A. .

Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-73-

DOGMATK YUNAN PARANOYASI "Anadolu'da Rum Soykrm" DOGMATIC IONIAN PARANOIA Grek Genocide in Anatolia Dr. Salim GKEN

"Yunan Megali dea's ile Elenizm Milliyetilii bu topraklara ayak bast an vaheti de beraberinde getirdi". Neal Ascherson, (Karadeniz) ZET Yunanistan, Trkiye'nin birlik ve beraberliine ynelik saldrlar arasnda, tarihsel paranoyasn oluturan Byk Hayalini ssleyen konulara nem vermektedir. Son dnemde Dou Karadeniz Blgesine ynelik iddialarn da szde bir "soykrm" konusu olarak uluslararas kurulular nezdinde gndeme getirmeye almaktadr. Bu amala kongre, kitap, makale, bildiri vb. eylemlerle Trklerin, Dou Karadeniz Blgesindeki 350 bin Ortodoks'a soykrm uygulad iddialarn youn bir ekilde ilemektedir. Tarihsel ve bilimsel gereklere ramen, Trkiye ile gerginlik ve srtmeyi mill politikas hline getiren Yunanistan, 19 Mays gnn szde "Pontus Soykrmn Anma Gn" olarak kabul eden bir yasa karmtr. 23 ubat 1994 tarihinde Yunan Parlmentosu'nda oybirlii ile kabul edilen bu yasa, 7 Mart 1994 tarihinde Yunanistan Cumhurbakan tarafndan onaylanarak yrrle girmitir. Gney Kbrs Rum Ynetimi Temsilciler Meclisi de ayn ynde bir karar almtr. Ayrca, Yunanistan Parlmentosu, 28 Eyll 1998 tarihinde, "14 Eyll Gnn Szde Kk Asya (Anadolu) Elenlerinin Trk Devleti Tarafndan Soykrma Uratlmalarnn Yldnm " olarak anlmasn ngren bir yasa tasarsn da oybirlii ile kabul etmitir. Anahtar Kelimeler: Yunanistan, Soykrm, Kk Asya, An Gn. Dou Karadeniz, Rum

Atatrk niversitesi Atatrk lkeleri nklap Tarihi Enstits retim Eleman.

TAED 31, 2006, 73-92

-74-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

ABSTRACT The administrators in Greece, pay great attention, to the subjects, that decorate the Great Fantasy, which forms their historical paranoia, in their attacks directed towards the unity and togetherness of the Trkiye Cumhuriyeti. The administrators in Greece, are trying to put the "claims directed towards the east part of Black Sea region", in the agenda, as a subject of so-to-say "genocide", in the face of the international organizations. For this purpose, the claims that "genocide had been applied to 350.000 Orthodoxes in the east part of Black Sea region, by the Turks" through activities like congresses, books, articles, announcements, are intensively worked out. In spite of the historical and scientific realities, the administrators in Greece, in favour of cofrontation with Trkiye Cumhuriyeti, as their national policy, have made a law, which accepted the day of May 19 as the so-to-say "Commemoration Day for Ponthian Genocide". This law, which was accepted on Feb. 23, 1994; by unanimous vote, went into validity on March 7, 1994. in the south zone of Cyprus, Assembly of Representatives, has also taken a decision, in the same direction. Apart from these, the parliament of Greece, has accepted, by unanimous vote, on Sep. 28,1998; that "Sep. 14, day should be the day on which commemoration of the genocide of the Hellens of the Asia Minor, by Trkiye Cumhuriyeti." Keywords: Greece, The East of Black Sea, Greek Genocide, Asia Minor, Commemoration Day.

nmzde, Batl baz bilim adamlar ve aratrma merkezleri, Trkiye'ye ynelik bilinaltnda veya grnrde yer alan arzularn gerekletirmek isteyen g odaklarnn menfaatleri dorultusunda yaptklar almalarda, szde "soykrm" iddialarn ilemektedirler. lkel ve ovenist bir dncenin mahsul olan bu giriimler ve faaliyetlerde maalesef Yunanistan'n en n sralarda yer ald grlmektedir. Trkiye'deki kendilerini entelektel, demokrat ve insan haklar savunucusu olarak gren kk bir aydn grup tarafndan da desteklenen Trkiye'ye ynelik bu aslsz iddialarn neden srekli gndemde tutulduunun anlalabilmesi iin tarihsel arka plnn objektif bir ekilde incelenmesi yeterlidir. Yunanistan'n, Anadolu'da urad yenilginin faturasn yeni bin ylda Trkiye'ye detmeye almasn belki ciddiye almayabiliriz, ancak bunun arkasndaki hedefler grlrse ite o zaman bu iddialar ne kadar ciddiye almamz gerektiini daha iyi kavrayabiliriz. Tarihsel sreci dikkatli bir ekilde incelediimizde bu aslsz iddialar, Trkiye Cumhuriyeti'nin milli btnlnn zarar grmemesi iin ciddiye almamz gerektiinin ne kadar nemli olduu

