WIEDZA O EDUKACJIWRD GATUNKWWIEDZY LUDZKIEJ Wiedza nauka pedagogika Zajmowa si pedagogik jako nauk i tak j traktowa znaczy przyzna,

na, e uczestniczy ona w procesie poznania. Zrozumienie pedagogiki jako nauki o wychowaniu wymaga podejcia metodologicznego, wyjaniajcego jej charakter. Najpierw jednak trzeba zrozumie czym jest nauka i na czym polega jej metodologia, a wczeniej zapozna si z rodzajami wiedzy ludzkiej. Rodzaje aktywnoci czowieka w procesie poznania Aktywno czowieka w procesie poznania: intelektualna przyswajanie wiedzy: faktw, poj, teorii i praw (z pomoc nauczyciela lub samodzielnie); emocjonalna poznawanie wartoci dziki wiedzy o wiecie; praktyczna zdobywanie rozmaitych umiejtnoci. Wiedza a aktywno poznawcza czowieka Rozwj wszystkich tych aktywnoci oparty na wiedzy, przy czym: zbir danych nie jest informacj, zbir informacji nie jest jeszcze wiedz, zbir wiedzy nie stanowi mdroci, zbir mdroci nie daje jeszcze prawdy.

Dlatego obok wiedzy przedmiotowej i wiedzy o wychowaniu nauczyciel musi opanowa umiejtnoci zawodowe (ksztacenie praktyczne). Wiele odmian wiedzy i wielo jzykw mnogo form wypowiedzi o wychowaniu (immanentna cecha pedagogiki). Definicje wiedzy Socjologia: Wiedza wszelkie zobiektywizowane i utrwalone formy kultury umysowej i wiadomoci spoecznej, powstae w wyniku kumulowania dowiadcze i uczenia si: magia, religia, filozofia, nauka, ideologia. Pedagogika (W. Oko): Wiedza to treci utrwalone w umyle ludzkim w rezultacie gromadzenia dowiadcze i uczenia si. Wiedza obejmuje wszystkie formy wiadomoci spoecznej, a wic i form najwysz nauk.

WI E DZ A
KATEGORIE
- teoretyczna - praktyczna

RODZAJE
- prawdziwa - faszywa - racjonalna - irracjonalna - pozytywna - negatywna

GATUNKI potoczna naukowa artystycznoliteracka spekulatywna irracjonalna

r a c j o n a l n a

Wiedza racjonalna a nieracjonalna Opozycja: racjonalizm irracjonalizm. Racjonalizm stanowisko poznawcze, wg ktrego to dziki rozumowi poznajemy i rozumiemy rzeczywisto, zarwno materialn, jak i t, ktr w rnych postaciach przekazuj nam ludzie. Irracjonalizm pogld, e poznawa moemy intuicj umoliwiajc dotarcie poznawczo do istoty rzeczy, gbiej ni to moe zrobi rozum zniewolony sam przez siebie teoretycznymi schematami i obiektywnymi abstrakcjami. Wiedz racjonaln (intersubiektywn) od wiedzy nieracjonalnej oddziela zasada intersubiektywnoci (saba zasada racjonalnoci). Wiedza spenia warunek intersubiektywnoci jeeli jest: intersubiektywnie komunikowalna (rozumiana przez kady normalny podmiot o odpowiednich kwalifikacjach), intersubiektywnie sprawdzalna (istnieje moliwo poddania jej kontroli przez normalny podmiot, dysponujcy odpowiednimi kwalifikacjami, rodkami i czasem). Inaczej: wiedza racjonalna taka, ktra moe by przekazana odpowiednio przygotowanemu czowiekowi i ktra poddaje si publicznej kontroli. Najbardziej intersubiektywna wiedza matematyczna, dalej: fizyczna, techniczna, biologiczna, humanistyczna.

Podstawowe cechy racjonalizmu (M. Agnosiewicz): przywizanie do wiedzy i rozumu rozwj wasnej osoby przez poszerzanie wiedzy; naukowa perspektywa prba zrozumienia i poznawania rzeczywistoci przez nauki przyrodniczo-antropologiczne; wolnomylno myl i refleksja wolne od dogmatw i przesdw, miae i otwarte, nieograniczone itp.; sceptycyzm umiarkowany peni rol korygujc przyjte drog rozumow sdy; naturalistyczne wyjanienia rzeczywistoci odrzucenie wszelkich wtkw nadnaturalnych; wiecki humanizm afirmacja czowieczestwa, rdo wartoci etycznych racjonalistw. czowiek przyjmujcy, e to w rozumie jest gwne a w skrajnym przypadku nawet jedyne rdo poznania i kryterium prawdy; potocznie czowiek wyznajcy pogld, e jedynym wartociowym poznaniem jest poznanie racjonalne oznaczajce podporzdkowanie si rezultatom i metodologii nauki. Racjonalista jest krytyczny, sceptyczny i antydogmatyczny niczego nie przyjmuje na wiar. Czowiek racjonalny uznaje tylko to, co potrafi uzasadni i tylko w stopniu, dorwnujcym stopniowi uzasadnienia. Uzasadnianie wymaga zdolnoci do wsppracy z szerok spoecznoci uzasadniajcych. Spoeczno najszersz wyznacza dowiadczenie i logika wszyscy mamy doznajce wiata zmysy i stosujemy przynajmniej elementarn logik. Wiedza irracjonalna Przykady silnego oddziaywania tego, co irracjonalne: Moda: Ubir, urzdzenie mieszkania, kada dziedzina ycia. Protest wobec monotonii, przejaw znuenia tym, co ju jest znane. Kultywuje nowo z racji nowoci. Szybko rozchodzenia si mody wskazuje na si tego, co irracjonalne (racjonalnie niepodobna tego zrozumie). Tradycja: Poddawanie si jej wymaga signicia tego, co irracjonalne. Tradycja bowiem wzmaga swoj si na skutek naladownictwa. Utrzymuje si mimo zmian warunkw, w ktrych kiedy powstaa. Przechodzi do sfery witoci niepodlegajcych dyskusji. Pokolenia pniejsze naladuj w jakiej mierze pokolenia, ktre przeminy.

Racjonalista:

Wiedza potoczna (powszechna, zdroworozsdkowa, naturalna) Powstaa razem z czowiekiem (ok. miliona lat temu). Nie do zastpienia przez wiedz naukow (powsta ok. 2,5 tys. lat temu). Pragmatyczny charakter: koncentruje si na zjawiskach o szczeglnym znaczeniu dla ludzi. Obejmuje aspekty ycia ludzkiego nie zawsze badane przez nauk. Dotyczy zjawisk dostpnych bezporedniej obserwacji. Produkt uboczny praktycznej dziaalnoci ludzi nie wynika ze wiadomego stosowania jakiej metody bada. Zlepek rozmaitych uj i punktw widzenia; W poznaniu motywy i czynniki pozapoznawcze (emocje); Nie wymaga kompetencji dostpna kademu czowiekowi; Kryterium zdrowy rozsdek (sdy prawdziwe i przesdy). Wiedza potoczna waciwoci ujemne (wg Teresy Howki): wieloznaczno, mglisto, nieokrelono; faszywo; nieweryfikowalno, niekwestionowalno, kompulsywno (natrctwo dziaania rytuay); interesowno; emocjonalno; irracjonalizm; niespjno, wewntrzna sprzeczno, eklektyzm; dogmatyzm, apodyktyczno, pewno, kategoryczno; iluzoryczno, banalno; bezkrytycyzm, brak zdyscyplinowania. Czowiek racjonalny ma szanse na samodzielno tylko wtedy, gdy dochodzi do przekona na wasn rk, ale spoecznie uznanymi sposobami: jestem przekonany tylko o tym, o czym sam si przekonaem, powodowany moim dowiadczeniem i pomylunkiem, czyli tym, co dziel ze wszystkimi (B. Chwedoczuk ) Potoczna wiedza o wychowaniu Zgodna z tzw. filozofi zdrowego rozsdku Thomasa Reida (filozof szkocki, 1710-1796). Obraz wychowania powstaje ze szczeglnych pozycji, charakterystycznych dla przedspecjalistycznego, naturalnego uwikania w proces edukacyjny. Wychowanie pojmowane w duym stopniu w sposb konkretno-obrazowy, postrzegane przez pryzmat dowiadcze wychowania wasnego (jako dziecka i ucznia) oraz swoich dzieci . Rozumiane jako uwikane w proces ycia, integralny skadnik ycia domowego, rodzinnego).

Treci przejmowanie pozytywnych zachowa okrelonego rodowiska. Wychowanie powszednie i powszechne dowiadczenie ludzkie, std wielo wypowiedzi o nim formuowanych w jzyku oczywistoci, swobody, naturalnoci, spontanicznoci, okazjonalnoci, kontekstowoci, nieoficjalnoci i niespecjalistycznoci. Zbliony charakter ma czsto publicystyczna wiedza o wychowaniu le widziana przez naukowcw: niedoskonao wywodu, maa precyzja jzyka, emocjonalno, aktualizm, czste posugiwanie si modnymi sloganami. Wiedza potoczna o praktyce edukacyjnej (T. Hejnicka-Bezwiska) Styl potoczny waciwy praktyce edukacyjnej. Potoczna wiedza o edukacji wytwr mylenia zdroworozsdkowego wyraony w jzyku potocznym. W tym stylu jzykowym przekazywana wiedza praktykw o realizowanych procesach edukacyjnych. Styl potoczny musi uwzgldnia kady, kto uczestniczy w popularyzacji wiedzy pedagogicznej (dominuje on m.in. u studentw). Przewaa on w spoecznym dyskursie podmiotw edukacji, a warunkiem komunikacji jest respektowanie zasad dyskusji racjonalnej (m.in.: lepiej przygotowani do dyskursu musz minimalizowa wszelkie zakcenia wynikajce z uywania przez podmioty rnych stylw jzykowych).

WIEDZA NAUKOWA Rozwija potoczne wyobraenie o wiecie (kontynuacja, ale pod wieloma wzgldami zaprzeczenie). Od wiedzy potocznej odrnia j mocna zasada racjonalnoci (trudna do stosowania i poza nauk na og nie przestrzegana): Stopie przekonania, z jakim gosimy dane twierdzenie, powinien odpowiada stopniowi jego uzasadnienia. Mocna zasada racjonalnoci: Wypowiada si zarwno przeciw dogmatyzmowi (przekonania sabo uzasadnione przedstawiane przyjmowane jako gruntownie potwierdzone), jak i zbytniemu sceptycyzmowi (pogld dobrze uzasadniony przyjmowany za wstpn hipotez). wiedza logiczna: polega na wnioskowaniu zmierzajcym do prawdziwoci danego zdania jeszcze nie uznanego za prawdziwe, na podstawie innych zda ju za takie uznane. wiedza empiryczno-indukcyjna: wie si z pedagogik naukow, pedagogik empirycznoindukcyjn, pedagogik eksperymentaln i z psychologi eksperymentaln.

Odmiany wiedzy naukowej:

Koncepcje wiedzy naukowej wg J. Poplucza: logiczno-psychologiczna (wiedza = wiadomoci, pojcia, fakty i twierdzenia, prawa i pogldy, teorie naukowe, problemy i hipotezy); algorytmiczno-heurystyczna (algorytmy skadniki o ustalonej drodze poznawania wiedzy, heurystyka niepewne reguy poznawania); dydaktyczna (w masie skadnikw wiedzy wyrnia normy, opisy, wyjanienia, oceny). Wiedza potoczna a wiedza naukowa

Wiedza naukowa, w porwnaniu z innymi gatunkami wiedzy ludzkiej:

jest bardziej:

pewna, prawdziwa, uteoretyczniona.

ma wysz: o moc prognostyczn, o moc eksplanacyjn, o samokrytycyzm i samokontrol.

usystematyzowana, o moc heurystyczn,

Cecha
Stopie prawdziwoci (adekwatnoci do rzeczywistoci) Usystematyzowanie logiczne

Wiedza potoczna
-

Wiedza naukowa
Wysoki

Sabe (sdy i stwierdzenia nie tworz systemu, czsto oparte o autorytet osobisty)

Wysokie (za pomoc relacji konsekwencji, tj. wynikania)

Samokontrola, samokrytycyzm Uteoretycznienie Moc eksplanacyjna Moc heurystyczna

Mae Wysokie (dua apologetyczno) Niskie Maa Maa Wysokie Dua Dua (wiedza rdem nowej wiedzy)

Cecha

Wiedza potoczna

Wiedza naukowa Dua Wysoki Wysoki Wysoka Wysoki (dobre uzasad.) Wysoki

Moc prognostyczna Maa Stopie oglnoci Niski Stopie cisoci Zawarto informacyjna Stopie pewnoci Stopie prawdziwoci Jzyk Terminy Wiedza Niski (oglnikowo) Niska Niski (sabe uzasadn.) Niski

Potoczny (wieloznacz.) cisy Nieostre, niedokadne Jednoznaczne Nie jest dogmatyczna, zmiany teorii i systemw

Wiedza naukowa Nie tylko teoretyczna, ale i praktyczna, o ile tylko zostanie zweryfikowana metodami naukowymi. Nie ma waloru wiedzy absolutnej. Sdy naukowe precyzyjne: jeli s faszywe, to atwo mog zosta obalone przez fakty, ktre cho czciowo im przecz (sdy poddane falsyfikacji lub dyskonfirmacji, czyli cakowicie lub czciowo negatywnemu sprawdzeniu empirycznemu). Prawa naukowe opisujc rzeczywisto wykluczaj moliwo zajcia pewnych sytuacji: jeeli s one prawdziwe, to opisywane przez nie stany rzeczy i procesy musz przebiega zgodnie z ich opisem. Twierdzenia potoczne oglnikowe i mao precyzyjne czsto atwiej mog obroni si przed obaleniem przez eksperyment. Jednak twierdzenia naukowe dziki wysokiej informacyjnej zawartoci mona wszechstronnie i gruntownie sprawdza oraz potwierdza na obszernym i rnorodnym materiale dowiadczalnym. Dziki temu wiedza naukowa w caoci jest bardziej pewna ni wiedza potoczna. UNIKALNE CECHY WIEDZY NAUKOWEJ (wg J. Brzeziskiego): oglno, wysoka informatywna zawarto (uwarunkowana jej oglnoci warunkuje bezporednio stopie sprawdzalnoci wiedzy),

ciso, pewno, prostota. Uzupenienie listy J. Brzeziskiego: tworzona systematycznie, celowo i metodycznie; ma rodowd empiryczny; zdobywana dla niej samej; kodowana i wyraana w sztucznych systemach symbolicznych (lub zmodyfikowanym naturalnym); charakteryzuje si znanym stopniem prawdopodobiestwa. Paranauka, protonauka, pseudonauka Paranauka: Wiedza nie speniajca cile rygorw naukowych, spoza oficjalnego nurtu nauki, przedsionek do wiedzy naukowej, otoczka naukowa. Nie spenia zasady mocnej racjonalnoci. W przeciwiestwie do pseudonauki spenia sab zasad racjonalnoci. Uczeni czerpi z niej pomysy i hipotezy robocze. Protonauka: Spekulatywny obszar bada, w ktrym nie rozwina si jeszcze cisa praktyka naukowa typowa dla dziedzin o duszej tradycji. Tak jak paranauka tendencja do stabilizacji i wzrostu rygoryzmu badawczego. Przykady dawna alchemia, astrologia: ewolucja do chemii, astronomii; ale dzi alchemia, astrologia pseudonauka. Pseudonauka: Fragmenty wiedzy irracjonalnej, pozorujce wiedz naukow (UFO-logia, bioenergoterapia, ezoteryka itp.). Odpowiedni jzyk, naladujcy terminy naukowe. Przyczyna duy i rosncy presti wiedzy naukowej. Racjonalista nie zajmuje si pseudonauk jest wrcz zobowizany ja zwalcza (nauka posuguje si precyzyjnymi reguami, np. w badaniu zjawisk wiata rzeczywistego wymaga np. ich powtarzalnoci w warunkach laboratoryjnych). Naukowe mylenie o praktyce edukacyjnej (T. Hejnicka-Bezwiska) Styl naukowy waciwy pedagogice jako dyscyplinie naukowej. Od stylu potocznego rni go przede wszystkim zasoby leksykalne (min. 4-5 tys. sw zamiast 1,5-2 tys. dla stylu potocznego).

