O pszczoach i miodzie

Pszczoa to jeden z najbardziej poytecznych dla czowieka owadw, bo daje mid, ktry jeszcze w staroytnoci w by bardzo cennym materiaem przetargowym. Egipcjanie woleli, by daniny skadane przez narody podbite, np. z Syrii, w pewnym okresie historii, byy w miodzie, a nie w innych drogocennociach staroytnych jak kadzido, pachnida, kamienie i metale szlachetne. Najstarszy dowd pobierania miodu mamy sprzed 6000 lat - to rysunek na skale w jaskini w Arana koo Walencji czowieka wspinajcego si na drzewo w stron gniazda pszczelego otoczonego zdenerwowanymi pszczoami. Okoo 500 lat pniej w jednej ze wity Egiptu powsta relief wyobraajy piecztowanie dzbanw z miodem niezwykle cenny produkt, e musiano go opiecztowywa. Egipcjanie wymylili ule w formie rur ulepionych z muu Nilu, z jednej strony otwartych jako wejcie dla pszcz, z drugiej strony zamknitych, otwieranych tylko w czasie miodobrania. Poniewa czas kwitnicia rolin w Egipcie jest krtki, faraon mia ca armi pszczelarzy, ktra udawaa si do lasw by podbiera mid pszcz dzikich. Moe wanie wtedy wymylono barcie, czyli powikszone dziuple w drzewach, posmarowane miodem, lub woskiem pszczelim, by pszczoy zachci do zamieszkania w nich. Mid to nie tylko przysmak na dworze faraona, ale razem z woskiem pszczelim by wanym elementem kosmetyki i lekarstw staroytnego Egiptu. Pszczoa w Dolnym Egipcie doczekaa si ubstwienia, wesza do do ludnego panteonu bogw. Od Egipcjan pszczelarstwa nauczyli si mieszkacy Palestyny i Syrii. Tu zawd ten by atwiejszym do uprawiania ze wzgldu na dusze kwitnicie rolin. Tutaj te archeolodzy odkryli pierwsze znane nam ule. W ostatnim tego typu otkryciu w dzisiejszym Izraelu w Tel Rehov odkopano ca pasiek skadajc si z 30 cylindrycznych uli. Cylindry maj 80 cm dugoci i 40 cm rednicy. Ule te istniej 3000 lat. Postp w hodowli pszcz zrobili Grecy. Tak jak Egipcjanie cenili sobie ich eliksir; Homer posila nim swych herosw, a opowiastka o niejakim Demokrycie, ktremu ycie zbrzydo wic odebra je sobie nie dopeniajc swego garnca miodem, bo tylko nim mia si ywi. Grecy po raz pierwszy zauwayli niektre zwyczaje i prawa rzdzce rojem pszcz, jak np. podzia funkcji w ulu, powody wyrojenia si z ula. Ich ule to ju bardziej skomplikowany domek dla pszcz. Tu si koczya

ich wiedza i cho najwikszy filozof staroytnoci Arystoteles ama sobie gowy nad tajemnicami ula, nie dotar nawet do tak podstawowych prawd jak np. procesu rozmnaania si pszcz, czy pozyskiwania i wytwarzania miodu i wosku. Prawdziwe szalestwo miodowe zapanowao w Rzymie. Znano smaki wielu rodzajw miodu, najbardziej podanym by mid tymiankowy z Korsyki. Prawdziwym rarytasem stow monych byy ciasta miodowe. Powstaway cae traktaty o pszczelnictwie, wiedziano nawet nieco o chorobach pszcz. Mid pitny, niestety, nie wymylili Polacy czy Polanie, ale wanie Rzymianie. Wrd prawdziwych informacji kryy te fantazyjne, np. e pszczoa to dziecko martwej krowy, bo si rodzi w misie byka. Pliniusz w swej Historii naturalnej uczy nas, e mid spada z nieba i usiada na kwiatach i liciach i std zbieraj go pszczoy. W te bajeczki wierzono przez cay okres Sredniowiecza i nawet nieco pniej. W tym to okresie pszczelarstwo w Europie upado, uratowali je Sowianie, a szczeglnie Polacy. Na terenach Polski byo to przewanie bartnictwo, bo lasw w Polsce byo duo, cho Wielkopolska i lsk hodoway pszczoy w ulach. Najsynniejszym polskim pszczelarzem o wiatowej sawie by ks. Jan Dzieron. Jest wynalazc drewnianej beleczki zwanej snoz, na ktrej pszczoy budoway swe plastry; atwiej byo ju teraz obserwowa je i ingerowa w ich ycie. W 1856 r. ks. Jan zaobserwowa, e z niezapodnionych jaj rodz si mskie osobnikitrutnie, z zapodnionych matki i robotnice, czyli pierwszy odkry partenogenez u pszcz. Ale jeszcze przed tym odkryciem najsynniejszy pszczelarz Stanw Zjednoczonych, twrca opatentowanego w 1851 r. wspczesnego ula, Lorenzo Langstroth nazywa Dzierona wielkim mistrzem wspczesnego pszczelarstwa. Mimo ogromych postpw w pszczelastwie od czasw ks. Jana Dzierona pszczoy byy przez cay wiek istotami nieujarzmionymi, niezalenymi, czowiek nie wiele mg interweniowa w ich ycie. Wiedziano ju, e matka jest zapadniana raz w yciu przez trutnia, produkuje ok. 2000 jajeczek kadego roku swego istnienia, a yje 5-7 lat. Gdy dopiero poowie XX wieku dowiedziano si, e matka jest unasienniana nie przez jednego, lecz 8-10 trutni w tym samym czasie i to w specyficznych warunkach, w czasie lotu w powietrzu na wysokoci 20-30 metrw, zrozumiano, dlaczego tak trudno zorganizowa to rendez-vous przez czowieka. Zrozumiano e ten wielokrotny akt