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-75-

ortaya kacaktr. Trkiye'ye ynelik sz konusu iddialarn arkasnda tamamen toprak talebi yatmakta ve uygulanacak zaman bekleyen "Sevr"in yeniden gndeme getirilmeye alld ak bir ekilde grlmektedir. Trkiye'ye ynelik szde "soykrm" iddialar iinde Yunanistan'n zel bir yeri vardr. Nitekim Yunanistan, tarihsel paranoyasn oluturan Megali dea dorultusunda Trkiye aleyhine teden beri gerekletirmeye alt hedeflerini ssleyen konulara son yllarda daha da nem vermeye balamtr. Yunanistan'n bu konuda Ermeniler - Sryaniler - Pontuslular ve Kbrsl Rumlarla birlikte cephe oluturduuna da tank olmaktayz. Bu amala, Yunanistan'da "Kk Asya ve Kbrs Halklar Mcadele Koordine Komitesi" dahi kurulmutur. Yunanistan aslsz soykrm iddialarn, Trkiye'ye ynelik olarak benzer ekilde gndeme getirilmeye allan dier szde soykrm iddialar ile btnletirme abas iindedir. zellikle Ermenilere uyguland iddia edilen soykrm ve gnmzdeki szde Krt Sorunu ile paralellik kurularak; "Trkiye'nin soykrm tanmas ve tazminat demesi" istenmekte ve "Trkiye'nin Dou Karadeniz Blgesi'ndeki Ortodokslara yaplan soykrm tanmad srece Avrupa Birlii'ne kabul edilmemesi iin" Yunanistan iinde ve Avrupa Birlii'ne ye lkeler nezdinde youn bir propaganda yaplaca eklinde tehditlerde bulunulmaktadr. Yunanistan'n Trkiye'ye Ynelik Aslsz Soykrm ddialar Yunanistan, 1985 ylndan itibaren Trkiye'ye ynelik szde soykrm iddialarn gndeme getirmeye balamtr. Yunanistan'da faaliyet gsteren zellikle, "Halklarn Haklar ve Kurtuluu in Yunan Birlii" adl rgtn ileri gelenlerinden Mihalidis Haralambidis bu szde "Pontus Soykrm ddialar"nn dile getirilmesinde nemli bir rol oynamaktadr. Yunanistan'n iddialarna gre bu szde soykrmn, "lki 1916-1918 yllar arasnda, ikincisi de 1919-1923 yllar arasnda olmak zere, iki aamada" gereklemitir. Aslsz ve gerekd bir nitelik tayan bu iddia, ayn zamanda "bu dnemlerde Anadolu'da yaayan 700 bin Dou Karadeniz kkenli Ortodoks'tan 350 bininin katliam ve srgn metotlar ile yok edildii ve sadece 180 bininin Yunanistan'a gelebildii" temalar ile desteklenmeye allmaktadr 1 .

Yusuf Sarnay Tahir Snbl, Emperyalizm ve Byk Hayal, Gnce Yay, Ank., 1999, s.130-131.

TAED 31, 2006, 73-92

-76-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

Yunanistan tarafndan bu aslsz iddiaya geni bir taraftar kitlesi toplayabilmek ve kamuoyu oluturabilmek amac ile kongre, kitap, makale, bildiri vb. eylemlerle Trklerin, Dou Karadeniz Blgesindeki 350 bin Ortodoks'a soykrm uygulad anlatlarak propaganda faaliyetleri yrtlmektedir. Ayrca, Yunan Parlamentosu'nun alm olduu karar gerei, szde "Pontus Soykrm"n konu alan 3 cilt, 11 ek ve 9000 adet sahte belgeden oluan bir alma da tamamlanm bulunmaktadr 2 . Yunanistan'n buradaki ilk amac; soykrm iddialarn, sistemli, organize ve uzun vadeli planlamalarla, dernek ve kurulular araclyla, insan ve aznlk haklarna gsterilen duyarllktan da yararlanarak uluslararas platformlarda gndeme getirmektir. Tarihsel ve bilimsel gereklere ramen, Trkiye ile gerginlik ve srtmeyi mill bir politika hline getiren Yunanistan, 19 Mays gnn szde "Pontus Soykrmn Anma Gn" olarak kabul eden bir yasa karmtr. 23 ubat 1994 tarihinde Yunan Parlmentosu'nda oybirlii ile kabul edilen bu yasa, 7 Mart 1994 tarihinde Yunanistan Cumhurbakan tarafndan onaylanarak yrrle girmitir. Yine ayn dnemde Gney Kbrs Rum Ynetimi Temsilciler Meclisi de ayn ynde bir karar almtr 3 . Yunanistan Parlamentosu bununla kalmam, 25 Nisan 1996 tarihinde "24 Nisan Ermeni Soykrm Gn"n de tanma karar almtr 4 . Kendi kamuoyunda Trkiye dmanln krklemeye alan ve yaylmac emellerini her vesile ile ortaya koyan Yunanistan, 14 Haziran 1997 gn Meclis Bakan Apostolos Kaklamanis tarafndan skee'de al yaplan "Pontus Ant" ile de Trkiye'ye kar hasmane duygularn bir kez daha gstermitir 5 . Bununla birlikte, 19 Mays gnnn mill bir anma gn olarak kutlanmas, btn eitim kurumlarnda konuyla ilgili konumalar yaplmas ve kiliselerde ayinler dzenlenmesi ngrlmtr 6 . Ayrca, Yunanistan Parlamentosu, 28 Eyll 1998 tarihinde, 14 Eyll gnn szde "Kk Asya Elenlerinin Trk Devleti Tarafndan Soykrma Uratlmalarnn Yldnm" olarak anlmasn ngren bir yasa tasarsn da oybirlii ile kabul etmiti 7 , ancak
2 3 4 5 6 7

Sabahattin nkibar, "Yunanistan'n Pontus Faaliyetleri", Star, (9 Ocak 2002). Hrriyet, (16 Mays 1999.) NTV, (21 Nisan 1999). Anadolu Ajans, (18 Haziran 1997). Kathimerini, (21 Nisan 1994). Kathimerini, (29 Eyll 1998).