Specyficzne dla danej dyscypliny terminy naukowe (20-30% tekstu naukowego). Cechy terminw naukowych: ciso (jednoznaczno), systemowo, ograniczono (ograniczeniem procedury ich tworzenia i posugiwania si nimi).

WIEDZA ARTYSTYCZNO-LITERACKA I SPEKULATYWNA Wiedza artystyczno-literacka Rodzaj wiedzy ludzkiej zwizany z literatur i sztuk. Uwidacznia si m.in. w sztuce ludowej, mitologii, eposie, poezji, tragedii. Dostarcza pewnej wiedzy o wiecie, zwaszcza o psychice i osobowoci ludzkiej trudnych do spenetrowania przez wiedz naukow. Sztuk jest te wychowanie. Wiedza artystyczno-literacka a wychowanie Zwizek wychowania i sztuki istotny (Bogdan Suchodolski, Irena Wojnart i in.). Sztuka nowoczesna rna od dawnej: specyficzny wyzywajcy jzyk obrazu, dwiku, collage'u przenikajcy do szkolnego ksztacenia. Przejawem tego m.in. niech czci uczniw do dydaktyzmu tekstw szkolnych (nioscych jakie przesanie pedagogiczne). Uczniowie wol dzi gry komputerowe, komiksy, nieskomplikowane wypowiedzi, akcj itp. niezrozumienie i potpienie ze strony pedagogw. Wiedza spekulatywna Zawarta w systemach spekulatywnych filozofii i religii. Sposb mylenia wystpujcy m.in. w Grecji w VI w. p.n.e. (filozofia = wszechnauka). Dalekie od naukowoci oglnikowo i spekulatywno. Pierwsze refleksje filozoficzne o naturze mity. Od IV w. p.n.e. (czasy Arystotelesa) wiedza oparta na logice i dowiadczeniu; wyodrbnienie si nauk cisych. Mit opowie o charakterze sakralnym; przedstawia istoty personifikacje si przyrody. Dotyczy zdarze minionych, ale w sposb specjalny: zdarzenia majce si rozwija tworz jednoczenie pewn trwa cao, odnoszc si jednoczenie do przeszoci, teraniejszoci i przyszoci (Lvi-Strauss; podwjna kompozycja: historyczna i ahistoryczna). Brak podziau na to, co realne, a co idealne wiat wyobraeniowy uchodzi za wiat rzeczywisty.

Mitologia zbir kolektywnych wyobrae i przekona; z pozoru racjonalne, s w rzeczywistoci zwykymi przesdami. Szczeglne znaczenie mity pocztku. Aktywny skadnik kultury, uzasadniaj normy moralne i obyczajowe, daj wzory zachowania std ich znaczenie w pedagogice. Relacje filozofia/mity zoone: mit poddawano krytyce (racjonalne kryteria mylenia), ale filozofia nie raz odwoywaa si do mitw lub je tworzya. Najbardziej typow cech mylenia mitycznego brak rozdziau tego co realne i tego, co idealne wiat wyobraeniowy uchodzi za wiat rzeczywisty. Przykadem mity historyczne (np. walki caego narodu o niepodlego przed rokiem 1980). Takim mitem m.in. bezkrytyczne zaufanie nauce. Rwnie uczeni czasami zajmuj si pseudonauk z pobudek ideologicznych, dla rozgosu, dla kariery (np. fuzja termojdrowa w temperaturze pokojowej, pamitajca woda, promienie N). Przykad mitu funkcjonujcego w nauce wtek kosmologiczny (wiatopogld naukowy vs. religijny): Model heliocentryczny na przekr wszechwadnym siom ignorancji religijnej Kopernik wyrywa Ziemi z centrum kosmosu i utwierdza w tym miejscu Soce; Jakoby ze strachu przed represjami ze strony Kocioa opnia druk De revolutionibus ... a do pnej staroci. Unika kary umierajc zaraz po ukazaniu si jego dziea (otrzymuje je na ou mierci). Galileusz przedstawia nowe dowody heliocentryzmu (teleskop!), bohatersko broni ich przed Kocioem, zostajc drugim po Giordanie Bruno mczennikiem za prawd naukow; By nada temu mitowi si i wiarygodno trzeba byo dokona korekty historii nauki (M. Brykczyski). Fakty: Wzmianki, e to Arystarch jako pierwszy gosi, i Ziemia obraca si i obiega Soce; czenie go z heliocentryzmem prawdopodobnie reinterpretacja historii nauki (produkt metafizycznej idei pitagorejskiej kosmologii); W rzeczywistoci to renesansowy papie nalega na opublikowanie De revolutionibus, Kopernik za by temu nieomal chorobliwie niechtny (Kahn). Dwie przyczyny oporu Kopernika: obawia si szyderstwa ze strony innych uczonych, by wierny tradycji pitagorejskiej, ktra nakazywaa przekazywa odkrycia tylko najbliszym, i to ustnie. Mit nauki modyfikuje dzieo Kopernika w dwch punktach: zawiera milczce, a nieprawdziwe zaoenie, e astronom dowid heliocentryzmu, a sprzeciw wobec tej idei wynika z ignorancji i religijnego dogmatyzmu;

traktuje kopernikanizm jako ide w duchu nowoytn (tymczasem bez poczenia go z metod Ptolemeusza i heliocentryczn tradycj staroytnoci niezrozumiay). Stereotyp Kopernika uwalniajcego wiedz przyrodnicz z wizw religijnego dogmatyzmu nie tylko nie odpowiada jego yciorysowi, ale te nie przystaje do realiw epoki. Paradygmat naukowy i sama spoeczno uczonych mog dziaa hamujco na rozwj wiedzy: inspiracja do nowych rozwiza w nauce moe pochodzi take spoza nauki, tzn. z obszaru refleksji religijnej i metafizycznej; przed nowymi rozwizaniami broni si konserwatywny element w krgach uczonych (to papie zachca Kopernika do wydania De revolutionibus ..., geocentryzmu bronili zagorzali racjonalici). Wniosek: paradygmat naukowy moe dziaa w sposb zbliony do religijnych dogmatw (naukowy obraz wiata przekazuje pewn ideologi i zawiera elementy mitu). Wiedza spekulatywna W pedagogice bardzo istotne dekonstruowanie funkcjonujcych w niej mitw, np. mitu obowizywania w polskiej owiacie wychowania bezstresowego. Min. R. Giertych: Program, ktry zakada wychowanie bezstresowe, skompromitowa si. Ten rzd odchodzi od takiego modelu wychowania. To koniec! B. liwerski: Publicyci, przedstawiciele pozapedagogicznych profesji gosz wszem i wobec bo przecie na szkole i wychowaniu zna si kady tak, jak na medycynie e wychowanie bezstresowe jest najgroniejszym mitem bazujcym na naiwnej koncepcji czowieka, ideologi liberalnej fikcji i marksistowskiej zasady politycznej poprawnoci, w wietle ktrych [...] mona wychowywa przez brak wychowania i dyscypliny. Gosiciele tej tezy nie podaj jednak adnych nazwisk czy rde. B. liwerski: Analiza najwaniejszych wspczesnych podrcznikw, sownikw i encyklopedii pedagogicznych nie potwierdza tej tezy: w adnej z tych pozycji nie wprowadzono, nie wyjaniono a tym bardziej nie uzasadniono koniecznoci wychowania bezstresowego, nie wystpuje te taka kategoria szkoy czy edukacji. Niektrzy krytycy tzw. wychowania bezstresowego cz je czy wrcz utosamiaj z wychowaniem liberalnym co nie jest prawd. Liberalizm pedagogiczny: wolno jako warto autoteliczna, niezbywalna; indywidualna moliwo dziaania wg wasnych decyzji czy planw; wadza ma tyle praw, ile przyznaj jej jednostki; podstawowym celem edukacji i wychowania odrestaurowanie wolnego wyboru, osobista odpowiedzialno, standard doskonaoci.

Nie jest prawd utosamianie wychowania liberalnego z wychowaniem bezstresowym. Prawd natomiast jest, e w wiecie wspczesnym nie ma jednej pedagogiki okres ortodoksji ideologicznej jest ju przeszoci, yjemy w wiecie pluralizmu, heterogenicznoci. Pseudowychowaniem, nie majcym nic wsplnego z waciwym wychowaniem, jest zarwno perspektywa istnienia tylko jednej wolnoci w wychowaniu wolnoci negatywnej, jak te perspektywa jednego rodzaju przymusu przymusu negatywnego.

GENEZA NAUKI Czsto uwaa si, e pedagogika to nauka o wychowaniu, ksztaceniu i samoksztaceniu czowieka w cigu caego jego ycia. Takie okrelenie znaczce pod warunkiem bliszego zdefiniowania i zrozumienia pojcia wychowania. Istotne te okrelenie, jakiego rodzaju nauk jest pedagogika (i czy w ogle jest nauk). Najpierw jednak konieczne przeledzenie genezy i rozwoju nauki oraz jej metodologii. MYLENIE NAUKOWE W perspektywie historii rozwoju ludzkoci nauka przedsiwziciem bardzo modym (gatunek homo sapiens Afryka, ok. 200 tys. lat temu, sowo pisane ok. 7 tys. lat temu, nauka pocztki w Grecji ok. 2,5 tys. lat temu), B. Suchodolski: Mylenie naukowe, odwoujce si do dowiadczenia i do rozumu, nie stanowi naturalnej waciwoci ludzkiego rozumu. Jest ono wydarzeniem, ktre powstao w okrelonym miejscu i czasie. Nauka powstaje, gdy wystpuje zainteresowanie rnymi zjawiskami dla nich samych. Generalnie u rde poznania ley ciekawo; wczeniej zaspokajaa j np. religia, pniej rol t przeja nauka. Gwn jednak motywacj uprawiania nauki byo denie do zrozumienia miejsca i roli wyznaczonej czowiekowi przez Boga (prawda zatarta w wiadomoci czowieka Zachodu). GENEZA NAUKI STAROYTNO Sumerowie mit stworzenia (XVIII w. p.n.e.), wczony pniej w mitologi hebrajsk; studia astrologiczne. Staroytny Egipt rozwj cywilizacji, prawdopodobnie nauki (mao wiemy); ani Babiloczycy ( system szedziesitkowy), ani Egipcjanie ( kalendarz oparty na ruchu gwiazd) nie pozostawili po sobie w zasadzie nic, co by mona uzna za prb opisu wiata materialnego. Chiny wspaniaa, staroytna cywilizacja, jednak nauka dopiero zaczyna si tam rozwija. Indie podobnie (Wschd nigdy nie zaakceptowa idei postpu). Take w staroytnym Rzymie nauka nie rozwina si.

GENEZA NAUKI STAROYTNA GRECJA Staroytna Grecja uprawiano nauk, ale nie tak systematycznie, jak to si dzieje obecnie. Nie bya to nauka w dzisiejszym rozumieniu. Brak cierpliwej obserwacji; wyjtki Arystoteles, Archimedes, Galen, astronomowie. Pogld na przyrod na wzr dramatu greckiego, z wiar w istnienie nieuniknionego przeznaczenia: kada rzecz odgrywa swoj rol i ma swj kres, ku ktremu zmierza ( osabienie ducha historycznego: skoro kres wszystko wyjania, to po co bada genez). Wedug Arystotelesa pierwszym, ktry zacz rozwija myl, e przyrod rzdz logiczne zasady, ktre mona odkry, a zatem poj wiat umysem, by Tales z Miletu (ok. 624 ok. 546 p.n.e.). Tales: odwoywanie si do logicznego rozumowania; zoono rzeczy dziejcych si wok nas da si zredukowa do prostszych zasad oraz wytumaczy bez odwoywania si do wyjanie mitycznych czy teologicznych . Idee te rozwijane przez josk szko filozofii m.in. Pitagoras, Anaksymander, Demokryt, Heraklit, Arystarch. Pitagorejczycy: wyprowadzanie struktury i prawidowoci funkcjonowania wiata z natury Stwrcy (dedukcja pitagorejska). Doskonao Stwrcy implikuje estetyk i harmoni jego dziea ( pikno rwnoznaczne z prawd). Kluczem do zrozumienia boskiej harmonii wiata s matematyczne proporcje (np. skali muzycznej). Fakty dostpne zmysom musz by podporzdkowane strukturom matematycznym cay wiat zbudowany z liczb, wg harmonijnych proporcji. wiat jest zatem poznawalny: jzykiem matematyki mona uchwyci rzeczywisto zewntrzn (fizyczn), jak i bosk. NAUKA WEDUG PLATONA Wpyw naukowy i religijny pitagoreizmu (Timajos). Czowiek istota kosmiczna, jego dusza przywdrowaa z gwiazd i po przezwycieniu niedoskonaoci ziemskich powrci do swojego prawdziwego domu. Mikrokosmos ludzki jest kopi makrokosmosu boskiego. Nauka wg Platona: dziedzina poznania umysowego: poznanie o charakterze dyskursywnym (matematyka, geometria); poznanie o charakterze dialektycznym (filozofia); dziedzina poznania zmysowego (prawdopodobnego); dziedzina umiejtnoci praktyczno-technicznych.

