Przetwrstwo tworzyw polimerowych

wiczenia laboratoryjne
Cz 1

Podrczniki Politechnika Lubelska

Politechnika Lubelska Wydzia Mechaniczny ul. Nadbystrzycka 36 20-618 LUBLIN

Tomasz Garbacz Janusz W. Sikora

Przetwrstwo tworzyw polimerowych

wiczenia laboratoryjne
Cz 1

Politechnika Lubelska Lublin 2012

Recenzent: prof. dr hab. in. Elbieta Bociga, Politechnika Czstochowska

Redakcja i skad: Tomasz Garbacz Janusz W. Sikora

Publikacja wydana za zgod Rektora Politechniki Lubelskiej Copyright by Politechnika Lubelska 2012 ISBN: 978-83-62596-73-7

Wydawca: Politechnika Lubelska ul. Nadbystrzycka 38D, 20-618 Lublin Realizacja: Biblioteka Politechniki Lubelskiej Orodek ds. Wydawnictw i Biblioteki Cyfrowej ul. Nadbystrzycka 36A, 20-618 Lublin tel. (81) 538-46-59, email: wydawca@pollub.pl www.biblioteka.pollub.pl Druk: ESUS Agencja Reklamowo-Wydawnicza Tomasz Przybylak www.esus.pl
Elektroniczna wersja ksiki dostpna w Bibliotece Cyfrowej PL www.bc.pollub.pl Nakad: 100 egz.

Spis Treci
Rozdzia I Cz teoretyczna
1. Przetwarzalno tworzyw ...... 9 2. Wytaczanie tworzyw ...... 13 3. Wtryskiwanie tworzyw ... 37

Rozdzia II Cz laboratoryjna
1. Wskanik szybkoci pynicia ..... 45 2. Wytaczanie konwencjonalne ...55 3. Wytaczanie rur .... 69 4. Wytaczanie porujce ....... 77 5. Wytaczanie autotermiczne ...... 89 6. Wytaczanie z granulowaniem .... 99 7. Wytaczanie tamy ..... 109 8. Wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii ...... 121 9. Zdolno tworzywa do przepywu w formie ..... 133 10. Wtryskiwanie konwencjonalne ...... 141 11. Wtryskiwanie porujce ...... 155

12. Wtryskiwanie tokowe ....... 163

Rozdzia I Cz teoretyczna

1. Przetwarzalno tworzyw
Przetwarzalnoci nazywa si podatno tworzywa przetwarzanego na zmiany waciwoci, struktury, ksztatu i wymiarw, jakie zachodz podczas jego przetwrstwa. Przetwarzalno ma due znaczeniu uytkowe. Im lepsza jest przetwarzalno tym taniej, wydajniej i atwiej jest otrzyma wytwory i przetwory o wysokiej jakoci. Przetwarzalno tworzywa okrela si za pomoc wielkoci zwanych wskanikami przetwarzalnoci, ktre mona podzieli na dwie grupy ze wzgldu na ich istot fizyczn i chemiczn. Wedug tego kryterium wskaniki dziel si na fizykochemiczne i fizykotechnologiczne, zwane umownie uytkowymi [1]. Do waniejszych fizykochemicznych wskanikw przetwarzalnoci zalicza si: lepko, rnice napre normalnych, naprenia wasne, udarno, adhezj, efekt Barusa, wykadnik pynicia, wspczynniki sprystoci i wiele innych. Waniejszymi uytkowymi wskanikami przetwarzalnoci s: wskanik szybkoci pynicia, plastyczno prasownicza, natenie przepywu, dugo spirali tworzywa, stopie wypenienia gniazda schodkowego, liczba cakowicie wypenionych gniazd formy wielogniazdowej, plastyczno przy ciskaniu, skurcz przetwrczy, czas utwardzania, naprenie styczne i wiele innych. Wskanik szybkoci pynicia (MFI) oznacza si dla tworzyw termoplastycznych. Przy czym rozrnia si wskanik masowy (MFR) oraz wskanik objtociowy (MVR) szybkoci pynicia. Wskanik masowy szybkoci pynicia jest to liczba wyraajca mas stopionego tworzywa w gramach wytoczonego przez dysz o rednicy 1,16 mm lub 2,10 mm i dugoci 8 mm, pod okrelonym obcieniem, w okrelonej temperaturze, w cigu okrelonego czasu odniesienia. Za czas odniesienia przyjmuje si 10 min. Z kolei wskanik objtociowy szybkoci pynicia jest definiowany analogicznie i jest to liczba wyraajca objto tworzywa stopionego w cm3, wytoczonego przez dysz o okrelonym ksztacie i rozmiarach pod okrelonym obcieniem, temperatur i w danym czasie odniesienia. Przyrzdem sucym do oznaczania wskanika szybkoci pynicia jest plastomer obcinikowy, ktrego schemat zosta przedstawiony na rys. 1. Plastometr skada si ze stalowego toka o rednicy 9,48 mm umieszczonego w otworze stalowego cylindra. Na kocu cylindra znajduje si kapilara (dysza) z otworem o rednicy 2,10 mm lub rzadziej 1,18 mm i dugoci 8 mm. Na kocu toczyska znajduje si obcinik odizolowany od niego za pomoc tulejki. Obcinik jest wymienny i czna masa toka z obcinikiem zawiera si w granicach od 0,3 do 22 kg, w zalenoci od rodzaju tworzywa badanego, temperatury pomiaru i czasu odcinania. Do ogrzewania przyrzdu su grzejniki elektryczne umieszczone na obwodzie cylindra plastomeru. Utrzymanie nastawionej,

danej temperatury zapewnia ukad automatyczny, a do jej odczytu suy najczciej termometr. Na zewntrznej stronie cylindra znajduje si osona.

Rys. 1. Schemat plastomeru obcinikowego: 1tok, 2cylinder, 3dysza, 4toczysko, 5obcinik, 6tulejka izolacyjna, 7grzejniki elektryczne, 8 termometr kontrolny, 9osona plastomeru, 10kreski piercieniowe oznaczajce pocztek i koniec pomiarw

W celu wyznaczenia wskanika masowego szybkoci pynicia, plastometr wraz z kapilar doprowadza si do danej temperatury, a nastpnie wprowadza si do otworu cylindra kilka gramw badanego tworzywa, ktre stapia si. Na toczysko zakada si dany obcinik i wprowadza si do otworu cylindra. Po kilku minutach dokonuje si pomiaru polegajcego na odcinaniu co pewien okrelony czas wytaczanych przez dysz odcinkw pomiarowych tworzywa i okreleniu ich masy. Nastpnie oblicza si mas tworzywa jaka wypynaby w czasie 10 minut, zgodnie z zalenoci:
MFR (T, m nom ) = 600 m t

(1)

w ktrej T oznacza temperatur badania wyraon w oC, mnommas obcienia nominalnego w kg, mredni mas wytoczonych odcinkw tworzywa w gramach, 600 wspczynnik przeliczeniowy (600s = 10 min), todstp czasu odcinania podany w sekundach, dobierany odpowiednio do badanego tworzywa (t = 30, 60, 120, 240s) tak, aby dugo odcinka pomiarowego miecia si w przedziale wartoci od 10 do 20 mm. Znajc wskanik MFR mona okreli wskanik MVR wedug wzoru:
MVR = 10 3 MFR (T )

(2)

10

Wskanik szybkoci pynicia zaley od kilku czynnikw np. od redniego ciaru czsteczkowego polimeru i jego stopnia polimolekularnoci, od stopnia rozgazienia makroczsteczek, zawartoci skadnikw dodatkowych (zwaszcza napeniaczy) i rodkw smarujcych. Warto MFR jest wskazwk dla konstruktorw, technologw i przetwrcw tworzyw o zachowaniu si tworzywa podczas przepywu w kanaach przepywowych narzdzi przetwrczych i w gniazdach tych narzdzi. Im wiksza jest ta warto, tym dusze mona stosowa drogi pynicia, tym wicej gniazd mona projektowa, promienie zaokrgle, jak i pola przekroju poprzecznego przyszych wytworw mog by mniejsze. Zakres liczbowy wskanika masowego zazwyczaj zawiera si w granicach od 0 do kilkudziesiciu, jednak najczciej warto MFR wynosi do kilkunastu. Tworzywa o maym wskaniku szybkoci pynicia mona przetwarza metod wytaczania, natomiast o wikszym metod wytaczania z rozdmuchiwaniem, a tworzywa o jeszcze wikszym wskaniku - metod wtryskiwania. Innym do powszechnie stosowanym wskanikiem przetwarzalnoci tworzyw termoplastycznych i utwardzalnych, przeznaczonych gwnie do wtryskiwania, jest dugo spirali tworzywa. Wskanik ten, oznaczany rnymi metodami (metoda gniazda spiralnego, metoda gniazda schodkowego, metoda gniazd wielokrotnych) wskazuje na zdolno tworzywa do przepywu i nastpnie wypeniania gniazda formujcego okrelonej formy wtryskowej [1, 2]. W metodzie gniazda spiralnego forma wtryskowa ma stokowy centralny kana przepywowy, przechodzcy w kana przepywowy w ksztacie linii spiralnej, przejmujcy funkcj gniazda formujcego (rys. 2). Kana ten moe by zamknity lub czy si z atmosfer otaczajc form. Pole przekroju poprzecznego kanau jest na og pkoliste, ale moe by prostoktne, trapezowe lub inne.

a)

b)

Rys. 2. Wygld a) czci formy wtryskowej z gniazdem formujcym w ksztacie spirali Archimedesa o prostoktnym polu przekroju poprzecznego oraz b) wypraski otrzymanej w tym gniedzie

11

Pole przekroju poprzecznego kanau zawiera si w granicach od 5 do 35 mm2, natomiast dugo kanau moe wynosi nawet 1,5 m. Stosuje si spirale Archimedesa lub spirale amane. Wskanikiem przetwarzalnoci jest dugo spirali tworzywa otrzymanej z danej formy wtryskowej. Wskanik zaley od wielu czynnikw np. od rodzaju tworzywa, cinienia wtryskiwania, temperatury tworzywa wtryskiwanego i temperatury formy wtryskowej. Z kolei, w metodzie gniazda schodkowego gniazdo formujce ma ksztat prostopadocianu o rnej wysokoci, ale tej samej podstawie. Wysoko ta zmienia si skokowo i moe wynosi np. 2, 4, 7 i 10 mm, co powoduje efekt schodkw (rys. 3). Tworzywo wypenia gniazdo formy przepywajc z kanau centralnego, poprzez kana poredni o przekroju trjktnym.

Rys. 3. Wygld przykadowego gniazda formujcego formy wtryskowej w metodzie gniazda schodkowego

Tam, gdzie wysoko gniazda jest najwiksza, warunki do jego wypeniania s najlepsze i odwrotnie. Stopie i jako wypenienia gniazda schodkowego s wskanikami przetwarzalnoci wskanikami wtryskiwalnoci. Kolejna metoda to metoda gniazd wielokrotnych, zwana rwnie metod choinkow. Forma wtryskowa jest wielogniazdowa z identycznymi gniazdami formujcymi rozmieszczonymi symetrycznie wzgldem centralnego kanau przepywowego. Ksztat i rozmiary centralnego kanau przepywowego, doprowadzajcych kanaw przepywowych oraz gniazd formujcych s rne i wynikaj ze stopnia w jakim maj by odtworzone warunki produkcyjne. W zalenoci od warunkw wtryskiwania, warunki przepywu i wypeniania gniazd formujcych nie s jednakowe, ale najkorzystniejsze wystpuj zawsze najbliej centralnego kanau przepywowego. Zatem stopie wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formujcych jest wskanikiem wtryskiwalnoci, a miar jest liczba cakowicie wypenionych gniazd.

12

2. Wytaczanie tworzyw
Wytaczanie ma wrd metod przetwrstwa tworzyw polimerowych najwiksze znaczenie, gdy przetwarza si ni ponad 50% wytwarzanych tworzyw, ktrych produkcja w 2008 roku przekroczya 245 mln ton. Proces wytaczania polega na cigym uplastycznianiu tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym i przepychaniu przez kanay gowicy wytaczarskiej, nastpnie na zestaleniu lub utwardzeniu otrzymanej wytoczyny [3]. Proces wytaczania jest realizowany w maszynach przetwrczych, jakimi s wytaczarki. Wytaczarka limakowa, ktrej istota zostaa opatentowana przez M. Graya ju w 1979 r. w Anglii skada si z dwch gwnych ukadw, ukadu uplastyczniajcego oraz ukadu napdowego. Ukad uplastyczniajcy jest zakoczony narzdziem przetwrczym gowic wytaczarsk. W technologii wytaczania decydujce znaczenie ma uplastycznianie, czyli odpowiednie przejcie tworzywa wejciowego, na skutek nagrzewania, sprania, ruchu i dziaania si ze stanu na og staego w stan plastyczny. Proces ten jest najwaniejszym czynnikiem determinujcym wydajno wytaczania i jako otrzymanej wytoczyny. Tworzywo polimerowe po procesie uplastyczniania musi charakteryzowa si okrelonymi parametrami, a wic temperatur, cinieniem, stopniem homogenizacji, prdkoci ruchu i nateniem przepywu. Przy czym, wystpuj wiksze lub mniejsze wahania tych wielkoci, charakteryzowane okrelonym okresem i dan amplitud. Ukad uplastycznia jcy spenia cztery funkcje podstawowe: - nagrzewanie, prowadzone w celu zapewnienia zadanego przebiegu zmian stanw fizycznych tworzywa przetwarzanego, okrelanego temperatur i jej fluktuacj, - spranie, majce na celu uzyskanie w tworzywie przetwarzanym zadanego przebiegu zmian cinienia, okrelanego wartoci cinienia i jego pulsacj, - mieszanie, zapewniajce homogenizowanie czyli ujednorodnienie skadu i waciwoci, gwnie cieplnych i mechanicznych, jak rwnie struktury tworzywa przetwarzanego, - transportowanie, umoliwiajce przemieszczanie tworzywa przez ukad z uzyskaniem na jego kocu potrzebnej prdkoci wypywu tworzywa z okrelonym nateniem i ustalon fluktuacj oraz pulsacj. Czasami ukad uplastyczniajcy jest skonstruowany do speniania take funkcji pomocniczych, ktrymi mog by na przykad odgazowanie lub porowanie. Wspczenie istnieje wiele ukadw uplastyczniajcych, ktre mona podzieli na trzy grupy. Do pierwszej grupy zalicza si ukady limakowe, ktre mog by jednolimakowe lub wielolimakowe, na og dwulimakowe lub trjlimakowe, czerolimakowe lub planetarne. Drug grup stanowi ukady

13

bezlimakowe, ktrymi s na przykad ukady tokowe (rys. 4), tarczowe (rys. 5), piercieniowe (rys. 6), teledynamiczne i wirnikowe.