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-77-

bu dnemde iki lke arasndaki ilikilerin dzelme eilimi gstermesi zerine Yunanistan Cumhurbakan, karar onaylamayarak beklemeye almt. Kltr Bakan Evangalos Venizelos ve ileri Bakan Yardmcs Konstantinos Kaiserlis tarafndan hazrlanan ve Cumhurbakan Konstantinos Stefanapulos'un onayna sunulan "14 Eyll'n Kk Asya Elenlerinin Trk Devleti Tarafndan Soykrma Uratlmalarnn Yldnm" olarak anlmas hakkndaki kararname 8 ile ilgili olarak Yunanl tarihi Angelos Elefandis, resmi Yunan tarihinde bile Rumlarn soykrmndan sz edilmediini aklarken, "resmi tarihte sadece Kk Asya felaketinden sz edilir. Soykrm' denmez o bakmdan kararname artcdr" ifadesini kullanmtr 9 . Yunanistan'n nemli gazetelerinden Eksousia ise konu ile ilgili olarak 12 ubat 2001 tarihli yorumunda, byle bir kararname ile Trk - Yunan ilikilerindeki havann bozulacan yazm, bu kararnamenin iki taraf arasndaki yaknlamay da tehdit edeceini savunmutur. Yazda, birilerinin dmeye bast da ima edilerek; "Soykrm kelimesini kimler hatrlad? Bunu o zaman mevcut olmayan Trk devletinin yaptn kimler hatrlad? Niye imdi hatrladlar?" denilmitir 10 . Yazda ayrca, "Soykrm kelimesi imdiye kadar Yunan diplomasisi tarafndan Trkiye iin hi kullanlmad. Bu zaman dnemecinde kullanlmas soru iaretleri yaratyor" yorumu yaplmtr. Gazetede Yunan tarafnn "Anadolu Bozgunu" ise u ekilde anlatlmaktadr: "O zaman bir sava olduu aklmzdan kmamal. Yunan ordusu Anadoluya karma yapt. Bunun bir yanl olduu kabul edilmi durumda. Yunan ordusu yenildi. Kk Asya bozgununu, ok ynl, bir ok verisi olan uluslararas bir olay olarak dikkate almalyz". Btn bunlara ramen, Yunanistan Cumhurbakan tarafndan Yunan Parlamentosu'nun karar, "14 Eyll'n Kk Asya Elenleri'nin Trk Devleti Tarafndan Soykrma Uratlmalarnn Milli An Gn Olarak Belirlenmesi" eklinde 21 Eyll 2001 tarihinde onaylanm ve Yunanistan Resmi Gazetesi'nde 11 de yaymlanmtr. Bu haberin Ankara'ya ulamas zerine 30 Ekim'de toplanan Milli Gvenlik Kurulu'nda, Yunan Ordusu'nun 1919-1922 yllar arasnda Bat Anadolu'da yapt katliam, yakma, ykma ve tahrip olaylar masaya yatrlmtr. MGK, Yunanistan'a misilleme olarak, Yunan ordularnn
8 9

Akam, (11 ubat 2001), Hrriyet, (11 ubat 2001), Trkiye, (11 ubat 2001), (14 ubat 2001). Hrriyet, (11 ubat 2001). Eksousia, (12 ubat 2001). Bkz. Ek

10 11

TAED 31, 2006, 73-92

-78-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

Anadolu topraklarna k tarihi olan 15 Mays'n "Bat Anadolu Trklerini Katliam Gn" olarak TBMM tarafndan ilan edilmesi kararn alm, benzer kararn Ermeniler iin de alnmas benimsenmitir 12 . Trkiye'de 19 Mays'ta, Genlik ve Spor Bayram kutlanrken, Yunanistan'n bakenti Atina ve Selanik kentlerinde "Pontuslu Rumlarn Soykrmn Anma Trenleri" dzenlenmektedir. Bunlardan biri olan Yunanistan'daki 19 Mays 2001 anma trenlerinde, Yunanistan Savunma Bakan Akis Cohacopulos, ''Pontuslu Rumlara Trkler tarafndan yaplan soykrm, Helenizm tarihinin en karanlk sayfasdr'' iddiasnda bulunmutur. Yunanistan eski Dileri Bakan Teodoros Pangalos da, Trkiye'nin katiller tarafndan ynetildiini ve bu nedenle iki lkenin ibirliine gidemeyeceini iddia etmitir. Yine szde "Pontuslu Rum 'Soykrmn'' anma trenleri erevesinde 18 Mays 2001 akam, Trkiye'nin Selanik Bakonsolosluu nnde yaplan gsteride ise Trk Bayra yaklmtr 13 . 19 Mays 2002'de Selanik'te dzenlenen trenler ise son derece dndrcdr. Selanik'teki Trk Bakonsolosluu'na protesto yryyle sona eren bu trende konuan Yunanistan Parlamento Bakan Apostolos Kaklamanis, "Pontuslu Rumlara ynelik soykrm tartlmaz bir tarihi gerektir. Trk devletinin sistemli cinayetleri, saysz Yunan, yabanc ve hatta Trk kaynanca dorulanyor. Pontus soykrmn tanmak Trkiye'nin dnyaya borcudur ve cinayetleri knayp resmen zr dilemelidir" beyanatnda bulunmutur. Yunan Parlamentosu'nun "soykrm" iin belge toplayacann da ifade edildii trene mesaj gnderen Devlet Bakan Akis Cohacopulos "Trkiye de Almanya gibi iledii soykrmn sorumluluunu stlenmelidir" demitir. Selanik Belediye Bakan Vasilis Papayorgopulos ise Selanik ehir merkezine "Pontuslular Ant" dikeceklerini duyurmu ve trende Trkiye kart sloganlar atlrken Dileri Bakan Yorgos Papandreu da Ankara ziyareti srasnda Antkabir'e elenk koyduu gerekesi ile protesto edilmitir14 . 2005 yl 19 Maysnda yine Yunanistan'da yaplan gsteri ve nmayiler, lkedeki Trk ve Trkiye kartlnn boyutlarn gstermesi bakmndan nemlidir. Selanik'te, "Pontus - Rum soykrm" iddialarnn 86. yldnm anma treni ve yry yaplm, akam saatlerinde kent
12 13 14

Akam, (5 Aralk 2001). Radikal, (19 Mays 2001), Akam, (19 Mays 2001), Hrriyet, (20 Mays 2001). Radikal, (21 Mays 2002). Ayrca Yunan Tarihi ve Aratrmac Yazar Haris irkinidis, Melburne ve Victoria Pontus Cemaati binasnda "Fransz Arivlerinde Soykrm" konulu bir konferans vermitir. Bkz., Simerini, (20 Mays 2002).

