenberga uczniowie o niskiej samoocenie atwo si zniechcaj i czasami popadaj w depresj. Czuj si wyizolowani, niekochani i niegodni mioci. Wydaje si, e nie s zdolni wyraa siebie ani broni wasnych

niedostatkw. Tak bardzo s zaabsorbowani swoj niemiaoci i lkiem, e ich zdolno do zaspokajania wasnych potrzeb moe atwo ulec zniszczeniu [4]. Moje wasne badania zamieszczone w pracy Samoocena u dzieci alkoholikw (Self Esteem in Children of Alcoholics) [5] wykazay, e dzieci, ktrych rodzice s alkoholikami, maj nisz samoocen ni te, ktre nie pochodz z domw, gdzie naduywano alkoholu. Mona si byo tego spodziewa. Skoro samoocena bazuje przede wszystkim na bogatym dowiadczeniu bycia traktowanym przez znaczce osoby z szacunkiem, akceptacj i trosk, to logiczne jest przypuszczenie, e niekonsekwentne spenianie tych warunkw w domu alkoholika wpynie negatywnie na moliwo pozytywnego przeywania samego siebie. Co ciekawe, zmienna taka jak wiek osoby badanej okazaa si nieznaczca jako czynnik determinujcy samoocen1. Osiemnastolatki i dwunastolatki widziay siebie zasadniczo w taki sam sposb. Mogy si rnie zachowywa, ale nie miay innych uczu wobec siebie samych. Wskazuje to na fakt, e postrzeganie siebie nie zmienia si wraz z upywem czasu bez jakiej formy interwencji. Bdzie si zmienia sposb, w jaki przejawia si nastawienie do siebie samego, ale nie sposb spostrzegania siebie. Jeeli wszystko to jest prawd, a badania zdaj si to potwierdza, to wan grup spoeczn, na ktr naley zwrci uwag, s DOROSE DZIECI ALKOHOLIKW. Nie ignorowalimy tej populacji. Po prostu nie identyfikowalimy jej w peni. Nazywalimy tych ludzi alkoholikami. Nazywalimy ich maonkami alkoholikw. Nie rozpoznalimy w penym wymiarze ryzyka, na jakie byli naraeni. Czas, eby okreli ich dokadniej. Czas nazwa ich DDA (Dorosymi Dziemi Alkoholikw). Jest wane, eby rozpozna ten czynnik, poniewa oznacza to daleko idce konsekwencje dla ich leczenia. Dorose dzieci alkoholikw zostay dotknite i zareagoway zapewne inaczej ni ci, ktrzy nimi nie s. Ta ksika przedstawi wam charakterystyk dorosego dziecka alkoholika, wyjani co oznacza DDA i jakie to ma konsekwencje. Opowie ona o tym, jak si manifestuje kiepska samoocena, zaproponuje bardzo sprecyzowane sugestie co do moliwoci zmian, jeli okae si to podane. Pracuj z grupami dorosych dzieci alkoholikw. W pogbiony sposb przygldamy si ich mylom, nastawieniom, reakcjom i uczuciom oraz przemonemu wpywowi alkoholu na ich ycie. Poowa czonkw grupy to zdrowiejcy alkoholicy, druga poowa nie. Poow stanowi mczyni, poow kobiety. Najmodszy uczestnik ma 23 lata. Niektrzy yj w maestwie, inni nie. Niektrzy maj dzieci, ale nie wszyscy. Wszyscy natomiast s zaangaowani w swj rozwj osobisty. Istniej pewne oglne prawidowoci, ktre w tej czy innej formie pojawiaj si praktycznie na kadym spotkaniu.
1

Zmienne takie, jak pe, wyznanie, zawd i wiek rodzestwa, rwnie nie okazay si statystycznie znaczce.

Warto przyjrze si im uwanie i przedyskutowa je.

Dorose dzieci alkoholikw musz domyla si, jakie zachowanie jest normalne. Dorose dzieci alkoholikw maj trudnoci z przeprowadzeniem swoich zamiarw od
pocztku do koca.

Dorose dzieci alkoholikw kami, gdy rwnie atwo byoby powiedzie prawd. Dorose dzieci alkoholikw oceniaj siebie bezlitonie. Dorosym dzieciom alkoholikw trudno si bawi i przeywa rado. Dorose dzieci alkoholikw traktuj siebie bardzo serio. Dorosym dzieciom alkoholikw trudno nawizywa bliskie kontakty. Dorose dzieci alkoholikw przesadnie reaguj na zmiany, nad ktrymi nie maj
kontroli.

Dorose dzieci alkoholikw ustawicznie poszukuj uznania i potwierdzenia. Dorose dzieci alkoholikw myl, e rni si od innych. Dorose dzieci alkoholikw s albo nadmiernie odpowiedzialne, albo nadmiernie
nieodpowiedzialne.

Dorose dzieci alkoholikw s lojalne do ostatecznoci, nawet w obliczu dowodw, e

druga strona nie zasuguje na lojalno.

Dorose dzieci alkoholikw s impulsywne. Maj tendencj poddawania si biegowi

zdarze bez powanego rozwaenia innych alternatywnych zachowa czy moliwych konsekwencji. Ta impulsywno wiedzie do zagubienia, niechci do siebie i utraty kontroli nad otoczeniem. Ponadto zuywaj nadmiern ilo energii na uprztanie tego baaganu. Niniejsza ksika zostaa napisana dla dorosych dzieci alkoholikw i do nich jest adresowana. Mam nadziej, e rwnie doradcy i inne osoby zainteresowane problemem uznaj j za wartociow. Moe ona by uyteczna na wiele sposobw: do poszerzenia wiedzy i zrozumienia, co to znaczy by dzieckiem alkoholika i jak ten proces rozwija si w czasie; do wykorzystania jako przewodnik samopomocy, albo przewodnik kliniczny w pracy ukierunkowanej na rozwj osobisty oraz

 jako materia dla grup dyskusyjnych Dorosych Dzieci Alkoholikw. Otrzymaam z caego kraju wiele pyta o to w jaki sposb zakada grupy Dorosych Dzieci Alkoholikw, jak wychodzi naprzeciw ich specyficznym potrzebom, zachowujc wierno zasadom AA i ALAnon. Niniejsza ksika zawiera odpowiedzi na te pytania. Bibliografia (1) Coopersmith S.. Selfconcept Research Implications for Education. Artyku zaprezentowany Amerykaskiemu Zwizkowi Bada nad Edukacj, Los Angeles, CA., 6 lutego 1969 r. (2) Bailey M.B. Alcoholism and Family Casework. New York: National Council on Alcoholism. New York City Affiliate Inc.,1968. Hecht M. Children of Alcoholics Are Children at Risk. American Journal of Nursing 73(10), padziernik 1973: 17641767. (3) Cork M. The Forgotten Children. Toronto, Alcohol and Drug Addiction Research Foundation. 1969. s.36. (4) Coopersmith S. Antecedents; Rosenberg, Morris, Society and the Adolescent SelfImage. Princeton. New Yersey: Princeton University Press, 1965. (5) Woititz J. Doctoral Dissertation, New Brunswick, New Jersey: May. 1976.

CO CI SI PRZYDARZYO, KIEDY BYE DZIECKIEM?

Kiedy dziecko nie jest dzieckiem? Kiedy yje w otoczeniu dotknitym alkoholizmem. A dokadniej, kiedy dziecko przestaje by dziecinne? Z pewnoci wygldae jak dziecko i ubierae si jak dziecko. Inni ludzie spostrzegali ci jako dziecko, dopki nie zbliyli si na tyle, by dostrzec smutek w twoich oczach i zmartwiony wyraz twarzy. W duej mierze zachowywae si jak dziecko, ale tak naprawd nie psocie, raczej towarzyszye w psotach innym dzieciom. Nie byo w tobie tej spontanicznoci, jak miay inne dzieciaki. Ale nikt tego nie zauwaa. Tak dugo, dopki nie sta ci si bliski, a nawet wtedy pewnie nie wiedzia, co to znaczy. Cokolwiek inni widzieli i mwili, faktem jest, e nigdy naprawd nie czue si dzieckiem. Nigdy nawet nie miae pojcia, jak to jest, kiedy ma si uczucia dziecka. Dziecko jest bardzo podobne do szczeniaka z atwoci przyjmuje i odwzajemnia mio, jest rozbiegane, nieco psotne i figlarne, robi rne rzeczy, eby zdoby uznanie bd nagrod, ale tylko tyle, ile trzeba, nie wicej. A co najwaniejsze: jest beztroskie. Jeli dziecko przypomina szczeniaka, to ty nie bye dzieckiem.

Inni mogli ci opisa jednym prostym zdaniem, prawdopodobnie zwizanym z rol, jak penie w rodzinie. Dzieci, ktre yj w domach dotknitych alkoholizmem, podejmuj role podobne do rl w innych dysfunkcjonalnych rodzinach. Lecz w rodzinie tego typu wida to bardzo wyranie. Inni rwnie s tego wiadomi, tylko nie rozpoznaj, jakie s przyczyny tego stanu. Na przykad: Spjrz na Emily, czy ona nie jest wyjtkowa? To najbardziej odpowiedzialne dziecko, jakie kiedykolwiek widziaam. Chciaabym mie takie w domu. Jeli bya Emili, umiechaa si, czua si dobrze i cieszya si, e ci pochwalono. Prawdopodobnie nie pozwolia sobie pomyle: Chciaabym, eby rodzice te tak myleli. A ju z pewnoci nie omielia si pomyle: Moi rodzice te mogliby uwaa, e jestem wspaniaa. Chciaabym, eby byli ze mnie zadowoleni, I na pewno nie omielia si pomyle: Jeli ja nie potrafi na to zasuy, to kto by potrafi?. Dla kogo z zewntrz bya po prostu wyjtkowym dzieckiem, I w istocie tak byo, tylko e oni nie mieli penego obrazu. Moge peni inn rol w rodzinie. Moge by kozem ofiarnym, kim, kto cigle jest w tarapatach. Odwracae uwag rodziny od tego, co si naprawd dziao. Ludzie mwili: Spjrz na .tego Tomka, on zawsze co zbroi. Chopcy to chopcy. Te byem taki w jego wieku. Co czue, jeli bye taki jak Tomek? Moliwe, e nie pozwalae sobie na odczuwanie czegokolwiek. Popatrzye tylko na czowieka, ktry to mwi, i wiedziae, e on naprawd nie by taki jak ty, kiedy by w twoim wieku. Gdyby by, nie robiby takich przytykw. A jednak nie pozwalae sobie powiedzie, ani prawdopodobnie nawet zastanowi si: Co takiego musz zrobi, eby zaczli zwraca na mnie uwag? Dlaczego tak musi by? Moga by bardziej podobna do Barbary i zosta baznem klasowym. O rety! Ona naprawd powinna zosta aktork komediow kiedy doronie. Jaka bystra, zabawna i dowcipna! I jeli bya taka jak Barbara, moga si umiecha, ale skrycie mylaa sobie: Czy oni wiedz, jak naprawd si czuj? ycie wcale nie jest takie zabawne. Wyglda na to, e dali si nabra. Nie mog dopuci, eby si zorientowali. I jeszcze maa Magosia czy moe Joasia. Jako nigdy nie udaje mi si dobrze zapamita imienia. To mae dziecko, tam w kcie. To dziecko stojce na uboczu, nigdy nikomu nie sprawiajce adnych kopotw. Ta dziewczynka myli: Czy jestem niewidoczna? Tak naprawd nie chce by niewidoczna, ale chowa si w swoim pancerzu majc nadziej, e kto j zauway, bezsilna, eby cokolwiek zrobi w tym kierunku. Wygldae jak dziecko, ubierae si jak dziecko, do pewnego stopnia zachowywae si jak dziecko, ale z ca pewnoci nie czue si jak dziecko. Przyjrzyjmy si temu, jak byo w domu.

ycie domowe Otoczenie, w jakim dorastaj dzieci alkoholikw, jest wszdzie podobne. Charaktery alkoholikw mog by rne ale to, co dzieje si w ich domach, nie bardzo rni si od siebie. Poszczeglne wydarzenia mog by inne, oglnie jednak rodowisko jednego domu alkoholika jest podobne do drugiego. Zawsze wyczuwalne jest napicie i niepokj. To, co konkretnie si z nimi robi, moe si rni, ale pniej niezmiennie nastpuje bl i poczucie winy. Rnice le bardziej w sposobie reagowania na przeyte dowiadczenia ni w samych dowiadczeniach. W odmienny sposb przyjmowalicie to, co si z wami dziao, i w efekcie rnie si zachowywalicie. Ale w rodku wikszo z was czua si bardzo podobnie. Pamitasz, jak byo w domu? Potrafisz przywoa w pamici jak wyglda, ale czy pamitasz, jak si w nim czue? Czego si spodziewae, kiedy wchodzie do rodka? Miae nadziej, e wszystko bdzie w porzdku, lecz nigdy nie bye tego pewien. Pewne byo jedynie to, e nigdy nie wiedziae, co zastaniesz, ani co si wydarzy. I bez wzgldu na to, ile razy si poprzednio sparzye, za kadym razem kiedy stawae w drzwiach, zawsze czue si zaskoczony. Jeeli alkoholikiem by twj ojciec, to czasami bywa kochajcy i serdeczny. By takim ojcem, jakiego zawsze chciae mie: troskliwy, zainteresowany, zaangaowany, obiecywa wszystko, czego dziecko moe pragn. Wiedziae take, e ci kocha. Ale czasami taki nie by. To byo wtedy, kiedy by pijany. Kiedy w ogle nie wraca do domu, martwie si i czekae. W domu bywa nieprzytomny, urzdza bijatyki z matk, czasami nawet zamierza si na ciebie, co naprawd byo przeraajce. Czasami wkraczae pomidzy rodzicw, prbujc utrzyma spokj w rodzinie. Nie wiedzc nigdy, co si wydarzy, zawsze czue si jako rozpaczliwie. Wtedy pijany ojciec zapomina te o wszystkich wczorajszych obietnicach. Czue si dziwnie, poniewa wiedziae, e wierzy w to, co obiecywa. Mylae: Dlaczego nigdy si tak nie dzieje? Dlaczego on nigdy nie robi tego, co obiecuje? To naprawd nie jest w porzdku. I bya jeszcze twoja matka. Tak jako dziwnie, nawet ze wszystkimi jego problemami, moge wole ojca. Poniewa ona bya gderliwa i rozdraniona, zachowywaa si tak, jakby na swoich barkach dwigaa ciar caego wiata, i cay czas bya zmczona, a ty czue si tak, jakby jej przeszkadza. Nawet jeli mwia, e jej nie przeszkadzasz, nie moge nic na to poradzi, e tak wanie si czue. Moe twoja matka musiaa pracowa. Moliwe, e ojciec by bez pracy. Nie moge si oprze wraeniu, e gdyby ci nie byo, nie byoby wszystkich tych kopotw. Matka nie walczyaby z ojcem. Nie byaby spita cay czas, nie krzyczaaby, nie byaby skonna do wybuchw. ycie byoby o niebo lejsze, gdyby ci po prostu nie byo. Czue si bardzo winny.

W pewien sposb ju samo twoje istnienie spowodowao t sytuacj: gdyby by lepszym dzieckiem, byoby mniej problemw. To wszystko przez ciebie, jednak najwidoczniej nie moge zrobi nic, eby zmieni ycie na lepsze. Jeli uzaleniona bya twoja matka, moliwe, e ojciec ju odszed lub do pna przesiadywa w pracy. Nie chcia by w domu. Albo moe wraca z pracy w poudnie i wykonywa za matk jej obowizki: przyszywa ci guziki bd robi obiad. Tak mogo by przez jaki czas. Ale czue si z tym dziwnie, poniewa wiedziae, e to nie do niego naley i e wykonuje te prace, aby zatuszowa fakt, e matka jest pijana. W kocu prawdopodobnie przeje zadania, ktre zwykle wykonywaa matka. Do wczenie nauczye si gotowa, sprzta i robi zakupy. Oprcz przejcia zadania opieki nad modszym rodzestwem, by moe rwnie zacze dosownie matkowa swojej matce. Moliwe, e pomagae jej je i my si, i nawet kade j do ka, eby modsze rodzestwo nie widziao, e upia si do nieprzytomnoci. Troszczye si o ca rodzin. W chwilach trzewoci matka prbowaa nadrobi to, co zaniedbywaa wtedy, gdy pia, a ciebie przytaczao poczucie winy. Moe byy dugie okresy, kiedy odkadaa picie i prbowaa utrzyma w domu porzdek. Jake bolesna dla ciebie bya wiadomo jej walki. Odczuwae wdziczno i jednoczenie poczucie winy przeywajc coraz wikszy zamt. Jaka waciwie bya twoja rola? Jeeli oboje rodzice byli alkoholikami, jeszcze trudniej byo cokolwiek przewidzie prcz tego, e na zmian dziao si z nimi coraz gorzej. Przebywanie w domu byo piekem. Napicie byo tak gste, e mona je byo kroi noem. Uczucie nerwowoci i zoci wisiao w powietrzu. Nikt nie potrzebowa nic mwi, kady je czu. Byo to niesamowicie wyczerpujce i przykre. Jednake nie byo sposobu, by si od tego uwolni, nie byo miejsca, gdzie mona by si byo schowa. Zastanawiae si: Czy to si nigdy nie skoczy? Prawdopodobnie mylae o tym, aby porzuci dom, uciec, uwolni si od tego wszystkiego, aby twj uzaleniony rodzic sta si trzewy, a ycie byo pikne i wspaniae. Zacze y w baniowym wiecie fantazji i marze. W duej mierze ye nadziej, poniewa nie chciae uwierzy w to, co si dzieje. Wiedziae, e nie moesz o tym rozmawia ze swoimi przyjacimi ani z dorosymi spoza rodziny. Poniewa wierzye, e musisz utrzymywa te uczucia w tajemnicy, nauczye si rwnie trzyma w tajemnicy wikszo innych uczu. Nie moge pozwoli, aby reszta wiata wiedziaa, co dzieje si w twoim domu. Zreszt kto by ci uwierzy? Widziae, jak matka ukrywa picie ojca. Syszae, jak usprawiedliwia go, e jest zbyt chory, aby i do pracy. Nawet jeli powiedziae jej co na temat ojca, udawaa, e to nie prawda. Mwia: Bzdura, nie przejmuj si. Jedz swoj owsiank. Szybko nauczye si utrzymywa

10

w sekrecie picie ojca, podczas gdy skrcao ci w odku, czue si wewntrznie spity i pakae nocami jeli jeszcze potrafie paka. ODP. NIE POTRAFIEM Wiedziae, e twoje marzenia, aby opuci dom albo zamieszka z rodzin, ktra yje szczliwie, nigdy si nie speni. Byo ci bardzo trudno wyjecha z domu, choby tylko na weekend. Jeli zostae gdzie na noc, martwie si o to, co si tam dzieje: Jeli wychodz z domu, jestem jak szczur uciekajcy z toncego okrtu. Jak oni sobie beze mnie poradz? Jestem im potrzebny. I naprawd realnie bye im potrzebny. Bez ciebie musieliby okreli swj wzajemny stosunek do siebie. Nie byo ucieczki. Bye w puapce. Bye w puapce fizycznie i emocjonalnie. Te uczucia znalazy wyraz w nastpujcym nie Glorii: To, co opowiem, nio mi si, kiedy miaam osiem lat. Byo to prawie 15 lat temu i do dzi pozostaje najbardziej ywym i przeraajcym snem, jaki pamitam. Zdarzy si w tym okresie mojego ycia, kiedy problem picia mojej matki zacz by powany. Sen by czarnobiay. Wszystko otaczaa przezroczysta, jasna mga. To byo dziwne, poniewa nie tylko braam udzia w tym nie, ale rwnie obserwowaam siebie w nim. Widziaam siebie tak, jak mona si zobaczy w telewizji, albo na filmie. Moja mama i ja byymy w jakim bardzo ciemnym i ponurym miejscu, przypominao to loch. Obie byymy za kratami czego, co mogo by klatk albo wizieniem. Miejsce to nie miao ani cian, ani podogi, ani sufitu tylko klatka, moja mama, ja i czarna prnia. Pamitam, jak chodziam tam i z powrotem, byam niespokojna, ale nie przestraszona. Wtem znikd pojawia si straniczka w mundurze. Podesza do klatki, otworzya drzwi i wypucia moj mam. Chwycia j za rami i wyprowadzia. Ja zostaam. Wic czekaam cierpliwie, pewna, e w odpowiednim czasie straniczka wrci i uwolni take mnie. Czekaam, jak mi si zdawao, ca wieczno. W kocu co pojawio si w ciemnoci. Pomylaam, e to przysza po mnie straniczka. Jednak zamiast niej zobaczyam dziwny, nieludzki stwr, ktry bardzo powoli przeszed obok klatki, a potem znikn w ciemnociach. Znikn w prni, a ja zostaam sama. Uderzya mnie myl, e nikt nie przyjdzie mnie uwolni. Byam sama. Ogarna mnie panika. Obudziam si przeraona. Odchodziam od zmysw. Pamitam jak siedziaam na ku i krzyczaam. W kadym razie mylaam, e krzycz. Zmuszaam si do krzyku, ale aden dwik nie wydobywa mi si z garda. Wic wziam jeszcze jeden gboki wdech i znowu bya cisza. Straciam gos. Prbowaam zawoa matk. Tak bardzo pragnam, aby bya przy mnie, ale nie byo sposobu, eby mnie usyszaa. Wic wsunam si z powrotem pod kodr i modliam si, ebym rano odzyskaa gos. A potem zasnam.

11

Gloria miaa poczucie, e jest w potrzasku. Gloria bya w potrzasku. Bya sama ze swoim blem. Nie mwia o tym nikomu, ale codziennie prosto ze szkoy wracaa do domu, eby zaj si matk. Jakkolwiek bolesne, jednak byo to atwiejsze ni siedzenie w szkole i zamartwianie si. Nikt niczego nie zauway. Nikt nie widzia, co si dzieje. Gloria bya grzeczn dziewczynk, ktra suchaa si wszystkich i nikomu nie sprawiaa kopotu. Szkoa Mao tego, e twoje ycie domowe byo przykre, to jeszcze miao ono wpyw rwnie na to, co dziao si w szkole. Jak ci szo w szkole? Jeli podobnie jak Emily bye prymusem i obowizkowym uczniem, to radzie sobie bardzo dobrze. Robie wszystko, co ci kazano. Dostawae dobre stopnie i sporo pochwa. Moe nawet bye tym dzieckiem, ktre miao dba o porzdek w klasie. To dawao ci chwilowe wytchnienie od domu i twoich prawdziwych uczu. Nikomu nie przyszo do gowy, e jeste dzieckiem z bardzo powanymi problemami. Moliwe nawet, e nauczyciele mwili twoim rodzicom: Szkoda, e ja nie mam takiego dziecka. Jeeli nie naleae do tej kategorii, to twoje wyniki szkolne byy zmienne. W zalenoci od inteligencji i tego, jak sprytnie nauczye si manipulowa, moge mie okrelony wpyw na swoje postpy w szkole. Moge mie dobre wyniki z jakiego przedmiotu w jednym semestrze, a ze w nastpnym, a w kocu zupenie si zaniedbywae. Lub przelizgiwae si. Albo jak Don prbowae zaatwia swoje sprawy przez zastraszanie innych. Niestety, przejmowae wiele cech swojego rodzica alkoholika. Ludzie zachowuj si tak, jak si tego nauczyli czy im si to podoba czy nie, czy tego chc czy nie. Alkoholicy nie chc podejmowa odpowiedzialnoci za swoje postpowanie. Czy tak byo te z tob? Z pewnoci tak byo w przypadku Dona. Don ma 17 lat, jest uczniem szkoy redniej i mieszka ze swoim ojcem zdrowiejcym alkoholikiem. W okresie picia, ktry trwa przez wikszo ycia Dona, jego ojciec by bardzo ktliwy i czsto porywczy. Zawsze stawia na swoim, poniewa inni si go bali. Don przyszed ze mn porozmawia, poniewa grozia mu niedostateczna ocena z biologii, a to oznaczaoby, e nie ukoczy szkoy. Jako powd zagraajcej oceny niedostatecznej nauczyciel tego przedmiotu poda fakt, i Don nigdy nie uczszcza na zajcia. Pierwsza reakcja Dona na t sytuacj bya identyczna z t, jak sysza od swojego ojca, kiedy ten jeszcze pi: On nie moe mi tego zrobi. Nie ma do tego prawa. Za kogo on si uwaa? Poskar si na niego w Kuratorium. Zrobi mu to wistwo, l tak w kko. Nie odezwaam si. Wtedy sprbowa wybiegu, ktry stosowa jego ojciec, gdy przestawa pi, ale nadal mia kaca i by struty. Wiem, co zrobi. Pjd do niego do domu. Padn mu do ng. Bd baga, bd prosi. Bd caowa go po rkach.

12

Kiedy nie zareagowaam, przeszed do trzeciej fazy, tej, ktra wykazaa, e pracowa nad sob dugo i solidnie. Sdz, e bd musia si z nim umwi, przysi fadw i sprawdzi, czy uda mi si nadrobi zalegoci. Don nauczy si bra odpowiedzialno za swoje zachowanie. Bya to trudna lekcja, poniewa nie wynikaa automatycznie z jego yciowego dowiadczenia. Odpowiedzialnoci trzeba si byo nauczy. Gdyby pozosta zadziorny, zawaliby spraw i nie rozumiaby dlaczego. Mgby siebie uzna za ofiar i obwinia innych. Dziecko, ktre powtarza takie zachowania, staje si coraz bardziej aspoeczne i czsto wchodzi w konflikt z prawem. Ludzie wok oceniaj jego zachowanie surowo, a on nie rozumie dlaczego, poniewa nie nauczy si innych sposobw zachowania. Gdyby zatrzyma si na drugim etapie, mogoby mu uda si nacign nauczyciela. Cwaniakom takie zachowanie do pewnego czasu moe uchodzi na sucho. Tego rwnie nauczy si w domu. Wysoce manipulacyjne zachowania alkoholika przynosz chwilowe owoce w postaci osigania celw, ktre alkoholikowi wydaj si podane. Ale manipulacje nie udaj si bez koca; ludzie przestaj dawa si oszukiwa i alkoholik wpada w kopoty. To samo dotyczy rwnie dziecka alkoholika. Do czasu takie zachowanie uchodzi mu pazem. Majc faszywe poczucie wasnej mocy, waciwie nie wie, co w niego ugodzio, gdy wreszcie znajdzie si w kopotach. Trzecia moliwo jest t podan, poniewa daa Donowi najwiksz szans rozwizania jego problemu w zadowalajcy sposb. Pozwolia mu na to, by bez wzgldu na wyniki by z siebie dumny. Jeeli nauczyciel znajdzie kompromis, wtedy ukoczy szko razem ze swoj klas. Jeeli nie, to i tak zrobi wszystko, aby poprawi swoj sytuacj. Moe zacz szanowa samego siebie. Ta konkretna historia skoczya si dobrze. Nauczyciel i Don opracowali program, dziki ktremu by w stanie nadrobi zalegoci. Mg ukoczy szko razem ze swoj klas. Innym problemem w szkole bya niezdolno koncentracji. Czsto twoje myli wdroway w wiat fantazji, ktry tworzya, aby uczyni ycie znonym, lub zamartwiaa si. Co si ze mn stanie? Czy wszystko bdzie dobrze? Co zastan, kiedy wrc do domu? Moga mie kopoty, poniewa gapia si w okno. Nauczyciel mwi: Suzy jest cigle pogrona w marzeniach. Chciabym, eby bardziej uwaaa na lekcjach. TAK Jeeli bya taka jak Suzy, prawdopodobnie chciaa bardziej uwaa ale jak miaa to zrobi? Zwaszcza jeli nie spaa ca noc, nasuchujc jak twoi rodzice krzycz i wyzywaj

13

si nawzajem. Jak miaa si skoncentrowa w szkole, jeli le spaa w nocy. I jakie to w ogle miao znaczenie? Byo tak le. Kogo to naprawd obchodzio? Kogo w ogle interesowao czy radzisz sobie dobrze czy kiepsko? Jeeli uczya si dobrze, to i tak byo to za mao. Jeeli sabo, krzyczano na ciebie. Ale to mijao, nikt naprawd nie zwraca na to uwagi. Kiedy potrzebowaa pomocy, wiedziaa, e nie warto o ni prosi. Moe kto ci obiecywa, ale nikt nie mia czasu pomc. Wic byo ci al samej siebie. A jeeli przypadkiem znalaz si kto yczliwy, nauczyciel, ktry mwi: Co jest nie tak, Johnny? Wygldasz, jakby mia jakie zmartwienie, automatycznie odpowiadae: Nie, wszystko jest w porzdku i odchodzie z rozpaczliw chci przytulenia si do tego nauczyciela i powiedzenia mu: O Boe, w domu jest tak okropnie Nie wiem dokadnie, co jest nie tak, ale wiem, e jest niedobrze. Prosz mi pomc! Wiedziae jednak, e nie rozmawia si poza domem o tym, co dzieje si w domu. Jednoczenie chciae, aby nauczyciel nie pozwoli ci odej. Chciae, eby kto ci rozumia bez koniecznoci opowiadania o sobie, ale nie wierzye, by kto naprawd potrafi to zrobi. Nauczye si ukrywa swoje uczucia, moe nawet nie przyznajc si do nich przed samym sob. Tak wic szkoa, ktra moga by niebem, staa si rodzajem pieka. Po jakim czasie mogo si zdarzy, e co przeskrobae albo przestae chodzi do szkoy. A moe, a moe, kto z tego powodu zwrci na ciebie uwag? Jeli bdziesz mia kopoty, moe kto zmusi ci do powiedzenia caej prawdy. Wiedziae, e jeli si wycofasz zostaniesz sam, poniewa jeste spokojny i nikomu nie sprawiasz kopotw. Im bardziej si wycofywae, tym bardziej czue si osamotniony i tym trudniej byo zacz zachowywa si inaczej. Granie roli klasowego klowna rozrywka mile widziana przez uczniw, jeli nie przez nauczyciela pomagao na jaki czas. W ten sposb zwracae na siebie uwag, co prawda nie tego rodzaju, o jaki ci chodzio, ale przynajmniej ci dostrzegano. Ale jeeli przestae chodzi do szkoy, jeli wpade w naprawd powane tarapaty, kto z pewnoci zwrci na to uwag. Woae o pomoc w jedyny znany ci sposb. Pniej zostae ukarany, ale przynajmniej zostae zauwaony. Wic tak to byo ze szko. Bya po prostu dodatkow kar, miejscem, ktrym musiae by. Jeeli dobrze trafie, stanowia niewielk ulg. Lecz zasadniczo bya czym, przez co trzeba byo przej. Przyjaciele A co z twoimi kolegami innymi dziemi w twoim wieku? Moe bawie si z nimi, ale jako nie czue si jednym z nich. Moge wydawa si pochonity zabaw, a jednak zawsze

14

czue si troch inny. Nie naleae w peni do grupy, wic zawsze czue si jak outsider, jak kto obcy. Z kilku powodw trudno ci si byo zaprzyjani. Jednym z nich byo to, e trudno ci byo uwierzy, e ludzie ci lubi. Ostatecznie cae ycie mwiono ci, e jeste takim niedobrym dzieckiem. A jeli nawet nie mwiono tego otwarcie, to i tak wiedziae, e to prawda, poniewa gdyby byo inaczej, wtedy ojciec nie musiaby pi. Wic nawet jeli kto autentycznie darzy ci przyjaznymi uczuciami, to zawsze troch si bae, e jeli pozna ci nieco lepiej i prawda wyjdzie na jaw, to nie bdzie chcia by twoim przyjacielem. Prawdopodobnie poznae jakie dzieci. Ale to rwnie stwarzao problemy. Ile razy moge pj do domu swojego kolegi nie zapraszajc go do siebie? Zawsze czue, e nadejdzie ten straszny dzie, kiedy twj kolega powie: Pobawmy si u ciebie dzi po poudniu. Moge jedynie odwiedza kolegw sporadycznie, unikajc naraania si na to, czego nie dao si unikn. A moe po prostu, w ogle nie warto byo mie przyjaci? Moge wic wycofywa si lub zachowywa tak, aby inne dzieci ci unikay. W ten sposb w ogle unikae bliszych, kontaktw, z nimi. Jeli jednak podje ryzyko i zaprzyjanie si z kim, to i tak wiedziae, e nadejdzie dzie, kiedy wszystko si wyda. Kiedy pewna szesnastoletnia dziewczyna spotkaa starszego brata koleanki, z ktr si przyjania kiedy bya modsza, wywoao to u niej fal wspomnie i napisaa wiersz, ktry mu zadedykowaa: Do Pamitam ci od dawna Kiedy jeszcze mieszkaam w piekle Zbudowanym specjalnie dla dzieci ciany twojego domu Byy moj jedyn ucieczk Cho wiem e nie domylae si tego nawet Poniewa nigdy naprawd si nie poznalimy Wanie dlatego znaam ci zawsze Ale ty nie poznae mnie nigdy Byam samotnym przeraonym dzieckiem Ktre nie miao dokd pj Ani do kogo si zwrci Wiele lat pniej Nie pamitasz e mnie znae Ale ja pamitam Pragnam by tam gdzie ty W miejscu tak innym ni moje wasne. Tamten dom znaczy bardzo wiele dla owej dziewczynki. Jednake nadszed ten straszny dzie, musiaa zaprosi przyjacik do siebie. Gdy przysza z ni do domu, ojciec lea spity na pododze w pokoju. A matka, prbujc zachowa twarz, na poczekaniu wymylia kamstwo: pi na pododze, poniewa ma problemy z krgosupem i lekarz powiedzia, e dobrze by mu to

15

zrobio. Wydawao si, e dziewczynka uwierzya, ale ju wicej nie przysza. Ryzyko byo rzeczywiste. Jak trudno byo nawiza przyja! A z biegiem czasu, kiedy dorastae, stawao si to jeszcze trudniejsze, poniewa znalaze si w sytuacji, kiedy ju po prostu nie wiedziae, jak si zaprzyjania. O czym mam z nimi rozmawia? Dlaczego mieliby interesowa si mn? Czemu mieliby mnie lubi? Nie jestem dobry. Dlaczego mieliby chcie si ze mn przyjani? Jak moge reagowa spontanicznie i czu si swobodnie, kiedy wszystkie te pytania chodziy ci po gowie? Skd miae umie nawizywa dobre kontakty z innymi dziemi? Nawet jeli chciae zosta po szkole, aby pobawi si z innymi dziemi, mogo si to okaza niemoliwe. Moe trzeba byo spieszy si do domu, gdzie czekay ci obowizki, na przykad opieka nad modszym rodzestwem. Moge si martwi o to, e matka jest pijana, i musisz si ni zaj. Moe przejmowae si tym cay dzie i musiae pobiec prosto do domu, eby zobaczy, co si tam dzieje. W tym dziwnym yciu najbardziej ze wszystkiego pragne uciec, a jednak co zmuszao ci do szybkiego wracania do domu. Ale nie byo to twoje ycie, twoja rzeczywisto. Kiedy przygldasz si temu teraz, nie widzisz w nim wikszego sensu. Wtedy jednak znae tylko takie ycie. Pewna dziewczynka wyjechaa na obz. By to obz dla dzieci alkoholikw. Po powrocie do domu usiada i opisaa, jak si tam czua. Bo chocia wiedziaa, jak si zachowywa, przywioza ze sob cae swoje zagubienie i wszystkie zmartwienia dziecka yjcego w rodowisku z problemem alkoholowym. Nikt tego nie wiedzia, lecz ona podzielia si tym ze mn w nastpujcym wierszu: Obz Nie chc by tutaj. Chc wraca do domu. Nie bd dobrze si bawi. Nie mam tu adnych przyjaci l nikt mnie nie lubi . Hej! Byo wietnie Gono si miaam I czuam si szczliwa! Moe jednak nie bdzie tak le, A potem znowu chc jecha do domu. Chc znw popywa na dce! O ktrej bdzie lunch? Czy moemy i na wycieczk? Chciaabym powdkowa jeszcze.