Rys. 4. Klasyczny ukad uplastyczniajcy tokowy: 1 dysza cylindra, 2 cylinder, 3 grzejniki elektryczne, 4 tok w przednim skrajnym pooeniu, 5 zasobnik, 6 tok w tylnym skrajnym pooeniu

Rys. 5. Schemat ukadu uplastyczniajcego tarczowego: 1tarcza, 2cylinder, 3przeciwtarcza, 4korpus dyszy, 5zasobnik tworzywa

Rys. 6. Schemat ukadu uplastyczniajcego piercieniowego: a) przekrj w paszczynie tarcz, b) przekroje osiowe; 1 tarcze, 2 kierunek obrotu tarcz, 3 cylinder krtki, 4 wa, 5 kana piercieniowy prostoktny lub stokowy

Natomiast trzeci grup stanowi ukady hybrydowe, a w niej najbardziej rozpowszechnione to ukady limakowo-tokowe i limakowo-tarczowe. Do tej grupy mona zaliczy rwnie jeden z nowszych ukadw uplastyczniajcych ukad Conex [2, 5]. Aktualnie zasadnicze znaczenie ma uplastycznianie za pomoc ukadu limakowego.

14

limakowy ukad uplastyczniajcy wytaczarki skada si z zespou mechanicznego utworzonego przez cylinder i obracajcy si w nim limak lub kilka limakw, zespou nagrzewajco-ochadzajcego, ktry tworz grzejniki i wentylatory mocowane na cylindrze, z urzdze sterujco-regulujcych oraz urzdze pomocniczych, na przykad ukadw odgazowujcych lub zaworw cinieniowych [3, 4]. limaki ukadw uplastyczniajcych jednolimakowych dziel si na limaki klasyczne, limaki specjalne oraz limaki niekonwencjonalne. W celu zapewnienia poprawnego przebiegu procesw w ukadzie limakowym, limak klasyczny zosta podzielony na nastpujce podstawowe strefy funkcjonalne: zasypu, zasilania, przemiany i dozowania (rys. 7).

Rys. 7. Elementy geometryczne limaka klasycznego: I strefa zasypu, II strefa zasilania, III strefa przemiany, IV strefa dozowania; pozostae oznaczenia w tekcie

limak klasyczny jest charakteryzowany elementami geometrycznymi, ktrymi s: rednica D limaka, stosunek L/D dugoci czci roboczej do rednicy zewntrznej, wysoko h zwoju, skok t linii rubowej zwoju, kt s pochylenia linii rubowej zwoju, szeroko e grzbietu zwoju, krotno i zwojw; zazwyczaj krotno zwojw wynosi jeden, ale mog by limaki wielozwojowe, redukcja g objtoci kanau, definiowana jako stosunek objtoci kanau na caym obwodzie limaka na pocztku strefy zasypu do odpowiadajcej objtoci kanau na kocu strefy dozowania oraz czasami rednica otworu wzdunego do chodzenia limaka. Podstawowy zakres wartoci elementw geometrycznych limaka klasycznego podano w tabeli.
Tabela 1 Wartoci liczbowe elementw geometrycznych limakw Symbol elementu geometrycznego D, mm limaka Ukad jednolimakowy L/D h, mm (0,05 0,3)D t, mm s, deg e, mm i g , mm

2 400 3 40

(0,8 0,06 (0,25 1,2)D (1718) 0,1)D 1 4 1,0 5 0,35)D

Potrzebn redukcj objtoci kanau wynikajc z kompensacji objtoci tworzywa wskutek zmiany stanu fizycznego i waciwego sprania mona w limaku klasycznym osign poprzez zmniejszenie skoku linii rubowej zwo-

15

ju lub poprzez zmniejszenie wysokoci zwoju, wreszcie wskutek jednego i drugiego jednoczenie. Z uwagi na prostsze i tasze wykonanie limaka, znacznie czciej stosuje si limak o staym skoku i zmniejszajcej si wysokoci zwoju. limaki klasyczne maj kana rubowy cigy wzdu caej dugoci czci roboczej i rni si miedzy sob elementami geometrycznymi. limaki specjalne s zaopatrzone w specjalnej konstrukcji elementy intensyfikujce proces cinania i mieszania tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym. limaki niekonwencjonalne natomiast charakteryzuj si tym, e na czci dugoci roboczej maj odcinki kanau nierubowego klasycznego, cigego lub niecigego. Obecnie coraz czciej spotyka si rozwizania konstrukcyjne limakw bdce poczeniem rozwiza limakw niekonwencjonalnych i specjalnych. Powierzchnia zewntrzna cylindra limakowego ukadu uplastyczniajcego najczciej jest rowkowana na caej dugoci roboczej lub czci jego dugoci w celu zapewnienia waciwego ochadzania tworzywa przetwarzanego. W wytaczarce cz dugoci powierzchni wewntrznej cylindra jest najczciej rowkowana. Rowki przetwrcze na powierzchni wewntrznej cylindra s wzdune lub rubowe i znajduj si w obszarze pod otworem zasypowym oraz dalej na dugoci okoo od 3 do 5 rednic limaka, w kierunku gowicy. Elementy geometryczne (liczba rowkw, kt pochylenia, gboko, kt skrcenia, kierunek skrcenia) rowkw przetwrczych mog by niezmienne w czasie trwania procesu wytaczania (rowki pasywne) lub mona je zmienia (rowki aktywne) w zalenoci od potrzeb przetwrczych. Gowica wytaczarska jest narzdziem przetwrczym z otwartym gniazdem formujcym mocowanym bezporednio do ukadu uplastyczniajcego lub do uzupeniajcego urzdzenia przygotowawczego, ktrym moe by urzdzenie filtrujce, pompa zbata lub mieszarka statyczna. Konstrukcja gowicy wytaczarskiej, niezalenie od jej przeznaczenia, powinna uwzgldnia oglne wymagania, gwarantujce prawidowy proces ksztatowania wytworu. S to przede wszystkim [5]: - zapewnienie prawidowego przepywu tworzywa w kanaach przepywowych, tak aby w rezultacie uzyska wymagany ksztat oraz wymiary wytwarzanej wytoczyny, - umoliwienie prowadzenia procesu wytaczania z jak najwikszym nateniem przepywu tworzywa, - uksztatowanie oraz cechy geometryczne kanaw przepywowych gowicy powinny wyklucza tworzenie si stref zastoju tworzywa oraz zapewnia dostatecznie duy opr przepywu tworzywa, wytwarzajc odpowiednie cinienie na czole limaka i zapewniajc waciwe mieszanie i homogenizacj tworzywa przetwarzanego, a take stabilizacj cinienia na okrelonym, wysokim poziomie,

16

zapewnienie dostatecznej wytrzymaoci, w warunkach wysokiego cinienia i temperatury poszczeglnych, materiau elementw konstrukcyjnych gowicy i ich pocze, - nadanie odpowiedniego ciaru gowicy i zwartoci jej konstrukcji, ze wzgldu na wymagan stabilno ciepln, a take jak najmniejszej liczby paszczyzn podziau, ze wzgldu na jej szczelno, - zabezpieczenie powierzchni kanaw przepywowych gowicy przed agresywnym dziaaniem tworzyw, - w przypadku koniecznoci wpywania na zalecane warunki procesu wytaczania, w szczeglnoci na warunki w gowicy wytaczarskiej, umoliwienie regulacji natenia wypywu tworzywa z dyszy gowicy. Powstao wiele rnych rozwiza konstrukcyjnych gowic wytaczarskich, rwnie opatentowanych, rnicych si midzy sob konstrukcj poszczeglnych zespow funkcjonalnych gowicy, sposobem dziaania, doprowadzeniem tworzywa do dyszy wytaczarskiej oraz przeznaczeniem. Gowice wytaczarskie mona podzieli na dwie grupy, w zalenoci od rodzaju otrzymywanego wytworu oraz od pooenia dyszy gowicy wzgldem ukadu uplastyczniajcego. Do pierwszej grupy zalicza si gowice do ksztatownikw, do folii rurowej, pyt i folii paskiej, do powlekania, granulowania, rozdmuchiwania pojemnikw. Do drugiej grupy zalicza si gowice proste (wzdune), ktrych wlot i wylot tworzywa znajduj si w jednej osi, pokrywajcej si z osi ukadu uplastyczniajcego, gowice ktowe (skone), w ktrych wlot tworzywa bdcy w osi ukadu uplastyczniajcego jest pod pewnym ktem w stosunku do osi wylotu tworzywa oraz gowice krzyowe (poprzeczne), gdzie wlot i wylot tworzywa usytuowane s prostopadle wzgldem siebie (rys. 8). Przyjmujc, jako kryterium podziau gowic liczb tworzyw w wytworze dzieli si je take na jednotworzywowe i wielotworzy-wowe, natomiast ze wzgldu na sposb dziaania gowic dzieli si je na cigego dziaania (standardowe) i cyklicznego dziaania (kumulacyjne). Jednak, w niektrych przypadkach, tylko precyzyjne nazwanie gowicy wytaczarskiej, stanowice poczenie wymienionych kryteriw, na przykad gowica krzyowa, trjtworzywowa do rozdmuchiwania pojemnikw cyklicznego dziaania, daje moliwo penego, jednoznacznego okrelenia i scharakteryzowania gowicy. W konstrukcji gowic wytaczarskich mona wyrni kilka zespow funkcjonalnych, ktre okrela si w zalenoci od zadania, jakie speniaj w gowicy. S to: zesp ksztatujcy (w tym dysza gowicy) bezporednio nadajcy wytworowi ksztat i wymiary przekroju poprzecznego przy uwzgldnieniu zjawiska skurczu przetwrczego (pierwotnego i wtrnego) oraz efektu Barusa, zesp integracyjny czcy gowic z cylindrem ukadu uplastyczniajcego, zesp kanaw przepywowych wlotowy i rozprowadzajcy oraz czasami rozdzielajcy tworzywo, zesp nagrzewajcy wraz z ukadem pomiaru i regulacji temperatury, zesp elementw ustalajcych, centrujcych i czcych oraz zesp uzupeniajcy, ktrym moe by na przykad zesp napdowy obrotowego
-

17

rdzenia lub dyszy albo siownik hydrauliczny wyciskajcy tworzywo ze zbiornika kumulacyjnego gowicy.

a)

b)

c)

Rys. 8. Wygld gowicy: a) wzdunej (Hans Weber Maschinenfabrik, Niemcy), b) poprzecznej (Guill Tool&Engineering, USA), c) ktowej (Rieter Automatic, Niemcy).

Cech wspln wszystkich stosowanych rozwiza konstrukcyjnych gowic wytaczarskich jest to, e kada gowica posiada stref prowadzenia rwnolegego tzw. dysz, w ktrej wymiary szczeliny pozostaj stae. W strefie tej nastpuje relaksacja powstaych napre i deformacji uplastycznionego tworzywa, jak rwnie w warunkach ustalonej temperatury ksztatuj si wymiary i waciwoci wytaczanego wyrobu, zwaszcza jego warstwy wierzchniej. Wytaczarka jednolimakowa z zamocowanym do niej narzdziem jest przedstawiona przykadowo na rys. 9. limak wykonuje tylko ruch obrotowy, ktry jest przekazywany z silnika elektrycznego przez przekadnie redukcyjn, limakow lub bezporednio na wa limaka. Cylinder ukadu uplastyczniajcego

18

wytaczarki w okolicy zasobnika jest chodzony wod lub powietrzem, aby nie dopuci do nagrzewania si granulek tworzywa w zasobniku (czego nastpstwem byoby uplastycznianie ich warstwy wierzchniej i wzajemne czenie, co z kolei utrudniaoby pobieranie granulek przez limak) oraz przenoszenia ciepa z ukadu uplastyczniajcego do ukadu napdowego.

Rys. 9. Wytaczarka jednolimakowa: A ukad uplastyczniajcy, B ukad napdowy, C gowica wytaczarska, 1 limak, 2 zasobnik tworzywa, 3 oysko, 4 koa zbate, 5 kruciec do chodzenia limaka od wewntrz, 6 przekadnia do bezstopniowej regulacji prdkoci obrotowej, 7 silnik elektryczny, 8 przekadnia pasowa, 9 strefa zasypu chodzona wod, 10 wentylatory chodzce, 11 filtr tworzywa, 12 grzejniki elektryczne, 13 dysza gowicy wytaczarskiej [3]

Tworzywo z zasobnika dostaje si do kanau limakowego ukadu uplastyczniajcego wytaczarki, w ktrym jest nagrzewane, sprane, mieszane i transportowane do gowicy wytaczarskiej zaopatrzonej w dysz, ktra nadaje wypywajcemu z ukadu uplastyczniajcego strumieniowi tworzywa ustalony ksztat i wymiary w przekroju poprzecznym przy uwzgldnieniu efektu Barusa i zjawiska skurczu. Efekt Barusa jest cech stopionych polimerw polegajca na tym, e na wylocie z kanau przepywowego nastpuje nage rozszerzenie wypywajcego strumienia pynu. Na skutej efektu Barusa przekrj poprzeczny wytoczyny nie

19

jest rwny przekrojowi poprzecznemu wylotu dyszy (rys. 10). Wzorw do oblicze uytecznych w praktyce inynierskich dotychczas cigle brak i z tego powodu przekrj poprzeczny dyszy podczas projektowania gowicy jest wykonywany wstpnie, a nastpnie po wykonaniu gowicy jest ksztatowany ostatecznie w prbach bezporednich z danym tworzywem i wytaczark.