RODZAJE WIEDZY WG ARYSTOTELESA Episteme (ac. scientia) wiedza teoretyczna, spekulatywna; typ wiedzy najpeniej speniajacy naukowe kryteria pewnoci, bo efekty dziaalnoci poznawczej przedstawia w postaci w postaci praw oglnych, powszechnych i koniecznych; Czowiek dy do poznania prawdy dla niej samej nauki teoretyczne: nauki fizykalne (nauki pierwszego stopnia abstrakcji) przyroda, przyrodoznawstwo, filozofia; nauki matematyczne nauki drugiego stopnia abstrakcji; filozofia (metafizyka) podstawa wszystkich nauk; zajmuje si bytem. Doxa (ac. opinio): wiedza wytwarzana przez czowieka; ma charakter probabilistyczny, odkrywa prawidowoci kontekstualne, uzasadnione i prawdziwe tylko w kontekcie przyjtych zaoe, ograniczone czasowo i przestrzennie; podstawow cech dyskursywno (wiedza o rnych obszarach rzeczywistoci spoecznej wytwarzaa j filozofia, obecnie take humanistyka). Wiedza praktyczna dla waciwego kierowania pozna-niem; czowiek zmierza do poznania tego, co jest dobre: etyka; polityka; nauki pomocnicze dla polityki (ekonomika, strategia, retoryka). Techne: wiedza technologiczna, praktyczna, suy realizacji okrelonych celw, ktrych z nauki wyprowadzi si nie da. Wiedza wytwrcza poznanie po to, by tworzy rzeczy pikne i uyteczne; poetyka; sztuka. GENEZA NAUKI BIZANCJUM Wieki poprzedzajce VI stulecie schyek dawnej cywilizacji (mr Justyniana, pandemia dumy 541 r., przez dwa wieki + najazdy barbarzycw). Kilkukrotne poary Biblioteki Aleksandryjskiej, ostateczne zniszczenie ocalaych zbiorw w ramach tpienia pogan na rozkaz biskupa tego miasta Teofila (391 n.e.). Niemal cay dorobek myli antycznej albo bezpowrotnie znik, albo na dugie wieki popad w zapomnienie, przynajmniej dla Europejczykw (nie Arabw!). Przez niemal cae redniowiecze znano z niego niewiele, gwnie to, co z Platona przej i wczy do doktryny chrzecijaskiej w. Augustyn (IV/V w. n.e.) i Boecjusz. VI wiek najgbszy kryzys, ale dziaania Bizancjum tworz fundamenty pod rozkwit cywilizacji europejskiej: Konstantynopol wzorce w zakresie sztuki.

Belizariusz, Narses uwalniaj Wochy od Gotw: warunki dla powstania organizacji sprzyjajcych kulturze i twrczoci (pocztek tysicletniej epoki papiestwa w. Benedykt przeksztaca klasztory w orodki, wychowujce uczonych i artystw, kadc wraz z Grzegorzem Wielkim podwaliny pod przyszo Europy). GENEZA NAUKI REDNIOWIECZE Chrzecijastwo odrzucio ide, e Wszechwiat jest poddawany dziaaniu obojtnych si przyrody (biskup Parya Tempier kierujc si instrukcjami Jana XXI umieci to twierdzenie na licie 219 potpionych bdw i herezji jako kolidujce z prawd wiary o boskiej wszechmocy kilka miesicy pniej zgin wskutek dziaania prawa cienia przygnieciony stropem paacu). Odrzucono koncepcj Arystarcha, e czowiek nie zajmuje uprzywilejowanego miejsca we Wszechwiecie. Zgbianie religii stawiano ponad badaniem zjawisk przyrody. Na dugo przed zamkniciem Akademii w. Augustyn (354-430) wprowadza filozofi Platona do chrzecijastwa. Wczesne redniowiecze synteza chrzecijaskiej teologii z neoplatonizmem o silnie zaznaczonych wpywach pitagorejskich. By moe najwaniejszym pojciem przejtym z filozofii greckiej przez chrzecijastwo jest Logos (sowo, rozum, plan) boski intelekt ukryty w kosmosie, wprowadzajcy ad, nadajcy form i znaczenie. Logos: a) transcedentny jako boski umys, ale take b) jego natura jest pokrewna ludzkiemu rozumowaniu. Kodyfikacja prawa rzymskiego ustanawia ide legalizmu, dominujc w spoecznoci europejskiej przez nastpne wieki (prawo instrumentem dla rzdu, cho ograniczajcym jego dziaania: wadza ma by prawomocna i praworzdna). 1054 Wielka Schizma: rozpad chrzecijastwa na Zachodnie Rzymskie, oraz Wschodnie (Konstantynopol); Mentalno naukowa (Arystoteles, Archimedes, R. Bacon) wszystkie rzeczy i zjawiska daj si pomyle jako przykady oglnych zasad, rzdzcych caym wiatem przyrody. A do schyku wiekw rednich takiego przekonania nie ywia wikszo ludzi, nawet wyksztaconych (wtpili w istnienie takich zasad lub mono ich wykrycia, nie chcieli o tym myle, nie rozumieli ich doniosoci praktycznej). Roger Bacon (1214-1294) franciszkanin angielski, doctor mirabilis (ac. wspaniay nauczyciel) uznawany za skrajnego empiryst: jeden z najwczeniejszych zwolennikw nowoczesnej metody naukowej; wprowadzi eksperyment do metody naukowej; przewidzia wiele wspczesnych wynalazkw technicznych. immanentny: przenika, organizuje i oywia wiat,

Mikoaj z Kuzy (1401-1464) filozof, uczony, kardyna; uznawa teori liczb za zasadniczy element filozofii platoskiej: wiat nieskoczon harmoni, ktrej wszystkie elementy maj matematyczne proporcje; [...] caa miarodajna wiedza dostpna czowiekowi musi by wiedz matematyczn; Ziemia obraca si wok wasnej osi, Soce jedn z gwiazd. ROZWJ NAUKI Thomas Kuhn Struktura rewolucji naukowych (2001): nauka rozwija si nie liniowo, przez cig kumulacj wiedzy, ale cyklicznie. Cykl rozwoju: spokojny okres nauki normalnej, zamykajca go rewolucja naukowa. Kady okres nauki normalnej ma waciwy sobie paradygmat (gr. pardeigma wzorzec, przykad). Powtarzajce si rewolucje naukowe prowadz do obalenia paradygmatu, zastpujc go nowym (np. geocentryzm heliocentryzm). POJCIE PARADYGMATU Paradygmat zbir zasad metodologicznych, definicji i poj, ktre na danym etapie rozwoju nauki s uwaane za prawdziwe; suma oglnie uznanych naukowych osigni, stanowica w okrelonym czasie i dla okrelonego rodowiska wzr uprawiania nauki. Paradygmat to zbir zaoe, ktre skadaj si na wzorzec racjonalnoci naukowej; wypracowany model, sposb uprawiania danej nauki. Paradygmaty, jako odrbne sposoby postrzegania wiata, s wzajemnie niewspmierne, a komunikacja midzy nimi niemoliwa. Skadniki typowe dla paradygmatu: jasno sformuowane prawa, sprecyzowane zaoenia teoretyczne, typowe sposoby stosowania praw w rnorodnych sytuacjach teoretycznych, instrumentarium naukowe, techniczne sposoby odnoszenia praw paradygmatu do rzeczywistego wiata, oglne, metafizyczne zasady, kierujce prac badawcz w ramach danego paradygmatu. Wspczesne kryteria wyboru paradygmatu naukowego: anarchistyczne, socjologiczne, elitarne, demarkacyjne (zwizane z wyborem danej orientacji). W naukach spoecznych elementami strukturalnymi paradygmatu s: wiedza na temat struktury rzeczywistoci (poziom ontologiczny), wiedza na temat sposobw poznawania tej rzeczywistoci (poziom epistemologiczny), wiedza na temat sposobu badania tej rzeczywistoci (poziom metodologiczny).

PARADYGMAT W PEDAGOGICE Pedagogika nauka wieloparadygmatyczna. W rozwoju myli pedagogicznej paradygmaty naukowe uwzgldniaj relacje: byt jednostkowy byt spoeczny. Podstawowe paradygmaty pedagogiki jako nauki spoecznej: a) humanistyczny, b) interpretatywny, c) strukturalistyczny, d) funkcjonalistyczny. MYLENIE NAUKOWE Dwa gwne nurty rozwoju nauki: arystotelesowski (empiryczny, indukcyjny); pitagorejsko-platoski (aprioryczny, dedukcyjny). W. Heisenberg: zarwno czysta matematyczna spekulacja staje si bezowocna, jak i czysty empiryzm, ktry utyka w niekoczcej si rejestracji faktw pozbawionych wewntrznego zwizku. [...] Poprawny opis zjawisk naturalnych jest konsekwencj napicia midzy tymi przeciwstawnymi stanowiskami. ZMIANA PARADYGMATU Wielo paradygmatw nie oznacza ich rwnoprawnoci. Dialektyczny konflikt: nurt arystotelesowski dominuje w okresach nauki normalnej, gdy wiedza rozwija si liniowo zgodnie z oczekiwaniami wynikajcymi z paradygmatu naukowego; nurt pitagorejsko-platoski bierze gr w okresach kryzysu i rewolucji naukowej. Efektem interakcji pomidzy tymi dwoma nurtami rozwj nauki poprzez wymian paradygmatw naukowych. Paradygmatu nie da si korygowa w ramach nauki normalnej; niezgodno przebiegu zjawisk z zaoeniami kryzys, rewolucja naukowa. Zmiana paradygmatu rewidowane kryteria naukowoci (nie gromadzenie wiedzy, ale intuicyjne olnienie, dziaania irracjonalne, decyzje oparte na wierze, forsowanie idei, ktre pocztkowo funkcjonuj nie lepiej od odrzucanych). Rewolucja naukowa stwarza nowy obraz wiata, rny od poprzedniego nie tylko jego rozumienie, ale i widzenie: zmienia si zakres problemw dostpnych do bada, zakres dopuszczalnych pyta i odpowiedzi, a take jzyk nauki. Konieczno przeredagowania dotychczasowej wiedzy. Co niezgodne z duchem (ideologi) nowego paradygmatu traktowane marginesowo lub pomijane.

Prowadzi to do zatarcia nie tylko znaczenia rewolucji, ale i samego jej zaistnienia; usuwany element irracjonalny intuicyjny, aprioryczny, zostaje tylko to, co istotne dla nowego paradygmatu. Tym samym cechy biecej nauki normalnej rzutowane s nie tylko w przeszo, ale i w przyszo caa nauka jawi si jako kumulatywna, arystotelesowska. W spoecznej wiadomoci deformacja wczeniejszego obrazu dziejw myli ludzkiej (obecnie ni Owiecenie). GENEZA NAUKI REDNIOWIECZE Najwaniejszym wkadem redniowiecza w ksztatowanie si podstaw nauki niezomne przekonanie, e kade zdarzenie mona powiza w okrelony sposb ze zdarzeniami wczeniejszymi, ujawniajc przy tym oglne prawidowoci. Ten motyw bada naukowych dziedzictwo dawnej kultury (przeniesienia myli stoikw na prawo rzymskie, a std i na prawo kanoniczne) oraz nacisk na racjonalno Boga (kady szczeg pod kontrol i jest elementem oglnego porzdku badania przyrody podtrzymuj wiar w racjonalno poznania).

NARODZINY NAUKI NOWOYTNEJ GENEZA NAUKI ROZPAD ZACHODNIEGO CHRZECIJASTWA XVI wiek rozpad zachodniego chrzecijastwa: 1517 wywieszenie na drzwiach kocioa 95 tez Martina Lutra, 1534 pierwsze wydanie Biblii po niemiecku (M. Luter), 1536 O wychowaniu chrzecijan (Jan Kalwin), 1545 rozpoczcie I Soboru Watykaskiego. Bunt: w religii i w nauce: Reformacja zwrot ku historii, pocztkom chrzecijastwa; Nauka nowoytna zwrot ku faktom, ku przyczynom sprawczym, a nie celowym. Przeciwnie do krwawych narodzin protestantyzmu, powstanie nowoczesnej nauki stopniowe i agodne. Ruch naukowy paradoksalnie antyintelektualny: odwrt od sztywnej, racjonalnej myli redniowiecza, zwrot ku obserwacji faktw. Nacisk na racjonalno Boga czynnikiem rnicym nasz cywilizacj od innych. XVI-XVII w. ujawnienie si nowej mentalnoci: niepomierny wzrost tempa bada naukowych. 1543 M. Kopernik: O obrotach sfer niebieskich (1616 na Indeksie ksig zakazanych, zwolnione w 1828 r.). Nowoytna koncepcja praw przyrody XVII w. Pierwszym uczonym rozumiejcym ten termin we wspczesnym znaczeniu, by Kepler (cho spoglda na obiekty fizyczne z pozycji animistycznych).