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-79-

meydannda toplanan gstericiler, Trkiye aleyhtar sloganlar eliinde Trkiye'nin Selanik Bakonsolosluu'na yrmlerdir. Trkiye'nin ve dnyann "Pontus soykrmn" tanmasn isteyen ve ellerinde "Soykrmn tannmasn istiyoruz", "zr dilemeyenlerin Avrupa'da yeri yok", "llerimizi anyoruz" yazl pankartlar tayarak Bakonsoloslua bir bildiri brakan gstericilere hitaben konuan Makedonya ve Trakya Bakan Nikos iarionis, Dnya tarihinin karanlk bir sayfasn oluturduunu ne srd Pontus soykrmnn uluslararas alanda Ermeni ve Yahudi soykrmlaryla birlikte tannmas gerektiini sylemitir 15 . Selanik Belediye Bakan Vasilis Papayorgopulos da, Selanik'te gelecek yl bir Pontus soykrm ant yaplmas iin Belediye Meclisi'nin karar aldn aklam, Dileri Bakan Yardmcs Panayotis Skandalakis, ise szde Pontus soykrm ile ilgili bir mesaj yaynlamtr. Mesajnda, 19 Mays'n Yunan tarihinin dnm noktas olduunu kaydeden Skandalakis, bugn vatanlarndan kovulanlar ve onlarn mcadelesini andklarn belirtmitir. Pontus Helenizmi mcadelesinin bugn de srdn belirten Skandalakis, G hibir zaman sarlamayacak bir yaradr. Unutulmayan vatan, hatralarda tm canllyla ve gururuyla varln srdrmektedir. Tarihi hatralar tahrif edilemez. Ancak, gemi gelecein nne engel de olmamal demitir 16 . Bu arada Yunanistan hkmet szcs Teodoros Rusopulos, Babakan Kostas Karamanlis'in 19 Mays szde Rum - Pontus Soykrmn Anma Gn nedeniyle Pontus - Rum Dernek ve Federasyonu'na bir mesaj gnderdiini aklamtr 17 . Yunanistan, Karadeniz blgesine ynelik aslsz iddialarn sistemli bir propaganda dahilinde dnya kamuoyu ile paylalmasn bir devlet politikas haline getirmitir. Trk istihbarat birimlerine ulaan bir rapora gre, Yunanistan bir yandan Grcistan, Abhazya, Rusya, Ermenistan ve Azerbaycan'dan gelen Rumlar Trk aznln yaad Bat Trakya'ya yerletirerek buradaki demografik yapy Trk aznln aleyhine bozmaya alrken bir yandan da Trkiye'ye ynelik Pontus faaliyetlerini artrmak iin harekete gemitir. Yunanistan Hkmeti, Karadeniz Blgesi'nde Pontus faaliyetlerini srdrebilmek amacyla 2003 yl iin bir milyon dolarlk bir denek ayrm, sz konusu denein yurt dnda yaayan "Yunanlar Konseyi" araclyla kullanlacan bildirmitir. Karadeniz'deki Pontus faaliyetlerinde Grcistan'da yaayan ve
15 16 17

Hrriyet, (20 Mays 2005), Milliyet, (21 Mays 2005). Hrriyet, (20 Mays 2005). Hrriyet, (20 Mays 2005).

TAED 31, 2006, 73-92

-80-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

Yunan yetkililer tarafndan "Pontuslu" olarak adlandrlan Yunan aslllarn da etkili olduu belirtilmitir. Raporda, Pontus - Ermeni soykrm iddialar kapsamnda Trkiye'ye maksatl gezileri Yunanistan'n tevik ve finanse ederek ynlendirdii belirtilerek, bu amala Trkiye'ye giri yapan Pontus hayalcisi Rumlarn 1988 ylndan itibaren Yunanistan vatandalarna vize uygulanmamasndan yararlanarak Trkiye'ye giri yaptklar kaydedilmitir. Bu ziyaretlerin asl hedefinin Trabzon - Rum mparatorluu hayalinin canlandrlmas ve Trkiye'nin toprak btnln tehdit eden bir ama tad ifade edilerek, Pontus hayalcisi Rumlarn, zellikle Dou Karadeniz Blgesi'ne ynelik amal gezilerinde bu blgelerdeki yresel kltr zelliklerini "Pontus Kltr" gibi gstererek propaganda yapt kaydedilen raporda, bu blgeden niversite zlemi ve i beklentisi iinde olan genlerin de kandrlarak Yunanistana gtrld bildirilmitir 18 . Kbrs Rum Kesimi'nde de, Yunanistan'da yaanan szde soykrm yasa teklifi hazrlama merak konusunda geri durulmam, ktidardaki Demokratik Seferberlik Partisi (DS) Milletvekili Hristos Rotsas tarafndan Rum Meclisi'ne, parti grubu adna 14 Eyll 1922 tarihinin, "Trkler'in Soykrmna Urayan Kk Asya Elenleri'ni Anma Gn" olarak tannmasn ve uygulamaya konulmasn neren bir yasa teklifi sunulmutur 19 . Yasa teklifinin gereke raporunda ise, "1922'de Kk Asya Elenleri'nin (katliamna) ilikin tarihi gnn teyit edilmesi ve onore edilmesi (Kbrs) Devleti iin bir ykmllktr" eklinde bir ifade yer almaktadr. Kbrs Rum ynetimi, bu teklifi daha sonra "Kk Asya Yunanl ve Kk Asya Ykm Gn" olarak kabul eden yasa teklifi ekline sokmu ve bu yasa, 5 Aralk 2003 tarihinde Rum Resmi Gazetesi'nde yaymlanarak yrrle girmitir 20 . Yasann giri cmlesinde, "Kbrs, Yunanln bir paras olarak Trk boyunduruunu hissetmekte ve Yunanlarla ayn acy paylamaktadr" denilmektedir. Yine bu yasaya gre, 14 Eyll tarihinde resmi trenler dzenlenmesi ngrlmektedir. Resmi gazetede ayrca, ''Trk devletinin ulusal hedefinin Yunan topraklarnn azaltlmas olduu'' da ileri srlmtr.

18 19 20

Trkiye, (14 Ekim 2002). Hrriyet, (24 Mart 2001). Radikal, (13 Ocak 2004).