Rys. 10. Przekrj poprzeczny: a) dyszy, b) wytoczyny, c) dyszy do wytaczania prtw PVC nieplastyfikowanego o wymiarach nominalnych 4 x 6 mm

Warto liczbowa efektu Barusa jest okrelana rnymi wzorami w zalenoci od przyjtej konwencji i moliwoci pomiarowych. Najoglniej wyznacza si j jako stosunek wielkoci charakteryzujcej strumie tworzywa opuszczajcego kana do odpowiedniej wielkoci charakteryzujcej kana, w literaturze najczciej przyjmuje si: - stosunek rednicy ds strumienia opuszczajcego kana do rednicy dk kanau d (3) 1 = s 100% dk - stosunek powierzchni As pola przekroju poprzecznego strumienia do pola Ak przekroju poprzecznego kanau

2 =

As 100% Ak

(4)

- stosunek objtoci Vs odcinka strumienia o umownej dugoci do odpowiadajcej objtoci Vk kanau

1 =

Vs 100% Vk

(5)

20

Pomiary wymienionych wielkoci mog odbywa si w rnej temperaturze, a pomiary dotyczce strumienia w rnym czasie od chwili opuszczenia kanau przez strumie. Wyrnia si tutaj dwa wane przypadki. Pierwszy, gdy pomiary wielkoci charakteryzujcych strumie i kana odbywaj si w temperaturze przetwrstwa danego tworzywa. Drugi, gdy pomiary wymienionych wielkoci przeprowadza si w temperaturze umownej np. 20oC oraz po np. 24 godzinach od opuszczenia kanau przez strumie. W pierwszym przypadku mierzy si warto liczbow efektu Barusa w sensie klasycznym, za w drugim przypadku koryguje si j o skurcz tworzywa i skurcz materiau, z ktrego wykonany jest kana przepywowy. Dlatego te tak okrelana wielko nosi nazw skorygowanej wartoci liczbowej efektu Barusa [3]. Warto najczciej jest rwna od 130 do 250% (rys. 11), ale spotyka si przypadki, e wynosi nawet ponad 500%. Zaley ona od wielu czynnikw, gwnie od prdkoci cinania, temperatury tworzywa, cinienia tworzywa, czasu przebywania tworzywa w kanale, od ksztatu i wymiarw kanau np. jego dugoci.

Rys. 11. Zaleno wartoci liczbowej efektu Barusa od prdkoci cinania polipropylenu w rnej temperaturze [3]

Na og powiksza si przy wzrocie prdkoci cinania i cinienia, natomiast maleje przy wzrocie temperatury, czasu przebywania tworzywa w kanale i dugoci kanau. Podstawowe znaczenie w procesie wytaczania ma zaleno objtociowego natenia przepywu tworzywa z ukadu uplastyczniajcego od spadku cinienia w strefie dozowania (nazywan charakterystyk strefy dozowania ukadu uplastyczniajcego) rozpatrywana cznie z t sam zalenoci odniesion do dyszy gowicy wytaczarskiej (charakterystyka dyszy gowicy wytaczarskiej).

21

Obie charakterystyki tworz cznie charakterystyk procesu wytaczania (rys. 12), a punkt przecicia obu charakterystyk nosi nazw punktu pracy wytaczarki. Proces wytaczania ze wzgldu na sposb doprowadzenia ciepa niezbdnego do uplastyczniania tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym mona podzieli na wytaczanie konwencjonalne oraz wytaczanie autotermiczne. Inny podzia dotyczy struktury otrzymanej wytoczyny, rozrnia si wic wytaczanie wytoczyny litej i wytaczanie wytoczyny porowatej (wytaczanie porujce). Wyrni naley jeszcze wytaczanie powlekajce, wytaczanie z rozdmuchiwaniem, wytaczanie z granulowaniem oraz wspwytaczanie [3].

Rys. 12. Charakterystyka procesu wytaczania: 1, 2 charakterystyka strefy dozowania ukadu uplastyczniajcego, 1, 2, 3 charakterystyka dyszy gowicy wytaczarskiej, A punkt pracy wytaczarki; 1 pyn nieniutonowski, 2 pyn niutonowski, prdko obrotowa limaka (1 > 2 > 3)

Wytaczanie autotermiczne. Ju w latach pidziesitych ubiegego wieku, stwierdzono, e proces uplastyczniania tworzywa termoplastycznego w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki jednolimakowej moe przebiega bez potrzeby nagrzewania cylindra tzn. stosowania grzejnikw na cylindrze wytaczarki lub wykonywania kanaw grzejnych w ciance cylindra. Strumie ciepa generowany wskutek tarcia tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym, moe by wystarczajcy do przebiegu procesu wytaczania. Aby generowanie ciepa tarcia byo dostateczne, prdko obwodowa limaka powinna by stosunkowo dua i wynosi od 1 do 1,5 m/s. Wystpuj jednak przy tym problemy w sterowaniu generowaniem ciepa wzdu ukadu uplastyczniajcego. Moe to powodowa przegrzanie, a nawet destrukcj zarwno ciepln, jak i mechaniczn tworzywa, zwaszcza w strefie dozowania, pogarszajc jako wytoczyny i uniemoliwiajc wytaczanie wielu tworzyw. Konieczno zmieniania prdkoci limaka,

22

nawet w odniesieniu do tego samego tworzywa, ale rnych jego partii, powoduje wahania natenia przepywu tworzywa, co pociga za sob trudnoci we wzajemnym dostosowaniu elementw skadowych linii technologicznej wytaczania. Duy moment obrotowy limaka, wynikajcy z intensywnego cinania tworzywa powoduje znaczne naprenia w materiale limaka, mogce przekracza jego wytrzymao na skrcanie. Tworzywo w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki nagrzewane jest bezporednio wskutek tarcia zewntrznego granulek tworzywa o siebie i powierzchnie robocze cylindra i limaka oraz tarcia wewntrznego makroczsteczek polimeru i czstek napeniacza. Podstawowymi zaletami wytaczania autotermicznego s: wysoka sprawno energetyczna i niskie jednostkowe zuycie energii, dobra homogenizacja, due natenia przepywu tworzywa, krtki czas przebywania tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym. Wytaczarki autotermiczne maj mniejsz mas (brak przekadni redukcyjnej), s bardziej zwarte oraz wymagaj mniejszej powierzchni do ich zainstalowania w porwnaniu z wytaczarkami konwencjonalnymi. Proces wytaczania autotermicznego stosuje si jak dotychczas do wytaczania tworzyw olefinowych. Mimo, e w ostatnich latach coraz wyraniej mwi si o zaletach i moliwociach tego rodzaju wytaczania to jednak wykorzystanie wytaczarek dziaajcych autotermicznie ogranicza si w zasadzie do otrzymywania folii i powlekania izolacj rnego rodzaju przewodw m. in. kabli elektrycznych i przewodw telekomunikacyjnych. Wytaczanie porujce. Wytaczanie tworzyw porowatych rni si od wytaczania tworzyw litych tym, e wytworowi w wyniku procesu przetwrczego, nadaje si struktur dwufazow tworzywo-gaz o moliwie maych i rwnomiernie rozmieszczonych pcherzykach gazu. Struktur porowat uzyskuje si po wprowadzeniu do tworzywa rodka porujcego, w postaci gazu obojtnego, cieczy niskowrzcej lub ciaa staego, ktry jeli jest w stanie ciekym lub staym, przechodzi w gaz w okrelonych warunkach procesu wytaczania. Gazy obojtne i ciecze niskowrzce wprowadza si pod cinieniem za pomoc specjalnych urzdze dozujcych, bezporednio do strefy zasilania ukadu uplastyczniajcego wytaczarki w czasie wytaczania. Natomiast niektre ciecze i ciaa stae miesza si z tworzywem, tak jak pigmenty, przed dostarczeniem do zasobnika wytaczarki lub s wprowadzane do tworzywa ju w procesie jego wytwarzania. Gdy w odpowiedniej temperaturze rozpoczyna si proces wydzielania gazu, tworzce si liczne mikrobanieczki ulegaj natychmiast, dziki wysokiemu cinieniu i rozwiniciu powierzchni, rozpuszczeniu w otaczajcym tworzywie. Strumie tworzywa przetwarzanego, wraz z rozpuszczonym w nim gazem jest transportowany pod cinieniem do gowicy wstpnie formujcej wytwr. Cinienie to powinno by na tyle due, by a do wylotu z dyszy gowicy wytaczarskiej, gaz nie wydzieli si w postaci odrbnej fazy (mikrobanieczek) w strumieniu tworzywa. Gdyby to nastpio, na skutek naprenia cinajcego

23

w przepywajcym tworzywie, ulegyby zniszczeniu mechanicznemu przegrody rozdzielajce banieczki gazu i nie mona by uzyska jednorodnej struktury porowatej. Powstajce pory mog by wypenione zarwno powietrzem, jak i rnymi gazami, na przykad CO2 oraz N2, ale zostaj one pniej w wyniku dyfuzji, zastpione powietrzem. Cinienie tworzywa ronie wzdu ukadu uplastyczniajcego, nieco zmniejsza si w kocowej czci ukadu i na pocztku gowicy wytaczarskiej oraz spada gwatownie w dyszy gowicy a do cinienia atmosferycznego (rys. 13). Cinienie gazu wzrasta najpierw do intensywnie, pniej wolniej, a zaczyna spada gwatownie w kocowej czci dyszy i przede wszystkim po opuszczeniu dyszy przez wytoczyn.

Rys. 13. Przebieg cinienia tworzywa (a) oraz gazu (b) wzdu dugoci ukadu uplastyczniajcego (1) i dyszy gowicy (2)

Warunkiem uzyskania korzystnej struktury porowatej tworzywa w procesie wytaczania jest waciwy rozkad temperatury w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki i gowicy. Temperatura gowicy powinna by bliska temperatury rozkadu rodka porujcego. Duy wpyw na jako wytworu porowatego wywiera take prdko wytaczania. W warunkach maej prdkoci wytaczania proces porowania zachodzi w pobliu dyszy gowicy, co moe spowodowa powstawanie nierwnomiernej struktury porowatej. rodek porujcy dobiera si odpowiednio do rodzaju tworzywa w ten sposb, aby temperatura jego rozkadu bya wysza od temperatury topnienia tworzywa, ale nisza od temperatury wytaczania tworzywa. Tworzywo porowate w stanie ciekym nie jest jeszcze ukadem stabilnym, gdy w wyniku dziaania napicia powierzchniowego na granicy faz: tworzywo - gaz oraz dyfuzji, zmniejsza si ilo porw w tworzywie, ale powikszaj si ich rozmiary, co jest efektem niepodanym. Powstae pory powikszaj si do chwili osignicia stanu rwno-

24

wagi midzy cinieniem gazu a napiciem powierzchniowym. Korzystn struktur tworzywa o maych porach, zachowuje si w gotowym wytworze przez jak najszybsze jego ochadzanie i zestalanie. Ochadzanie wytoczyny porowatej (zakres i intensywno) w decydujcy sposb wpywa na tworzenie jej struktury porowatej. W zalenoci od temperatury ochadzania, mona uzyska rny stopie porowatoci struktury wytoczyny, przy czym zestalanie wytworw porowatych trwa duej ni litych. Wprawdzie pojemno cieplna tworzywa porowatego jest mniejsza, ale znacznie pogarsza si jego przewodzenie ciepa. Aby zniwelowa niekorzystne efekty zmian struktury tworzywa porowatego przed jego ochadzaniem, mona regulowa lepko tworzywa porowatego przez dobr odpowiedniej jego gstoci. Do wytwarzania wytworw o strukturze porowatej, mona stosowa maszyny i urzdzenia standardowe, umoliwiajce jednak dobr dyspersj poroforw i innych rodkw pomocniczych, z zachowaniem staych warunkw cieplnych. Wytaczarki powinny mie dugo limaka co najmniej 25 D. Wytaczanie powlekajce. Proces ten naley do najstarszych odmian wytaczania. Za pomoc wytaczania mona powleka tworzywami rne ksztatowniki, rury, tamy, ale przede wszystkim kable elektryczne i telekomunikacyjne. Proces powlekania odbywa si w gowicy wytaczarskiej ktowej lub te za ni. W procesie tym cz si adhezyjnie dwa materiay: przemieszczajcy si ruchem prostoliniowym kabel i przepywajce tworzywo. Pocztkowo tworzywo przepywa pod pewnym ktem do kabla, nastpnie wielokrotnie zmienia kierunek i ostatecznie otacza kabel powok. Na rysunku 14 zostay przedstawione podstawowe moliwoci wytaczania powlekajcego. W pierwszej, nazywanej wytaczaniem powlekajcym podcinieniowym (rys. 14a) tworzywo i kabel cz si tu po opuszczeniu gowicy. Jest to w istocie proces wytaczania rury i obciskania jej na kablu pod wpywem wytworzonego pomidzy nimi podcinienia. Dziki tej metodzie istnieje wiksza moliwo powlekania kabli o rnych ksztatach przekroju poprzecznego. Jednake du wad jest w tym przypadku konieczno stosowania ukadu do wytwarzania podcinienia tj. pompy podcinieniowej, przewodw oraz ukadu pomiarowego i regulacyjnego. Druga metoda pozwala na poczenie tworzywa z kablem bezporednio w gowicy wytaczarskiej. W tym przypadku czenie odbywa si pod wpywem cinienia tworzywa w dyszy. Z tego te wzgldu proces ten nosi nazw wytaczania powlekajcego cinieniowego (rys. 14b).