Galileusz: odkry wiele praw (cho nie uywa tego terminu), broni zasady, e obserwacja ley u podstaw nauki, ktrej celem jest ustalenie ilociowych zwizkw pomidzy zjawiskami fizycznymi; potwierdzi i gosi teori Kopernika skazany przez Trybuna Rzymskiej Inkwizycji w 1633 r., zrehabilitowany w 1992 r. Koncepcj praw przyrody po raz pierwszy wprost i dokadnie sformuowa Rene Descartes (1596-1650). Podobne pogldy Izaak Newton (1643-1727): twrca wspczesnej koncepcji prawa naukowego. Prawo natury wysnuta na podstawie zaobserwowanej powtarzalnoci regua, z ktrej wynikaj przewidywania wykraczajce poza sytuacje, ktre posuyy do jej sformuowania. Skoro przyroda ma swoje prawa, to uzasadnione trzy pytania: Skd si one wziy? Czy moliwe s odstpstwa od nich, np. cudy? Czy istnieje tylko jeden zestaw moliwych praw? Skd si wziy prawa natury? Odpowied tradycyjna (Kepler, Galileusz, Descartes, Newton) prawa natury s dzieem Boga. Jest to jednak po prostu definicja Boga jako uosobienia si przyrody dopki nie obdarzy si Boga dodatkowymi atrybutami (jak np. w Starym Testamencie), to jest to po prostu zastpienie jednej tajemnicy drug. Jeli jednak wczymy w to Boga, to prawdziwym problemem odpowied na II pytanie. Czy moliwe s odstpstwa od praw natury? Platon, Arystoteles od praw nie ma adnych wyjtkw. Biblia: Bg nie tylko stworzy prawa, ale niekiedy robi od nich wyjtki (np. uzdrawianie chorych). Niemal wszyscy chrzecijascy myliciele przeciwnie ni Descartes twierdzili, e Bg musi mie moc zawieszania praw, by dokonywa cudw. Np. Newton: Bg musi co jaki czas poprawia ruch planet, eby nie wypady z orbit. Laplace zaburzenia ruchu planet s okresowe, ma to charakter naturalny. Laplace'owi przypisuje si pierwsz wyran deklaracj naukowego determinizmu: gdy znamy stan Wszechwiata w pewnej chwili, to kompletny zbir praw okrela tak jego przyszo, jak i przeszo. To podstawa wspczesnej nauki: w nauce prawo nie jest prawem, jeli obowizuje tylko wtedy, gdy jaka istota nadprzyrodzona powstrzymuje si od interwencji (Napoleon: gdzie w tym jest miejsce dla Boga? Laplace: Sire, ta hipoteza jest zbdna). Czy moliwe s odstpstwa od praw natury? Determinizm naukowy musi take dotyczy ludzi, tymczasem wielu wierzy, e czowiek ma wolna wol.

Np. Descartes aby nie odrzuca koncepcji wolnej woli utrzymywa, e ludzki umys rni si od wiata fizycznego i nie podlega jego prawom czowiek skada si bowiem z ciaa (zwykej maszyny) i z duszy (nie poddajcej si dziaaniu si przyrody). Czy mamy woln wol? - chocia wydaje si nam, e dokonujemy wyborw, u ich podstaw le reakcje chemiczne i procesy fizyczne, cho efekt kocowy powstaje w tak skomplikowany sposb, z udziaem tylu zmiennych, e w praktyce nie sposb go przewidzie. Czy prawa natury s unikatowe? Jeli w odpowiedzi na pytanie I przyjmiemy, e prawa stworzy Bg, to pytanie III stawia problem, czy mia on moliwo wyboru. Platon, Arystoteles zasady naturalne istniej bez koniecznoci, tzn. dlatego, e s jedynymi reguami, ktre maj logiczny sens (co jednak doprowadzio do formuowania praw gwnie jakociowych, czsto bdnych). Nauka wspczesna: cuda czy wyjtki od praw natury nie istniej. Staje jednak gbszy problem: czy mamy jakiekolwiek powody by wierzy, e istnieje obiektywna rzeczywisto. PODSUMOWANIE: Powstanie nauki w sensie nowoczesnym musi poprzedza nawyk precyzyjnego mylenia Europa zawdzicza to Grekom i dugotrwaej dominacji scholastycznego mylenia. Jeszcze waniejsze instynktowne i powszechne przekonanie, e istnieje okrelony porzdek rzeczy. Szczeglnie istotna wiara w istnienie pewnego porzdku przyrody, moliwego do wykrycia w kadym badanym zdarzeniu. Zasadnicza zmiana w mentalnoci ludzi: by moe waniejsza od osigni nauki i techniki, bo odzwierciedla nasze zmienione metafizyczne wyobraenia. Nowa mentalno, stanowica o niepowtarzalnoci naszej cywilizacji wzrost zainteresowania szukaniem zwizkw midzy szczegowymi faktami a zasadami oglnymi (nauka cigym pomiarem i porwnywaniem). Nowa nauka odrzuca dawn filozofi, posiada naiwn wiar w porzdek rzeczy. Wiara w porzdek przyrody umoliwia rozwj nauki, cho nie daje si uzasadni na drodze adnej generalizacji indukcyjnej. B. Skarga: Nasza kultura jest w takiej samej mierze dzieem metafizyki co chrzecijastwa. Istotn cech nauki nowoytnej uniwersalizm. Nauka i wiatopogld naukowy tym, co Zachd moe da Wschodowi.

Osho Ksiga zrozumienia: Zachd cierpi na nadmiar nauki, a Wschd na przesyt religi. Potrzebujemy dzi nowej ludzkoci, dla ktrej religia i nauka bd dwoma aspektami czowieczestwa. Ludzie yli, wierzc albo w realno duszy oraz iluzoryczno materii, albo te w realno materii i iluzoryczno duszy (duchowo Wschodu, materializm Zachodu). Jednak Jestemy zarwno jednym, jak i drugim. Owiecenie okres pomidzy rewolucja angielsk (1688) a Wielk Rewolucj Francusk (1789). Rne prdy mylowe, ale s cechy wsplne: podstawowa idea krytycyzm w stosunku do zastanego porzdku wiata (odwaga posugiwania si rozumem); denie do zbadania prawdziwoci zarwno posiadanej wiedzy naukowej, jak i przekona religijnych, filozoficznych, politycznych czy obyczajowych. Dwa nurty: polityczny J. Locke, liberalni kolonici amerykascy; obejmujcy filozofi, religi i obyczaje - europejski. Najwikszy przedstawiciel Owiecenia Immanuel Kant (Krytyka czystego rozumu, Krytyka praktycznego rozumu). Nowa koncepcja procesu zdobywania wiedzy poczenie przeciwstawnych dotychczas stanowisk racjonalizmu i empiryzmu na gruncie zupenie odwrconych podstaw systemowych. Empiryzm teoria, wg ktrej wiedza nasza pochodzi z dowiadczenia; przeciwiestwo mistycyzmu. Mistycyzm doktryna, wg ktrej dusza ludzka moe komunikowa si z rzeczywistoci duchow, pierwotn wobec wszelkiej innej rzeczywistoci, i komunikacja ta jest najwyszym dobrem, jakie czowiek moe realizowa w swoim ziemskim yciu (L. Koakowski). Czy idee Owiecenia skompromitowane? - Jeli tak, to przez ludzi, ktrzy w swej maoci uwaali si za wielkich. Koci Katolicki stanowisko niejednoznaczne. Ks. Walter kardyna Kasper (wybitny teolog wspczesny): Owiecenie jest wyjciem czowieka z zawinionej przez siebie niepenoletnioci. Niepenoletnio jest niemonoci posugiwania si swoim rozumem bez pomocy innych. [...] Miej odwag posugiwa si wasnym rozumem! - jest wic hasem Owiecenia. Kasper: rewizja nastawienia Kocioa wobec nowoytnoci nie oznacza oczywicie pozbawienia dystansu i bezkrytycznego akceptowania wszystkich tez Owiecenia. Jan Pawe II (Pami i tosamo):

Przedstawiciele wspczesnego postmodernizmu oceniaj krytycznie zarwno spucizn, jak i iluzje Owiecenia. Nierzadko jednak jest to krytyka przesadna, ktra nie docenia doniosoci owieceniowych postaw w zakresie humanizmu, wiary w rozum i postp. Z drugiej strony, nie mona jednak rwnoczenie nie dostrzega polemicznego stanowiska licznych mylicieli owieceniowych w odniesieniu do chrzecijastwa. Prawdziwy kulturowy dramat, trwajcy do dzi, tkwi w tym, e wspomniane idee przeciwstawia si chrzecijastwu, podczas gdy s one w tradycji chrzecijaskiej gboko zakorzenione. [...] W dokumentach II Soboru Watykaskiego mona si doszuka twrczej syntezy stosunku chrzecijastwa do Owiecenia. NAUKA W PERSPEKTYWIE POZNAWCZEJ WSPCZESNEJ EPISTEMOLOGII I SOCJOLOGII Przesunicie w metodologii od pewnoci absolutnej poznania naukowego ku zasadnoci wiedzy weryfikowanej kontekstualnie. Kmita (1987): Wspczesna teoria poznania odchodzi od pewnoci jako naczelnej cechy wartociowego poznania. Godzi si z tym, e kada wiedza jest prawdopodobna, nie wymaga wic pewnoci absolutnej, ale tylko w danych warunkach zasadnej. Zamiast pewnoci wiedzy jako naczelnego problemu teorii poznania postawiono problem przyrostu wiedzy (w danych warunkach naleycie uzasadnionej). Zgoda na uznanie kontekstualnoci poznania nie musi oznacza wpisania si w nihilizm poznawczy czy anarchizm metodologiczny (rezygnacji z jakichkolwiek zasad i regu epistemologicznych), jak rwnie standardw regulujcych wytwarzanie i ocen procesu procesu poznania oraz jego rezultatw. Czerniak (1992): Stanowiska, ktre nie neguj denia do prawdy: relatywizm dopuszczajcy tworzenie i istnienie prawd czstkowych, pluralizm dopuszczajcy wielo definicji prawdy, sceptycyzm dopuszczajcy nawet klasyczne rozumienie prawdy. Zmiana w statusie i funkcjonowaniu wiedzy naukowej ujawnia si najbardziej w potrzebie demistyfikacji i odrzucenia mitw zwizanych z modelem nauki nowoczesnej oraz dominacj racjonalnoci instrumentalnej (pragmatycznej, praktycznej): mit hierarchizacji wiedzy, mit specjalizacji, mit aideologicznoci wiedzy technicznej i technologicznej, mit nauk przyrodniczych jako wzorca standardw nauki i naukowoci.

NAUKA W PERSPEKTYWIE WSPCZESNEJ Autorytet nauki duy, budowany na tym, e badacze bardziej zainteresowani obszarem niewiedzy ni obszarem wiedzy. Na drodze od stanu niewiedzy do stanu wiedzy antywiedza: szczeglny rodzaj wiedzy negatywnej, ktrej wskanikiem jest fakt, e posiadana reprezentacja poznawcza bardziej deformuje, ni reprezentuje odpowiedni aspekt rzeczywistoci. W dziaalnoci dydaktycznej najwaniejsze przekazanie tego, czemu aktualnie mona przypisa status wiedzy wystarczajco zweryfikowanej. W tej rnicy napicie wynikajce z penienia przez uczonego dwch rl jednoczenie: badacza zainteresowanego gwnie obszarem niewiedzy i nauczyciela akademickiego, ktrego zadaniem jest takie uporzdkowanie wiedzy ju wytworzonej, aby inni mogli odkry dla siebie obszary niewiedzy i wypeni je wynikami wasnych bada i poszukiwa. GENEZA NAUKI I JEJ WSPCZESNE DYLEMATY Granice prawomocnoci wanoci wiedzy naukowej Nasza wiadomo nasycona przesdami, mitami, stereotypami. Prawda przey i dozna pomaga w ich przezwycianiu, bowiem uczucia i doznania nie poddaj si tak atwo manipulacji jak rozum. Franciszek Bacon, XVII wiek: rozum wykazuje brak dostatecznego krytycyzmu wobec pogldw funkcjonujcych na mocy tradycji; stosunkowo atwo przejmuje za wasne pogldy rodowiska w ktrym si wzrasta; podlega te presji wikszoci, bdnie sdzc, e liczba wyznawcw jakiego pogldu uprawomocnia jego suszno; deprawujcy ludzkie charaktery konformizm cieszy si zezwoleniem rozumu. B. Pascal: pierwszy filozof, ktry wyranie stwierdzi, e wiedza naukowa nie przynosi odpowiedzi na podstawowe pytania. By wiedzie jak istnie, ktre spord wartoci uczyni naczelnymi, trzeba jego zdaniem zwrci si do uczu. Czowiek wprawdzie trzcin mylc, ale uczucia podpowiadaj jak istnie. I. Kant: okreli granice poznawcze ludzkiego rozumu, wykaza, e niemoliwe jest poznanie przez czowieka rzeczy samych w sobie. S. Hawking, L. Mlodinow (2011): nie istnieje koncepcja rzeczywistoci niezalena od teorii. Realizm zaleny od modelu teoria fizyczna (obraz wiata) jest modelem (oglnie trzecz biorc, matematycznym w swej naturze) i zbiorem zasad czcych elementy modelu z obserwacjami. Od Platona po dzie dzisiejszy dyskusje o naturze rzeczywistoci:

Nauka klasyczna: istnieje realny wiat zewntrzny, ktry ma okrelone waciwoci, niezalene od rejestrujcego je obserwatora. I obserwator, i badany obiekt s czci wiata istniejcego obiektywnie i jakiekolwiek rozrnienie midzy nimi nie ma istotnego znaczenia ( realizm). Fizyka wspczesna czyni takie stanowisko trudnym do obrony (np. zasada nieoznaczonoci Heisenberga). David Hume (1711-1776): chocia nie mamy adnych racjonalnych podstaw, by wierzy w obiektywn rzeczywisto, to nie mamy rwnie wyboru i musimy postpowac tak, jakby istniaa. Ortodoksyjni realici: to sukcesy teorii naukowych wiadcz o tym, i reprezentuj one rzeczywisto. Jednak: rne teorie mog z sukcesem opisywa to samo zjawisko za pomoc odmiennych konstrukcji pojciowych. Ponadto wiele teorii, z powodzeniem opisujcych rzeczywisto, zostao pniej zastpionych innymi, rwnie udanymi, ale odwoujcymi si do cakiem innych koncepcji. Co wicej w niektrych przypadkach pojedynczym obiektom nie sposb przypisa niezalene istnienie, s one raczej cz pewnego zbioru; teoria holograficzna: jeli prawdziwa, to my wraz z naszym 4wymiarowym wiatem bdziemy cieniami na horyzoncie wikszej, 5-wymiarowej przestrzeni (zota rybka w kulistym akwarium). Antyrealici nie akceptuj realizmu: zakadaj, e istnieje rnica midzy wiedz empiryczn a wiedz teoretyczn (z tego powodu w XIX w. niektrzy odrzucali koncepcj atomw, bo nie mona ich zobaczy). Obejciem tych sporw realizm zaleny od modelu: nie ma sensu pyta, czy model jest realny, wane jest, czy zgadza si z obserwacj; jeli zgadzaj si z ni dwa modele wybieramy wygodniejszy, np. wiat powsta jaki czas temu, ale co byo wczeniej? a) w. Augustyn: czas jest cech wiata stworzonego przez Boga i nie istnia przed aktem kreacji; b) czas biegnie od Wielkiego Wybuchu nie mona nazwa bardziej realnym). (model bardziej uyteczny, ale adnego Dobry model: Jest elegancki (Einstein: teoria powinna by tak prosta, jak tylko to moliwe, ale nie prostsza). Zawiera niewiele elementw wprowadzonych arbitralnie i wymagajcych dopasowania. Zgadza si z wszystkimi wynikami obserwacji i je wyjania. Daje szczegowe przewidywanie wynikw przyszych obserwacji, ktre mog go obali (sfalsyfikowa), jeli nie zostan potwierdzone.

