STANDARDY KSZTACENIADLA KIERUNKU STUDIW: PEDAGOGIKA http://www.bip.nauka.gov.pl/_gAllery/23/95/2395/78_pedagogika.

pdf Studia pierwszego stopnia grupa treci podstawowych Ksztacenie w zakresie poj i systemw pedagogicznych METRYCZKA Rodzaj przedmiotu: Rok studiw: Semestr: Jzyk: obowizkowy I I wicze 30 polski

Liczba godzin: wykadw 15,

Nazwiska prowadzcych: wykad: dr hab. Marek Wasielewski, prof. UO Marek.Wasielewski@uni.opole.pl konwersatorium: mgr Adam Konopnicki, mgr Grzegorz Kozdra Rodzaj zaliczenia: egzamin pisemny (egzamin 0 zaliczenie wicze na min 4,5) CELE PRZEDMIOTU

ukazanie podstawowego charakteru przedmiotu nauczania poprzez poszukiwania jego humanistycznego zakorzenienia, poznanie i rozumienie podstaw edukacji i jej uwarunkowa: cywilizacyjnych, kulturowych, prawnych i organizacyjnych, zorientowanie studentw w hierarchicznej strukturze wartoci edukacyjnych i moliwych sposobach ich realizacji, wartociowanie skadnikw edukacji, ksztatowanie rozumienia konsekwencji, jakie wynikaj dla pedagogiki ze stosowania rnych wzorcw wiedzy o niej, ustalenie miejsca i roli pedagogiki oglnej wobec innych subdyscyplin pedagogicznych, wskazanie jej pl badawczych i metodologicznej swoistoci, wprowadzenie do metarefleksji pedagogicznej nad wspczesnymi zadaniami wychowawczoedukacyjnymi w kontekcie aktualnych przemian spoeczno-kulturowych i politycznych, prby praktycznej weryfikacji zaoe pedagogiki oglnej humanistycznie zorientowanej. Geneza nauki, jej dzieje i wspczesne dylematy. Nauka jako religia XX wieku. Nauka a inne formy ludzkiego dowiadczenia: sztuka, wiedza potoczna, religia, filozofia, mit. Granice prawomocnoci wanoci wiedzy naukowej. Spory o status nauk humanistycznych.

TRECI KSZTACENIA

Pozytywizm antypozytywizm, naturalizm antynaturalizm. Nauka i technika a mentalno czowieka XXI wieku. Rne ujcia osobliwoci nauk humanistycznych. Praktyczno wiedzy humanistycznej: wiedza techniczno-analityczna i wiedza hermeneutycznomoralna. Wspczesna humanistyka wobec pyta o waciwy jej typ refleksji oraz o jej kulturowe i spoeczne funkcje. Wychowanie a ycie spoeczne. Geneza wychowania. Wychowanie w rnych kulturach i rnych organizacjach (porzdkach) ycia spoecznego. Wychowanie a rozwj. Funkcje wychowania. Problematyczno (nieoczywisto) wychowania i jej konsekwencje. Co to znaczy, e wychowanie jest obcione nieusuwaln dwuznacznoci i niespenialnoci? Dlaczego wychowanie wymaga zawsze moralnego uprawomocnienia? Wychowanie jako: czynno techniczna, dziaanie komunikacyjne, fakt kulturowy. Instytucje edukacyjne. Zaleno sposobu uprawiania pedagogiki od rozumienia wychowania. Geneza i struktura wiedzy pedagogicznej. Spoeczno-kulturowe uwarunkowania wiedzy pedagogicznej. Zaleno pedagogiki od innych dziedzin wiedzy. Rnice midzy pedagogik rozumian jako nauka i jako filozofia wychowania. Typowe pytania pedagogiczne. Struktura i style mylenia pedagogicznego. Aporie pedagogiczne:

przymus i swoboda w wychowaniu, wychowanie jako urabianie i jako wspomaganie rozwoju, wychowanie adaptacyjne i emancypacyjne, wychowanie a manipulacja.

Gwne doktryny (systemy) pedagogiczne. Pojcie doktryny pedagogicznej. Przynaleno doktryn do rnych nurtw pedagogiki. Zwizek doktryn z ideologiami i formacjami wiatopogldowymi. Znaczenie doktryn dla wspczesnej refleksji o wychowaniu.

Potrzeba i sposb studiowania doktryn pedagogicznych. rozumienia istoty nauki jako jednej z form ludzkiego dowiadczenia; rozumienia problemw wspczesnej humanistyki; rozumienia podstawowych kategorii uywanych w badaniach nad edukacj i wychowaniem; analizy odmiennych koncepcji wychowania, rekonstruowania ich zaoe oraz ideologii; rozrniania potocznej wiedzy o wychowaniu od wiedzy naukowej; rozrniania podstawowych moliwoci i ogranicze towarzyszcych procesom edukacji i wychowania; umiejtno posugiwania si jzykiem rnych koncepcji wychowania dla opisu rzeczywistoci spoecznej.

EFEKTY KSZTACENIA UMIEJTNOCI I KOMPETENCJE

LITERATURA OBOWIZKOWA

Gnitecki J. (2007), Wprowadzenie do pedagogiki oglnej, Pozna. Hejnicka-Bezwiska T. (2008), Pedagogika oglna, Warszawa. Kunowski S. (2004), Podstawy wspczesnej pedagogiki, Warszawa.\ Pedagogika (2006), t. 1, Podstawy nauk o wychowaniu, rozdz. 1 i 2, red. B. liwerski, Gdask.

LITERATURA UZUPENIAJCA Wychowanie, pedagogika oglna:

Brezinka W. (2005), Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych, Krakw. Dudzikowa M., Czerepniak-Walczak M. (2007), Wychowanie. Pojcia, procesy, konteksty, Gdask. Duraj-Nowakowa K. (2008), Podejcie caociowe do pedagogiki, Rzeszw. Gnitecki J. (2004), Pedagogika oglna z metodologi, Pozna. Hessen S. (1933 2000), Podstawy pedagogiki. Warszawa. Kominarec I. (2009), Pedagogika oglna. Podstawowe zagadnienia, Czstochowa. Kwieciski Z., liwerski B. (2006), Pedagogika, t. 1 i 2, Warszawa. Pedagogika, Leppert R. (2002), Pedagogiczne peregrynacje. Studia i szkice o pedagogice oglnej i ksztaceniu pedagogw, Bydgoszcz. Palka S. (1999), Pedagogika w stanie tworzenia. (2003) Pedagogika w stanie tworzenia. Kontynuacje, Krakw. Pedagogika (2008). Wyd. II, red. W. Ciechaniewicz, Warszawa. Pedagogika oglna. Problemy aksjologiczne (2007), red. T. Kukuowicz i M. Nowak, Lublin. Pedagogika oglna. Dyskursy o statusie naukowym i dydaktycznym (2011), red. T. Hejnicka-Bezwiska, Bydgoszcz.

Pedagogika we wspczesnym dyskursie humanistycznym (2004), red. T. Lewowicki,Warszawa Krakw. Pogranicza pedagogiki i nauk pomocniczych (2004), red. S. Palka. Krakw. Problemy, antynomie, dylematy i kontrowersje w myleniu o pedagogice i edukacji (2003) red. T. Hejnicka-Bezwiska. Bydgoszcz. Rozwj pedagogiki oglnej. Inspiracje i ograniczenia kulturowe oraz poznawcze (2001), red. A. Bogaj. Warszawa-Kielce. Schulz R. Wykady z pedagogiki oglnej, Toru, t.1. Perspektywy wiatopogldowe w wychowaniu. t. 3. Logos edukacji (2003, 2009). Smoalski A. (2003), Tezy i hipotezy pedagogiki, Wrocaw. pedagogiki, liwerski B. (2011), Wspczesna myl pedagogiczna, Krakw. pedagogiczna,

Pedagogika filozofia, socjologia:

Giddens A. (2008), Konsekwencje nowoczesnoci, Krakw. nowoczesnoci, Gutek G. L. (2003), Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdask. edukacji, Idee pedagogiki filozoficznej (2003), red. S. Sztobryn,

B. liwerski. d.

Kuhn T. S. (2009), Struktura rewolucji naukowych, Warszawa. naukowych, Osho (2008), Ksiga zrozumienia, Warszawa. (2008), Such J., Szczeniak M. (2000), Filozofia nauki,Wyd. nauki,Wyd. Toffler A. (1986), Trzecia fala, Warszawa. fala, Wykurz

3 popr. Pozna.

M. (2011), Wielkie religie wiata a cywilizacja techniczna, Warszawa. techniczna,

Geneza i problemy nauki (lit. popularnonaukowa)

Brykczyski

M. (2011), Mit nauki. Paradygmaty i dogmaty, Biaystok. dogmaty,

Dawkins R. (2006), Samolubny gen, Warszawa 2007. gen, Hawking S. (2000), Krtka historia czasu, Warszawa. Hawking S., Mlodinow L. (2011), Wielki projekt, Warszawa. projekt, Geneza i problemy nauki (lit. popularnonaukowa) Kaku M. (2011), (1) Hiperprzestrze, (2) Wizje czyli jak nauka zmieni wiat w XXI wieku, (3) Fizyka Hiperprzestrze,

przyszoci. Nauka do 2100 roku, (4) Fizyka rzeczy niemoliwych, Warszawa.

McGrath A., (2008), Bg Dawkinsa. Geny, memy i sens ycia, Krakw. Potter Ch. (2011), Tu jeste! Najkrtszy przewodnik po Wszechwiecie, Warszawa. Weinberg S (1998), Pierwsze trzy minuty, Warszawa. minuty,

WYCHOWANIE W RNYCH KULTURACH. GENEZA WYCHOWANIA Wychowanie istnieje prawdopodobnie tak dawno jak cywilizacja, i objawia si we wszystkich rasach i pod wszystkimi szerokociami geograficznymi. Jest to wic olbrzymia masa faktw stanowica cz socjalnego wychowania czowieka (Z. Mysakowski, 1964). WYCHOWANIE W CZASACH PREHISTORYCZNYCH

Hominizacja procesy uspoecznienia (socjalizacji) i kulturyzacji (nabywania kultury), dziki ktrym istota ludzka staje si czowiekiem. Formy wychowania przygotowujce do ycia w grupie plemiennej. Wychowanie naturalne (bezrefleksyjne): przez uczestnictwo w yciu dorosych; kontakt wzr, uleganie wymaganiom otoczenia, naladownictwo. W wychowywaniu: a) ignorowanie dzieci, brutalno, b) wychowanie z karami, c) rozpieszczanie. Wychowanie zbiorowe, wzrost roli rodziny po jej wydzieleniu si z rodu. Komplikowanie si wychowania ze wzrostem zoonoci wykonywanych prac niektre dzieci wychowywane do penienia funkcji specjalnych (czary). Na tle procesw wychowania naturalnego wiadoma i celowa organizacja wychowania. Inicjacja obrzd wtajemniczenia przez starszyzn rodow lub czarownikw dorastajcych mczyzn w plemienne tabu, tradycje, mity i wierzenia; trwa wiele tygodni szkoa przetrwania, kilka dni w puszczy przynie upolowana zwierzyn, prby wytrzymaoci, cierpliwoci, dochowania wiernoci swoim; \ rozerwanie wizi rodzinnej stworzenie wizi spoecznej, podporzdkowanie jednostki zbiorowoci.

WYCHOWANIE W STAROYTNEJ GRECJI Dwa rne systemy i ideay wychowania: Ateny idea czowieka wszechstronnie rozwinitego (chopcy dzieci wolnych obywateli; dziewczynki przyuczane do prac domowych);

Wychowanie demokratyczne: udzia w rzdach, kulturze, rozwj filozofii i nauki; Ateski idea wychowawczy kalokagathia: wychowanie ma zapewni estetyczn proporcj: kalokagathia:
harmoni i wszechstronno (0-7 lat opieka rodzicw, 7-10 lat nauka czytania i pisania, ok. 13 r. wiczenia gimnastyczne, 18-20 lat efebia, suba wojskowa).

Sparta idea surowego wychowania obywatelskiego, jednakowego dla chopcw i dziewczt; Wychowanie totalitarne, w grupach pod kierunkiem paidonomosa (sprawno fizyczna, twardo,
waleczno, posuszestwo, oszczdno w sowach).

Niewany status spoeczny, mae znaczenie wartoci umysowych i estetycznych. Staroytno nie istniaa samodzielna, odrbna nauka o wychowaniu.

 Zagadnienia wychowania podejmowane w ramach filozofii. Antyczna Grecja pierwsi myliciele, ktrzy zwrcili uwag na problemy wychowania w ramach
rozwaa antropologicznych.

W kulturze pedagogicznej staroytnej Grecji wielka rola filozofw i prowadzonych przez nich
szk.

Pitagoras: pierwszy, ktry nazwa si filozofem mionikiem mdroci; Zwizek Pitagorejski

twrcy i realizatorzy koncepcji ycia i wychowania wsplnotowego (harmonia, samoograniczanie) (harmonia, samoograniczanie) i edukacji (antyutylitarnej, elitarnej).

Heraklit (panta rhei) dialektyka empiryzmu (mody czowiek nie wie nic, bdzie wiedzia jako (panta rhei)
dorosy) i natywizmu (caa wiedza pochodzi z wntrza czowieka), wyszo wiedzy racjonalnej, naukowej nad zmysow, krytyka kultury masowej.

Demokryt wskazwki wychowawcze w jego pismach etycznych (wtpliwoci co do skutecznoci

wychowania); pedagogiczny empiryzm, edukacja czynnikiem osobotwrczym.

Sofici (nauczyciele mdroci, Protagoras i in.): co waniejsze urodzenie czy wychowanie; czowiek moliwy do wychowania; tak, jak i uczenie si zaley od wielu czynnikw; ksztacenie niezbdne; zaczyna jak najwczeniej, prowadzi do pnego wieku; relatywizacja wartoci; nauczanie przyrodzone zdolnoci + wiczenia; teoria czona z praktyk (wiczeniami). Sokrates ucielenienie antropocentryzmu; ide Poznaj samego siebie: wystarczy wiedzie co ze, a co dobre aby postpowa waciwie
szlachetn cnot doprowadzenie rozumu do poznania prawdy (intelektualizm etyczny; (intelektualizm etyczny; przeciwiestwem woluntaryzm etyczny: nie rozum, lecz wola; ludzie wiedz jak postpi w danej etyczny: sytuacji; postpuj le, nie mogc oprze si silniejszym od rozumu namitnociom);

istot mdroci twierdzenia i prawa oglne; twrca koncepcji ksztacenia oglnego (problemowego); wychowanie intelektualistyczne, racjonalne;
autokrytycyzm, skromno, wysiek;

podejmowa zagadnienia stosowania metod nauczania. Platon pierwsza definicja wychowania i zwarta koncepcja pedagogiczna; szkoa Platona w gaju Akademosa; wychowanie jednym z wymiarw paidei; paidei; orientacja indywidualistyczna i uniwersalistyczna;

 filozofia wychowania trzy hierarchiczne koncepcje: a) psychologiczna (teoria duszy podzia zjawisk
psychicznych na intelektualne, wolicjonalne i zmysowe), b) etyczna, c) spoeczestwa doskonaego.

Arystoteles twrca podstaw teoretyczno-empirycznej wiedzy o wychowaniu. Refleksja wychowawcza integralnym skadnikiem jego systemu filozoficznego: czowiek zwierz rozumne, spoeczno-polityczne, kszatowane spoecznie i osigajce peni w
procesie uczowieczajcego wychowania;

przychodzi na wiat jako czysta tablica (pinakos agrafos) i musi by wychowywany; (pinakos agrafos) proces urabiania od zmysw do umysu; wychowanie obowizkiem pastwa (ksztatowanie obywateli). Filozofia wychowania Arystotelesa realistyczna, naturalistyczna; oparta na: a) psychologii (teorii
duszy), b) etyce, c) koncepcji spoeczestwa politycznego;

Proces ksztacenia konieczny (bo czysta tablica) i kilkuetapowy (dusza ma gradacje). Trzy stadia procesu uczenia si: a) postrzeganie zmysowe, b) zapamitywanie, c) rozumowanie. Odpowiadaj im formy pracy nauczyciela: a) dostarczanie materiau odpowiedniego do ogldu,b)
wiczenia, c) dedukcja i indukcja. WYCHOWANIE W STAROYTNYM RZYMIE

Idea obywatela: dzielno, stao, roztropno, godno, opanowanie, poczucie sprawiedliwoci. Ideaem wychowania surowy obywatel (do 7 r.. opieka matki, 7-13 lat ojciec, 18 lat suba
wojskowa; szkoy elementarne, szkoy gramatyczne, szkoy retoryczne).