25

Rys. 14. Podstawowe moliwoci wytaczania powlekajcego: a) prniowe, b) cinieniowe; 1 kocwka gowicy, 2 kabel, 3 prowadnik kabla, 4 tworzywo, 5 kierunek ruchu kabla przed powleczeniem i po nim, 6 kierunek ruchu tworzywa wyjciowego

Zalet w tym przypadku jest moliwo otrzymywania bardzo cienkich powok, nawet o gruboci 0,01 mm. Wad stanowi ograniczenie do wytwarzania kabli jedynie o przekroju koowym lub zblionym do niego, a take trudno w utrzymaniu jednakowej gruboci powoki na caym obwodzie kabla. Podczas wytaczania kabli optotelekomunikacyjnych, przed naoeniem na kabel powoki z tworzywa nastpuje nawinicie na orodek kabla wzmocnienia z wkien amidowych, nastpnie na tak przygotowany orodek zostaje wytoczona powoka. Wytaczanie z rozdmuchiwaniem. Proces wytaczania z rozdmuchiwaniem moe przebiega przy nieograniczeniu mechanicznym procesu rozdmuchiwania i wwczas nazywa si umownie wytaczaniem z rozdmuchiwaniem swobodnym. Proces ten polega na wytoczeniu folii rurowej i natychmiastowym jej rozdmuchaniu za pomoc powietrza o nieznacznym cinieniu i wycigniciu za pomoc urzdzenia odbierajcego. W czasie rozdmuchiwania zachodzi przede wszystkim rozciganie w kierunku poprzecznym, natomiast podczas wycigania nastpuje rozciganie w kierunku wzdunym. Aby lepiej sterowa procesem rozcigania poprzecznego i wzdunego, folia rurowa jest ochadzana bezporednio za dysz gowicy w strumieniu powietrza z urzdzenia nadmuchujcego.

26

Wyrnia si trzy odmiany metody wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym: pionowo w gr, pionowo w d oraz poziomo (rys. 15). W kadym z tych przypadkw linia technologiczna wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym skada si z wytaczarki z gowic z dysz szczelinow piercieniow, urzdzenia nadmuchujcego, urzdzenia spaszczajcego foli rurow, urzdzenia odbierajcego i urzdzenia nawijajcego. Najczciej spotyka si wytaczanie z rozdmuchiwaniem swobodnym pionowo w gr. W metodzie tej mona dokadnie kontrolowa proces rozcigania poprzecznego i wzdunego. Wytaczana folia rurowa jest ochadzana bezporednio za dysz gowicy poprzecznej w strumieniu powietrza nadmuchiwanego ze szczelin piercieni chodzcych przymocowanych do gowicy i do konstrukcji nonej. Do piercieni tych doprowadza si powietrze z dmuchawy lub sprarki. Powietrze rozdmuchujce wprowadza si do wntrza foli rurowej poprzez otwr koowy wykonany w rdzeniu dyszy gowicy. Po ochodzeniu folia rurowa jest spaszczana za pomoc dwch pyt lizgowych ustawionych wzgldem siebie pod pewnym ktem i dwch wakw obrotowych. Urzdzenie odbierajce stanowi natomiast dwa walce dociskane do siebie, za pomoc spryny, z ktrych jeden jest napdzany za pomoc silnika elektrycznego z bezstopniow regulacj prdkoci obrotowej. Na skutek siy tarcia wystpujcej pomidzy foli a walcami nastpuje wyciganie spaszczonej folii rurowej. Nastpnie folia jest nawijana na wale urzdzenia nawijajcego. W metodzie wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym pionowo w d, wytaczarka jest ustawiona powyej urzdzenia odbierajcego. W przeciwiestwie do poprzedniej metody, ciepe powietrze pochodzce od gowicy wytaczarskiej nie powoduje zakce w ochadzaniu folii rurowej. Zakcenia mog by natomiast spowodowane ruchami zimnego powietrza w pomieszczeniu, w ktrym odbywa si proces. Wad tej metody jest moliwo deformowania si folii oraz niekontrolowane wyciganie z dyszy gowicy pod wpywem wasnego ciaru. W praktyce wpyw ciaru folii rurowej jest agodzony przez podtrzymujce dziaanie wakw urzdzenia spaszczajcego i odbierajcego. Poziome wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii prowadzi si przy uyciu gowicy wzdunej. Do zalet poziomego wytaczania folii rurowej mona zaliczy atwy dostp do wszystkich urzdze linii technologicznej. Wad jest zwisanie folii rurowej pod wasnym ciarem, szczeglnie przy wikszych rednicach. Powoduje to nierwnomierne rozciganie folii, ktra moe nawija si na wale urzdzenia nawijajcego nierwno, tworzc zaamania. Dlatego metoda ta jest wykorzystywana przede wszystkim przy wytwarzaniu folii rurowej o niewielkiej rednicy.

27

Rys. 15. Podstawowe moliwoci wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym: a) pionowo w gr, b) pionowo w d, c) poziomo; 1 zbiornik tworzywa, 2 wytaczarka, 3 gowica wytaczarska, 4 piercie nadmuchujcy chodzcy, 5 urzdzenie spaszczajce, 6 urzdzenie odbierajce, 7 urzdzenie nawijajce, 8 dopyw powietrza chodzcego, 9 dopyw powietrza rozdmuchujcego [2]

Proces wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym jest charakteryzowany stopniem rozcigania w kierunku poprzecznym Rp, rwnym stopniowi rozdmuchania i stopniem rozcigania folii w kierunku wzdunym Rw. Stopie rozcigania w kierunku poprzecznym Rp, okrela si, jako stosunek rednicy D folii rurowej do rednicy d otworu wylotowego dyszy, przy pominiciu gruboci folii, ze wzgldu na jej ma warto w stosunku do wymienionych wielkoci, zgodnie ze wzorem; Rp=
D 2B = d d

(6)

gdzie: B - szeroko spaszczonej folii rurowej. Stopie rozcigania folii w kierunku wzdunym Rw okrela si, jako stosunek prdkoci v1 odbierania folii do prdkoci v0, z jak wytoczyna opuszcza dysz gowicy wytaczarskiej; Rw=
v1 v0

(7)

28

Objtociowe natenie przepywu wytoczyny W podczas opuszczania przez ni dyszy o szerokoci szczeliny piercieniowej otworu wylotowego g0 wynosi; (8) W = v 0 d g0 a przy odbieraniu folii o gruboci g1 (9) W = v 1 D g1 Wykorzystujc powysze wzory oraz wykonujc stosowne dziaania, otrzymuje si zaleno okrelajc stopie rozcigania w kierunku wzdunym Rw = g 0 d = g 0
g1D g1R p

(10)

Przy wytwarzaniu folii rurowej istotne znaczenie ma utrzymanie odpowiedniej tolerancji gruboci i rwnomierno rozprowadzenia lokalnych zmarszcze i fad wystpujcych wzdu folii rurowej, poniewa mog si one sumowa podczas nawijania na wale urzdzenia nawijajcego i tym samym pogarsza jej jako. W celu wyeliminowania tego niekorzystnego zjawiska stosuje si napd obrotowo-zwrotny urzdzenia nawijajcego. Znanych jest kilka sposobw, za pomoc ktrych realizuje si to rozwizanie: obrt rdzenia gowicy wraz z piercieniem chodzcym, obrt lub oscylacja urzdzenia odbierajcego foli rurow, obrt lub oscylacja urzdzenia nawijajcego foli rurow lub te kombinacja przedstawionych sposobw. Waciwoci mechaniczne folii rurowej zale przede wszystkim od: temperatury folii w chwili opuszczania dyszy gowicy wytaczarskiej, stopnia rozcigania w kierunku wzdunym, stopnia rozdmuchania i gruboci folii. Grubo folii jest determinowana gwnie masowym nateniem przepywu tworzywa, rednic wytaczanej folii rurowej, iloci i cinieniem powietrza rozdmuchujcego oraz prdkoci odbierania folii. Proces technologiczny wytaczania z rozdmuchiwaniem moe przebiega przy ograniczeniu mechanicznym procesu rozdmuchiwania i w tym przypadku nazywa si nieswobodnym w formie. W jego rezultacie otrzymuje si przede wszystkim pojemniki z tworzyw termoplastycznych np. zbiorniki paliwa, ukadu rozprowadzenia powietrza, pojemniki do napojw, rodkw spoywczych, kosmetykw, chemikaliw, lekw. Proces technologiczny wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie odbywa si przy uyciu stanowisk technologicznych, ktre tworz: wytaczarka z gowic krzyow, ukad odcinajco-podajcy, ukad formy rozdmuchowej oraz urzdzenie do odbierania i ewentualnie orientowania pojemnikw. Wytaczanie jest procesem cigym, natomiast nastpujce po nim procesy s cykliczne, zatem cay proces wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie jest cykliczny. Proces moe by jednoetapowy, jak i dwuetapowy.

29

Rys. 16. Odmiany wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie: a) od gry, b) od dou; I wprowadzenie wa tworzywa, II zamknicie formy, odcicie wa i rozdmuchanie, III zamknicie formy i odcicie wa, IV wprowadzenie trzpienia rozdmuchujcego i rozdmuchanie, V otwarcie formy i wyjcie pojemnika; 1 gowica krzyowa, 2 podzespoy ruchome formy rozdmuchowej, 3 w tworzywa, 4 trzpie rozdmuchujcy, 5 pojemnik [3]

W tradycyjnym jednoetapowym procesie wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie gowic wytaczarsk opuszcza w tworzywa w stanie plastycznym, ktry jest wprowadzany do otwartego gniazda formy rozdmuchowej. Po wprowadzeniu wa do gniazda, forma jest zamykana, w obszarze szyjki i dna pojemnika jest on zgrzewany oraz odcinany, a po jej zamkniciu rozdmuchiwany do ksztatu i wymiarw gniazda formujcego, odpowiadajcych ksztatowi i wymiarom pojemnika. Tworzywo zostaje w formie ochodzone, po czym form si otwiera a pojemnik usuwa z gniazda. Podczas rozdmuchiwania wa zachodzi przede wszystkim rozciganie w kierunku poprzecznym oraz w mniejszym stopniu, rozciganie w kierunku wzdunym, gwnie pod wpywem ciaru wasnego, tworzywa w gniedzie, przy czym orientacja molekularna jest zazwyczaj maa. W przypadku mniej-

30

szych pojemnikw trzpie rozdmuchujcy wprowadzany jest do formy z gry, natomiast przy otrzymywania pojemnikw wikszych trzpie znajduje si na dole formy. W pierwszym przypadku, proces nazywa si wytaczaniem z rozdmuchiwaniem od gry, natomiast w drugim od dou (rys. 16). W celu zapewnienia jednakowej gruboci cianki pojemnika wytaczany w powinien charakteryzowa si rn gruboci cianki. W musi mie grubsz ciank tam, gdzie nastpuje wiksze rozciganie w kierunku poprzecznym. Dodatkowo, naley stosowa cianki o stosunkowo duej gruboci ze wzgldu na ma orientacj molekularn tworzywa i koniecznoci zapewnienia odpowiedniej jakoci pojemnika. Wad tych nie ma dwuetapowy proces wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie, ktrego istota polega na: - formowaniu wstpnym, podczas ktrego nastpuje wytaczanie z rozdmuchiwaniem podobnie jak w odmianie tradycyjnej, jednak nie w celu otrzymania gotowego pojemnika tylko ksztatki wstpnej zwanej prepojemnikiem, o mniejszych wymiarach i grubszej ciance, - formowaniu zasadniczym, w ktrym po ustaleniu temperatury prepojemnika jest on rozdmuchiwany w gniedzie formy, z ewentualnym wzdunym rozciganiem mechanicznym w celu otrzymania gotowego pojemnika. Jednoetapowy, a w szczeglnoci dwuetapowy proces wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie jest charakteryzowany stopniem rozcigania Rw w kierunku wzdunym, stopniem rozcigania Rp w kierunku poprzecznym oraz stopniem orientacji Rm molekularnej, okrelanych wzorami
Rw = Rp = L1 L0 D1 D0

(11) (12) (13)

Rm =

g1 g0

w ktrych L, D oraz g oznaczaj odpowiednio dugo, rednic oraz grubo cianki prepojemnika (indeks 0) i pojemnika (indeks 1). Do zalet dwuetapowgo procesu wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie w porwnaniu do jednoetapowego procesu naley zaliczy zmniejszenie masy porwnywalnego pojemnika o 15 do 25%, zwikszenie odpornoci na uderzenie pojemnika o prawie 100%, zwikszenie odpornoci na podcinienie o okoo 20%, zwikszenie wytrzymaoci zmczeniowej i polepszenie waciwoci barierowych.