16

Ognisko! Nie rozumiem tych spotka! Wszyscy opowiadaj te okropne rzeczy I wiem dokadnie, jak si czuj! Czy rozumiej te jak ja si czuj? Hej ! Zrbmy jeszcze jedno spotkanie! Nie pooyli mnie spa. Naprawd lubi te moich terapeutw. Wszyscy s bardzo mili, Robimy wszystko, co tylko chcemy I to jest O.K.! Co? Jutro wracamy do domu? Przecie dopiero przyjechalimy, no nie? Odejd! Zwariuj przez ciebie! Jeste brzydka! I mama tak miesznie ci ubiera! Nie znosz ci! Ojej! Naprawd trzeba ju wraca. Nie wiem, co o tym myle. Mam nadziej, e wrc tu za rok. Nie chc jecha do domu, Chc by tutaj! Co tam, przyjazd tutaj i tak si nie liczy, Bo przecie trzeba wrci do domu, Do tego, co si zostawio.

A ty jak siebie spostrzegasz? Czy miae due poczucie wasnej wartoci? Czy cenie siebie? Czy uwaae, e jeste co wart? Czy w ogle liczye si ze sob? eby zna swoj warto, trzeba by w kontakcie z samym sob. Czy bye? Nie jestem tego taka pewna. Dziecko okrela kim jest poprzez informacje, jakie uzyskuje od bliskich znaczcych osb. W miar dorastania zaczyna robi to samodzielnie lub przynajmniej powinno to

17

robi. Ale na pocztku odkrywa kim jest, przez to, co inni ludzie mwi na jego temat i przez uwewntrznianie tych przekazw. Otrzymywae jednak wiele podwjnych przekazw, wygldajcych czsto na sprzeczne ze sob. Nie wiedziae, ktra cz bya prawdziwa, wic wybierae to jedn, to drug. Nigdy naprawd nie bye pewien. Paradoksalnie, te sprzeczne informacje byy prawdopodobnie obydwie prawdziwe. W efekcie twoje poczucie wasnej tosamoci zostao w pewien sposb znieksztacone. Informacje nie byy wyrane. Nie miay wikszego sensu. Wic trudno ci byo okreli, kim jeste i czy cenisz tego kogo. Syszae na przykad: Kocham ci, odejd. Co to oznaczao? Matka mwia: Kocham ci. Syszae i czue te sowa. Wiedziae jednak, e zawadzasz, e nie ma czasu dla ciebie, e nie o ciebie jest zatroskana i e j dranisz. Kocham ci, odejd. Czy to ma jaki sens? Czemu tu wierzy? Jeeli wierzye w obydwa te komunikaty, bye zagubiony. Jeeli uwierzye sowom: Kocham ci, a jednak musiae odej, co si wtedy z tob dziao? Jeeli uwierzye w obydwie czci takiego przekazu, jak to wpywao na ciebie, kiedy dorastae? Moge bardzo chcie by z ludmi, ktrzy mwili ci, e ci kochaj, a jednoczenie ci odpychali. A co z podwjnym komunikatem: Niczego nie potrafisz zrobi dobrze Potrzebuj ci! Perfekcjonizm alkoholika krytykowa wszystko, co zrobie: dostae pitk, a miae dosta pitk z plusem. Niewane, co osigne, i tak nie byo to do dobre; zawsze mona si byo przyczepi. Z pewnoci bye przekonany, e niczego nie potrafisz zrobi jak naley niezalenie od tego, jak bardzo si starae. Natomiast druga cz przekazu: Potrzebuj ci. Nie mog si bez ciebie obej sprawiaa, e wykonywae wiele uciliwych obowizkw domowych. Koczyo si na tym, e to ty w jakim sensie bye oparciem emocjonalnym. Dlaczego ci potrzebowali, skoro niczego nie potrafie zrobi dobrze? Nie byo w tym wiele sensu, ale wiedziae, e tak jest, poniewa obydwa te komunikaty docieray do ciebie gono i wyranie. Przejdmy teraz do najwikszego paradoksu. Mw zawsze prawd oraz Nie chc o tym wiedzie. Mwiono ci, aby zawsze mwi prawd, poniewa ceniono uczciwo. Co wicej, mwiono ci, e jeeli co si stanie, a ty si przyznasz, to bdziesz mia mniej kopotw. Pamitasz? Nigdy nie moge by tego pewien, poniewa czasami tak si dziao, a czasami nie. Komunikat: Nie chc o tym wiedzie z pewnoci komplikowa ca spraw. Dlaczego ich obcia? Dlaczego obarcza i tak ju przecionego rodzica? Jest to wspaniae wytumaczenie dla kogo, kto nie chce podj odpowiedzialnoci. Ktre dziecko zechce przyzna si do zego postpku, zwaszcza kiedy ma rodzica, ktry daje mu taki przykad?

18

Dlaczego jeszcze bardziej ich martwi? Zachca si dziecko do takiego mylenia przynajmniej nie wprost. Bardzo szybko nauczye si, e komunikat Mw zawsze prawd to co, co powinno si mwi dzieciom, ale w twoim wasnym domu mwienie prawdy niewiele znaczyo. Cigle syszae kamstwa swoich rodzicw. Syszae, jak nieuzaleniony rodzic prbowa zatuszowa to, co zrobi alkoholik, i najwyraniej byo to w porzdku. Rwnie pijcy rodzic cigle skada jakie obietnice i nigdy nie dotrzymywa sowa. Ale nie wygldao na to, e kamie, kiedy co obiecywa. To, co rzeczywiste i to, co nierzeczywiste ulegao w twoim domu bardzo duym znieksztaceniom. Niewiele wic przemawiao za tym, aby by prawdomwny. W niedugim czasie nauczye si kama automatycznie. A poniewa nie czue, e kamiesz, bo kamali wszyscy, wic nie czue si z tego powodu zbytnio winny. Moe nawet okamywae siebie samego wierzc, e w ten sposb ochraniasz swoj rodzin. Mylae na przykad: Poczuj si o wiele lepiej, jeeli bd myle, e autobus si spni, ni gdyby im powiedzia: Zostalimy zapani na ulicy na paleniu trawki i zawiezieni do izby dziecka. Bd mia czas dla ciebie oraz Nastpnym razem, sowo honoru to nastpny zestaw podwjnych komunikatw. Twj ojciec albo matka zawsze co obiecywali, np.: Zrobimy to w sobot. Jako si z tego wygrzebiemy. Wszystko bdzie dobrze. Nie przejmuj si tym. Kupi ci t sukienk. Wrc na obiad. Zaley mi na tym, obchodzi mnie to, pogadajmy o tym kiedy. Ale nigdy do tego nie dochodzio. Same kamstwa! W drugiej czci tego komunikatu: Nastpnym razem, sowo honoru, No c, tym razem nie wyszo, ale nastpnym razem si uda coraz wyraniej wida byo denie do tego, aby by nagradzanym za intencje, a nie za postpowanie. I co z tym robie? Nie teraz, pniej! Pniej nie nadchodzio nigdy. Wic by w tym rwnie trzeci przekaz: Zapomnij o tym. Oduczye si chcie. Przejdmy teraz do paradoksu: Wszystko jest w najlepszym porzdku, nie przejmuj si. Druga cz komunikatu, jaki odebrae od rodzica brzmiaa: Jak mam sobie z tym wszystkim poradzi? Poczucie beznadziejnoci, a jednoczenie mwienie do ciebie, aby si nie martwi. Dobra, dobra, nie bd si przejmowa. Ale jako nic z tego nie wychodzio. Jeszcze jeden wprowadzajcy zamt komunikat to z jednej strony potpianie alkoholika za to, e jest alkoholikiem, a z drugiej pobaanie mu z tego samego powodu. Mwiono z pogard: John jest pijany, a potem syszae: Tak, stuk szklank, ale nie mg nic na to poradzi, bo by pijany. To nie miao sensu. Nie mg nic zrobi, eby si nie upi, skoro by alkoholikiem, natomiast nie byo w porzdku, e stuk szklank. Zachowanie alkoholika byo usprawiedliwiane jego chorob. Nikomu nie wolno si byo na to obraa, poniewa nie robi tego zoliwie.

19

Ta podwjna norma musiaa wprowadza zamieszanie. Prawdziwy przekaz brzmia: Kiedy jestem pijany, mog robi wszystko, co chc. Alkoholizm by wykorzystywany nie tylko jako wymwka dla alkoholika, ale prawdopodobnie ty rwnie nauczye si wykorzystywa t wymwk do usprawiedliwiania wasnego zachowania. Na przykad: Powiedz nauczycielce, e masz kopoty rodzinne, a ona usprawiedliwi brak pracy domowej. To dziaa za kadym razem. Ginger zostaa skierowana do mnie z powodu jej wasnego picia, ale zaraz potem upewnia si, e wiem jak paskudne ma ycie z powodu alkoholizmu ojca. Cigle si na mnie wcieka. Zawsze si mnie czepia. Powiedz, Ginger, a o czym konkretnie mwisz? Jeli nie wrc do domu o ustalonej porze, wrzeszczy na mnie (15letniej Ginger kazano wraca do domu przed 1.30 w nocy). Jeli nie powiem mu dzie dobry, naprawd daje mi popali. Odpowiedziaam jej na to: Ginger, ja pij niewiele, ale w moim domu musiaaby wraca o jedenastej i gdyby si spnia, nie skoczyoby si na tym, e tylko nakrzyczaabym na ciebie. Musiaaby rwnie mwi mi dzie dobry, czy by ci si to podobao, czy te nie. atwo zauway, e wykorzystywaa alkoholizm ojca jako usprawiedliwienie swoich szalestw. Potem jego ostra reakcja potwierdzaa, e jest okropny, a przecie bya spowodowana tym, e to ona tak go prowokowaa. Postawiam spraw ostro, pokazujc Ginger dokadnie to, co robi i mwic jej, co o tym myl. Przyznaam rwnie, e ma w yciu rzeczywiste trudnoci. Tydzie pniej, kiedy przysza ponownie, powiedziaam: W zeszym tygodniu byam dla ciebie szorstka. Dziwi si, e wrcia. Kiedy wyszam std tydzie temu, czuam si okropnie, wic wiedziaam, e co zaczyna si zmienia odpowiedziaa. Nie chcc tak naprawd, eby ze zachowanie uchodzio jej na sucho, poczua ulg, gdy kto w kocu zwrci jej na to uwag. Obawa matki, aby poprzez stanowcze postpowanie z Ginger nie pogorszy i tak ju zej sytuacji, powodowaa tylko wikszy zamt w gowie jej crki. Jeli dziecko alkoholika, podobnie jak sam alkoholik, ma w ogle osign dojrzao, musi pozna, co to jest odpowiedzialno. Czci silnego poczucia tosamoci jest umiejtno bycia odpowiedzialnym za swoje postpowanie. Niezalenie od tego, na ile zagbiamy si w swoje motywacje albo ich brak, jestemy tym, co robimy. Nasz zasug jest to, co dobre, ale musimy te rozlicza si ze zego. Kluczow spraw jest podjcie odpowiedzialnoci za wszystkie swoje czyny. Dwuznaczne komunikaty, ktre odbierae jako dziecko, spowodoway, e przestae orientowa si we wasnej sytuacji. Gdzie jeste w tym zamieszaniu? Kto si tob w ogle przejmuje? Bo chyba nie rodzice. Nawet jeli sam nie jeste zagubiony, to twj obraz samego siebie pozostaje niejasny.

20

Podskrnie wyczuwasz, e rodzice ci kochaj. Nie moesz tego udowodni, ale po prostu wiesz o tym. Sam ten fakt wystarcza, aby mg przezwyciy trudnoci okresu dziecistwa. Jest on tym decydujcym czynnikiem, ktrego nie moe zniszczy nawet alkoholizm. Mio moga by wypaczona, ale bya prawdziwa, znieksztacona bya twoja rzeczywisto. Dlatego znieksztacone jest twoje poczucie wasnej tosamoci. Z tego te powodu w wielu aspektach ycia, dorastania i przeywania go w peni s rzeczy, ktrych si nie nauczye. Ominy ci dyskusje z ktrym z rodzicw o tym Jak sobie z tym poradz?, Co zrobi, jeli on powie co takiego?, Co mam zrobi z tym problemem? Jak to sobie wyobraam?. Twoi rodzice byli tak zaabsorbowani szalestwem alkoholizmu, e nie mieli ani czasu, ani si aby omawia z tob podobne problemy. Jest zatem wiele rzeczy, z ktrymi czujesz si nieswojo, ktrych po prostu nie znasz. Co wicej, jest wiele rzeczy, o ktrych nie wiesz, e nie wiesz, wic nie wiesz nawet, jakie stawia pytania. Wiesz jedynie, e nigdy nie czujesz si naprawd na swoim miejscu, i nie potrafisz dociec dlaczego. Wszyscy umiej si dopasowa, a ty nawet nie pytasz dlaczego. Przez cae ycie towarzysz ci w tej czy innej formie uczucia, myli, dowiadczenia i przekonania wyniesione z dziecistwa. Taki dorosy, jeli nie pracuje nad swoj zmian i rozwojem, pozostaje uwizany do rodzicw i/lub maonka, reaguje w pracy tak samo jak w szkole, czuje si wyizolowany mimo obecnoci innych ludzi i boi si da siebie pozna innym. Taki dorosy zwiksza rwnie prawdopodobiestwo faktu, e sam stanie si alkoholikiem, polubi alkoholika lub obydwie te rzeczy naraz, utrzymujc tym samym bdne koo w wiecznym ruchu.

CO DZIEJE SI Z TOB TERAZ?

Dziecko wyrasta na doros osob. Wszyscy wiemy, kto jest dorosy, dopki nie kae si nam tego zdefiniowa. Kiedy szukamy odpowiedzi, zaczynamy si zastanawia. Nie mog za ciebie okreli, kto jest dorosy. Sam musisz to zdefiniowa. By moe jest to punkt w twoim yciu, gdzie kocz si szczenice lata? By moe stajesz si dorosy w momencie, gdy zaczynasz decydowa o swoim yciu? Dla celw tej ksiki bdziemy mwi o kim, kto wyrs, kto jest penoletni. Wtedy moesz si zastanawia, nawet jeli dorastanie masz ju dawno za sob: Na ile jeste dorosy? Jak rol w twoim yciu odegraa twoja wasna historia? Co z tej historii jeste w stanie wykorzysta z poytkiem dla siebie. Jakie fakty zdaj ci si przeszkadza? W jakiej perspektywie widzisz siebie? Jak rzeczywicie, naprawd siebie spostrzegasz?

21

Stoi przed tob wiele pyta, a wrd nich wiele takich, ktre wiod do nowych pyta. Poniewa twoja podstawowa struktura nacechowana jest dwuznacznoci, zawsze byo w tobie mnstwo pyta. By moe nie ze wszystkich nawet zdawae sobie spraw, ale jedno byo jasne. Miae niewiele odpowiedzi. Przyjrzyjmy si, kim jeste dzisiaj. Po prostu przyjrzyj si sobie. Przegldajc ponisz list cech sprbuj nie zakada z gry, e s one dalszym potwierdzeniem tego, w jakim stopniu jeste uszkodzony. Jeli znam ci tak dobrze, jak mi si zdaje, to tak wanie postpisz. Ta lista nie jest wynikiem bada naukowych. Jest to zbiorowa, zgodna opinia dorosych dzieci alkoholikw o sobie samych. Zgodziy si one, e te cechy stanowi cz tego, kim s. Nie kada musi by prawdziwa w odniesieniu do ciebie albo moe by prawdziwa tylko do pewnego stopnia. Nie jest to prba zaszufladkowania ciebie, ale jeeli te rozwaania nie dadz ci nic wicej, to przynajmniej pozwol ci troch lepiej zrozumie, dlaczego reagujesz tak, jak reagujesz, pozwol ci pozna, jakie s niektre przyczyny czci twoich zachowa, ktrych dotd nie bye w stanie zrozumie. Jest to sposb, eby pokaza ci, e pewne sprawy, ktre zmusiy ci do zastanawiania si nad swoim zdrowiem emocjonalnym, s przeniesione z dziecistwa. Mog by po prostu przeniesione z bycia dzieckiem alkoholika. Forma moga ulec zmianie, ale istota pozostaje ta sama. W tym kontekcie moesz przyjrze si owym cechom, zacz je bada i prbowa zmienia. Zobaczmy zatem, co to s za cechy, co oznaczaj i jakie s niektre ich konsekwencje. Dzieci alkoholikw zgaduj, co jest normalne

Znaczenie tego stwierdzenia trudno przeceni, jako e jest to ich najgbiej zakorzeniona cecha. Dorose dzieci alkoholikw po prostu nie maj dowiadcze z tym, co jest normalne. Wiele z nich jest w AA bd w Al Anonie. Czsto zdarza si co zabawnego, kiedy dochodz do drugiego kroku: Uwierzylimy, e sia wiksza od nas samych moe przywrci nam zdrowie. Wierz w to cakowicie. Oczywicie, to prawda. Z ca pewnoci jest to znaczce, wane i zasadnicze dla ich powrotu do zdrowia. Ale przecie oni nie wiedz, co to jest zdrowie. Patrz na rzeczy, ktre wydaj si normalne i staraj si je naladowa. Jednak to, co naladuj, moe by albo moe nie by normalne, wic takie osoby zachowuj si tak, jak gdyby byy normalne, bez posiadania zdrowej podstawy do dokonywania takiego rozrnienia. Jest to bardzo podobne do tego, jak czuj si homoseksualici, zanim si ujawni. Spdzajc cae ycie na maskowaniu si po to, aeby ich nie odkryto, bardzo dotkliwie odczuwaj swoje zagubienie. Wiele czasu spdzaj na zgadywaniu tego, co by przeywali, gdyby byli heteroseksualni, a inni nie wiedzieliby pewnych rzeczy na ich temat. Nie widz, eby to si tak bardzo rnio od dorosych dzieci alkoholikw. Przez cae ycie zgaduj, co jest waciwe, po to, eby inni nie zorientowali si, e oni nie wiedz, co robi.

22

Martwi si i gubi w sprawach, co do ktrych s przekonani, e dla innych nie s powodem zmartwie ani zagubienia. Nie czuj si na tyle wolni, eby pyta, wic nigdy nie wiedz na pewno. Co jeszcze waniejsze, nie chc wyglda na gupich. Gdy od osb takich jak ja sysz stwierdzenia typu: Jedyne gupie pytania to pytania nie postawione, nie odzywaj si gono. Ale mwi sobie w duchu: To ona tak uwaa! Gdyby tylko wiedziaa Ostatecznie, jeli spojrze na twoj histori skd miae mie jakiekolwiek pojcie o normalnoci? Twoje ycie domowe wahao si od lekko zwariowanego do niesychanie groteskowego. Poniewa byo to jedyne ycie domowe jakie znae, to co inni uznaliby za lekko zwariowane czy niesychanie groteskowe, dla ciebie byo zwyczajne. Jeli zdarzy si dzie, ktry kto mgby okreli jako normalny, z pewnoci nie by on typowy i dlatego na pewno nie mia wikszego znaczenia. Poza chaotycznym yciem z dnia na dzie, cz twojej aktywnoci pochaniao ycie w fantazji. ye w wiecie, ktry sam sobie stworzye takim, jak wygldaoby ycie GDYBY Jak wygldaby twj dom, GDYBY Jak odnosiliby si do siebie rodzice, GDYBY Co staoby si dla ciebie moliwe, GDYBY I skonstruowae cae ycie na podstawie czego, co zapewne byo niemoliwe. Nierealistyczne fantazje o tym, jakie byoby ycie, gdyby ojciec czy matka przestali pi, prawdopodobnie pomogy ci przetrwa, ale przyczyniy si do twojego wewntrznego zamtu. Widziae programy pt. Tata wie najlepiej oraz inne podobne i uznae, e ludzie naprawd tak yj. Co widziae? Domy, ktre odwiedzae, rniy si od twojego, a ich gospodarze prawdopodobnie przedstawiali si od najlepszej strony. Nawet jeli tak nie byo, nie moge mie prawdziwego wyobraenia o tym, jak wygldao ycie w czyim domu, poniewa tam nie mieszkae. Dzieci z bardziej normalnych domw wiedz, e tego typu programy nie pokazuj ycia takiego, jakim ono naprawd jest. Ogldaj je jak bajk i albo im si to podoba, albo denerwuje je taka sodycz i doskonao, wiedz, e nikt naprawd tak nie yje i e nie wszystko ZAWSZE dobrze si koczy. Wida wyranie, e nie masz ukadu odniesienia, ktry mwiby ci, jak to jest, kiedy yje si w normalnym domu. Nie masz rwnie ukadu odniesienia co do tego, jakie uczucia i reakcje s w porzdku, a jakie nie. W bardziej typowych sytuacjach nie trzeba cay czas chodzi na palcach. Nie trzeba cigle kwestionowa wasnych uczu ani si ich wypiera. Poniewa tak robie, pogubie si. Wiele rzeczy z przeszoci przyczynio si do tego, e teraz musisz zgadywa, co jest normalnie. Niedawno skierowano do mnie na terapi 13-letniego chopca. Jego rodzice obydwoje byli zdrowiejcymi alkoholikami i obydwoje byli dziemi alkoholikw. Poniewa chopiec mia kopoty w szkole, zastpca dyrektora stwierdzi, e ma on powane problemy emocjonalne i powinien

23

zwrci si po pomoc psychologiczn. Wiedzc, e to maestwo to dzieci alkoholikw, miaam bardzo wan informacj: oni sami nie wiedzieli, jak to jest, kiedy si ma trzynacie lat. Wiedziaam, e jako dzieci alkoholikw nigdy nie byli typowymi trzynastolatkami. Jeszcze zanim spotkaam si z ich synem, opisaam im, co to znaczy by trzynastolatkiem dorastajcym w zwyczajnym domu. Sprawio im to wielk ulg, poniewa opisaam ich syna. Z adnym trzynastolatkiem nie ma atwego ycia. Po kilku wizytach chopca byam mile zaskoczona, stwierdzajc e nic zego si z nim nie dzieje. Tak, mia trudnoci w szkole. Tak, by bardzo rywalizujcy. Owszem, by w konflikcie z zastpc dyrektora. Nie byo jednak powodu, aby posya go do terapeuty. Nie byo w tym chopcu nic, czego nie wyleczyby sam fakt przebrnicia przez wiek trzynastu lat. Zerwanie wizi i izolowanie si wystpuje nie tylko w rodzinach dotknitych alkoholizmem. Tak zwane normalne rodziny maj rwnie swoje dobre i ze dni. Dzieci yjce w normalnych rodzinach mog sprawia problemy wychowawcze i czu si emocjonalnie wyizolowane. Stanowi to cz procesu dorastania, czasami moe rwnie oznacza powaniejsze trudnoci. Kluczow spraw jest umie to rozrni, a w rodzinie uwikanej w alkoholizm trudniej jest oddzieli i oceni te sprawy realistycznie. Gdyby ci rodzice nie byli dziemi alkoholikw, atwiej byoby im rozpozna typowe zachowania nastolatka. Oczywicie jest ich zasug, e dostatecznie zatroszczyli si o wyjanienie swoich wtpliwoci. Jednak to troch smutne, e nie byli w stanie stwierdzi, jak wietnie radz sobie jako rodzice, e wychowali zupenie normalne, zdrowe dziecko, ktre przeywa wszystkie typowe i normalne kryzysy dorastania. Ich wasna historia ycia sprawia, e nie wiedz, co jest normalne. Jest to przykad jak bycie dzieckiem alkoholika i konieczno zgadywania, co jest normalne moe wpywa na penienie roli rodzica. Nastpny przykad pokazuje, jaki to moe mie wpyw na ukad maeski. Kiedy zgosili si do mnie Beth i James, on by ju od 16 lat zdrowiejcym uczestnikiem ruchu AA, Beth za tyle samo czasu bya w AlAnonie. Byli bardzo oddanym maestwem, ktre dugo i mozolnie pracowao nad sob indywidualnie, rwnie nad swoimi relacjami rodzinnymi oraz maestwem. Beth, ktra wanie miaa przej operacj wycicia macicy, uwaaa to za bardzo znaczcy, przeomowy moment w jej yciu. Cae dotychczasowe ycie spdzia zajmujc si mem, szstk dzieci i domem. Chciaa, aby teraz ni si opiekowano i aby jej pobaano przez jaki czas. Chciaa, aby dzieci si ni zajmoway i eby m zwolni si z pracy jeli trzeba, mimo e wanie zosta szefem przedsibiorstwa. Domagaa si, eby zaj si dziemi i wspiera j emocjonalnie i fizycznie. Daa jasno do zrozumienia, e teraz ma by czas dla niej i chciaa, eby kademu to odpowiadao.

24

James by opiekuczy i dodawa jej otuchy, ale ona nie bya pewna, czy robi to szczerze. Kiedy do mnie przyszli, byli w konflikcie. Wiedziaam, e James, bdc sam alkoholikiem, by rwnie dzieckiem alkoholika. Oznaczao to, e wyrs w rodowisku, w ktrym nie by pewien, jak ma si czu. Nie mia pewnoci jaka reakcja na t sytuacj byaby poprawna. By niespokojny i zdezorientowany; wiedziaam, e problem trzeba wyranie okreli. Zwrciam si wic do Jamesa i powiedziaam: Na twoim miejscu miaabym teraz mieszane uczucia. Chciaabym by oparciem dla ony, poniewa wiele dla mnie znaczy. Mylaabym rwnie, e robi ze swojej operacji wielki problem. Kobiety na caym wiecie przechodz takie operacje i cho jest to powany zabieg, rzadko si zdarza jeli w ogle eby koczy si mierci, a ona robi wok tej sprawy wicej zamieszania ni potrzeba. Wiele on moich przyjaci przeszo tak operacj i nie robiy z tego takiego wielkiego problemu jak Beth. Na twoim miejscu chciaabym by do jej dyspozycji na tyle, na ile mogabym, ale bardzo by mnie zmartwio, gdybym musiaa odwoa wyjazdy w interesach i wychodzi wczenie z biura wiedzc, e trzeba tam dopilnowa roboty. Poza trudnociami, jakie mam w biurze, musiaabym przecie jeszcze martwi si o prowadzenie domu i o dzieci. Wiesz, rzeczywicie uwaaabym, e jest to dla mnie ciar i czuabym, e w tym wszystkim w ogle nie bierze si mnie pod uwag. I e oczekuje si ode mnie, ebym zupenie zapomniaa o sobie, przeja na siebie wszystkie te role i jeszcze bya zadowolona. Byabym nieco uraona, jednak nie mogabym si do tego przyzna, bo co by to bya za niegodziwo, gdyby mczyzna odczuwa co takiego w stosunku do kobiety, ktr kocha, w trudnym dla niej momencie, kiedy powinien by dla niej oparciem. Opisaam mu typowe reakcje na tak sytuacj i chocia jego uczucia byy typowe i atwe do przewidzenia, on o tym nie wiedzia. Gdy by dzieckiem, wolno mu byo wyraa jedynie te uczucia, ktre jego matka uznawaa za dopuszczalne. Stopniowo, z biegiem lat nauczy si ukrywa swoje uczucia. Byo to o wiele bardziej satysfakcjonujce ni naraanie si na niezadowolenie matki. W obecnej sytuacji, poniewa oceni swoje uczucia jako

nieodpowiednie i nie chcia ryzykowa niezadowolenia ony, nie ujawnia ich.

Patrzy na mnie z ustami szeroko otwartymi ze zdziwienia. Na pewno czu si tak, jak gdybym zdja z niego cae ubranie i jakby siedzia przede mn zupenie goy. Wtedy Beth powiedziaa: Oczywicie, James, przeywasz wszystkie te uczucia. Oczywicie, e tak. Czuam si dokadnie tak samo, kiedy bye w szpitalu ostatnim razem, a ja musiaam si tob opiekowa. Dao si odczu ulg w caym pokoju. James odkry, e wszystkie jego uczucia s w porzdku , absolutnie na miejscu, naturalne i NORMALNE. Nie wiedzia, e przeywanie wszystkich tych uczu nie oznacza wcale, e jest draniem i nie troszczy si o swoj on. Kto musia mu to powiedzie.

25

Jak tylko uzyskaam informacj, e jest on dorosym dzieckiem alkoholika, nietrudno byo skoncentrowa si dokadnie na tym, co jest rdem problemw tego maestwa. Jak si pniej okazao, ona bardzo szybko wrcia do zdrowia po operacji, on potrafi by dla niej oparciem i ich maestwo ukada si dobrze. Ona teraz bardziej pamita o tym, e jej m po prostu nie wie pewnych rzeczy, on rozumie, e jego reakcje nie s znowu takie dziwne, zwaszcza te, ktre jako dziecko nauczy si tumi.

Dorose dzieci alkoholikw maj trudnoci z przeprowadzeniem swoich

zamiarw od pocztku do koca Pewnego wieczoru tematem spotkania dorosych dzieci alkoholikw byo zjawisko odkadania na pniej. Kiedy zaprosiam ich do rozmowy o tym, co to dla nich oznacza, pierwsza odpowied brzmiaa: Jestem rekordzist wiata w zwlekaniu lub Jako chyba po prostu nie jestem w stanie doprowadzi niczego do koca. Kiedy poprosiam niektrych, aby wymienili co bardziej konkretnego, Bob powiedzia: Wiem o co ci chodzi. Wanie teraz si z tym borykam. Mam problemy w pracy, kiedy prbuj uporzdkowa informacje i spisa je na kawaku papieru. Niesychan trudno sprawia mi zobaczenie, co jest, i napisanie tego po prostu na kartce papieru. Siedz i plcz si, dopki kto nie powie: Co ty do diaba robisz? Masz zrobi to i to, i chc to mie zrobione! Wtedy nagle wszystko staje si oczywiste, ale dlaczego, u licha, sam o tym nie pomylaem? Boj si. To jest moje zajcie. To jest istota wszystkiego, co robi. Nie mog tak w nieskoczono. Nie mam zamiaru wiecznie by traktowany jak nowo przyjty pracownik, jestem przeraony. Wypowied Amy bya taka: Przygotowujc duszy artyku nie mog ruszy z miejsca. Naprawd chciaabym wiedzie, co u licha ze mn jest, e po prostu nie umiem go skleci. Mam cay potrzebny materia, ale nie potrafi go uporzdkowa. Tyle mnie kosztuje, eby tego nie rzuci, nawet jeli mnie to ciekawi i chc go skoczy. To takie pieprzone szarpanie si. Kiedy byam w collegu, wszystkie te niedokoczone prace byy oceniane na niedostateczny. Wszystkie przedmioty zaliczaam na pitk, ale kada dwja doprowadzaa mnie do rozpaczy. Te si boj, poniewa ma to wpyw rwnie na moj prac. Wszystkie te komentarze s do typowe i atwo zrozumie, dlaczego maj t trudno. Ci ludzie nie s maruderami w zwyczajnym rozumieniu tego sowa. W typowym domu alkoholika a si roi od obietnic. Wspaniaa praca zawsze bya tu, tu. Wielki interes by zawsze w zasigu rki. To, co trzeba byo zrobi w domu, miao by zrobione byskawicznie. Zabawka, ktra miaa by skonstruowana samochodzik, domek dla lalek i tak dalej.

26

Zrobi to. Zrobi tamto. Ale w rzeczywistoci ani to, ani tamto nigdy si nie zdarzao. Mao tego, alkoholik domaga si pochway ju za sam pomys, za sam intencj. W takim otoczeniu wyrose. A pamitasz troch powaniejsze projekty? Pomalowanie duego pokoju na przykad? Pamitasz jak alkoholik wyszed, kupi farb, wrci, przykry wszystkie meble przed malowaniem, a potem cae lata trwao, zanim pokj w kocu zosta pomalowany? To znaczy zanim twoja matka w ktrym momencie stracia cierpliwo i sama go pomalowaa. Wiele byo podobnych projektw. Mnstwo wspaniaych pomysw nigdy nie zrealizowanych. A jeli ju do tego doszo, to upyno tyle czasu, e zdye zapomnie, o co chodzio na pocztku. Kto mia czas, eby usi z tob, kiedy wpade na jaki pomys i powiedzie: To dobry pomys. Od czego zamierzasz zacz realizacj? Ile czasu ci to zajmie? Na jakie etapy to podzielisz? Prawdopodobnie nikt. Czy byo kiedy tak, eby jedno z twoich rodzicw powiedziao ci: wietnie! Ten pomys jest fantastyczny! Jeste pewien, e ci si uda? Czy umiesz podzieli t prac na mniejsze kawaki? Czy potrafisz sobie poradzi? Pewnie nigdy tego nie syszae. Nie chc przez to powiedzie, e WSZYSCY rodzice, ktrzy nie maj problemu z alkoholem, ucz swoje dzieci, jak rozwizywa problemy. Chc natomiast podkreli, e w rodzinie funkcjonalnej dziecko widziao takie zachowania i postawy, ktre mogo naladowa. Dziecko obserwuje ten proces i moe nawet w trakcie zadawa pytania. Uczenie si moe by raczej porednie ni bezporednie, ale jednak si odbywa. Poniewa twoje dowiadczenie byo tak bardzo odmienne, nie dziwi mnie, e masz problemy z przeprowadzeniem zamierzonego pomysu od pocztku do koca. Nie widziae tego u siebie w domu i nie wiesz jak to zrealizowa. Brak umiejtnoci to nie to samo co odwlekanie. W ostatniej czci ksiki bdzie mowa o tym, jak zmieni ten niepokojcy stan rzeczy.