Refleksja pedagogiczna odmienna od greckiej prby rozwizywania problemw praktycznych, brak

nasycenia pytaniami teoretycznymi.

Odrzucono edukacj zorientowan filozoficznie, opierajc j na retoryce (paideia rozdzielia si na (paideia

educatio wychowanie i doctrina nauczanie).

Kwintylian stanowisko empiryczne; pogldy dotyczyy kwestii ksztacenia przyszego retora,

rodowiska wychowania, charakteru nauczyciela. Optymizm pedagogiczny, stanowisko proszkolne.

Plutarch zwolennik wychowania domowego; agodno, mio; celem samowychowanie.

POWSTANIE I ROZWJ PEDAGOGIKI. GENEZA WIEDZY PEDAGOGICZNEJ PEDAGOGIKA z gr. pais (w dopeniaczu paidos) dziecko, chopiec (w ago prowadz (agein prowadzi) (agein agagos prowadzcy Paidagogos () prowadzcy chopca w staroytnej Grecji osoba wyznaczona do opieki nad dziemi wolnych obywateli; wyksztacony niewolnik prowadzajcy dziecko na miejsce wicze

fizycznych (do palestry chopcy wiczyli gwnie agone zapasy, modzie pentathlon: bieg, skok, dysk, oszczep, mocowanie). Paidagagos prowadzcy chopca: pocztkowo tylko w sensie fizycznym, pniej take moralnym i duchowym (etycznie). Zwyczaj przejty przez Rzymian; ac. paedagogus wyksztacony niewolnik lub nauczyciel,wychowawca. Cao czynnoci paidagogosa paidagogija. paidagogija. Pedagogie samo dzieo wychowania, zesp konkretnych czynnoci, umiejtnoci i praktyk wychowawczych w formie zwerbalizowanej, istniejcych w postaci doktryn pedagogicznych. Trojakie pojmowanie pedagogii: rwnoznacznik praktyki edukacyjnej realne wzory zachowa edukacyjnych, sztuka wychowania (ars (ars educandi); educandi); synonim normatywnej refleksji pedagogicznej; jedno agosu i logosu edukacji (praktyki i teorii edukacyjnej). Pedagogie mog by: twrczym oddziaywaniem na dzieci i modzie, pyncym z talentu wychowawcy graniczcym ze modzie, sztuk, a nawet stajcym si sztuk sztuk; rzemielniczym naladowaniem wzorw postpowania wychowawczego technik pedagogiczn, ktr pedagogiczn, m.in. mona przekaza kandydatom na wychowawcw. Rozrnienie trefein pieczy nad chopcem (ywienie, karmienie, pielgnacja) od pedagogii zabiegw, czynnoci i umiejtnoci zwizanych z jego formowaniem umysowym i moralnym. Paidagogike techne wiedza o wychowaniu, wymagana od paidagogosa; std poprzez acin paidagogosa; w wikszoci jzykw inodoeuropejskich: pedagogika (ang. pedagogy, fr. pedagogics, niem. pedagogy, pedagogics, Paedagogik, ros. itd.). Paedagogik, Pedagogia czynnoci praktyczne, pedagogika wiedza teoretyczna i nauka o wychowaniu. Etymologia sw: pedagogika i pedagogia pedagogika nie miaa pierwotnie charakteru nauki. (nazwy nauk: nazwa przedmiotu bada + okrelenie ich charakteru analitycznego lub bardziej opisowego; np. bio-logia nauka opisujca ycie; nauka o wychowaniu powinna nosi nazw pedago-grafia, albo pedago-grafia, pedago-logia, ale nazwy takie nie powstay). pedago-logia, Sofici, przeom V/IV wieku p.n.e. paideia: czynnoci zwizane z wyksztaceniem ucznia w zakresie paideia: gramatyki, retoryki i dialektyki (ksztaceniem obywatela: ycie zadaniem, paideia rodkiem jego realizacji). Paideia nie tylko wyposaenie czowieka w niezbdn wiedz. To ruch: nie tyle z cienia jaskini do wiata idei, ale ruch wewntrzny czowieka, zwrot, przebudzenie duszy, troska o dusz. dusz.

Paideia (sofici) wysze formy dziaalnoci wychowawczej: ksztacenie osobowoci na dobrach kultury (czy dziaalno wychowawcz z refleksj nad ni; kalokagatia oglny idea wychowania). Paideia okrela te formacj duchow czowieka, mieci w sobie idea humanistycznego ksztacenia (idea jako najwyszy cel wychowania). Punktem wyjcia w paidei nie jednostka lub grupa spoeczna, ale czowiek jako idea usytuowana w szeroko pojtej kulturze greckiej (jedno caej osoby ludzkiej). Cztery podstawowe tradycje ksztatowania paidei: a) pitagorejsko-platoska, b) arystotelesowska, c) archimedesowsko-euklidesowska, d) hermeneutyczna. Cywilizacja europejska to cywilizacja paidei jako idei czowieczestwa. Cycero przetumaczy okrelenie paideia jako humanitas ludzko, czowieczestwo. Wspczenie czy si paide z edukacj i wychowaniem czowieka, idealnymi rezultatami oraz szeroko pojt kultur spoeczn. Jzyk angielski education: czy w jedno dziaalno wychowawcz i refleksj nad ni. W innych ni. jzykach na og rozdzia. Helleski paidagogos wychowawca-praktyk. Mniejsze znaczenie nauczania (gramatyka, retoryka, wychowawca-praktyk. dialektyka), zajmowa si nim kto inny. Nowoytny pedagog to: twrca znaczcego systemu pedagogicznego (np. M. Montessori); wielki wychowawca narodu pisarz, polityk, wity (np. J. I. Krasicki); nazwa honorowa obecnie kady praktyk, nauczyciel (wychowawca!). WYCHOWANIE W REDNIOWIECZU redniowieczny ustrj feudalny (V XV wiek) wychowanie religijne pocztkowo oparte na pogldach filozoficznych pierwszych teoretykw chrzecijastwa, odrzucajcych antyczne wartoci moralne; regres w rozwoju pedagogiki (brutalna karno, scholastyka, monoparadygmatyczno). Regres, ale te nowe spojrzenie na wychowanie, ktrego zasady wyprowadzane rwnie z pozycji wiary religijnej. Nowe wychowanie chrzecijaskie istot okrelenie relacji rozumu i wiary; tworzenie nowych treci nauczania, tzw. siedem sztuk wyzwolonych. Szkoy: parafialne, trywialne (gramatyka, retoryka, dialektyka), kwadrywialne (katedralne arytmetyka, astronomia, geometria, muzyka), klasztorne. Pogbiona koncepcja wartoci i nowa aksjologia: zasada rwnoci wszystkich ludzi i nowego sposobu wartociowania kadego czowieka, zwaszcza dziecka. Cechy studentw i profesorw.

Wychowanie rycerskie: podstawowym atrybutem dobre urodzenie (bogate drzewo genealogiczne); stanowa solidarno rycerska (pa giermek rycerz); wyrabianie odwagi, siy fizycznej i umiejtnoci wojskowych, ale i ogady dworskiej; mio Boga i ojczyzny, walka w obronie wiary, dza sawy, dzielno w boju, obojtno na sprawy ziemskie, hojno, pogarda dla zbytku; pogarda dla pracy fizycznej; szlachetna postawa wobec kobiet. Wychowanie mieszczaskie cechowe u majstra (ucze czeladnik mistrz); do konkretnej pracy produkcyjnej zarobkowej; pobono, uczciwo, skromno, solidno rzemielnicza, oszczdno. Wychowanie chopskie: pobono (religijno nasycona przesdami i zabobonami), dua rola chopskie: zwyczaju w wychowaniu, pracowito, posuszestwo. Kocielny idea wychowania: cakowite oddanie Bogu poprzez praktyki religijne, pogarda dla bogactwa, przyjemnoci ziemskich, asceza, umartwianie ciaa. XIV, XV, XVI wiek humanizm: nowe prdy i pogldy kulturalne odwrt od kocielnych ideaw humanizm: pozaziemskich, skierowanie si ku blaskom i radociom tego wiata. Wcieleniem humanistycznego ideau wychowania dworzanin; poczenie wzorw osobowych feudaw i tworzcego si kupiectwa. Renesans, Owiecenie dostrzeenie na nowo wartoci i pikna literatury oraz sztuki greckiej i rzymskiej; nawizanie do staroytnego ideau wychowania i humanistycznej koncepcji czowieka; naczelnymi wartociami: Prawda Dobro Pikno, wiara w czowieka i jego rozum. Nowy typ szkoy redniej humanistyczne gimnazja (J. Sturm, Strasburg 1538) i wyszej kolegia (F. Melanchton Wittenbergia; pedagogium studium przygotowawcze do uniwersytetu). Proces wychowania coraz bardziej zoony powoli tworzy si pedagogika. W formacjach niewolniczych i feudalnych wychowanie organizowane celowo, w specjalnych instytucjach wychowawczych nie miao zasadniczego znaczenia. POCZTKI PEDAGOGIKI JAKO NAUKI Wiek XVII Bacon, Kartezjusz (racjonalizm cogito ergo sum). sum). Pedagogika gwnie dziki Janowi Amosowi Komeskiemu nabiera cech odrbnej i samodzielnej dyscypliny naukowej (tworzone s jej podstawy teoretyczne). 1740 Collegium Nobilium (pijar S. Konarski); 1765 Szkoa Rycerska (Korpus Kadetw Stanisaw August Poniatowski). Praktyczn wykadni postpowych przekona w odniesieniu do edukacji Komisja Edukacji Narodowej (1773; Hugo Kotaj powszechno ksztacenia, nowoczesne przygotowanie nauczycieli)

10

Dopiero pod koniec XVIII w. pedagogika pojawia si na uniwersytetach (najpierw niemieckich) jako odrbnie definiowana dyscyplina. 1779 Ernst Trapp: podrcznik pedagogiki; A.H. Niemeyer skrypt do nauczania ( definicje, zakres, cele teorii wychowania). W rozwoju historycznym najpierw refleksja nad dziaalnoci wychowawcz i rozwaanie jej zada, pniej dopiero powolne wznoszenie si ponad poziom prostych obserwacji wychowawczych (konieczne, by pedagogika staa si nauk). Wiek XIX neohumanizm, tworzenie naukowych podstaw pedagogiki. 1809 katedra filozofii w Krlewcu: J. F. Herbart; oddziela pedagogik od filozofii; po powrocie do Getyngi (1833) tworzy system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Cel wychowania ksztatowanie charakteru moralnego; rodki wyrobienie karnoci i nauczanie wychowujce. Nowy kierunek dydaktyczny herbartyzm. Polska I poowy XIX wieku: Jzef M. Hoene-Wroski: Filozofia pedagogii (1822): gwnym celem wychowania stworzenie si Filozofia pedagogii wasne czowieka. Bronisaw F. Trentowski Chowanna (1842): pedagogika jako systematyczna umiejtno majca Chowanna systematyczna na celu wskazanie czowiekowi rodkw i drg, jak ma nie wasne lub obce dzieci do prawdziwego dojrzenia, czyli penoletnoci. penoletnoci. Teodor Sierociski 1846: pierwszy podrcznik pedagogiki: Pedagogika, czyli nauka o wychowaniu. Pedagogika, wychowaniu. Rozwj pedagogiki dwutorowy, zwizany: z praktyk szkoln i polityk owiatow; z rozwojem filozofii, nauki, ideologii spoecznej. Przeom w uprawianiu pedagogiki wpyw psychologii eksperymentalnej: Wilhelm Wundt (Lipsk, 1879); pierwsze psychologiczne laboratorium eksperymentalne; badania pedagogiczne nad wychowawczym i szkolnym rozwojem dzieci oraz modziey, problemami dydaktyki i higieny nauczania. Przeom XIX i XX wieku oparta na tych badaniach pedagogika naukowa (wykorzystujca powstanie psychologii, genetyk Haeckla, medycyn eksperymentaln, socjologi). Nowa eksperymentalna wiedza o dziecku i jego wychowawczym rozwoju pedologia (w Polsce J. W. Dawid, M. Grzegorzewska, J. Joteyko, J. Korczak). XIX/XX wiek faza pedagogiki uniezaleniajcej si (autonomia, usamodzielnianie si) zrywanie z idealizmem pedagogiki spekulatywnej (stosowaniem konstruktw na bazie filozofii, dogmatyzmem, analizami wiedzy potocznej). Idee progresywizmu (John Dewey) i Nowego Wychowania, urzeczywistnione w praktyce w ramach Wychowania, m.in. takich kierunkw pedagogicznych, jak:

11

pedagogika naturalistyczna (Janusz Korczak), pedagogika socjologiczna (Emil Durkheim), pedagogika pragmatyczna (m.in. Henryk Rowid). XIX/XX w. pedagogika eksperymentalna, naladowanie przyrodoznawstwa, szukanie zwizkw przyczynowo-skutkowych nie wystarczaj. Od lat 20. XX w. pedagogika normatywna: problem celw na bazie filozofii pokantowskiej, etyki. normatywna: Dyferencjacja: od drugiej poowy XX wieku podstaw pedagogika teoretyczna (oglna). Pedagogika wspczenie: rezygnuje z caociowego opisu, ale przyglda si pewnym problemom, dy w oparciu o materia empiryczny, eksperymentalny i normatywny dostarczony przez wczeniejsze etapy pedagogicznych bada do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju czowieka i jego uwarunkowa. Wg A. Smoalskiego wszystkie tezy i hipotezy pedagogiki wywodz si z trzech zaoe fundamentalnych: wiat jest poznawalny dla czowieka, czowiek jest wychowalny, tzn. e posiada potencjaln zdolno rozwijania si od prymitywu i egoizmu ku doskonaoci i uspoecznieniu, wychowanie jest skuteczne pedagogika jest zdolna znajdowa sposoby doprowadzania ludzi do speniania si w ich yciu indywidualnym i spoecznym dwch pierwszych zaoe. Zaleno sposobu uprawiania pedagogiki od rozumienia wychowania. Ju w czasach antycznych (gwnie za spraw sofistw) pedagogika bya nie tylko praktycznym dziaaniem wychowawczym, ale te refleksj nad warunkami i celami tego dziaania oraz nad jego skutecznoci. Wczeniejsza charakterystyka wskazuje przy tym, e sposb uprawiania pedagogiki silnie zaley od pojmowania wychowania. Np. w wieku XVIII trzy nurty myli pedagogicznej: pedagogika demokratyczna (Comenius), pedagogika empiryczna (John Locke), pedagogika naturalistyczna (J.-J. Rousseau). Wiek XIX np. herbartyzm. Pocztek XX w., USA progresywizm. Trzy fazy w rozwoju pedagogiki (generalnie) pedagogika naturalistyczna wychowanie w rodzinie i wychowanie pozarodzinne (guwernerzy, ochronki, domy dziecka),

12

pedagogika spekulatywna do ktrej prbowano wnie okrelone koncepcje filozoficznowiatopogldowe, pedagogika autonomiczna sigajca do sprawdzonej praktyki bazujcej na wynikach udanych eksperymentw pedagogicznych, wykorzystujcej dorobek nauk wspczesnych do usprawnienia wasnej dziaalnoci). S. Kmie, 2005

Wspczenie najwaniejsze problemy edukacji (dziesiciocian)

Z. Kwieciski dziesi podstawowych problemw edukacji: caociowe spojrzenie na edukacj, wybr tych problemw i procesw, ktre maj na ni najwikszy wpyw (od strony jednostki).

Edukacja musi si odnie do tych zagadnie. Mona te procesy wyobrazi sobie jako regularny dziesiciocian w jego rodku osobowo, ciany o zblionych polach symbolizuj si wpywu na osobowo (dzi brak np. ICT, wic raczej dwunastocian, ikosaedr brya regularna).