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-81-

Yunanistan'n Anadolu Felaketi Yunanistan Babakan Eleutherios Venizelos Balkan Savalar'ndan sonra, Anadolu'nun corafyas ve etnografik yapsn incelemeye almt. Bu konuda bilgi almak iin de mracaat ettii kii, o srada Genelkurmay Bakanl'na vekalet eden Albay Ioannis Metaxas't. Albay Metaxas Venizelos'un emri ile 1915'te ayrntl olarak iki rapor hazrlad 21 . ncelikle Anadolu'daki nfus durumuna deinen raporda; "Anadolu'da 2 milyon Rum, 1 milyon dier rklara mensup insanlara karlk 7 milyon Trkn yaadn, Rumlarn Trabzon'dan Kilikya'ya kadar dank bir halde yaadklarn ancak Trabzon ve Bat Anadolu kylarnda toplu halde bulunduklarn, Trklerin hayati karlarna dokunurlarsa byk bir direnile karlaarak sonunda Anadolu'yu terk etmek zorunda kalacaklarn" belirtiyordu. Metaxas bu raporunda Yunanlarn Bat Anadolu kylarna nasl yerletiklerini de aklam, "1821'de zmir'de 60 bin Trk ve 25 bin Rum varken, 1860'ta Trklerin saysnn 40 bine inmesine karlk Yunanllarn saysnn 75 bine ktn" belirtmitir 22 . Metaxas vermi olduu rapordaki grlerini u ekilde balyordu; "Anadolu'daki bir toprak parasn Yunanistan'a kazandrmak, bu yrenin denize uzak blgelerinde uzun srecek etin bir mcadelenin yaplmasn gerektirecektir. Byle bir operasyon, arazinin ve ulamn elverisizlii yznden son derece zor grlmektedir. Yunan ordusu, ilk aamada saysal stnlnden dolay baarl olsa bile, ierilere doru ilerledike bu gcn yava yava yitirecektir" 23 . Yunanistan'n Megali dea hedefleri erevesinde Anadolu'yu igal etme giriimi, bilindii gibi hezimetle sonulanmt. 15 Mays 1919 tarihinde balayan Yunanlarn yapt mezalim ve katliamlar, Anadolu'yu fiilen boaltmak zorunda kaldklar 9 Eyll 1922 tarihine kadar devam etmitir. Ayn dnemde Dou Karadeniz Blgesi'nde, Rum ve Ermenilerin ayaklanmalar devam ederken, Trkiyedeki Mttefik igal kuvvetleri ise bilinli bir ekilde, Trk gvenlik glerinin asilere kar mcadelesini "katliam" olarak arptyorlard. Onlarn asl amac, blgedeki kargaadan yararlanarak, kendilerine, Atekes Anlamasna ramen, blgeyi igal etmek iin frsat yaratmakt.

21

Michael Llewellyn Smith, Ionian Vision: Greece in Asia Minor (1919-1922), The University of Michigan Press, 1998, s.110. Celal Bayar, Ben de Yazdm, Baha Matbaas, stanbul, V, 1967, s.1583-1584-1604. Alexander Anastasius Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras (1915-1922), (ev.Orhan Azizolu), YKY, stanbul, 1997, s.31-32.

22 23

TAED 31, 2006, 73-92

-82-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

Yunanlar, Trklere ynelik katliamlarn igal ettikleri yerlerde tertip edilmi bir plan dahilinde (organize olarak) uygulamlardr. gal gnnden itibaren meydana gelen Yunan tecavzleri spontane gelimi bir olay deil uzun bir hazrln neticesidir. Bizzat Yunan Hkmeti tarafndan, belirli bir pln erevesinde uygulanan Megali dea emelleri, binlerce Anadolu Trknn lmesine, sakat kalmasna, namusunun kirlenmesine ve mallarnn talan edilmesine sebep olmutur. Yunanlarn Anadolu'yu igal ettikleri sre ierisinde gerekletirdikleri katliamlar hakkndaki belgeler arivlerimizde ok byk bir yer tutmaktadr 24 . Trkiye Cumhuriyeti Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl'nn yaynlam olduu "Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda ve Anadoluda Yunan Mezalimi" 25 adl ciltlik bir eserde de bu belgelerin bir ksm ortaya konmutur. Blgeyi, o tarihlerde ziyaret eden pek ok yabanc gzlemci, Yunan askerlerinin ve Rum etelerinin Trklere kar nasl vahice davrandklarna tank olmu, grdklerini yazmlardr. Bunlardan biri olan Amerikan Yksek Komiseri Mark Bristol, Karadeniz kysnda yapt bir geziden sonra yazd bir raporda, Yunanlarn krkledii anariye dikkat ekmitir. te yandan Milli Mcadele srasnda Yunanlarn gerekletirdikleri katliamlar soruturmak zere bir ok yabanc komisyon ve kurul da Anadolu'da detayl incelemelerde bulunmu ve bu incelemeler sonunda hazrlanan raporlarda, Yunan vahet ve katliamlar aka belirtilmitir. Bu konuda Fransa ileri Bakanl'nn 1921 ylnda hazrlam olduu "Atrocits Grecques en Turquie" "Anadoluda Yunan Zulm" adl bir de rapor yaynlanmtr. Bu kitapta Yunanlar tarafndan yaplan mezalim ve katliamlar fotoraflar ile de belgelenmitir. ngiliz yazar Neal Ascherson "Karadeniz" adl kitabnda Anadolu'daki Yunan katliamlarn anlaml bir ekilde vurgulamaktadr Ascherson eserinde, "Bu topraklarda, 4000 yldan beri Tatar, Krm Trk, erkez, Bizansl Rum, Laz, Abaza gibi eitli soylardan ve dinden insanlarn problemsiz olarak bir arada
24

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etd Bakanl (ATASE) Arivi'nde yer alan ve toplu halde bulunan belgelerin bazlar unlardr: "Anadolu'da Yunan Mezalim ve Vaheti", Ankara, 1338; "Trkiye'de Yunan Fecayii", Dahiliye Nezareti Muhaceret-i Umumiyesi, 1337; "Orta Anadolu'da Yunan Mezalimi", Ankara, 1337; "zmir'in Yunanllar Tarafndan galine Mteallik Jandarma Kumandanl'nn ve Osmanl Komisyonu Reisi'nin Raporlar", Dersaadet:1335; "zmir, Ayvalk, Aydn Havlisinin Yunanllar Tarafndan gali ve Yunan Mezalimi Hakknda Makmt- Askeriyeden Mevrud Kitaplar", Dersaadet:1335. Ariv Belgelerine Gre Balkanlar'da ve Anadolu'da Yunan Mezalimi, Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, I-III, Ankara, 1995.