Dorose dzieci alkoholikw kami, gdy rwnie dobrze mogyby powiedzie

prawd Kamstwo jest podstawowym elementem systemu rodzinnego dotknitego alkoholizmem. Wystpuje po czci w przebraniu jawnego zaprzeczania nieprzyjemnej rzeczywistoci, krycia, niespenionych obietnic i niekonsekwencji. Przybiera wiele form i ma liczne konsekwencje. Chocia jest nieco inne ni ten rodzaj kamstwa, o jakim zwykle si mwi, to jednak z pewnoci jest odstpstwem od prawdy. Pierwszym i najwaniejszym kamstwem jest zaprzeczanie przez rodzin, e istnieje problem. Kamstwem jest wic udawanie, e w domu wszystko jest w porzdku. Rodzina

27

rzadko omawia t spraw otwarcie, nawet midzy sob. By moe gdzie w swoich skrytych mylach kto rozpoznaje prawd, ale toczy si rwnie walka, by temu zaprzeczy. Nastpne kamstwo, krycie, jest zwizane z poprzednim. Nieuzaleniony czonek rodziny kryje alkoholika. Bdc dzieckiem widziae, jak tuszowa jego zachowania. Syszae, jak matka telefonicznie usprawiedliwiaa ojca, e nie wykona jakiego swojego zobowizania lub e si spni. Jest to cz tego kamstwa, w ktrym ye. Syszae rwnie wiele obietnic od swego rodzica alkoholika. One take okazyway si kamstwami. Kamanie byo norm w twoim domu i stao si czci twojego dowiadczenia i czym, co mogo ci si przyda. Czasami dziki niemu ycie stawao si o wiele wygodniejsze. Jeli skamae, e wykonae swoj prac, moge troch poleniuchowa. Jeli skamae wyjaniajc, dlaczego nie moesz przyprowadzi kolegi do domu lub dlaczego pno wrcie, moge unikn nieprzyjemnoci. Wydawao si, e kamstwo wszystkim upraszcza ycie. Chocia w rodzinie mwio si, e mwienie prawdy jest cnot, wiedziae, e niewiele dla nich znacz te sowa. W ten sposb prawda stracia znaczenie. Kamstwo stao si nawykiem. Wanie dlatego uzasadnione jest twierdzenie, e: Dorose dzieci alkoholikw kami, gdy rwnie dobrze mogyby powiedzie prawd. Jeli jednak kamstwo jest czym, co syszae jako rzecz naturaln, by moe nie jest rwnie atwo mwi prawd. W tym kontekcie zdanie: Byoby rwnie atwo powiedzie prawd oznacza, e nie odnosie adnych realnych korzyci z kamania. Ponisze uwagi zostay wypowiedziane przez dorose dzieci alkoholikw zaniepokojone tym, e kami. Prawdopodobnie rozpoznasz tu siebie, przynajmniej czciowo. 26-letnia Joan, terapeutka, ktrej matka bya alkoholiczk, powiedziaa: api si na tym, e kami i w rodku zdania chc powiedzie: 'Stop! To nie tak. To kamstwo. Zacznijmy jeszcze raz', ale za bardzo wstydz si, eby to zrobi. Nie wiem, czy musiaam kama jako dziecko. Po prostu wiem, e kamaam. Sdz, e miaam w zwyczaju zmyla historie po to, eby mnie zauwaono, i czuj si z tym niedobrze, e nikt nie przyapa mnie na kamstwie, poniewa gdyby ludzie rozmawiali ze mn, suchali mnie, gdyby mnie znali, musieliby wiedzie, e to garstwo, a byam w tym naprawd dobra. Czasami zaczynaam udawa, e jestem chora, a potem rzeczywicie chorowaam. Byam w tym naprawd doskonaa. To byo o wiele atwiejsze ni przyzna, e nie umiem zrobi czego, co inni umieli. Czuam, e byoby straszne, gdybym nie potrafia z tym skoczy; straciabym twarz. Jednak byo to smutne, nie lubiam tego robi. Towarzyszy temu zawsze paniczny strach, e mnie przyapi. Nie miaabym nic przeciwko temu, eby mnie przyapali i eby caa ta zabawa w kotka i myszk moga si skoczy. Wydawao

28

mi si tak dlatego, nie wierzyam, e mog dalej tak postpowa. Nie wiedziaam, jak wyplta si z tego, wic znw zaczynaam zmyla. To bardzo wszystko komplikuje. Dawniej musiaam zrywa przyjanie, poniewa ju nie byam w stanie kontrolowa wszystkich swoich kamstw. Chc przesta kama. Naprawd chc przesta. Kiedy przyapuj si na kamstwie, jestem miertelnie przeraona. Chc wtedy powiedzie sobie: 'Przesta', zawrci i doj do prawdy. Naprawd nie wiem, co robi. Kiedy jest to co bahego, jaka drobnostka bez znaczenia, czuj si jak ostatnia idiotka. Jeff, 30-Ietni inynier, ktry ma obydwoje rodzicw zdrowiejcych alkoholikw, powiedzia: Pamitam sytuacj, kiedy uyem powanego kamstwa. Wraz z paroma przyjacimi byem na wdrwce w Grach Biaych (White Mountains). Wdrowalimy w niegu z jakiej chaty do innego miejsca oddalonego o kilka mil. Temperatura spada i byo naprawd bardzo zimno. Byem bez niadania, pakowalimy si w duym popiechu i zjadem tylko tabliczk czekolady czy co takiego. Biegem za nimi wszystkimi na kocu. Po drodze zaczlimy si oddala jeden od drugiego. Wia bardzo silny wiatr i caa okolica bya zasypana niegiem. Zaczem zostawa w tyle za innymi i pamitam, e miaem ogromny al, e inni nie zwolnili tempa i nie zaczekali na mnie, a jednoczenie byem zy na siebie, e nie umiaem dotrzyma im kroku. Czytaem ksik o odmroeniach. Wiedziaem, jak ich oszuka, i zrobiem to. Zwolniem kroku i zostaem w tyle, jednym z symptomw jest zmcenie umysu, wic zaczem bdzi, schodzc ze cieki. Zanim wszyscy si zebrali i zaczli si zastanawia, gdzie jestem, zmarnowalimy dobr godzin. Potem zawrcili i zrobili wszystko, co naley zrobi chcc uratowa kogo przed odmroeniem. Naprawd byo mi potrzebne to zainteresowanie i przypuszczam, e wanie doszedem do momentu, kiedy zrobibym chyba wszystko, eby zwrci na siebie uwag. Odchodzili, a ja zostawaem w tyle i nikt tego nie zauway. Bylimy w grach i mogem zamarzn na mier, a kiedy to sobie powiedziaem, atwo byo zrobi nastpny krok. W porzdku, tak, zamarzn na mier. Zobaczymy, co powiecie, kiedy zamarzn. W rzeczywistoci wydaem 200 dolarw na wymylny ekwipunek, tak e mgbym lee w niegu przez miesic i nie zamarzbym. Po prostu oszukaem ich. Denerwowaem si, e mnie na tym przyapi. Wiedziaem, jak sobie radzi, ale fizycznie nie byem w stanie robi tego co inni. Wiem, e kiedy byem dzieckiem, prawda nie miaa adnego znaczenia. Kiedy moi rodzice rozwijali agle, byo zupenie niewane, co si mwio lub czego si nie mwio. Kiedy matka si upijaa, bya we wasnym wiecie, a rozmowa toczya si wok wieku pralki czy lodwki lub czego podobnego. Ja si nie liczyem. Nie byo nic takiego jak: Mgby mie lepsze stopnie czy co w tym rodzaju. Po prostu mnie w tych rozmowach nie byo.

29

To samo w duej mierze dotyczy mojego ojca. On rwnie by wyizolowany. Tak wic nie byo adnej prawdy ani kamstwa. Mona byo mwi, co si chciao. Mona byo taczy nago z r w zbach, oni po prostu nic by nie zauwayli. Steve, 36-letni terapeuta odwykowy z dwojgiem rodzicw alkoholikw, powiedzia: A co z pragnieniem przetrwania? Kiedy byem dzieckiem, staem si skoczonym garzem, gwnie poprzez selekcjonowanie swoich wypowiedzi. Za kadym razem, kiedy ojciec pyta mnie o co, a ja udzielaem prostej odpowiedzi, zawsze j krytykowa. Przestaem wic odpowiada jednoznacznie i stwierdziem, e to bardzo dobry sposb. Kiedy ojciec krytykowa moj niejednoznaczn odpowied, mogem odrzuci krytyk jako pozbawion w praktyce jakiejkolwiek wartoci, poniewa to, co mu powiedziaem, i tak nie byo prawd. Latami podtrzymywaem tak sytuacj. Przez 98% czasu jestem uczciwy i mam opini czowieka uczciwego, ale zawsze mam w rezerwie te 2%. Myl, e zaczem ogranicza swoje kamstwa wobec innych ludzi do minimum, poniewa nie byem w stanie zapamita, co komu powiedziaem. Musz dokona rozrnienia midzy kamstwami dotyczcymi rzeczy oraz dotyczcymi uczu. Jeli chodzi o uczucia, bardzo trudno przychodzi mi by uczciwym wobec siebie i wobec innych ludzi. W mojej rodzinie matka miaa opini patologicznego blagiera i podejrzewam, e aby w ogle zwrci na siebie uwag kogokolwiek, musiaem wszystko wyolbrzymia. Zwaszcza po to, aby zyska uznanie w oczach rodzicw. Kiedy byli pijani, jedno z nich albo obydwoje, bardzo atwo byo mi kama i uchodzio mi to na sucho. Oni i tak nie radzili sobie zbyt dobrze. Jeli zmyliem czasem jak histori, naprawd miaem poczucie, e wol j od prawdy. Nie chcieli nic wiedzie, dopki nie wyldowaem w areszcie bd nie narobiem im jakich kopotw. Wkrtce nauczyem si, e mwienie prawdy to chyba najgorsza rzecz, jak mog zrobi. Kamanie byo w porzdku, a ja musiaem tylko by wystarczajco bystry, by to zatuszowa. Bardzo rzadko miaem z tym kopoty, wic rzadko kwestionowano moj wiarygodno. Sandra, 23-letnia dziewczyna, dziecko dwojga alkoholikw, powiedziaa: Kamstwo jest czym, czego absolutnie nie bd tolerowaa u innych ludzi. Mj byy m kama jeszcze zanim si pobralimy i to spowodowao, e prawie ze sob zerwalimy. Sama sobie kami nieustannie i nawet o tym nie wiem. Potrafi wyprodukowa jaki pomys lub koncepcj i stwierdzi, e to wanie czuj, i wierzy w to kad czstk siebie. Kiedy zaskoczya mnie jak uderzenie w twarz myl: Przecie w to nie wierzysz!. Oszukiwaam siebie cay czas i nadal to potrafi robi okamywa siebie ale mam naprawd ogromne trudnoci w okamywaniu innych. To znaczy nie kami naumylnie, ale kiedy dochodzi do momentu, e musz by zbyt szczera, wtedy zazwyczaj zrywam znajomo. Odchodz, kiedy bycie szczer staje si zbyt trudne.

30

Jest bardzo niewielu ludzi, z ktrymi jestem szczera, jeli chodzi o moje uczucia. Mog czu si wewntrznie zdruzgotana, ale jeli kto mnie zapyta, jak si mam, odpowiadam mu: 'wietnie'. W pracy jestem uczciwa, ale nie zwierzam si, wic jak mog w ich sprawach by nieszczera? W AA mwi co o sobie, ale nie za duo. Wtedy, kiedy jestem naprawd szczera, ludzie patrz na mnie, jakbym bya jaka dziwna. Uwaam siebie za uczciw, poniewa byam crk pastora, znam przykazanie 'nie bdziesz mwi faszywego wiadectwa'. A teraz, mylc o tym, uwiadomiam sobie, e matka nigdy mi nie wierzya. Nigdy mi nie wierzya, kiedy byam dzieckiem. Kiedy biegam ze szkoy do domu, a inne dzieci rzucay we mnie kamieniami. Kiedy znalazam si w domu i powiedziaam o tym mamie, ona odpowiedziaa: 'To nieprawda. Kamiesz'. Brakowao mi tchu, byam wyczerpana, zy spyway mi po policzkach, a ona mi nie wierzya. Tak byo zawsze. Pewnego razu dzieci wloky mnie po schodach z cegy i podrapay mi plecy. Ona w to nie uwierzya. Nie wierzya, e dzieci mogy zrobi co takiego jej crce. Czuam si, jakbym walia gow w mur nic nie docierao. Pewnie dlatego jestem ostrona w tym, co teraz decyduj si opowiedzie innym. Nie chc, eby mi nie wierzyli, jeli mwi prawd. Nie chc podejmowa takiego ryzyka. Wic wol ujawnia bardzo niewiele. Opowiadajc, co kamstwo oznacza w ich yciu, ci ludzie wykazuj wysoki poziom samowiadomoci i mia szczero w dzieleniu si swoimi trudnociami w mwieniu prawdy. Jest to pierwszy krok ku zmianie tego aspektu ich osobowoci. Jeli chcesz, ty rwnie moesz si zmieni.

Dorose dzieci alkoholikw osdzaj siebie bezlitonie

Kiedy bye dzieckiem, w aden sposb nie moge by wystarczajco dobry. Bye bezustannie krytykowany. Wierzye, e twojej rodzinie lepiej wiodoby si bez ciebie, poniewa to ty bye przyczyn kopotw. By moe bye krytykowany za rzeczy, ktre nie miay sensu. Gdyby nie by takim niedobrym dzieckiem, nie musiabym pi. Nie ma to sensu, ale jeli syszy si co dostatecznie czsto przez dosy dugi czas w kocu zaczyna si w to wierzy. W efekcie uznae to krytyczne nastawienie za wasne, zamienie je w negatywne uczucia do samego siebie. One pozostay, mimo e nikt ju nie mwi ci takich rzeczy. Skoro nie ma sposobu, by osign ten poziom doskonaoci jakiego wymagano od ciebie i jaki uwewntrznie w dziecistwie, zawsze wypadasz poniej poprzeczki, jak sobie ustawie.

31

Cokolwiek zrobie jeszcze jako dziecko, nigdy nie byo do dobre. Bez wzgldu na to, jak bardzo si starae, powiniene by stara si bardziej. Jeli dostae pitk, powiniene by dosta pitk z plusem. Nigdy nie bye wystarczajco dobry. Mam klienta, ktry opowiada mi, e jego matka bya tak wymagajca, e w wojsku uwaa przeoonych za agodnych. Tak wic stao si to czci ciebie, tego kim jeste, czci tego jak siebie postrzegasz. To co si powinno i czego nie powinno robi, moe si z czasem sta si paraliujce. Pewnym aspektem tego zjawiska jest to, jak niektrzy ludzie potrafi skutecznie podtrzymywa negatywny obraz wasnej osoby, nawet kiedy fakty dowodz czego przeciwnego. Odbywa si to nastpujco. Jeeli co ci nie wychodzi, to ty jeste za to odpowiedzialny. Powiniene to by zrobi jako inaczej, a wszystko byoby lepiej. Jeeli co dzieje si jak naley, to dziki komu lub czemu innemu ni ty sam. I tak wszystko miao si tak potoczy. Lub jeli ewidentnie to ty jeste odpowiedzialny za pozytywny wynik, bagatelizujesz to mwic: Och, to byo atwe. To byo bez znaczenia. W istocie rzeczy nie jest to pokora, tylko znieksztacenie rzeczywistoci. Bezpieczniej jest podtrzymywa negatywny obraz wasnej osoby, poniewa jeste do niego przyzwyczajony. Przyjcie pochwa za kompetencj oznacza zmian sposobu patrzenia na siebie, jak rwnie to, e by moe mgby siebie osdza troch mniej surowo i troch bardziej akceptowa i powiedzie: Zrobiem ten bd, jednak nie ja jestem bdem. Przykad tego rodzaju automatycznego osdzania, jakie czsto sysz, wida bardzo wyranie w wypowiedzi Ellen. Opowiada ona o swojej operacji i powrocie ze szpitala do domu. Dzwoni do swojej matki, ktra przyjeda, aby si ni opiekowa. Dobra. Jestem po operacji, a matka od progu zaczyna atakowa kadego mojego przyjaciela, ktry przychodzi mnie odwiedzi. Stoczya prawdziw walk z jedn z moich przyjaciek. Skoczyy sobie do oczu i nieomal si nie pozabijay. Pniej tego wieczoru to ja opiekowaam si matk. To ja przynosiam jej gorc herbat, eby troch uspokoia swoje nerwy, a przecie mnie bya potrzebna herbata, troch czuoci i wspczucia. Wiem jednak, e tak naprawd wciekam si na matk tylko dlatego, e si mn nie zajmowaa tak, jak tego oczekiwaam. Nie robia tego tak, jak ja chciaam, a ja byam straszn egoistk. Ellen czua si winna, poniewa chciaa, aby robiono rne rzeczy tak, jak ona sobie tego yczy. Potpiaa siebie za to, e nie czuje si dobrze, i za to, e chce aby si ni opiekowa. Powiedziaa mi: Zawsze tak robi. Jest to jedna z moich najsilniejszych skonnoci; to, e osdzam wszystko, co robi. A jest tak po czci dlatego, e wszystko jest takie czarno-biae. Wszystko jest albo cakiem dobre, albo tylko ze. Nie ma niczego porodku. Wikszo tego, co robi, oceniam negatywnie. Mimo, e na rozum wiem, e to jest pozytywne, emocjonalnie nie umiem reagowa inaczej.

32

To, co powiedziaa Ellen, jest typowe. Z inn moj pacjentk pracowaam nad przeywanymi przez ni powinnociami. Dosza do momentu, kiedy bya zupenie sparaliowana, wic poprosiam j o sporzdzenie listy wszystkich powinnoci, jakie sobie narzuca codziennie. Bya olbrzymia. Kiedy udao si jej spojrze na t list obiektywnie, zacza si mia i powiedziaa: Zamierzam skoczy z tak surowym ocenianiem siebie. Nie bd siebie osdza, nawet jeeli wina bdzie cakowicie po mojej stronie. Negatywne ocenianie siebie jest jedn z rzeczy, ktr robisz najlepiej, poniewa jest to gboko zakorzenione w twojej osobowoci. Czasami jest w tym nawet pewnego rodzaju przyjemno czy pociecha. Znane mi dorose dzieci alkoholikw, ktre wczyy si do ruchu AA i AlAnon zupenie nie mog si doczeka, kiedy dojd do czwartego i pitego kroku. Krok czwarty brzmi: Zrobilimy gruntowny i odwany obrachunek moralny. A krok pity: Wyznalimy Bogu, sobie i drugiemu czowiekowi istot naszych bdw. Kiedy widz, jak przerabiaj te kroki niedugo po rozpoczciu programu, wiem z gry, co zrobi. Traktuj krok czwarty i pity jako dobr okazj do tego, by siebie oskara. Potpiaj siebie za cechy, o ktrych wczeniej nawet nie wiedzieli, e je maj. Wszystkie te cechy s negatywne. Nie ma wrd nich adnej pozytywnej. Nigdy nie zrobi z tego uytku korzystnego dla siebie. Wchodz w to jak kaczki w wod. W dodatku pomys, e mog si biczowa przed kim innym, jest absolutnie wspaniay. Kiedy podsuwam im myl, e moe terapia jest form obrachunku moralnego i e mona go przeprowadzi formalnie troch pniej, nic z tego nie wychodzi. Nie ma sposobu, by ich powstrzyma. Ostrzegam ich, e poparz sobie palce. Tak czy inaczej robi to, a potem wracaj, a ja pomagam im pozbiera si. Idziemy dalej. Na troch pniejszym etapie krok czwarty i pity wychodzi im duo lepiej. Lecz pocztkowo stanowi to dla nich wietn okazj, by siebie potpia. Twoja ocena innych nie jest nawet w przyblieniu tak surowa jak ocena siebie samego, chocia trudno jest ci rwnie zachowanie innych postrzega jako co, co da si stopniowa. Czarne lub biae, dobre albo ze oto twj typowy sposb widzenia. Kada z tych moliwoci czy si ze straszliw odpowiedzialnoci. Wiesz, jakie to uczucie by zym czowiekiem i do jakiego zachowania to prowadzi. A jeli jeste dobry, zawsze towarzyszy temu obawa, e to nie potrwa dugo. Czyli i tak le, i tak niedobrze. W kadej z tych sytuacji poddawany jeste nieustannie ogromnej presji. Jak cikie i stresujce jest ycie. Jak trudno jest po prostu usi, odpry si i powiedzie: Dobrze mi by sob.

33

 Dorosym dzieciom alkoholikw trudno si bawi i przeywa rado. Dorose dzieci alkoholikw traktuj siebie bardzo powanie.
Te dwie cechy s bardzo cile ze sob zwizane. Jeeli trudno ci bawi si, to prawdopodobnie traktujesz siebie bardzo serio, a jeli nie bierzesz siebie zbyt powanie, masz wiksze szanse, by dobrze si bawi. By dobrze zrozumie, w czym rzecz, musisz raz jeszcze przyjrze si swojemu dziecistwu. Czy twoje dziecistwo byo radosne? Nie musisz odpowiada. Dzieci alkoholikw po prostu nie bardzo maj si z czego cieszy. Pewne dziecko alkoholika krelio to jako chroniczny uraz. Nie syszae, eby rodzice si miali, artowali czy wygupiali si. ycie byo powan, ponur spraw. Nie nauczye si naprawd bawi z innymi dziemi. Przyczae si do niektrych zabaw, ale czy rzeczywicie potrafie i pozwalae sobie bawi si na caego? Nawet jeli potrafie, przychodzio zniechcenie. Atmosfera wok twojego domu tumia rado. W kocu dostosowywae si do innych. Zabawa po prostu nie bya zabawna. Nie byo na ni miejsca w twoim domu. Zrezygnowae niej. Tego pomysu zwyczajnie nie dao si realizowa. Spontaniczno dziecka zostaa w tobie stamszona. Zeszego lata, na obozie dla dzieci alkoholikw personel, ktry skada si gwnie z dorosych dzieci alkoholikw, bawi si prawdopodobnie po raz pierwszy w yciu. Jedynym obozem, na jakim byem dotychczas, by obz w Wietnamie powiedzia jeden z terapeutw. Inni mwili, e po raz pierwszy w yciu trzymali w rce ringo. W tej grze zaczli bawi si jak dzieci i byo to dla nich nowe dowiadczenie. Nic dziwnego zatem, e nie potrafisz si bawi. Moe nawet krytykujesz innych, ktrzy zachowuj si niepowanie, mylc: Patrz, jak idiotk z siebie robi! Ale w skrytoci ducha te bardzo chciaaby tak umie. W Letniej Szkole Problemw Alkoholowych w Rutgers kilkoro z nas grao w pik, a inni przygldali si temu. Pniej niektre z dorosych dzieci alkoholikw powiedziay mi, jak strasznie chciay si do nas przyczy. Miaem ogromn ochot wsta i przyczy si do was, ale po prostu nie potrafiem tego zrobi. Nie chciaem z siebie robi gupka. Nie chciaem wystawi si na pomiewisko. Stamszone przed laty spontaniczne dziecko walczy o to, by si uwolni. Presja, by by dorosym, pomaga utrzymywa to stamszenie. Jeste ze sob w stanie wojny, zwycia jednak strach przed nieznanym. W kocu, do czego mogoby doj, gdyby to dziecko uzyskao wolno? Jakie byyby konsekwencje? Tak sobie to tumaczysz. Zabawa, wygupianie si, dziecinada to robienie z siebie gupka. Nic zatem dziwnego, e dorosym dzieciom alkoholikw nieatwo si bawi. ycie jest zbyt powan spraw.

34

Trudno ci rwnie nabra dystansu do swojej pracy, wic traktujesz siebie bardzo powanie niezalenie od tego, co robisz. Prac potrafisz traktowa serio, ale siebie nie. Jeste zatem pierwszym kandydatem do wypalenia si w pracy. Pewnego wieczoru podczas omawiania tego tematu Abby zwrcia si do mnie z gniewn min i powiedziaa: Moesz mnie sprowokowa do miechu z siebie samej, ale chc eby wiedziaa, e wedug mnie to nie jest zabawne.

Dorosym dzieciom alkoholikw trudno nawizywa bliskie kontakty

Dorose dzieci alkoholikw bardzo pragn zdrowych i bliskich relacji z innymi, a jest to dla nich niesychanie trudne z kilku powodw. Pierwszym i najbardziej oczywistym powodem jest to, e nie maj ukadu odniesienia do budowania zdrowych i bliskich relacji z innymi, poniewa nigdy adnej takiej relacji nie widzieli. Jedynym modelem, jakim dysponuj, s ich rodzice. Dobrze wiemy, e model ten nie by zdrowy. Przeszkadza im rwnie dowiadczenie przycigania i odpychania niespjno w relacji mioci pomidzy rodzicem a dzieckiem. Jednego dnia czuj si kochani, a nastpnego odrzuceni. Lk przed porzuceniem jest okropnym uczuciem, z ktrym dorastaj. Nawet jeli ten lk nie jest przytaczajcy, to z pewnoci przeszkadza. Budowanie bliskoci jest bardzo bolesne i skomplikowane, kiedy si nie wie, na czym polega stabilny, trway, bliski, zdrowy zwizek z drug osob. Wiersz Johna Goulda piknie pokazuje to odpychanie i przyciganie, zblianie si i unikanie, owo potrzebuj ci odejd. Opisuje ogromne przeraenie zwizane z bliskoci, gdy jednoczenie si jej pragnie i potrzebuje. Dlaczego przychodzisz Nie chc ci. Nie potrzebuj ci. Nie chc ci widzie. Ty jednak cigle wracasz. Nie umiem ci zrozumie. Taka adna dziewczyna Powinna umie znale Kogo innego. Odrzucam ci, Ale ty cigle Powracasz. Gdziekolwiek si zwrc, Tam jeste. Po prostu zajmujesz Za duo Mojego czasu. Czemu przychodzisz?

35

Czemu nie odejdziesz? Jeste? Dobrze! Czego oczekiwaa Od kogo takiego jak ja? Mioci. Wr prosz. Ju jej nie ma. John Gould W kolejnej relacji wida ten sam konflikt. Sam, zaangaowany w jeden ze swoich pierwszych zwizkw, opowiada, co si wydarzyo. W zeszym tygodniu Cindy przyniosa mi owoce. Pij duo hawajskiego ponczu. Zdja nalepki z kilku puszek i przykleia na owoce, przyniosa je i daa mi. Chciao mi si paka. Sdzia widocznie, e nie odywiam si zbyt dobrze czy co w tym stylu i chciaa da mi te owoce. Jednak nie przyniosa mi ich tak po prostu. Musiaa na nie ponakleja te gupie nalepki! Tak wiele to dla niego znaczyo, e chciao mu si paka, jednak musia znale sposb, eby to jako pomniejszy. Przyciganie odpychanie. Wewntrzna walka trwa. Karen opisuje to z innego punktu widzenia. Przeywa ona ju jako dorosa podobny zamt w wyniku swoich wczeniejszych dowiadcze. Duo atwiej radz sobie z powanymi negatywnymi emocjami na wasny temat, zwaszcza kiedy chodzi o moje zwizki z mczyznami. Odrzucam kadego, kto jest gotw mnie pokocha. Mam wraenie, e jest tylko jeden sposb, ebym w ogle moga si w kim zakocha: gdyby kto taki by absolutnie doskonay, gdyby nagle stan w drzwiach, automatycznie i od razu byby to doskonay zwizek. Nic innego nie wchodzi w rachub. Jeli si kim zainteresuj i zaczn si o niego stara, a potem on zacznie interesowa si mn, to nie chc w ogle czego takiego. Moje zainteresowanie po prostu zupenie znika. Doszo do tego, e w ogle si nie angauj, poniewa i tak wiem, co zrobi dalej, wic po co w ogle prbowa? Nie jestem pewna, czy boj si kocha, czy raczej by kochan. Jedyne, co mi przychodzi na myl, to lk, e mog si nigdy nie dowiedzie, czy mio naprawd istnieje, a jeli istnieje, e mog j w jaki sposb utraci. Tak wic strach przed porzuceniem staje na przeszkodzie w nawizywaniu zwizku. Rozwj kadej zdrowej relacji wymaga bardzo wiele dawania i brania oraz rozwizywania problemw. Zawsze istniej jakie nieporozumienia i zo, z ktrymi para musi sobie poradzi. U dorosych dzieci alkoholikw drobne nieporozumienia urastaj bardzo szybko do bardzo duych rozmiarw, poniewa strach przed porzuceniem wysuwa si na pierwsze miejsce, przed aktualny problem. Karen jest gboko dotknita obaw przed porzuceniem. Traktuj wszystko tak powanie w relacjach z innymi. Jeeli nie czuj, e jestem traktowana w odpowiedni sposb, reaguj zoci i panik i 'O Boe!' Staj si spita i ju mam co

36

powiedzie i zareagowa ze zoci, ale wiem, e oni i tak nie bd chcieli ze mn zosta. Jako nie jestem tego warta. Zawsze wydaje mi si, e oni s w porzdku. Zawsze jest tak, e jeli nawet czuj si tego warta, oni i tak odchodz i nie umiem zrobi nic, co skonioby ich do pozostania, a jako atwo jest ich skoni do odejcia. Czuj si, jakbym zawsze musiaa robi rne rzeczy, eby ich zatrzyma. A kiedy je robi, przestaje chodzi o mnie, bo tak si staram. Ja robi rne rzeczy, ktre maj ich skoni do pozostania lub powstrzyma przed odejciem. To zawsze wyglda jak: 'Nie zostawiajcie mnie'! Te same uczucia towarzysz Nancy.

Zawsze reaguj prawdziw panik na to, e kto jest na mnie zy. Panika, ktr przeywam, jest tak ogromna, e naprawd nie wiem, jak sobie z ni poradzi, wic kiedy tylko dochodzi do drobnej ktni, strach jest tak duy, e zawsze j powiksza. Bardzo chciaabym wiedzie, jak ludzie radz sobie z odtrceniem,
poniewa dla mnie robi si z tego raczej problem porzucenia. Wynikiem strachu przed porzuceniem jest brak pewnoci siebie. Nie czujesz si dobrze ze sob ani nie wierzysz, e jeste wart mioci. U innych zatem szukasz tego, czego sam sobie nie jeste w stanie da, eby czu si dobrze. Czujesz si dobrze, jeli kto inny powie ci, e jeste w porzdku. Nie trzeba dodawa, e w ten sposb rezygnujesz z duej czci wadzy nad sob. W zwizku z drugim czowiekiem dajesz mu wadz, by ci podnosi lub depta. Czujesz si cudownie, jeli traktuje ci dobrze i mwi, e jeste wspaniay, ale jeli tego nie robi, to te uczucia ju do ciebie nie nale. Kilka czytelnych przykadw tego mechanizmu pojawio si w jednej z prowadzonej przeze mnie grup dzieci alkoholikw. Ed powiedzia: Boj si odrzucenia. Jestem bardzo zaleny. Przez cay czas zaj w grupie oczekuj pochwa od Janet. Wiem, e to gupie. Byoby to mie, ale chciabym nie odczuwa takiej potrzeby. Chciabym uwolni si od tej potrzeby cigego szukania uznania dla wszystkiego, co robi. To jest wkurzajce i trac na to mnstwo czasu. Cigle walcz o zdobycie publicznoci. Ray zgodzi si z nim. Ja rwnie zastanawiaem si, jak z tym jest u mnie. Chodzi mi o walk na oczach jakiego forum, ktre aprobuje ludzi prbujcych wsplnie pracowa nad sob, poniewa jestem pewien, e to rodzi uznanie. Przyszo mi do gowy, e moe czasem to, co robi, eby sta si czci grupy, to po prostu bardzo wyrafinowany mechanizm zdobywania uznania. Ten wszechogarniajcy strach przed porzuceniem i odrzuceniem eliminuje jakikolwiek luz w rozwijajcym si zwizku. Poczony z poczuciem, e trzeba co koniecznie zrobi natychmiast teraz jest ten jedyny raz; jeli nie zrobi tego teraz, nigdy ju do tego nie dojdzie poddaje zwizek duej presji. O wiele trudniej jest takiemu zwizkowi rozwija si powoli, eby dwie zaangaowane osoby mogy lepiej pozna si nawzajem, na rne sposoby bada wzajemne uczucia i nastawienia drugiej strony.

37

Nawet jeli intencja bya inna, to poczucie ponaglania sprawia, e druga osoba czuje si stamszona. Znam par, ktra ma ogromne problemy, poniewa za kadym razem, kiedy si sprzeczaj, ona wpada w panik i zamartwia si, e teraz on j zostawi. W rodku ktni potrzebuje cigego upewniania, e on nie ma zamiaru odej i e jeszcze j kocha. Kiedy on jest w konflikcie, co dla niego te nie jest atwe, chciaby si wycofa i by sam. Zrozumiae, e to jeszcze utrudnia rozwizanie problemu w porwnaniu z sytuacj, gdyby bya to sama tylko kwestia wymagajca konfrontacji. Poczucie braku bezpieczestwa, trudnoci z zaufaniem komukolwiek i obawa, e zostanie si zranionym nie s uczuciami towarzyszcymi wycznie dorosym dzieciom alkoholikw. Takie problemy ma wikszo ludzi. Niewielu ludzi wchodzi w nowe zwizki z penym zaufaniem, e wszystko potoczy si tak, jak to sobie wyobraaj. Wkraczaj w zwizek peni nadziei, ale z rnorodnymi obawami. Wszystkie zatem sprawy, ktre powoduj, e si martwisz, nie s czym wyjtkowym i waciwym jedynie dla ciebie. Jest to tylko kwestia stopnia: fakt, e jeste dzieckiem alkoholika spowodowa, e zwyke trudnoci stay si bardziej dotkliwe. Nie wydaje si, aeby dorose dzieci alkoholikw miay wicej lub mniej problemw seksualnych ni inni ludzie. Rozmawiajc z wieloma dziemi alkoholikw o ich sprawach seksualnych stwierdziam, e ich rozmowy, nastawienia i odczucia nie rni si od kadej innej grupy ludzi. Zahamowania, ktre wystpoway u niektrych, wizay si bardziej z wpywem kocioa i kultury ni z tym, co dziao si w domu. Nie oznacza to, e w domu nie dziay si czasami do dziwne rzeczy. Znaczy to jedynie, e to, co dziao si w domu alkoholika, nie byo ani mniej, ani bardziej dziwne ni to, o czym syszaam lub co widziaam w domach innych dzieci. Specjalici w dziedzinie alkoholizmu zajmuj si obecnie problemem kazirodztwa. Prbujemy bardzo usilnie zrozumie ten problem, aby pomc w uzyskaniu zdrowych zmian u naszych klientw. Wtpi, czy alkoholicy czciej popeniaj kazirodztwo ni inni ludzie. Moliwe, e kazirodztwo zdarza si czciej, gdy dorosy jest pijany, ni gdy jest trzewy, ale rozmawiamy tutaj o alkoholikach, a nie o osobach wyzbytych wszelkich hamulcw pod wpywem alkoholu. Jeli chodzi o seks w oglnoci, to dzieci alkoholikw nie mogy usi i porozmawia o tym ze swoimi rodzicami. Jednak nie wierz, e jest to jedynie ich problem. Rozmawianie o pciowoci jest trudne bez wzgldu na to, czy yje si w rodzinie dotknitej alkoholizmem, czy nie. Trudno t jedynie atwiej usprawiedliwi w systemie rodzinnym alkoholika. Jeeli waciwie nie ma sensu rozmawia o czymkolwiek, to tematw seksualnych dotyczy to dokadnie tak samo jak wszystkich innych.

38

Wiemy, e wi seksualna rodzicw ulega zniszczeniu jak kada inna forma komunikacji. Zgoda na wspycie i odmawianie go staje si rodzajem broni i wiemy, e takie dowiadczenie zaczyna by dla obojga partnerw niezdrowe, tak jak inne rzeczy staj si niezdrowe. Wiem, e seks bywa uywany jako bro rwnie w tych domach, ktre nie s dotknite alkoholizmem. Nie chc tutaj powiedzie, e dorose dzieci alkoholikw musz mie zdrowe postawy wzgldem seksu. Po prostu nie twierdz, e nie maj. Moje dowiadczenie wskazuje, e dorose dzieci alkoholikw nie maj ani mniej, ani wicej problemw seksualnych ni inni ludzie. Dorose dzieci alkoholikw przesadnie reaguj na zmiany, na ktre nie maj wpywu Bardzo atwo jest to zrozumie. Mae dziecko w domu alkoholika nie miao wpywu na sytuacj. ycie z alkoholikiem zostao mu narzucone, jak cae jego otoczenie. eby przetrwa, kiedy dorastao, musiao ono odwrci t sytuacj. Musiao zacz podejmowa odpowiedzialno za swoje otoczenie. Stao si to bardzo wane i nadal takim pozostaje. Dziecko alkoholika uczy si polega na sobie bardziej ni na kimkolwiek innym, kiedy nie ma moliwoci zda si na sd innego czowieka. W efekcie jeste bardzo czsto oskarany o nadmierne kontrolowanie, sztywno i brak spontanicznoci. I pewnie jest to prawda. Nie wynika to z faktu, e wszystko chcesz robi po swojemu. Ani z tego, e jeste zepsuty i nieskory do suchania pomysw innych ludzi. Bierze si to z obawy, e jeeli zmiana nastpi gwatownie, szybko, a ty nie bdziesz w stanie w niej uczestniczy i nie bdziesz mie na ni wpywu, stracisz wpyw na swoje ycie. Nie ulega kwestii, e jest to reakcja nadmierna. A kiedy reakcja jest nadmierna, znaczy to najczciej, e jest spowodowana jakim dowiadczeniem z przeszoci. W danym momencie sprawa, na ktr zareagowae przesadnie, moe si innym wyda bzdurna. Jest to odpowied automatyczna. Nie moesz mi tego zrobi. Nie, nie pjd do kina, kiedy postanowilimy pj na ywy. Jest to prawie odruch bezwarunkowy. Kiedy pniej przygldasz si swoim reakcjom i swojemu zachowaniu, czujesz si troch gupio, ale w tamtym momencie po prostu nie bye w stanie wrzuci innego biegu.