Sze wymiarw na zewntrz jednostki, pozostae dotycz jej sfery wewntrznej. Harmonia i rwnowaga gdy wzajemnie si nie znosz, nie przeciwstawiaj si sobie, aden z nich nie wystpuje w znacznym nadmiarze (nie dominuje) ani aden nie jest tumiony.

Oprcz opisu neutralnego (przedstawiony dalej) take patologie nadmiaru i niedoboru.

Dziesiciocian Z. Kwieciskiego

globalizacja etatyzacja nacjonalizacja kolektywizacja polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja socjalizacja inkulturacja wychowanie i jurydyfikacja ksztacenie i humanizacja hominizacja Globalizacja zagadnienia obejmujce swym zasigiem wszystkich mieszkacw Ziemi (wiat i problemy globalne, ochrona rodowiska, wyczerpywanie si surowcw energetycznych, polityczne centrum i peryferie, wojny...);

13

Nacjonalizacja nard, jego swoisto kulturowa, tradycje, wizi i odrbnoci, tosamo narodowa (w tym patriotyzm), wielokulturowo wielo w jednoci; Socjalizacja uspoecznienie pierwotne; rozwj edukacyjny, wychowanie, rozwj osobowoci, wpyw grup pierwotnych: rodziny, rwienikw, spoecznoci lokalnej; wrastanie w zastane normy; Kolektywizacja socjalizacja wtrna, istnienie w grupach spoecznych, w tym interes grupowy, polityczno zwizana z przynalenoci do danej grupy spoecznej, klasa spoeczna, odrbno etosu, solidarno z ludmi o podobnej pozycji i pooeniu, przekonania, wi spoeczna; ksztatowanie przekona o szczeglnym miejscu i misji wasnej klasy/grupy spoecznej. Etatyzacja edukacja dla potrzeb pastwa: pastwo i jego suwerenno, niezawiso, ustrj, szukanie miejsca w wiecie, sojusznicy i wrogowie, sia i stabilno, racje stanu, tworzenie przekona ideologicznych o susznoci zastanego stanu, podziau statusw oraz funkcji; zalenoci pastwowe konieczne i mniej konieczne; regionalizacja, ksztacenie do pracy i zawodu; Polityzacja, profesjonalizacja i biurokratyzacja profesjonalizm, podzia pracy, odpowiedzialno, administracja, organizacje, instytucje; Inkulturacja wchodzenie w wiat kultury, dostp do wartoci oglnoludzkich oraz personalizacja jednostka zmieniana w osob (ludzka osobowo efektem wchaniania si w kultur oraz skutkiem autonomicznych wyborw wartoci, systemw filozoficznych religijnych); Ksztacenie i humanizacja stawanie si coraz bardziej osob ludzk, rwnie w wymiarze duchowym: czowiek wiedza wiatopogld; nawyki umiejtnoci godno; kompetencje interakcyjne; wspczulno, wtrne potrzeby (poczenie dwu cian poniewa paradygmat pozytywistyczny przewaa nad humanistycznym, humanizacja wci niedostateczna); Wychowanie i jurydyfikacja uczenie i rozwijanie wiadomoci prawnej, uwiadamianie i wdraanie do akceptowania i realizowania rl oraz czynnoci obywatelskich (poczenie dwu cian, bo w Polsce z wychowaniem prawnym jest le, nie ma edukacji prawnej i w duchu prawa, wychowania obywatela); Hominizacja (biologiczno) stawanie si czowiekiem w sensie rozwoju biologicznego; sfera ludzkiego ciaa, zdrowie, strona fizyczna, ksztatowanie cech gatunkowych czowieka, higiena i wychowanie zdrowotne.

POJCIE I RODZAJE WYCHOWANIA Wychowanie podstawowe pojcie teorii i praktyki pedagogicznej. Tradycyjnie pedagogika bya i jest (cho obecnie nie tylko) nauk o wychowaniu czowieka.

14

Wychowanie nie jest okreleniem neutralnym, ale obcionym treci historyczn, spoeczn i filozoficzn (zmiany zalene od warunkw ekonomicznych, kulturowych i spoecznych). Analiza wychowania musi by odniesiona do jego treci do nadawanych mu znacze. Etymologia pojcia wychowanie ywienie, utrzymywanie kogo przez dostarczanie mu rodkw do ycia: dobrze kogo chowa wychowanie odnoszono te do zwierzt i rolin: wychowywa psa, wychowa kwiat, chowa wini I. Kant przeciwnie: wychowanie zastrzeone jedynie dla czowieka, ktry moe sta si czowiekiem tylko przez wychowanie; jest tylko tym, co wychowanie z niego czyni. POJCIE WYCHOWANIA G. E. Lessing: wychowanie nie moe da czowiekowi nic, czego nie mgby on mie sam z siebie, jednak spoeczestwo nie mogoby normalnie funkcjonowa bez odpowiedniego przygotowania ludzi do penienia w nim okrelonych obowizkw. Dopiero w XIX wieku nadanie wychowaniu znaczenia e-dcre (ac.): wyciganie, wydobywanie, wyprowadzanie ku grze. Rodzaje wychowania w zalenoci od przedmiotu wychowania sfery wyodrbnianej w osobowoci wychowanka: umysowe, religijne, moralne, fizyczne, seksualne, estetyczne; ze wzgldu na wiek osoby wychowywanej wychowanie: dzieci, dorosych, ludzi starszych; ze wzgldu na sposb kierowania procesem wychowania: dyrektywne, autorytarne, niedyrektywne, funkcjonalne. Rozumienie wychowania Rozumienie wskie: : wiadome, celowe i specyficzne pedagogiczne dziaanie osb z reguy wystpujcych w rnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych, innych), dokonywane przez sowo (i inne postacie interakcji, zwaszcza przez

15

przykad osobisty), zmierzajce do osignicia wzgldnie trwaych skutkw (zmian) w rozwoju fizycznym, umysowym, spoecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej (Pomykao, 1996). Chodzi tu o zmiany nie tylko trwae, ale o zmiany spoecznie podane. Rozumienie szerokie: oddziaywanie caoksztatu specyficznych pedagogicznych bodcw i dowiadcze oglnospoecznych, grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych, przynoszcych wzgldnie trwae skutki w rozwoju jednostki ludzkiej, w jej sferze fizycznej, umysowej, spoecznej, kulturowej i duchowej (Pomykao, 1996). Wychowanie w znaczeniu wskim np. w szkole; wychowanie w szerokim znaczeniu w sytuacjach pozalekcyjnych, m.in. w rodzinie. Pojmowanie wychowania Wychowanie rozumiane jako pewien proces lub jako wynik oddziaywa. Wychowanie jako wynik oddziaywa = wydobywanie na jaw tego, co chowane umoliwienie zobaczenia tego, co skrywa natura ludzka, jej duchowego bogactwa: czowieczestwa i osobowoci; dziki temu staje si ona osob wiadomie realizujc siebie. Wychowanie jako proces cig dziaa wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu wywoania stopniowej i okrelonej przemiany osobowoci wychowanka; rodzaj i kolejno dziaa s dostosowywane do przebiegu wywoywanej przez nie przemiany. Ujcie czstsze w wskim rozumieniu odnoszcym si do sfery emocjonalno-motywacyjnej wychowankw, mniej do intelektualnego ich rozwijania. Osignicie celu wychowawczego zaley od osobowoci, charakteru wychowanka, ale i od sytuacji zewntrznych (wpyw rodziny, nauczycieli, znajomych). W procesie wychowania liczne sytuacje wychowawcze, wpywajce na osiganie celw wychowawczych. Sytuacja wychowawcza czasowy ukad warunkw, towarzyszcych interakcji wychowawczej, gdzie wychowanek ma moliwo wyboru jednego z zachowa, zawierajcych przynajmniej jeden cel operacyjny. Organizacja procesw wychowania: a) planowanie form wychowania (wyodrbnienie spjnych celw operacyjnych konkretnych zaj, ktre maj by realizowane); b) wywoywanie w ich obrbie okrelonych sytuacji wychowawczych (wynik aktywnej dziaalnoci wychowawcy, celowo do nich doprowadzajcego). Istnieje optymalna liczba i jako sytuacji wychowawczych, w ktre naley wprowadzi wychowanka dla uksztatowania w nim danej dyspozycji psychicznej.

16

Porzdek sytuacji wychowawczych i odpowiadajcych im celw operacyjnych okrela struktur procesu wychowania. Brak uniwersalnej struktury procesu wychowania dwie drogi ksztatowania si postaw: dowiadcze bezporednich i porednich. Prawidowoci procesu ksztatowania si postaw: wstp: kontakt jednostki z przedmiotem bezporedni lub poredni (obiekt zastpczy, symboliczny); ksztatowanie postawy na podou pewnej motywacyjnej aktywnoci jednostki wobec przedmiotu sprawy; postawa ksztatowana w wyniku utrwalania si nowych form aktywnoci przejawianej wobec przedmiotu sprawy; zawsze: 1) pojawienie si i utrwalenie aktywnoci wobec 2) stopniowe rozbudowywanie wiadomoci, przedmiotem; 3) wczenie ich w postaw wobec niego tak, przedmiotu, ktrego postawa ma dotyczy; wiza z e staj si one jej skadnikami. jakie elementy intelektualne i wartociujce

Czynnoci wychowawcy, okrelajce struktur procesu wychowania: wdraanie wychowankw do podanych form uzewntrznionej lub uwewntrznionej aktywnoci; rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do danej aktywnoci przez wiczenie; uwiadamianie wychowankom znaczenia, celw i zasad tej aktywnoci; przyswajanie wychowankom ocen i przekona wzmacniajcych dyspozycje do podanej aktywnoci; przyswajanie wychowankom wiedzy, umoliwiajcej rozumienie wielorakich aspektw zalenoci pomidzy podan aktywnoci a yciem spoecznym. Proces wychowania zwykle swoisty rodzaj oddziaywa wychowawczych starszego pokolenia na modsze (moe obejmowa dorosych czowiek rozwija si nieustannie, std (...) wychowanie dzi odnosi si do caego ycia ludzkiego, staje si wychowaniem caoyciowym [S. Kunowski]) teoria wychowania dla wszystkich pedagogw); Du rol w wychowaniu pojmowanym jako proces odgrywaj dezyderaty postpowania wychowawczego z osobami modszymi. Szczeglnie istotne wynikajce z humanistycznej wizji i rozumienia wychowania. Rodzaje procesw wychowania wg: realizowanych celw, stanu osobowoci wychowanka warunkw zewntrznych procesy wychowania o rozbudowanym elemencie: dziaaniowym informacyjno-perswazyjnym przeyciowym Procesy wychowania o rozbudowanym elemencie dziaaniowym gdy wychowanek nie umie jeszcze zrozumie i przey racji swego dziaania, gdy dopiero co osign ten poziom, e je wystarczajco dobrze rozumie i przeywa lub gdy treci te s ubogie; gwny nacisk na wiczenia w zakresie penienia okrelonych rl spoecznych;

17

Procesy wychowania o rozbudowanym elemencie informacyjno-perswazyjnym gdy strona dziaaniowa danej roli spoecznej jest przyswojona, ale potrzebne rozbudowanie czynnika wiadomociowego: wiedzy, rozumienia, Procesy wychowania o rozbudowanym elemencie przeyciowym gdy zachodzi szczeglna potrzeba rozwinicia uczu wychowankw (np. ksztatowanie postaw humanizmu, patriotyzmu czy opiekuczoci). Rnice pogldw na wychowanie Naturalici: Wychowanie powinno wyposaa wychowankw w tyle rodkw, by w pniejszym yciu mogli sta si wychowawcami samych siebie, potrafili pracowa nad otoczeniem i nie podlegali biernie jego wpywom (nie moe wic koczy si na etapie edukacji szkolnej). Racjonalizm: odsunicie na plan dalszy dociekania moliwoci wychowania innych; w to miejsce ducationnisme przesadnie absolutyzowana wiara w wychowanie. Wspczesne rozumienie wychowania Uywajc sowa wychowanie mylimy o: dziaaniu wychowawczym (czynnociach wychowawcw), warunkach, okolicznociach i bodcach (sytuacjach wychowawczych), wyniku (wytworze wszystkich dziaa i warunkw), zachodzcych zmianach (o cakowitym procesie rozwoju wychowawczego czowieka). Wspczesny spr o istot wychowania Rozwaanie istoty wychowania bez odniesienia do jakiej teorii czy ideologii odpowied na pytanie: jak to jest, e w ogle pojawia si jakie wychowanie oraz jaka praktyka i technika wychowania. Nie uzyskamy teorii, ktra da si zastosowa w praktyce, ale eliminujc jednostronne interpretacje lepiej zrozumiemy, czym w ogle jest wychowanie, a co wychowaniem nie jest. Wychowawca albo: intencjonalnie orientuje si w relacjach z wychowankiem na potrzeby, oczekiwania, interes i normy zewntrzne, transcendentne, albo uwzgldnia przede wszystkim podmiot owych oddziaywa, zdobywanie przeze tosamoci osobowej, urzeczywistnianie samego siebie. Wychowanie utosamiane z: dyrektywnym (bezporednim) kierowaniem rozwojem wychowankw: wychowawca w peni odpowiedzialny za ich rozwj i wie najlepiej czego potrzebuj, w jakim dokadnie kierunku powinni poda, co im zagraa i od czego ich chroni; wspomaganiem wychowankw w ich osobistym (samodzielnym) kierowaniu wasnym rozwojem: wychowawca poczuwa si do wspodpowiedzialnoci za ich wychowanie; (wychowywa wyzwala, dodawa odwagi, uwalnia od ubezwasnowolnienia, sprzyja naturalnemu rozwojowi, aktywizowa itp.). W obu sytuacjach wychowawca zmierza do wywoania trwaych zmian w osobowoci, postawach, zachowaniach wychowanka (mniej czy bardziej wiadomie i systematycznie, korzystajc z presji, przymusu i urabiania, albo z wolnoci, wspierania, wyzwalania).

18

Przedsiwzicie zoone: bardziej sztuka ni zaprogramowane z gry oddziaywanie. W opinii studentw wychowanie zwykle pojmowane jako urabianie; rzadko swobodny rozwj. R. Leppert (1997) K. Sonicki (1964): Jeeli pedagogik potraktujemy jako nauk opisow i wyjaniajc, opart na dowiadczeniu, posiadajc swoisty przedmiot badania i swoiste metody, to wwczas Proces wychowania przybiera () raczej posta swobodnego rozwoju, wzrostu ni urabiania. Ale mona rwnie uwaa pedagogik za nauk o charakterze technicznym. Wtenczas wychowanie jest raczej urabianiem ni swobodnym wzrostem. Wychowanie dwie perspektywy Wychowanie samo tylko dziaanie kogo, przedmiot czy efekt czyich oddziaywa, albo co, co zachodzi w przestrzeni midzyosobowej. Oddzielajc obie perspektywy: z perspektywy jedynie podmiotu dziaajcego: wychowanie wydaje si tylko uruchamianiem, stymulowaniem, kierowaniem, inspirowaniem czego po stronie podmiotu oddziaywa, z perspektywy jedynie wychowanka: wychowanie tylko zaistnia zmian, podanym stanem czy reakcj. Typowe pytania pedagogiczne (o wychowanie) Jakim musi by dziaanie podmiotu wychowujcego w akcie dziaania-doznawania, aby wskutek jego doznawania przez inny podmiot pozostawiao w nim jaki lad, wnosio do jego stanu czy rozwoju jak rnic bd utrwalao dany stan, czyli byo wychowujce? Co jest wytworem wychowania jako dziaania-doznawania? Czy jeeli waciwoci podmiotu doznajcego si zmieni, to jest to wci ten sam podmiot doznajcy? Jak rzutuje na sam podmiot dziaajcy wspdoznawanie przeze tego, jak doznaje jego dziaa sam wychowanek? Czy wychowanie jako integralny akt dziaania-doznawania jest w swej istocie tylko jedno-, czy take dwukierunkowe? ISTOTA I DEFINICJE WYCHOWANIA Wychowalno Wychowanie rozumiane jako sposb oddziaywania na drug osob moe wystpi tylko wtedy, gdy pojawi si wychowalno. Wychowalno (psych. Basedow ): moliwo wychowywania w ogle, stopniowalne od niskiego do optymalnego. Jest to dobrowolne otwarcie si wychowanka na wpywy zewntrzne, a wic i na zamierzone dziaania wychowawcze czynnik wyznaczajcy skuteczn interwencj pedagogiczn.