kopulacji jest wymogiem natury - chodzi o rnorodno genetyczn w ulu. Matka nasienie trutni utrzymuje ywe w swym odwoku przez cae swoje ycie - jak to jest moliwe do dzi jeszcze nikt o tym nie wie. Obecnie matk pszczo rutynowo zapadnia si drog inseminacji wyselekcjowanym nasieniem trutni. To wymys pszczelarstwa amerykaskiego. Dziki temu wreszcie czowiek zapanowa nad procesem rozwoju i prac pszcz. Czy to wyjdzie na dobre czy na ze pszczoom, a wic i wielu gaziom rolnictwa, zobaczymy. Ju wiemy, e te manipulowane pszczoy s agodniejsze, nie dl, ale chyba s podatniejsze na choroby pasoytnicze jak warroza, a przede wszystkim wirusowe, wobec ktrych do dzi i pszczoy i pszczelarze s kompletnie bezradni. Chocia kady z nas widzia i smakowa mid, to nie zawsze zna szczegy dotyczce jego produkcji i jego waciwoci. Pomimy udzia pszczelarza w procesie produkcyjnym: to zawia i skomplikowana sprawa. Gwnym producentem miodu jest pszczoa (niekiedy inny owad). Skacze najczciej po kwiatkach, zbiera nektar kwiatowy, przeuwa go, dodaje wasne kwasy i enzymy. Sacharoz - zoony cukier nektaru - rozkada na prostsze cukry, przede wszystkim glukoz i fruktoz, a gdy si to wszystko zagci przez wyparowanie wody i dojrzeje, to ta kombinacja to ju mid. Poza cukrami, enzymami mid to take kwasy organiczne, aminokwasy, hormony, substancje zapachowe, troch witamin szczeglnie z grupy B, a take potas, chlor, fosfor, wap, elazo, mangan, kobalt. Niekiedy pszczoy zmczone syzyfow prac gromadzenia nektaru i pykw kwiatowych id na skrty - podkradaj mszycom ich wydzieliny, czyli spad.To ju bogaty pprodukt miodu: jeszcze raz przerobiony przez pszczoy daje czsto mid bogatszy w skadniki ni mid kwiatowy - jest intensywniejszy, ciemniejszy i o bardziej rnorodnych cechach leczniczych. Mszyce najczciej eruj na drzewach iglastych, szczeglnie na jodach i wierkach. Ten mid spadziowy jest agodny w smaku, ciemny, wiey i gdy jeszcze nieskrystalizowany prawie czarny. Mszyce eruj te na drzewach liciastych, o miodzie z tej spadzi mona zapomnie - jest nieprzyjemny w smaku, ale kada regua ma swj wyjtek mid spadziowy z drzew owocowych , mimo e s liciaste, jest agodny, smaczny, janiejszy od innych tego samego typu. Podobnie mid spadziowy zioowy zwany grskim jest wspaniay: smak korzenny, bardzo intesywny zapachowo, o kolorze ciemnotym. Pszczoa zbiera