25

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-83-

yaadklarn" belirtiyor 26 ve unu ekliyor; "Yunan Megali dea's ile Elenizm Milliyetilii bu topraklara ayak bast an vaheti de beraberinde getirdi". Dou Karadeniz Blgesi'ndeki Rum Nfusu Sorunu 1912 ylnda Fener Rum Patrikhanesi tarafndan yaptrld iddia edilen nfus saymna gre; Yunanlar tarafndan istenmekte olan blgede (Eleutherios Venizelos Paris Bar Konferans'nda Kuzeybat Anadolu'da, Marmara kylarnda Bandrma'nn batsndan balayarak Meis Adas'nn karsna den Gney Anadolu kylarndaki noktaya kadar uzanan erit iindeki topraklar istiyordu. Bu erit zmir'i ve Aydn Vilayeti'nin nemli bir blmn iine alyordu) bir milyondan biraz daha fazla Trk'e karlk 800 bin civarnda Yunan, 100 bin kadar Ermeni, Yahudi ve tek tk baka uluslardan kiiler yayordu. Venizelos, iine gelmeyen bir saymn etkisini azaltmak iin blgeye komu adalardan mroz'u, Bozcaada'y, Midilli'yi, Sakz' Sisam', Nikarya'y, Rodos'u ve On iki Adalar ile Meis'i (Buralarda 25 bin Trk'e kar 370 bin Yunan yayordu.) ekliyordu 27 . Venizelos, ekonomik ve corafi bakmlardan bu adalarn Trkiye topraklarnn bir paras olduunu ileri srerek yapt manevray hakl gstermek istemiti. Yunanistan'n Dou Karadeniz Blgesi'ndeki Rum nfusuna ilikin iddialar da, yabanc ve yerli kaynaklarn geliigzel incelenmesi halinde bile telaffuz edilen 700 bin rakamnn ne kadar uydurma olduunu hemen ortaya karmaktadr. Amerika Hkmetince grevlendirilen "King Krane Komisyonu", 28 Austos 1919'da hazrlad bir raporda, Dou Karadeniz Blgesi'nde yaayan Rumlarn saysn 200 bin olarak gstermitir 28 . Fransa Dileri Bakanl'nca yaymlanan, "Documents Diplomatiques", 1893 ve 1897 tarihleri arasnda Osmanl Devleti tarafndan yaplan nfus saymlarna atfen, Rum nfusun Trabzon'da 193 bin olduunu kaydetmektedir. Yine bu kaynaa gre, nfus deiimi srasnda, Karadeniz Blgesi'nden, 100 bin kadar Rum Yunanistan'a g etmitir. 1923 Lozan Konferans'nda, Yunanistan Babakan Eleutherios Venizelos, stanbul'daki Fener Rum Ortodoks Patriklii'nin verdii mbalal rakamlara dayanarak, Karadeniz blgesinde yaayan Rumlarn saysn 447.828

26 27 28

Neal Ascherson, Karadeniz, (ev.Kudret Emirolu), stanbul, 2001, s.225-264. Smith, Ionian Vision, s.78-81. http://www.mfa.gov.tr/grupa/ac/acg/default.htm, (19.05.2000).

TAED 31, 2006, 73-92

-84-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

olarak vermiti. Bu rakam abartldr, ancak bu bile kabul edilse, Yunanllarn mevcut 700 bin kii iddiasnn yine de ok altndadr. Tarihi belgelerde, Trabzon'un Canik Sanca'nda, 350 bin Rum bulunduuna ilikin Yunan iddialarn da destekleyecek herhangi bir kant yoktur. Leon Maccas, "L'Hllenisme de L'Asie" adl kitabnda, blgede 136.087 Rum sakin olduunu not etmitir. Trabzonun 1906 Yll, Maccas' yalanlar bir ekilde vilayetin Canik Sanca'nda sadece 75.062 etnik Rum sakin olduunu belirlemektedir 29 . stanbul'daki Patriklik kaytlar, Sancak'taki Rumlar 193 bin olarak gstermektedir. Bu rakamlar, birbirinden farkl da olsalar, hepsi de Yunanlarn mevcut 350 bin iddiasnn olduka altndadr. Nfus deiimi srasnda, o zaman Canik'ten sadece 100 bin civarnda etnik Yunan Yunanistan'a g etmitir; yine bu da, Yunanlarn ortaya att 350 bin kiinin katledildii iddiasnn aslszln ortaya koymaktadr. Dolays ile 350 bin Ortodoks'un yaamad bir blgede 350 bin kiinin soykrma uratldn iddia etmek hayal rnnden baka bir ey deildir. 1922 yl Ekiminde Mudanya silah brakmasndan sonra Dou Trakya ve stanbul'dan da, Anadolu'dan olduu gibi ok sayda Rum, kendiliklerinden Yunanistan'a g etmilerdi. Trklerin stanbul'u igalden kurtarmalarndan nce 100 bin Rum'un ehirde kalmasna karn yaklak 50 bin Rum kenti terk etmilerdi 30 . Yine 30 Ocak 1923'te Trkiye ve Yunanistan arasnda varlan,"Trk ve Rum Nfus Mbadelesine ilikin Szleme ve Protokol" 31 anlamasnn sonulandrlmas ile de 322.500 kii, barl bir ekilde Yunanistan'a g etmilerdi. 322.500 kiinin Yunanistan'a g etmi olmas ve blgedeki Rumlarn nfusuna ilikin yukardaki tahminler gz nnde bulundurulduunda, 350 bin Rum'un soykrma uratld iddias kt niyetli bir yalan olarak ortada durmaktadr. Dier taraftan 1923 tarihindeki Nfus Mbadelesi ile Yunanistan'a giden blgedeki Ortodokslarn saysnn 180 bin olduu, Yunanllar tarafndan da dorulanmaktadr. Bu rakama Yunanistan dnda ABD, Kanada ve Avustralya gibi lkelere g edenler de eklenecek olursa, 210 bin civarna ulalmaktadr32 .
29 30

http://www.mfa.gov.tr/grupa/ac/acg/default.htm, (19.05.2000). Seil Akgn, "Birka Amerikan Kaynanda Trk-Yunan Mbadelesi Sorunu", nc Askeri Tarih Semineri, ATASE Yay., Ankara, 1986, s.246. smail Soysal, Trkiye'nin Siyasal Andlamalar-I (1920-1945), TTK, Ankara, 1989, s. 177. Hamit Pehlivanl, "Tarih Perspektifi inde Pontus Olay: Yakn Tarihimize ve Gnmze Etkileri", I. Giresun Sempozyumu (18-19 Haziran 1994, Yaynlanmam Sempozyum Teblii).