19

Osoba wychowywana ma w tym wychowaniu sama wiadomie uczestniczy i z nim si utosamia ten rodzaj wychowania przychodzi do niej niejako z wntrza jej bytu. Taki kontakt midzy dwoma osobami nie przekrela podmiotowoci czy poczucia odpowiedzialnoci adnej ze stron. Ze wzgldu na stawiane cele wychowania wymaga jednak od pedagoga cigego dowiadczania swoich dziaa od drugiej strony, na ktr oddziauje. Granice wychowalnoci nie s okrelone nie jest wiadome, do jakich granic czowiek jest wychowalny. Istota wychowania Skuteczne wychowanie przede wszystkim wspomaganiem w kierowaniu wasnym rozwojem; nie wyklucza moliwoci dyrektywnego kierowania wychowankami (decyduje wychowawca, uwzgldniajc wiek, poziom przystosowania wychowankw i zaistniae sytuacje wychowawcze). Istot tak rozumianego wychowania zwrcenie si przez podmiot dziaajcy do gbi doznajcej go istoty ludzkiej, aby sama stawaa si sob, by szukaa i odnalaza siebie. Introcepcja w wychowaniu Zachodzi tu proces introcepcji specyficznego reagowania podmiotu doznajcego na sens wartoci, ideaw i kultury ducha, ktrych nonikiem, wzorcem jest wychowawca podmiot dziaajcy. Introcepcja wplatanie, zakotwiczenie si wartoci w strukturach osobowych i przetworzenie ich na formy postpowania. B. Nawroczyski procesowi specyficznego reagowania przez podmiot doznajcy na wartoci wychowawcy nada wymiar dialektycznego zderzenia si wiata kultury ze wiatem rozwijajcej si osobowoci wychowanka. Do zmian osobotwrczych w osobowoci wychowanka dochodzi tylko wtedy, gdy ten, aktywnie obcujc z dobrami kultury, asymiluje je (heterotelia w autoteli: cudzy cel staje si wasnym). Proces najpeniejszy w wieku modzieczym, gdy krystalizuj si struktury wewntrznej osobowoci wychowanka. Dobrowolne wnikanie w sens dbr kulturalnych, selekcja biernych wobec nas lub atakujcych z zewntrz wartoci, swoj struktur duchow pokrewne lub izomorficzne naszej wasnej; osigamy osobowo wraz z jej nieodczn cech wolnoci moraln. Struktura ta nie jest stanem, w ktrym mona okrzepn przy dalszym obcowaniu z dobrami kultury rozrasta si i przebudowuje. Wychowanie jako oddziaywanie wychowawcy na wychowanka moe owocowa samowychowaniem podmiotu doznajcego zewntrznego wpywu. Oddziaywaniom wychowawczym musi towarzyszy dobrowolna aktywno wychowankw. Harmonijna wsppraca caej spoecznoci wychowawczej moliwo uatwienia wychowankom permanentnego zmniejszania dystansu, dzielcego ich od dbr kultury.

20

Oddziaywania wychowawcze nie istniej poza spoeczestwem lub kultur, dlatego przenikaj je dwie zasady wychowania: przymus i swoboda. Skadniki wychowania Normatywny okrela cele, tre wychowania, zasady, formy i rodki wychowania; Zewntrzny wyraa ca organizacj rodowiska wychowawczego; Wewntrzny wyraa zmiany w rozwoju wewntrznym jednostki. Wszystkie te skadniki wychowania cz si ze sob i ujawniaj w konkretnych sytuacjach wychowawczych. Wieloznaczno pojcia wychowanie Pedagogika stworzona przez J. F. Herbarta na pocztku XIX w. do dzi nie wyeliminowaa wieloznacznoci pojcia wychowania: znaczenie zalene od przyjtej antropologii filozoficznej, aksjologii, ideologii, psychologicznej koncepcji czowieka. Przykadowo wg antypedagogiki: adne dziecko nie potrzebuje, aby je kto wychowywa. Kto kocha dzieci ten ich nie wychowuje (von Schoenebeck, 1994). Jednak wychowanie jest centralnym pojciem nauk pedagogicznych definicja konieczna. Nie mona nauczy si wychowania z samej definicji, bo musi by ono oparte na staym otwieraniu si na nieprzewidziane sytuacje, jakie stwarzaj niepowtarzalne, najrniejsze osobowoci ludzkie. Jednak wychowawca musi realizowa okrelony cel. Trudno zdefiniowania pojcia wychowania: nieatwo oddzieli jego istot od poprzedzajcej go socjalizacji procesu czciowo pochaniajcego lub wrcz wykluczajcego jego znaczenie. F. Nietzsche: (...) wszelkie pojcia, w ktrych usiuje si semiotycznie zawrze cay proces, nie nadaj si do definicji. Definiowalne jest tylko to, co nie ma swojej historii. E. Weniger: Z istoty rzeczy nie mona przedstawi oglnej definicji wychowania, a tym samym okreli, jakie czynniki determinuj ten proces. Definicje wychowania Z perspektywy psychologicznej i biologicznej dominuje aspekt wewntrzny: w wychowaniu podkrela si priorytetowe znaczenie wewntrznych, biologicznych cech dziecka i ich wpyw na jego rozwj fizyczny i psychiczny; wychowanie czsto rozumiane jako doskonalenie odziedziczonych cech, wprowadzanie zmian w zachowaniach czowieka; Z socjologicznego punktu widzenia dominuje aspekt zewntrzny: w wychowaniu podkrela si decydujce znaczenie rodowiska zewntrznego, czsto bez wzgldu na psychiczne uwarunkowania i stan dziecka; Kierunki zbiene (konwergencyjne) zazwyczaj skaniaj si ku obu punktom widzenia i staraj si czy wewntrzne i zewntrzne warunki wychowania.

21

Definicje wychowania Zoono treci, wieloznaczno brak dotychczas jednolitej klasycznej definicji wychowania (wskazujcej najbliszy rodzaj pojciowy i rnice gatunkowe). Definicja Klausa Schallera (1977): Wychowanie to sposoby i procesy, ktre istocie ludzkiej pozwalaj okreli si w czowieczestwie. Przydatna znajomo grup definicji klasyfikacje Bogusawa liwerskiego i Stefana Kunowskiego. Klasyfikacja definicji wychowania (B. liwerski) jako jednostronne oddziaywanie wychowawcy na wychowanka; jako swoisty rodzaj relacji dwustronnej, w toku ktrego dochodzi do zwrotnego oddziaywania osb na siebie; jako proces zachodzcy w rodowisku ycia czowieka w wymiarze zjawisk dziejowych, psychospoecznych i kulturowych: Definicje wychowania (B. liwerski) jako jednostronne oddziaywanie wychowawcy na wychowanka: wiadomie organizowana dziaalno spoeczna, oparta na stosunku wychowawczym midzy wychowankiem a wychowawc, ktrej celem jest wywoanie zamierzonych zmian w osobowoci wychowanka; formowanie, ksztatowanie, zmienianie czyjej osobowoci, spowodowanie czy wyzwalanie w niej podanych zmian. jako swoisty rodzaj relacji dwustronnej, w toku ktrego dochodzi do zwrotnego oddziaywania osb na siebie: (...) praca z czowiekiem i nad czowiekiem przy jego aktywnym wspudziale, jako osob, ktra znajduje si w stanie dojrzewania i rozwoju; (...) szczeglny przypadek wzajemnego kontaktu osb, dziki ktremu kada z nich powoli si zmienia. jako proces zachodzcy w rodowisku ycia czowieka w wymiarze zjawisk dziejowych, psychospoecznych i kulturowych: proces, czyli cig zmian prowadzcych do nowego stanu fizycznego i psychicznego czowieka, uwaanego przynajmniej czasowo za nowy i zakoczony. proces wrastania jednostki w spoeczn wiadomo gatunku. DEFINICJA I SKADNIKI WYCHOWANIA WG S. KUNOWSKIEGO S. Kunowski cztery gwne grupy definicji: prakseologiczne (dziaaniowe), ewolucyjne (rozwojowe), sytuacyjne (warunkujce), adaptacyjne (wytworowe).

22

Podzia logicznie nieostry dwie pierwsze grupy mog obejmowa te definicje dwch pozostaych grup. 1. Definicje prakseologiczne (najstarsze) typowo pedagogiczne podkrelajce jako istotne dla wychowania przede wszystkim dziaania wychowawcw: wpywanie na wychowankw i urabianie ich. Definicje prakseologiczne: Ograniczaj wychowanie do dziaania celowego, pedagogiczne. Pomimo rnicy celw dotycz problemu metody: socjologizmem, tj. spoecznym 1. Definicje prakseologiczne przykady: T. Waitz: Wychowanie jest planowym oddziaywaniem na jeszcze dajce si ksztaci wewntrzne ycie innych; G. Kerchensteiner: (...) wiadome urzeczywistnianie wartoci w kim jest wychowaniem innych. 2. Definicje ewolucyjne wychowanka jednostki: dowiadczenia o charakterze psychologicznym: podkrelajce nie celowe urabianie nacisk na swobodny proces rozwojowy w zakresie rnego rodzaju przez wychowujce spoeczestwo, ale kadce nabywanego przez wychowanka. jak dziaa, by wychowywa (zwizek z dziaaniem dorosych), eliminujc zupenie niezamierzone wpywy

wychowanie jako proces samorzutnego rozwoju

2. Definicje ewolucyjne przykady: J. Dewey: Wychowanie jest procesem wrastania jednostki w spoeczn wiadomo gatunku; W. Ch. Bagley: Wychowanie jest procesem zdobywania przez jednostk dowiadcze; drog do tych dowiadcze jest uczenie si wychowanie utosamiane z procesem uczenia si definicje ewolucyjne: pajdocentryzm, problemem wyjanienie, na czym polega rozwj czowieka. 3. Definicje sytuacyjne wychowawczego, organizowa rodowisko socjologiczne, podkrelajce znaczenie wychowujce; warunkw i bodcw rodowiska jako problem jak na przyczyniajcych si do rozwinicia wychowanka:

zwizek z ekologizmem, zwracanie uwagi odpoczynku, kina, czytelnictwa itp.

niewiadomie dziaajce wpywy zaj, 3. Definicje sytuacyjne przykady:

O. Decroly: Wychowanie jako przygotowanie do ycia przez ycie. P. Petersen: Wychowanie jako pierwotna funkcja ducha, ktra jest przepojeniem i udoskonaleniem ludzkiej formy ycia przez wsplnot duchow rodziny, narodu, ludzkoci; wychowanie jako szkoa wsplnoty organizowanie przeycia wsplnotowego przez zabaw, prac, rozmow, wyraanie, ekspresje twrcz, uroczystoci jako sytuacje wychowawcze. 4. Definicje adaptacyjne utosamiajce dotyczce osiganych skutkw i wytworw zwizek z aksjologizmem socjologicznym. dziaania wychowawczego, proces wychowania z jego wynikiem, ktrym ma by dobre przystosowanie si

wychowanka do spoeczestwa;

23

4. Definicje adaptacyjne Proces wychowania ksztatowaniem si charakteru lub osobowoci wychowanka, jego wyksztacenia lub wiatopogldu; najczciej chodzi jednak o najdalszy, ostateczny wynik wychowawczy przystosowanie wychowanka do rodowiska biologicznego lub spoecznego. Punktem odniesienia, czynnikiem decydujcym jest spoeczestwo. Gubi si tu jednak osoba wychowanka nie ma mowy o interakcji i liczeniu si z jego stanowiskiem, stanowi on materia do obrbki. E. Durkheim: Wychowanie jest oddziaywaniem pokole dorosych na te, ktre jeszcze nie dojrzay do ycia spoecznego. Zmierza ono do wywoania i rozwinicia w dziecku pewnej liczby stanw fizycznych, umysowych i moralnych, jakich domagaj si od niego i spoeczestwo polityczne jako cao i rodowisko specjalne, do ktrego jest ono szczeglnie przeznaczone. Robert Toporkiewicz: Istot wychowania jest ksztatowanie osobowoci wychowanka w kierunku uznawanym przez spoeczestwo za podany. Definicja ramowa S. Kunowskiego Wspczesne systemy wychowania d do syntezy. Definicja ramowa wychowania stara si zawrze w sobie nie tylko dziaalno wychowawcw, ale i sytuacje wychowawcze, tak wszechstronny rozwj wychowanka, jak i cel, do ktrego proces rozwojowy i dziaanie wychowawcze zmierza. Definicja trjczonowa (czon pierwszy zarysowany prakseologicznie, dwa nastpne wydwik psychologiczny i socjologiczny): Wychowanie jest to zawsze spoecznie uznany: a) system dziaania pokole starszych na dorastajce b) celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem c) dla przygotowania wedug okrelonego ideau nowego czowieka do przyszego ycia. Definicja ramowa wychowania (S. Kunowskiego) czy w sobie elementy definicji: dziaaniowych, rozwojowych, warunkujcych, wytworowych. Cakuje w sobie poznane ujcia wychowania jako: czynnoci urabiania, swobodnego rozwoju, oddziaywania sytuacji wychowawczych, wytworu. Skadniki wychowania wg Kunowskiego Na skutek tego poczenia definicja ramowa zawiera take podstawowe skadniki wychowania:

24

dynamiczne siy, dziaajce we wszechstronnym rozwoju czowieka; spoeczne dziaanie wychowawcze, ktre stara si pokierowa: naturalnym rozwojem wychowanka przez wychowawcze zblienie go do ideau nowego czowieka oraz przez uksztatowanie jego postawy wobec przyszego, nieznanego jeszcze dokadnie ycia. Dynamizmy wychowania wg S. Kunowskiego Bios (ycie): odnosi si do dynamizmu biopsychicznego, ktrym natura obdarzya kadego z nas (dynamizm pochodzenia naturalnego); pd yciowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu, rozmach yciowy zalene od wszelkich stanw psychicznych i somatycznych: wyposaenia dziedzicznego i stanu rozwojowego wychowanka, jego waciwoci osobowych, aktywnoci i struktury postpowania itp.; Sia Biosu, wynikajca z instynktu rozrodczego i samozachowawczego, z popdw i namitnoci zawsze ywioowa i lepa, wymaga ujcia w oysko i waciwego ukierunkowania jej energii; Edukacja jako funkcja Biosu ma charakter naturalny. Takie podejcie traktowane oddzielnie fetyszyzuje natur, a zwaszcza zadatki dziedziczne, wrodzone skonnoci i potencjalne moliwoci tkwice w czowieku. Etos (obyczaj, przyzwyczajenie): odnosi si do norm i zwyczajw zastanych w yciu spoeczno-kulturowym wytworw indywidualnej i zarazem zbiorowej dziaalnoci czowieka; sia spoeczna obyczajowoci i moralnoci zbiorowej, urabiajca ksztat biosu drog przymusu, nacisku, presji opinii publicznej, kontroli, sankcji karnych itp.; ich pochodzenie nie jest naturalne, a zatem Etos jako dynamizm rozwojowy ma charakter sztuczny. sztuczny charakter ma zatem i edukacja jako funkcja Etosu; w wychowaniu dziedziczenie spoeczne lub kulturalne. Etos kadzie nacisk na czynniki spoeczno-kulturowe i socjalizacyjne tkwice bezporednio w yciu spoecznym, wytwr celowej dziaalnoci czowieka (charakter ideologiczny wychowania poprzez ideologie, normy, kulty, wierzenia, zwyczaje). Etos dziaa na Bios przez stwarzanie sytuacji wychowawczych, wytwarzajc poczucie powinnoci, odpowiedzialnoci, obowizku, solidarnoci itp., wystpujc w rodowiskach spoecznych i spoecznokulturowych (instytucje wychowujce, polityczna organizacja pastwa, sytuacje zewntrzne ycia spoecznego, przewodnictwo Kocioa). Agos (gr. ago prowadz): sia dziaania moralnego i umysowego wychowawcw, umoliwiajca korygujce dziaanie rodowiska pedagogicznego (rodowiska osobowego i kultury wychowawcy), nastawionego na szlachetne ideay;

