Mikroby - nasi najwierniejsi przyjaciele

To nie psy, koty, nawet nie ony czy mowie. S z nami od urodzenia, a nawet i po mierci, jeli zo nasze ciaa do grobu, a nie skremuj (co za okropne sowo, wol sowo spopielanie). Bez nich niewyobraalne jest ycie czowieka i wielu innych organizmw na Ziemi. To mikroby czyli drobroustroje, a z nich najwaniejsze s bakterie i grzyby. Owszem, potrafi nam dokuczy powodujc takie czy inne choroby, nawet niekiedy zabi, ale to czsto nasza wina, wina niezbyt zdrowego stylu ycia. Plusy ich obecnoci w naszym ciele przerastaj wspomniane minusy. Bez nich w ogle nie potrafilibymy y. Na codzie, w kadej porze dnia i nocy dbaj o to, by nam byo dobrze, bymy byli zdrowi, peni energii, syci i napici. Jedn z czynnoci mikrobw jest proces fermentacji, czyli beztlenowego rozkadu cukrw przez enzymy wytwarzane przez nie. Ktry z naukowcw powiedzia, e bez fermentacji nie byoby cywilizacji, Proces ten daje nam wiele pokarmw, napojw, zwizkw potrzebnych w przemyle. Gdy wiele tysicy lat temu Sumerzy przypadkowo odkryli sposb na produkcj piwa, nie podejrzewali nawet, e zaprzgli do roboty mikroby. Bez nich nie mielibymy wszystkich alkoholi, octu, jogurtw, serw, sosu sojowego, wszelkich kiszonek, ba, nawet chleba i masa. Kilka dni temu byem na bardzo ciekawym odczycie modego naukowca, mikrobiologa rolin, chyba nawet jeszcze nie trzydziestolatka w Polskim Klubie Dyskusyjnym w London przestawiajcego swe osignicia i odkrycia naukowe. Specjalizuje si w genetyce rolin motylkowych, takich jak groch, fasola, bb, itp. Zainteresowa go fakt, e gwna poywka rolin azot, ktrego mamy duo (powietrze ktrym oddychamy jest nim nasycone prawie w 80 procentach), jest nieprzyswajalny przez nie bezporednio z powietrza, trzeba je doywia syntetycznym azotem, skadnikiem nawozu sztucznego, co prowadzi do zatrucia rodowiska, bo tylko cz tego pierwiastka jest przyswajana przez roliny. Poniewa midzy rolinami motylkowymi i bakteriami jest znana symbioza: one mieszkaj w brodawkach osadzonych na korzeniu i dostarczaj rolinie azotu z powietrza, rolina daje im

warunki bytowania, rodzi si pytanie czy inne roliny jak zboa, kukurydz, ziemniaki, ry nie udaoby si zaopatrzy w takie brodawki, by bez nawoenia produkoway wystarczajco dla wszystkich mieszkacw Ziemi podstawowych produktw pokarmowych. Dotychczas o tym mona byo tylko marzy, dzi ju to wydaje si moliwe, ale droga jeszcze bardzo daleka. Trzeba najpierw rozpozna genom poszczeglnych rolin, a to robota podobna do mozolnej pracy redniowiecznych skrybw, w nim odnale najczciej jeden gen, ktry podjby si tej wsppracy z odpowiedni bakteri, a gdy takiego nie ma w rolinie wytypowa taki, ktry bdzie najmniej oporny, by go tak speparowa, by podj si tego zadania. Jak trudne jest to badanie wystarczy sobie wyobrazi ilo czci skadowych genomu, czyli zakodowanych w kwasie DNA komrek przekanikw genetycznych, kady odpowiedzialny za przewanie jedn charakterystyczn cech organizmu, np. u czowieka kolor wosw. Co prawda roliny maj mniej tych przekanikw ni np. czowiek ( on ma ich 3 miliardy 200 milionw), ale to cigle liczby najczciej szeciocyfrowe. Bakterie nie tylko doywiaj rolin azotem, produkuj substancje zabezpieczajce je przed szkodnikami. Bakerie to najlepsi klucznicy wdzierajcy si do wntrza komrki i nawet wntrza genu, by go uniceswi, gdy jest szkodliwy, lub uszlachetni i spreparowa na nowo do penienia innej roli ni by wczeniej wyznaczony przez natur do speniania. Naukowcy intensywnie pracuj nad sposobem dostarczenia rolinom metod naturaln za porednictwem mikrobw innych skadnikw ich pokarmu. Udao im si drog manipulacji genetycznej, czsto z pomoc mikroorganizmw , spowodowa kilkakrotny, czy nawet kilkunastokrotny wzrost wydajnoci plonw, czym uchronili mieszkacw Ziemi od widma godu. Niektrzy boj si tych modifikowanych produktw, ale powana nauka nie popiera tych obaw. Owszem mona spotka si z produktami niewyprbowanymi, tworzonymi w popiechu, ktre nawet mog zaszkodzi czy to rolinom czy ludziom i zwierztom je spoywajcym - motywem jest najczciej szalecza pogo za atwym i szybkim pienidzem - ale to tylko do rzadkie aberracje. Wiksza kontrola gremiw narodowych czy midzynarodowych nad takimi praktykami powinna sprowadzi je do rzadkich wyjtkw;