Dorose dzieci alkoholikw bezustannie poszukuj potwierdzenia i uznania

Badawcze oczy, Przeszukujce wszystkie kty pokoju w uamkach sekund. Brwi unoszce si do wysokoci czoa; szczupe, chodne i nieco niepewne palce badajce wok siebie powietrze, upewniajce jej wtpicy umys o tym, e istnieje naprawd;

39

widzc siebie w lustrach myli innych, rzadko wierzy wasnym, przyjmujc swoje istnienie jako odbicie ta mga rozjania si rzadko, zwierciado jest szkem a jej dusza jest jaowa. Czy ona wie, e naley do siebie? Naprawd. Marya De Pinto Mwi si o zewntrznym i wewntrznym umiejscowieniu kontroli. Kiedy dziecko przychodzi na wiat, jego otoczenie w duej mierze decyduje o tym, jak ono bdzie si ze sob czuo. Szkoa, koci oraz inni ludzie rwnie maj na to wpyw, jednak najwikszy wpyw wywieraj tak zwane osoby znaczce. W wiecie dziecka oznacza to jego rodzicw. Zatem dziecko zaczyna wierzy w to, e jest takie, a nie inne, zgodnie z informacjami, jakie otrzymuje od swoich rodzicw. Z biegiem czasu informacje te zostaj przez dziecko uwewntrznione i w znacznej mierze ksztatuj jego obraz samego siebie. Umiejscowienie kontroli przenosi si do wewntrz. Komunikaty, jakie otrzymywae w dziecistwie, byy bardzo zagmatwane. Nie bya to mio bezwarunkowa. Nie byo to: Uwaam, e jeste wspaniay, ale nie bardzo mi si podoba to, co w tej chwili zrobie. Definicje byy niejasne, a komunikaty wieloznaczne. Tak nie, kocham ci odejd. Dorastae wic z pewnego rodzaju zamtem na wasny temat. Brak wyrazw uznania na codzie, gdy bye dzieckiem, interpretujesz jako swoje wady. Obecnie, jeli zdarza ci si usysze pod swoim adresem co pozytywnego, bardzo trudno ci to przyj. Zaakceptowanie czego takiego mogoby by pocztkiem zmiany twego wyobraenia o sobie samym. Lou miaa wanie ten problem, ale zaczynaa si zmienia. Przez ostatnie cztery miesice w pracy mnstwo ludzi podchodzio do mnie i mwio: 'Jeste bardzo mia. Ciesz si, e tu jeste'. Takie sytuacje si powtarzay, a mnie byo strasznie ciko si z tym zgodzi. Zastanawiaam si, co bdzie dalej. ,,Lou jeste mia, ale' Wanie co takiego syszaam w dziecistwie. 'Ale' byo zawsze druzgoczce. Teraz mwi: 'Dzikuj'. Cigle zastanawiam si nad tym 'ale', lecz zaczynam wierzy, e to ja dopowiadam je sobie, a nie inni. Inny uczestnik grupy opowiada o zwizku, z ktrego si wycofa, gdy musiaby si zmieni pod wpywem pozytywnych komunikatw na swj temat. Powiedzia on: Po tym, co dziao si w zeszym tygodniu, przyszo mi do gowy, e chyba z naszego zwizku nic by nie wyszo, poniewa Cindy naprawd mnie lubi, to ja jej sobie nie ceni. Kady, komu mogoby na nim zalee, musia by niewiele wart. To wymierzone przeciwko sobie samemu rozumowanie prowadzio do utraty uznania i potwierdzenia wasnej wartoci, ktrych tak rozpaczliwie potrzebowa.

40

 Dorose dzieci alkoholikw myl, e rni si od wszystkich innych

Dzieci alkoholikw uwaaj, e rni si od pozostaych ludzi, poniewa do pewnego stopnia rzeczywicie s inne. Jednak jest ich wicej ni sdz. Zakadaj rwnie, e w kadej grupie wszyscy pozostali czuj si dobrze, a tylko oni czuj si niezrcznie. Nie jest to wycznie ich trudno. Nikt oczywicie nie prbuje tego sprawdzi, wic nie moe si dowiedzie, e kady na swj sposb prbuje nie wyglda na skrpowanego. Czy dotyczy to rwnie ciebie? Co ciekawe, nawet w grupie dorosych dzieci alkoholikw czujesz si odmiecem. Poczucie innoci towarzyszy ci od dziecistwa i nawet jeli okolicznoci tego nie uzasadniaj, to uczucie bierze gr. Inne dzieci miay sposobno by dziemi. Ty nie miae. Bardzo przejmowae si tym, co dziao si w domu. Nigdy nie moge zupenie swobodnie bawi si z innymi dziemi. Nie potrafie wczy si na caego. Zamartwianie si problemami domowymi kado si cieniem na wszystko w twoim yciu. To, co stao si z tob, stao si z ca reszt twojej rodziny. Odizolowalicie si. W efekcie uspoecznienie, bycie czci dowolnej grupy stawao si coraz trudniejsze. Po prostu nie rozwinlicie umiejtnoci spoecznych, koniecznych do tego, aby czu si swobodnie lub czu si czci grupy. Prbowae zgadywa, co mogoby zadziaa. Diana prbowaa przekupstwa. Uywaam do tego celu lalek Barbie. Miaam ich cae mnstwo i zwykle rozdawaam ludziom te najlepsze, eby zdoby ich przyja. A oni najczciej myleli, e jestem rbnita, skoro si ich pozbywam, i zaczynali mnie lekceway. Dawid powiedzia: Ja poyczaem swoje ksiki. Ksiki byy moj najcenniejsz rzecz. Inne dziecko alkoholika powiedziao: Mam skonno do dawania ludziom wszystkiego, czego potrzebuj w danej chwili, jest to haczyk na nich, eby mnie lubili, a moe prbuj najpierw ich zapa. Bdc dzieckiem obserwowaem, jak mj ojciec manipulowa ludmi w ten sposb i widziaem, jak dobrze mu to wychodzio, wic sdziem, e mnie bdzie si udawao w ten sam sposb. Na temat wybierania modelu do naladowania Dana relacjonuje: Jako tak si dzieje, e wybieram ludzi zgodnie z nierealistycznym wyobraeniem o nich e s inteligentni, bystrzy, kochajcy i peni powicenia. Wybieraam do naladowania osoby urocze, mie, kochajce itp. Nie wybieram tych, ktrzy s odpowiedni, tylko takich, ktrzy wydaj si doskonali. Nigdy nie wybraam sobie do naladowania nikogo, kto byby chamski lub apodyktyczny. Patrzyam na takie zachowania i mylaam, e to nie tak powinno by, a jednak wiem, e ludzie, ktrych wybieraam, te byli nieodpowiedni.

41

David zgodzi si z tym. Kiedy byem dzieckiem, zwykle rwnie wybieraem nieodpowiednie modele do naladowania. Jednak ja popadaem w drug skrajno. Wszyscy ludzie, z ktrymi si zadawaem, byli gorsi ode mnie. Wybieraem wszystkich tych nastolatkw alkoholikw, kolesiw, ktrzy oszaamiali si kodeinowym syropem na kaszel, kobiety, ktre nie potrafiy nawizywa bliskich zwizkw seksualnych z mczyznami. Jako nastolatek byem bardzo sfrustrowany. Wybieraem grubasw. Nie omielibym si umwi z adn kobiet. Nadal mam bardzo niewielu przyjaci. Dzieciom alkoholikw trudno uwierzy, e mona akceptowa je za to, jakimi s, i e na t akceptacj nie musz niczym zasuy. Poczucie odmiennoci i pewnego wyizolowania jest czci twojej natury.

Dorose dzieci alkoholikw s albo nadmiernie odpowiedzialne, albo nadmiernie

nieodpowiedzialne Bierzesz wszystko na siebie albo zupenie si wycofujesz. Nie ma nic poredniego. Prbowae zadowoli swoich rodzicw, robic coraz wicej i wicej, a doszede do punktu, kiedy spostrzege, e to i tak nie ma znaczenia, wic przestae robi cokolwiek. Nie widziae take nigdy rodziny, ktra wsppracowaaby ze sob. Nie miae rodziny, ktra postanowiaby ktrej soboty: Popracujmy wszyscy wok domu. Ja zrobi ten kawaek, ty tamten, a potem wsplnie si spotkamy. Nie wiedzc jak to jest, kiedy wykonuje si cz jakiego zamierzenia, jak wsppracuje si z innymi ludmi i jak z pracy wszystkich powstaje cao, ty albo wykonujesz wszystko, albo nic. Brakuje ci poza tym dobrego wyczucia wasnych ogranicze. Niezmiernie trudno jest ci odmwi, wic bierzesz na siebie coraz wicej i wicej. Postpujesz tak nie dlatego, e masz wyolbrzymione wyobraenie o sobie, lecz raczej dlatego, e: a) brak ci realistycznego rozeznania swoich moliwoci lub b) obawiasz si, i twoja odmowa spowoduje, e inni ci zdemaskuj. Odkryj, e si nie nadajesz. Wydaje si, e jako wykonywanej przez ciebie pracy nie ma wpywu na twoje zdanie o sobie samym. Wic bierzesz na siebie coraz wicej i wicej, a w kocu si wypalasz. Ustawiczny strach, aby inni ci nie zdemaskowali, pochania wiele twojej energii. Pozbawia ci nawet czci tej energii, ktra mogaby by wykorzystana przez ciebie do lepszej pracy. Lepszej nie w sensie wymaga pracodawcy, poniewa prawdopodobnie i tak robisz wicej, ni on oczekuje, lecz w sensie wikszej efektywnoci. Dana opowiedziaa, co myli na swj temat w zwizku z prac: Nikt nie zwraca mi uwagi. Nikt nie narzeka na moj prac. Jeli ju, to raczej j chwal. Wszyscy s dla mnie dobrzy. Okazywali mi duo zrozumienia, kiedy byam chora, ale ja cigle czekam na fatalne potknicie. I w gruncie rzeczy wiem, e pracuj dobrze, tylko e czuj si tak niepewna, e ta niepewno psuje mi wszystko, co robi dobrze. Uczucie to podkopuje wszystko, co robi. Cigle czekam, a mnie

42

wyrzuc z pracy. Z powodu tej swojej niepewnoci Dana zachowuje si w okrelony sposb: Dostawaam bzika na punkcie dobrej organizacji, planowania swojego czasu i energii, tak e presja, jak wywieraam na siebie sam, bya niewiarygodna. Dzisiaj poszam do pracy w takim stanie, e kiedy przekazano mi kolejne: 'Prosz zrobi' po prostu si rozpakaam. Chyba jest we mnie zakodowana ta odpowiedzialno, ktra kae mi bra na siebie wszystko, niezalenie od tego, czy naley to do moich obowizkw czy nie. Chc wszystkiemu podoa i uwaam, e powinnam by w stanie to zrobi. W kocu doprowadzia si do takiego oto stanu: Nie pjd jutro do pracy i nic u licha mnie do tego nie zmusi. Wiem, e goni mnie terminy, i wiem, e obetn mi pobory, ale ja po prostu nie dam rady tam wicej pj. Nie w tym tygodniu. Nie mog tam by i patrze na tych ludzi i pracowa. Nie potrafi pracowa. Nic nie potrafi zrobi. Kompletny blok. To jest frustrujce jak diabli. Miaam dzi tyle pracy, e niedobrze mi si robio od tego. Wrciam do domu i wpadam w histeri. Zaczam si miota po mieszkaniu i wydzwania do wszystkich po kolei, ale nikogo nie byo. Cay wiat wyszed na lunch! Przykro mi. Doszam do momentu, w ktrym nie wydaje mi si, abym potrafia da sobie rad z czymkolwiek. Kiedy podczas spotkania z grup dorosych dzieci alkoholikw powiedziaam nieco sarkastycznie: Tak dokadnie planujecie i tak szczelnie pakujecie sobie dzie rnymi zajciami, e nie macie nawet czasu i do toalety. Pewien mody czowiek zareagowa na to: Nieprawda. Planujemy sobie czas na pjcie do toalety. Tylko, e zabieramy ze sob ksik.

Dorose dzieci alkoholikw s niezwykle lojalne, nawet w obliczu dowodw, e

druga strona na to nie zasuguje Dom alkoholika to miejsce wyjtkowej lojalnoci. Czonkowie jego rodziny trwaj przy nim, podczas gdy zdrowy rozsdek od dawna podpowiada im, by go zostawili i odeszli. Tak zwana lojalno jest w tym wypadku bardziej wynikiem strachu i niepewnoci ni czegokolwiek innego. Niemniej ksztatuje si tu takie zachowanie, e nikt nie odchodzi tylko dlatego, e jest ciko. Pomaga to pniej dorosemu dziecku trwa w niekorzystnych zwizkach, dla ktrych lepsz alternatyw byby rozpad. Skoro zaprzyjanienie si z kim lub wejcie w zwizek jest tak trudne i skomplikowane, to kiedy ju taki wysiek zosta zrobiony, ukad musi by trway. Jeli obchodzisz kogo na tyle, e zosta twoim przyjacielem, ukochanym czy maonkiem, to masz obowizek by z nim na zawsze. Jeli pozwolie mu dowiedzie si kim jeste lub on sam to odkry i nie odrzuci ci, to sam ten fakt jest ju dla ciebie wystarczajcym powodem, eby podtrzymywa ten zwizek. I niewane jest, e moesz by le traktowany. To moesz sobie zawsze wytumaczy. Jako tak jest, e cokolwiek ci powiedz lub zrobi, ty zawsze znajdziesz sposb, eby usprawiedliwi ich zachowanie i uzna

43

siebie za winnego. To wzmacnia twoj negatywn samoocen i przyczynia si do trwania w tym zwizku. Twoja lojalno jest niezrwnana. Istniejcy zwizek jest rdem bezpieczestwa. Jest czym znanym, a znane jest zawsze bezpieczniejsze od nieznanego. Jako e zmiana jest dla ciebie niezmiernie trudna, bardziej wolisz tkwi w tym, co jest. W dodatku niewiele wiesz o tym, na czym polega dobry zwizek. Wic pozostajesz przy tym, co masz, nie wiedzc, e moe by co lepszego lub innego. Po prostu radzisz sobie po swojemu. O tej sprawie Dana powiedziaa: Jak ju raz si zaangaowaam, to trzymaam si tego kurczowo. Dlatego, e tak bardzo baam si by sob. Nie wiedziaam, e mog by inne modele maestwa ni ten, ktry widziaam u swoich czy jego rodzicw. Chciaam, eby nasze maestwo ukadao si tak, ebymy mogli kupi sobie dom, mie dzieci i robi wszystko jak naley. Chciaam, ebymy byli szczliwi i zadowoleni, ebymy si nawzajem lubili i kochali. Nie udao si tego osign, ale nie potrafiam odej. Dorose dzieci alkoholikw ulegaj impulsom

Maj tendencj do poddawania si biegowi zdarze bez powanego rozwaenia innych alternatywnych zachowa czy moliwych konsekwencji. To uleganie impulsom prowadzi do zagubienia, niechci do siebie i utraty kontroli nad otoczeniem. Dodatkowo zbyt wiele energii zuywaj one na likwidowanie skutkw takiego zamieszania. T cech najlepiej mona scharakteryzowa jako alkoholow. Moe to by zachowanie nabyte przez naladowanie, zupenie nieuwiadomione. Na przykad: alkoholik wpada na pomys: Zatrzymam si po drodze na jednego. Prosty pomys na kad myl, ktra mogaby odwie go od tego pomysu, znajduje wytumaczenie: Obiecaem, e wrc do domu na czas jeden kieliszek nie opni mojego powrotu. Lub: Obiecaem, e przestan pi jeden kieliszek to adne picie. To prawda, e przez jeden kieliszek nie wrci pniej do domu ani te w jego rozumieniu nie jest to picie, jeli oczywicie wypije tylko jeden. Wic zatrzymuje si na jednego. Od momentu, kiedy taki pomys wpad mu do gowy, ju go to pochono. Inne moliwoci przestay wchodzi w gr. Mylenie nie siga dalej ni ten pierwszy kieliszek. Reszta scenariusza jest ju znana. Po pierwszym kieliszku gr bierze przymus i alkoholik traci kontrol nad sytuacj. Jeszcze przez chwil usprawiedliwia przed sob swoje picie, ktre pniej tak go wciga, e zapomina o tym, co zamierza na pocztku. Pomys, ktry wyzwala impulsywne zachowanie, nie jest osadzony w czasie. Jest tylko tu i teraz. Nie ma miejsca na powane rozwaenie, co dziao si ostatnim razem ani jakie to pocignie za sob konsekwencje tym razem.

44

Poniewa pomys ogranicza si do tego momentu: Wypij tylko jednego, wic myli w rodzaju: Upij si i spni, i tym napytam sobie biedy po prostu nie dotycz tej sytuacji. Fakt, e nastpi utrata panowania nad sytuacj i wasne zachowanie wymknie si spod kontroli, zwyczajnie jest ignorowany. Cigle i w kko syszy si: Potrafi kontrolowa swoje picie, a dowody wskazujce na co wrcz przeciwnego s zbywane w podobny sposb, gdy tylko gr bierze przymus i zaczyna si niekontrolowane zachowanie. Uleganie impulsom to bardzo dziecinna cecha. Zwykle dzieci poddaj si impulsom. Lecz kiedy ty bye may, bye bardziej rodzicem ni dzieckiem, wic twoje obecne impulsywne zachowanie jest czym, czego brakowao ci w dziecistwie. Jeli na pewnym etapie wystpuje jaki brak, czsto jest on nadrabiany w innym okresie ycia. Jeli dziecko majce rodzica, ktry zachowuje si jak rodzic, postpi impulsywnie, wtedy usyszy: Nie moesz tak robi. Poniewa to zrobie, musisz ponie konsekwencje. Bdc dzieckiem nie bye w stanie przewidzie skutkw adnego zachowania, wic rwnie i teraz nie umiesz tego robi. W twoim domu nie postpowano konsekwentnie. W efekcie nie masz nastpujcego ukadu odniesienia: Kiedy w przeszoci postpiem zgodnie z impulsem, stao si to i to, a ta osoba zareagowaa tak. Czasami uszo ci to na sucho, a czasami nie. Zasadniczo mogo to nie mie adnego znaczenia. Nikt te nie mwi ci: Takie s moliwe konsekwencje twego zachowania. Pomwmy o tym, jak inaczej mona byo postpi. Sytuacja komplikuje si jeszcze przez nieznone poczucie gwatownej koniecznoci. Jeli nie zrobisz tego teraz, stracisz jedyn szans. Jeste przyzwyczajony do chodzenia na skraju przepaci, yjc od kryzysu do kryzysu. A jeeli wszystko toczy si gadko, niepokoi ci to nawet jeszcze bardziej, ni kiedy jeste w kryzysie. Nic zatem dziwnego, e moesz nawet sam stwarza kryzysy. Twoje impulsywne zachowanie nie jest rozmylne ani wyrachowane. Jest to zachowanie, nad ktrym utracie kontrol. Ta wanie cecha najbardziej ci niepokoi, tego boisz si najbardziej i naprawd chcesz to zmieni. Rose daa temu wyraz w nastpujcy sposb: To nie jest tak, e nie rozumiem, co mog czu inni ludzie, poniewa kiedy widz, jaki skutek wywoao moje zachowanie, nie mog uwierzy, e ja to zrobiam. Zaley mi na tej osobie. Jak mogam? Jestem zupenie wytrcona z rwnowagi, e to ja. Zaley mi na wywarciu wraenia, ale gdzie pomidzy wraeniem a zrobieniem czego w tym kierunku mam co w rodzaju zawonego pola widzenia . Dana: Nigdy nie zamierzam skrzywdzi kogokolwiek naumylnie czy wyprowadzi z rwnowagi. Po prostu wchodz w kana i nie umiem si z niego wydosta.

45

Mike: To jest jak pug. Nie robisz tego od niechcenia, tylko prujesz do przodu pen par. Dana: Id naprzd, a po obu stronach mam cian i po prostu id. Cindy: Znika moja zdolno mylenia, przestaj sysze to, co mam w gowie. Nie dociera do mnie moliwo znalezienia jakichkolwiek sw, ktre uoyyby si w zdanie. To staje si po prostu mas energii. Jakbym si sama sobie wymykaa. Mik: Trac jasno sdw i to mnie martwi. Cindy: Widz tylko to, co jest w tym momencie. Dana: Czasem to jest tak, jak gdybym miaa do wyboru tylko t jedn drog. Nie jest to waciwie droga, tylko jedyny sposb dziaania. Zdarzao si, e wiedziaam, e robi co zego i ponosiam konsekwencje przez nastpne cztery czy pi miesicy. Jeszcze zanim si w to wdaam, wiedziaam, e nie naley tego robi. Cindy: Kiedy ju ponios mnie emocje, musz i za nimi. One nadaj mi napd, wobec ktrego jestem bezsilna. Chciaabym wtedy, eby jaki dwig podnis mnie w gr i wycign z caej tej sytuacji. Dana: Wystarczy zrobi pierwszy krok. To jest jak schodzenie ze stromej gry. Robisz pierwszy krok i nagle toczysz si w d. Cindy: To jakby zobowizanie trzymania si kadej decyzji, jak podejm. Sam: U mnie jest to rodzaj sztywnoci. Nie jest tak, e zaczynam kogo rani, ale zwykle ta druga osoba zostaje zraniona w trakcie. Prawie zawsze kto zostaje zraniony. Nawet kiedy ju to zauwa, mimo to dalej robi to samo. Bez wzgldu na to, jaki mam program, trzymam si go sztywno. Jakby dziao si to si rozpdu. Jest w tym wiele energii, ktra po prostu cigle wydostaje si na zewntrz. To dziaa jak klapki na oczy. Mona mi przedstawia fakty, ktre inn osob dawno by uspokoiy i skoniy do sprawdzania niektrych faktw, ale ja jeli ju raz zaczn, rzadko cokolwiek sprawdzam, a jeli nawet, to nie sucham. Cindy: To staje si przymusem i tak jakbym tracia zdolno przewidywania przyszoci, tego, jak to naprawd bdzie wygldao i czy to jest na pewno to, o co mi chodzi. W danym momencie, kiedy czuj do kogo co negatywnego, jakbym zupenie nie umiaa odczu, dotkn, poczu smaku tego, co w tym jest pozytywne, mimo e wiem, e takie elementy te tam s. Nie czuj ich, wic s one dla mnie jako bez znaczenia. Dana: Liczy si zwykle tylko ta emocja, ktr odczuwam w chwili biecej. Przeywam tylko to uczucie, w ktrym jestem pogrona w danym momencie. Tak trudno mi pamita o tym, e mog odczuwa co innego, a nie tylko to, co czuj teraz, albo e jutro spojrz na to i poczuj co innego.

46

W wyniku takiego zachowania zdarza si, e wiato w kocu tunelu okazuje si reflektorem nadjedajcego pocigu. Nie jeste w stanie przewidzie reakcji ani nastpstw tego, co robisz. W efekcie sam stwarzasz sobie wiele okropnych sytuacji. Pewnego popoudnia klientka postanowia kupi konia. Przyprowadzia go do domu i postawia w garau. Wydawao jej si, e to by dobry pomys, i nie potrafia zrozumie, dlaczego tak bardzo zdenerwowao to jej ma. Od chwili pojawienia si pomysu w gr nie wchodzia ju adna inna moliwo. Musiaa przeprowadzi go do koca. Nie moga si powstrzyma. Stwierdzisz, e zwalniasz si z pracy, bez zastanowienia si nad tym, z czego bdziesz y. Oenisz si, mimo e nie zdye tak naprawd pozna swojej ony. Kupowanie koni jest czym niezwykym. Tylko raz zetknam si z czym takim, natomiast dwie inne wymienione sytuacje zdarzaj si bardzo, bardzo czsto. Koczy si na tym, e bardzo przejmujesz si swoim zachowaniem, ale zanim bdziesz mg zacz mu si przyglda i zmienia je, musisz woy mnstwo czasu i energii w wypltanie si z kopotw. Sam siebie niszczysz na wielu paszczyznach. Czciowo trudnoci te wynikaj z faktu, e dorose dzieci alkoholikw maj tendencj do poszukiwania gratyfikacji natychmiastowej w przeciwiestwie do gratyfikacji odroczonej. Sowem, ktrego uywam najczciej pracujc z dorosymi dziemi alkoholikw, jest cierpliwo. Cokolwiek si pojawia, cokolwiek chcesz osign, czy to w dziedzinie emocji czy zachowania, chcesz uzyska to wczoraj. Trudno ci by cierpliwym w stosunku do innych. Jednake osob, wobec ktrej jeste najbardziej niecierpliwy, jeste ty sam. Wszystko chcesz osign natychmiast. To sprawia ci wiele kopotw, poniewa twj brak cierpliwoci dokada si do wszystkich innych twoich trudnoci. Zwaszcza do twojej impulsywnoci, do tego, jak oceniasz siebie. Nietrudno zrozumie, dlaczego chcesz wszystkiego natychmiast. Odkadanie na pniej sprawia ci tyle kopotu, poniewa kiedy w dziecistwie prosie o co i nie dostae tego od razu, nie dostawae tego w ogle. Jeeli powiedziae: Chc tego teraz, a rodzice odpowiadali: 'Teraz nie moesz, dopiero pod koniec tygodnia, albo: Pniej o tym porozmawiamy wiedziae, e ju nic z tego nie bdzie. Wiedziae, e obietnice nic nie znacz, poniewa je amano i bya to jedyna rzecz, ktr robiono konsekwentnie. Taka bya twoja rzeczywisto. Gdyby czego nie zrobi natychmiast, to po prostu by si to nie wydarzyo. Z tego powodu tak trudno ci robi plany na przyszo. Dla ciebie powiedzie: Zamierzam to zrobi za dwa lata i zrobi to w nastpujcy sposb to prawdziwa walka. Chcesz tego, czego chcesz, wtedy kiedy tego chcesz, poniewa jaka czstka ciebie wie, mimo e ju tak

47

najprawdopodobniej nie jest, e jeli nie dostaniesz czego teraz, e jeli teraz za tym nie pjdziesz, jeeli tego nie zapiesz i to mocno, to nigdy si to nie wydarzy. Przez cay czas towarzyszy ci poczucie: To jest moja ostatnia szansa. Ulegasz zniecierpliwieniu nawet samym sob, kiedy podejmujesz prac nad wasn cierpliwoci i nie od razu udaje ci si by cierpliwym. Dlatego wanie nabycie cierpliwoci jest czym, co kosztuje ci wiele cikiej pracy.

JAK WYJ Z ZAKLTEGO KRGU?

Dorose dzieci alkoholikw zgaduj, co jest normalne

To wane, eby zrozumia, e nie ma czego takiego jak normalno. To podstawowa sprawa we wszystkich omawianych tu kwestiach. Jest ona bardzo istotna, poniewa jeli co jest zbudowane na faszywych przesankach, to mimo e moe wyglda logicznie, nie bdzie si sprawdza. Jak domek z kart bez solidnej podstawy, caa struktura rozleci si przy najlejszym podmuchu wiatru. Normalno jest mitem jak opowieci o witym Mikoaju czy krasnoludkach. Mwienie o czym w kategoriach normalnoci jest nierealistyczne, poniewa oszukano ci, kac wierzy w jej istnienie. Ju bardziej uyteczne s inne pojcia, takie jak funkcjonalno czy dysfunkcjonalno. Co dla ciebie jest funkcjonalne? Co ci suy? Co jest w twoim najlepszym interesie? I w najlepszym interesie twojej rodziny? Takie podejcie jest realistyczne i rni si u poszczeglnych ludzi, jak rwnie w poszczeglnych rodzinach. Zadanie zatem nie polega na tym, eby dowiedzie si, co jest normalne, ale eby stwierdzi, co najbardziej odpowiada tobie i twoim bliskim. Kupie mit o normalnoci i w ten sposb uruchomie fantazje na temat idealnego ja, idealnych innych i idealnej rodziny. To niebywale utrudnia ycie. Idealne ja, o ktrym mylisz, to doskonae dziecko, doskonay maonek, doskonay przyjaciel, doskonay rodzic. A poniewa fantazje nie mog si realizowa, wic spdzasz mnstwo czasu na osdzaniu siebie, albowiem ycie nie toczy si tak, jak twoim zdaniem powinno. Odkrywajc, z czym czujesz si dobrze, a z czym nie i dlaczego, musisz te przyjrze si temu w kategoriach sposobu funkcjonowania twojej rodziny. Teraz twoja rodzina powinna nauczy si, jak rozwizywa problemy i radzi sobie z konfliktami. Mona to osign na wiele rnych sposobw. Pierwszy sposb jest do prosty. We ksik o rozwoju dziecka i przeczytaj, czego oczekuje si w rnych etapach rozwoju. Poniewa sam rozwijae si inaczej ni wikszo dzieci,

48

moesz si niepotrzebnie martwi o swoje dzieci. Taka ksika nauczy ci, czego oczekiwa od dzieci w rnym wieku. Nie jest to prba naginania twoich dzieci do okrelonych etapw rozwoju, zyskasz natomiast lepsze wyczucie, czy ich rozwj toczy si w jaki sposb zgodnie z przewidywaniami, czy nie. Ta wiedza da ci poczucie bezpieczestwa. Rwnoczenie mgby zapisa si na praktyczny kurs umiejtnoci wychowawczych dla rodzicw, aby nabra wprawy i nauczy si sposobw swobodnego kontaktowania z dziemi. Pamitaj, e nikt nie oczekuje od ciebie, e bdziesz zna wszystkie odpowiedzi. Znajdziesz si tam wrd wielu innych ludzi, ktrym zaley na swoich dzieciach i ktrzy chc rozwin lepsze sposoby porozumiewania si z nimi. Barry i Aviva Mascari, ktrzy pracuj z rodzinami uzalenionymi od rodkw chemicznych, udoskonalili technik Adlerowskich spotka rodzinnych. Rodzina zbiera si co tydzie, siada i omawia wane dla siebie kwestie, takie jak: jakie powinno by kieszonkowe, dokd wybra si na wakacje, kto jest odpowiedzialny za odniesienie rzeczy do pralni czy wynoszenie mieci. Nie oznacza to, e dzieci powinny przej prowadzenie domu. Oznacza to jedynie, e wszyscy w rodzinie bior udzia w podejmowaniu decyzji, tak e nie ma tu wielkich sekretw. Kady jest brany pod uwag i nikt nie czuje si gorszy. Znaczna cz twoich dowiadcze w dziecistwie polegaa na poczuciu, e nic nie jeste wart. Miae wraenie, e ycie byoby lepsze, gdyby w ogle ci nie byo. Miae wraenie, e to, co mylisz i mwisz jest bez znaczenia. Jako pierwszy krok na drodze do zmiany tych uczu, spotkanie rodzinne spowoduje rwnie, e twoje dzieci bd uwaay swj wkad za wartociowy. W efekcie nie bd miay tego poczucia bezwartociowoci, jakie towarzyszyo tobie. Jeszcze jedna rzecz, ktr moesz zrobi, aby si przekona, co jest skuteczne, to znale kogo, z kim moesz rozmawia dosownie o wszystkim. Niech znajdzie si w twoim yciu cho jedna osoba, przy ktrej nie bdziesz si musia obawia, e to, co mwisz, brzmi gupio, ktrej bdziesz si mg przyzna, e czego nie wiesz i nie bdzie ci krpowao, e nie umiesz nawet postawi waciwych pyta. Taka osoba to skarb. Proponowaabym, eby kto taki nie by dorosym dzieckiem alkoholika, poniewa wwczas on czy ona moe zmaga si z tymi samymi problemami co ty. Wane, eby umie zaryzykowa i przyzna, e si czego nie wie. Wyznanie w grupie ludzi, e si czego nie wie, zawsze wywouje reakcj: Naprawd ciesz si, e to powiedziae. Ja te tego nie wiedziaem. Ale zawsze, w kadej grupie znajdzie si jedna osoba, ktra powie: Nie wiesz takich rzeczy? Moesz si nauczy kpi sobie z takich uwag i zupenie je ignorowa. W zamian skorzystaj ze wsparcia tych, ktrzy chc si uczy i odkrywa, a nie zadrczaj si tym, e nie maj zawsze na wszystko gotowej odpowiedzi.

49

Zachcam, aby zaufa wasnemu instynktowi, ktry najczciej podsuwa ci najbardziej odpowiedni sposb zachowania. Masz skonno do wycofywania si zbyt szybko i stwierdzania, e twj instynkt jest niewiele wart. Zacznij mu ufa, wkrtce stwierdzisz, e jest on bardzo cennym narzdziem ksztatowania zdrowych relacji tego rodzaju, o jakie ci chodzi. Pewna moja pacjentka opowiedziaa mi, w jak przykrej sytuacji znalazo si kilka osb, ktre wyday dla niej specjalne przyjcieniespodziank z okazji czterdziestych urodzin. Jej dwudziestoletnia crka zachowywaa si obrzydliwie. Pacjentka powiedziaa: Wiesz, naprawd chciaam, eby dostaa za swoje na oczach tych wszystkich ludzi, ale si powstrzymaam. Powiedziaam: Czemu? Myl, e na to zasuya. A ona na to: Nastpnym razem to zrobi. Najpierw chciaam to skonsultowa z tob. Ten incydent pokazuje, jak radzi sobie w trudnej sytuacji. Kiedy z jakiego powodu czujesz si niezrcznie, sprbuj rozpozna, co to jest. Porozmawiaj o tym, a potem podejmij decyzj, co z tym zrobi. Kwestie sytuacyjne czsto daj si rozwiza do prosto i atwo. Duo bardziej skomplikowane s te, ktre odnosz si do przeszoci. Sandra walczy usilnie, aby pozby si przekonania, e musi by doskona matk i e jej dzieci sprawdzaj j nieustannie. Jej najmodsze dziecko zaczo roznosi gazety. Kiedy kobieta, ktra daa mu t prac, a ktra gotuje wspaniale woskie potrawy, spytaa go: Czy mog ci za to zapaci? odpowiedzia: Wolabym ciepy posiek. Sandra karmi swoje dzieci jak naley, jednak zdenerwowaa si i przestraszya, e jej ssiadka mogaby pomyle, e tak nie jest. Nie wykazaa poczucia humoru w tej sytuacji ani nie wiedziaa, jak sobie z ni poradzi. Jej syn jada te naleniki na niadanie w innym domu, oprcz penych posikw u siebie. Sandrze byo potrzebne przyjrzenie si temu, co powodowao jej skrajnie ze samopoczucie. Musiao to mie co wsplnego z jej perfekcjonizmem, z tym, jak chciaa, aby widzieli j ssiedzi. Innym aspektem tej sytuacji byo to, e czua, i jej syn wykorzystuje ssiadw. Z tym potrafia sobie poradzi. Zadzwonia wic do ssiadki, tej od roznoszenia gazet, ktra uwaaa ca t histori za bardzo zabawn. Powiedziaa: To przecie mae dziecko. Uwielbiam patrze, jak ludzie jedz. Karmi ludzi to jedna z najwikszych radoci w moim yciu. Wiem, e may przychodzi do mnie prosto z domu, ale jeli nie masz nic przeciwko temu, uwielbiam robi to dla niego. Sandra poczua ulg i panie rozmawiay dalej. Przyznaa si ssiadce, ktra bya te jej przyjacik, e najbardziej obawiaa si posdzenia, e nie karmi swoich dzieci jak naley. Ssiadka rozemiaa si, poniewa w trakcie tej rozmowy uzmysowia sobie, e ley w ku z wysok temperatur i poczuciem winy, e jest nieobecna na zajciach u siebie na uczelni. Nie bya doskona studentk, a Sandra nie bya doskona matk i obydwie czuy si winne.