31

Wytaczanie z granulowaniem. Procesy technologiczne wytaczania z granulowaniem dziel si na wytaczanie z granulowaniem na ciepo (w stanie plastycznym) i na wytaczanie z granulowaniem na zimno (w stanie staym). Tworzywa w postaci granulatu s stosowane powszechnie w wielu procesach przetwrstwa tworzyw, w ktrych wykorzystuje si przede wszystkim jednolimakowe ukady uplastyczniajce. Wytaczanie z granulowaniem na ciepo polega na wytoczeniu wielu jednakowych prtw tworzywa o maej rednicy z natychmiastowym ich ciciem obrotowym nieswobodnym na krtkie odcinki (rys. 17). W ten sposb powstaje granulat o dugoci porwnywalnej ze rednic, ktry ulega bezzwocznemu ochadzaniu. Spotyka si take granulaty, charakteryzujce si stosunkiem dugoci do rednicy znacznie poniej jednoci, jak i nieco powyej. Cicie wytoczyny i ochadzanie granulatu moe odbywa si w komorze tncej gowicy granulacyjnej w strumieniu powietrza lub w wodzie, przy czym cinienie wody moe by tak due, e cicie tworzywa nastpuje za pomoc strumienia wody i nie stosuje si wwczas ostrzy tncych. Cicie i ochadzanie granulek w powietrzu wykorzystuje si do tworzyw o duej przewodnoci cieplnej. Szybciej ulegaj one zestaleniu i nie ma potrzeby ich intensywnego ochadzania, aby uniemoliwi powierzchniowe czenie ze sob nie do koca zestalonych granulek. Granulowanie w wodzie jest stosowane do tworzyw o mniejszej przewodnoci cieplnej wolniej ulegaj one zestaleniu i wymagaj bardzo intensywnego ochadzania, co zapobiega powierzchniowemu czeniu si ze sob granulek. Wytaczanie z granulowaniem na zimno sprowadza si do wytoczenia wielu jednakowych prtw tworzywa o maej rednicy, ochodzenia w wannie poziomej napenionej wod lub ochodzenia w strumieniu wody spywajcej po prowadnicy nachylonej pod pewnym ktem do osi wytaczarki i ciciu na granulki. Takie rozwizanie technologiczne ma jednak swoje wady: pogarsza nie tylko sprawno energetyczn procesu granulowania, ale take podwysza inne koszty uzyskania granulatu, gdy dodatkowo po zgranulowaniu jest konieczne oddzielenie wody od granulatu i jego suszenie. Wybr odpowiedniego procesu granulowania zaley gwnie od waciwoci reologicznych i cieplnych polimeru, wydajnoci, zuycia energii elektrycznej, niezawodnoci procesu i kwestii zuycia poszczeglnych elementw linii technologicznej, a take od przewidywanego zastosowania otrzymanego granulatu. Dugo granulek moe by regulowana poprzez bezstopniowo regulowan prdko obrotow wau silnika napdowego granulatora Wspwytaczanie. Niekiedy wytoczyna lita powinna skada si z dwch lub wicej warstw rnych tworzyw rnicych si waciwociami, struktur i kolorem bd z warstw tego samego tworzywa, ale rnicych si np. tylko kolorem lub waciwociami albo struktur. Takie wytoczyny otrzymuje si w procesie nazywanym wspwytaczaniem.

32

Rys. 17. Schemat gowicy granulacyjnej stosowanej podczas granulowania na ciepo tworzyw termoplastycznych: 1 obudowa piercieniowa, 2 n tncy, 3 uchwyt noa, 4 wa wirnika granulatora, 5 filiera koowa, 6 dysza koowa

Proces polega na uzyskaniu wytoczyny wieloskadnikowej (wielotworzywowej) z jednoczesnym uyciem, co najmniej dwch wytaczarek i tylko jednej gowicy wytaczarskiej. Kade tworzywo w wytoczynie spenia okrelone funkcje np. w ksztatownikach wspwytaczanych z PVC plastyfikowanego i nieplastyfikowanego, stosowa-nych w budownictwie, PVC nieplastyfikowany stanowi konstrukcj non, natomiast PVC plastyfikowany jest elementem przylgowym i uszczelniajcym. Wspwytaczanie stosuje si w procesie wytaczania z rozdmuchiwaniem zarwno swobodnym (rys. 18), jak i w formie. W pierwszym przypadku otrzymuje si folie wielowarstwowe, natomiast w drugim pojemniki wielowarstwowe. Kada warstwa spenia inne zadanie, na przykad, jedna ma przenosi obcienia zewntrzne, druga stanowi barier np. dla dyfuzji tlenu, trzecia jest cakowicie obojtna wzgldem materiau, z ktrym ma styczno a czwarta ma za zadanie pogrubi ciank. Warstw moe by do dziewiciu. Za pomoc wspwytaczania mona rwnie powleka gwnie kable, rury i tamy. Proces wytaczania jest realizowany w liniach (rys. 19) technologicznych wytaczania. W ich skad, obok wytaczarki z gowic, wchodz urzdzenia uzupeniajce, ktre zapewniaj poprawny przebieg procesu wytaczania i osiganie jego duej efektywnoci. Jeeli urzdzenie uzupeniajce oddziauje na tworzywo przed wprowadzeniem go do ukadu uplastyczniajcego lub wspdziaa z ukadem albo z gowic wytaczarsk w czasie wypeniania tworzywem gniazda formujcego to nazywa si je urzdzeniem uzupeniajcym przygotowawczym. Natomiast, jeli urzdzenie oddziauje na wytoczyn lub wspdziaa

33

z gowic wytaczarsk w czasie opuszczania gniazda formujcego gowicy wytaczarskiej to nosi nazw urzdzenia uzupeniajcego zakoczeniowego.

Rys. 18. Wygld stanowiska technologicznego do wspwytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym folii siedmiowarstwowej (Davis-Standard LLC, USA)

Rys. 19. Schemat linii technologicznej wytaczania ksztatownikw: I urzdzenia uzupeniajce przygotowawcze, II proces przetwrczy, III urzdzenia uzupeniajce zakoczeniowe; 1 mieszarka, 2 zbiornik tworzywa, 3 wytaczarka, 4 urzdzenie filtrujce, 5 pompa zbata, 6 mieszado statyczne, 7 gowica wytaczarska, 8 kalibrator, 9 urzdzenie chodzce, 10 urzdzenie odbierajce, 11 drukarka, 12 przecinarka, 13 ukadarka

34

Przykadem urzdze uzupeniajcych przygotowawczych w linii technologicznej wytaczania s urzdzenia suszce, mieszajce oraz dozujce tworzywo, a take filtry tworzywa, pompy zbate i mieszada statyczne (rys. 20), za przykadem urzdze uzupeniajcych zakoczeniowych s urzdzenia chodzce, kalibrujce, odbierajce, zwijajce, drukujce, przecinajce itp.

Rys. 20. Fragment linii technologicznej wytaczania pyt z pomp zbat: 1 ukad uplastyczniajcy, 2 filtr tworzywa, 3 pompa zbata, 4 mieszado statyczne, 5 gowica wytaczarska prosta do pyt (Dynisco Extrusion, USA)

35

3. Wtryskiwanie tworzyw
Wtryskiwanie jest jedn z dominujcych metod przetwrstwa i polega na cyklicznym uplastycznianiu tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym, a nastpnie stapianiu tworzywa w tym ukadzie i wyciskaniu do zamknitego gniazda formujcego formy wtryskowej, nastpnie na zestalaniu lub utwardzeniu tworzywa i wyjciu przedmiotu nazywanego wyprask wtryskow. Proces wtryskiwania odbywa si za pomoc wtryskarek i z uyciem narzdzia jakim jest forma wtryskowa majca gniazdo lub gniazda formujce [3, 6]. W zalenoci od budowy ukadu uplastyczniajcego, wtryskarki mog by tokowe stosowane obecnie tylko w niektrych przypadkach oraz limakowe stosowane powszechnie. Kada wtryskarka skada si z trzech ukadw: ukadu uplastyczniajcego, napdowego i narzdziowego (rys. 21).

Rys. 21. Schemat konwencjonalnej wtryskarki; A ukad uplastyczniajcy, B ukad narzdziowy, C ukad napdowy: 1 zesp ruchomy formy, 2 st ruchomy, 3 zesp nieruchomy formy, 4 st nieruchomy, 5 - prowadnice, 6 siownik hydrauliczny, 7 ukad dwigniowy zespou zamykajco-otwierajcego [3]

Wan cech procesu wtryskiwania jest jego cykliczno. Cykl procesu wtryskiwania skada si z szeciu podstawowych faz: a) zamykanie formy wtryskowej poprzez ruch zespou formy zamocowanego do ruchomego stou wtryskarki w kierunku zespou formy mocowanego do nieruchomego stou wtryskarki, b) wtrysk dosuwanie ukadu uplastyczniajcego do formy wtryskowej, tak aby dysza wtryskowa zetkna si z tulej wtryskow formy, nastpnie dosuwanie za pomoc ukadu hydraulicznego limaka powodujce wycinicie ciekego tworzywa z ukadu uplastyczniajcego do zamknitej formy,

37

c) docisk uzupenienie tworzywa w gniedzie formy, poprzez niedue dosunicie limaka, w celu wyrwnania zmniejszenia si objtoci tworzywa w wyniku skurczu pierwotnego podczas jego zestalania lub utwardzania, d) uplastycznianie limak wprawiony zostaje w ruch obrotowy, co powoduje pobieranie tworzywa z zasobnika i wprowadzanie do ukadu uplastyczniajcego, w ukadzie tworzywo jest nagrzewane, mieszane, sprane i transportowane w kierunku dyszy wtryskowej; cinienie tworzywa w ukadzie przesuwa obracajcy si limak w kierunku zasobnika w pooenie, ktre jest wyjciowe. e) otwieranie zmniejszenie siy zamykajcej form wtryskow, otwieranie formy i wypychanie wypraski wtryskowej z gniazda, f) przerwa zabiegi przy otwartej formie np. zakadanie rdzeni, zaprasek, etykiet, powlekanie powierzchni gniazda rodkiem przeciwprzyczepnym, czyszczenie formy. Czas cyklu procesu wtryskiwania zaley od czasu trwania poszczeglnych jego faz. Dy si do tego, aby czas ten by jak najkrtszy, z tego wzgldu wiele rozwiza konstrukcyjnych wtryskarek umoliwia czenie niektrych ruchw elementw poszczeglnych ukadw wtryskarki lub wrcz eliminacj innych np. moe jednoczenie wystpowa zamykanie formy i dosuwanie ukadu uplastyczniajcego lub nie wystpuje dosuwanie i odsuwanie ukadu uplastyczniajcego. Ukad narzdziowy wtryskarki skada si z zespou narzdzia obejmujcego form wtryskow i oba stoy wtryskarki oraz z zespou zamykajcootwierajcego obejmujcego prowadnic, dwignie, siowniki hydrauliczne i pyt oporow. Forma wtryskowa skada si z dwch podzespow: podzespou mocowanego do ruchomego stou wtryskarki, zwanego podzespoem ruchomym, i podzespou mocowanego do nieruchomego stou wtryskarki zwanego podzespoem nieruchomym. Podzesp ruchomy wykonuje ruch postpowo-zwrotny wymuszony przez prowadnice, ktry jest ruchem gwnym formy. Czci formy mog wykonywa take ruchy pomocnicze np. wkrcanie lub wykrcanie gwintowanych rdzeni. Podzespoy formy tworz nastpujce czci: gniazdo lub gniazda formujce, ukad przepywowy, ukad chodzeniu lub grzania, ukad uwalniania i wypychania wypraski a take wlewka, obudowa i elementy ustalajce oraz prowadzce. Form z jednym gniazdem nazywa si jednogniazdow, a form z wieloma gniazdami form wielogniazdow (multigniazdow). Na rysunku 22 pokazano przykadowo standardow form wtryskow multigniazdow o liczbie gniazd rwnej 96. Ukad przepywowy formy wtryskowej ma nastpujce kanay wtryskowe: - kana centralny (wlewowy), stokowy, wsposiowy z dysz wtryskarki, - kana doprowadzajcy, czcy kana centralny z gniazdem formujcym formy przez przewk,

38

przewk, bezporednio czcy kana doprowadzajcy z gniazdem, stanowicy zwone ujcie kanau doprowadzajcego do gniazda.

Rys. 22. Wygld formy wtryskowej multigniazdowej z ukadem przepywowym majcym kanay gorce, przeznaczonej do wytwarzania nakrtek (Plastisud)

Tworzywo zestalone w kanaach wtryskowych jest odpadem technologicznym, ktry mona jednak cakowicie wyeliminowa poprzez niedopuszczenie do zestalenia lub utwardzenia tworzywa w kanaach. Osiga si to w przypadku tworzyw termoplastycznych dziki izolowaniu kanaw lub ich ogrzewaniu. Sposb pierwszy polega na powikszeniu przekroju poprzecznego kanaw do tego stopnia, e tworzywo w rodku kanaw pozostaje stale cieke, co osiga si wskutek zej przewodnoci cieplnej tworzyw. Natomiast sposb drugi polega na ogrzaniu kanaw w taki sposb, aby zapewni temperatur potrzebn do utrzymania tworzywa w stanie ciekym. Obecnie prawie wycznie stosuje si sposb drugi, a formy z tak rozwizanymi kanaami nazywa si formami z kanaami grzanymi (czasami: formy z gorcymi kanaami). S one do zoone i drogie. Cinienie panujce na czole limaka nazywa si cinieniem pw wtryskiwania, a okrela si je znajc rednic D limaka, rednic d zewntrzn toka hydraulicznego, cinienie ph w ukadzie hydraulicznym oraz si F tarcia podczas dosuwania limaka
pw

D2
4

+ F = ph
2

d2
4

(14)

skd

4F d pw = ph D2 D

(15)

39

W rwnaniu (15) warto spadku cinienia (4F/D2) wywoanego tarciem wynosi okoo 5MPa, natomiast warto pw jest zazwyczaj rzdu od 60 do 200 MPa, ale moe by nisza lub wysza. Cinienie pg panujce w gniedzie formy jest wytworzone na skutek cinienia pw wtryskiwania, zmniejszonego o spadek cinienia pc w cylindrze, w dyszy wtryskowej pd i w kanaach wtryskowych pk pg = pw - pc - pd - pk (16)

Na rysunku 23 przedstawiono zaleno cinienia hydraulicznego, cinienia wtryskiwania oraz cinienia w gniedzie formujcym w zalenoci od czasu. Na czole limaka, przed rozpoczciem dosuwania limaka, istnieje pewne cinienie, nazywane cinieniem dozowania, wytworzone wskutek ruchu obrotowego limaka (1). Podczas dosuwania limaka cinienie na jego czole szybko wzrasta, podobnie jak cinienie w gniedzie (1) z przesuniciem o czas przepywu tworzywa od czoa do gniazda, osigajc warto najwiksz (2) i (2) po zakoczeniu wypeniania gniazda. Cinienie hydrauliczne pocztkowo szybko wzrasta, ale w okolicach punktw (2) i (2) zostaje przeczone na nisze, utrzymujc si przez cay czas fazy docisku. Odpowiadajce temu cinienie wtryskiwania nazywa si cinieniem docisku, utrzymuje si ono prawie stae (3), w tym czasie cinienie w gniedzie nieco spada (3). Podczas odsuwania limaka cinienie wtryskiwania spada gwatownie, a cinienie w gniedzie zmniejsza si szybRys. 23. Przebieg cinienia hydrauli- ko, gdy obok skurczu pierwotnego nacznego, cinienia wtryskiwania i cinie- stpuje nieznaczny ruch powrotny jesznia w gniedzie w zalenoci od czasu; cze nie do koca zestalonego lub utwaroznaczenia w tekcie [3] dzonego tworzywa. W punkcie (4) zachodzi zestalenie lub utwardzenie tworzywa w przewce, cinienie w gniedzie spada dalej, lecz ju agodniej. W punkcie (5) wypraska wtryskowa zostaje wypchnita z gniazda, nastpuje to przy pewnym cinieniu, nazywanym cinieniem szcztkowym, ktrego warto ma wpyw na rodzaj