31 32

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-85-

Yaklak, 250 - 260 bin kii Yunanistan ve dier lkelere g ettiine gre len veya kaybolan kiilerin says kendiliinden ortaya kmaktadr. Bu konuda Stefanos Yerasimos, "Yunanistan resm kaynaklarna dayanarak Trabzon, Sivas ve Kastamonu vilyetlerinde yaklak 450 bin kiinin yaadn belirtmekte ve bunlardan 86 bin kadarnn I.Dnya Sava srasnda Rusya'ya g ettiini ve 322.500 kiinin de nfus mbadelesi srasnda Yunanistan'a gittiini" kaydetmektedir 33 . Yerasimos'nun olduka yksek gsterdii bu rakama, Yunanistan'n dndaki lkelere de g edenler eklenirse, 350 bin kiinin ldrld iddiasnn gerek d olduu ortaya kmaktadr. Sonu Yunanistan, 24 Nisan 1830'da Osmanl Devleti'nden koparak, bamsz bir devlet haline gelmi olmasna karn; bir trl tatmin edilemeyen Bat Anadolu ve Dou Karadeniz Blgelerine ynelik arzu ve isteklerini her frsatta zellikle de Osmanl Devleti'nin en skk zamanlarnda gndeme getirmeyi ve biraz da bu skk an kollamay kendisine ulusal bir grev saymt. Bugn de Trkiye Cumhuriyeti Devleti'ne ynelik gndeme getirmeye alt aslsz iddialarla gemiten gelen alkanln srdrmektedir . Rumlar ve Yunanlar 1821 Mora syan'ndan balayarak Balkanlar'da Anadolu'da ve Kbrs'ta binlerce Trk katletmilerdir. Btn bunlara ramen baskn bir politika takip etmeye alan Yunanistan sanki Anadolu'ya igal maksad ile gelen ve amacna ulamak iin nne ne karsa yakp ykan, ldren kendisi deilmi gibi bugn aslsz bir "soykrm" iddias ile karmza kmaktadr. Aslnda olaylarn yaand dnem itibar ile "soykrm" ifadesini kullanmak olduka yanltr. nk, "soykrm" terimi kelime olarak yenidir. Bu terim, kinci Dnya Sava sonrasnda kullanlmaya balanm ve "Genocide" terimi ile anlamlandrlmtr. Yunanistan bugn iin bu aslsz iddialarn uluslararas platformlarda gndeme getirmek istememektedir. Ancak Trkiye'ye ynelik dier szde soykrm iddialar, zellikle szde Ermeni Soykrm iddialar, uluslararas platformlarda ve ulusal parlamentolarda byk oranda kabul grmeye balad

33

Stefanos Yerasimos, "Pontus Meselesi (1912-1923)", Toplum ve Bilim, S:43/44, (1989), s.49. 1928 Yunanistan nfus saymna gre Anadolu'dan ve Karadeniz Blgesi'nden gelerek Yunanistan'a yerleen Rumlarn toplam saysnn 774.123 olduu tespit edilmitir. Bkz. Justin McCarthy, Mslmanlar ve Aznlklar, (ev.Bilge Umar), nklap Yay., stanbul, 1998, s.138.

TAED 31, 2006, 73-92

-86-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

andan itibaren Yunanistan da kendi iddialarn gndeme getirecek ve Trkiye'den taleplerini sralayacaktr. Bugn Avrupa Birlii'nin srekli olarak Trkiye'nin yerine getirmesini istedii, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin Anadolu'daki malvarlklar ve servetlerinin tannmas ve iade edilmesine ynelik telkinlerinin yan sra Yunanistan'n 1919 ylndan 1928 ylna kadar Trkiye'den gerek mbadele anlamas gerekse kendiliklerinden Yunanistan'a g etmi olan Rumlarn (ki, bunlarn iinde 6-7 Eyll Olaylar neticesinde Yunanistan'a g eden Rumlar da bulunmaktadr) mal varlklar ve servetleri konusundaki talepleri zaman zaman gndeme gelmektedir. Bu konuda Yunanistan'da ok ciddi almalar yaplmakta ve gelecekte Trkiye'nin karsna bu taleplerle kaca tahmin edilmektedir. Yunanistan'n bu taleplerinin kabul edilmesi Anadolu'nun tapusunun Yunanistan'a teslim edilmesi anlamna gelir ki, bu isteklerin ne anlama geldii, son dnemde Kbrs'n Kuzey ve Gneyinin birlemesi grmeleri srasnda "Kbrs Prototipi" gz nnde bulundurulduunda daha iyi anlalacaktr.

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-87-

EK 21 Eyll 2001 Gn Yunanistan Resmi Gazetesi'nde Yaynlanan "14 Eyll'n Kk Asya Elenleri'nin Trk Devleti Tarafndan Soykrma Uratlmalarnn Milli An Gn Olarak Belirlenmesi" Hakkndaki 2645/1998 Sayl Kanunun Tercmesi YUNANSTAN CUMHURYET RESM GAZETE 1. CLT SAYI 207 21 EYLL 2001 CUMHURBAKANLII KARARNAMES SAYI 304 14 EYLL ANISI ETKNLKLER ORGANZASYONU MADDE 1 A. "14 Eyll'n Kk Asya Elenleri'nin Trk Devleti Tarafndan Soykrma Uratlmalarnn Milli An Gn Olarak Belirlenmesi" hakkndaki 2645/1998 sayl kanunun 2nci maddesi hkmleri, B. 2469/1997 sayl kanunun 2nci maddesi lnci paragraf ile dzenlenen ve 2081/1992 sayl kanunun 27nci maddesi ile ilave yaplan "hkmet ve hkmet organlar" hakkndaki 1558/1985 sayl kanunun 29a maddesi hkmleri, C. Babakan ve ileri, Kamu Dzeni, ileri ve Yerel Ynetim Bakan'nn "Yetkilerin, ileri, Kamu Dzeni, ileri ve Yerel Ynetim Bakanl bakan yardmclar Leonidas Tzanis ve Konstantinios Kaiserlis'e devri" hakkndaki DIDK/F. 1/2/11 187/12.05.2000 sayl ortak karar (Resmi Gazete 630/B/12.05.2000), D. Yunanistan Gmen Dernekleri Federasyonu'nun 25.10.19998 tarihli gr, E. bu kararnamenin hkmlerinin devlet btesi aleyhine bir harcama getirmedii gerei,