50

Porozmawiay o swoich problemach i dziki temu poczuy si lepiej, gdy zaczy myle troch bardziej realistycznie. Byo to wane, poniewa bycie doskonaym jest nierealistyczne, a usiowanie osignicia perfekcji jest rdem duego lku. Mona dy do jakich celw, ale stawianie sobie za cel doskonaoci nie zawiera w sobie pozytywnych wzmocnie. Osoba w peni wykorzystujca swoje moliwoci wie, jak radzi sobie z konfliktami w sposb odpowiedzialny, m.in. jak ich nie unika, jak postpowa i jak je rozwizywa. Kiedy dorastae, nie uczono ci rozwizywania problemw. Unikano ich, a nie rozwizywano. Jako dorosy nadal zachowujesz si w tej sprawie tak, e ci to nie suy. Zrb taki oto prosty, krtki test. Wyobra sobie, e idziesz korytarzem. Napotykasz drzwi. Jeste mniej wicej w poowie drogi, gdy nagle drzwi si otwieraj i wychodzi kto, na kogo jeste wcieky lub kto, o kim wiesz, e jest wcieky na ciebie. Co robisz? Czy umiesz obstawa przy swoim i stawiasz czoa tej osobie mwic: Dobrze, e ci widz. Musimy porozmawia. Czy odwracasz si i odchodzisz? Czy robisz jak lun uwag nie zwizan ze sprawami, ktre musicie rozwiza? Czy idziesz dalej udajc, e go nie widzisz? Jak si zachowujesz, kiedy pojawia si moliwo konfliktu? Jak radzisz sobie z samym sob? Jaka jest twoja pierwsza reakcja? eby rozwiza konflikt musisz rozumie, co robisz i co dzieje si w twoim wntrzu. Od tego miejsca trzeba zacz. A skoro bdziesz to wiedzia, bdziesz mg decydowa o tym, jak zamierzasz rozwiza dany problem oraz nauczy si, jak stawia czoa rzeczywistoci. Brak autentycznej chci konfrontowania si z rzeczywistoci jest najwikszym problemem w domu alkoholika. Ju czas na tak konfrontacj i na to, by uprzytomni sobie, e nie ma czego takiego jak normalno. Istnieje tylko jedna rzeczywisto ta, ktr sam dla siebie okrelasz przy pomocy i udziale innych, ktrzy s zainteresowani, chtni i pragn uczestniczy w twoim rozwoju, a przez to przyczyni si rwnie do wasnego rozwoju.

Dorose dzieci alkoholikw maj trudnoci z przeprowadzeniem swoich

zamiarw od pocztku do koca Czas aby si dowiedzia, czy jeste kim, kto wiecznie zwleka, o co siebie posdzasz, czy po prostu brak ci informacji, jak ukoczy jakie zadanie. Jak przeprowadzi jaki zamiar od pocztku do koca? Jak to si dzieje? Moe si dzia, dzieje si i bdzie si dziao. Trzeba to robi bardzo systematycznie. Ludzie, ktrzy realizuj zamiary do koca, nie robi tego od przypadku do przypadku. Maj co, co nazywamy planem gry. Czasami jest on wypracowany do tego stopnia, e dziaanie wyglda na automatyczne, ale tak nie jest. Uruchamia si cay proces. Na pocztku musisz dobrze zdawa sobie spraw z tego, jaki to proces, aby mg si nim kierowa i aby nie utkn gdzie po drodze i nie zacz siebie osdza. Pierwsza rzecz, jak powiniene zrobi, kiedy masz jaki zamiar, to przyjrze si samemu pomysowi. Czy jest wykonalny? Czy da si

51

zrealizowa to, co chciaby zrealizowa? Nastpnie trzeba opracowa szczegowy plan realizacji. Musisz wyznaczy limit czasowy dla kadego poszczeglnego kroku. Ile czasu powinno ci zaj wykonanie kadej czci twojego planu? Nie musisz wiedzie dokadnie, ile czasu na to trzeba, ale powiniene mie jakie wyobraenie o wszystkich czciach oraz o iloci czasu, jaki powinien by powicony kadej z nich. Kiedy ju co zdecydujesz w tej sprawie, nastpnym krokiem jest zaplanowanie, jak zmiecisz si w ramach czasowych. Czy jest realne, aby wykona swoje zamierzenie w tym okrelonym czasie, skoro wiesz, ile zajmie wykonanie poszczeglnych czci? Wypracowujc sposb radzenia sobie z wymagania harmonogramu musisz przyjrze si swojemu stylowi pracy. Najlepsza metoda to przypomnie sobie, w jaki sposb si uczye, kiedy bye w szkole? Czy naleae do tych uczniw, ktrzy osigali najlepsze wyniki pracujc po trochu, ale codziennie, czy do tych, ktrzy wkuwali do pna przed klaswk? Czy wkuwae na ostatni moment dlatego, e w ten sposb najlepiej ci si byo uczy, czy dlatego, e nie byo innego wyjcia? Jakie metody daway ci najwiksz satysfakcj z tego, co potrafie zrobi? Przeanalizuj swj styl uczenia si. Jeli z tych krokw nic nie wyjdzie i cel okae si niewykonalny, przemyl swj pomys od nowa. Moe by nierealny. Jeli nie, bd gotw go zrewidowa. By moe to, czego si podje, przekracza twoje obecne moliwoci. A moe jest tak, e musisz podej do tego samego pomysu nieco inaczej. Bd gotw zrewidowa pomys lub harmonogram. Moe by tak, e sam pomys jest wietny, ale nie przewidziae wystarczajco duo czasu na jego realizacj. Bd gotw, na kadym etapie przemyle go na nowo i oceni. Sprawd czy zaszy jakie zmiany, ktre przecie mog pojawi si w trakcie i czy to stwarza jak istotn rnic. Nie musisz utkn po drodze tylko dlatego, e nie przemylae, jak sobie poradzi. Przykad takiego postpowania powinien ci to lepiej wyjani. Paul jest 48letnim biznesmenem ze sporymi sukcesami. W jego przedsibiorstwie zwykle dziaa si pod du presj, czsto zdarzaj si sytuacje takie, jak posiadanie tylko 24 godzin na przygotowanie wikszych sprawozda. Paul przechodzi od kryzysu do kryzysu i robi to wietnie. Kryzys jest czym, co on jako dorose dziecko alkoholika rozumie wyjtkowo dobrze. Wykorzysta ten aspekt wasnej historii na swoj korzy. Paul postanowi zrobi doktorat. Po zaakceptowaniu jego kandydatury przyszed do mnie w panice. Powiedzia: Nie potrafi napisa pracy doktorskiej. To przerasta moje moliwoci. Umiechnam si. By przygnbiony myl, e realizacja tego zamierzenia potrwa ponad rok. Ba si, poniewa nie mia adnego ukadu odniesienia do tego rodzaju pracy. By jednak rwnie do inteligentny, by zdawa sobie spraw, e sam sobie przeszkadza, i, e potrzebuje pomocy, aby poradzi sobie z tym problemem. Pierwsz rzecz, ktr ustalilimy, byo to, e musi on ograniczy liczb osb, z ktrymi o tym rozmawia, poniewa docierao do niego zbyt wiele danych, zbyt wiele rnych podej do tego problemu. To oraz niewypracowanie swojego wasnego podejcia wzmagao niepokj.

52

Powiedziaam mu po prostu: Jeeli chcesz, ebym ci pomoga, to w tej chwili musz by jedyn osob, ktra moe wzmacnia twj niepokj. Paul mia rwnie pomys, e jego praca doktorska dostarczy ostatecznych rozstrzygni. Musia zrezygnowa z tych wielkociowych wyobrae i zdecydowa si na problem, ktry da si zbada. Musia rwnie ustali list osb, ktre zajmuj si dokadnie t dziedzin i ktrym zaley na powodzeniu jego zamierzenia. Jak tylko to zrobi, panika zacza ustpowa. Nastpny krok polega na okreleniu czasu potrzebnego na napisanie pracy doktorskiej. By w takiej panice, jak gdyby praca miaa by gotowa na wczoraj. Jej pisanie miao zaj rok. Potrzeba byo czasu na zgromadzenie, uoenie i ocen materiau. Czasu wymagaa rwnie interpretacja wynikw oraz napisanie rozprawy w taki sposb, aby nadawaa si do przyjcia przez czonkw komisji. Nie moga ona by napisana wczoraj i nie mona jej byo zrobi na jutro. Jedynym realistycznym wynikiem oceny czasu potrzebnego na realizacj tego projektu by rok. Kiedy byo to ju jasne, moglimy si przyjrze stylowi pracy Paula. W jaki sposb nauka sza mu najlepiej? Czy mg dokona tego w taki sam sposb, jak robi inne rzeczy w yciu? Stao si jasne, e nie da si tego przeprowadzi w taki sam sposb: zarywajc noce, robic wszystko na ostatni chwil. Co wicej, Paul nie chcia wzi miesica czy dwch urlopu, aby pracowa wycznie nad doktoratem. Zapada wic decyzja, e bdzie pracowa dwie godziny dziennie. Musielimy si rwnie zastanowi nad tym, co to oznacza. Czy znaczyo to, e musi przez dwie godziny dziennie pisa? Lub moe siedzie przy biurku przez dwie godziny? Czy mg w tym czasie tylko siedzie i myle? Konkluzja bya taka, e musi w cigu tych dwch godzin robi co zwizanego z prac doktorsk. Czas spdzony na myleniu mg by pniej zamieniony na czas powiecony pisaniu. Nie byo potrzeby, aby sztywno trzyma si planu. Ustalilimy rwnie, e najlepsze dla niego miejsce do pracy byo w domu przy maym biurku, stojcym w pokoju na tyach domu, gdzie nikt mu nie bdzie przeszkadza. Najbardziej produktywne byy dla niego pierwsze dwie godziny dnia. W ten sposb mg wykorzystywa czas, zanim zbudzi si reszta rodziny i zacznie dzwoni telefon. Te decyzje byy bardzo podstawowe i proste, ale to one stanowiy o rnicy midzy wykonaniem a zawaleniem zadania. I zawsze byy one wynikiem uwanego rozwaenia sytuacji. Paul nigdy wczeniej nie mia adnych dowiadcze z planowaniem czegokolwiek. Po raz pierwszy kto usiad z nim i powiedzia: Jak masz zamiar tego dokona? Jak zamierzasz do tego doj? Jaki jest twj plan pracy? Ile czasu to zajmie? Czy da si to przeprowadzi? Po dwch tygodniach pracy nad doktoratem Paul powiedzia, e nie jest w stanie powica mu dwch godzin dziennie, ale moe pracowa godzin. Byo to dla niego bez porwnania atwiejsze do przeprowadzenia i czu, e uda mu si osign to, co chce, w krtszym czasie. To

53

byo w porzdku. Paul uoy sobie plan pracy i by w stanie zmieni go, odkd istniaa pewna struktura, dziki ktrej atwiej byo panowa nad caym zadaniem. Przesta ulega panice, ktra wysysaa z niego energi i przeszkadzaa mu. Bdzie mia odtd mniej trudnoci z przeprowadzeniem dowolnego zamierzenia od pocztku do koca. Nakrelone tutaj etapy pracy odnosz si do kadego zadania, ktre ma by doprowadzone do koca. Ten twj wspaniay pomys moe si nadawa albo nie nadawa do realizacji. To nie jest kwestia szczcia, tylko wynik dokadnego zaplanowania. Kiedy ma si wicej dowiadczenia w planowaniu, robi si to automatycznie. Twoje obecne trudnoci niekoniecznie musz bra si std, e wiecznie zwlekasz, ich powodem moe by po prostu to, e nie znasz toku dziaania, przez ktry trzeba przej. Nie trzeba czeka, a twoje dzieci dorosn, eby mona byo rozwiza ten konkretny problem. Jeli ich nauczyciele mwi ci, e nie wykorzystuj one wszystkich swoich moliwoci, e nie kocz tego, co rozpoczy, moesz im powiedzie: Moje dziecko musi si tego nauczy. Nie koczy ono tego, co zaczo, nie dlatego, e nie interesuje si tym lub nie angauje, ale dlatego, e trzeba je tego nauczy. Usid z nauczycielem czy nauczycielk, jeli s to ludzie nastawieni yczliwie, i porozmawiaj o tym, jak twoje dziecko ma opanowa te nawyki uczenia si, ktre umoliwiyby mu przeprowadzenie do koca tego, co sobie zaplanowao. By moe twoje dzieci nie radz sobie w szkole tak dobrze, jak by chciay, poniewa brakuje im okrelonych dowiadcze: nie widziay prac wykonywanych od pocztku do koca. Nie czas na to, aby siebie osdza i uzna, e jeste okropnym rodzicem. To tylko zuyoby energi potrzebn, eby pomc twojemu dziecku oraz ksztatowa rodowisko, co jest konieczne, jeli masz co osign. Moesz to zrobi i opracowa z pomoc nauczyciela lub bez. Trzeba wprowadzi pewne wymagania. Nie musisz by apodyktyczny. Moesz je uoy razem z dziemi, tak eby stanowiy cz ich modelu ycia. Nie musi im si to podoba, ale ju czas, aby zaczy wykonywa prace systematycznie. Na przykad lekcje powinny by odrabiane codziennie o ustalonej porze i w okrelonym miejscu, przez uzgodnion ilo czasu. Od tego trzeba zacz. Wane, eby dzieci wiedziay, e nie s gupie, w co zaczynaj wierzy bardzo wczenie. Trudnoci wynikaj z braku dowiadczenia, ale to wkrtce ulegnie zmianie. Rodzina zacznie przeksztaca si w ukad partnerski,, w ktrym dzieci naucz si, jak koczy zaczte zadania. Jest to proces, w ktry bd zaangaowani wszyscy, a dziki temu bd mie wikszy wpyw na swoje ycie. Poprawi to rwnie twoje relacje z dziemi i przerwie cykl przekazywania tego problemu nastpnemu pokoleniu.

54

 Dorose dzieci alkoholikw kami, gdy rwnie dobrze mogyby powiedzie

prawd Kamanie jest nawykiem, ktry bardzo trudno zmieni, poniewa kiedy bye dzieckiem, czerpae korzyci z nie mwienia prawdy. Jako dorosy nie masz ju z tego adnego profitu, ale nawyk pozosta. Obserwuj, e porzuca si ten nawyk gwnie wtedy, gdy kary s tak due, e ycie staje si nieznone. Tutaj chodzi o to, aby przesta kama, zanim do tego dojdzie. Trzeba najpierw rozrni midzy kamstwem celowym a kamstwem automatycznym. Celowe kamstwo moe ci przynie niewielki zysk. Nie do mnie naley ocena chodzi o to, aby da ci wybr: kama czy nie. To, co prbujemy tutaj zmieni, to nawyk automatycznego kamania, nad ktrym nie panujesz. Pierwszym krokiem w pokonywaniu jakiegokolwiek zego nawyku jest uwiadomienie go sobie. Kamic automatycznie niekoniecznie musiae sobie zdawa z tego spraw. Obiecaj sobie, e nie bdziesz kama przez jeden cay dzie. I popatrz, co si wtedy bdzie dziao. Moe ci si to uda, a moe nie. Jeli tak, to wietnie. Czy byo to dla ciebie atwe, czy trudne? Jeli ci si nie powiodo, napisz co si stao: w jakich sprawach kamae i o czym mylae, zanim skamae? Pod koniec dnia przeanalizuj to, co si dziao, jednak bez osdzania siebie. Zrobie to, co zrobie. Zrobie tyle, ile moge. Byo to atwe bd trudne. Udao ci si to tylko przez pewn cz dnia, ale nie przez cay dzie i tylko w pewnych sytuacjach, a nie we wszystkich. By moe udawao ci si, kiedy czue si swobodnie, a nie udawao, kiedy bye spity? Usid i po prostu przyjrzyj si temu. Nie osdzaj siebie, a tylko postaraj si pozna siebie troch lepiej poprzez dokadniejsze uwiadomienie sobie swojego zachowania. Nastpnego dnia zacznij jeszcze raz, z tym samym postanowieniem. Powtrz cay proces. Postpuj tak przez trzy lub cztery dni. Nastpnie sprawd, jakie postpy zrobie w tym czasie. Jeli cigle jeszcze kamiesz automatycznie, dobrze byoby, aby zobowiza si, e kiedy nastpnym razem przyapiesz si na kamstwie, przyznasz si do tego i sprostujesz to, co powiedziae. Jest to powane zobowizanie. Oznacza ono, e powiesz sobie: Chocia ten nawyk jest silny, jest dla mnie wane, abym go zmieni. Jeeli tego nie potrafisz, bd przynajmniej realist i pogd si z faktem, e nie jeste gotw do zmiany, niezalenie od powodu. Jeli lepsze uwiadomienie sobie automatycznego kamstwa i podjcie zobowizania nie prowadz do jego zaniku, w gr wchodzi pewnie co wicej ni tylko zy nawyk. Moe jest to co, nad czym musisz popracowa na gbszym poziomie. Moe bya to taktyka umoliwiajca przetrwanie, obecnie ju nie aktualna. Moe bdziesz musia zwrci si o pomoc w zmianie zachowania, spowodowanego twoj histori i lkami, ktre nabye w dziecistwie.

55

S rzeczy, ktre mona zmieni atwo i prosto. Inne wymagaj duo wicej pracy i pomocy. Nie znaczy to, e z tob jest co nie tak. Moe akurat to jest po prostu trudniejsze dla ciebie, ni przewidywae. Pracujc z kim, kto ma problem z kamaniem, mwi mu: Uwaam, e wierzysz w to, co wanie powiedziae. Wtedy moemy si temu przyjrze, zobaczy, co to oznacza i dowiedzie si, gdzie ley prawda. Wiele dorosych dzieci alkoholikw popada w drug skrajno. Poniewa tyle jest kamstwa wok nich, postanawiaj nigdy nie kama. Jest to mniej typowy sposb radzenia sobie z tym problemem w okresie dorastania. Jest to zaprzeczenie wzorca rodzinnego. Jeeli jeste w AA, AlAnonie bd Alateenie i realizujesz ich program, moesz wykorzysta ich sposoby zdrowienia do przezwycienia tego nawyku. Moesz robi to, co robi si z alkoholem. Postanawiasz skoczy z piciem i codziennie przez jeden dzie nie pijesz. Codziennie przez jeden dzie wierzysz w siebie. Codziennie po jednym dniu moesz pracowa nad zmian dowolnego ze swoich zych nawykw. Dorose dzieci alkoholikw osdzaj siebie bezlitonie

Tim, ktrego rodzice obydwoje byli alkoholikami, napisa mi o sobie i swoich uczuciach. Wyrazi swoje najbardziej znaczce odkrycie bardzo prosto: Mog popenia pomyki, jednak ja sam nie jestem pomyk. Sowa te wiadcz, e osign pewien stopie wolnoci. Zacz patrze na siebie uczciwie, nie osdzajc si. Kiedy kto potrafi oddzieli zachowanie od osoby, to jest na tyle wolny, e moe si zmienia, rozwija i rosn. Chocia od dziecistwa wci powtarzano ci, e si nie nadajesz, wane, aby zdawa sobie spraw, e kade stwierdzenie ma swoje dobre i ze strony. Na przykad, jeli jeste inteligentny, to wspaniale, poniewa potrafisz zrozumie rzeczy, ktrych inni nie rozumiej. Jednake wiedza ta jest czsto przygnbiajca. Jeli odczuwasz gboko, rado jest wiksza od blu. Kto moe powiedzie, co jest dobre? Kto moe powiedzie, co nie jest takie dobre? Chodzi o to, aby to zgbi, zachwyci si i zobaczy, co to oznacza. Moliwe, e uznae swoje ycie za greck tragedi. Mam pacjentk, ktra tak twierdzi, chocia niewiele wskazuje na to, e co poza jej wasnym nastawieniem jest przyczyn jej problemw. Nie trzeba patrze na ycie jako na rne stopnie nieszczcia. Jeli postrzegasz je w taki sposb, moe zechciaby si przyjrze, jakie masz z tego korzyci? Co zyskujesz przez osdzanie siebie? Dlaczego nigdy nie oceniasz si pozytywnie? Dlaczego nigdy nie koncentrujesz si na tym, co jest w tobie wyjtkowe i wspaniae? O co chodzi w twojej potrzebie cigego besztania siebie? Prawdopodobnie odpowied jest prosta. Niedola jest czym znanym i nauczye si, jak radzi sobie z cierpieniem. Naprawd udane ycie jest ci obce i dlatego nie wiesz, jak sobie z nim radzi. Nie jest czym wyjtkowym, e pacjenci znajduj pewnego rodzaju pociech

56

w kiepskim wyobraeniu o sobie. Kiedy co zaczyna si zmienia, kiedy zaczynaj wyglda i czu si lepiej, wtedy ycie staje si nie do zniesienia. Nierzadko postpy bywaj sabotowane. Mimo ostrzee czsto bierze gr to, co jest znane. Poza wszystkim to, co wpyno na ciebie najwczeniej, ma najwiksz si oddziaywania. wiczenie, ktre wykonuj z moimi uczniami, wykazuje, e oceny dobre czy ze s funkcj osoby, ktra tak uwaa. Grupa siada w krgu. Zapada decyzja, eby w rodku koa zbudowa potwora. Daje to moliwo oczyszczenia si cakowicie lub czciowo ze wszystkich tych cech, ktrych ju duej nie chcemy posiada. Jeeli wyrzucone przez kogo cechy odpowiadaj komu innemu, moe je sobie wzi. Chodzimy tam i z powrotem w tej fascynujcej grze. Jaki mczyzna postanawia pozby si 90% swojego odwlekania i jeszcze nie cakiem wchodzi z tym do rodka koa, kiedy kto inny mwi: Wezm z tego 75%, poniewa jestem o wiele za bardzo kompulsywny. Kto mwi: Chc odda cae moje poczucie winy, a kto inny odpowiada: Potrzebuj go troch dla siebie. Nie chc patrze na swoje obowizki w kategoriach wpywu wywieranego na innych. Ludzie zaczynaj robi wraenie zaskoczonych w miar rozwoju gry. Kiedy kto mwi: Jestem taka wraliwa, mczy mnie to. Oddam 60% mojej wraliwoci, na to odzywa si kto inny: Ju do dugo byem niewraliwy. Myl, e przyda mi si troch twojej wraliwoci. To wiczenie jasno wykazuje, e naszym charakterystycznym cechom trzeba si przyglda i bada. Do jakiego stopnia s nam przydatne? W jakim stopniu przeszkadzaj? Niewtpliwie osdzanie ich i osdzanie siebie nie przynosi adnego poytku. Kto moe powiedzie, co jest dobre, a co ze? Tak jako jest, e jeli cofniesz si o krok i uznasz, e ty to ty i e to jest w porzdku, bdziesz mia w yciu o wiele wicej moliwoci wyboru. Potwr w kocu zaczyna by mieszanin i to zagmatwan mieszanin. I waciwie jedyne rzeczy, co do ktrych wszyscy zgadzaj si, e chcieliby je widzie wewntrz krgu, to nadwaga oraz teciowegnbicielki. Innym aspektem oceniania siebie, nad ktrym musisz popracowa, jest przyjmowanie komplementw. Czy przyjmujesz je z atwoci? Czy automatycznie odrzucasz kady? Z mojego dowiadczenia wiem, e jeli co jest nie tak, bierzesz na siebie ca odpowiedzialno, jeli natomiast co si udaje, zbywasz to mwic: Tak si jako stao albo: To byo atwe. Moesz to nazywa pokor, ale to utrwala twoje negatywne wyobraenie o sobie. Nie pozwala ci to nabra zaufania do siebie w rzeczach, ktre robisz dobrze, eby mg zacz czu si lepiej z sob samym. To twj wybr, jeli chcesz robi wraenie skromnego, ale musisz by pewien, e akceptujesz to, co ci si naley. Poniewa fakt, e co jest dla ciebie atwe, nie oznacza, e to jest bez znaczenia. A jeli popenisz bd z niedbalstwa, w bd przez to wcale nie bdzie mniej wany.

57

Prbuj uwiadamia sobie rzeczy, ktre robisz dobrze. Nie bagatelizuj ich. Wykorzystuj je, eby na nich budowa, eby sta si pen osob. Nie musisz tych rzeczy ocenia, jako e s one po prostu czci penej istoty ludzkiej, jak jeste. Dorosym dzieciom alkoholikw trudno si bawi

To dziecko w nas cieszy si i wie, jak si bawi. A skoro byo ono tumione przez tak dugi czas, trzeba je odkry i rozwin. Trzeba, aby by dzieckiem, ktrym nigdy nie bye. Pewien przyjaciel zaprezentowa kiedy nieco artobliwie pomys z dzieckiem do wynajcia. Powiedzia, e s takie rzeczy, ktre lubi robi doroli, a ktre s o wiele zabawniejsze, jeli towarzyszy im dziecko. Jedn z takich rzeczy .jest wdkowanie, wic on chciaby wynaj i zabra ze sob rudego i piegowatego dzieciaka. Rwnie w wesoym miasteczku chciaby mie ze sob jakie dziecko, eby nie wyglda gupkowato na diabelskim mynie. Ten czowiek lubi te huta si na hutawce. Ale sami wiecie, co mwiliby ludzie widzc dorosego na hutawce albo w piaskownicy. Jeli natomiast ma si ze sob dziecko, zyskuje si uznanie jako dobry rodzic albo osoba, ktra lubi dzieci. Dzieci wiedz, jak si bawi. Wic jeli chcesz si uczy, spdzaj czas z dzieckiem, ktre wie, jak si bawi. Zrb par tych dziecinnych rzeczy, ktrych nigdy nie prbowae. Jak fantazj miae w dziecistwie? W jak gr chciae si bawi, a nigdy si nie bawie? Teraz nadszed czas, by zacz si bawi. Im wicej masz wiary w siebie, tym mniej bdziesz si ba, e moesz wypa gupio. Moe bdziesz musia nauczy si odpra i nic nie robi. Po prostu przeznacz jaki czas dla siebie bez nastawienia, e kada chwila musi by spdzona produktywnie. Jak na ironi, moe bdziesz musia to zaplanowa. Zarezerwuj sobie ten czas wczeniej, eby nie spdzi go rozmylajc o wszystkich tych gupich rzeczach, ktre chciae zrobi i nigdy do tego nie doszo. Ja osobicie potrafi wietnie si bawi, ale nie wychodzi mi rozkrcanie zabawy. Poniewa nie umiem wymyla rzeczy, ktre bd zabawne, przebywam w towarzystwie osb, ktre to potrafi. Nic dziwnego, one nie s dorosymi dziemi alkoholikw. Jednake musz przyzna, e jest weselej, jeli si przyprowadzi ze sob kilku z was, moi drodzy. Kiedy sobie odpucicie i jestecie oszoomieni tym, jak dobrze si bawicie, wtedy my, pozostali cieszymy si jeszcze bardziej. To ogromnie cenna rzecz, jeeli mona dzieli z drug osob owo acha! przy pierwszym takim dowiadczeniu. Dorose dzieci alkoholikw traktuj siebie bardzo powanie

Oprcz braku dowiadczenia jedn z przyczyn, dla ktrych tak trudno ci si bawi, jest fakt, e traktujesz siebie zbyt serio. Aeby przezwyciy t trudno, musisz oddzieli siebie od tego, co robisz. Musisz oddzieli siebie od swoich obowizkw, takich jak na przykad praca. Nie musisz by tym, co robisz. Kluczow spraw jest bra na serio swoj prac, poniewa jest istotna i wana, ale nie bra siebie zbyt serio. Praca to jeszcze nie cay ty.

58

Dobrym sposobem, aby zacz oddziela siebie od swoich zaj, jest uoenie harmonogramu. Jeli twoja praca powinna trwa od 9 do 17, wyjd o 17. Przesiadywanie do 19 nie spowoduje, e bdziesz bardziej produktywny, a na dusz met obniy twoj efektywno. Moe te mie negatywny wpyw na twoje ycie. Pewna moja pacjentka pracowaa spoecznie w szpitalu, zajmujc si z wielkim zaangaowaniem nieuleczalnie chorymi. Speniaa rwnie posug rozdawania Komunii w. obonie chorym. Spdzaa mnstwo czasu w subie Boej i wspierajc ludzi wok siebie. Kiedy przysza do mnie, bya bliska wypalenia. Nie chciaa zrezygnowa ze swojej pracy, poniewa uwaaa j za wan i produktywn. Czua rwnie, e jest to cz tego, kim jest. W zasadzie zgadzaam si z ni, tak wic musiaymy znale sposb, ktry pozwoliby jej radzi sobie z tak prac, a jednoczenie zostawiaby jej czas dla siebie. Wiedziaa ju wczeniej, co robi z wolnym czasem. Bya utalentowana muzycznie, lubia teatr, bya bardzo wysportowana i miaa wielu przyjaci. Wymylia wiele sposobw na to, jak wykorzysta swj wolny czas, ale dziwnym trafem byy to tylko sowa. Uoyymy zatem bardzo elastyczny plan. Postanowia ona, e bdzie robi tak dwa razy w tygodniu, tzn. spdza przedpoudnie na pracy, a popoudnie na zabawie. W ten sposb moga powanie podchodzi do swojej pracy, a jednoczenie mie czas dla siebie. Dopiero teraz moga robi wszystko to, co chciaa. Tobie rwnie potrzeba wiadomego planowania, aeby zacz oddziela siebie od swoich dziaa. Nie stanie si to samo przez si. I nie wydaje si, eby pomogo to, e sobie powiesz: Mam zamiar zmniejszy ilo godzin pracy. Zmieni si. Trzeba by bardziej konkretnym. Musisz mie inne rzeczy, o ktrych bdziesz myla i ktre bdziesz robi, aby twoje ycie stao si pene. W przeciwnym razie dojdzie do jego zawenia i ograniczenia, i bdzie ci o wiele trudniej funkcjonowa. Z tego powodu rwnie bdziesz o wiele mniej interesujcym czowiekiem. Co robisz dla siebie? Lub moe konkretnie, co zrobie dla siebie dzisiaj?

Dorosym dzieciom alkoholikw trudno nawizywa bliskie kontakty

Ta cecha ma wiele aspektw. Po pierwsze dorose dzieci alkoholikw po prostu nie wiedz, w jaki sposb zapewni sobie zdrowy, bliski zwizek. Przeszkadza w tym twj lk przed bliskoci, przed dopuszczeniem do siebie kogokolwiek. Czciowo jest to lk przed nieznanym. Co to takiego? Na czym polega? Intymno zakada blisko. W jaki sposb si zbliy? Co skada si na zdrowy zwizek?

59

Pamitaj, e zdrowe zwizki nie tworz si z dnia na dzie. Skada si na nie wiele elementw i wszystkie trzeba dzieli z drug osob. Jest wane, aby wchodzc w jaki zwizek, zaoferowa swojemu partnerowi to, co chciaby, aby on zaoferowa tobie. Stopie bliskoci zaley od zdolnoci dzielenia si od tego, jak wiele kady z partnerw jest skonny da. Jest to w efekcie kontrakt, ktry sprawdza si najlepiej, kiedy si go rozumie i ogasza. Kontrakty czsto bywaj ukryte, ale trzeba znale sposb na ich ugonienie. Kilka skadnikw ma zasadnicze znaczenie dla zdrowego zwizku. Sprawdzaj si one niezalenie od tego, czy druga osoba to ukochany, rodzic, dziecko, przyjaciel, wspmaonek czy nawet pracodawca bd wsppracownik. Forma czy stopie moe si jednak zmienia zalenie od natury danego zwizku. Przedstawiony poniej wykaz nie prbuje okreli kolejnoci ani hierarchii wanoci. Istotne jest, aby wszystkie one wystpoway w zwizku i aby byy odwzajemniane. Nie da si utrzyma zdrowego zwizku, jeeli bdzie w nim brakowao choby jednego z tych skadnikw. Jeszcze raz, pamitaj, e blisko jest okrelona przez to, w jakim stopniu partnerzy s gotowi pracowa nad kadym z tych kryteriw. W pewnych typach zwizkw ma to wiksze znaczenie i lepsze zastosowanie ni w innych. Czytajc t list moe bdziesz chcia przyjrze si kademu z jej skadnikw pod ktem twoich wasnych zwizkw z ludmi. Czy wszystkie w nich wystpuj? Okae si wwczas, dlaczego niektre twoje zwizki s bardziej udane od innych. Jeeli ktrego z tych skadnikw bdzie brakowa, moe to oznacza wyrw w caym zwizku. PODATNO NA ZRANIENIE Na ile jestem skonny zrezygnowa z wasnych barier? W jakim stopniu jestem gotw pozwoli drugiej osobie wpywa na moje uczucia? ZROZUMIENIE Czy rozumiem drug osob? Czy rozumiem, o co jej chodzi, kiedy co mwi lub robi? EMPATIA W jakim stopniu potrafi pozwoli sobie na odczuwanie tego, co on lub ona czuje? WSPCZUCIE Czy jestem zdolny do szczerej troski o sprawy, ktre martwi drug osob? SZACUNEK Czy traktuj drug osob jako kogo wartociowego? ZAUFANIE Do jakiego stopnia i na jakich poziomach jestem skonny umoliwi drugiej osobie dostp do informacji na swj temat, co do ktrych nie chciabym, aby wszyscy je znali? AKCEPTACJA Czy akceptuj siebie takim jakim jestem? Czy tak samo akceptuj partnera?