fakt pozostaje faktem, e ju teraz bez produktw genetycznie zmodyfikowanych miliony pomaryby z godu. Drobnoustroje dbaj o nasze zdrowie: syntetyzuj antybiotyki, nawet bardziej skomplikowane zwizki wyduajce milionom ycie jak insulin i hormony. Ich agodne odmiany, czy te niebezpieczniejsze, ale spreparowane tak, by miay jedynie osabiony wpyw negatywny na organizm, chroni nas w szczepionkach przed ich bardziej zjadliwymi, szkodliwymi pobratymcami. Trzeba polubi mikroby. Gdy si przyjrzymy im bliej, szczeglnie tym co rezyduj w naszym organizmie, ich prawdziwie matczynej trosce o nasze zdrowie i samopoczucie, nie bdzie dla nas wyboru, trzeba je bdzie pokocha!

Gdy si mwi o mikrobach, szczeglnie o wirusach i bakteriach, automatycznie przychodzi na myl pytanie jakie choroby powoduj. Jednak obok "wstrtnych bakterii" jest w naszym ciele duo "dobrych", bez ktrych niewyobraalne jest przetrwanie czowieka na tym wiecie. S staymi rezydentami naszego ciaa, jest ich w nim duo, bardzo duo. Jak duo nikt dokadnie nie wie, bo wikszo z nich nie jest jeszcze odkryta i zbadana. Mwi si, e jest ich dziesi razy tyle co komrek, a tych w ciele ludzkim jest kilka miliardw - ile dokadniej mamy tych komrek znowu nikt nie wie, bo jak to obliczy? Jestemy wprost naszpikowani bakteriami, w duo mniejszej liczbie grzybami, wirusami i innymi mikrobami. Wycenia si, e gdyby pooy wszystkie bakterie na wag, wayyby ponad kilogram. Niezy balast! Bakterie chorobotwrcze s bardziej znane, bo musimy z nimi walczy - bo by si przed nimi broni trzeba je najpierw pozna. Te nieszkodliwe rozmieszczone s w caym ciele, najwicej ich jest tam gdzie jest mokro i gdzie jest atwy dostp do pokarmu. A wic jama ustna jest ich pena (uwaga z intymnymi pocaunkami, bo w ten sposb mona atwo przyswoi cae nowe kolonie tych yjtek, ktre mog ale nie musz y w zgodzie z gospodarzami naszych ust!). Jest ich bardzo duo w jamie nosowej, gardle i w drogach rodnych u kobiet. S w skrze, a gdy jest sucha, umieszczaj si w pobliu mieszkw wosowych,