TAED 31, 2006, 73-92

-88-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

F. ileri, Kamu Dzeni, ileri ve Yerel Ynetim Bakan ile Kltr Bakan'nn mracaatlar zerine Dantay'n 521/2001 sayl bilirkii raporunu, dikkate alarak Yunanistan Cumhuriyeti Cumhurbakan olarak aadakilere karar veriyoruz: Anma gn etkinlikleri il ve ile merkezlerinde elenk konmas, konumalarn yaplmas, ayin dzenlenmesi eklinde olacaktr. gmen dernekleriyle kadn rgtleri temsilcilerinin davet edilecei etkinlikler program, blge valisinin kararyla belirlenir. MADDE 2 14 Eyll'n Pazar gnne denk dmemesi halinde kutlama 14 Eyll'den sonraki ilk Pazar gnnde gerekletirilir. bu kararnamenin yaynlanmasn ve uygulanmasn ileri, Kamu Dzeni ve, ileri ve Yerel Ynetim Bakanna havale ediyoruz. ATNA, 17 EYLL 2001 CUMHURBAKANI KONSTANTNOS STEFANOPOULOS BAKANLAR LER, KAMU DZEN, LER VE YEREL YNETM BAKAN YARDIMCISI KONSTANTNOS KASERLS KLTR BAKANI EVANGELOS VENZELOS

21 Eyll 2001 Gn Yunanistan Resmi Gazetesi'nde Yaynlanan "14 Eyll'n Kk Asya Elenleri'nin Trk Devleti Tarafndan Soykrma Uratlmalarnn Milli An Gn Olarak Belirlenmesi" Hakkndaki 2645/1998 Sayl Kanunun Orijinal Metni

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-89-

TAED 31, 2006, 73-92

-90-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

TAED 31, 2006, 73-92

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 31 Erzurum 2006

-91-

KAYNAKLAR AKGN, Seil, "Birka Amerikan Kaynanda Trk-Yunan Mbadelesi Sorunu", nc Askeri Tarih Semineri, ATASE Yay., Ankara, 1986. Akam, (11 ubat 2001), (19 Mays 2001), (5 Aralk 2001). Anadolu Ajans, (18 Haziran 1997). Anadolu'da Yunan Mezalim ve Vaheti, Ankara, 1338. Ariv Belgelerine Gre Balkanlar'da ve Anadolu'da Yunan Mezalimi, Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, I-III, Ankara, 1995. ASCHERSON, Neal, Karadeniz, (ev.Kudret Emirolu), stanbul, 2001. BAYAR, Celal, Ben de Yazdm, Baha Matbaas, V, stanbul,1967. Eksousia, (12 ubat 2001). http://www.mfa.gov.tr/grupa/ac/acg/default.htm, (19.05.2000). Hrriyet, (16 Mays 1999), (11 ubat 2001), (24 Mart 2001), (20 Mays 2001), (20 Mays 2005). zmir, Ayvalk, Aydn Havlisinin Yunanllar Tarafndan gali ve Yunan Mezalimi Hakknda Makmt- Askeriyeden Mevrud Kitaplar, Dersaadet:1335. zmir'in Yunanllar Tarafndan galine Mteallik Jandarma Kumandanl'nn ve Osmanl Komisyonu Reisi'nin Raporlar, Dersaadet:1335. Kathimerini, (21 Nisan 1994), (29 Eyll 1998). MCCARTHY, Justin, Mslmanlar ve Aznlklar, (ev.Bilge Umar), nklap Yay., stanbul, 1998. Milliyet, (21 Mays 2005). NTV, (21 Nisan 1999). Orta Anadolu'da Yunan Mezalimi, Ankara, 1337. NKBAR, Sabahattin, "Yunanistan'n Pontus Faaliyetleri", Star, (9 Ocak 2002). PALLIS, Alexander Anastasius, Yunanllarn Anadolu Maceras (1915-1922), (ev.Orhan Azizolu), YKY, stanbul, 1997.

TAED 31, 2006, 73-92

-92-

S. GKCEN: Dogmatik Yunan Paranoyas Anadoluda Rum Soykrm

PEHLVANLI, Hamit, "Tarih Perspektifi inde Pontus Olay: Yakn Tarihimize ve Gnmze Etkileri", I. Giresun Sempozyumu (18-19 Haziran 1994, Yaynlanmam Sempozyum Teblii). Radikal, (19 Mays 2001), (21 Mays 2002), (13 Ocak 2004). SARINAY, Yusuf SNBL, Tahir, Emperyalizm ve Byk Hayal, Gnce Yay, Ankara, 1999. Simerini, (20 Mays 2002). SMITH, Michael Llewellyn, Ionian Vision: Greece in Asia Minor (1919-1922), The University of Michigan Press, 1998. SOYSAL, smail, Trkiye'nin Siyasal Andlamalar-I (1920-1945), TTK, Ankara, 1989. Trkiye, (11 ubat 2001), (14 ubat 2001), (14 Ekim 2002). Trkiye'de Yunan Fecayii, Dahiliye Nezareti Muhaceret-i Umumiyesi, 1337. YERASMOS, Stefanos, "Pontus Meselesi (1912-1923)", Toplum ve Bilim, S:43/44, (1989). Yunanistan Resmi Gazetesi, I, S:207, (21 Eyll 2001).

TAED 31, 2006, 73-92