25

Etos dotyczy przecitnych, uznanych przez otoczenie wzorw postpowania, Agos wzniesienie wychowanka ponad popdy biosu i przecitno etosu do wyszej kultury, do ideau, doskonalenie, prowadzenie wzwy psychagogia. Los: sia tajemnicza, niewymierna, nieprzewidywalna, nieobliczalna, Los, chocia jest si niewymiern i nie dajc si przewidzie, decydujco wpywa [...] na ycie, rozwj i wychowanie kadego czowieka. Pedagogika teoretyczna musi wic liczy si w wychowaniu z dziaaniem losu... (w chrzecijastwie Bg, nie przypadek); spotkanie rwnie wane jak nauczanie, ksztacenie, wychowanie. Cztery przedstawione skadniki wychowania dynamizmy wewntrzne dziaaj rwnoczenie na siebie: zapocztkowany proces wychowawczy rozwoju jednostki tworzy si jako wypadkowa si okrelonego biosu, etosu i agosu w ramach danej sytuacji losowej i jej zmiennoci. ROLA, FUNKCJE I CELE WYCHOWANIA ROLA WYCHOWANIA Ujcie antropologiczne: wychowanie jako fenomen ludzkiej egzystencji, zjawisko dane czowiekowi w jego potocznym byciu w wiecie. Fenomen wychowania jest zawsze jakim dowiadczeniem, a zarazem zrozumieniem, ktry upomina si i wymaga dalszych interpretacji umacnianie sposobw stawania si czowiekiem. W wychowaniu chodzi przede wszystkim o ksztatowanie jednostki aby ona sama stawaa si sob, by szukaa i odnalaza siebie. Ujcie socjologiczne: spoeczno-historyczny kontekst wychowania najstarszego procesu spoecznego istnienia czowieka, sprowadzajcego si do oddziaywania pokolenia dorosych na niedojrzae do ycia spoecznego jednostki; Ujcie socjologiczne rola wychowania: dziki niemu zachowane czy rekonstruowane s wartoci i struktury bytu spoecznego, rodowiskowego; Wychowanie interwencja w procesy uspoecznienia i wdroenia, zaadaptowania do podanego stanu kultury czy do uczestnictwa w spoecznoci. FUNKCJE WYCHOWANIA Najstarsze funkcje wychowawcze: religijne (ju od czasw sumeryjskich: inicjacje modziey, szkoy przy wityniach, w Europie religia chrzecijaska przenikaa cao ycia spoecznego); (K. Ablewicz). Ujcie antropologiczne rola wychowania: wspomaganie procesw dorastania i dojrzewania, (S. Kunowski). Los: jako absolut (deterministycznie, indeterministycznie, fatalistycznie) lub e nie jest absolutem

26

moralne (funkcja oddzielona od funkcji religijnej w XVI w. przez protestantyzm urabianie postaw etycznych niezalenie od wyznania), spoeczne (XIX w. w spoeczestwie klasowym szkoa ma ksztatowa lojalno pastwow mas, zapobiega rewolucjom). Nowoczesna nauka gbsze funkcje: techniczne (przygotowanie do ksztacenia zawodowego, politechnizacji, pracy produkcyjnej rozwijanie cywilizacji technicznej); kulturotwrcze (nie tylko przekazanie dorobku kultury, ale rozwj uzdolnie twrczych), Nowoczesna nauka gbsze funkcje: biologiczne (wpyw wychowania na stan zdrowia), psychologiczne (wiczenie mylenia, inteligencji, woli, zainteresowa, uzdolnie), patriotyczne (np. dokumenty KEN, wojsko), polityczne (ksztatowanie stosunku do innych). WYCHOWANIE JAKO FAKT I JAKO ZADANIE Wychowanie czynno, technika, dziaanie komunikacyjne, zadanie, fakt kulturowy. Wychowanie jako fakt: K. Kruszewski skadnik ycia czowieka ukierunkowany na niebiologiczne zachowanie cigoci; w sensie filozoficznym koncentracja na tym, co jest wynikiem zastosowanej metody opisu globalizujcego, bez eksponowania jzyka intencji (jako jzyka pedagogicznego wie si z rozumieniem wychowania). Wychowanie jako zadanie: wg K. Kruszewskiego aktywno intencjonalna. Jzyk naukowo-techniczny, odpowiedni dla eksplikowania zalenoci midzy zastosowan metod dziaania a uzyskiwanymi wynikami. Posuguje si pojciami przyczyn i skutkw, celw i rodkw z ogln orientacj na skuteczno zmiany (zalenoci zoone nie zawsze uzyskuje si podane zmiany, procesy przebiegaj inaczej ni powinny). Konieczno moralnego uprawomocnienia wychowania Wychowanie suy spoeczestwu i moralnemu rozwojowi nie moe abstrahowa od wartoci: tego, co uchodzi za wane i cenne, co jest podstaw podziau na dobre i ze. Wychowanie bez wartoci poowiczne, mao skuteczne, czasami bezmylne i spoecznie szkodliwe, wrcz niemoliwe. Nie przygotowuje do odrniania dobra od za, a przez to do podejmowania decyzji yciowych (niefortunne, ze wybory). WARTOCI W WYCHOWANIU Wychowanie z reguy zwizane z wartociowaniem. Szczeglnie istotne w wiecie gwatowanego rozwoju nauki, techniki, w wiecie politykw, mediw itp.

27

Warto czasami rozumiana tylko jako dobro wszystko to, co stanowi przedmiot naszych pragnie i de, ale nie pozostaje w sprzecznoci z dobrem wsplnym Zwykle nie budz wtpliwoci wartoci uniwersalne i ponadczasowe (wartoci podstawowe, oglnoludzkie, powszechne). Szczeglne miejsce transcedentalna triada: prawda, dobro, pikno kryjca w sobie wielopitrow polisomi [wieloznaczno] przechowywan przez jzyk (nad czym czsto nie zastanawiamy si, powtarzajc je niemal mechanicznie, co zmienia je w liczmany). Wybr wartoci w spoeczestwie nieatwy (zwaszcza wobec dychotomii: wartoci moralne, obyczajowe, poznawcze vs. wartoci materialne), ale uznane np.: mio, przyjan, wierno, odpowiedzialno, nadzieja, wolno, przyzwoito, prawo. Nie chodzi jednak o deklaratywizm, o to, by je gosi, ale o ich rozumienie i wcielanie w ycie. Preferowanie wartoci moralnych w wychowaniu: trudniejsze do przyswojenia i zaakceptowania ni inne, nie musz by realizowane tylko dlatego, e kto uznaje je za absolutne. dziki nim czowiek bardziej ludzki waciwy wymiar wartoci materialnych (by czy mie), uatwiaj przeciwstawienie si konsumpcyjnemu stylowi ycia, nadaj yciu gbszy sens, chroni przed chaosem moralnym, wspieraj wartociowanie zgodnie z wasnym sumieniem, wysiek wcielenia jednych wartoci bywa okupiony niweczeniem innych (np. patriotyzm nacjonalizm). CELE WYCHOWANIA Prymat wartoci nad celami wychowania. Kada z wartoci moe by celem wychowania, cho nie kada jest. Nie kady cel wychowawczy uznany za warto tylko powszechnie aprobowany. Cele wychowania sabo opracowane; wynik rnorodnych orientacji wiatopogldowych, filozoficznych, religijnych: trudno o powszechnie akceptowan koncepcj. Cele wychowania: wynikaj z aktualnych i przewidywanych potrzeb spoeczestwa oraz jednostki dlatego mwi si o obiektywnych c.w., ale c.w. z zarazem odbiciem pewnego ideau. Cele wychowania wg B. Suchodolskiego przygotowanie do: ycia w spoeczestwie; wykonywania zawodu; uczestnictwa kulturalnego; rozwoju wasnej osobowoci. Koncepcje filozoficzne warunkujce formuowanie celw wychowania Koncepcja naturalistyczna podkrela wrodzone dyspozycje dziecka i potrzeby jednostki; Koncepcja socjologiczna kadzie nacisk na potrzeby spoeczestwa, sytuacj spoeczn;

28

Koncepcja kulturowa jej fundamentem s wartoci kulturowe danego spoleczestwa; Koncepcja futurologiczna wywodzi si z prognoz rozwoju spoeczestwa, nakierowuje na przysze potrzeby ycia. Przy okrelaniu celw wychowania istotne: wymagania spoeczne; moliwoci spoeczestwa; moliwoci czowieka; perspektywy spoeczestwa; ograniczenia spoeczestwa i czowieka. Wychowanie w kierunku harmonijnego rozwoju osobowoci, jednostki (rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, woli, charakteru, umiejtnoci, sprawnoci, nawykw, motywacji, pogldw itp. Cele wychowania zwykle utosamiane z doranym i zarazem kocowym efektem oddziaywa wychowawczych. Czsto formuowane bardzo oglnie i wieloznacznie (np. wszechstronny rozwj) mona podkada dowolne treci. Maa precyzja ciko orzeka o przydatnoci w procesie wychowania, std trudno o ich powszechn akceptacj. Bardziej przydatne koncepcje celw wychowania dotyczcych cech osobowoci, o ktre warto zabiega w procesie wychowawczym: uczciwo, sumienno, pracowito, odpowiedzialno, poczucie sprawiedliwoci, yczliwo, umiejtno wspycia i wspdziaania z innymi, radzenie sobie z wasnymi problemami emocjonalnymi itp. Zbyt bogaty repertuar celw wychowania nie zawsze wiemy, czym s cechy osobowoci utosamiane z celami wychowawczymi i dlaczego naley o nie zabiega, nieatwy wybr tych najbardziej spoecznie i moralnie podanych, wraenie narzucenia koncepcji. Std czsta rezygnacja ze sztywnego modelu gotowej osobowoci: nie celowe rozwijanie okrelonych cech osobowoci, ale czuwanie i wspomaganie wychowanka w kierowaniu wasnym rozwojem. Koncepcja celw wychowania wg W. Brezinki W aspekcie rozwojowym wspomaganie w rozwoju psychicznym i fizycznym zgodnie z predyspozycjami wychowanka. W aspekcie spoecznym przystosowanie wychowanka do warunkw i sytuacji, w jakich bdzie y i pracowa (z prawem do niezalenoci, bez podporzdkowania interesom spoecznym). W aspekcie kulturowym umoliwienie przyswajania materialnego i duchowego dorobku ludzkoci (wzbogacenie wewntrzne: wyzwolenie ciekawoci i zainteresowania wiatem). W aspekcie religijnym czowiek wymaga wsparcia take ze strony religii, a nie tylko natury, spoeczestwa i kultury (znalezienie wartoci, odpowiedzi na problemy egzystencjalne).

29

FORMY, RODZAJE, CECHY WYCHOWANIA Formy wychowania Z perspektywy czasu w yciu czowieka trzy formy wychowania, pojawiajce si w yciu kadego czowieka, w rnych jego okresach; widoczne te w procesie wymiany pokoleniowej: forma trwaa (habitualna) osignicie poziomu dobrego wychowania; forma aktualna realizujcy si proces wychowania; forma potencjalna moliwoci wychowawczo-edukacyjne. Organizacyjne formy wychowania: ze wzgldu na rodzaj komunikacji: wychowanie werbalne i wychowanie niewerbalne; ze wzgldu na intencjonalno oddziaywa dyrektywne i niedyrektywne. Dwa rodzaje oddziaywania wychowawczego na czowieka oddziaywanie funkcjonalne niezamierzone, zewntrzne wpywy rodowiska; wewntrzne nieuwiadomione ksztatowanie samego siebie dziki dowiadczeniom yciowym i cechom wrodzonym; oddziaywanie intencjonalne zamierzone zewntrzne oddziaywanie wychowawcze; wewntrzne wychowywanie samego siebie, wiadome ksztatowanie siebie. Cechy wychowania Interakcj wychowawca wychowanek wyrniaj od wszelkich innych oddziaywa nastpujce cechy: Dziaalno typowo ludzka, aktywna; Intencjonalno; Zoono; Interakcyjno; Relatywno; Dugotrwao. Dziaalno typowo ludzka nie istnieje w wiecie zwierzt (instynkty, odruchy). Aktywny stosunek czowieka do natury, spoeczestwa, siebie samego: poprzez wychowanie uczymy si czerpa ze rodowiska korzyci dla siebie i spoeczestwa. W aktywnym stosunku do wiata dochodzi do humanizacji jednostki i caego spoeczestwa (im dojrzalsze, bardziej demokratyczne spoeczestwo, tym bardziej wymagajce i zoone procesy wychowawcze proste naladownictwo ju nie starcza, powstaj profesjonalne instytucje wychowawcze). Cechy wychowania intencjonalno Cecha najbardziej charakterystyczna: podmiot dziaajcy kieruje si zamiarem wywoania okrelonych zmian w drugim podmiocie. Wie si z tym wiadomo oddziaywa wychowawczych: co najmniej jeden z podmiotw (zwykle wychowawca) jest wiadomy celw i charakteru swych de.

30

Cele te wytyczaj drog, ktr wychowawca powinien poda (dc do wiadomego rozwoju jednostki, pomocy jej w okrelaniu stosunku do wiata zewntrznego i wewntrznym rozwoju). Brak wiadomoci celw wychowania dziaania nieprzemylane, przypadkowe, mao skuteczne. Przesadna wiadomo celw wychowania, zwaszcza tych mao realnych czasami tylko gr pozorw; nadmierne kierowanie rozwojem wychowankw wedug okrelonych z gry celw moliwo odzwyczajenia ich od ponoszenia odpowiedzialnoci za siebie samych; pytanie: czy mamy prawo stale narzuca im tylko jeden sposb postpowania, bez moliwoci wyboru. Nieprawda, e tylko precyzyjne formuowanie celw prowadzi do sukcesu wychowawczego. Przykad rodzice: rzadko werbalizuj cele, ale maj intencje wychowawcze, wyznaczane przez wiatopogld, religi, tradycje rodzinne itp. Nawet gdy wychowawca wiadomie rezygnuje z jakichkolwiek celw wychowawczych jest to take swoistym celem, urzeczywistnianym w wychowaniu. Intencjonalnoci nie jest wic pozbawiona dziaalno wychowawcza, w ktrej wywieranie wpywu ogranicza si do kibicowania rozwojowi wychowankw lub gdy wychowawca przyjmuje niedyrektywny sposb kierowania nim. Cechy wychowania zoono wiadcz o niej wielorakie uwarunkowania zachowa ludzkich: zewntrzne niemal wszystko, co nas otacza, wewntrzne potrzeby, aspiracje, motywy, denia, samopoczucie, stan zdrowia itp. Wychowanie tylko jednym z czynnikw regulacji zachowa ludzkich, ale pozostajcym w zwizku z innymi. Zoono wychowania ukazywana przez przedstawienie go jako procesu adaptacji do obowizujcych powszechnie norm, regu, zasad postpowania, jakie chce si przyswoi wychowankom. Wychowanie nie jest wtedy zwykym przekazywaniem i zapamitywaniem wskaza, ale polega: na asymilacji nowych norm, przeobraanych pod wpywem norm ju znanych i bardziej lub mniej uwewntrznionych (uznanych za wasne), z II strony na akomodacji: przystosowaniu si tych ostatnich norm do norm dopiero co nabytych. Cechy wychowania interakcyjno Wychowanie odbywa si w interakcji, tj. we wspdziaaniu ze sob wychowawcy i wychowanka na zasadzie oboplnej wzajemnoci. Charakterystyczna dla wychowania jest czynna, podmiotowa rola dziaajcego i doznajcego. Cechy wychowania interakcyjno Wychowanie odbywa si w interakcji, tj. we wspdziaaniu ze sob wychowawcy i wychowanka na zasadzie oboplnej wzajemnoci.