Naukowa wiedza pedagogiczna Pedagogika: dyscyplina naukowa dojrzewajca dlatego lubuje si w opozycjach, dualizmach i antynomiach (R. Schulz) warto zauway charakterystyk postawy naukowej jako takiej, ktra godzi ze sob cechy uwaane za niezgodne ze sob lub sprzeczne, np. Ciekawo szczegu i zainteresowanie syntez. Badacz potrafi zatrzyma si przy zjawiskach innym obojtnych i zadawa pytania. Zaspokajajc ciekawo w sprawach jednostkowych dy do powikszenia rozumienia zjawisk oglniejszych. ciso i swoboda. Badacz operuje jasnym i jednoznacznym jzykiem, kontroluje wszystkie etapy postpowania badawczego, dba o powtarzalno eksperymentw. Jego umys nie moe by jednak suchy badacza musi cechowa wyobrania. Sceptycyzm i optymizm. Badacz wie, e uznane prawa mog upa, a elazne fakty okaza si zudne. Dlatego gdy teoretyzuje pamita o rnicy midzy modelem a rzeczywistoci, gdy co odkrywa po wielekro sprawdza, czy nie jest to artefakt. Bezstronno i odpowiedzialno. Badacz nie suy adnej sprawie oprcz sprawy poznania. Nie manipuluje wiadomie danymi dla udowodnienia z gry powzitej tezy. Tropi stereotypy we wasnym myleniu. Powstrzymuje si od wartociowania badanych obiektw. Czuje si jednak odpowiedzialny za konsekwencje wynikajce z prowadzenia bada i ogaszania ich wynikw. Geneza nauki na tle rozwoju cywilizacji Alvin Toffler: nachodzenie na siebie rnych form i faz cywilizacyjnych (rozwoju technologicznego); skutek nieprzewidywalno procesw historycznych: I fala agrarna: ok. 10 tys. lat temu umiejtnoci i wynalazki zwizane z upowszechnieniem osiadego ycia; II fala przemysowa: ok. 300 lat temu; industrializm: wynalezienie druku i maszyny parowej; wytwarzanie stali, elektrycznoci, nowe rodki transportu i masowej komunikacji, standaryzacja i uniformizacja; Alvin Toffler:

III fala obecnie: zwizana bezporednio z powstaniem nowych technologii umoliwiajcych nieograniczon komunikacj midzy jednostkami dziki rozwojowi usug i odejciu od masowej produkcji; III fala jest w fazie pocztkowej i napotyka opr obrocw II fali. Waniejsze etapy w rozwoju nauki Rosnce znaczenie matematyki dla rozwoju myli ludzkiej. Rozwj techniki (para elektryczno atom). Rozwj rolnictwa wzrost populacji wiatowej. Przykadowe problemy wspczesnego wiata spowodowane rozwojem nauki ewolucja a chrzecijastwo (kreacjonizm) antykoncepcja, zapodnienie in vitro, eutanazja; klonowanie istot ywych (czowieka), wykorzystanie komrek macierzystych czowieka, przeduanie ycia ludzkiego, modyfikacja genetyczna ywnoci, wykorzystanie rozpadu atomowego i syntezy termojdrowej, informatyzacja, media, nowe rodki komunikacji i transportu, rozwj ekonomii globalizacja. NAUKA A POSTP Nauka jest nie tylko rdem postpu niesie te zagroenia. Nie zawsze od naukowcw zaley, jak owoce ich pracy zostan wykorzystane. Naukowcy czciej i bardziej intensywnie zastanawiaj si nad sensem swoich dziaa ni np. politycy czy wojskowi. Jakie wic kierunki rozwoju nauki uznaj oni za najwaniejsze? Emil Du Bois Reymond niemiecki lekarz i zoolog, prekursor eksperymentalnej elektrofizjologii. autor wyraenia Ignoramus et ignorabimus (ac. nie znamy i nie poznamy) bdcego wyrazem jego niewiary w nieograniczone moliwoci poznania ludzkiego (granice zdolnoci poznania przyrody ograniczone i nieprzekraczalne). 1880, Die Sieben Weltrtsel: lista najwaniejszych pyta, na ktre nauka nie ma odpowiedzi. Pytania du Bois Reymonda: Jakie jest pochodzenie ruchu? Jak powstao ycie? Skd i jak wynika celowo zachowa Przyrody? Jak powstaa wraliwo zmysowa? Co jest istot materii i siy? Jak powstao rozumne mylenie i zwizany z nim jzyk?

Czy istnieje wolna wola? Pytania Du Bois Reymonda: Odbijay biologiczne gwnie zainteresowania i przemylenia uczonego fizjologa. Podszyte metafizycznym niemal niepokojem. Nawizyway do dyskusji ontologicznych toczonych przez wieki wrd adherentw rnych nurtw filozoficznych i religijnych. Reprezentoway rwnie niepokoje wspczesnej uczonemu nauki. 1899, Ernest Haeckel niemiecki biolog, darwinista, wsptwrca Ruchu Monistw Die Weltrtsel: Pytania Du Bois Reymonda charakter urojony. Pytania 1 (o pochodzenie ruchu), 2 (jak powstao ycie) i 5 (o istot siy i materii) wedug Du Bois Reymonda nierozwizywalne maj atwe wytumaczenie w generalnym pogldzie na istot substancji. Odpowiedzi na pytania 3 (o celowo zachowa Przyrody), 4 (o wraliwo zmysow) i 6 (o rozumne ycie i jzyk) mona uzyska na gruncie teorii rozwoju Przyrody. Pytanie 7 (o woln wol) w ogle nie moe by przedmiotem bada naukowych. Antyreligijna i antyklerykalna ksika Haeckela manifest monistw i radykalnych ruchw spoecznych. Na ile po przeszo wieku zmienia si lista pyta kardynalnych, niepokojcych wiat nauki? J. L. Castie; Paradigms Lost (1989) i Paradigms Regained (2000) lista pyta: pochodzenie ycia, genetyczne uwarunkowania socjalnych zachowa czowieka, sposb powstawania jzyka mwionego ludzi, moliwo zbudowania maszyny mylcej (sztuczna inteligencja), istnienie inteligencji pozaziemskiej, istota rzeczywistoci kwantowej. Pytania J. L. Castiego: Dramatyczna przemiana w postrzeganiu problemw uznawanych za najwaniejsze. Niemal znikn metafizyczny niepokj, pytania pragmatyczne. Nie chodzi ju o to, skd si wzio to, co nas otacza, ale o dociekanie, jakie to waciwie jest. Tylko dwa niezmienione pytania: o pochodzenie ycia i o drogi powstawania jzyka ludzkiego. Znikny pytania 4) i 5): o celowoci zachowaPrzyrody i o powstanie wraliwoci zmysowej. Pojawiy si pytania o genetyczne uwarunkowania zachowa socjalnych, sztuczn inteligencj i inteligencje pozaziemskie. Najwaniejsze dla Du Bois Reymonda pytania o istot materii i siy oraz o pochodzenie ruchu w pewnym stopniu zachowane: mona ich si dopatrze w pytaniu o rzeczywisto kwantow.

Odkrycie mikrowiata wstrzsem: fizyka kwantowa w niczym nie przypomina klasycznej, przestaa by zdroworozsdkowa i odbiega od naszej intuicji. Nie znajdujemy tu odpowiedzi ostatecznych, przez co lista ta jest tym bardziej niepokojca.

NAUKA A FILOZOFIA Twrcy modelu nauki nowoytnej Najwikszy wkad: Franciszek Bacon (1561-1626) twrca empiryzmu Ren Descartes (Kartezjusz, 1596-1650) twrca idei: metody, rozumu, wolnoci. Isaac Newton (1643-1727) podstawy dla oddzielenia nauki od filozofii: ta pierwsza miaa formuowa wyniki swoich bada w postaci hipotez, praw, twierdze i teorii. POJCIE NAUKI POTOCZNIE Potocznie nauka to: okrelenie czynnoci nauczania lub uczenia si; to, czy zajmuj si naukowcy; ujta w formie twierdze i hipotez ludzka wiedza o przyrodzie, czowieku i spoeczestwie, zjawiskach i prawidowociach rozwoju rzeczywistoci, o sposobach badania i przeksztacania otaczajcego wiata; dziedzina spoecznej aktywnoci czowieka, zmierzajca do obiektywnego poznania rzeczywistoci i tworzenia konstrukcji naukowych. Rnice poznania naukowego od poznania potocznego: w zamierzeniach podporzdkowane celom poznawczym, dokumentowane, z intencji obiektywne lub subiektywne, adekwatne do rzeczywistoci, z gry zaplanowane, wyczerpujce (wolne od luk w opisie badanego wycinka rzeczywistoci). PODEJCIE NAUKOWE Potocznie postawa, ktr powinien zajmowa uczony, uprawiajc swj zawd; poczenie walorw: intelektualnych: ciekawo poznawcza, krytyczny umys, wierno wobec faktw i zasad obowizujcych w nauce, umiejtno stawiania problemw itp.; moralnych:

bezinteresowno, uczciwo. Podejcie naukowe zbir kategorii czy og poj, uznanych w danej epoce za obowizujce, ktrymi uczony powinien si posugiwa w swojej praktyce badawczej. Nauka w sensie science: w warunkach laboratoryjnych wymaga powtarzalnoci badanych zjawisk; posuguje si dedukcj, logik formaln, metodami matematycznymi i statystyk; nowe teorie nie mog prowadzi do sprzecznoci z uznanymi ju prawami naukowymi. Kryteria racjonalnoci rne w rnych epokach. Wspczesna epistemologia: racjonalno naukowa nie moe abstrahowa od caego kontekstu kulturowego, w ktrym rozwija si nauka, poniewa nie istnieje nic takiego jak niezmienny rozum. Wszystkie pojcia, skadajce si na aktualnie istniejc nauk, maj charakter tymczasowy. Postp w poznaniu wymaga wic krytyki odziedziczonych poj i nie moe si oby bez zerwania cigoci danej nauki (rewolucji naukowej). Filozofia wobec nauki Nauka forma twrczej dziaalnoci czowieka; zadanie poznanie prawidowoci wiata. Nie stanowi gotowego i zamknitego systemu wiedzy! Podwjna rola filozofii wobec nauki: metodologii bada i ocenia metody stosowane przez dyscypliny szczegowe; epistemologii rozwaa kryteria i zaoenia, na ktrych opiera si nauka. Nauka pojcie wieloznaczne; ewolucja znaczeniowa (zaleno od przyjetej koncepcji filozoficznej). Trzy gwne sposoby rozumienia nauki: dziedzina ludzkiej dziaalnoci, dziedzina kultury; pewien typ dziaalnoci, zbir czynnoci uczonych, praca badawcza (ujcie czynnociowe); wytwr osignita wiedza naukowa (ujcie wytworowe) (Kamiski, 1992, s. 11-19), (Szaniawski, 1994a, s. 48) Ujcia nauki gatunek wiedzy (wiedza naukowa) wytwr dziaalnoci badawczej: system uzasadnionych twierdze i teorii, zawierajcych moliwie adekwatn na danym etapie wiedz o prawidowociach i zjawiskach pewnego aspektu rzeczywistoci; rodzaj dziaalnoci (dziaalno badawcza), czynnoci uczonych; zesp metod badawczych (metoda naukowa); zesp uczonych (spoeczno naukowa);

zesp instytucji badawczych (instytucja badawcza): akademie nauk, szkoy wysze, instytuty badawcze itp.); skadnik si wytwrczych (naukowa sia wytwrcza) nauka zespolona z technik zajmuje si bezporednio produkcj dbr materialnych; jedna z form wiadomoci spoecznej (wiadomo naukowa). Struktura nauki Podmioty nauki (ludzie nauki) eksperymentatorzy, twrcy teorii naukowych i ich odbiorcy, nauczyciele (porednicy midzy twrcami a odbiorcami), publicyci, pracownicy informacji i dokumentacji naukowej; Wytwory pracy naukowcw (teorie naukowe); Obiekty materialne suce nauce aparatura badawcza, materialne noniki informacji, obiekty do ich przechowywania (biblioteki, czytelnie, archiwa), instytucje zwizane z nauk: organy zarzdzania nauk, szkoy wysze, towarzystwa naukowe. Filozofia wobec nauki Wg filozofw nauka to wszelkie racjonalne poznanie, ktre opiera si na obserwacji, rozumowaniu i ew. eksperymencie. Nauka przeciwiestwo sabo uzasadnionych opinii oraz poznania bezporedniego. Zadanie odkrycie i sformuowanie praw, ktre rzdz zjawiskami; powizanie tych praw w cao w teorie. Teorie naukowe Rezultatem poznania teorie: potoczne powstaj w umysach ludzi (teoria = opinia, przypuszczenie, spekulacja nie musi mie oparcia w faktach); przedmiot bada naukowych; filozoficzne wytwarzane przez filozofw, przybieraj posta systemw filozoficznych; naukowe zaproponowany i weryfikowalny przez obserwacj lub eksperyment opis (wyjanienie, model) pewnego fragmentu rzeczywistoci, pozwalajcy przewidywac przysze zjawiska. Rozrnienie czy teoria ma charakter naukowy czy nie kryterium falsyfikowalnoci (Karl Popper): teoria ktrej nie da si jednoznacznie obali, nie jest teori naukow. Teoria naukowa system logicznie spjnych uoglnie (poj, definicji, aksjomatw i twierdze) wyprowadzonych na podstawie ustalonych faktw naukowych i powizanych z dotychczasowym stanem nauki. Fakt element wiedzy, dziki ktremu jestemy w stanie formuowa prawa oraz teorie (jeli np. mamy do czynienia ze scaleniem dwch teorii, to ta z nich, ktra przenikna do drugiej, staje si faktem j popierajcym).