40

i warto napre wasnych w wyprasce, jak rwnie na rnego rodzaju bdy i anomalie wyprasek. Spord wielu warunkw wtryskiwania istotne znaczenie, ze wzgldu na jako wyprasek, wydajno procesu i jego energochonno, maj: - temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego i dyszy wtryskowej oraz formy, - cinienie wtryskiwania, cinienie docisku, - sia zamykania formy, - prdko ruchu obrotowego limaka, - skok limaka - czas cyklu procesu wtryskiwania, czas poszczeglnych faz, czas ochadzania wypraski w formie, - prdko wtryskiwania. Ze wzgldu na masowy charakter wytwarzania przedmiotw z tworzyw metod wtryskiwania, czsto o skomplikowanych ksztatach i okrelonych waciwociach mechanicznych, cieplnych, elektrycznych i innych, w tym barierowych, ktre mona zmienia gwnie przez wybr tworzywa, wprowadzenie napeniaczy i rodkw pomocniczych, odpowiednie przygotowanie tworzywa, ustalenie najlepszych warunkw wtryskiwania rozrnia si wiele metod wtryskiwania. Metody te obejmuj rwnie wtryskiwanie kompozytw i mieszanin polimerowych, proszkw metali i ceramicznych zawierajcych spoiwo polimerowe. Rozrnia si wic wtryskiwanie wieloskadnikowe otwarte i zamknite, wtryskiwanie mikrowarstwowe, dekoracyjne, otryskiwanie, wtryskiwanie wspomagane wod lub gazem, wtryskiwanie z rozdmuchiwaniem, porujce, mikroporujce, reaktywne, tworzyw utwardzalnych, pulsacyjne, drganiowe, niskocinieniowe, sekwencyjne, kaskadowe, zespolone i wiele innych [6]. Stanowisko technologiczne, z wykorzystaniem ktrego odbywa si proces wtryskiwania zazwyczaj skada si ze zbiornika tworzywa, urzdzenia mieszajcego, dozujcego, suszcego, wtryskarki, urzdzenia oddzielajcego wypraski od odpadw wtryskowych i urzdzenia odbierajcego wypraski. Coraz czciej wypraski s odbierane i ukadane obok wtryskarki za pomoc robotw, a cay proces jest zautomatyzowany, co obok duej wydajnoci tego procesu skutkuje wytwarzaniem wyprasek po bardzo niskich kosztach.

41

Literatura:
1. Sikora R.: Podstawy przetwrstwa tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskiej, Lublin 1992. 2. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 3. White J.L., Potente H.: Screw Extrusion. Carl Hanser Verlag, Munich 2003. 4. Sikora J.W.: Selected Problems of Polymer Extrusion. Wydawnictwo Naukowe WNGB, Lublin 2008. 5. Michaeli W.: Extrusion Dies for Plastics and Rubber. Hanser Publishers, Munich 1992. 6. Bociga E.: Specjalne metody wtryskiwania tworzyw polimerowych. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008.

42

Rozdzia II Cz laboratoryjna

1. Wskanik szybkoci pynicia

1.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest okrelenie przetwarzalnoci tworzyw termoplastycznych za pomoc wskanika przetwarzalnoci jakim jest wskanik szybkoci pynicia, jak rwnie poznanie budowy i zasady dziaania plastometru obcinikowego oraz wyznaczenie masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR) wybranych tworzyw termoplastycznych.

1.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko do bada wskanika szybkoci pynicia stanowi plastometr obcinikowy Zwick typ 4105.100 wraz z wyposaeniem dodatkowym oraz waga analityczna typ PRL TA14. 1

9 8

Rys. 1.1. Plastometr obcinikowy firmy Zwick: 1 - obcinik nominalny, 2 - toczysko z tokiem, 3 - lejek zasypowy, 4 - przesona dyszy, 5 - obudowa cylindra, 6 - wymienny modu zadanej temperatury, 7 - ukad regulacji temperatury, 8 - wycznik gwny, 9 - obudowa plastomeru

Plastometr, pokazany na rysunku 1.1, skada si z ustawionego pionowo stalowego cylindra, o dugoci 180 mm, osonitego obudow cylindra (5), w ktrej umieszczono przeson dyszy (4). W obudowie (9) plastometru zainstalowany jest ukad regulacji temperatury wraz z gniazdem moduu zadanej tem-

45

peratury (6) oraz wycznik gwny (8) plastometru obcinikowego. Cylinder wykonany jest ze stali odpornej na korozj i cieranie w temperaturze dziaania plastometru, wynoszcej od 120 do 450oC. W cylindrze znajduje si otwr przelotowy, walcowy wykonany w jego osi. Pole przekroju poprzecznego otworu, na kocu cylindra, moe by zmniejszone przez ruchom przeson dyszy. Umoliwia to zamontowanie wymiennego elementu walcowego, w ktrym wykonany jest kana przepywowy - dysza plastometru. W skad plastomeru wchodzi te wyjmowane toczysko (2) o dugoci 168 mm, majce na swojej walcowej powierzchni zewntrznej wykonane dwa piercieniowe oznaczenia pomiarowe (dolne i grne). Oznaczenia te okrelaj zakres przeprowadzania pomiarw podczas wykonywania bada. Na kocu toczyska znajduje si tok o rednicy 9,50 i dugoci 6,35 mm. Pokazany na rys. 1.2, element walcowy (7), ma dysz o rednicy wynoszcej 2,10 mm i dugoci 8,00 mm. Wkadanie elementu walcowego do cylindra odbywa si od gry cylindra, przy wykorzystaniu ubijaka (4). 2 5 1 4 6

Rys. 1.2. Wygld obcinikw nominalnych plastometru obcinikowego i wyposaenia dodatkowego: 1 - obcinik nominalny 5 kg, 2 - obcinik nominalny 2,16 kg, 3 - obcinacz prbki, 4 ubijak, 5 - przyrzdy czyszczce, 6 - czasomierz, 7 - element walcowy z dysz

Obciniki nominalne (1 lub 2) zakadane na toczysko plastometru maj wag 2,16 lub 5 kg i s stosowane w zalenoci od rodzaju badanego tworzywa. Do wyposaenia dodatkowego plastometru zalicza si te obcinacz prbki (3), przyrzdy czyszczce (5) i czasomierz, pokazane rwnie na rysunku 1.2. Posta prbek do wyznaczania wskanika szybkoci pynicia, jest dowolna np. proszek, granulat, aglomerat, recyklat, cinki folii itp. Materiay w postaci

46

proszku naley uprzednio sprasowa, aby podczas pomiaru otrzyma prbki tworzywa nie zawierajce pcherzykw powietrza. Waga analityczna PRL TA14, pokazana na rys. 1.3. umoliwia pomiar masy prbek do 100 g z dokadnoci 0,00001 g.

Rys. 1.3. Wygld wagi analitycznej PRL TA14

1.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio - masa wytoczonych odcinkw tworzywa m, g, 2) porednio - rednia masa wytoczonych odcinkw tworzywa m , g, - masowy wskanik szybkoci pynicia MFR, g/10 min. Czynnikiem zmiennym jest rodzaj tworzywa: - tworzywo przeznaczone do wytaczania, - tworzywo przeznaczone do wtryskiwania. Czynnikami staymi s: - odstp czasu odcinania wytaczanych odcinkw t, s, (30, 60, 120, 240 s) w zalenoci od rodzaju tworzywa,

47

- obcienie nominalne mnom, kg, w zalenoci od rodzaju tworzywa, (2.16, 5 kg), - temperatura badania T, oC, w zalenoci od rodzaju tworzywa, elementy geometryczne plastometru obcinikowego, elementy wyposaenia dodatkowego plastometru. Czynniki zakcajce, mogce wpywa na wyniki bada, to gwnie zmiany temperatury otoczenia oraz wilgotnoci tworzywa wejciowego. Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalny.

1.4. Przeprowadzenie wiczenia

Prawidowo przeprowadzone wiczenie naley wykona w nastpujcej kolejnoci: 1. Przygotowa trzy nawaki o masie 78 gramw kadego z dwch rodzajw tworzyw, jedno przeznaczone do wytaczania, drugie do wtryskiwania 2. Dobra wstpnie warunki bada, (temperatur badania, obcienie nominalne, odstp czasu odcinania) zgodnie z norm PN-EN ISO 1133:2006 w zalenoci od rodzaju badanego tworzywa oraz tabeli 1.1. 3. Plastometr nagrza do temperatury badania i utrzymywa temperatur w cigu co najmniej 5 min przed przystpieniem do pomiarw. 4. Do cylindra, poprzez lejek zasypowy plastometru, zaadowa tworzywo, w czasie adowania naley prbki tworzywa zagci ubijakiem. 5. Zaoy toczysko z tokiem z odpowiednim obcieniem nominalnym i tak utrzymywa nie krcej ni 4 minuty. Jest to czas potrzebny do uplastycznienia tworzywa. 6. Wytoczy nadmiar tworzywa, pod dziaaniem siy cikoci toczyska z obcieniem nominalnym, tak by dolna kreska piercieniowa na toczysku w momencie rozpoczcia pomiaru zrwnywaa si z grn krawdzi cylindra plastometru. 7. Rozpocz odcinanie wytoczonych odcinkw tworzywa w okrelonym odstpie czasu odcinania, tak by dugo poszczeglnych odcinkw wynosia od 10 do 20 mm, jeli tak nie jest naley skorygowa odstp czasu odcinania lub warto obcienia nominalnego. 8. Odcina wytaczane odcinki tworzywa a do chwili, kiedy grna kreska piercieniowa na toczysku pokryje si z grn krawdzi cylindra. 9. Wycisn pozosta cz tworzywa z cylindra, wyj element walcowy z dysz i oczyci cylinder. 10. Wsypa do cylindra drug nawak pierwszego tworzywa i ponownie wykona czynnoci zgodnie z punktami 48. 11. Zasypa trzeci nawak tworzywa, wykona badania tak jak poprzednio.

48

12. Ponownie okreli temperatur badania i pozostae warunki oznaczania dla drugiego rodzaju tworzywa badanego. 13. Postpujc zgodnie z punktami 2 10 wykona badania dla drugiego rodzaju tworzywa. 14. Oczyci plastometr obcinikowy, odczy zasilanie. 15. Otrzymane odcinki pierwszego, a nastpnie drugiego tworzywa zway za pomoc wagi analitycznej z dokadnoci do 0,001 g. 16. Dla kadego badania obliczy redni mas wytoczonych odcinkw tworzywa dla pierwszego i drugiego rodzaju tworzywa. 17. Obliczy masowy wskanik szybkoci pynicia, zgodnie z zalenoci 1.1. W tabeli 1.1 pokazano wartoci warunkw bada masowego wskanika szybkoci pynicia, ktre naley dobra w zalenoci od rodzaju badanego tworzywa.
Tabela 1.1. Warunki bada wskanika szybkoci pynicia wybranych tworzyw

Tworzywo termoplastyczne PE PE PE PP PMMA ABS PC PET

Temperatura badania T, oC 190 190 190 230 230 220 300 280

Obcienie nominalne mnom, kg 2,16 5,00 21,60 2,16 3,80 10,00 1,20 2,16

1.5. Wyniki
Wyniki bada naley zestawi w tabeli 1 sprawozdania. Obliczenia masowego wskanika szybkoci pynicia naley zamieci przed tabel 1. Interpretacj graficzn wynikw bada naley przedstawi w postaci wykresu blokowego zalenoci masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR) od rodzaju tworzywa.

49

1.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, obliczenia masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR), wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabeli, wykres zalenoci (MFR) od rodzaju stosowanego tworzywa oraz wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Broniewski T., Kapko J., Paczek W., Thomalla J.: Metody bada i ocena waciwoci tworzyw sztucznych. Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 2000. 2. Szlezyngier W.: Podstawy reologii polimerw. Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej. Rzeszw 1994. 3. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimerowych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006. 4. PN-EN ISO 1133:2006. Tworzywa sztuczne. Oznaczanie masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR) i objtociowego wskanika szybkoci pynicia (MVR) tworzyw termoplastycznych.

50

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania

Wskanik szybkoci pynicia

Nazwisko i imi Ocena

1
Grupa Semestr Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Obliczenia masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR)

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ................................................................................................................................

Lp.

Masowy wskanik Warunki ozna- rednia masa wskanik szybkoci szybkoci pynicia pynicia czania MFR odcinkw, m g MFR, g/10 min

redni masowy
MFR

Rodzaj tworzywa do wytaczania: 1 2 3 Rodzaj tworzywa do wtryskiwania: 4 5 6 Temperatura: Obcienie: Temperatura: Obcienie:

g/10 min

5. Wykres

MFR g/10 min

rodzaj tworzywa

6. Wnioski

Data .................... Podpis ..........................

2. Wytaczanie konwencjonalne
2.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania konwencjonalnego, budowy wytaczarki, gowicy wytaczarskiej. Celem wiczenia jest rwnie okrelenie masowego i objtociowego natenia przepywu tworzywa oraz lepkoci tworzywa w procesie wytaczania konwencjonalnego.