31

Wychowanek godnym partnerem wychowawcy, nie jest i nie moe by jedynie przedmiotem zewntrznych oddziaywa jest te podmiotem wasnego dziaania, zasugujcym na wysuchanie go i dialog. Proces wychowawczy tym skuteczniejszy, im czciej wychowawca wcza oddziaywania na wychowanka w sfer wasnej aktywnoci. Cechy wychowania interakcyjno Cakowita rezygnacja z instrumentalnego traktowania wychowanka wykluczenie jego biernej roli w procesie wychowania. Interakcyjno wychowania odniesiona nie tylko do nawizywania opartych na wspdziaaniu bliskich kontaktw wychowawcy z wychowankiem, ale take do umoliwienia mu kontaktw z innymi ludmi, zwaszcza z rwienikami (inaczej ucieczka od ycia, od odpowiedzialnoci). Cechy wychowania relatywno Relatywno zwizana z trudnoci przewidywania skutkw wychowania. Wynik zoonoci procesu wychowania oraz zoonej dynamiki osobowoci ludzkiej. F. Znaniecki: osobowo nie daje si ksztatowa w sposb celowy i planowy, poniewa sama znajduje si w cigym procesie rozwojowym i poddawana jest rnym wpywom zewntrznym. Znaczcy wpyw na psychik, poza wychowaniem rodowisko rwienicze i lokalne, rodki masowego przekazu zjawisko socjalizacji (wychowania naturalnego) rozwoju samorzutnego i niezorganizowanego. Wpywy tak silne, e czsto trudno rozstrzygn, co zasug wychowania, co wynikiem socjalizacji. Bezporedni wynik wychowania jako dziaania zamierzonego nie zawsze najwaniejszy: niekiedy wikszy wpyw na rozwj ma to, co dzieje si wok tego procesu nie sposb zrozumie wychowania bez jego powiza z procesem socjalizacji. Cechy wychowania dugotrwao Dugotrwao osobowo czowieka podlega przemianom przez cae ycie: wychowanie nie tylko w odniesieniu do dzieci i modziey, ale te do osb dorosych. Przypomina o koniecznoci ustawicznego zabiegania o doskonalenie osobowoci nie tylko wychowankw, ale i wychowawcy. Istotna jest take wzgldna trwao wpyww i zmian zachodzcych w obu systemach, Wychowawca w procesie wychowania nie tylko peni rol przewodnika, doradcy, inspiratora, ale take uczy si od swoich wychowankw, czasami stajc si ich wychowankiem (funkcja wychowawcza nie oznacza koca rozwoju wychowawcy stanowi jego kontynuacj na wyszym poziomie).

32

POJCIE ROZWOJU OSOBOWOCI Rozwj proces naturalny, nieodczna cz natury i spoeczestwa, a wic i czowieka. Nie tylko wzrost, dojrzewanie organizmu, ale take zoony proces zmian ilociowych i jakociowych rnych cech organizmu, stopniowe zwikszanie jego zdolnoci do przetwarzania otaczajcego wiata poprzez aktywne dziaania. ETAPY ROZWOJU CZOWIEKA W CIGU CAEGO YCIA rozwj prenatalny; niemowlctwo pierwszy rok ycia; wczesne dziecistwo (1-3) rednie dziecistwo (3-7) pne dziecistwo (7-12) dorastanie (12-15) wczesna modo (15-18) rednia modo (18-23) pna modo (23-30) stabilizacja yciowa (30-60) wczesna staro (60-70) pna staro (> 70 lat) FAZY ROZWOJU JEDNOSTKI W DENIU DO WYKSZTACENIA S. Hessen trzy okresy w rozwoju czowieka (podkrelony gwnie aspekt intelektualny rozwoju). Kady z nich uwzgldnia inne aspekty w rozwoju czowieka kady rwnie wany i znaczcy w okrelaniu wpyww edukacyjnych na jednostk. Zasada cigoci rozwoju psychicznego okresy rozwojowe nakadaj si na siebie i przechodz jedne w drugie + zasada niepowtarzalnoci rozwoju czowieka. Anomia wiek dziecicy; byt pojty biologicznie: wychowanie pielgnowaniem, zapewnieniem normalnego rozwoju psychofizycznego, hodowaniem niezdolnej do samodzielnego ycia osoby okres niemowlcy i wczesnego dziecistwa (przedszkolny); Anomia gwne cechy: gwn trosk wczenie osobnika w gatunek biologiczny homo sapiens, zapewnienie utrzymania i przeduenia rodzaju ludzkiego, ale te jego udoskonalenie; may czowiek nie ma swojego zdania, reaguje na wszystkie wpywy z zewntrz;

33

nie ma tu wychowania sensu stricto, bo nie ma wiadomoci; jest zabawa: celem wiczenie i doskonalenie umiejtnoci i sprawnoci potrzebnych w okresie dojrzaoci, dorosoci; brak samowychowania: nie ma intencjonalnoci dziaa ani samowiadomoci; stadium moralnie anomijne w przyrodzie nie istniej pojcia dobra i za, jednostka nie sucha prawa, ale wymuszajcej wadzy: dziecko przedmiotem reagujcym na zabiegi, jego praca nad sob uruchamiana przez przymus zewntrzny (tworzenie hamulcw wewntrznych wzgldem wasnych, naturalnych popdw). Heteronomia dziecko w wieku szkolnym: przejcie jednostki od fazy anomii na szczebel przymusu spoecznego, do warstwy bytu spoecznego, majcego wasne prawidowoci o charakterze zbiorowym (od przyrody do prawa); Heteronomia gwne cechy: zaleno jednostki od grupy spoecznej, ktra stosujc rodki przymusu urabia j wg swych potrzeb (grupa dy do utrwalenia i wzmocnienia swego bytu poprzez przymus wadzy; jednostka podporzdkowanie); waciwym zajciem lekcje: forma przejciowa do samodzielnej pracy dziecka; urabianie spoeczne jednostki indoktrynacja jakiej ideologii; okres obcoprawnoci posuszestwa wobec prawa nadanego z zewntrz; autorytet osoby zastpiony autorytetem prawa (nie tyle przymus, co dobrowolne uznanie go); wci nie jest to waciwe wychowanie i samowychowanie: jedynie aktywno jednostki w ramach grup spoecznych: gry, zabawy w grupie, kka zainteresowa, organizacje uczniowskie, wychowanie do wypoczynku (przygotowanie do wiadomego ksztatowania wasnej osobowoci); Autonomia wiek samorzdnoci, twrczoci i wolnoci (np. okres uniwersytecki): wzniesienie si do warstwy duchowej; doskonalenie przez samoksztacenie (take poza szko); stosunek nauczyciela wykracza poza stosunek wadzy; wychowanek aktywnym partnerem wychowawcy, nie biernym obiektem. WARUNKI I CZYNNIKI ROZWOJU OSOBOWOCI Czynniki wpywajce na rozwj osobowoci: zewntrzne czynniki spoeczne i uwarunkowania historyczne; wewntrzne m.in. czynniki biologiczne i psychiczne. Czynniki wewntrzne rozwoju osobowoci: Czowiek przychodzi na wiat z okrelonymi, wrodzonymi dyspozycjami. Wanym wewntrznym czynnikiem rozwoju osobowoci dziedziczno: dziedzicznoci rozumie si tendencj pokolenia na pokolenie. Pod pojciem z organizmu do zachowania i przekazywania cech

34

W psychologii dziedziczno, ale i cechy wrodzone: Dyspozycje wrodzone to zdolnoci, z ktrymi jednostka przychodzi na wiat. Podstawowe determinanty biologiczne rozwoju osobowoci: cechy i dziaanie systemu nerwowego oraz zmysw; dziaanie gruczow wydzielania wewntrznego; wzrost organizmu; cakowity rozwj fizyczny i umysowy; potrzeby biologiczne i popdy; dziedziczno, wrodzono, niektre choroby i defekty. Problemy dziedzicznoci nie do koca zbadane, nie jest moliwe dokadne okrelenie ich wpywu na rozwj czowieka. Nie dziedziczy si gotowych cech, a informacj genetyczn (geny), wpywajc na wszystkie wane strukturalne i funkcjonalne cechy organizmw. Szczeglnie wany poziom rozwoju systemu nerwowego, ktry warunkuje procesy uczenia si, wychowywania i ksztatowania dyspozycji do rozwoju psychicznego. Zewntrzne czynniki rozwoju osobowoci: rodowisko w rozwoju czowieka rne dziedziny rzeczywistoci naturalnej i spoecznej otaczajcej jednostk; dynamiczny ukad elementw otaczajcej nas rzeczywistoci, ktre s rdem bodcw i powoduj okrelone reakcje psychiczne oraz rozwijaj osobowo (wpywy, dziki ktrym czowiek zdobywa dowiadczenie w kontaktach ze zjawiskami naturalnymi i spoecznymi). Zewntrzne czynniki rozwoju osobowoci: Wpyw rodowiska i wychowania jako dziaania wiadomego i celowego. Wpyw rodowiska na rozwj nie w izolacji, ale w zoonej interakcji (rne rodowiska, nie pasywne, a aktywne przystosowywanie si do nich). Typologia rodowiska z punktu widzenia: przestrzeni mikrorodowisko, rodowisko porednie, makrorodowisko; istoty dziaania i miejsca aktywnoci rodowiska: szkolne, pracownicze, mieszkalne, rekreacyjne; charakteru przekazywanych bodcw: naturalne przyroda oywiona (biosfera) i nieoywiona, spoeczne zalene od typu formacji spoeczno-ekonomicznej (duy wpyw relacji ekonomicznych), kulturowe materialne i niematerialne efekty dziaalnoci ludzkiej. rodowisko wychowawcze to, w ktrym realizowane jest wychowanie (typowe bodce wychowawcze, ktrych nonikiem organizacyjnym jest gwnie szkoa, ale i inne instytucje wychowawcze rodzina, organizacje spoeczne itp.

35

Pedagogizacja rodowiska uksztatowanie go tak, e nie oddziauje ono ywioowo i okazjonalnie, ale w sposb przemylany, zaplanowany i zgodny z celami wychowania. DZIEDZICZNOC CZY RODOWISKO? Niektre badania genetyczne wsplne rodowisko, rodzina, ssiedztwo, dochody, wyksztacenie rodzicw, sposb wychowania dzieci w zasadzie bez istotnego wpywu na rozwj ich osobowoci; niewiele zwizkw midzy wychowawczymi praktykami rodzicw a cechami osobowoci ich dzieci. Dowody, e od poczcia czowiek posiada wasn tosamo i w tym sensie jego ycie z gry ustalone pedagodzy mog jedynie wraz z dzieckiem wsplnie przey scenariusz zapisany w genach. Ale: Mielimy dzieli ze sob 99,99% DNA, a ew. zmiany pojedyncze rnice w cegiekach, z ktrych zbudowany jest materia genetyczny. Jestemy jednak bardziej zrnicowani: u jednych osb brak caych fragmentw DNA, u innych s dodane lub skopiowane ( rnice indywidualne). Dom rodzinny rodowisko niejednorodne, zbir mikrorodowisk. Rodzice nie wychowuj dzieci jednakowo wpyw wieku, zdrowia, inteligencji, wygldu, aktualnych i minionych zachowa dziecka, kolejnoci narodzin. Rne traktowanie dzieci czy rodzice reaguj tak na rnice midzy dziemi, czy sami je powoduj? Rola opiekuna wana: wprowadzenie dziecka w wiat pierwszego jzyka, ksztatowanie relacji midzyludzkich, zasad wspycia spoecznego (nauczanie potrzebne, tre niekoniecznie). Wpyw domu moe by niewielki. Genetycy behawioralni: dziedziczenie inteligencji 75%, osobowoci 51%. Opozycja natura czy rodowisko faszywa: czynniki te wspdziaaj, s jednoczenie przyczyn i skutkiem ludzkich dziaa. Genetyczne wyposaenie czowieka modyfikowane przez rodowisko pytanie, kiedy ktry czynnik bierze gr, od czego zaley ich sia. Wyniki bada Science, 2007 Badania inteligencji 244 tys. norweskich rekrutw (1967-1975): pierworodni IQ = 103,2 pkt., drugie dziecko w rodzinie 101,2 pkt., trzecie jeszcze o 1,1 pkt. mniej; gdy najstarsze umiera kolejne uzyskuje po pewnym czasie rednio 102,6 pkt., tak samo trzecie, gdy umiera dwoje starszych. Trzej bracia Kennedy (JFK mia starszego brata, ale zgin); Ksita Anglii: (Karol, Andrzej, Edward). Pierworodni birth order theory: ponad poowa prezydentw USA m.in. G. Washington, F.D. Roosevelt, G.W. Bush. Najmodsi synowie w rodzinie born to rebel: Kopernik, Darwin, Danton, Bolivar, Marks, Castro, Ho Chi Min. Lepsze geny? Raczej to, e na pierworodnych skupia si caa uwaga rodzicw, mwi do niego dorosym jzykiem; starsze dziecko odpowiada na pytania modszych, rozwijajc inteligencj.

36

Badanie IQ moliwo okrelenia szansy na sukces w ok. 20%, wane inne rodzaje inteligencji: osobista (zdolno rozumienia innych), lingwistyczna, logiczno-matematyczna, przestrzenna, muzyczna, emocjonalna, korporalna (nowe systemy badania inteligencji ucznia w szkoach USA 16 rnych uzdolnie). Najstarsi najlepiej uksztatowani umysowo, wiksze szanse na studiach, co toruje drog w yciu; Modsi bardziej skonni do podejmowania ryzyka, opierajc si na wrodzonych zdolnociach i fantazjach; czsto bardziej kreatywni i zdecydowani (by moe rodzice ju tak nie trzli si nad nimi, albo bo nosz w sobie bunt przeciw hierarchii w rodzinie). WYCHOWANIE W WIETLE TEORII OSOBOWOCI Biologiczne teorie rozwoju osobowoci: wszystkie charakterystyczne cechy czowieka wyjaniaj dziedzicznoci; rozwj dojrzewanie cech, ktre posiada ju embrion (nowe si nie pojawiaj); przecenianie dziedzicznoci ryzyko doprowadzenia do teorii rasistowskich. Platon naturalne zrnicowanie ludzi dla wyjanienia rnic midzy przedstawicielami rnych warstw spoecznych; zaleca spoeczestwu wychowywanie elit na zasadzie doboru rodzicw; Artur Schopenhauer (1788-1860) odrzucenie wpywu wychowania na ksztatowanie czowieka: wychowanie moe zmieni umys, ale nie charakter czowieka; koniec XIX w. darwinizm przeniesienie prawidowoci i zasad z biologicznego krlestwa zwierzt na socjologi, na spoeczno ludzk; sprawczymi siami rozwojowymi walka o przetrwanie i dobr naturalny; Francis Galton wsptwrca genetyki empirycznej, autor dwch praw ludzkiej dziedzicznoci: prawo filiace regrese (powrotu do przecitnoci): ponadprzecitnie wysocy rodzice maj nisze dzieci, rodzice o wzrocie poniej sredniej dzieci wyszego wzrostu; prawo dziedzicznego udziau przodkw dzieci dziedzicz poow cech od swoich rodzicw, od dziadkw itd. Socjologiczne teorie rozwoju osobowoci: wpyw rodowiska na rozwj osobowoci, akcentowanie znaczenia wychowania bez uwzgldniania czynnikw wewntrznych (dziedzicznoci); pocztki ju u Kwintyliana; najwikszy rozgos w okresie powstawania buruazji (empiryci, sensualici, np. John Lock tabula rasa); pogldy opracowane przez francuskich materialistw typowe dla filozofii owieceniowej; np. Helwecjusz: dzieki wychowaniu jestemy tym, kim jestemy. TEORIE CZYNNIKOWE WYCHOWANIA Wychowanie jeden z wielu czynnikw ksztatujcych czowieka; kady z nich granic efektywnoci wychowania. Zalenie od liczby tych determinantw teorie dwu-, trzy-, cztero- czy wieloczynnikowe.