Fakt obserwowane zjawisko lub proces; teoria wnioski, powstae na podstawie obserwacji tych faktw, suce do wyjanienia praw rzdzcych przyrod. Teorie naukowe Najbardziej rygorystyczne ujcie teorii (gr. theorein przyglda si, kontemplowa, rozwaa) D. Hilbert: teori T nazywa si domknity dedukcyjnie zbir zda; domknity dedukcyjnie zbir zda T to taki zbir, ktrego kada konsekwencja logiczna naley do T; twierdzenia teorii s konsekwencjami logicznymi aksjomatw; kade zdanie teorii jest aksjomatem lub twierdzeniem. Aksjomaty nietestowalne twierdzenia, o ktrych zakadamy, e s prawdziwe. Teoria naukowa powinna by: spjna z bardziej oglnymi teoriami naukowym; oparta na wielu rnorodnych dowodach; podatna na sprawdzanie, dyskusj; dynamiczna, podatna na zmian; moliwie prosta (elegancka). Teoria naukowa wg K.R. Poppera: umoliwia potwierdzenie bd weryfikacj obserwacji; najlepsze s weryfikacje bdce rezultatem ryzykownych przypuszcze; dobra teoria wskazuje raczej na to, co si nie moe sta z wyjanianymi zjawiskami, ni na to, co sta si moe; teoria, ktrej nie da si zaprzeczy nie jest teori naukow; kady uczciwy test danej teorii jest prb obalenia jej; potwierdzenie teorii jest mniej podane ni jej negatywna weryfikacja. METODA NAUKOWA Poznanie naukowe: proces: analiza treci indukcja dedukcja synteza; metodyka: fakty teoria przewidywanie fakty. Metoda naukowa wiadomie i systematycznie stosowany sposb dziaania, wyznaczajcy kolejne etapy postpowania uczonych w danej dziedzinie naukowej (moliwo powtrzenia). Metoda: a) nauk empirycznych (fakty empiryczne; wynik twierdzenia tylko w pewnej mierze prawdopodobne), b) nauk formalnych (fakty logiczne; tezy niezawodne, prawdziwe w sensie koherencyjnym). Dedukcja wnioskowanie dedukcyjne Wystpuje (w rnym zakresie) i jest akceptowane we wszystkich dyscyplinach naukowych.

Sposb wnioskowania logicznego wyprowadzanie ze zdania lub zda uznanych za prawdziwe ich nastpstwa, tj. zdania, ktre wynika z tamtych w sposb logiczny. Dawna definicja dedukcji (przechodzenie od ogu do szczegu) nie odpowiada waciwemu znaczeniu tego terminu. wszelkie rozumowanie oparte na wynikaniu logicznym, czyli rozumowanie od racji logicznej do jej nastpstwa. Rozumowanie niezawodne: gdy prawdziwe przesanki, to z koniecznoci wniosek jest take prawdziwy. Redukcja wnioskowanie redukcyjne Redukcja oglnie: sprowadzanie teorii lub zbioru praw do teorii uznanych za bardziej podstawowe. Rozumowanie zawodne: przesanki uprawdopodobniaj wniosek, nie gwarantuj jego prawdziwoci (poprzednik BY MOE jest prawdziwy, ale mg by inny powd). Jeeli poprzednik jest uoglnieniem nastpnika, to tego typu redukcj nazywa si indukcj (przesanki zdania o jednostkowych faktach, wniosek zdanie oglne); w przeciwnym przypadku redukcja nieindukcyjna. Indukcja, z wyjtkiem indukcji enumeracyjnej zupenej, jest rozumowaniem zawodnym Teorie pedagogiczne zintegrowany wg zasady strukturalno-formalnej zesp praw, twierdze i koncepcji teoretycznych, odnoszcych si do dziedziny pedagogiki; umoliwiaj diagnozowanie, wyjanianie i przewidywanie zjawisk zachodzcych w toku kierowania wychowawczego, przy ksztaceniu, doksztacaniu a take doskonaleniu pedagogicznym nauczycieli. Tradycja rozwoju myli pedagogicznej teorie budowane w oparciu o: pajdocentryzm (edukacja czowieka pojmowana jako swobodny rozwj jednostki; podstaw refleksji naukowej humanizm i interpretatywizm), didaskalocentryzm (edukacja czowieka polega na jego uspoecznieniu; podstaw refleksji naukowej s tu strukturalizmi funkcjonalizm). Kompetencje naukowe badacza: umiejtno posugiwania si teoriami, umiejtno weryfikowania teorii (zawartych w niej twierdze), umiejtno konstruowania teorii. Podstawa ksztacenia akademickiego wyposaenie umysu w teorie, ktre opisuj, wyjaniaj i interpretuj fragment rzeczywistoci, w zakresie ktrego student widzi sw przysz dziaalno zawodow. Ocena naukowoci badania (publikacji) Dla celw: a) poznawczych, b) organizacyjnych (np. ocena dorobku naukowcw, instytucji, czasopism). Kryteria wewntrzne, zwizane z poznaniem charakterystycznym dla nauki, metod i wiedz.

Kryteria zewntrzne, zw. spoeczna akceptacja: jaka spoeczno ma dokona akceptacji? w jaki sposb ta akceptacja ma by wyraona? Dygresja: czy recenzowanie (peer-review) jest istotnym, wewntrznym elementem metody naukowej? Moe tak by ze wzgldu na wymg intersubiektywnej sprawdzalnoci. Kryteria zewntrzne wobec wiedzy naukowej: Institute for Scientific Information, ISI: Current Contents; ISI Citation Index, ISI Journal Citation Reports JCR (Impact factor, IF); ISI Master Journal List lista filadelfijska; European Reference Index for the Humanities (ERIH); Orodek Przetwarzania Informacji, OPI; lista czasopism punktowanych MNiSzW RP, ; peer-review recenzowanie. Kontrprzykad afera Sokala (the Sokal hoax): http://pl.wikipedia.org/wiki/Sprawa_Sokala http://www.physics.nyu.edu/faculty/sokal/ Afera Sokala (Alan Sokal profesor fizyki na New York University): Zgromadzi i przestudiowa dziea gwiazd postmodernistycznych; Skomponowa tekst imitujcy ich styl i cytujcy te dziea (Transgressing the Boundaries: Towards a Transfomative Hermeneutics of Quantum Gravity); W artykule tym rozwodzi si nad filozoficznymi implikacjami nie istniejcej (przynajmniej na razie) kwantowej teorii grawitacji. Tekst by stekiem niedorzecznoci i absurdw (np. postrukturalna i feministyczna krytyka pozwolia podway dogmat o tym, e istnieje zewntrzny wiat, albo: newtonowska staa G, jak rwnie euklidesowa staa d dawniej uwaane za stae s w rzeczywistoci zmienne i zalene od kontekstu historycznego). Z tego typu bekotliwych tez doszed do konkluzji: dzisiejsza, oparta na XIX-wiecznej, buruazyjnej teorii zbiorw, matematyka nie jest w stanie sta si podstaw przyszej kwantowej teorii pola, dlatego naley stworzy now, wyemancypowan matematyk feministyczn, opart na logice rozmytej i teorii katastrof. Redakcja Social Text, widzc tak uczon mow, szybko aprobowaa i opublikowaa artyku. Po zdemaskowaniu przez Sokala tej mistyfikacji i blamau intelektualistw postmodernistycznych burza w wiatku akademickim.

Blama intelektualistw podchwycia prasa (tytu jednej z recenzji: Ku transformacyjnej teorii kompletnego g...na). S. Weinberg, poproszony przez New York Times o skomentowanie artykuu: Nic z tego nie rozumioem. A. Sokal: Wszyscy uwaaj, e pokazaem, e redakcja Social Text nie rozumie artykuw, ktre publikuje. To nie wszystko. Mj artyku stanowi tylko klej, ktrym zlepiem mnstwo bezsensownych fragmentw prac rozmaitych uchodzcych za wybitnych filozofw i mylicieli, po to, aby ukaza ich absurdalno. Problem nie ley w tym, e mj artyku zosta przyjety do druku w istocie rzeczy nie wiadomo, dlaczego miaby on NIE zosta opublikowany, albowiem nie rni si on nioczym od setek innych produkowanych bez przerwy przez rozmaitych specw od sociology of science czy innych podobnych dziedzin. I to jest prawdziwy problem. Kontynuacja w Fashionable Nonsense: Postmodern Intellectuals' Abuse of Science (1997). Na warsztat wzili czoowych francuskich intelektualistw postmodernistycznych wykazujc, e ich prace, poza zawi retoryk, nios niky przekaz intelektualny, s pene absurdw i nonsensw, a ich autorzy s naukowymi ignorantami. Karl R. Popper: kult niezrozumialstwa i pustego werbalizmu potpienie istniejcego w intelektualnym wiatku, uczonych reprezentujcych nauki spoeczne i filozoficzne, wzorca postepowania (myli skrajnie trywialne wypowiadane podniosym jzykiem). A. Sokal: aby by modnym filozofem postmodernistycznym wystarczy: a) uywa zda dugich, poprawnych gramatycznie, (hiperprzestrze, terminw koczcych si lecz nie nioscych adnych treci, b) stosowa waciwe sownictwo opowieci, a zwaszcza na -izm: strukturalizm, dekonstrukcjonizm itp.), c) zamieszcza duo obiekt, struktura, topologia, koniec wielkich

odnonikw do prac innych mylicieli postmodernistycznych. Andrew Bulhak On the Simulation of Postmodernism and Mental Debility Using Recursive Transition Network + program komputerowy The Postmodernism Generator. Program automatycznie komponuje unikalny esej z filozofii postmodernistycznej dotychczas wygenerowa ich ponad 2,5 mln. (za: M. Agnosiewicz, www.racjonalista.pl) NAUKA WIATOPOGLD IDEOLOGIA - RELIGIA wiatopogld Analizy dotyczce nauki, w tym pedagogiki, musz obejmowa pojcie wiatopogldu. wiatopogld, to zesp oglnych przekona dotyczcych natury wiata, czowieka w wiecie, sensu jego ycia oraz wynikajcych z tych przekona ideaw, wyznaczajcych postawy yciowe ludzi i wytyczajcych linie ich postpowania; pogld na wiat.

wiatopogldy holistyczne, ale i zaangaowane, wyraajce emocje zbiorowe, aksjologicznie ukierunkowane koncepcje otaczajcej czowieka rzeczywistoci. wiatogld ksztatowany m.in. przez doktryny i ideologie. Doktryna (ac. doctrina nauczanie, wiedza): og spjnych twierdze, zaoe i dogmatw, take przekona i pogldw, bdcych podstaw koncepcji religijnej, filozoficznej, politycznej, wojskowej itp. System dziaania, mylenia. Pojcie doktryny W staroytnoci synonim treci nauczania w okrelonej szkole filozoficznej (pitagorejskiej, platoskiej itp.); Potocznie zesp pogldw oderwanych od ycia, narzucanych z intencj indoktrynowania; Wspczenie: Doktryna pedagogiczna to autorska koncepcja celowociowego procesu edukacyjnego, zawierajca: opis i uzasadnienie celw, opis systemu oddziaywa, majcych uzasadnienie w teoriach naukowych, dyrektywy praktycznego dziaania. Pojcie ideologii Ideologia: pierwotnie nauka o ideach (D. de Tracy, XVIII w.); obecnie: idee spoeczne rozwaane ze stanowiska politycznego lub socjologicznego; potocznie wartociujcy sposb okrelenia tego, co Marks i Engels nazywali '''wiadomoci faszyw (nieprawdziw, nierealn, iluzyjn, utopijn, kamliw). Trzy znaczenia pojcia ideologia: W sensie neutralnym oglny system poj i postaw, ktry charakteryzuje spoeczestwo w danej epoce. Faszywa wiadomo zbir pogldw, ktre maj afirmowa aktualny ukad ekonomicznopolityczny; pogldy te s przyjmowane za prawdziwe przez ludzi yjcych w tym ukadzie, cho w istocie powstay dziki niemu, a poza nim trac sw iluzj prawdziwoci. Zbir pogldw wyraajcych interesy jakiej klasy (zwykle pokrzywdzonej lub nieuprzywilejowanej), mobilizujcych j do walki o wadz i uzasadniajcych utrzymanie wadzy w celu przeksztacenia rzeczywistoci zgodnie z interesami tej klasy i jej widzeniem wiata. Pojcie ideologii pedagogicznej Ideologia edukacyjna jedna z form wspczesnych paradygmatw edukacyjnych (obok doktryny pedagogicznej i ukrytego programu wychowania). Roland Meighan, Socjologia edukacji: Ideologie edukacyjne jako zbir idei i przekona wyznawanych przez grup ludzi na temat formalnych ram edukacji, zwaszcza szkolnictwa.