60

UCZCIWO Czy ten zwizek opiera si na prawdzie, czy raczej jest uwikany w gry? POROZUMIEWANIE Czy potrafimy rozmawia z atwoci o sprawach, ktre s wane dla naszego zwizku? Czy wiemy, jak to robi, eby si rozumie i eby zwizek rozwija si dziki dzieleniu si? ZGODNO Do jakiego stopnia lubimy te same rzeczy i nie lubimy tych samych? Na ile jest to wane, czy rnimy si w pewnych nastawieniach i przekonaniach? INTEGRALNO Na ile jestem w stanie pozosta sob, a zarazem ofiarowa siebie drugiej osobie? UWAGA Czy jestem wyczulony na potrzeby drugiej osoby jak na swoje wasne? Ludzie, z ktrymi rozmawiaam, dzielc si spostrzeeniami na ten temat, wymieniali powysze cechy jako zasadnicze dla zdrowego zwizku. Te wanie skadniki go tworz. Fundamentem zdrowego zwizku i podstawow przesank, na ktrej opiera si wszystko inne, jest: Czy jestem spostrzegany i czy sam spostrzegam drug osob realistycznie? Czy potrafi widzie, jaka jest? Czy ona potrafi widzie mnie takim, jakim jestem? Jeli brakuje ci realizmu, inne cechy nie maj znaczenia. Nie licz si i nie s wane. Umiejtno realistycznego postrzegania partnera oraz bycia widzianym przez niego w podobny sposb, ma zasadnicze znaczenie dla zdrowia zwizku bez wzgldu na jego rodzaj. Mato by moe wiksze znaczenie ni odmienna historia ycia, poniewa inaczej bdziesz reagowa w sposb sprzeczny z budowaniem dobrego zwizku. Jeeli jestecie realistami, ty i twj partner, to jestecie w stanie rozmawia o swoich problemach i uczy si na nich, co moe zbliy was do siebie. Jeli natomiast zwizek opiera si na fantazji, moe okaza si nie do utrzymania. Na przykad, dorose dzieci alkoholikw boj si tego, e zostan porzucone. Kiedy powstaje jaki problem, wpadaj w panik, tak e problem ten bardzo rzadko bywa dyskutowany. Jeeli jeste z kim, kto potrzebuje dystansu, a ty wpadasz w panik, bdzie to wyjtkowo destrukcyjna sytuacja. Sprbuj powiedzie partnerowi: Mj problem polega na tym, e wpadam w panik, kiedy zaczyna si konflikt pomidzy nami. Trudno mi nawet przyjrze si temu, o co poszo. Wiem, e ty reagujesz inaczej, ale obiecaj mi, e nawet jeli zoci ci moje zachowanie, upewnisz mnie, e mnie kochasz. W ten sposb bdziemy mogli wrci do przyczyny konfliktu. W zdrowym zwizku o takich reakcjach si rozmawia. I powinno si rozmawia zawczasu, eby kiedy si pojawi, widzie je takimi, jakimi s naprawd. Ju samo omawianie rozproszy nieco lk przed porzuceniem. Wtedy bdziesz mg powiedzie: Wic jaki to problem mielimy, zanim wpadem w panik?

61

Wiele problemw, ktre si pojawiaj w kadym zwizku, wie si ze stosunkiem do samego siebie. Czsto ukrywaj si one pod mask problemw midzy partnerami i mog rwnie je powodowa, a nawet zniszczy zwizek. Oto kilka przykadw. Cheryl jest dorosym dzieckiem rodzicw, ktrzy obydwoje byli alkoholikami. Dobiega kresu jej dziesicioletnie nieudane maestwo, czy j gboki, peen mioci zwizek z pewnym modym czowiekiem. Jest to najzdrowszy ze znanych jej zwizkw. Jednym z jej problemw jest to, e on chce j dotyka. Chce j przytula i okazywa uczucia przez kontakt fizyczny, a ona cofa si przed tym. Na dotykanie reaguje prawie ze wstydem, chocia czasami jest inaczej. Wydawao si, e jej reakcja bya przesadna, poniewa on nie wymusza niczego. By skonny da jej t przestrze, ktra jej bya potrzebna, jak rwnie czas dla siebie. W swoich daniach nie by natarczywy, ale potrzebowa jej dotyka i chcia przez dotyk wyraa swoje uczucie do niej. Sam wychowywa si w rodzinie, gdzie okazywano uczucia przez kontakt fizyczny. Jej negatywne reakcje byy rdem powanych problemw w ich zwizku. Poniewa byo jasne, e Cheryl reaguje nadmiarowo, musiaymy przyjrze si historii jej ycia, eby stwierdzi, dlaczego si tak dzieje. Stao si to niespodziewanie, kiedy jej matka przysza j odwiedzi. Zjawia si okoo poudnia, zacza pi i trwao to cae popoudnie. Upijajc si coraz bardziej, coraz mocniej nalegaa, eby crka j dotykaa: Prosz, dotknij mnie, obejmij mnie. Chc tylko, eby mnie obja. Cheryl powiedziaa: Zrobiam to, o co matka mnie prosia, ale zrobio mi si niedobrze. Robia tak zawsze, odkd byam dzieckiem. Kiedy mi to opowiedziaa, stao si zupenie jasne, skd wzia si jej awersja. Przestaa by wielk, mroczn tajemnic i teraz mogymy ju zacz prac nad jej pokonaniem. Opowiedziaa wszystko Ivanowi. Musiaa mu powiedzie, e jej reakcja nie ma nic wsplnego z nim, natomiast wynika z faktu, e jest ona dzieckiem alkoholiczki. Ju samo to rozadowao nieco sytuacj i dopiero teraz moglimy zacz prac nad zmian jej reakcji na zachowanie Ivana. Gdyby nie byli w stanie o tym rozmawia i gdyby w ich relacji brakowao jakich elementw zdrowego zwizku, a zwaszcza umiejtnoci realistycznego widzenia siebie nawzajem, z powodu tego problemu ich ukad mgby si rozpa. Kelly rwnie pracuje nad nowym zwizkiem i jest zdecydowana, e bdzie to zwizek dobry i zdrowy dla niej i dla jej partnera. Kelly, ktra jest pielgniark, zacza terapi z tym podstawowym zadaniem. Bdc dzieckiem dwojga alkoholikw nigdy nie widziaa zdrowego zwizku i sama w adnym nie bya. I czua, e pozostawiona samej sobie nigdy nie bdzie. Jej przyjaciel, lekarz, yczliwy i zaangaowany, jest skonny pracowa nad budowaniem dobrego zwizku, chce z ni dzieli ycie.

62

Pewnego wieczoru powiedziaa: Stao si. To ju koniec. Skoczyam z nim. Nie chc go wicej widzie. Mylaam, e moe si nam uda, ale teraz widz, e to niemoliwe. Co si stao? zapytaam. Odpowiedziaa: W zesz rod wieczorem rozmawialimy o wyjciu gdzie na kolacj i postanowiam, e nie mog pj, poniewa naprawd musz wysprzta dom. Jeli raz co przyjdzie mi do gowy, to koniec. Wiedziaam, e nawet jeli pjd z nim na kolacj, to i tak nie bd si dobrze bawi, bo mylami bd przy sprztaniu mieszkania. Wic powiedziaam: Zobaczymy si jutro, mam zamiar zosta w domu i posprzta mieszkanie. Godzin pniej zjawi si u mnie z butelk Lestoil i jak chisk potraw. Powiedzia: Wiedziaem, e i tak bdziesz musiaa co zje i pomylaem, e mgbym ci pomc posprzta mieszkanie. Czy moesz sobie co takiego wyobrazi? powiedziaa wciekam si jak chyba jeszcze nigdy w yciu. Odparam: Mnie si wydaje, e postpi bardzo adnie; chcia spdzi czas z tob i nie chcia straci tej okazji. Odpowiedziaa: To wanie powiedzia. Powiedzia: Wiedziaem, e i tak bdziesz musiaa co zje i chciaem ci pomc posprzta mieszkanie, jeli musisz to zrobi. Jest mi wszystko jedno, co robi, dopki jestem z tob. Powiedziaam jej, e uwaam, i zrobi wspania rzecz. Wic zaczymy przyglda si temu, dlaczego trudno jej przyj jego yczliwo. Nigdy jej nikt nie powiedzia: Chciabym ci pomc. Pozwl mi to zrobi dla ciebie, bo zaley mi na tobie. Takie dowiadczenie byo jej obce. Kiedy bya maa, chodzia ebra po ulicach, poniewa by to jedyny sposb, aby wadze nie dowiedziay si, e dzieci s zaniedbane i aby uchroni siebie i brata przed domem dziecka. Dobro jej przyjaciela nie pasowaa do jej ukadu odniesienia, wic zamiast j zaakceptowa, rozgniewaa si. Kiedy o tym porozmawiaymy, troch lepiej zrozumiaa pobudki jego postpowania. Wci jeszcze trudno jej przyjmowa jego yczliwo, ale ju potrafi wytumaczy swoj reakcj, mimo e dla niego nie miaa ona wikszego sensu. I byaby niezrozumiaa dla kadego, kto nie wie, jak to jest by dorosym dzieckiem alkoholika. Bardzo mie mode maestwo przyszo do mnie, poniewa mieli kopot, z ktrym nie potrafili sobie poradzi. I tutaj znw istotny by fakt, e ona bya dorosym dzieckiem alkoholika. Mczyzna mia niebezpiecznie wysokie cinienie krwi wywoane stresem zwizanym z zamierzon zmian pracy, co byo u niego chorob rodzinn. Lekarstwo, jakie przepisa mu lekarz, miao wiele skutkw ubocznych, wic wola go nie zaywa. eby mc obej si bez tego lekarstwa, powinien nie tumi takich uczu jak zo, zacz wic wyraa j w sposb nieszkodliwy. Zamyka okna samochodu i krzycza na swojego szefa lub na innych kierowcw na drodze. Mia te ataki wciekoci, kiedy nie trzeba byo otwiera okna. Jego wrzaski byy nieszkodliwe dla innych, a zdrowe dla niego, poniewa utrzymyway cinienie na odpowiednim poziomie.

63

Jego ona jednak zareagowaa bardzo le. Powiedziaa: Nie chc, eby tak si zachowywa. Wrzeszczy w samochodzie bez przerwy. Wrzeszczy cigle po caym domu. Wiem, e nie skrzywdzi nikogo, a mimo to nie mog tego znie. Po prostu nie potrafi tak y. On postanowi, e woli nie robi nic, co mogoby wytrci j z rwnowagi czy zrani, wic raczej przestanie krzycze. Nie kwapi si te, eby jej powiedzie, e krzyk jest dla niego zdrowy. Ona cigle mwia: Nie obawiaj si powiedzie mi, co czujesz. Ale by w tym wyrany podwjny komunikat: nie bj si powiedzie mi co czujesz, o ile czujesz to, co ja chc aby czu. Przyjrzelimy si temu. Co to oznaczao? Ona powiedziaa: Nie boj si go. Wiem, e mnie nie skrzywdzi. Co do tego nie mam wtpliwoci. Nie rozumiem, o co tu chodzi. I nagle przypomniaa sobie czasy, kiedy jej matka alkoholiczka zachowywaa si tak jak obecnie jej m. Wpadaa w sza, krzyczaa i wrzeszczaa, walia w drzwi bez adnego wyranego powodu. Byo to przeraajce dla maej dziewczynki, dla ktrej matka bya przecie rdem poczucia bezpieczestwa. Kiedy owa kobieta syszaa, jak wyywa si jej m z powodu dowiadcze z dziecistwa zareagowaa przesadnie. Teraz, kiedy wiedz, skd to si bierze, maj wiksze szans, eby z tym walczy. Mog o tym rozmawia i rozwiza t kwesti. Jednym ze zjawisk zachodzcych w maestwach, ktre staraj si wypracowa zdrowe, bliskie relacje, jest to, e kiedy proces ten ju raz si zacznie, ma swoj wasn dynamik. Oboje naprawd zaczyna cieszy odkrywanie siebie samych i partnera. Staj si odpowiedzialni nie tylko za zwizek, ale rwnie za samych siebie i z biegiem czasu zaczynaj coraz bardziej siebie docenia. Maestwa, ktre zaczynaj pracowa nad takimi umiejtnociami, nawet jeeli zrobi to bardzo pno, s w stanie uksztatowa wartociowe relacje. Komunikowanie si ze sob zaczyna by dla nich rdem radoci, stwierdzaj, e do tej pory po prostu nie wiedzieli, jak to robi. Wiedza ta daje im to, czego potrzebuj, by rozwija si razem, by nawzajem coraz wicej sobie dawa i wzbogaca si jako osoby. Jeeli twoje obawy w tworzeniu bliskiego zwizku dotycz sfery seksualnej, wynikaj one najczciej z braku informacji. Lekarstwo jest nie skomplikowane. Istnieje kilka bardzo dobrych podrcznikw na ten temat. Wiele z nich omawia zagadnienia wspycia od strony techniki. Dlaczeg by ich nie przeczyta, eby mg zapozna si z rnymi technikami uprawiania mioci? Fizyczne kontakty z drug osob opieraj si nie tylko na znajomoci technik wspycia, ktr atwo naby, ale s aspektem zwizku rozumianego szerzej. Kontakt fizyczny jest jedn z form porozumiewania si. Wszystkie cechy, ktre posiada dorose dziecko alkoholika, mog mie wpyw na ycie seksualne. Jako relacji seksualnej jest symptomatyczna dla wszelkich innych aspektw danego zwizku.

64

Kiedy rozwijasz si jako osoba i potrafisz lepiej funkcjonowa w zwizku na rnych paszczyznach i poziomach, rwnie w yciu seksualnym nauczysz si porozumiewa w sposb bardziej satysfakcjonujcy. Ukad seksualny jest tylko jednym z elementw caego obrazu. Jak wszystko inne ma swoje okrelone miejsce. Twoja niepewno co do rl mczyzny i kobiety, co do mskoci i kobiecoci i stosownoci twojego zachowania wobec pci przeciwnej, to sprawy, ktre absorbuj wszystkich. Nie s to problemy wycznie dorosych dzieci alkoholikw. yjemy w czasach, kiedy wszelkie normy stay si bardzo niejasne. Formy tradycyjne nabieraj mocy, a mniej tradycyjne trac na znaczeniu. Mimo takiego trendu waciwie wszystko uchodzi. Wszystkie te normy funkcjonuj jednoczenie. Wic jeli czujesz si zagubiony, jeste w bardzo dobrym towarzystwie. Byy czasy, kiedy role mczyzny i kobiety byy wyranie okrelone. Tak byo w miejscu pracy, w domu i w sypialni. Ju tak nie jest, a definicje ulegaj zmianie. Jedyny sposb, aby by pewnym, kim si jest, to dowiedzie si, co ci suy. W zasadzie to wyczerpuje przesanie tej ksiki. Dowiedz si, kim jeste, poczuj si z tym dobrze i bd gotw zgodnie z tym dziaa. W ten sposb zintegrujesz si w cao. Wszystkie aspekty twojego ycia bd zdrowe. I bdziesz wolny. Dorose dzieci alkoholikw przesadnie reaguj na zmiany, na ktre nie maj wpywu Na pierwszy rzut oka dorose dzieci alkoholikw robi wraenie bardzo nieustpliwych. Wyglda na to, e chc, by wszystko dziao si zgodnie z ich wol i nie inaczej. Czciowo rzeczywicie moe tak by, jednak czsto jest to tylko powierzchowne wraenie. Sprawy, do ktrych bardzo atwo przystosowa si innym ludziom, s wielkim problemem dla dorosego dziecka alkoholika. Pamitam jak Martha niemale si zaamaa, kiedy plany pjcia do miasta, w ostatniej chwili spaliy na panewce, poniewa jej przyjaciele postanowili robi co innego. To bya dua sprawa. Joan wybucha paczem, poniewa kto si spni. Spnienie byo niewielkie, lecz sam fakt wyzwoli tak reakcj. Ktrego razu innej dorosej crce alkoholika przypadkiem wyczono telefon. Dosza ona wtedy do wniosku, e to za kar, co byo dla niej .druzgocce. Z pozoru nie s to rzeczy wielkie, a jednak kiedy czytasz o nich, jeli jeste dorosym dzieckiem alkoholika, to wiesz, jak wielkie maj znaczenie. Niemniej wszystko to s reakcje przesadne, ktre najczciej wi si z przeszoci danej osoby. Sytuacje takie jak ta zdarzay si ju kiedy wiele razy, zwykle w dziecistwie. Pozornie nieznaczcy incydent jest jak ostatnia kropla, ktra przebraa miar. Przywouje on wszystkie niezrealizowane plany, niedotrzymane obietnice i niezasuone kary.

65

Tak wanie si dzieje, kiedy pomys wyjcia na miasto nagle si zmienia, kiedy kto si spnia lub urzd telekomunikacji przez niedopatrzenie wyczy ci telefon. Bl przeywany w dziecistwie wraca wanie w tym momencie i nikt, ale to nikt ju nigdy wicej ci tego nie zrobi. Zapanowanie nad tego typu reakcjami wymaga wysokiego stopnia samowiadomoci. Pierwsz rzecz, ktr musisz zrobi, jest rozpoznawanie, kiedy reagujesz przesadnie. Moliwe, e uda ci si to zrobi samodzielnie. Czy twoja reakcja jest nieadekwatna do okolicznoci? Czy kto, kogo zdanie cenisz, mwi ci, e reagujesz z przesad? Czy zaczynasz zachowywa si nieracjonalnie? Czy sytuacja wymaga tego, by reagowa tak ostro, jak reagujesz? Jaka jest twoja odpowied, kiedy kto mwi ci: Czemu to jest dla ciebie taka wielka sprawa? Jeeli na to pytanie reagujesz obronnie, wtedy oznacza to, e twoja reakcja bya przesadna. Jeeli nie reagujesz adekwatnie, musisz zapyta siebie: Jakie okolicznoci tak j wyolbrzymiy? Dlaczego to dla ciebie takie wane, e zmiana zasza bez twojego udziau? I co to dla ciebie znaczy? Kiedy ju wczeniej stao si co podobnego? Brak wiadomoci stwarza poczucie, e naumylnie wyrzdzono ci krzywd. Przedueniem tego rodzaju mylenia jest paranoidalny stosunek do ycia. Uwzili si na mnie, bo zmienili plany w ostatniej chwili, bo si spnili, bo przez nieuwag wyczyli telefon. Zrobili to specjalnie. Taka skrajna postawa moe si uksztatowa, jeeli nie rozumiesz, e twoje przesadne reagowanie wynika z historii twego ycia. Pierwszym i by moe najwaniejszym sposobem ich przezwycienia jest zwrcenie baczniejszej uwagi na przesadne reakcje oraz na to wszystko z twojej przeszoci, co mogo je spowodowa. Innym sposobem jest celowa zmiana twojego normalnego toku zaj. Przyjrzyj si, jak wyglda twj dzie. Czy jeste zamknity i sztywny we wszystkim, co robisz? Czy moesz wrci do domu inn drog? Czy daoby si w tym tygodniu zrobi zakupy w czwartek, a nie w rod? Czy umiesz tak pozmienia rzeczy wok siebie, eby to nie wywoywao zbyt wielkiego zamieszania? Moe si okaza, e przeama swoj rutyn jest duo trudniej ni mylae. Ale to wanie jest miejsce, aby zacz by nieco bardziej elastycznym. Elastyczno w jednej dziedzinie rozszerzy si na inne. Prawdopodobnie bdziesz zaskoczony, jak sztywno jest ustalony twj rozkad zaj i jak starannie poukadane s twoje dni. Moe od czasu do czasu przewracasz wszystko do gry nogami i ruszasz w innym kierunku, prawie jak by zbuntowa si przeciwko sobie samemu. Lecz w sensie oglnego wzorca jeste prawdopodobnie bardzo zrutynizowany. Rozlunienie rutyny pomoe rozluni si tobie, a to z kolei pomoe ci uzyska wicej swobody we wprowadzaniu zmian, na ktre masz wpyw, i w pogodzeniu si z tym, czego nie moesz zmieni. Nie oznacza to, e musi ci si podoba wszystko, co ci spotyka. Nie trzeba by dorosym dzieckiem alkoholika, by czu si rozczarowanym, kiedy nastpi zmiana, ktrej nie przewidziae albo ktrej nie chcesz, ale

66

nie musisz czu si zdruzgotany tym faktem, a to jest rnica. Nie musi to dotyka samej twojej istoty.

Dorose dzieci alkoholikw bezustannie poszukuj potwierdzenia i uznania

Tutaj chodzi o pewno siebie. Istnieje caa gama sposobw, eby nabra wikszego zaufania do wasnych moliwoci. Sposb pierwszy jest zwizany ze wsparciem i zacht innych ludzi. Dorose dzieci alkoholikw cigle szukaj tej zachty, ale chyba nie potrafi jej wykorzysta. Bardzo trudno zaufa, jeli nauczono ci, e zaufanie tylko przysporzy ci blu. Bardzo trudno zaufa, jeli komunikaty, ktre docieray do ciebie w dziecistwie, byy bardzo sprzeczne. Zaprogramowano ci tak, eby nie ufa, tylko eby uwaa, e to, co kto powiedzia, wcale nie musi oznacza, e tak wanie myli. Doroli nie mwili tego, co mieli na myli, ani nie mieli na myli tego, co mwili. Dlatego zaufanie stao si czym tak ogromnie trudnym. Wic jeli kto udziela ci wsparcia i zachty, bardzo trudno ci to odczu, zaakceptowa i spoytkowa. Trwasz wic nadal w poszukiwaniu uznania, poniewa tak trudno jest ci je przyj. Tylko wtedy, gdy zaczniesz by zasypywany wyrazami uznania czy zachty do tego stopnia, e nie bdziesz mg im ju duej zaprzecza, zaczniesz w nie wierzy. Pierwszym zatem krokiem jest decyzja, e podejmiesz ryzyko i pozwolisz sobie odczu cho troch udzielanego ci wsparcia i zachty. Zacznij od wskazania kilku osb, ktrym moesz zaufa. Moesz ustali sobie pewne kryteria. Jak dobrze ta osoba ciebie zna? Czy jest to kto, z kim masz czste kontakty? Na ile ta osoba akceptuje ciebie takim, jakim jeste? Do jakiego stopnia ci ufa? Na ile akceptujesz t osob? (Dziki temu moesz atwiej nabra zaufania do jej sdw.) Czy osoba ta jest ekspertem w dziedzinie, w ktrej oferuje ci swoje wsparcie i zacht? Takie pytania stawiaj sobie ludzie, kiedy rozwaaj, czy mog z penym zaufaniem przyj czyj zacht i wsparcie. Pewna moda osoba, ktra nie jest dzieckiem alkoholika, powiedziaa mi kiedy: Ja postpuj zupenie inaczej. Uznanie i wsparcie to rda pozytywnej energii. Bior t energi i wykorzystuj do tego, eby mc dokona czego wicej. Przyjmuj te dobre uczucia i uywam ich do tego, aby odczuwa intensywniej. Lubi to. Osoba ta nie musiaa si dugo zastanawia. Niezalenie od powodu, kiedy mwiono jej: Sprbuj, to dobry pomys, stwierdzaa: Czemu nie? Pracujc nad tym, by nauczy si lepiej przyjmowa pomoc i zacht innych, trzeba rwnie pracowa nad budowaniem pewnoci siebie. Oto kilka sposobw, od ktrych moesz zacz. Zapytaj siebie, co dzi zrobie, z czego jeste zadowolony. Odpowied na to pytanie nie pojawi si szybko ani atwo. Potem zapytaj, co si dzi wydarzyo. Czy jest co, nie wane jak

67

drobnego czy prostego, co mgby zaliczy sobie jako sukces? Przeled cay dzie. Nie wstae w zym humorze. Dla ciebie to moe by osignicie. Przyszede do pracy punktualnie. Moe nieczsto ci si to zdarza. Cokolwiek by to byo, nie odrzucaj tego. Nie przekrelaj uznania za adne drobne powodzenie tylko dlatego, e kady potrafi to zrobi. Ty to zrobie i dlatego jest to twj sukces. Musisz wytrwale dy do celu, udzielajc sobie pochway za kad rzecz, ktr uda ci si osign. Zdobdziesz pewno siebie, jeeli zrealizujesz zadania, ktre sobie wyznaczye. Zadania te mog by bardzo, proste albo bardzo powane, ale musisz zaangaowa si w wykonanie danego zadania, skoro uznae je za realistyczne. Jeli czeka ci trudne zadanie, wtedy zamiast przewidywa klsk, lepiej wicz. Jeli masz przed sob rozmow z przyszym pracodawc, nie marnuj czasu na panikowanie. Wprawiaj si sam, wicz z kim, tak aby kiedy pjdziesz na t rozmow, sytuacja nie bya dla ciebie kompletnie nowa. Nie tra czasu na przewidywanie klski ani sukcesu. Korzystaj z obecnej chwili. Nie wszystko bdzie ci wychodzi. Jeli tak, to wspaniale. To nie stao si przez przypadek. Sukces jest twoj zasug. Jeli co nie wychodzi, wtedy zabierz si do czego nowego i wyprbuj to. Niepowodzenie nie musi ci rujnowa wewntrznie. Nie jeste odpowiedzialny za wszystko, co si nie udaje, a wszystko, co si udaje nie jest tylko spraw czystego przypadku. Przychodz do mnie do poradni coraz to nowe osoby, ktre mwi: Wszystko naprawd poszo dobrze i s tym zdziwieni. Spogldam na nich i mwi: To nie przypadek, e poszo dobrze. Pracowae na ten sukces kilka tygodni. Bardzo ciko pracowae na to, by wszystko poszo dobrze. Jeli idzie dobrze, to wynik twojej cikiej pracy. Krok po kroku. Stopniowo. To nie przypadek, e poszo ci dobrze. Takie midzy innymi s sposoby ksztatowania pewnoci siebie poprzez odnoszenie drobnych sukcesw i przez ich uznawanie. Rzeczy niewielkie, ktre przychodz ci atwo, te maj swoj warto. Moesz budowa na tym, co potrafisz robi dobrze. Posuwaj si naprzd krok za krokiem, dzie za dniem. Zacznij ufa sobie i innym. Ju nigdy nie bdziesz w takiej sytuacji, e nie bdziesz mia innego wyboru jak tylko wierzy tym, ktrzy nie ufaj sobie samym. Teraz masz wybr. Teraz ju lepiej wiesz, komu moesz zaufa. Teraz ju lepiej wiesz, kiedy moesz polega na sobie, a kiedy nie. Wiesz, gdzie szuka pomocy. Musisz tylko korzysta z tej wiedzy. Dorose dzieci alkoholikw zwykle myl, e rni si od wszystkich innych

Poczucie wyizolowania, jakiego dowiadczae bdc dzieckiem, ogromnie utrudnia nawizywanie kontaktw z innymi ludmi. Tsknie za kontaktem i wizi, ale nie moge ich uzyska. Te same uczucia utrzymuj si w twoim dorosym yciu.

68

Bardzo trudno, o ile w ogle jest to moliwe, cakowicie pokona te uczucia, ale istniej sposoby zmniejszenia poczucia izolacji. Wymagaj one pewnego ryzyka oraz sporego, lecz niezbdnego wysiku. Najpierw trzeba podj ryzyko dzielenia si z innymi. To pomoe ci zrozumie, e chocia jeste niepowtarzalny jako osoba, nie jeste wcale tak bardzo odmienny od innych. Dowiedz si wszystkiego o tym, jak czuj si dzieci alkoholikw. To pomoe ci zrozumie, e nie jeste inny. Uwiadomienie sobie tego na poziomie intelektualnym niewiele zmieni w twoich uczuciach, ale nieco uatwi zmobilizowanie si. Pomoe ci rwnie uczestniczenie w grupie. Moe to by grupa dorosych dzieci alkoholikw czy jakakolwiek grupa, w ktrej ludzie dziel si swoimi mylami i uczuciami. Poniewa nie wszystkie twoje uczucia s zwizane z histori twego ycia, moe przyda si to, e nauczysz si odrnia uczucia od innych. Nie znajdziesz grupy, w ktrej nie byoby kilku dorosych dzieci alkoholikw. Nigdy nie bdziesz jedyn tak osob, chocia ten fakt nieczsto bywa ujawniany. Kiedy mwi o ryzyku, chodzi mi o ryzyko odsonicia si. Zakada ono przyzwolenie, by inni ci poznali oraz by ty pozna siebie lepiej. Korzyci s takie, e i ty poznajesz innych lepiej i zaczynasz si czu z nimi troch zwizany. Poczucie samotnoci w tumie zacznie si zmniejsza. Jedynym sposobem, by uzyska to, czego pragniesz, jest dawa to innym. Jeeli chcesz by kochany, obdarzaj mioci innych. Wiem, e jeli szukam zrozumienia, to eby je uzyska, sama musz si stara rozumie innych. To samo dotyczy bliskoci. Wiem, e jedynym pewnym sposobem, eby zbliy si do kogo, jest pozwoli mu zbliy si do siebie. Umie powiedzie (niekoniecznie gono): Moesz si do mnie zbliy. Nie obawiam si twojej bliskoci. Obdarz ci sob, moj przyjani, moj trosk i uwag. Dam ci to, czego sam potrzebuj i to pomoe zmniejszy dystans midzy nami. Nie jestem pewna, czy w ogle mona cakowicie uwolni si od poczucia izolacji. Nie jestem pewna, czy kto z tego rodzaju histori w ogle moe poczu si w peni w kontakcie z inn osob. Ale nie tylko dorose dzieci alkoholikw maj poczucie, e w pewien sposb rni si od innych ludzi, i nie tylko one nie czuj si czci grupy. Na przykad, jeli jeste specjalist albo szefem, bdziesz odizolowany od tych, ktrzy pracuj dla ciebie. Bd odnosi si do ciebie yczliwie, ale nie bdziesz jednym z nich. Zajmujc wysz pozycj, bdziesz si czu odosobniony od grupy. Jeeli pracujesz w jednym z zawodw zwizanych z pomaganiem, twoi klienci nie bd kontaktowa si z tob jako osob. Bd ci postrzega jako kogo stojcego z zewntrz, oddzielonego od nich i bdzie si tak dziao dla ich wasnego dobra. Jeeli jeste na drodze do samorealizacji, jeeli odkrywasz, kim jeste i yjesz zgodnie z wasnymi reguami, wtedy rwnie bdziesz si czu nieco wyobcowany. Jedynym sposobem, aby

69

unikn tego uczucia, jest od czasu do czasu ustpi i przyj normy grupy, w ktrej przyjdzie ci si znale. Jeli postanowie uzna normy AA, prawdopodobnie dowiadczysz poczucia wsplnoty na mitingu AA. Podobnie bdzie w grupie dziaajcej przy kociele. Nie bdziesz czu si w kontakcie z grup przez cay czas, ale bdziesz si czu zwizany z ni, jeeli decyzje, ktre bdziesz podejmowa, nie bd si rniy od decyzji pozostaych czonkw grupy. To wane, aby wybra kilka osb szczeglnie wanych w twoim yciu i obdarzy je tym, czego tobie trzeba, i aby one w zamian mg da ci to, czego one potrzebuj. Nie podejmujc tego ryzyka pozostaniesz w izolacji. Podjcie ryzyka natomiast daje ci szans zmiany. Nie wystarczy raz sprbowa. Obiecaj sobie, e codziennie zrobisz choby niewielki krok w stron drugiej osoby, albo poznajc j lepiej tak, jak jest, albo pozwalajc jej pozna siebie troch lepiej. Zapocztkujesz wzajemny kontakt i sprbujesz zaakceptowa to, co on ze sob niesie.

Dorose dzieci alkoholikw s albo nadmiernie odpowiedzialne, albo nadmiernie

nieodpowiedzialne To, o czym bdzie mowa teraz, to potrzeba bycia doskonaym. Jeli nie jestem doskonay, jestem niczym. Jeli nie bd doskonay, zostan odrzucony. Bd opuszczony. Wiem, e nie jestem doskonay, ale jeli bd si bardzo stara, nikt si o tym nie dowie. Dlatego bd doskonaym pracownikiem, doskonaym maonkiem, doskonaym rodzicem, doskonaym przyjacielem, doskonaym dzieckiem. Bd zawsze wyglda doskonale. Bd zawsze mwi to, co trzeba. Jeeli bd doskonay, polubi mnie mj szef, pokochaj mnie rodzice i przyjaciele. Musz tylko zrobi wszystko, o co mnie prosz, i jeszcze wicej. Musz tylko zrobi wszystko. Tylko prosz, niech mi si nie przygldaj zbyt dokadnie! Czy czujesz napicie ju przy samym czytaniu czego takiego? Jest olbrzymie. Rwnie olbrzymie jest zadanie, eby si zmieni. Jeeli nie jeste perfekcjonist, tylko kim wyjtkowo nieodpowiedzialnym, wtedy zadanie, eby si zmieni, rwnie dla ciebie bdzie olbrzymie, ale o wiele atwiej uj je w sowa. Drugi wariant tego scenariusza brzmi: Jeli to wszystko prawda, to po co si wysila? Moe ci kochaj, a moe nie. Ludzie nie lubi doskonaych, bo nie mona z nimi rywalizowa, ale inni kochaj ci, jeli kochaj twj obraz, jaki sam stworzye. Co ci da taka mio? Musisz cigle y w stresie, eby podtrzyma wyobraenie o sobie. Gdyby ci kochali i znali twoje prawdziwe ja, to byaby szansa, e nie uciekn, kiedy zobacz ci schodzc po schodach w papilotach. Na tym polega ryzyko. Wiele nadmiernie odpowiedzialnych osb musi si rozchorowa, eby przesta takimi by. Jest to jedyny sposb. I bardzo atwo go przewidzie. Daj i daj, bior na siebie coraz wicej, a w kocu nic im nie zostaje i zaczynaj chorowa. W rezultacie wypalaj si. Nie potrafi znale waciwego sposobu, eby przesta tak funkcjonowa.