gruczow potowych, w pachwinach, pod pachami, bo tam zawsze jest przynajmniej troch wilgoci. Prawdziwym rajem dla bakterii jest jednak jelito grube. Jak wiemy, a przynajmniej powinnimy wiedzie, jelita czowieka podzieliy si funkcjami: cienkie absorbuj przetworzony pokarm i wysyaj go do krwi i limfy, jelita grube rozkadaj nierozoone elementy pokarmowe jak np. bonnik, czyszcz organizm. Ale nie tylko czyszcz. Zajmujc kady zakamarek jelita nie pozwalaj fizycznie na zainstalowanie si z w nim szkodliwych dla organizmu drobnoustrojw - "wszysko, zajte, poszukajcie przystani gdzie indziej!" Bardziej opornych, prbujcych przez si zamieszka w czowieku eliminuj przez szkodliwe, wyprodukowane w tym celu substancje. I tak Lactobacillus w drogach rodnych kobiety, zakwaszajc je kwasem mlekowym chroni te drogi od drodakw. W czasie odpoczynku po walce z intruzami syntetyzuj dla organizmu witamin K i kilka odmian witaminy B. Nawet z odrzuconego przez oadek i jelito cienkie bonnika potrafi produkowa co poytecznego: kwasy tuszczowe potrzebne komrkom wycielajcym jelita. Inn wan funkcj bakterii w naszym ciele jest ich wsppraca w budowie naszego ukadu odpornociowego, nie tylko uwraliwiajc ten ukad na patogeny, ale uczc go toleracji wobec nieszkodliwych dla zdrowia czynnikw. Gdy im czowiek dokuczy nadmiern higien, dokadn dezynfekcj caego ciaa od zewntrz i wewntrz, lub dajc im zbyt wiele pokarmu, np. nie myjc zbw, daj zna o sobie w formie paradontozy, dziurawych zbw, niemiego zapachu z ust czy w pocie. W krajach uprzemysowionych jest duo wicej chorb alergicznych, zapalenia jelit, stwardnienia rozsianego, cukrzycy i innych dolegliwoci immunologicznych ni w krajach rozwijajcych si, a to w czci dlatego, e te dobre bakterie nie s eliminowane z organizmw mieszkacw mniej rozwinitych spoeczestw. Naduycie antybiotykw, szczeglnie tych o szerokim spektrum dziaania, wspomniana nadgorliwo higieniczna zabija wiele kultur dobrych bakterii, w ich miejsce wchodz szkodliwe, ktre w walce o rezydencj w ciele ludzkim uodporniaj si na wszelkie antybiotyki i niekiedy wygrywaj walk. Dobre bakterie otrzymalimy od naszych mam bdc jeszcze w ich ciaach. Te wyeliminowane trudno czsto odtworzy. Owszem

jogurty, kefiry i niektre produkty mleczne zwane probiotykamii (gr. pro bios - dla ycia), mog niekiedy pomc w odbudowie systemu immunologicznego, ale tylko niekiedy i tym wmocni nieco nasz odporno na infekcj, chroni nas przed biegunk, poprawi trawienie, ale nie mog obniy poziomu choresterolu, zapobiec nowotworom, spowolni rozwj powanychj chorb , jak producenci tych odywek-cudw niekiedy sugeruj. Do dzi duo wicej nie wiemy ni wiemy o pracy bakterii w naszym ciele, znamy najwyej trzydzieci procent ich odmian, wic ju nie chodzimy w absolutnej ciemnoci. Dopki nie poznamy wynikw Projektu Ludzkiego Mikrobiomu, czyli mwic prociej nie skatalogujemy tych maych rezydentw naszego ciaa, a na to trzeba bdzie poczeka kilka czy kilkanacie lat, bo projekt ten jest bardziej skomplikowany ni odczytanie ludzkiego genomu, moemy powiedzie za filozofem lekko przeinaczajc jego stwierdzenie: "wiemy, e niewiele wiemy".

(Mikroby, Bakterie, Grzyby, Probiotyki, Mikrobion, Wadysaw Pomaraski)