Ideologie edukacyjne: arystokratyczna buruazyjna demokratyczna proletariacka; elitarna (konserwatywna) technokratyczna (racjonalna instrumentalnie); konserwatywna rewizjonistyczna romantyczna demokratyczna. Nauka a ideologie Ideologia desygnat okrelonej postawy o znacznie szerszej konotacji ni tylko postawa ideologiczna. Ideologia wszelki rodzaj poznania pozanaukowego, naiwnego, potocznego, magicznego. Takiej postawie poznawczej i takim procedurom gnoseologicznym naley si uwaga, gdy ksztatoway wiat wyobrae i przekona czowieka przez wieki. Take dzi: ideologie bardzo czsty mechanizm poznania, objaniania i osdu wiata, po ktry skwapliwie sigaj: polityka, ruchy spoeczne i przecitny czowiek. Podobiestwa ideologii i teorii naukowej (wg W. I. Neumana): obejmuj zbiory przekona lub zaoe wyjciowych; wyjaniaj, jakie jest spoeczestwo, jak i dlaczego si zmienia; proponuj system poj i idei; kwalifikuj relacje midzy pojciami, procesami i przyczynami; wskazuj na powizania systemu idei. Rnice pomidzy ideologi a teori naukow: IDEOLOGIA oferuje absolutn pewno; ma na wszystko odpowied; staa, zamknita, skoczona; unika testowania, jest wewntrznie sprzeczna; lepa na ustalenia z ni sprzeczne; zaopatrzona w swoiste przekonania moralne; wysoce partykularna; ma w sobie sprzecznoci, niespjnoci; zakorzeniona w specyficznej pozycji, orientacji spoecznej. TEORIA NAUKOWA wyjanienia s warunkowe, negocjowane; rozwizania s niepewne, niekompletne; rozwija si, jest otwarta, poszerza si, obejmuje nowe pola; chtnie poddaje sprawdzaniu pozytywne i negatywne ustalenia; zmienia podstawowe ustalenia; niezalena, bezstronna, ugruntowane stanowisko moralne; neutralna wobec wszelkich stronnictw; silnie dy do logicznej spjnoci, zgodnoci; ponad/poprzez wszelakie pozycje, orientacje spoeczne.

IDEOLOGIA KONSERWATYWNA XIX wiek kryzys kultury (w tym filozofii systemw), ale nie zmierzch cywilizacji Zachodu: jej sia ujawnia si wanie w zdolnoci do przezwyciania kryzysw, ktre sama wytworzya.

W XIX w. filozofia wspierana przez wyodrbniajce si z niej i intensywnie rozwijajce si nauki humanistyczne oraz ideologie radykalnej zmiany, a zwaszcza: ideologi konserwatywn, ideologi liberaln, ideologi socjalizmu (utopijnego, komunitariaskiego). Istniejcy porzdek polityczny, spoeczny i ekonomiczny najlepszym z moliwych. Uzasadnia to formuowanie co najwyej postulatu korekty, aby utrwali istniejcy stan rzeczy. Najlepszym narzdziem umocnienia stabilnoci dotychczasowego adu i porzdku (politycznego, spoecznego, ekonomicznego, kulturalnego) system owiatowy, przygotowujcy ludzi do penienia okrelonych tradycj rl spoecznych i zawodowych. Spojrzenie na zmian spoeczn i rol w niej systemu owiatowego przez pryzmat interesw pastwa i rzdzcych (gwnie wacicieli ziemian i arystokracji) IDEOLOGIA LIBERALNA Oparta na zaoeniach liberalizmu: akcent na prawa czowieka i ograniczenie wszelkich zewntrznych uwarunkowa oraz wizi, krpujcych naturalny i indywidualny rozwj czowieka. Z wolnoci czowieka i jego indywidualnoci zwizane wytwarzanie potencjau spoecznej zmiany wg liberaw najwaniejszej formy kapitau, ktra wpisuje si w realizacj idei postpu. Zaangaowanie w realizowanie interesw nowej warstwy wiata nowoczesnego, najpeniej wczonej w procesy modernizacji i industrializacji tzw. klasy redniej. W edukacji najwaniejsze wic pluralizm, indywidualizm, sprzeciw wobec wszelkiej unifikacji i uniformizacji szkolnej. IDEOLOGIA SOCJALIZMU (UTOPIJNEGO) Odwoanie do naturalizmu przy akcentowaniu gwnie zasad sprawiedliwoci spoecznej i rwnoci ludzi niezalenie od ich pochodzenia. Nadzieje zwizane z systemem wytworzenie potencjau radykalnej, rewolucyjnej zmiany w imi interesw warstw pokrzywdzonych, wykorzystywanych i marginalizowanych. Rol systemu owiatowego uksztatowanie takiego potencjau kapitau ludzkiego, ktry spowoduje radykaln zmian spoeczno-polityczno-ekonomiczn, wyrwnujc warunki ycia ludzi lub przynajmniej wprowadzajcej mechanizmy umoliwiajce osignicie podanego statusu spoecznego. OD FILOZOFOWANIA O EDUKACJI DO KREOWANIA IDEOLOGII EDUKACYJNYCH XIX I XX WIEKU W jedn z w.w. ideologii wpisyway si bardziej lub mniej radykalnie doktryny pedagogiczne XIX i XX wieku oraz faktycznie realizowane praktyki edukacyjne (pedagogie), stajc si w ten sposb narzdziem realizacji interesw politycznych okrelonej grupy spoecznej.

Przejcie w praktyce edukacyjnej od mylenia filozoficznego o edukacji do mylenia ideologicznego sprzyjao rozwojowi pedagogiki jako akademickiej dyscypliny naukowej (nadzieje na zbudowanie i wykorzystanie wiedzy, ktra uwiarygodni programy ideologiczne dziaa edukacyjnych formuowane przez politykw, a take na umocnienie autorytetu nauczyciela jako funkcjonariusza pastwa). Wspczesne ideologie owiatowe odczytywane jako realne praktyki owiatowe, bdce wytworem polityki owiatowej pastw demokratycznych kontinuum pomidzy polityk liberaln, sprzyjajc upowszechnianiu si ideologii liberalnych, a polityk restrykcyjn, sprzyjajc upowszechnianiu si ideologii konserwatywnych.

Ideologia konserwatywna orientacja na nauczyciela, nauczanie zamknite, przejmowanie znacze, system autorytarny, model tradycyjny, przekaz, szkoy zamknite, nauka zalena.

Ideologia liberalna orientacja na dziecko, nauczanie otwarte, tworzenie znacze, system demokratyczny, model postpowy, interpretacja, szkoy otwarte, nauka autonomiczna. POJCIE RELIGII

Religia pojcie wyraajce, okrelajce i opisujce system wierze oraz praktyk ukierunkowanych na wiat duchowy lub nadprzyrodzony, ktry istnieje i funkcjonuje w spoecznoci ludzkiej. Manifestuje rwnie relacj jednostki do rnie pojmowanego sacrum, czyli sfery witej i boskiej. Religia wiara w obiektywne istnienie czego; osobiste odniesienie do tego bytu religijno. Religia take jednak wiara, e byt, w ktrego obiektywne istnienie si wierzy, zajmuje wrd pozostaych bytw skadajcych si na rzeczywisto pozycj na tyle wyjtkow, by konieczne byo okrelenie osobistego stosunku do tego bytu i by stosunek ten rzutowa na stosunek do pozostaych bytw. Podzia religii ze wzgldu na: podmiot objawienia religia naturalna i objawiona; stosunek do istoty wyszej (Bg, bg, bogowie, bstwo) monoteizm, politeizm, henoteizm, panteizm i animizm; zasig oddziaywania religie uniwersalistyczne, narodowe i plemienne. Obecnie na wiecie kilka tysicy rnych wyzna religijnych (ok. 14% populacji nie przyznaje si do adnej wiary). Najwiksze:

chrzecijastwo 33% islam 22% hinduizm 15% buddyzm 6% chiskie religie tradycyjne 4% religie pierwotne 4% Elementy religii wyraajce jej cechy i charakter: doktryna zesp prawd wiary, zwanych dogmatami; kult (rytuay) czynnoci religijne; sfera spoeczno-organizacyjna najczciej spoeczno-instytucjonalna (wsplnota religijna + osoby organizujce ycie religijne, czyli kapani lub najoglniej duchowni); sfera duchowoci indywidualnej np. mistyka. GENEZA RELIGII Staroytna Grecja filozofia wszechnauk i zarazem mdroci (ch wyjanienia wiata w sposb areligijny, co nie znaczy ateistyczny poprzez rozum). Zatem u zarania kultury europejskiej rozdzielenie religii i nauki utrzymujce si w filozofii do dzisiaj (z wyjtkiem nurtw filozofii chrzecijaskiej). Pogld ten przeniesiony do obu Ameryk; w Azji sposb mylenia przeniknity treciami filozoficznymi zespolonymi z pogldami religijnymi. Ateici powstanie i trwao religii wynikaa z: braku wiedzy n.t. praw rzdzcych otaczajcym czowieka wiatem oraz nim samym (szukanie wyjanie poza rozumem i dowiadczeniem, przekazywanie ich innym czonkom spoecznoci powstaj wierzenia, ktre ewoluoway do postaci religii). Due znaczenie spoeczne Wolter: Gdyby Boga nie byo, naleaoby Go wymyli Powstanie i trwao religii wynika z: lku przed mierci (obietnica niemiertelnoci duszy); nacisku tradycji i obyczajw (brak tradycji wieckich), utrwalania wizi z minionymi pokoleniami; powodowanego wychowaniem lku przed brakiem przystosowania do otoczenia (religijno pozorna); instynktu stadnego (chci przebywania z podobnymi sobie); korzyci dla ycia praktycznego stabilne drogowskazy yciowe (czego nie daje zmienna nauka); pragnienia kontaktu z doskonaoci, z autorytetami (szczeglnie silne w okresach przeomw).

ATEIZM A RELIGIA R. Dawkins, Samolubny gen: Obecnie doktryny religijne trwaj, poniewa wpaja si je dzieciom w wieku, gdy s podatne na sugestie; gdy dzieci dorosn wpajaj je z kolei wasnym dzieciom (...). R. Dawkins: Geny motorem biologicznej ewolucji; w rozdziale Memy: nowe replikatory tworzy analogi tezy, dotyczcej replikacji genw, na replikacje tzw. memw: Mem podstawowa jednostka informacji, z ktrej powstaj artefakty kulturowe (melodia, idea, obiegowy zwrot itp.). Memy rozprzestrzeniaj si od umysu jednego czowieka do kolejnego na zasadzie naladownictwa. Przykadem niezwykle skutecznego memu idea Boga: bardzo stara; replikacja poprzez sowo mwione i pisane, muzyk i dziea sztuki; wysoka przeywalno bo udziela prawdopodobnie brzmicej odpowiedzi na gbokie i drczce pytania o sens istnienia, niesie obietnice. Jednake Alistair McGrath: Bg Dawkinsa. Geny, memy i sens ycia: Istnienie memu nie jest poparte adnymi dowodami. S one hipotetycznym konstruktem, ktry wywnioskowano z obserwacji, a nie zaobserwowano. Memy s nieobserwowalne (czym s? gdzie si znajduj? Jaki je opisa z biologicznego, chemicznego i fizycznego punktu widzenia? co z mechanizmem transmisji memw?, w jaki sposb wywouj efekt memetyczny?) Memy mniej czy bardziej bezuyteczne na poziomie wyjanie (mona je odrzuci bez szkody dla teorii). Zasig rnych religii zrnicowany: jedne wiatowy, inne znikomy, w obrbie np. jednego plemienia. Duy zasig i liczb wiernych zyskay religie, ktre daway absolutn wadz przywdcom duchowym i wieckim (moliwa manipulacja wiernymi, sprzeciw rwnoznaczny ze sprzeciwem Bogu i surowo karany). Rozprzestrzenianie tych religii czsto za porednictwem wojen (wyprawy krzyowe, wite wojny). Demokratyczne wadze nie narzucaj wiary w Boga wiele osb uwaa, e nie musz ju polega na wierze, e lepiej wiedzie ni wierzy (wiedza daje poczucie pewnoci, utrudnia manipulacje i zastraszanie). Rozwj intelektualny stwarza moliwo wsppracy w spoeczestwie nie w obawie przed kar bosk, ale w oparciu o zrozumienie wynikajcych std korzyci. Dotyczy to nawet egoistw egoizm dugofalowy przezwycia egoistyczne cele dorane; mamy moc przeciwstawiania si nie tylko samolubnym genom, z ktrymi przyszlimy na wiat, ale take samolubnym memom, ktrymi nas indoktrynowano;

moemy nawet rozwija czysty, bezinteresowny altruizm co, co w naturze w zasadzie nie wystpuje. Moralno jako owoc ewolucji Wybr mniejszego za konieczno wyboru midzy dwoma moliwociami, z ktrych adna nie moe by uznana za dobr. atwiej godzimy si na bezosobowe gwacenie norm moralnych. Na og odrzucamy pogwacenie osobowe. Niech do gwacenia osobowego norm moralnych dzielimy z innymi wyszymi naczelnymi. Skd si bierze moralno? Arystoteles, Kant, Mill moralno wypywa z rozumu; zachowania moralne maj na celu zwikszenie sumy szczcia ludzkoci. Sentymentalici (Hume, Smith): moralno wypywaze zrozumienia innych ludzi i z sympatii do nich. Neurobiologia: przy podejmowaniu decyzji moralnych rozum i emocje czasem wspuczestnicz, czasem rywalizuj ze sob. Dylemat osobowy w mzgu aktywne obszary odpowiedzialne za emocje (jdro migdaowate w starej ewolucyjnie czci mzgu). Inne, niedawno wyksztacone w toku ewolucji obszary (kora przedczoowa mylenie) uaktywniaj si, gdy dylemat bardziej bezosobowy. Moliwo wyrzdzenia krzywdy bezosobowo szybka decyzja. Krzywda osobowa odpowied po duszym czasie: w umyle trwa walka emocji z rozumem (jdro migdaowate kora przedczoowa). Zaakceptowanie pogwacenia osobowych norm moralnych w imi abstrakcyjnego wyszego dobra nie jest proste. Procesy rozumowe hamuj procesy emocjonalne. Badania wskazuj, e to nie szkoa, Koci czy dom wpoiy nam zasady! Dylematy moralne rozwizujemy podobnie, niezalenie od rasy, wyznania, kultury, pci, cywilizacji i religii. Czowiek jest wyposaony przez ewolucj we wrodzony zmys moralny. Nasze normy moralne stay si czci systemw religijnych std przekonanie, e to religia uczy nas, jak odrnia dobro od za. Religijno zjawisko powszechne, uksztatowane w toku ewolucji i korzystne dla gatunku ludzkiego (spjno, regulacja ycia grupy). Religie towarzyszyy ludzkoci od pocztku (moe powstay wczeniej). Religie i moralno nie wynikaj z przyczyn pozaludzkich? S zwizane z budow i dziaaniem mzgu i jego obwodw neuronalnych.