70

Eric jest doskonaym przykadem. Cigle jeszcze dochodzi do siebie po okropnym wypadku samochodowym, jaki mia dwa lata temu. Zawar nowe maestwo, ma now gromadk dzieci i nowe problemy. Zaczyna karier zawodow na nowo i szuka pracy. Do tego jeszcze zaprosi swoj niedawno owdowia i bdc w depresji matk, eby zamieszkaa z nimi. Poczu si odpowiedzialny za opiek emocjonaln nad bratem, ktry wanie uwalnia si ze swego zwizku, i za drugiego brata, prbujcego pokona uzalenienie od rodkw chemicznych. Poza tym musi by pewien, e kada zachcianka teciowej jest speniana. To, co mwiam o zmniejszeniu obcienia, odparowa tak: Jeli nie ja, to kto to zrobi? Eric doszed do momentu, kiedy ju duej nie mg tego cign. Jego ciao odmwio wyjcia z ka. Wszystkim swoim bliskim wydawa si chory. I by chory, co stworzyo im okazj do podjcia odpowiedzialnoci. Zaczli odpowiada za wasne ycie, a dziki temu on mg przesta by takim supermanem. Jednak by to osign, musia si rozchorowa. To samo dotyczy Pauli, rozwdki, crki alkoholiczki, ktra nadal pije. Ma ona jedno wasne dziecko i jest w zwizku z ojcem piciorga dzieci. Paula pracuje na penym etacie. Podja si rwnie odpowiedzialnoci za dom swojego przyjaciela i jego dzieci. Oznacza to, e zanim pojedzie do pracy i zaprowadzi rano do szkoy swojego syna, zatrzymuje si przy innym domu i robi wszystkim obiad, cae pranie oraz wysya do szkoy pitk dzieci. Paula przychodzia do mnie dopiero od kilku tygodni, kiedy zamaa nog. Powiedziaam jej, e to nie by przypadek. Tylko w ten sposb moga zwolni tempo, tylko wtedy moga przesta si sprawdza, kiedy co z zewntrz uniemoliwiao jej to. Nic dziwnego, e jej ukochanego zoci jej niedyspozycja, a ona zaczyna duo baczniej przyglda si temu zwizkowi. Teraz te jej matka znalaza powd, aby na jaki czas przesta pi i peni rol matki. A Paula moe zacz szuka rozwiza, ktre pozwol jej by nieco mniej odpowiedzialn. Po to, aby pomc tym dwojgu ludziom y bardziej realistycznie, konieczne byo udzielenie im szczegowych instrukcji. W przypadku Pauli byo to atwe. Jej syn dosta bardzo silnej wysypki. Obiecaa mi, e nie bdzie rozwaaa powrotu do przyjaciela, dopki wysypka syna zupenie nie zniknie. Ta umowa pozwolia jej zacz si zmienia. W przypadku Erica zaniepokojona stanem jego zdrowia rodzina obiecaa mu pomoc i zobowizaa si, e poszczeglni jej czonkowie znajd w sobie si, by wydorole i samodzielnie stawia czoa wasnym problemom. On by dla wszystkich po prostu zbyt wygodny. Teraz to si zmienio. W obydwu tych przypadkach kto inny przej inicjatyw i udziela wsparcia. Moe nie zawsze tak si dzieje, ale dopki nie dasz innym szansy, dopty nie ma szans, e co si zmieni. By zacz pracowa nad tym problemem, nie musisz czeka, a znajdziesz si w tak kracowej sytuacji. Twoja trudno moe czciowo tkwi w tym, e nie oceniasz swoich

71

moliwoci realistycznie. By moe nie ocenie prawidowo tego, o co ma prawo prosi ci druga osoba. By moe nie nauczye si, jak dzieli si z innymi odpowiedzialnoci. Przygldajc si swojej pracy, musisz najpierw wyznaczy sobie pewne szczegowe zasady. Jak dugo jestem w stanie pracowa? Kiedy trzeba przerwa i i do domu? Sprawd, jak zachowuj si inni. Co oni robi? Jaki jest twj zakres obowizkw? Czego oczekuje si od ciebie na stanowisku, jakie zajmujesz? Czego mona od ciebie wymaga? Co jest rozsdne? Co jest w porzdku? Za co ty jeste odpowiedzialny, a za co s odpowiedzialni inni? Co mona zrobi, a czego nie da si zrobi? Tym sprawom naprawd trzeba si przyjrze bardzo uwanie. Moe te trzeba je przedyskutowa z kim innym. Jedna z najbardziej skandalicznych sytuacji, z jakimi miaam w yciu do czynienia, dotyczya kobiety, ktra wysza z pracy, poniewa umiera kto z jej bliskich. Kiedy siedziaa na oddziale intensywnej terapii, zadzwoni jej szef i kaza wrci do pracy, gdy maj napite terminy. Poniewa bya ona dzieckiem dwojga alkoholikw, wic nie wiedziaa, co naley zrobi w takiej sytuacji, i wrcia do pracy. Nie musz mwi, e byam wstrznita. Ta kobieta po prostu nie znaa odpowiedzi na pytanie: Czy rzeczywicie musz to zrobi? Kiedy kto prosi ci, eby co zrobi, zapytaj siebie: Czy rzeczywicie musz to zrobi? Czy naprawd chc to zrobi? Odpowied nie zawsze musi by negatywna, ale nie jest alternatyw, ktr zawsze masz do dyspozycji. Pewnego lata byam na wycieczce grupowej w Izraelu. Byo 45 stopni ciepa i zaczlimy wspina si na wzgrze, eby zobaczy Jerycho, ktre waciwie jest kup ruin. Ja te zaczam si wspina, ale w pewnym momencie zatrzymaam si i powiedziaam: Hej! Przecie nie musz tego robi! Wszyscy spojrzeli na mnie ze zdziwieniem, a jedna kobieta z grupy powiedziaa: Wiesz co, ty masz racj. Ja te nie musz tego robi! Nigdy nam tego nie zapomnieli. Pniej, podczas jazdy kolejk linow na Masad kobieta ta odwrcia si do mnie, poniewa miaa lk przestrzeni, i powiedziaa: Czy ja to musz robi? Jednak bylimy ju w poowie drogi, nie miaa wyboru. Pytanie, ktre musisz sobie stawia, brzmi: Czy musz to zrobi? Jeli masz wtpliwoci, porozmawiaj o tym z kim, komu moesz zaufa, a nie z kim, kto ma wyrany interes w tym, aby wykona dan rzecz. Nastpnym krokiem, ktry musisz zrobi, jest nauczy si mwi nie, jeli taka bdzie twoja decyzja. Bardzo trudno to zrobi. Wymaga to wiczenia i wymaga podjcia ryzyka. Ludziom moe si nie podoba, e mwisz nie, i jednoczenie mog akceptowa twoje nie jako cz tego, kim jeste. Rozwa moliwe konsekwencje i przygotuj si, aby sobie z nimi poradzi. Czy w ogle warto i jakie s twoje motywy mwienia nie? Moe jest tak, e nie chcesz od razu mwi nie. Moesz nie chcie tego robi tak kompulsywnie, jak robie inne rzeczy. Zamiast tego moesz chcie raczej zyska na czasie

72

mwic: Teraz nie umiem ci odpowiedzie, pozwl, e wrc do tego pniej. Jeli oczekuje si od ciebie natychmiastowej decyzji, wwczas moesz powiedzie: Potrzebuj czasu, aby to przemyle. Danie sobie czasu na przemylenie powinno uatwi powiedzenie nie, jeli tak czujesz. Da ci to rwnie moliwo wyobraenia sobie innego rozwizania. Zyskujc na czasie, masz szans podj odpowiedzialn decyzj, z ktrej wszyscy bd zadowoleni. Jeli zastanowisz si nad tym i powiesz sobie (poniewa jeste takim perfekcjonist): Moe mgbym to jako wcisn?, to nastpnym pytaniem, jakie trzeba sobie postawi jest: Czy tego chc? To moe by kluczowa sprawa. Czy tego chc? Czy te jest co innego, co wolabym zrobi ze swoim czasem? Moe wolisz nic nie robi. To moe by dla ciebie rwnie wane jak co innego, jeeli tak zdecydowae, bo chcesz nic nie robi, a nie dlatego, e doszede do momentu, kiedy ju cakiem nie masz siy. Kompletna nieodpowiedzialno moe wynika z dwu powodw. Pierwszy to ten, e postanowie nigdy nie podejmowa odpowiedzialnoci, a drugi e moe si wypalie. Chocia skutki w obydwu przypadkach wygldaj podobnie, sytuacje te s zupenie inne i inaczej trzeba na nie patrze. Jeeli jeste wypalony, to potrzebujesz czasu, eby odpocz i wydobrze. Moe potrzebujesz wyczy si na jaki czas. Nie ma w tym nic takiego strasznie zego. Potrzebujesz czasu na przestawienie si, na wyzdrowienie, zanim znowu bdziesz w stanie i dalej. Jednak zanim nastpnym razem zbierzesz siy, moe bdziesz musia prowadzi bardziej umiarkowane ycie. Wracajc do zdrowia musisz zacz dba o siebie. Prawdopodobnie musisz dopiero si tego nauczy. Pomyl o rzeczach, ktre sprawiaj ci przyjemno. Mgby si wybra do orodka, gdzie leczy si wypalenie i tam dowiedzie si, w jaki sposb ludzie odzyskuj zdrowie. Musisz zacz si uczy, jak nabiera energii, nie tylko dawa, ale rwnie bra. Przyjrzyj si osobom wanym w twoim yciu, przyjrzyj si naturze swoich zwizkw. Czy bierzesz w takim samym stopniu, jak dajesz? Czy otoczye si ludmi w rwnej mierze gotowymi obdarza ci, jak i bra od ciebie? Moe odkryjesz, jeli si dobrze rozejrzysz, e jeste zwizany z ludmi, ktrzy wysysaj ci, nie dajc nic w zamian. Moe bdziesz musia zmieni ten stan rzeczy, tworzc zwizki z takimi osobami, ktre maj ci do zaoferowania tyle samo co ty im. Moe by rwnie i tak, e nie pozwalasz ludziom wok siebie, aby ci obdarzali. Grae kogo bardzo silnego, a teraz nadszed czas, eby pozwoli innym pomc ci odzyska siy. Tym razem musisz podej do tego bardziej realistycznie i nie by wszystkim dla wszystkich przez cay czas. Teraz rozumiesz, e zysk nie jest tego wart. Mczennikw rzadko docenia si za ycia. Ludzi nadmiernie odpowiedzialnych czsto si wykorzystuje.

73

W pewien sposb oni sami si tego domagaj. Teraz zatem, kiedy zastanawiasz si, co ma by prac twojego ycia, upewnij si, e nie zostaniesz wykorzystany. Sprawd, czy dostajesz godziwe wynagrodzenie za swoj prac. Sprawd wszystko, co si da. Tak wanie uczynia Jen. Kiedy stwierdzia, e nie moe pracowa na takich warunkach, zgosia to szefowi. Uznaa, e woli straci prac ni pozwoli si wykorzystywa. Udao si jej. Dostaa od pracodawcy to, co uwaaa za moliwe do przyjcia. Nie zawsze efekt bdzie taki pozytywny, ale moe twj szacunek do siebie samego jest wart takiego ryzyka. Jeeli jeste osob wyjtkowo nieodpowiedzialn i nie wynika to z wypalenia, ale z faktu, e nigdy nie podje odpowiedzialnoci, wtedy problem jest nieco inny. To, e zdecydowae si przeczyta t ksik, oznacza prawdopodobnie, e jeste gotw si zmieni. To trudny problem. By moe bdziesz musia dopiero dowiedzie si, co chcesz robi. Moe musisz wybra jaki kierunek i zacz od niewielkich sukcesw na tym polu. Moe bdziesz chcia wykona jakie testy, aby dowiedzie si, jakie dziedziny aktywnoci zawodowej ci interesuj. Moe pomylisz o pjciu do szkoy. Zapewne dobrym pomysem byoby zrobi to pod kierunkiem jakiego profesjonalisty, opracowa plan z kim, kto wie, co si z tob dzieje na paszczynie psychologicznej i jak trudno jest ci by bardziej odpowiedzialnym i mniej obawia si sukcesu i wszystkiego, co si z nim wie. Moe to by co, czego nie bdziesz umia zrobi sam. Na pewno moesz zacz. Ale jeli okae si, e wpadasz w parali w momencie, kiedy sytuacja zaczyna by korzystna, to moesz doj do wniosku jak jeden z moich pacjentw e dalej ju nie moesz. On stwierdzi, e doszedby do miasteczka akademickiego, ale do dziekanatu ju nie. Mgby wypeni potrzebne formularze, ale nie zgosiby si na rozmow kwalifikacyjn. Sprawd, jak daleko moesz zaj sam, lecz i w tej sprawie moesz potrzebowa pomocy. Nie znaczy to, e jeste chory. Po prostu jest to przeszkoda i eby j pokona, potrzebujesz pomocy profesjonalnej. Decyzja, eby z niej skorzysta, jest w caej tej sprawie prawdopodobnie najtrudniejsza.

Dorose dzieci alkoholikw s niezwykle lojalne,

nawet w obliczu dowodw, e druga strona na to nie zasuguje Lojalno jest wspania cech. Jednak kada cecha w skrajnej postaci moe by dla ciebie niekorzystna. Jeste jednakowo lojalny wobec wszystkich, ktrzy nale do twego najbliszego krgu i maj wpyw na twoje ycie. Twoja lojalno obejmuje ukochanych, znajomych, rodzin i pracodawcw. Niezwykle warto by z tob w kadym z tych zwizkw. A twoja obawa, e zostaniesz porzucony, prawie uniemoliwia ci opuszczenie innych. Jeeli jeste zwizany z ludmi, ktrzy nie traktuj ci tak, jak potrzebujesz, musisz przemyle kwesti swojej lojalnoci wobec nich. Moe by niewaciwie ulokowana. Twoja

74

lojalno nie naley si wszystkim automatycznie. Zwizki, o ktrych mwi, to te, w ktrych powtarzasz sobie codziennie: Dlaczego tak mnie to obchodzi? Czemu trwam w tym zwizku? Czy warto? Dlaczego ze mnie taki gupiec? Dlaczego nie umiem odej? Po to, aby uwolni si od ju niepodanej wizi, trzeba przedsiwzi kilka krokw. Pierwszym jest okrelenie realiw sytuacji. Postaw sobie pytanie: Jaka jest natura tego zwizku? Co obecnie si w nim dzieje? Wtedy zapiesz si na tym, e zaczynasz mwi: Ale, ale A kiedy zaczynaj si rne ale, przestajesz by tu i teraz. Przestajesz y w realnej rzeczywistoci, tylko pograsz si w fantazjach na temat przeszoci albo przyszoci. Dlaczego nie moe by tak jak kiedy? Nie moe by jak kiedy, poniewa ju nie jest tak, jak byo. Musisz zrozumie, jaka jest rnica. Na pocztku kadego zwizku ludzie zwykle traktuj si inaczej ni kiedy staje si to czci normalnego toku ycia. Moe ty tak nie postpujesz, ale inni mog. Stwierdzasz wtedy, e jeli on czy ona nie traktuje ciebie tak, jak na pocztku, to co z tob jest nie tak. Gdybym tylko umia zrobi czy powiedzie to co trzeba, ycie toczyoby si jak dawniej. Takie podejcie nie jest realistyczne. Wraz z rozwojem zwizku, kiedy ludzie lepiej si poznaj, ich relacja musi si zmienia. Moe si wzbogaca lub stawa si ubosza. Ludzie mog sta si bardziej lub mniej wraliwi. Dzieje si wiele rzeczy. Nic nie stoi w miejscu, wic to, co byo na pocztku, ju nie istnieje. Twoje wyobraenie, e jeli uda ci si przetrwa trudny czas, znowu bdzie wspaniale, moe nie by realistyczne. y przyszoci to nie jest dobry pomys, poniewa przyszoci nie sposb przewidzie. Kiedy pary pozostajce ze sob w zdrowych relacjach przechodz trudny okres, dziel si ze sob swoimi uczuciami. Jeli daj upust agresji, rozmawiaj ze sob o niej i o tym, jak w przyszoci nie dopuci do tego. Wane jest, aby zastanowi si, jak wiele energii inwestujesz w zwizek. Kiedy zaczynasz si wycofywa i chcesz, aby w twoim zwizku panowaa wiksza rwno, wtedy zaczynaj si dzia ciekawe rzeczy. Jeli realistycznie spojrzysz wstecz na to, co dziao si na pocztku jego istnienia, moesz odkry, e wkadae we cae mnstwo energii. To twj sposb ycia i lubisz to robi. Druga osoba zareagowaa. I wtedy gdzie po drodze moe ty sam odczue jak potrzeb. Moe wycofae nieco swojej energii i drugiej stronie to si nie spodobao. Moe wanie wtedy przestaa traktowa ci tak, jak chciae by traktowany. Moe od tego momentu zacze si czu nieszczliwy kiedy ty troch si wycofae, a ona ju duej nie moga korzysta z twojej energii.

75

Znam czowieka w podobnej sytuacji. Kiedy kobieta, ktra bya doros crk alkoholika, wycofaa nieco swojej energii, ludziom zaczo si wydawa, e to on zmala. Dawaa mu tak wiele, e kiedy to ulego ograniczeniu, on zacz wyglda dosownie jakby si skurczy. Pierwszym krokiem w osdzeniu, czy twoja lojalno zostaa waciwie ulokowana, jest widzie realistycznie, co skada si na twj zwizek. Nie pozwalaj sobie na ycie przeszoci ani projekcjami przyszoci. Rzeczywista jest teraniejszo. Zapytaj siebie: Co jest najlepsze dla mnie teraz? Czy jestem lojalny wobec osoby, ktr znam obecnie? Lojalno do pewnego stopnia jest na miejscu w relacji z dzieckiem, ktre akurat teraz jest trudne lub gdy jest to zwizek z kim powanie chorym, kto nie moe ju dawa z siebie tyle, ile dawa kiedy. Moesz chcie pozosta lojalny, ale to musi by wiadoma decyzja. Z twojej potrzeby moe wynika stwierdzenie: Zaley mi na Janinie. Zostan z ni. Bd wobec niej lojalny, mimo e teraz nie jest mi z ni dobrze. Bd ostrony. Bd uwaa na siebie w nadziei, e sytuacja si zmieni. Nastpn rzecz, ktr trzeba zrobi jeli chcesz wiadomie decydowa o swojej lojalnoci, eby nie bya automatycznym odruchem to zacz zadawa sobie pytania: Co w tym jest dobrego dla mnie? Co na tym zyskam? Dlaczego podtrzymuj ten zwizek? Kim dla mnie jest ta druga osoba? Odpowiedzi na te pytania s czsto bardzo zaskakujce. Moesz odkry, e osoba, z ktr jeste zwizany, reprezentuje kogo innego z twego ycia. Twj ukochany moe by bardzo podobny do twojego rodzica-alkoholika z okresu twego dorastania. Moe powielasz jaki wzr, poniewa jest ci znany. Moe nie zerwae wczesnych wizw i znowu wpakowae si w to samo. Na ile ta osoba jest podobna do ciebie? Czy pocigno ci do kogo, kto jest bardzo podobny do ciebie? Kim jest ta osoba? Kogo reprezentuje? Kiedy ju bdziesz zna odpowiedzi, bdziesz musia zacz oddziela siebie od tej osoby. Zacznij rozpoznawa, gdzie koczy si druga osoba, a gdzie zaczynasz si ty. Przeprowad rozrnienie midzy tym, co wie si z ni, a co wie si z tob. Kiedy to sobie wyjanisz, zmniejszy si jej wpyw na twoje uczucia. Ludzie, ktrzy nie zasuguj na nasz lojalno, s czsto wobec nas bardzo krytyczni. Trac duo czasu na mwienie nam, co w nas jest zego. Bd czujny, kiedy syszysz co takiego. Jeli zechcesz tego sucha, upewnij si, o kim naprawd ta osoba mwi. Czy to, co mwi, rzeczywicie odnosi si do ciebie, czy jedynie rzutuje ona na ciebie swoje wasne problemy? Nie zapominaj, gdzie koczy si druga osoba, a gdzie zaczynasz si ty. Jej bl, al czy zo nale do niej. Moesz jej wspczu i wspodczuwa, ale to nie s twoje uczucia. Lojalno, w ktrej zatracasz siebie i stapiasz si z drug osob, nie jest w twoim najlepszym interesie. Moe poczucie winy trzyma ci w zwizku, ktry nie jest dla ciebie korzystny. Jeeli atwo tob manipulowa za pomoc poczucia winy, to mylisz, e jeste tej osobie co winien. Kiedy

76

pytam moich pacjentw, co s winni, sysz wwczas: Wie pani, ona bya dla mnie mia. Troszczya si o mnie. Niesusznie wpadasz w poczucie winy i czujesz, e jeste co duny. Jeeli kto troszczy si o ciebie, to dlatego, e jeste tego wart. Twoja przyja jest darem. Nie jeste do niczego zobowizany tylko dlatego, e kto zachowuje si wobec ciebie przyjanie. Masz swoj warto. Jeli w takiej sytuacji czujesz, e jeste co winien, mwisz tym samym: Nie jestem nic wart. Jeeli zaczniesz si wycofywa, wtedy druga osoba bdzie prbowaa wywoa u ciebie poczucie winy. Bdzie ci mwi, jak bardzo chce by z tob i potrzebuje ci, a ty stwierdzisz, e bardzo trudno ci z ni zerwa. To moe by moment, kiedy zwizek ma szans si zmieni. Moesz powiedzie: Nie chc si rozstawa, ale nie mog trwa w zwizku, ktry nie jest dla mnie dobry. Gdybymy mogli o tym porozmawia i gdyby dao si go zmieni tak, e byby dobry dla nas obojga, to moe przemylaabym wszystko jeszcze raz. Pozostawanie w relacji z przyczyn poczucia winy to co, czemu musisz si bacznie przyjrze. Twoja przyja jest darem. Trzeba go docenia. Nie jest czym, co jeste komu winien, poniewa zechcia przyj to od ciebie. Przyjrzyj si dobrze i uwanie temu, co ty ofiarowae, i temu, co ofiarowano tobie. Czy cigle czujesz, e masz dug do spacenia? Czy rozwaye to uczciwie i realistycznie? Poknij swoje wieczne ale, ale, ale Inn przyczyn kontynuowania zwizkw, ktre nie s dla ciebie korzystne, jest to, e boisz si zosta sam. Boisz si samotnoci i izolacji. Nie jest to prawdopodobnie twoja ostatnia moliwo zdobycia przyjaciela czy kochanka i nie jest to jedyna osoba na wiecie, ktrej bdzie na tobie zaleao. Zrobie z tego spraw wiksz ni rzeczywicie jest. Pamitaj, masz siebie. Czy to nie jest cudowne? Moe by, jeli siebie poznasz. Twoj obaw przed samotnoci mona obrci w podane dowiadczenie. Moesz te pozostawa w zwizku, poniewa dziki temu czujesz swoj wyszo. Jeeli twj partner nie daje ci wszystkiego tego, co ty potrafisz mu da, moesz si czu przez to waniejszy i uwaa, e to on powinien by wobec ciebie zobligowany i lojalny. Tym samym mwisz: Mog czu si dobrze tylko wtedy, kiedy jestem zaangaowany w zwizek z kim, kto jest gorszy ode mnie. W ten sposb mog podbudowywa swoje 'ja'. Jeeli jeste niej ode mnie, wtedy ja mog si podnie. Korzy moe by taka: Cho nie traktujesz mnie tak, jak na to zasuguj, czuj si lepszy i w ten sposb na faszywych podstawach buduj swoje poczucie wasnej wartoci. To jest co, czemu musisz si przyjrze bardzo uwanie. Nawet jeli narzekasz, czy przypadkiem nie ma w tym zwizku czego, co sprawia ci przyjemno?

77

Moesz szczerze uwaa, e jeste w kim zakochany i nigdy bym si z tob o to nie spieraa. Gdybym to ja miaa okreli, czym jest mio, powiedziaabym, e jest to sprzyjanie rozwojowi. Jeeli ty i ja jestemy w relacji mioci, wtedy wzmacniamy si wzajemnie. Jestemy bogatsi ni gdybymy nie byli w tym zwizku. I to jest prawdopodobnie to miejsce, gdzie niewaciwie ulokowae swoj lojalno nawet jeli nazywasz j mioci. To, jak nazywasz to uczucie, nie jest a takie wane. Istotne jest pytanie: Czy to jest dla mnie dobre? Przypomina to spieranie si, czy kto jest alkoholikiem. W takie dyskusje rwnie si nie wdaj. Nie wiem, czy jeste alkoholikiem, ale dlaczego po prostu nie przestaniesz pi? Nie wiem, czy kochasz t osob, ale dlaczego po prostu nie uznasz, e nikt nie ma prawa traktowa ci niedobrze, poniewa kochasz siebie i jeste dla siebie wany? Jeeli uznasz, e jest ci potrzebne rozstanie i e twoj . lojalno lepiej zaoferowa komu innemu, to jednak moe ci by trudno rozsta si ostatecznie z powodu twoich lkw. Dlaczego siebie ogranicza? Dlaczego nie nawiza nowych przyjani? Dlaczego wanie w to nie woy wicej energii i stara si traktowa je bardziej realistycznie? Wraz z rozwojem tych nowych zwizkw moesz zacz osabia ten, ktry jest dla ciebie niekorzystny. Nie musi by tak, e wszystko albo nic. Moe nie musisz wyeliminowa tej osoby cakowicie ze swojego ycia, ale po prostu zmniejszy wpyw i znaczenie tego zwizku. Jest wiele moliwoci do wyboru i wiele kierunkw. Trzeba zacz od realistycznego rozeznania, kogo i czego chcesz.

Dorose dzieci alkoholikw maj tendencj do poddawania si biegowi zdarze

bez powanego rozwaenia innych alternatywnych zachowa czy moliwych konsekwencji To uleganie impulsom prowadzi do zagubienia, niechci do siebie i utraty kontroli nad otoczeniem. W rezultacie zuywaj mnstwo czasu na likwidowanie skutkw takiego zamieszania. Impulsywne zachowanie, o ktrym mwimy, przypomina zachowanie dwulatka, ktry dostaje napadu zoci, poniewa chce tego, czego chce, i to ju. Zabawka, ktra przykua jego uwag, jest jedyn wan rzecz na wiecie. Nie rni si to zbytnio od sytuacji, kiedy dwulatek nagle postanawia przebiec przez ulic, na ktrej jest duy ruch. Dwulatek bdzie rwnie wstrzymywa oddech, dopki nie zacznie sinie. Tak bardzo chce zwrci na siebie uwag, e jest w stanie sam ukara siebie, robic sobie krzywd. Twoje zachowania nie s takie znw cakiem inne. Zasadniczo rnica jest taka, e to ty ponosisz odpowiedzialno za to, co robisz. Za dwulatka odpowiedzialno ponosi kto inny. Cakiem moliwe, e w innym rodowisku .rozwinby si inaczej i inaczej wpywayby na ciebie twoje pragnienia. Jednak nie o to tutaj chodzi. Chodzi o to, co zamierzasz zrobi, aby nie zachowywa si jak dwulatek. Wiesz dobrze, e w adnym razie ci to nie suy i moe to jest jedyna rnica pomidzy

78

tob a dwuletnim dzieckiem. Rzecz w tym, aby powstrzyma si w por, aby wej w drog twoim impulsom do czasu, kiedy sprawdzisz, jakie s konsekwencje tego, co chcesz zrobi, i jakie s inne moliwoci. Wane, eby zwolni tak, aby nie okazao si, e zamkne si w jakim okrelonym biegu zdarze, a klucz wyrzucie. Jeeli pracujesz z terapeut lub masz swojego sponsora, z ktrym spotykasz si regularnie, moesz troch zyska na czasie. Ponisze przykady pokazuj, w jaki sposb problem ten zosta rozwizany przez moich pacjentw. Pewna kobieta miaa liczne nieudane zwizki z mczyznami. Zaczymy si przyglda dokadnie temu, co si w nich dziao. Jaki by jej wkad? Kogo wybieraa? Zaczymy rozpatrywa wszystkie wane czynniki i doszymy do wniosku, e nie mona uwaa jej za ofiar. Zadzwonia ona do mnie kiedy po poudniu, tu przed moim wyjazdem w podr subow i powiedziaa: Znalazam odpowied. Obie szukaymy jej nie tam, gdzie trzeba. To nie jest tak, e mam problemy z relacjami. Mam problemy z mczyznami. Moim zdaniem prawda jest taka, e byoby mi o wiele atwiej, gdybym wizaa si z kobietami i tak chyba zrobi. Spotkaam tak kobiet, to jest nowy kierunek w moim yciu. Pomylaam: Co mog zrobi, aby j powstrzyma? Nie chodzi tu o pe osoby, z ktr wchodzi si w zwizek. Jeli kto nie potrafi kontaktowa si z mczyzn, nie potrafi tego rwnie z kobiet. A zwizek homoseksualny z pewnoci bardzo skomplikowaby jej ycie. Odpowiedziaam jej: Czy mogaby zaczeka z tym, a wrc z mojej podry? Zgodzia si, co byo rozsdne. Jeeli rzeczywicie miaa przestawi swoje ycie w takim kierunku, to odoenie tej sprawy o tydzie nie mogo mie wikszego znaczenia. Okazao si, e tyle akurat czasu byo jej potrzeba. Kiedy wrciam, nie byo ju o czym dyskutowa. Byo po wszystkim. Impuls tamtej chwili przemin. Podobna rzecz wydarzya si Haroldowi. Zadzwoni, eby mi powiedzie, e nie cierpi swojego szefa, swojej pracy i e powinien si zajmowa czym zupenie innym. Napisa podanie o zwolnienie, ktre mia zamiar wrczy swojemu szefowi z rana. Zaproponowaam, eby poczeka, a przejrzymy to podanie razem. Zgodzi si na to. Nie byo to a takie pilne. Trzeba to byo zrobi szybko, ale z pewnoci niekoniecznie nastpnego dnia rano. Zgodzi si ze mn. Kiedy przyszed do mnie trzy dni pniej, jego stanowisko byo ju inne. Nie by ju taki wcieky i opuci go pierwszy impet. Ludzie w powyszych dwch sytuacjach byli na tyle wiadomi, by wiedzie, e wkraczaj na niewaciw ciek. Widzieli tak moliwo, e zachowanie, ktre w danej chwili uwaali za bardzo racjonalne i rozsdne, moe pniej okaza si stresujce. Czciej jednak zdarza mi si sucha o tym, co kto zrobi wczoraj wieczorem, ni o tym, co ma zamiar zrobi dzi wieczorem.

79

Nawet jeeli nie korzystasz z pomocy profesjonalnej, istniej sposoby, dziki ktrym moesz zacz sam pokonywa swoj impulsywno. Rozpoznasz j, bo wie si z ni wiele energii. Rozpoznasz j, bo wtedy czujesz, jak co ci wciga, napdza i ju nie potrafisz myle o niczym innym. Gdy poczujesz co takiego, powiedz sam sobie: Kogo jeszcze dotknie takie zachowanie? Nie proponuj powiedzenia: To jest dobre lub To jest ze albo To jest kiepskie rozwizanie czy Nie powinienem tego robi ani Powinienem zrobi tak, poniewa w danym momencie jest to dla ciebie jedyny moliwy sposb widzenia i naprawd nie ma znaczenia, czy ci si to podoba, czy nie. To po prostu jedyny sposb. To, co masz zrobi dalej, to przyjrze si ludziom, ktrych dotyczy to zachowanie. Kto jeszcze zostanie dotknity tym, co zrobi? W jaki sposb? W danej chwili, kiedy dziaanie bierze gr, moe ci nie obchodzi, jak ty sam ucierpisz w wyniku swojego postpowania. Wydaje si, e tracisz kontakt z samym sob, chocia ty mylisz, e dowiadczasz siebie w peni. Zadanie sobie tych dwu pyta powinno wystarczy, by opni dziaanie. Da ci to czas na przyjrzenie si konsekwencjom i alternatywom. Decyzja podjta pod wpywem impulsu nie zawsze musi by za dla ciebie. Zwolnienie si z pracy moe okaza si najlepsz rzecz, jak moesz dla siebie zrobi. Moe zwizek homoseksualny byby dla ciebie bardziej wskazany. Jednak tego typu decyzje powinny by podejmowane po rozwaeniu konsekwencji oraz alternatyw. Powinno si je podejmowa z jasnym umysem, eby mia pewno, e czujesz si dobrze z tym, co robisz. Wtedy nie bdziesz musia sobie mwi: Szkoda, e si tak pospieszyem. Moe by tak, e to, co jest dobre dla ciebie, nie jest dobre dla twoich bliskich. Wzicie ich pod uwag rwnie moe by wane. Zwolnienie si z pracy dlatego, e jej nie cierpisz, moe by korzystne dla ciebie. Jeeli jednak jeste jedynym ywicielem nieletnich dzieci, takie posunicie nie bdzie suszne. Jeeli wierzysz, i wikszo twoich problemw wynika z tego, e prbujesz by na si heteroseksualny i jeeli yjesz w maestwie, to dziaanie pod wpywem impulsu moe by druzgocce dla wspmaonka. Nie mwi ci, jakie decyzje masz podejmowa. Zachcam, eby znalaz sposb zyskiwania na czasie, eby rozway skutki swoich dziaa. Tutaj, jak i w kadej innej sferze twojego ycia, wany jest wybr. Jeeli twj wybr bdzie wiadomy i aktywny, jeeli jeste gotw da si rozlicza ze swego zachowania, to bdziesz si ze sob czu o wiele lepiej bez wzgldu na to, jak decyzj podejmiesz. Twoje dowiadczenie yciowe byo tego rodzaju, e jeeli to, co ci obiecywano nie speniao si natychmiast, to nie speniao si po prostu nigdy. Teraz jednak, kiedy nie yjesz ju

80

w tym samym rodowisku, reguy mog ulec zmianie. Przypomnij sobie rzeczy, ktre wykonae raptownie i korzyci, jakie z tego miae wwczas. Co miae z tego, e zrobie to a w takim popiechu? Jakie miae z tego korzyci na krtk met? Jakie na dusz met? Na przykad wielu z was przestao chodzi do szkoy. Co zyskalicie? Czego aujecie najbardziej w zwizku z rzeczami, ktre zrobilicie za szybko? Moe aujecie teraz wanie tych rzeczy, ktrych w danym momencie nie umielicie sobie odmwi. Trzeba, abycie zaczli patrze na swoje ycie w szerszej perspektywie. Jednym ze sposobw na to jest fantazjowanie. Gdzie chciaby by za pi lat? Czy dalej chciaby robi to, co robisz teraz? Czy chciaby nada swojemu yciu inny kierunek? Obmyl niezbdne dziaania, potrzebne, aby to osign. Kiedy im si przyjrzysz, zauwaysz, e caa satysfakcja nie czeka ci dopiero na kocu. Na przykad studiujc po to, aby dosta stopie naukowy, nie uzyskuje si caej satysfakcji dopiero z chwil otrzymania dyplomu. Czeka ci wiele maych nagrd po drodze. Pomyl o tym. We je pod uwag. Wcz je do swojego funkcjonowania. Wkomponuj je w swj wasny system nagradzania si. Kiedy nauczyciel w szkole podstawowej rozdaje wyrnienia tym uczniom, ktrzy napisali dobre wypracowania, ma to swj cel. Oznacza to: Dobrze wykonae zadanie. Nie ma sytuacji, ktra stawia ci wobec wyboru wszystko albo nic. Kiedy robisz co zbyt szybko, czasami stawiasz ze pytania lub podejmujesz ze decyzje. Chc si rozwie moe oznacza nie chc y w ten sposb. To s dwa rne stwierdzenia. Decyzja nie chc y w ten sposb moe si przeksztaci w NIE BD tak y. To niekoniecznie musi oznacza rozwd. Moe to oznacza zmian stylu ycia. Moe oznacza zgoszenie si na terapi lub wiele innych rzeczy. Moe to rwnie oznacza rozwd, ale niekoniecznie. Jeeli zrezygnujesz z natychmiastowej gratyfikacji, bdziesz mia okazj dowiedzie si, co to naprawd oznacza. Moge si czu przytumiony. Rozwizaniem nie musi by rozwd. Prawdopodobnie oznacza to podjcie nowych decyzji zwizanych z twoim yciem. Nie twierdz, e satysfakcja, na ktr si czeka, jest zawsze wspanialsza od tej, ktr chciae mie od razu. To byoby niemdre i nierealistyczne. Czasami odoona satysfakcja jest wspanialsza i dowiadczenie jest bogatsze, ale brakuje tego podekscytowania, odczuwanego kiedy robi si to, co si chce i kiedy si chce. Problem z natychmiastow gratyfikacj nie polega na tym, jak si czujesz w tym momencie. Czujesz si wspaniale. Kiedy wychodzisz ze szkoy i wiesz, e ju nigdy nie bdziesz musia oglda swego nauczyciela od geometrii wtedy czujesz si pysznie. Ten syty, sodki deser, ktry

81

wczoraj zjade by doskonay. A osoba, z ktr poszede do ka w chwili wielkiej namitnoci, naprawd ci podniecaa. Wszystko to prawda. Jednak istnieje druga strona medalu, ktra nie wpywa na radosne przeywanie tej chwili, ale na ktr ta chwila oddziauje bardzo zasadniczo. Odejcie ze szkoy i nieogldanie wicej jakiego nauczyciela oznacza rwnie, e nie ukoczysz szkoy razem ze swoj klas i nie bdziesz robia rzeczy, ktre sobie wymarzya po maturze. Zjedzenie pysznego deseru oznacza, e nie bdziesz moga nosi tego ciucha, w ktry miaa nadziej si wbi. Pjcie do ka pod wpywem wielkiej namitnoci koczy si ci lub innymi komplikacjami. Sprawa nie jest taka prosta jak samo doznanie czego w danej chwili. Musisz zda sobie spraw, e oszukujesz siebie sam. Za kadym razem, kiedy uznasz, e musisz co zrobi od razu, natychmiast spjrz na to jak na puapk i zapytaj siebie, jakie byyby konsekwencje, gdyby zostaa w ni zapana. Ten uywany samochd, ktry koniecznie musiaa dzi kupi za pienidze odoone na wakacje dla caej rodziny, moe na dusz met nie dostarczy ci tyle zadowolenia, co na pocztku. Sprbuj sobie uwiadomi, e mamisz si i oszukujesz i e prowadzisz ze sob gry. A przynajmniej usiujesz dorobi sobie do tego uzasadnienie. W momencie, kiedy musisz zje deser, postaw sobie pytanie: czy mam da si zapa? Ciekawe pytanie, co? Z chwil, kiedy decydujesz si go zje, zaczynasz dorabia sobie do tego uzasadnienia. To tylko may kawaek. Zjem tylko polew. Od jutra zaczynam diet. Wczoraj jadem mao, tylko lekki lunch. Nie musz ci powtarza tych wszystkich rzeczy, ktre wmawiasz sobie sam. Jeeli postawisz sobie pytanie, czy dasz si zapa, wtedy moesz zareagowa inaczej. Tak, zamierzasz da si zapa. Nie schudniesz tyle, ile chciae. Lub w najlepszym wypadku nie schudniesz szybko. Tak, zawsze jeste gotw da si zapa. Czy dasz si zapa, rzucajc szko? Musisz o tym pomyle. Pomyl o innych moliwociach, bardziej dla ciebie atrakcyjnych ni chodzenie do szkoy. Rozwa rwnie, co zyskasz, jeli zostaniesz w szkole. Jeeli te pierwsze korzyci przewa, moesz da si zapa. Implikacje podjcia wspycia bez przygotowania nie wymagaj duszego wywodu. Tak, moesz wpa w puapk. To samo dotyczy kupna samochodu za rodzinne oszczdnoci. Jeeli uzmysowisz sobie, e moesz na tym le wyj, nastpne skierowane do siebie pytanie brzmi: czy warto? Jeli odpowied jest twierdzca, to baw si dobrze. Jeli odpowied brzmi nie i postanowisz raczej poczeka lub zupenie zrezygnowa z przeycia, ktre jest tylko chwilowe, rwnie poczujesz si dobrze. Poczujesz smak satysfakcji, poniewa miae wybr.