co tylko sodkie, wic wiele miodw na rynku to miody mieszane: spadziowo-nektarowe. Jeszcze wiksz rnorodno ni miody spadziowe maj miody kwiatowe czyli nektarowe. W okolicach gdzie kwitnie duo kwiatw, najczstszym miodem jest mid wielokwiatowy koloru tego. Na obszarach zdominowanych przez jeden rodzaj kwiatu, lub gdy bartnik wybiera mid zaraz po przekwitniciu kwiatu dominujcego w danym sezonie, powstaj miody odmianowe z przewag nektaru jednej roliny. Najbardziej znanymi s miody rzepakowe, wrzosowe, gryczane, akacjowe, lipowe, koniczynowe, malinowe oraz ostatni przebj w krlestwie miodw bardzo intensywny w smaku i zapachu i jeden z najbardziej bogatych we waciwoci lecznicze - mid manuka (z roliny o tej samej nazwie) z Nowej Zelandii. Prawie kady zatrzymuje zapach kwiatw z ktrych powsta, kady ma inny kolor od prawie przezroczystego, przez somkowy, ty a po ciemnobrunatny. Kolor ten zmienia si w czasie jego krystalizacji, bo kady mid naturalny ze stanu pynnego przechodzi w stan stay. Kady ma inny smak, niektre s tak sodkie, e a mdawe, ale wiele z nich jest do ostrych z doz goryczki jak np. mid lipowy. Dzieciaki najbardziej lubi miody malinowe i akacjowe, bo s sodkie, ale te agodne w smaku. Dla pszczoy nie jest rzecz obojtn jaki kwiat obrabia: by wyprodukowa kilogram dojrzaego miodu z kwiatw akacji musi usi na tym kwiatku 800 tysicy razy, a na kwiatkach gryki a 8 milionw razy. Rozumiemy teraz znaczenie powiedzenia: pracowity jak pszczoa! O miodzie czowiek pisze od czasw powstania pisma i to w samych superlatywach. Mamy wzmianki o miodze w Pimie Switym, Koranie, innych starszych jeszcze ksigach religijnych Wschodu. Jest masa traktatw, poematw z kadej epoki z kadego kontynentu. Przypisuje mu si waciwoci lecznicze, prawie magiczne. Gdyby to wszystko co o miodzie napisano byo prawd, na wiecie nie byoby adnej choroby, a ludzie yliby jeli nie wiecznie, to duo duej. Mid w czasach najnowszych poddano wielu badaniom naukowym, gama jego cudownych skutkw zmalaa, ale cigle jest on wietnym dostarczycielem energii, bo jego proste cukry s wchaniane bezporednio przez krew, std dla sportowca to naturalna i szybka doza eksta siy nieszkodliwa medycznie, nie tak jak wszystkie nielegalne sterydy i tym podobne substancje. W przeciwiestwie do

nich mid wmacnia i regeneruje organizm. Miody, szczeglnie te ciemne, to wietne antyutleniacze wyapujce i niweczce wolne rodniki odpowiedzialne czsto za choroby serca i niektre choroby rakowe. Mid zabija bakterie chorobotwrcze, szczeglnie te powodujce przezibienia i schorzenia drg oddechowych. Mid wzmacnia serce, poszerza naczynia wiecowe, reguluje cinienie krwi, jest atwo przyswajalny przez wtrob i bdc w niej pomaga w oczyszczaniu organizmu, skraca nawet kaca po przepiciu. Jest moczopdny, zapobiega tworzeniu si piasku i kamieni ciowych, mimo swej sodyczy pomaga cukrzykom, przypiesza leczenie ran i oparze. Najczstsze zastosowanie ma w kosmetyce medycznej, bo wzbogaca skr w substancje biologicznie aktywne jak np. glikogen, czyni skr mikk i gadk, wzmaga przepyw krwi w tkance skrnej czym czyni j bardziej elastyczn. W takiej skrze nawet zmarszczki, to odwieczne przeklestwo szczeglnie pa, zmniejszaj si, a niektre potrafi cakowicie znikn. Mid dodany do wody w wannie wyzwala swe aromaty, jego olejki eteryczne s dobre nie tylko dla skry ale i psychiki czowieka. Poza miodem pszczoa obdarza nas pykiem pszczelim, mleczkiem, kitem, jadem. Wszystko to odpowiednio spreparowane jest pomocne, czsto jeszcze skuteczniej ni mid, przy problemach reumatycznych, stwardnieniu rozsianym, zapaleniu naczy krwiononych, alergii i szeregu chorb dermatologicznych. wiat byby mniej bogaty bez piernikw i innego ciasta tego typu, gdyby zabrako miodu. A wic nic innego nie wypada nam tylko nim si zajada!

(Pszczoy, Mid, Historia pszczelarstwa, Mid i zdrowie, Wadysaw Pomaraski)