2.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologiczna wytaczania konwencjonalnego oraz urzdzenia pomocnicze (waga laboratoryjna, tachometr, czasomierz). 6 1 7 3 8 2 5 4
Rys. 2.1. Wygld oglny linii technologicznej wytaczania konwencjonalnego: 1 - zasobnik tworzywa, 2 - ukad uplastyczniajcy, wygld obudowy, 3 - gowica wytaczarska, 4 - silnik napdowy, 5 - obudowa przekadni redukcyjnych, 6 - wentylatory chodzce, 7 - szafa sterownicza, 8 urzdzenie kalibrujce, 9 - urzdzenie ochadzajce

Linia technologiczna wytaczania konwencjonalnego, pokazana na rysunku 2.1, skada si z: - wytaczarki T32-25, - gowicy wzdunej do tam, - urzdzenia kalibrujcego, - urzdzenia ochadzajcego, - urzdzenia odbierajcego.

55

Linia technologiczna jest przeznaczona do wytaczania tworzyw termoplastycznych, takich jak polietylen PE, polipropylen PP, polistyren PS, poli(chlorek winylu) PVC. Gwnym elementem linii technologicznej wytaczania jest wytaczarka jednolimakowa T32-25, widoczna na rys. 2.1. Jest ona przeznaczona do wytaczania tworzyw termoplastycznych w postaci granulatu. Ukad uplastyczniajcy jednolimakowy (2) oraz ukad napdowy (4 i 5) wytaczarki s w duym stopniu zunifikowane i umieszczone na wsplnej podstawie. Cylinder ukadu uplastyczniajcego, o dugoci 916 mm i rednicy zewntrznej 56 mm, wykonany jest ze stali narzdziowej i osadzony w obsadzie cylindra. Obsada cylindra posiada na obwodzie komor, ktra stanowi wstpn stref chodzenia wod lub powietrzem. Zapobiega to przedostawaniu si ciepa z cylindra do zasobnika tworzywa. W tylnej czci cylindra jest wykonany otwr zasypowy, nad ktrym jest przymocowany zasobnik (1) tworzywa wejciowego o dziaaniu grawitacyjnym. Na cylindrze zamontowano cztery grzejniki elektryczne, piercieniowe oraz zestaw czterech wentylatorw chodzcych (6) poszczeglne strefy grzejne ukadu uplastyczniajcego. Grzejniki wytwarzaj ciepo, ktre poprzez aluminiowe owiewniki ogrzewa cylinder i nagrzewa tworzywo. Temperatura cylindra i tworzywa przetwarzanego jest utrzymywana automatycznie przez ukad termoregulacji. W kadej z czterech stref grzejnych jest umieszczony czujnik pomiaru temperatury cylindra poczony z odpowiednim termoregulatorem w szafie sterowniczej (7). Cylinder wraz z grzejnikami jest osonity obudow metalow (2). W cylindrze obraca si limak klasyczny, ktrego schemat pokazano na rys. 2.2, do przetwrstwa tworzyw termoplastycznych. limak jest wykonany ze stali do azotowania 38 HMJ i polerowany do wysokiej gadkoci, dobiera si go w zalenoci od rodzaju tworzywa przetwarzanego. Gwnym elementem ukadu napdowego jest silnik komutatorowy prdu przemiennego o mocy 5,5 kW, zasilany prdem elektrycznym o napiciu 380V. Silnik ma bezstopniow regulacj prdkoci obrotowej w zakresie od 0 do 33 s-1. Napd z silnika jest przenoszony na wa limaka przez przekadni pasow i trjstopniow przekadni zbat o koach walcowych i przeoeniu 1,25. Pierwsza para k zbatych w przekadni jest wymienna, druga i trzecia para jest zamontowana na stae. Mona wic, dla tego samego silnika osign rne wartoci momentu maksymalnego na limaku oraz inne zakresy prdkoci limaka. Rozszerza si w ten sposb zakres stosowania wytaczarki, oraz moliwoci jej wykorzystania. W tabeli 2.1 przedstawiono wybran charakterystyk techniczn wytaczarki jednolimakowej T32-25, wedug danych producenta [1].

56

Tabela 2.1 Wybrane dane techniczne wytaczarki T32-25

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka limak rednica limaka Dugo czci roboczej Dugo limaka cakowita Liczba obrotw limaka Cylinder Chodzenie stref grzejnych Liczba stref grzejnych Moc grzejnikw Czynnik chodzcy stref zasypu Napd limaka Silnik prdu zmiennego Moc silnika wytaczarki Liczba obrotw silnika Regulacja prdkoci obrotowej silnika Wydajno wytaczarki mm mm mm s-1

Warto 32 800 1060 0,381,9

Uwagi L/D = 25 w zalenoci od przeoenia wentylatory

kW l/min

4 4 3

regulator automatyczny woda 3-fazowy typ CLU-250/43FN-25 bezstopniowa

zalena od prdkoci limaka i rodzaju tworzywa

kW s-1

5,5 033

kg/h

321

Rys. 2.2. Schemat limaka klasycznego znajdujcego si na wyposaeniu wytaczarki T32-25

57

Na kocu cylindra ukadu uplastyczniajcego wytaczarki zamontowana jest gowica wzduna, przeznaczona do otrzymywania ksztatownikw w postaci tam (rys. 2.3.). 2

4 2 6 5

Rys. 2.3. Wygld elementw gowicy wytaczarskiej do ksztatownikw: 1 - korpus dyszy, 2 - grzejniki piercieniowe, 3 - czci korpusu gowicy, 4 - rozdzielacz rdzeniowy, 5 - zesp filtra tworzywa, 6 - ruby montaowe

Korpus (3) gowicy wytaczarskiej skada si z dwch czci, jedna z nich umoliwia podczenie gowicy do ukadu uplastyczniajcego wytaczarki, za druga cz korpusu pozwala na monta korpusu dyszy (1) gowicy. Pomidzy obu czciami korpusu gowicy jest zamontowany rozdzielacz rdzeniowy (4). Korpus dyszy gowicy wytaczarskiej jest elementem wymiennym, co umoliwia wytaczanie ksztatownikw o rnym ksztacie i rozmiarach, zarwno symetrycznych jak i asymetrycznych. Zaoony, dla przeprowadzenia wiczenia, korpus dyszy pozwala na wytaczanie ksztatownika w postaci tamy. Dysza ma nastpujce wymiary: szeroko - 15,5 mm, wysoko - 2 mm. Gowica wytaczarska (rys.2.4) ma dwie strefy grzejne i odpowiadajce im dwa grzejniki piercieniowe (3) zamocowane na korpusie gowicy i korpusie dyszy oraz dwa czujniki temperatury (termopary) zainstalowane w dwch strefach grzejnych gowicy. Uplastycznione tworzywo, przez zesp filtra (5) (rys.2.3) oraz kanay przepywowe gowicy wytaczarskiej dostaje si do dyszy gowicy, ktra nadaje wstpnie ksztat i wymiary otrzymywanej tamy. Ostateczne utrwalenie nadanych wymiarw i ksztatu wytoczyny nastpuje w kalibratorze, znajdujcym si w linii technologicznej za gowic do ksztatownikw.

58

Optymaln metod kalibrowania, ze wzgldu na warunki procesu wytwarzania ksztatownikw jest kalibrowanie cinieniowe. Na rysunku 2.4 i 2.5 przedstawiono wygld stosowanego kalibratora cinieniowego. Konstrukcja kalibratora ma budow blokow, skadajc si z dwch prostopadocianw, to jest czci grnej i dolnej kalibratora (5). 4 3 2 5 6

Rys. 2.4. Gowica wytaczarska do ksztatownika wraz z widoczn czci doln kalibratora: 1 - korpus gowicy wytaczarskiej, 2 - korpus dyszy gowicy, 3 - grzejnik piercieniowy, 4 - czujnik temperatury, 5 - kalibrator, cz dolna, 6 - wkadka formujca dolna 7 - we doprowadzajce wod ochadzajc

Obie czci kalibratora maj wymienne wkadki formujce (6) przystosowane do ksztatu wytwarzanego wytworu. Paszczyzny podziaowe czci dolnej i czci grnej kalibratora, przylegaj do siebie i po zoeniu obu czci tworz cznie wzduny otwr przelotowy, o cile okrelonym ksztacie i wymiarach przekroju poprzecznego, odpowiadajcych odnonemu ksztatowi i wymiarom przekroju poprzecznego wytoczyny. Zasada dziaania kalibratora cinieniowego polega na przeciganiu powierzchni zewntrznej wytwarzanego ksztatownika po powierzchni roboczej wymiennych wkadek formujcych kalibratora oraz jednoczesnego ochadzania powierzchni wkadek oraz caego kalibratora, za pomoc zimnej wody. Woda jest doprowadzana do czci grnej oraz czci dolnej kalibratora za pomoc wy doprowadzajcych i wprowadzana do kalibratora przez krce montaowe (3a, 3b), za odprowadzana z kalibratora przez krce 3c. Ksztatownik w postaci tamy po opuszczeniu kalibratora, jest ochadzany w standardowym urzdzeniu ochadzajcym - wannie z biec wod i odbierany przez urzdzenie odbierajce. Nastpnie podlega on oznakowaniu, przyciciu na odpowiedni wymiar.

59

1 3b

3a 3c

Rys. 2.5. Kalibrator cinieniowy; wygld po zoeniu czci grnej i dolnej: 1 - cz grna kalibratora, 2 - cz dolna, 3 a, b, c - krce montaowe ukadu przepywowego wody ochadzajcej, 4 - uchwyt transportowy

1 2

Rys. 2.6. Wygld urzdze pomocniczych stosowanych podczas bada procesu wytaczania konwencjonalnego: 1 - waga laboratoryjna TP-3/1-11, 2 - tachometr DT-6236B, 3 - czasomierz

W urzdzeniu ochadzajcym (wannie chodzcej) zastosowano zanurzeniowy sposb chodzenia wytoczyny. Korpus urzdzenia ochadzajcego stanowi stalowa rama wykonana jako konstrukcja spawana Wanna wyposaona jest

60

w system zamknitego ukadu wodnego eliminujcy konieczno poboru wody ze rda zewntrznego. Na kocu wanny chodzcej zamontowana jest przegroda usuwajc nadmiar wody. Wymiary wanny s nastpujce: dugo - 1500 mm, szeroko - 350 mm, gboko - 330 mm, wysoko - 1100 mm. Do pomiarw prdkoci obrotowej limaka wytaczarki suy tachometr o symbolu DT-6236B. Jest to urzdzenie przenone, o dziaaniu stykowym, pokazane na rys. 2.6, majce wywietlacz ciekokrystaliczny, umoliwiajcy bezporedni odczyt mierzonej prdkoci obrotowej. Czasomierz, widoczny na rysunku 2.6 suy do pomiaru czasu wytaczania odcinka pomiarowego wytoczyny, za do pomiaru masy prbek naley zastosowa wag laboratoryjn typ.TP3/1-1. Waga ta, produkcji "Fawag" S.A., Lubelska Fabryka Wag, umoliwia pomiar masy do 3000g z dokadnoci 0,1 g

2.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio: - temperatur wytoczyny opuszczajcej dysz gowicy wytaczarskiej tw, oC, - mas prbki pomiarowej wytoczyny mw, kg, - czas wytaczania prbki pomiarowej wytoczyny Tw, s. 2) porednio: - gsto tworzywa w temperaturze przetwrstwa, t, kg/m3, - masowe natenie przepywu tworzywa G , kg/s, - objtociowe natenie przepywu tworzywa W, m3/s, - wielkoci stae zalene od elementw geometrycznych limaka A oraz B, m3, - lepko tworzywa w strefie dozowania limaka , Pa s. Czynnikiem zmiennym jest: - prdko obrotowa limaka , s-1, 1, 2, 3, okrelona przez prowadzcego zajcia.

Czynnikami staymi s: - elementy geometryczne ukadu uplastyczniajcego, gowicy wytaczarskiej, ukadu kalibrujcego, urzdze uzupeniajcych, - temperatura w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki i gowicy wytaczarskiej, - spadek cinienia tworzywa w strefie dozowania limaka p = 0,5 MPa, - czynnik chodzcy w kalibratorze oraz wannie chodzcej. Czynniki zakcajce to gwnie zmiany: temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego, ktrych wpyw jest pomijalnie may.

61

2.4. Przeprowadzenie wiczenia

W celu prawidowego wykonania wiczenia naley wykona nastpujce czynnoci: 1. Wczy zasilanie stanowiska badawczego wytaczania konwencjonalnego. 2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej), oraz ustali pocztkow liczb obrotw limaka. 3. Zaczy ukady chodzenia wytoczyny w kalibratorze oraz wannie ochadzajcej. 4. Wprowadzi tworzywo do zasobnika (przy zamknitej zasuwie zasobnika tworzywa). 5. Po osigniciu nastawionej temperatury przez poszczeglne strefy grzejne ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak wytaczarki, powoli zwikszajc jego prdko obrotow do ustalonej wartoci, mierzonej za pomoc tachometru. Jednoczenie wprowadzi tworzywo do cylindra, poprzez wycignicie zasuwy zasobnika tworzywa. 6. Przystpi do wytaczania tamy, z jednoczesnym pomiarem czasu wytaczania, za pomoca czasomierza i oznaczaniem, flamastrem wodoodpornym, prbek wytoczyny. 7. Korzystajc z bezstopniowej regulacji prdkoci obrotowej silnika zwikszy prdko obrotow limaka, ponownie przeprowadzi pomiar prdkoci limaka za pomoc tachometru oraz powtrzy pozostae czynnoci wymienione w punkcie 6. 8. Ponownie zwikszy prdko obrotow limaka oraz przeprowadzi oznaczanie wytaczanej tamy zgodnie z punktem 6 i 7. 9. Po wytoczeniu tamy, zgodnie z programem wiczenia, przerwa proces wytaczania konwencjonalnego, wyczy lini technologiczn. 10. Wyci z otrzymanej wytoczyny oznaczane odcinki, przystpi, przy zastosowaniu wagi laboratoryjnej, do pomiarw masy wytoczonych odcinkw. rednie wyniki z co najmniej 5 pomiarw, dla kadej zmienianej prdkoci obrotowej limaka, wpisa do protokou. 11. Dysponujc wynikami oznaczania czynnikw badanych bezporednio obliczy masowe i objtociowe natenie przepywu tworzywa oraz gsto tworzywa w temperaturze przetwrstwa w gowicy wytaczarskiej. Masowe natenie przepywu tworzywa naley wyznaczy z zalenoci

G=

mw Tw

(2.1)

w ktrej: mw - masa odcinka pomiarowego wytoczyny, kg, Tw - czas wytaczania odcinka pomiarowego.