82

Posiadanie wyboru ma zasadnicze znaczenie. Daje ci swobod dziaania lub zaniechania dziaania, co jest najwikszym darem, jaki sami sobie moemy ofiarowa. Uwalnia ci to od koniecznoci ulegania wasnym impulsom i pozwala kierowa wasnym yciem. Jake wspaniaa to perspektywa.

CO Z TWOIMI DZIEMI?
Dzieci alkoholikw i dzieci dzieci alkoholikw doznay nie wikszych i nie mniejszych szkd emocjonalnych ni dzieci yjce w jakichkolwiek innych sytuacjach stresowych. Alkoholizm nie moe pretendowa do wycznoci jako rdo cierpienia dzieci. Poczucie winy z powodu niemonoci stworzenia swoi m dzieciom idealnego rodowiska domowego bez wzgldu na okolicznoci w najmniejszym stopniu nie poprawi tej sytuacji. Nie wyjdzie rwnie na dobre dzieciom. Pozbawi ci jedynie energii, ktr mgby wykorzysta na zmian sytuacji. Znaczna cz cierpie odczuwanych przez twoje dzieci jest odwracalna. Co wicej, z twoj pomoc mog one sta si silniejsze i mie lepsz samoocen wykorzystujc swoje dowiadczenia. Wanie tak. Minusy mona zmieni w plusy. Chodzi o to, by wiedzie, jak to zrobi. Z terapi twoich dzieci mam takie dowiadczenia, e poprawa jest natychmiastowa i radykalna. Bardzo czsto wcignicie ciebie do pomocy ma bardzo korzystny wpyw na zmian dziecka. Jeste w jego yciu osob znaczc i moesz by potn si dziaajc dla jego dobra. Jest wiele rzeczy, ktre moesz zrobi, aby zwikszy poczucie wasnej wartoci swoich dzieci. Co z moimi dzieciakami? Oto kilka wskazwek, ktre przydadz ci si, aby wyj z krgu problemw spowodowanych w drugim pokoleniu przez alkoholizm. Jest to dziesi bardzo prostych punktw. Poniewa wielu z was samych popado w alkoholizm, a wiele polubio alkoholika, to jest moliwe, e wasze dzieci yj w sytuacji aktywnego alkoholizmu. Przy ukadaniu wskazwek wziam t moliwo pod uwag. Jednak bd one przydatne rwnie tym z was, ktrym udao si nie zosta alkoholikami i ktrzy ju nie yj w takim rodowisku. Wskazwki te mona przystosowa do kadej sytuacji.

Pracuj nad sob i swoim rozwojem osobistym

Dzieci ucz si przez naladowanie. Bd tak osob, jak chcesz, aby naladoway twoje dzieci. Stanowisz dla nich model, czy ci si to podoba, czy nie. Dajesz sob przykad. Jeli jeste przygnbiony i zagubiony, przygnbione i zagubione bd twoje dzieci. Jeeli ty atwo wpadasz w rozdranienie, one bd atwo w nie wpada. Stay si wystraszone, towarzyszy im poczucie winy i obsesja na punkcie alkoholu tak samo jak tobie. Moesz rwnie dobrze stworzy w swoim

83

domu atmosfer z, jak i dobr. Jeeli bdziesz mie umiech na twarzy, umiecha si bd rwnie twoje dzieci. Napit atmosfer si wyczuwa. Nie musi pa ani jedno sowo, ale wszyscy j czuj. Jeli nauczysz si relaksu, wtedy nastrj w twoim domu te bdzie luniejszy. Od tego trzeba zacz. Suchaj swoich dzieci

Usid z nimi i posuchaj, co maj do powiedzenia obojtne co by to nie byo. Niech wiedz, e interesujesz si nimi i e towarzyszy im twoja uwaga. To, e ich suchasz, nie musi oznacza, e si zgadzasz. Oznacza jedynie, e jeste skonny sucha. Pracuj nad uznaniem ich prawa do tego, by mogy by tym, kim s i myle to, co myl, tak samo jak i ty chcesz, by one uznaway twoje prawo do tego, aby by sob i aby mg myle to, co mylisz. atwo to powiedzie, ale duo trudniej realizowa. Nieraz usyszysz co przeraajcego, lecz czy i ty bdc w ich wieku nie miewae strasznych myli? Czy nie trafiaj ci si nawet jeszcze teraz? To, e suchasz bez moralizowania nie oznacza, e si zgadzasz. Oznacza to rozpoczcie dialogu czyli rozmawiania z kim, a nie przemawiania do. Mw prawd. Bd wobec nich uczciwy

Poczucie, e rzeczywisto ma sens jest u twoich dzieci powanie znieksztacone. Maj one trudnoci z rozpoznawaniem prawdy. Pijcy alkoholik kamie gwnie przez to, e nie dotrzymuje obietnic. Naprawd chce dotrzyma sowa, kiedy mwi, e wrci do domu na obiad, chocia potem moe sta si inaczej. To powoduje u dzieci due zagubienie. Alkoholik nie kamie, tylko nie przychodzi na czas do domu na obiad. Dziecko syszy, jak niepijcy rodzic usprawiedliwia takie zachowanie, i samo naladuje ten przykad. Dziecko rwnie nie chce stawi czoa prawdzie. Nikt nie chce. Ale konfrontowanie si z rzeczywistoci przywraca zdrowie. Jeeli twoje dzieci nie bd musiay ukrywa swoich uczu, bdzie im lej. Nie istniej uczucia DOBRE i ZE. Uczucia po prostu s. Nie pomaga, kiedy syszymy albo mwimy komu: Nie powiniene czu si w ten sposb czujemy to, co czujemy. By moe nie powinnimy si w pewien sposb zachowywa, ale uczucia nie maj wartoci ani pozytywnej, ani negatywnej. Jeeli uwaamy e to, co czujemy, jest ze, wtedy docza si poczucie winy, a to jeszcze pogarsza spraw. Moliwe, e twoje dziecko powie: Nienawidz ojca! Jeli zareagujesz: Nie powiniene go nienawidzi, on jest chory to tym samym obarczasz dziecko poczuciem winy. Jakie musi by pode, skoro nienawidzi kogo, kto jest chory. Lepiej razem z dzieckiem bliej przyjrze si temu uczuciu. Wiem, o co ci chodzi. Czasem wydaje mi si, e ja te go nienawidz, ale tak naprawd to nienawidz tej choroby. Nienawidz w niej tego, co sprawia, e tata tak si zachowuje. Pom wyjani. W ten sposb pomoesz sobie w wyjanieniu niektrych spraw. Zo, ktr czujesz, jest prawdziwa. Nic nie pomoe, jeli uznasz, e nie jeste w porzdku i e powiniene raczej wspczu. Czasami obydwa te uczucia id w parze. Rozmawiaj o nich. Nie

84

zamykaj si. Zdecyduj, co zamierzasz z nimi zrobi. Dlaczeg by nie wybra si na rower, kiedy czujesz zo, albo powali w worek treningowy lub znale sobie takie miejsce, gdzie mgby si wykrzycze do woli? Tak, odczuwanie zoci jest w porzdku. Nie jest natomiast w porzdku, kiedy zachowujesz si destruktywnie w wyniku odczuwanej zoci. Bardziej niepokoj si o dziecko, ktre pozostaje bierne w sytuacji, o ktrej wiem, e budzi jego agresj. Wiem, e zo, ktr dziecko skieruje do wewntrz, zaowocuje problemami odkowymi, depresj i caym mnstwem innych objaww. Jeli nawet twoje dzieci na ciebie krzycz, co jest trudne do wytrzymania, jest to dla nich z pewnoci zdrowsze, kiedy wyaduj agresj na zewntrz. Jak tylko si od niej uwolni, mona usi i porozmawia o niej. Dzieci rwnie bardzo czsto si martwi. Martwi si i s bezsilne. Nie czuj si dobrze zwierzajc si nauczycielom i terapeutom. Nie chc, eby ludzie z zewntrz znali prawd. Tak wiele nieujawnionych zmartwie trzymaj w sobie. Ty moesz by ich powiernikiem. Zmartwienia wydaj si atwiejsze do rozwizania, kiedy si o nich otwarcie rozmawia. Dostarczaj mu wiedzy

Powiedz dzieciom wszystko, co wiesz o chorobie alkoholowej. Daj im literatur, usid z nimi i odpowiedz na wszelkie pytania, jakie tylko im si nasun. Moe postawi takie pytania, na ktre nie bdziesz u miaa odpowiedzie. Tak, rozumiem, e kiedy tatu zacznie pi, to nie potrafi przesta, ale dlaczego zaczyna? I wtedy odpowiadasz: Jest bardzo chory. Przymus jest czci jego choroby. A dziecko na to: Tak, ale Nie ma w tym nic zego, jeli w tym momencie powiesz: Sama nie bardzo to rozumiem. Jedno, co wiem na pewno, to e nie moemy pozwoli, by ta choroba nas pokonaa, i e to naprawd trudne zadanie. Ja potrzebuj twojej pomocy, aby o tym pamita, a ty potrzebujesz mojej.

Zachcaj swoje dzieci, eby chodziy na Al-Ateen

Al-Ateen pomoe umocni przekonanie, e alkoholizm jest chorob i e w ten sposb trzeba na niego patrze. Kiedy dzieci zaakceptuj t prawd, bd mogy zacz budowa swoje poczucie wasnej wartoci. Jako dzieci widzimy siebie tak, jak widz nas inni. Wszystkie te okropne rzeczy, jakie alkoholik mwi swoim dzieciom, maj wpyw na to, jak one same siebie widz. Wiele razy trzymaam w ramionach szlochajce dzieci, ktre mwiy: Gdybym nie by takim podym dzieckiem, mj tata by nie pi. Byoby lepiej dla wszystkich, gdybym nie y. Nikt nie moe spowodowa czyjego alkoholizmu ani z niego wyleczy. Dziecko musi zrozumie, e nie mona pozwoli, eby alkohol okrela jego warto jako istoty ludzkiej. I to rwnie o wiele atwiej powiedzie ni zrobi. Moesz w tym pomc przez ustawiczne przypominanie oraz poprzez swoje zachowanie w stosunku do dziecka.

85

Al-Ateen wspaniale wzmacnia te przekonania. Jeli twoje dziecko zacznie chodzi na AlAteen, bdzie si czuo rozumiane i bdzie miao poczucie przynalenoci. Jest to. miejsce, gdzie bdzie mogo mwi o swoich kopotach i zacznie si czu lepiej z samym sob. Porzu zaprzeczanie.

Zaprzeczanie jest najwikszym sprzymierzecem alkoholizmu i najwikszym twoim wrogiem w walce z nim. atwiej jednak radzi sobie z rzeczywistoci ni z nieznanym. Taka jest prawda nawet w przypadku tak podstpnej choroby jak alkoholizm. Powiedz swoim dzieciom: Wasz tatu jest uczulony na alkohol. To sprawia, e zachowuje si inaczej ni sam chce i ni my chcemy, ale musimy pamita, e kiedy tak postpuje, to nie on, lecz przemawia przez niego choroba. Bdzie wam trudno o tym pamita, bo on nadal wyglda jak tatu. Kiedy o tym zapomnicie, przyjdcie do mnie i powiedzcie mi o tym, a kiedy ja o tym zapomn, wtedy przyjd do was porozmawia. Alkoholizm jest chorob rodzinn i jako rodzina lepiej si wtedy poczujemy.

Nie ukrywaj przed dziemi spustosze spowodowanych przez alkoholizm

Jeeli alkoholiczka niszczy rzeczy w twoim domu, najlepiej eby zobaczya dowody dokonanych przez siebie zniszcze. Niestety, moe si zdarzy, e dzieci te bd musiay to zobaczy. Powiedz wtedy: Jest mi przykro, e musicie to oglda, ale mama musi wiedzie, co si stao, inaczej nie zapamita. Ochrania dzieci w tym przypadku oznacza skazywa je na sabo i zagubienie. Wiedz one, e co si stao, dlaczego wic zostawia to ich wyobrani? Wyobrania pogorszy ten obraz bez wzgldu na to, jak bardzo by zy. Nie mona zaprzecza rzeczywistoci. Zuywanie energii na zaprzeczanie temu, co jest, oznacza wycofywanie jej z innych spraw, by moe bardziej poytecznych jak np. powrt do zdrowia. Nie obawiaj si okazywa dzieciom czuoci

Nie sposb okaza dziecku zbyt wiele mioci. Spenianie kadej jego zachcianki, eby zadouczyni mu z nawizk za jego trudne ycie, nie jest mioci. Mio to powiedzie dziecku, e je kochasz, przytuli je, ucaowa, da mu pozna, jak bardzo jeste szczliwy, e jest ono twoim dzieckiem. Dziecko potrzebuje takich sw. Nie wystarczy mu powiedzie, e przecie wie, e go kochasz, tak samo, jak nie wystarcza to tobie. Dziecko tak samo jak ty musi sysze, e jest kochane. Nie oznacza to, e wszystko, co robi i mwi, jest godne mioci. Oznacza to jedynie, e jest godne mioci jako osoba. Kocham ci takim, jaki jeste. Nie musz kocha wszystkich twoich zachowa, co nie oznacza, e przez to kocham ciebie mniej. Ten komunikat musi by wyrany. Mona kocha alkoholika i nienawidzi jego choroby. Jedno nie ma nic wsplnego z drugim. Niektre zachowania s do przyjcia, a inne nie.

86

Jest wane, aby dzieci miay jasno okrelone wymagania

Niech dotrze do ich wiadomoci, e obiad jest o okrelonej godzinie, e pjcie do ka i odrabianie lekcji te maj sta por. Stwrz im stae ramy, w ktrych bd porzdkoway swoje ycie. ycie domowe wymaga konsekwencji, poniewa chaos tak dezorientuje dzieci, e zatracaj one poczucie tego, kim s. Nie mona czu si ze sob dobrze, jeeli si nie wie, co stanie si z dnia na dzie. Taka sytuacja wytrca dzieci z rwnowagi. Zaproponuj dziecku ycie uporzdkowane, w ktrym obowizuj rozsdne zasady, i wymagaj, aby zasady te byy przestrzegane. Dzieci sprawdzaj, na co mog sobie pozwoli tylko po to, eby dowiedzie si, czy traktujemy swoje wymagania serio. Jeeli zasada jest sprawiedliwa, nie ma znaczenia, czy dziecko j lubi czy nie. Rzadko si zdarza, by j lubio. Nie oznacza to jednak, e nie bdzie za ni wdziczne i e nie bdzie si z ni czuo bezpieczniej. Trzeba czu si bezpiecznie, jeli chce si poprawi obraz samego siebie. Ty moesz w tym pomc. Dzieci musz odpowiada za swoje zachowanie

Jeeli twoje dziecko wybije szyb, to jest to jego problem, eby wymyle sposb naprawienia szkody. Do niego nale jego poraki i jego sukcesy. Jeli spni si na obiad, jest to jego kopot, a nie twj. Uczenie si tego, jak radzi sobie z trudnociami, jest czci procesu budowania poczucia wasnej wartoci. Oznacza bowiem, e ma ono pewien wpyw na swoje otoczenie. Jeli twoje dziecko ma problem, pom mu przemyle alternatywne rozwizania, ale nie podsuwaj mu zawsze gotowych rozwiza. Dzieci alkoholikw czuj si bezradne. Ich ycie zostao im narzucone. Potrzebuj pomocy, by mogy wzi sytuacj w swoje rce. Zachcaj je do wyprbowywania nowych pomysw. Sukces nie jest tak wany jak podejmowanie prb. I chocia prawd jest, e jeli si nie prbuje, to nie mona przegra, to rwnie nie mona odnie sukcesu. Kady, nawet drobny sukces powinien by wzmacniany. Pomyl o rzeczach, dziki ktrym czujesz si wicej wart. Zaproponuj te same rzeczy swoim dzieciom. Poczucie wasnej wartoci nie ronie z wiekiem, jeli si nad nim nie pracuje. Pracujcie nad tym jako rodzina. Jako rodzina cierpielicie podzieleni przez alkoholizm. Teraz jako rodzina wracajcie do zdrowia, zjednoczeni przez alkoholizm. Paradoksalnie ta straszna choroba, ktra uderzya w wasz rodzin, moe by uyta przeciwko niej samej. To z powodu alkoholizmu stalicie si wiadomi siebie i swojej potrzeby funkcjonowania jako zdrowa rodzina. Wykorzystajcie to. Moc wasnego rozwoju podbudowanego poczucia wasnej wartoci unieszkodliwia alkoholizm. Twoje dzieci bd silniejsze, poniewa radz sobie z rzeczywistoci. Bd mniej podatne na zranienie, poniewa dowiadczyy cierpienia i stawiy mu czoa. Roniemy i dojrzewamy dziki wyzwaniom, jakie niesie nam ycie. Roniemy dziki trudnym okresom, nie dziki atwym. Jako rodzina moecie dowiadczy wikszego

87

spenienia, ni gdybycie nigdy nie musieli stan wobec siebie w prawdzie. Pomoc dzieciom w budowaniu poczucia wasnej wartoci pomoe wam samym budowa je, a podnoszenie waszej samooceny pomoe waszym dzieciom. Tym razem spirala idzie w gr. Powoli, ale pewnie schemat si przeksztaca i to wy trzymacie w rku kierownic poniewa JESTECIE TEGO WARCI!

WNIOSKI
Istniej w dziedzinie alkoholizmu trzy twierdzenia, co do ktrych panuje oglna zgoda:

choroby.

Alkoholizm jest chorob caej rodziny. Rzadko obserwuje si przypadki

odosobnione. Zwykle gdzie jest kto inny w rodzinie, kto cierpia bd cierpi z powodu tej

Ryzyko alkoholizmu jest wiksze w przypadku dzieci alkoholikw, ni

w przypadku innych dzieci. Mona dyskutowa, czy decyduje o tym rodowisko, czy uwarunkowania genetyczne, czy te kombinacja obydwu tych czynnikw, jednak sam fakt nie ulega kwestii.

powtarza.

Dzieci alkoholikw maj tendencj do wchodzenia w zwizki z alkoholikami.

Rzadko s tego wiadomi przy zawieraniu zwizku maeskiego, ale zjawisko to stale si

Powysze twierdzenia wykazuj niezaprzeczalne zwizki pomidzy wszystkimi aspektami tej rodzinnej choroby, ktr nazywamy alkoholizmem. Charakterystyka alkoholika i reakcja jego rodziny tak jak to opisaam w ksice Maestwo na lodzie maj wyrany wpyw na zmienne, ktre odnosz si do dorosych dzieci alkoholikw, co zostao opisane w tej ksice. W Maestwie na lodzie mwi o najczciej wystpujcych cechach alkoholikw, takich jak: a) nadmierna zaleno b) nieumiejtno wyraania uczu c) maa odporno na frustracje d) niedojrzao emocjonalna

e) wysoki poziom niepokoju w relacjach interpersonalnych

f) niska samoocena g) poczucie wielkoci

88

h) poczucie izolacji i) perfekcjonizm j) ambiwalentny stosunek do autorytetw k) poczucie winy. Reakcje rodziny s nastpujce: a) zaprzeczanie, b) opiekuczo, pene troski skoncentrowanie si na alkoholiku, c) zakopotanie, unikanie okazji do picia, d) przesunicie we wzajemnych relacjach dominacja, przejmowanie obowizkw, samopochaniajca si aktywno, e) poczucie winy, f) obsesja, stale zamartwianie si, g) lk, h) kamstwa, i) faszywe nadzieje, rozczarowanie, euforia, j) zamt, k) problemy seksualne, I) zo, m) letarg, poczucie beznadziejnoci, ualanie si nad sob, wyrzuty sumienia, rozpacz. Alkoholik (A) a nadmierna zaleno b nieumiejtno wyraania emocji c maa odporno na frustracje d niedojrzao emocjonalna e wysoki poziom niepokoju w relacjach interpersonalnych f niska samoocena g poczucie wielkoci h poczucie izolacji i perfekcjonizm j ambiwalentny stosunek do autorytetw k poczucie winy

Osoba Zwizana z Alkoholikiem (OZA) aa bb cc dd zaprzeczanie opiekuczo, pene troski skoncentrowanie si na alkoholiku zakopotanie, unikanie okazji do picia przesunicie we wzajemnych relacjach, dominacja, przejmowanie obowizkw, samopochaniajca si aktywno ee ff gg hh ii poczucie winy obsesja, stae zamartwianie si lk kamstwa faszywe nadzieje, rozczarowanie, euforia

89

jj kk ll

zamt problemy seksualne zo

mm letarg, poczucie beznadziejnoci, ualanie si nad sob, wyrzuty sumienia, rozpacz Rzucajc okiem po raz ostatni na cechy, ktre przewaaj u dorosych dzieci alkoholikw, nietrudno znale zwizek pomidzy nimi i tym, czego ci ludzie dowiadczyli w dziecistwie zarwno ze strony rodzica-alkoholika, jak i rodzica yjcego z alkoholikiem. Cechy przedstawione jako wyrniajce dla alkoholika oraz osoby zwizanej z alkoholikiem skadaj si na kad poszczegln cech dorosych dzieci alkoholikw. By moe zechcesz uzupeni t list lub j zmodyfikowa. Rnie mona j odbiera, ale niezalenie od tych rnic niezaprzeczalne pozostaj ponisze powizania. 1. Dorose dzieci alkoholikw zgaduj, co jest normalne:

A b, g, j; OZA aa, dd, hh, ii, jj 2. Dorose dzieci alkoholikw maj trudnoci z przeprowadzaniem swoich zamiarw

od pocztku do koca: A c, f, i; OZA ff, jj, mm 3. Dorose dzieci alkoholikw kami, gdy rwnie dobrze mogyby powiedzie prawd:

A g, i, j; OZA aa, ee, hh, ii, jj 4. Dorose dzieci alkoholikw osdzaj siebie bezlitonie:

A i, j, k; OZA ee 5. Dorosym dzieciom alkoholikw trudno si bawi i przeywa rado:

A wszystkie cechy; OZA wszystkie cechy 6. Dorose dzieci alkoholikw traktuj siebie bardzo powanie:

A e, f, j, k; OZA wszystkie cechy 7. Dorosym dzieciom alkoholikw trudno nawizywa bliskie kontakty:

A a, b, c, d, e, k; OZA aa, dd, jj, kk, II 8. wpywu: A c, i; OZA dd 9. Dorose dzieci alkoholikw bezustannie poszukuj potwierdzenia i uznania: Dorose dzieci alkoholikw przesadnie reaguj na zmiany, na ktre nie maj

A a, d, f, i, j; OZA ff, gg . 10. Dorose dzieci alkoholikw myl, e rni si od wszystkich innych:

A e, f, h; OZA cc, jj

90

11.

Dorose dzieci alkoholikw s albo nadmiernie odpowiedzialne albo nadmiernie

nieodpowiedzialne: A wszystkie cechy; OZA wszystkie cechy 12. Dorose dzieci alkoholikw s niezwykle lojalne nawet w obliczu dowodw, e

druga strona na to nie zasuguje: A a; OZA aa, bb, gg, ii 13. Dorose dzieci alkoholikw maj tendencj do poddawania si biegowi zdarze bez

powanego rozwaenia innych alternatywnych zachowa czy moliwych konsekwencji. To uleganie impulsom prowadzi je do zagubienia, niechci do siebie i utraty kontroli nad otoczeniem. W rezultacie trac na likwidowanie skutkw wicej energii, ni gdyby najpierw przemylay inne moliwoci oraz konsekwencje swojego zachowania: A c, d, g, j; OZA ii, jj, II

Powysze zestawienie pokazuje jasno, na ile dorose dzieci rodzicw alkoholikw s produktem swojego rodowiska. Bardzo dobrze, e wiemy ju sporo na temat rodowiska domowego alkoholika, poniewa wiedza ta dostarcza odpowiedzi na pytania, ktre inaczej mogyby nie by zrozumiae. Jeeli wiedza wyzwala a wierz, e tak jest to wiadomo tego, co si stao, i tego, czym to moe zaowocowa, jest bardzo cennym narzdziem pozwalajcym zrozumie, kim jeste i dlaczego. Koczy si zgadywanie; samooskaranie traci swoj moc i jeste wolny moesz pracowa nad tym, co uznae za wane dla siebie. Przestae by ofiar. Zajmujesz centralne miejsce w swoim wasnym wszechwiecie. Jakie to nadzwyczajne miejsce. Jeeli poczujesz, e co ci wciga albo nakrca, przyjrzyj si tym uczuciom, nie oceniaj ich, a potem uwolnij si od nich, by utrzyma pogod ducha, i pozwl swemu yciu toczy si swobodnie. ycie jest przygod. Poda krtymi drogami, a ty znajdujesz si w jego centrum, pozwalajc mu jednak i wasnym kursem. Takie nastawienie jest wyrazem spokoju i pogody ducha, jak to, ktre towarzyszy Anonimowym Alkoholikom i jest obecne w powiedzeniach Easy Does It, One Day At a Time i Let Go and Let God (Spokojnie, Tylko ten jeden dzie, Odpu sobie i pozwl niech Bg tob kieruje). ycie jest wiecznotrwaym procesem. Jeeli wiesz, kim jeste i na czym stoisz, jeli panujesz nad swoimi uczuciami, mylami i pragnieniami, podrujesz przez ycie poznajc wiele jego cieek po drodze i przeywasz ycie w kadej jego fazie w peni i cakowicie. Jeeli znajdujesz si w centrum wasnego ycia, a nie jeste targany i popychany wasnymi impulsami czy zachciankami innych, bdziesz mia poczucie spokoju i pogody, poczucie prawdziwego oparcia w sobie.

91

I wanie o tym opowiada ta ksika. Proponuje ona wiedz o tym, gdzie bye i gdzie jeste teraz. Wkada dzie dzisiejszy i jutro w twoje pewne rce. Wybory yciowe nale do ciebie, jakiekolwiek bd. Odpowiadasz sam za siebie i to naprawd si liczy.

92

Jerzy Mellibruda

POSOWIE
Po raz pierwszy uczestniczyem w spotkaniu Dorosych Dzieci Alkoholikw w roku 1986, gdy byem w USA na stypendium z Fundacji Kociuszkowskiej. Wybraem si do Newport na du konferencj szkoleniow dla terapeutw pracujcych z alkoholikami, Byo tam kilkaset osb, wykady, seminaria. A trzeciego dnia kto wywiesi kartk z ogoszeniem o spotkaniu AcoA (DDA). Zajrzaem z ciekawoci oczekujc kameralnego spotkania kilkunastu osb, z nadziej na rozszyfrowanie tajemnicy tych literek. Spotkanie ju si zaczo i znalazem si w do duej sali, w ktrej siedziaa ponad poowa uczestnikw konferencji. Wikszo z nich miaa zy w oczach, ale w chwil pniej caa sala ryczaa ze miechu. Ludzie podchodzili kolejno do mikrofonu i opowiadali swoje historie. Byo to podobne do spikerskiego mitingu Anonimowych Alkoholikw, ale ci, ktrzy mwili, nie opowiadali swoich piciorysw. Po p godzinie odkryem, e:

a) znaczna cz tego, co opowiadaj na swj temat dotyczy mnie osobicie; b) poowy z tych rzeczy, ktre do mnie pasoway, nie uwiadamiaem sobie wczeniej
w sposb wyrany, mimo i mam za sob setki godzin wasnej psychoterapii i treningw psychologicznych;

c) czuj si jednym z nich to znaczy pojawio si we mnie poczucie jakiej bliskoci

i wsplnoty z du i nieznan mi bliej grup ludzi. Po tym spotkaniu zaczem wic poszukiwa okazji do nastpnych. Okazao si to do atwe, gdy w USA w spotkaniach Dorosych Dzieci Alkoholikw uczestnicz dziesitki, a moe nawet setki tysicy ludzi. Do popularnoci rozwoju tego ruchu w istotny sposb przyczynia si ksika Janet Woititz, ktr macie w rku. Do przeamywania barier i oporw w odkrywaniu tajemnicy bycia dzieckiem alkoholika przyczyniy si rwnie liczne fakty publicznych wystpie znanych amerykaskich osobistoci, ktre podzieliy si swymi dowiadczeniami w TV, w prasie czy w publikacjach biograficznych. Okazao si wtedy, e wrd ludzi, ktrzy osignli znaczne sukcesy zawodowe, znajduje si bardzo duo DDA. Jednak jeszcze wicej DDA zostao alkoholikami, maonkami i terapeutami alkoholikw. W Polsce spotkania DDA zaczy si jesieni 1986 roku na konferencji absolwentw Studium Pomocy Psychologicznej, a nastpnie na innych sesjach szkoleniowych, organizowanych przez Instytut Psychologii Zdrowia i Trzewoci. Uczestnicy tych pierwszych spotka zaczli organizowa samopomocowe grupy DDA w swych placwkach odwykowych. W lad za tym

93

powstay pierwsze programy profesjonalnej pomocy psychologicznej dla DDA, na ktrych stworzono moliwo podejmowania gbszej pracy nad wasnymi problemami. W latach 1990 1991 zorganizowano ju szkolenia dla osb pragncych prowadzi grupy DDA. Jedna z najbardziej aktywnych osb zajmujcych si pomoc psychologiczn dla DDA i szkoleniem w tym zakresie Zofia Sobolewska napisaa ostatnio pierwsz polsk prac na ten temat pod tytuem Odebrane dziecistwo. Tak wic i w Polsce rozpocz si proces rozwoju samowiadomoci i pracy nad sob wrd dorosych ludzi, mwicych o sobie jestem dorosym dzieckiem alkoholika. W ksice Janet Woititz istotn rol odgrywa lista cech charakteryzujcych Dorose dzieci Alkoholikw. W literaturze amerykaskiej istnieje kilka takich list, ale adna z nich nie powstaa w oparciu o systematyczne badania empiryczne. Su one przede wszystkim jako narzdzie dydaktyczne i pomagaj w ukierunkowaniu pracy nad rozwizywaniem typowych problemw osobistych wystpujcych u DDA. Nie naley wic traktowa caej tej listy jako. dokadnego opisu kadej dorosej osoby, ktra wychowaa si w rodzinie zaburzonej przez alkohol i doszukiwa si penego zestawu takich wanie cech u siebie lub u innego DDA. Jest ciekawe jakie rnice wynikaj ze specyfiki kulturowej kraju, z ktrego listy te pochodz i odmiennoci wystpujcych w wikszoci polskich rodzin niszczonych przez patologiczne picie. W ostatnim okresie prbowalimy uzyska bardziej empiryczn orientacj na ten temat. Jedna z moich magistrantek, Agnieszka Racuszka, przeprowadzia badania nad wystpowaniem tzw. syndromu cech DDA u osb dorosych pochodzcych z rodzin alkoholowych i porwnywanych z ludmi, ktrzy nie mieli takich dowiadcze. Okazao si, e grupa DDA wyrniaa si przede wszystkim nasileniem takich cech, jak:

obawa przed porzuceniem i przed utrat, brak umiejtnoci harmonijnego rozwijania i pogbiania zwizkw z ludmi, podatno na zranienie uczuciowe, tendencja do uporczywego poszukiwania aprobaty i potwierdzania wasnej wartoci, niepewno dotyczca normalnoci, tendencja do pozostawania w trudnych sytuacjach duej ni inni bez zwracania uwagi na koszty osobiste, cierpienie spowodowane zalegajcym smutkiem, trudnoci w uzyskiwaniu zadowolenia z siebie, nawet w przypadku jednoznacznych sukcesw, tendencja do reagowania poczuciem krzywdy i/lub poczuciem winy w wanych sytuacjach osobistych, obawa przed utrat kontroli.

94

W naszych badaniach okazao si natomiast, e DDA nie wyrniaj si od innych w zakresie takich cech jak tendencja do kamania w sytuacjach, gdy atwiej by powiedzie byo prawd oraz obawa przed przeywaniem uczu. Naley jednak pamita, e zbir takich, czy innych cech jest przede wszystkim mapk konturow czy oglnym przewodnikiem, z ktrego mona skorzysta, gdy czowiek wybiera si w trudn i mao znan drog. eby pozna to, co naprawd jest we mnie, musz sam odby tak wdrwk na wasnych nogach. Listy cech mog by jedynie pomocniczym instrumentem w takich poszukiwaniach. Mam nadziej, e ksika ta tak wanie rol speni w naszych prbach lepszego poznania ladw, ktrymi zapisaa si w nas niedobra przeszo, oraz w poszukiwaniu lepszej przyszoci, do ktrej kady z nas ma prawo.

95

SPIS TRECI WSTP..........................................................................................................................3 WPROWADZENIE......................................................................................................3 Bibliografia............................................................................................................7 CO CI SI PRZYDARZYO, KIEDY BYE DZIECKIEM?..................................7 ycie domowe.......................................................................................................9 Szkoa..................................................................................................................12 Przyjaciele...........................................................................................................14 CO DZIEJE SI Z TOB TERAZ?...........................................................................21 JAK WYJ Z ZAKLTEGO KRGU?...................................................................48 CO Z TWOIMI DZIEMI?........................................................................................83 Co z moimi dzieciakami?....................................................................................83 WNIOSKI....................................................................................................................88 POSOWIE.................................................................................................................93 SPIS TRECI..............................................................................................................96

96