37

Teorie dwuczynnikowe: czowiek bytem zdeterminowanym; dwie grupy konwergujcych ze sob czynnikw rozwojowych wewntrzne (geniczne) i zewntrzne (rodowiskowe niezamierzone i zamierzone). Teorie trjczynnikowe uwzgldniaj te osobowo. Teorie czteroczynnikowe np. S. Hessen: () jednostka ludzka istnieje jak gdyby razem w czterech paszczyznach bytu, ktrym odpowiadaj cztery warstwy wychowania: jako organizm psycho-fizyczny, jako jednostka spoeczna, jako osobowo wczona w tradycj kulturaln, jako czonek krlestwa duchw. WYCHOWANIE W WIETLE TEORII OSOBOWOCI Rne, nie wykluczajce si wzajemnie, ale dopeniajce teorie osobowoci adna nie wyjania sama w peni procesu wychowania. Najwaniejsze: Teoria behawiorystyczna Teoria psychospoeczna Teoria osobowoci zorientowana humanistycznie Teoria behawiorystyczna Skrajna wersja teorii behawiorystycznej: kade zachowanie jednostki jest zawsze reakcj na dziaajce z zewntrz bodce (John B. Watson, Burrhus F. Skinner). Powizania midzy bodcem a reakcj s czysto mechaniczne ( znajc rodzaj bodca jestemy w stanie przewidzie reakcj i odwrotnie: poznanie reakcji pozwala wnioskowa o dziaajcych bodcach). Czowiek jest zewntrzsterowalny jego zachowania s programowane przez aktywne rodowisko (J. Kozielecki) Wychowanie jest zawsze tylko intencjonalnym i dyrektywnym kierowaniem rozwojem wychowanka. Niedoceniane i lekcewaone jego prawo do wasnej aktywnoci i samodzielnoci. W niewielkim tylko stopniu uwzgldniane indywidualne charakterystyki wychowankw i rnice miedzy nimi. Usprawiedliwione wszelkie przejawy manipulacji i indoktrynacji. cisy zwizek z tzw. warunkowaniem instrumentalnym (wzmacnianie pozytywne i negatywne rnych zachowa wychowankw; brak wzmocnie zanikanie, wygaszanie danej reakcji). Przykadowy schemat: bodziec (np. zadanie do wykonania dla ucznia) reakcja (ucze stosuje odp. strategi rozwizywania) wzmocnienie (ocena, pochwaa nauczyciela itp.). Wychowaniu przypisywane nieograniczone moliwoci oddziaywa. inynieria behawiorystyczna: zaprogramowana z gry technologia ksztacenia, nie liczca si z indywidualnymi moliwociami wychowankw czy wychowawcy: ucze biernym odbiorc, nauczyciel w centrum, niekwestionowany autorytet;

38

brak kontaktw emocjonalnych, nastawienie na intelekt. Krytyka teorii behawiorystycznej nieliczenie si z oczywistymi faktami z codziennego ycia: odmienne reakcje rnych ludzi na te same bodce, rne reakcje konkretnego czowieka na ten sam bodziec w rnych sytuacjach yciowych. Teoria neobehawiorystyczna (Edward C. Tolman):docenienie tzw. zmiennych poredniczcych midzy obserwowalnymi bodcami a reakcjami na nie (zaleno reakcji take od uwarunkowa zewntrznych). Nadal jednak wychowanie manipulacja wzmocnieniami w celu sterowania zachowaniem wychowankw. Teoria psychospoeczna Szczeglny wpyw uwarunkowa spoecznych (stosunki interpersonalne w rodzinie, szkole, grupie rwieniczej, zakadzie pracy itp.) na ksztatowanie osobowoci i rozwj czowieka. Eksponujc uwarunkowania spoeczne nie pomija si wystpowania naturalnych predyspozycji. Czowiekowi niezbdne kontakty z innymi ludmi, zwaszcza najbliszymi; bez nich wyobcowany i samotny (Pieko to nie jest topienie w smole ani wyrywanie koczyn obcgami, ale totalna samotno o. Maciej Ziemba). Niedosyt lub brak poprawnych kontaktw midzyludzkich rdo lku i poczucia zagroenia. Poczuciu osamotnienia mona zapobiec przez nawizanie wizi z innymi, opartych na wzajemnej mioci, oboplnym szacunku i wsplnej pracy. Wychowanie nie jest odosobnionym (jedynym) czynnikiem rozwoju czowieka. S nimi przede wszystkim uwarunkowania spoeczne, wraz z szerszym tem spoeczno-kulturowym. Proces wychowania przede wszystkim organizowaniem wspycia i wspdziaania dzieci, modziey i dorosych. Wychowawca, by sprosta swemu zadaniu, musi prawidowo uoy zarwno swe relacje z podopiecznymi, jak i stosunki pomidzy wychowankami. W razie trudnoci obowizek wspierania rodzicw nie tylko w kierowaniu wasnym rozwojem, ale te w uatwianiu im nawizywania poprawnych kontaktw z wasnymi dziemi. Przypuszczalnie w braku podanych relacji midzy nimi tkwi przyczyny owych kopotw. Warto teorii psychospoecznej nie kwestionujc dyrektywnego i niedyrektywnego kierowania rozwojem wychowankw, docenia te uwarunkowania spoeczne. WYCHOWANIE A YCIE SPOECZNE Gwn si sprawcz wychowania jest osoba, ale z reguy dziaajca w zbiorze osb (spoecznoci). Nie tylko wychowanie ksztatuje czowieka to, kim si stanie zaley te od jej zadatkw wrodzonych (genw), od warunkw rodowiskowych, w jakich yje, w tym od celowej edukacji oraz od wasnej pracy jednostki nad sob (zdolnoci stwarzania samego siebie).

39

Troska o wasne normatywne punkty orientacyjne oraz ich przekazanie nastpnym pokoleniom interesem kadej spoecznoci (W. Brezinka). W yciu spoecznym wane znaczenie dla wychowania rodzina, rodowisko spoeczne, czsto religia. Nieodzownym do tego rodkiem take owiata. Wychowanie do wartoci wychowawcy winni wiedzie, co ceni, przekazywa i promowa, co jedynie tolerowa, a co zwalcza. SPOECZNY KONTEKST ODDZIAYWA WYCHOWAWCZYCH Typy interakcji wychowawczych (ze wzgldu na spoeczny zasig uwarunkowa i stopie organizacyjnej zoonoci wychowania): Indywidualna strategia oddziaywa; Wychowanie grupowe (zespoowe); Czynniki nienormatywne. 1) Indywidualna strategia oddziaywa wzgldnie izolowanego osobistej lub rzeczowej. Inaczej pedagogika dwuosobowa: kontakt midzy wychowawc a wychowankiem wzajemnym indywidualnym stosunkiem wychowawczym, pozbawionym oglniejszego kontekstu spoecznego, instytucjonalnego, rodowiskowego. Podkrelenie, e proces oddziaywa wychowawczych odnosi si zawsze do pojedynczych osb. Strategia indywidualna nie dokonuje si wycznie w ramach stosunku interpersonalnego w diadzie moliwe wicej podmiotw wychowujcych: z ramienia wychowawcy dziaania wobec danego podmiotu wychowawczego moe podejmowa inny pedagog lub kilku wychowawcw. Podmiotem wychowujcym (wychowawc) ten, kto: wywiera wpyw wychowawczy na jednostk, ma potrzeb inicjowania wychowania, ma zdolno do okrelania kierunkw wychowania, wynikajc przede wszystkim z identyfikowania si z okrelon warstw, klas spoeczn lub zbiorowoci pozaklasow (np. religijn) oraz interioryzowania jej potrzeb i wartoci, ma zdolno organizowania wychowania (potrafi waciwie dobiera rodki wychowania, kontrolowa jego przebieg). Wychowanie grupowe (zespoowe) oddziaywanie na jednostk za porednictwem grupy. Ksztatowanie si osoby spoecznej wychowanka w okresie heteronomii, gdy rodzi si u niego dno do nawizywania kontaktw spoecznych i wczania si w ycie rnych grup spoecznych. Kada z nich specyficznie determinuje aktywno samowychowawcz czonkw. izolowanego wychowawcy na wzgldnie prywatnej lub publicznej, wychowanka w stycznoci bezporedniej lub poredniej,

40

Grupy tworzone na podou podobnych potrzeb czy zainteresowa czonkw, formalne lub nieformalne, stae lub przejciowe, spontaniczne lub intencjonalne, mniej czy bardziej zorganizowane. Wychowawca wykorzystuje przynaleno wychowanka do grupy, wyzwala w niej procesy psychospoeczne prowadzce do podanych zmian osobowociowych jej czonkw (modyfikacja stylu kierowania grup, przeksztacanie norm grupowych, zmiana atmosfery). Grupa obiektem oddziaywa wychowawczych i zmian po to, aby sta si rodkiem zmiany (nacisku na jednostk), do samodzielnym podmiotem procesu wychowania lub przynajmniej sojusznikiem wzmacniajcym osobiste oddziaywania, a przez to zmiany w osobowoci jej czonkw. Czynniki nienormatywne: interweniujce w rozwj osobowoci szczliwe czy nieszczliwe wybory, zdarzenia przypadkowe lub losowe; ich znaczenie konsekwentnie i bez absolutyzacji podkrelane przez pedagogw religijnych. Wychowanie jest przy tym realizowane: w grupach wychowania naturalnego: a) rodzina, b) najblisze rodowisko lub ssiedztwo, c) grupy rwienicze; w instytucjach wychowania bezporedniego (powoanych do wychowania planowego): a) przedszkola, szkoy i inne zakady ksztacenia; b) instytucje wychowania pozaszkolnego koa zainteresowa, koa sportowe, d) instytucje resocjalizacyjne; w instytucjach wychowania poredniego (powoanych do innych funkcji, lecz uczestniczcych w procesie wychowawczym ubocznie): a) zakady pracy, b) instytucje suby zdrowia, c) wojsko, d) instytucje kontroli spoecznej, e) wszelkie organizacje spoeczne interesujce si f) instytucje upowszechniania sztuki i kultury. Wytworem nowoczesnych spoeczestw pedagogizacja (tak, jak np. technicyzacja). Paradoksalne zadanie: w nowoczesnej organizacji ksztatowa przednowoczesne, caociowe formy ycia by zapewni osobom nim objtym sukces w yciu spoecznym, politycznym, kulturalnym i zawodowym. wychowaniem, wietlice, internaty, kluby modzieowe, domy kultury, organizacje i samorzdy modzieowe), pogotowia opiekucze, zakady wychowawcze),

c) instytucje opieki spoecznej (obki, domy dziecka,

41

Pedagogizacja zagroenie rozciganiem w nieskoczono przymusu wychowania czowieka (przeciwko J. Locke: potrzeba powcigliwoci: rnice indywidualne, wic wychodzi z rozpoznania temperamentu dziecka). Teoria osobowoci zorientowana humanistycznie Filozofia humanistyczna i personalistyczna: czowiek to osobowo; cecha ujmowanie jednostki w rozwoju, w procesie dorabiania si osobowoci, w dialektycznym zwizku ze spoeczestwem i tradycj. Teoria Carla Rogersa: czowiek aktywny i samodzielny (nie ulega bezwolnie wpywom rodowiska, podatny tylko na zachowania operatywne i reaktywne), podmiot dziaania, odpowiedzialny za kierowanie wasnym rozwojem i zdolny decydowa o sobie. Odrzucenie prb degradowania czowieka do roli przedmiotu: prawo i obowizek jednostki do ponoszenia odpowiedzialnoci za wasny rozwj, za aktualizowanie swych moliwoci; czowiek z natury dobry zy staje si wskutek niedosytu lub braku samorealizacji (wrodzona cecha czowieka). Jednostka sterowana gwnie przez wasny sposb postrzegania siebie i swego otoczenia. Aby jej skutecznie pomc, naley si koncentrowa nie tyle na jej otoczeniu, co na niej samej. O wartoci czowieka decyduje nie to, kim by w przeszoci lub kim moe sta si w przyszoci, ale to, kim jest tu i teraz. Najskuteczniej czowiek moe dopomc sobie sam. Jemu przypada gwna rola w kierowaniu wasnym rozwojem i to on ponosi za to odpowiedzialno. Protest przeciw psychoanalitycznym wizjom penym rozpaczy i koncepcji czowieka-robota. Wyszo wychowania jako oddziaywa stymulujcych czy inspirujcych nad oddziaywaniem wybitnie interwencyjnym i w nadmiarze intencjonalnym. Wychowanie funkcja wspierania wasnego rozwoju wychowanka (uksztatowanie go na osob w peni funkcjonujc, otwart na nowe dowiadczenia, przekonan o swej wartoci, majc poprawne relacje z innymi, nie poddajc si reakcjom obronnym i wiadom swych dziaa). Wychowawca uatwia, bo akceptuje wychowanka takim, jakim on jest, wnika w jego wiat wewntrzny, zachowuje si wobec niego autentycznie (jest facylitatorem, animatorem, doradc). H. Dauber, Podstawy pedagogiki humanistycznej. Zintegrowane ukady midzy terapi a polityk Nauczycielem jest ten, ktry pomaga innemu odnale ukryty sens wasnego ycia oraz wasnych dowiadczei dziki temu rozpozna wasny wspudzia w caoci () Nauczanie nie oznacza zatem nic innego, jak uwiadomienie komu czego i uczynienie procesu uczenia si moliwym do

42

przeywania, owo wystawianie czego do wiata (). To nie likwiduje rnic w kompetencjach, ktre prowadz do nierwnomiernego podziau rl. S one jednak usytuowane na wsplnej paszczynie wzajemnego szacunku z czowiekiem, jako osob. Dialektyczna jedno wychowania i samowychowania Wychowanie caoksztat procesw i oddziaywa zachodzcych w toku wzajemnych relacji midzy dwiema osobami, pomagajcych im urzeczywistnia i rozwija swoje czowieczestwo. A stan pocztkowy, B stan kocowy rozwoju osobowoci; Heteroedukacja (wychowanie obce): B dziaa asymilujco, a tym samym podnoszco na A; Autoedukacja (samowychowanie): A sam si rozwija, podnosi ku B; Paradoks: W jaki sposb moe rozwin si z zewntrznego przymusu wewntrzna swoboda, a ze swobody wewntrzny przymus (J. Locke). Rozwizaniem wychowanie integralne. Wychowanie integralne: A i B wspdziaaj ze sob dwustronne oddziaywania, zachowujce (w sposb utajony) antynomie miedzy swobod a przymusem i zespalajce si w formie kierownictwa. Wychowanie integralne prowadzi do wewntrznych przemian rozwojowych wychowanka i rzutuje na jego postpowanie, skierowane m.in. na niego samego. Wychowanie jako oddziaywanie wychowawcy na wychowanka moe owocowa samowychowaniem podmiotu doznajcego zewntrznego wpywu. Samowychowanie (samourabianie) cile tu sprzone z oddziaywaniami wychowawczymi, wczone w nie. Samourabianie: dopenienie wpyww wychowawczych, nie czynno od nich niezalena lub z nich wyizolowana. Samowychowanie: czciowe opanowywanie wasnego procesu rozwojowego przez jednostk, aby dokonywa si w tempie umoliwionym przez wychowawc i by dalszym cigiem nakrelonego przez dziaalno wychowawcy. Przedmiot wychowania zamienia si w jego podmiot: sam pracuje nad doskonaleniem swej osobowosci w oparciu o wytyczone cele. M. Dudzikowa: termin samowychowanie naduywany (nie musi towarzyszy kademu procesowi wychowania, w ktrym wychowanek jest traktowany podmiotowo). Zdaniem niektrych szkoa utracia jednak swoj funkcj wychowawcz (niektrzy, np. U. Schrade dodaj, e funkcje t rozwalono rozwalili j pedolodzy: a) caa profesura pedagogiki, b) znaczna cz profesury psychologii ci od rozwoju i zaburze osobowoci, c) caa biurokracja owiatowa.