Hipoteza lewopkulowego objaniacza wiata: lewa pkula mzgu racjonalizuje decyzje, wynikajce z impulsu prawej. Mechanizm sterujcy takim zachowaniem lewopkulowy interpretator wiata. Wniosek: tysice, a moe miliony aktywnoci mzgowych biegn niezalenie od siebie, poza obszarem naszej wiadomoci (kieruj ruchem ciaa, emocjami, myleniem). Gdy ujawniaj si skutki naszych podwiadomych poczyna, interpretator musi je wyjani, tworzc odpowiednie teorie. Nasza wiadomo jest refleksj nad wiatem zbudowan przez interpretatora. Interpretator musi te wyjani fakt moralnoci. Nie religia stworzya moralno, ale wytworzy j mzg w toku ewolucji, a wierzenia religijne wymyli, aby usprawiedliwi istnienie moralnoci. Spr filozofw: racjonalici moralno winna przynosi wiksze dobro; deontolodzy pewne normy nie mog by przekraczane, niezalenie od szlachetnego celu, jaki nam przywieca. Te dwie postawy filozofii moralnej odzwierciedlaj fundamentalne napicia midzy strukturami ludzkiego mzgu. Nasze odpowiedzi emocjonalne, odziedziczone po przedludzkich przodkach, a umocnione przez dowiadczenie kulturowe i religi, podkrelaj pewne absolutne zakazy, tak wane dla deontologii. Kalkulacje moralne, charakterystyczne dla racjonalizmu, s moliwe dziki powstaniu w przednich patach mzgowych nowych struktur, ktre zapewniaj zdolno do mylenia abstrakcyjnego. Moralno powstaa przed religi (kod moralnego postpowania maj mapy czekoksztatne). Normy etyczne i moralne wczeniejsze ni wierzenia religijne. Religijno wypywa z budowy mzgu. Wierzenia religijne powstay dla wyjanienia pochodzenia naszej moralnoci: system religijny racjonalizuje wrodzone wybory moralne. W mzgu szczeglny typ komrek nerwowych: neurony lustrzane. Nastawione na zrozumienie sygnaw wysyanych przez innych i umoliwiajcych empati (dlatego zwane komrkami mioci bliniego). Odkrycie neuronw lustrzanych moe sta si dla psychologii tym, czym byo odkrycie DNA dla genetyki. Prawdopodobnie to rozwj neuronw lustrzanych przyczyni si w zasadniczy sposb do ksztatowania ludzkiej wiadomoci i spoeczestwa. Jedn z najwaniejszych ich funkcji jest rozpoznawanie nastrojw, uczu i myli innych. Dziki nim wikszo ludzi dobrze potrafi czyta z twarzy rozmwcw. Neurony lustrzane pozwalaj te na uczenie si obserwacja ruchw drugiej osoby wywouje naladowanie ich.

Dla problemu moralnoci neurony lustrzane odgrywaj wan rol jako podstawa zachowa empatycznych. Obserwacja cierpicego partnera (wspczucie) pobudza obszary mzgu reagujce emocjonalnie rwnie na bl wasny. Ewidentnie pogldy Humea i Smitha na znaczenie uczu dla ksztatowania moralnoci nie byy bezpodstawne. NAUKA A RELIGIA Religia wspczenie: Obecnie jednostka postawiona wobec szerokiego spektrum wyborw, z ktrych, niczym z pproduktw, musi zbudowa swoj wasn, indywidualn religi. J. A. Koczowski: sytuacja ta przypomina pod wieloma wzgldami okres przedchrzecijaski: sacrum powrcio i powraca potn fal, ale (...) jest to dzikie sacrum. Zdaniem niektrych: kryzys i obumieranie tradycyjnego modelu religijnoci; dla kultury postmodernistycznej religia tylko towarem konsumpcyjnym. Z. Bauman: obecn epok charakteryzuje zanik potrzeby obcowania z sacrum. Zmienno wspczesnych form religijnoci (dotyczca wyobrae religijnych np. obrazu Boga, religijnych i moralnych nakazw, jak i wyobrae o religii zinstytucjonalizowanej), ich zasadnicza procesualno i nieokrelono, hedonizm (prymat doczesnoci nad transcedencj). W obliczu upowszechniania si postmodernistycznej wizji wiata Koci uwaa si za zobligowany do podjcia nowej ewangelizacji. Nauka a religia Religia domena wiary: dobrowolnej decyzji jednostki o zaakceptowaniu takiego wiatopogldu, ktrego nie mona udowodni. Wskutek tego religia nie moe by akceptowana i podzielana przez wszystkich czonkw pastwa czy spoeczestwa. I. Kant pierwszy zakreli precyzyjnie granic wiedzy i wiary: przedmiotw wiary nie moemy pozna moemy o nich myle, ale przedmiot mylenia i zarazem wiary nie staje si przedmiotem poznania. Religia: fenomen kulturowy w przeciwiestwie do wszystkich systemw filozoficznych opierajcy si na objawieniu, autorytecie, wadzy. W religii przekonania przyjmowane s bez uzasadnienia na wiar (nie mona udowodni istnienia Boga). Wierzenia religijne nie maj wic jak nauka charakteru intersubiektywnie komunikowalnego. Tym samym religia nie podlega intersubiektywnie akceptowalnemu kryterium weryfikacji lub falsyfikacji. Ale: bdem utosamianie religijnoci z irracjonalizmem: podstaw religii zaufanie do Boga i jego wysannikw.

Wiara efekt i wiadectwo naturalnych poznawczych kopotw czowieka z widzeniem i rozumieniem wiata. Bdne jednak uwaanie nauki wycznie za dzieo rozumu i przeciwstawianie jej wiary religijnej jako przynalenej do sfery przey czowieka. Od poowy XX wieku u podoa nawet abstrakcyjnych rozwaa le stany uczuciowe (nie ma wic czystego mylenia wolnego od uczu, dozna i wyobrae. W deniu do obiektywizmu w nauce eliminowanie przey i tego, co indywidualne. Wiara pojcie szersze od wiary religijnej; elementy wiary m.in. u podoa bada naukowych: uczony wierzy, e wiat jest poznawalny i istnieje obiektywnie, cho nie mona tego udowodni. Podstaw racjonalizmu empiryzm; w religii wany mistycyzm. Elementy wiary zawarte wic w nauce np. aksjomaty, ktrych si nie udowadnia; podobnie w religii dogmaty przyjmuje si na zasadzie wiary. Religia w skrcie sposb praktykowania wiary. Racjonalizm nie uznaje wiary jako argumentu w konstruowaniu wiedzy potrzebnej czowiekowi, wiedzy naukowej, bowiem argument taki jest obiektywnie niekontrolowany. Racjonalizm i religia kategorie niekoniecznie sprzeczne, bo nale do rnych dziedzin ludzkiego ycia. Jednak religie obarczone wieloma niespjnociami; np. wytworzyy mitologiczny obraz boskiego aktu Stworzenia, ale adna z nich nie rozwizuje zadowalajco zwizanych z tym paradoksw logicznych. Przykadowo: Bg mg stworzy niebo i Ziemi w siedem dni, ale co byo i co si zdarzyo przed dniem pierwszym? I skd wzi si sam Bg? Skomplikowany dowd logiczny na istnienie Boga (tzw. dowd ontologiczny) skonstruowa w. Anzelm arcybiskup Canterbury (1078 r.). w. Tomasz z Akwinu (XIII wiek) podnis poziom debaty z niejasnoci mitologii do rygorw logiki, formuujc swe synne dowody na istnienie Boga: Ciaa s w ruchu, istnieje zatem Pierwszy Poruszyciel. Zdarzenia maj powody, jest zatem Pierwsza Przyczyna. Rzeczy istniej, jest zatem ich Stwrca. Najwysze dobro istnieje, ma ono zatem swoje rdo. Rzeczy s przemylane, su zatem jakiemu celowi. 1)-3) tzw. dowd kosmologiczny, 4) argument moralny (najsabszy, bo moralno mona postrzega w kategoriach ewoluujcych obyczajw), 5) dowd teleologiczny. Dowody w. Tomasza na istnienie Boga wykorzystuje si w dyskusjach nad ta kwesti ju od 700 lat. W czasach w. Tomasza byy bardzo przekonujce, jednak okrycia naukowe w cigu nastpnych stuleci wykazay, e daleko im do doskonaoci.

Np. dowd kosmologiczny Bg jest Pierwsz Przyczyn Ruchu i Pierwszym Twrc. w. Tomasz unika jednak zrcznie odpowiedzi na pytanie: kto stworzy Boga? Obecne naukowe teorie Stworzenia opieraj si na dwch filarach: teorii kwantowej i teorii grawitacji Einsteina. Jednak zamieniajc boski Akt Stworzenia na Wielki Wybuch, pozbywamy si jednego problemu, zastpujc go innym (co zdarzyo si przed Wielkim Wybuchem?). Wspczesne naukowe wyjanienia rzeczywistoci nie tumacz wszystkiego E. M. Remarque: Bg wie wszystko, a wy wszystko wiecie lepiej. Nauka a religia TEMAT Pochodzenie Wszechwiata Geneza ycia na Ziemi Czowiek Organizm czowieka NAUKA Wielki Wybuch Ewolucja Maszyna do replikacji genw Fabryka chemiczna sterowana sieci neuronw wg instrukcji zapisanej w genach Brak obiektywnego (bezmylna replikacja genw); subiektywny tworzy jednostka Mzg Zrozumienie korzyci pyncych ze wspdziaania Oparta na dowodach, wymaga weryfikacji Nauka o zoonoci/ samoorganizacja w chemii, wasnoci emergencyjne, czas Komputerowe? / Udane eksperymenty In vitro, klonowanie Koniec ycia Czerpanie tego, co poyteczne Najefektywniejszy ze znanych sposobw gospodarowania Dyskusja merytoryczna, moliwo zmiany pogldw CHRZECIJASTWO Akt stworzenia Akt stworzenia Dziecko Boga Ciao materialne i dusza niemiertelna Suba Bogu, zbawienie wieczne

Sens ycia

Orodek mylenia, wiadomoci, uczu rdo wartoci etycznych | i prawodawstwa Prawda Zoono przyrody / rdo zoonoci Sztuczne ycie / sztuczna inteligencja Sztucznie powoane ycie biologiczne mier czowieka Stosunek do tradycji Gospodarka rynkowa (prywatna wasno, wolny rynek) Stosunek do odmiennych pogldw na w.w. tematy

Dusza X przykaza boskich Oparta na doktrynie, niezmienna Akt stworzenia Dawc ycia jest wycznie Bg / sztuczne ycie nie moe istnie Czowiek nie moe tworzy sztucznego ycia Pocztek ycia wiecznego Czerpanie bezdyskusyjne Gospodarowanie akceptowane przez Koci (spoeczna gosp. rynkowa) W zasadzie odrzucenie moliwoci zmian

Nauka a religia W chrzecijastwie prby czenia wiedzy naukowej z wiar. Przykadem Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955), jezuita, teolog, filozof i paleontolog twrca teorii chrzecijaskiego ewolucjonizmu, prbujcej zespoli religi z nauk. Pierre Teilhard de Chardin: Stworzony przez Boga wiat to rodowisko Boe ewoluujce dziki boskiej energii: najprostsze czstki materii zwizki nieorganiczne zwizki organiczne wiat organizmw ywych ludzie i ich kultura wiara w Boga i religia. W teorii tej mieci si zarwno wiara w Boga Stwrc wiata, jak i naukowa wiedza o wiecie materialnym (m.in. darwinowska teoria ewolucji). 7 lat po mierci Teilharda de Chardin, na II Soborze Watykaskim (1962-65) w przemwieniach niektrych uczestnikw milczca zgoda na teilhardyzm. Jan Pawe II od 1980 r. spotkania z uczonymi w Castel Gandolfo. Encyklika Redemptor Hominis: Jest powoaniem teologw i wszystkich ludzi nauki w Kociele, aby czyli wiar z wiedz i mdroci, aby przyczyniali si do ich wzajemnego przenikania. Encyklika Fides at Ratio (Wiara i rozum; 1998): Wiara i rozum s jak dwa skrzyda, na ktrych duch ludzki unosi si ku kontemplacji prawdy. Toru 1999, spotkanie z rektorami: wiadomo moliwego gbokiego konfliktu pomidzy tymi dwoma drogami poznania: W rozdwiku pomidzy rozumem i wiar wyraa si jeden z wielkich dramatw czowieka. Konflikty midzy pozytywistycznie interpretowan nauk a fundamentalistycznie rozumian religi s nieuniknione (ks. prof. Micha Heller). Domena uczu z pewnoci nie podlega adnej kontroli rozumu; Blaise Pascal: Serce ma swoje racje, ktrych rozum nie zna. Wiedza religijna o wychowaniu Zawarta w witych ksigach rnych religii, naukach kociow, tekstach filozoficznych dotyczcych kwestii religijnych i wychowawczych. Zrnicowanie wewntrzne tej wiedzy zalenie od konkretnej religii, przy rzeczowo-jzykowej jednoci wywoanej odniesieniami do witoci, czyli sacrum: tego, w co czowiek wierzy, do czego odnosi si z szacunkiem i w czym pokada nadziej. Jzyk ten wychodzi poza ludzk doczesno, wnosi do zagadnie wychowania kwestie, poszerzajce jej paszczyzny poznawcze i swoisty styl, zasadzajacy si na zaoeniach niekwestionowanych (dogmatach i aksjomatach).

Zmiany wiatopogldu uczonych J. Leub, 1916 r. E.J. Larson i L. Witham, 1996. 1916 Wiara w Boga osobowego: osobista wiara osobista niewiara postawa agnostyczna Wiara w ludzk niemiertelno osobista wiara osobista niewiara postawa agnostyczna lub wtpienie Potrzeba niemiertelnoci intensywna umiarkowana w ogle brak odczuwania 34,0 39,0 27,0 9,9 25,9 64,2 50,6 20,0 0,0 1916 38,8 46,9 15,0 1996 41,8 41,5 lub wtpienie 1916 1996 39,3 45,3 1996