43

Anaksja ( z gr. axia warto) zanik wartoci, stan, przy ktrym midzypokoleniowy przekaz normotypu zostaje zablokowany (normotyp cywilizacyjny zesp naczelnych wartoci i indukowanych nimi norm obyczajowych, ktry definiuje dan cywilizacj). Proces wychowawczy nieskuteczny bez wspdziaania wychowawcy z wychowankiem. Bariera: owo dopenienie dziaa wychowawczych moliwe dopiero wtedy, gdy wychowanek potrafi i chce dobrowolnie wspdziaa w tym procesie z wychowawc. Wychowanek: dobrowolnie poddaje si wewntrznemu przymusowi wobec uznanego ideau oraz osobistemu kierownictwu wychowawcy (przewodnika na drodze do ideau). Wychowawca: jak przygotowa wychowanka do tego, by by on gotw do spenienia obowizku samourabiania. Wychowanie w dialogu, wychowanie jako spotkanie lub zjawisko intersubiektywne oznacza wzajemno oddziaywa wychowawcy i wychowankw. Dialog, podwjno rl: mwienia i suchania, dawania i brania, wychowania i samowychowania kreuje to, co pomidzy: wzajemne stwarzanie si dwch podmiotw (nie moe by zaplanowanym dziaaniem, manipulacj wychowawca moe wpyn na podopiecznego jedynie spontanicznie). Nie ma wychowawcw i wychowankw s spotykajce si i oddziaujce na siebie osoby. Specyficzne postpowanie wychowanka i wychowawcy przy tak pojmowanym procesie samowychowania: Wychowanek postawa ekstrawertywna, kierujca cay jego wysiek na znajdujce si poza nim dobra kulturalne. Pedagog odkrywa si przed podopiecznymi, swoj interwencj stwarza im jak najlepsze warunki rozwoju. Naley przygotowywa wychowanka do tej introcepcji (umiejtnoci wczania przez niego wartoci i norm przekazywanych z zewntrz w sfer autotelii). Uwzgldnia fazy rozwoju spoeczno-moralnego: zmiana relacji wychowawca wychowanek przy przejciu wychowanka od anomii, przez heteronomi do autonomii. Wychowanie pomagajce najwysz form stosunku dialogowego (M. Buber) przeciwstawione wychowaniu narzucajcemu, dyrektywnemu. Stosunek wychowawczy ginie lub przeksztaca si w przyja. Dla takiego stanu wspoddziaywa charakterystyczne: wzajemne uznanie samodzielnoci i indywidualnej wolnoci, autentyczno, poczucie odpowiedzialnoci, poszanowanie godnoci, zaufanie, empatia,

44

aktywne i dobrowolne otwieranie si na wartoci, afirmacja niezbywalnych praw natury ludzkiej, wyjcie naprzeciw drugiemu (spotka tych nie poszukiwa ani nie programowa celowo usztywnia reakcje, umniejsza skutek oddziaywa). Podmiotem dziaajcym lub doznajcym moe by tylko czowiek ( dziaanie-doznawanie, w ktrym strona doznajc nie jest czowiek to nie wychowanie). To czowiek, jako jedyna istota, otwiera moliwo zaistnienia fenomenu wychowania. W tym tkwi wanie jego antropologiczna sia. Wychowanie dotyczy jedynie czowieka i nawizywanych przez niego relacji interpersonalnych, prowadzcych do jego doskonalenia we wszystkich dziedzinach ycia czy dziaalnoci. Dwujednia przymusu i swobody w wychowaniu Wychowawca podejmuje trzy rodzaje czynnoci: nadzr: celowe ograniczanie pola ycia wychowanka lub wiadome eliminowanie pewnych czynnikw z tego pola; tworzenie rodowiska wychowawczego: dobieranie wartoci wychowawczych w granicach owego pola; dziaania psychologiczne: bezporednie, osobiste oddziaywanie wychowawcy na wychowanka (wzr osobowy), prowadzenie duchowe budzenie w wychowanku de samowychowawczych w kierunku podanego ideau; Warunkiem wychowania uznanie i afirmacja wolnoci wszystkich podmiotw: klimat wzajemnego szacunku, zaufania i bezpieczestwa, otwarte komunikowanie si z uczniami, powstrzymanie si od wyraania szczeglnie krytycznych ocen, swobodne poszukiwanie informacji i rozwiza, wysyanie informacji zwrotnych. Zaoenia uatwiajce wychowawcy rozstrzygnicie antynomii i przymusu: wolno i bezkarno, dyscyplina i terror przeciwstawne sobie; dyscyplina nie jest przeciwiestwem wolnoci, ale jej warunkiem; wolno i dyscyplina nie rodki, ale cele wychowania; wychowujc do wolnoci uwzgldnia stadia rozwoju dziecka. Dylemat wolnoci wychowawcy wynik zakorzenienia w wiecie wartoci i profesjonalnej koniecznoci apelowania do wychowankw o ich rozpoznawanie i urzeczywistnianie w swoim yciu. Potrzeba cigego samowyzwalania si, zdobywania i utrwalania swej wolnoci wewntrznej, czyli wolnoci w wyborze i realizacji zamierzonych celw, ktra sama w sobie bdzie zdolnoci do przeciwstawiania si uciskom zewntrznym. Pedagog rezygnujcy ze swej wolnoci czciowo przesdza o podobnej postawie wychowankw.

45

Spr o prawomocno wychowania Problem niedostrzegany przy integralnym ujciu zagadnie wychowania, bez wniknicia w istot. Wtedy z gry zgoda na ujmowanie go w kategoriach celw, treci, metod, form i rodkw oddziaywa wychowawczych. Wpisanie wychowania w logik relacji celu i rodka, wedug ktrej jako dziaanie celowo zorganizowane jest oczywiste, nieproblematyczne i zrozumiae samo przez si, nie wymaga zatem uprawomocnienia, lecz usprawniajcej je wiedzy o celach i rodkach. Konieczno spojrzenia na to samo wychowanie rwnoczenie od strony podmiotw: dziaajcego i doznajcego dziaa jako czego jednego. Wychowanie nie jest tylko czyim dziaaniem, ani jego efektem (czyim doznawaniem), ale dwoistoci, rwnoczesn dwukierunkowoci dziaania-doznawania. Zespolenie: nie wolno postrzega tego zjawiska w izolacji, jako dwch niezalenych i samoistnych elementw konieczno dookrelenia obu tych biegunw i zharmonizowanego ich respektowania. Wychowanie jako dziaanie i zarazem jego doznawanie zawsze wspdziaanie, bo doznawanie, bdc form aktywnoci podmiotu samo jest rwnie dziaaniem. Wychowanie zjawisko intersubiektywne (midzypodmiotowe); jego fenomenem wystpujca w nim dwoisto. To, co moemy okreli jako wychowanie, nigdy nim nie bdzie: moemy orzeka tylko o tym, co jest, a wychowanie jako zjawisko intersubiektywne nie jest, lecz si staje. Granice wychowania H. Rowid: Wychowanie wiadomym i planowym oddziaywaniem otoczenia na mode pokolenia, pobudzajcym energie twrcze i wyzwalajcym procesy stawania si osobowoci uspoecznionej, tkwice w strukturze psychofizycznej wychowanka. Proces moliwy dziki bezinteresownoci wychowawcw, ktrzy przeywaj bezporednio i dowiadczaj intuicyjnie dobra dziecka oraz dziki poczuciu odpowiedzialnoci za jego przyszo. Granice tego procesu: a) po stronie wychowanka (czynniki genetyczne, std rnice indywidualne), b) w rodowisku jego ycia (czynniki rodowiskowe, w tym wychowawcze). Ich wpyw i relacje niejasne. Nie mona stwierdzi, co waniejsze: geny czy rodowisko i wychowanie. Niepewne przesanki wychowania: intuicja, poczucie zobowizania wobec minionych pokole. Jedno z tych zachowa spoecznych, ktrych wynik nie zaley od podmiotow, ale od aktywnych si (dynamizmw) zewntrznych wzgldem wychowania. Waciw postaw wychowawcy krytyczny optymizm pedagogiczny: uwiadamianie sobie rnego rodzaju trudnoci w wychowaniu, a z drugiej strony wiara w moliwo skutecznego dziaania. Granica midzy dobrym a zym wychowaniem nie jest granic pomidzy rnorakimi czynnikami, ktre wpywaj na ycie i rozwj czowieka, ale przebiega wewntrz kadego z nich.

46

By zacz wychowywa czowieka okrelonej jakoci, trzeba zacz od pytania, co znaczy: wychowywa czowieka. Przypomnijmy: istnieje wiele okrele wychowania: z perspektywy psychologicznej i biologicznej podkrela si priorytetowe znaczenie wewntrznych, biologicznych si dziecka oraz ich wpyw na rozwj psychiczny i fizyczny; z punktu widzenia kierunkw socjologicznych decydujace znaczenie rodowiska zewntrznego w wychowaniu, czsto bez wzgldu na psychiczne uwarunkowania i stan dziecka; kierunki konwergencyjne staraj si czy wpyw wewntrznych i zewntrznych warunkw wychowania. Na podstawie analizy istoty tych kierunkw trzy zasadnicze cechy wychowania: normatywna okrela cele, tre wychowania, zasady, metody, formy i rodki wychowania; zewntrzna wyraa ca organizacj rodowiska wychowawczego; wewntrzna odzwierciedla zmiany w rozwoju wewntrznym jednostki. B. Suchodolski kwestionuje problem samoistnej i nieograniczonej roli wychowania; niesusznie niektrzy teoretycy wychowania lekcewa czynniki niezalene od wychowawcy: dziedziczno i rodowisko, osobisty rozwj wychowanka, jego postawy i zainteresowania (by unikn posdzenia o pedologi czy pajdocentryzm wychowawca nie uwzgldnia zdolnoci, zainteresowa, zamiowa dziecka obiecuje je stwarza wedug okrelonych z gry zamierze). Kolejna granica wychowania stan jego normalnoci, rozpoznawalny dziki wskanikom okrelajcym jego podany i osigalny efekt ( wychowanie: a) waciwe/ niewaciwe, b) adekwatne/nieadekwatne do okrelonej idei lub ich zbioru, c) sensu stricte i pseudowychowanie). Odniesienie fenomenu wychowania do okrelonej teorii wartoci kolejne granice: tosamoci wychowania (indywidualnej lub zbiorowej: dziki nim utosamiamy si lub nie z jakim jego zakresem, normami wskazujcymi na dobre czy ze wychowanie). Wtedy istota wychowania w sdach normatywnych, idealizacyjnych, wpisujcych si w teorie, prdy, kierunki czy ideologie wychowania. Spr pedagogw kto ustala granic pomidzy dobrym a zym wychowaniem i wedug jakiej miary (przekonania te waciwe dla okrelonych kultur, grup, czasw i miejsc nie s jednoznaczne, trwae, niezmienne). Granic wychowania take ustrj: wychowanie nie moe i przeciw ustrojowi ani nawet pozostawa poza nim, poniewa jest uzupenieniem, funkcj ustroju. Czy jednak z radykaln zmian ustroju koniec prawomocnoci i wiarygodnoci wychowawcw? Granice wychowania wyznaczaj struktury rozwojowe wychowanka, do ktrych zmierzaj czstkowe fazy procesu wychowania.

47

Finaln granic wychowania osignicie formalnych struktur postpowania ludzkiego, dziki ktrym jednostka mogaby sama stanowi o sobie. W postpowaniu jednostki niezbdne wartoci witalne, zmysowe, socjalne, duchowe. Kluczow kategori dla wyjanienia granic moliwego wychowania introcepcja wartoci: warunkuje proces wychowania jakociowo i ilociowo. ilociowo od introcepcji wartoci zaley, czy proces wychowania ewolucyjnie bdzie trwa, zatrzyma si, czy ulegnie inwolucji. jakociowo wyznacza kierunek procesu wychowawczego, ktry moe by orientacj na jednostronne albo wielostronne zainteresowania wartociami oraz zabarwia na kolor dominujcej wartoci przyjt przez jednostk ich hierarchi. Granic prawidowego rozwoju jednostki introcepcja antycypacyjna: na rozwijajcym si podou (biologicznym, psychicznym, spoecznym, kulturalnym) nastpuje introcepcja wartoci ju nastpnego podoa. Introcepcja perseweracyjna (perseweracja trwanie, powtarzanie) przerywa proces rozwojowy. Poznanie praw rzdzcych procesem introcepcji wartoci warunek lepszego nim kierowania. K. Sonicki: granice wychowania wyznacza jego przedmiot fizyczna (biologiczna) i psychiczna strona czowieka (faktyczne przeycia i dyspozycje psychiczne) oraz materialne i duchowe rodowisko, w tym dziedziczno. Dla pedagogiki wane jest rozstrzygnicie, czy i w jakich granicach odbywa si dziedziczenie cech psychicznych. Od tego bowiem zale granice wychowania. Antynomie wychowania A. Smoalski: Wychowanie nie moe by w peni skuteczne. A to dlatego, e usiuje pogodzi sprzeczne denia: autorytet i podporzdkowanie ze sprzeciwem i wyzwalaniem, tradycje z nowoczesnoci. Pedagodzy s skazani na przegrywanie, jeeli chc by jednostronni i rygorystyczni, wierni jednej prawdzie. Z tego wzgldu zawd ten jest najczciej tragiczny pod wzgldem aksjologicznym i wychowawczym. Potrzeba uwzgldnienia we wspczesnej pedagogice antynomii wychowania. Midzy zrozumiaym roszczeniem do indywidualnego autentyzmu jednostki a presj wychowawcz pedagogw, instytucji edukacyjnych i pastwa (konflikt midzy wychowaniem jako pomoc a jako przemoc); Midzy niebezpieczn si oddziaywa wychowawczych, tkwic w ich manipulacyjnej funkcji a bezradnoci wychowawcw, ktrzy nie s w stanie przekaza wychowankom w sposb niezaburzony swych wasnych dowiadcze yciowych,

48

Midzy wychowaniem, ktre nie ma koca, a byciem wychowawc, yjcym jako ten, ktry sam nie jest speniony w swym wychowaniu (brak powoania do bycia wychowawc krytycznie i bezlitonie demistyfikowany przez modzie); Midzy wychowaniem jako przystosowaniem wychowankw do okrelonych wzorcw (heterogennym dla nich), a niepowtarzalnoci kadej jednostki ludzkiej, implikujc niemono wpisywania ich w szablon; Midzy wychowaniem konkretnym (yciem praktycznym, wychowaniem do okrelonej roli), a wychowaniem dla ludzkoci, aby wychowanek by tym, kim ma by jako czowiek; antynomia polegajca na niemonoci zharmonizowania kompletnego zbioru celw wychowania; Midzy deniami wychowawcw do ingerencji w ludzkie ycie a prawem czowieka do osobistej wolnoci, czego skutkiem jest antynomia tkwica w samym wychowaniu, w problemach dotyczcych jego moliwoci i granic. Krytyka wychowania Gosy o bankructwie czy kocu wychowania. Krytycy: planowo organizowane oddziaywania pedagogiczne wynikiem utosamiania wychowanka z niedoskonaym bytem ludzkim, ktry potrzebuje pomocy specjalistw i zewntrznego wsparcia wasnego rozwoju. Ujcie prowadzce do instrumentalizacji i uprzedmiotowienia dziecka, pozbawienie go autonomicznego potencjau, zdolnoci samostanowienia i samorealizacji. Krytyka wychowania = krytyka wynaturze (tresura, urabianie): tego, co przyjmujc jego zewntrzne znamiona wychowaniem wbrew wiedzy potocznej nie jest (nie psychiczna manipulacja, lecz proces opierajcy si na poszanowaniu ludzkiej wolnoci i godnoci). Krytyka wychowania czy szeroko pojmowanej edukacji moliwa przede wszystkim jako krytyka spoeczestwa. Wychowanie moce sprawcze i zbawcze, nie majce potwierdzenia, ale podtrzymywane przez mity psychologiczne, spoeczne i poznawcze. Krytycy omnipotencji wychowania jest tylko jednym z wpyww osobotwrczych czowieka: nie przecenia jego roli. Oglnie i mglicie zarysowane modele wychowania niemono przeledzenia docelowej, a nawet etapowej formy rozwojowej, trudno zaobserwowania narastania skutkw wychowania. Wychowanie nie tylko ingerencja z zewntrz, ale i asymetryczna interakcja. Wychowanek take podmiotem zmian nie mona przypisa tylko wychowawcy. Wychowanie proces dugofalowy, dysharmonijny, rne wpywy nie mona ustali, jakie efekty s jego wynikiem.

49

Efektw wychowania nie mona przypisa konkretnemu wychowawcy, trudno ustali jego wpyw, nie s te sztywne i stabilne.

50