62

Objtociowe natenie przepywu wyznaczy korzystajc z zalenoci

G W= t

(2.2)

gdzie t oznacza warto gstoci tworzywa w temperaturze przetwrstwa (kg/m3). Gsto tworzywa w temperaturze panujcej w gowicy wytaczarskiej podczas procesu wytaczania naley okreli na podstawie zalenoci

t = t

1 1 + (t w t0 )

(2.3)

w ktrej t0 oznacza gsto w temperaturze otoczenia, zgodnie z danymi producenta tworzywa, kg/m3; - wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej dla danego tworzywa, K-1 (podany przez prowadzcego zajecia), tw, t0 odpowiednio temperatura tworzywa opuszczajcego gowic oraz temperatura otoczenia, C. 12. Obliczy wielkoci stae, A, (m3) oraz B, (m3) charakteryzujce stref dozowania limaka wytaczarki, zalene od elementw geometrycznych limaka

D 2 L sin cos s s A= 2
oraz B= gdzie:

(2.4)

D L3 sin 2 s
12 h

(2.5)

D rednica limaka, m, h gboko kanau strefy dozowania limaka, m, L dugo strefy dozowania, m, s kt pochylenia linii rubowej zwoju limaka.

13.

Wyznaczy lepko tworzywa (Pa s) w strefie dozowania, dla kadej z trzech prdkoci obrotowych limaka wytaczarki, korzystajc ze znanej zalenoci, w ktrej wystpujce wielkoci zostay opisane w programie wiczenia.

p B

A W

(2.6)

63

2.5. Wyniki
Wyniki pomiarw i oblicze naley zestawi w tabelach 1 i 2 zamieszczonych we wzorze sprawozdania. Interpretacj graficzn wynikw bada masowego i objtociowego natenia przepywu oraz lepkoci tworzywa przedstawi w postaci zalenoci G = f(), W= f() oraz = f().

2.6. Sprawozdanie
Sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania konwencjonalnego, wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabelach, interpretacj wynikw w postaci wykresu zalenoci masowego i objtociowego natenia przepywu tworzywa od liczby obrotw limaka, zalenoci lepkoci tworzywa w strefie dozowania limaka wytaczarki od prdkoci obrotowej limaka, jak rwnie wnioski z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki T32-25. Zakad Maszyn Chemicznych Metalchem w Gliwicach, Gliwice 1971. 2. Sikora J.W.: Selected Problems of Polymer Extrusion. Wydawnictwo Naukowe WNBG, Lublin 2008. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimerowych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006.

64

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wytaczanie konwencjonalne
Nazwisko i imi Ocena

2
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania konwencjonalnego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ..............................................................................................................................

Lp. 1 2 3

Prdko obrotowa limaka v, s-1

Temperatura Czas wytoczyny wytaczania w gowicy odcinka pom. tw, 0C Tw, s

Gsto rednia masa prbek wytoczyny mw, kg t, kg/m3

Tabela 2. Wyniki ................................................................................................................................

Lp. 1 2 3

Wartoci stae limaka D = 32 mm L = 288 mm h = 1,8 mm s = 17,230

Wartoci geometr. limaka A= B =

kg/s

m /s
3

Pa s

5. Wykresy

G, kg /s

W , m3 / s

, s-1

, Pa s

6. Wnioski

, s-1

Data ...................... Podpis ..........................

3. Wytaczanie rur
3.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania rur z tworzyw termoplastycznych. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie prdkoci wytaczania rur przy zmiennej prdkoci obrotowej limaka wytaczarki oraz wyznaczenie wartoci liczbowej efektu Barusa dla wybranych rodzajw tworzyw termoplastycznych.

3.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze wytaczania rur skada si z linii technologicznej wytaczania obejmujcej: - wytaczark T32-25, - gowic wzdun do rur, - urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca), - urzdzenie odbierajce. Urzdzenia pomocnicze suce do pomiaru czynnikw badanych bezporednio i wynikowych to: tachometr, linia paski, suwmiarka, czasomierz, flamastry wodoodporne. Linia technologiczna wytaczania jest przeznaczona do wytwarzania rur oraz wy z tworzyw termoplastycznych, takich jak polietylen PE, polipropylen PP, po(lichlorek winylu) PVC. Wyszczeglnione elementy linii technologicznej wytaczania, oprcz gowicy wytaczarskiej, zostay przedstawione szczegowo w wiczeniu nr 2, opisujcego proces wytaczania konwencjonalnego. Narzdziem, mocowanym do ukadu uplastyczniajcego wytaczarki T32-25 jest gowica wytaczarska do rur, pokazana na rysunkach 3.1 i 3.2, majca jedn stref grzejn i odpowiadajcy tej strefie jeden grzejnik piercieniowy (2) wraz z czujnikiem temperatury (4) zamocowane na korpusie gowicy (3). Gowica charakteryzuje si wymiennym korpusem dyszy (1) oraz rdzeniem dyszy umoliwiajcym wytwarzania rur o rnej rednicy i gruboci cianki rury. W wiczeniu wykorzystano dysz o przekroju piercieniowym, rednicy zewntrznej kanau piercieniowego rwnej 19,5 mm oraz rednicy wewntrznej kanau 13,5 mm. Zastosowany w gowicy wytaczarskiej rozdzielacz rdzeniowy (5), pokazany na rys.3.2 jest poczony z wymiennym rdzeniem dyszy (4) o rednicy zewntrznej 13,5 mm, odpowiadajcej rednicy wewntrznej dyszy gowicy.

69

6 3

1 7

Rys. 3.1. Wygld gowicy wytaczarskiej do rur wraz z wytwarzan rur: 1 - korpus dyszy gowicy, 2 - grzejnik piercieniowy, 3 - korpus gowicy, 4 - czujnik temperatury, 5 - fragment obudowy wytaczarki, 6 - ruby regulacji korpusu dyszy, 7 - wytwarzana rura

1 5

4
Rys. 3.2. Wygld elementw gowicy wytaczarskiej do rur: 1 - korpus dyszy gowicy, 2 - elementy korpusu gowicy, 3 - ruby regulacji korpusu dyszy, 4 - rdze dyszy, 5 - rozdzielacz rdzeniowy

Korpus dyszy (1) jest montowany w korpusie gowicy (2) majcym trzy ruby regulacji (3). Umoliwiaj one wyrwnanie pooenia korpusu dyszy wzgldem rdzenia dyszy podczas montau gowicy do wytaczarki, co w efekcie po-

70

zwala na wytworzenie rury majcej jednakow grubo cianki w caym swoim przekroju poprzecznym. Aby wyznaczy prdko wytaczania rury przy zmiennej prdkoci obrotowej limaka wytaczarki oraz przeprowadzi pomiary wartoci liczbowej efektu Barusa naley zastosowa nastpujce wyszczeglnione urzdzenia pomocnicze. Pomiar prdkoci obrotowej limaka wytaczarki naley przeprowadzi przy uyciu tachometru DT-6236B, opisanego w wiczeniu nr. 2. W celu pomiarw prdkoci procesu wytaczania rur oraz przeprowadzenia pomiarw niezbdnych do wyznaczenia wartoci liczbowej efektu Barusa naley zastosowa czasomierz, linia paski oraz suwmiark znajdujce si na wyposaeniu laboratorium Katedry Procesw Polimerowych.

3.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio: - pole przekroju piercieniowego dyszy gowicy wytaczarskiej Ad, mm2, - pole przekroju piercieniowego otrzymanej wytoczyny Aw, mm2, - dugo wytoczyny mierzona w czasie T, lw, m, 2) porednio: - warto liczbow efektu Barusa , %, - prdko wytaczania, Vw, m/s. Czynnikiem zmiennym jest rodzaj tworzywa do wytaczania; - tworzywo pierwsze, o wskaniku szybkoci pynicia w zakresie 0.2 0,5 g/10 min (np. PE-LD Malen E FGNX 18-D003), - tworzywo drugie, MFR w zakresie 1,6 2,5 g/10 min (np. PE-LD Malen E FABS 23-D022), - prdko obrotowa limaka wytaczarki jednolimakowej , s-1 odpowiednio 0.50, 0.75, 1.00, 1.25 i 1.50 s-1. Czynnikami staymi s: - czas pomiaru dugoci odcinka wytoczyny T = 30 s, - elementy geometryczne linii technologicznej wytaczania rur, - temperatura w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki i gowicy wytaczarskiej ustawiona w zespole sterowania wytaczarki, - natenie przepywu, temperatura czynnika w urzdzeniu ochadzajcym. Wpyw czynnikw zakcajcych, podczas prowadzonego procesu technologicznego, naley okreli jako pomijalnie may.

71

3.4. Przeprowadzenie wiczenia

1. 2. Wykonanie wiczenia wymaga przeprowadzenia nastpujcych czynnoci: Wczy zasilanie linii technologicznej wytaczania rur. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej) oraz ustali pocztkow liczb obrotw limaka. Zaczy ukady chodzenia w wannie ochadzajcej. Po osigniciu temperatury przez poszczeglne strefy grzejne ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak wytaczarki, powoli zwikszajc jego prdko do ustalonej pierwszej wartoci, jednoczenie wprowadzi pierwszy rodzaj tworzywa do strefy zasypu ukadu uplastyczniajcego. Przeprowadzi proces wytaczania rury dla pierwszego zastosowanego tworzywa, zmieniajc prdko obrotow limaka wytaczarki w zakresie przedstawionym w programie wiczenia. Prdko obrotow limaka naley dokadnie nastawi przy zastosowaniu urzdzenia do pomiaru prdkoci obrotowej - tachometru. Podczas procesu wytaczania rury, zgodnie z punktem 5, naley za pomoc flamastra wodoodpornego oznacza fragmenty wytaczanej rury, wytaczane przy danej prdkoci obrotowej limaka w czasie rwnym 30 s. Po oprnieniu ukadu uplastyczniajcego z pierwszego tworzywa, zasypa tworzywo drugie, rozpocz ponownie proces wytaczania rury i powtrzy czynnoci zgodnie z punktami 5 i 6. Po zakoczeniu procesu wytaczania wyczy zasilanie linii technologicznej. Przystpi do pomiarw czynnikw badanych. Za pomoc suwmiarki przeprowadzi pomiary przekroju poprzecznego wytoczyny, wykona pomiary dugoci wytoczyny, wytaczanej w czasie T = 30 s i oznaczy flamastrem. Wyniki z co najmniej 5 pomiarw wpisa do protokou. Dysponujc wynikami pomiarw czynnikw badanych bezporednio obliczy wartoci liczbowe efektu Barusa oraz prdkoci wytaczania rur dla zastosowanych rodzajw tworzyw i prdkoci obrotowej limaka wytaczarki. Obliczenia przeprowadzi zgodnie z zalenoci (4).

3. 4.

5.

6.

7.

8. 9.

10.

3.5. Wyniki
Wyniki bada naley zestawi w tabeli 1 zamieszczonej we wzorze sprawozdania oraz przedstawi graficznie zaleno efektu Barusa od prdkoci obrotowej limaka wytaczarki = f() i zaleno prdkoci procesu wytaczania od prdkoci obrotowej limaka Vw = f() oraz rodzaju tworzywa.

72

3.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley opisa: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu technologicznego wytaczania rur, wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabeli, interpretacj wynikw w postaci wykresu zalenoci wartoci liczbowej efektu Barusa, prdkoci wytaczania od prdkoci obrotowej limaka wytaczarki i rodzaju tworzyw (rnicych si w sposb znaczcy wartoci MFR), wnioski z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Broniewski T., Kapko J., Paczek W., Thomalla J.: Metody bada i ocena waciwoci tworzyw sztucznych. Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 2000. 2. Dokumentacja techniczno-ruchowa wytaczarki T32-25. Zakad Maszyn Chemicznych Metalchem w Gliwicach, Gliwice 1971. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimerowych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006. 5. Szlezyngier W.: Podstawy reologii polimerw. Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej. Rzeszw 1994.

73

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wytaczanie rur
Nazwisko i imi Ocena

3
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania rur

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1.Wyniki .................................................................................................................

Lp.

Prdko Pole przekroju limaka wytoczyny v, s-1 Aw, mm2 Rodzaj tworzywa:

Dugo wytoczyny lw, m

Warto liczbowa efektu Barusa, , %

Prdko wytaczania Vw, m/s

1 2 3 4 5 Rodzaj tworzywa: 1 2 3 4 5

5. Wykresy

, %

0,50

0,75

1,00

1,25

1,50 v, s1

Vw, m/s

0 6. Wnioski

0,50

0,75

1,00

1,25

1,50 v, s-1

Data ...................... Podpis ..........................

4. Wytaczanie porujce
4.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest przeprowadzenie procesu wytaczania porujcego, zapoznanie si z tematyk wytaczania porujcego, rodzajami i zasad dziaania rodkw porujcych. Celem jest rwnie wyznaczanie gstoci oraz stopnia sporowacenia wytworw otrzymanych w procesie wytaczania porujcego.

4.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologiczna wytaczania oraz urzdzenia pomocnicze (waga laboratoryjna, suwmiarka, tachometr) niezbdne do przeprowadzenia bada waciwoci wytoczyny porowatej, zgodnie z celem wiczenia. Linia technologiczna wytaczania skada si z wytaczarki T32-25, gowicy wytaczarskiej wzdunej do wytaczania prta, urzdzenia ochadzajcego (wanny chodzcej), urzdzenia odbierajcego. Wygld linii technologicznej wytaczania pokazano na rys. 4.1.

2 3 1 4

Rys. 4.1. Wygld oglny linii technologicznej wytaczania porujcego: 1 - wytaczarka T32-25, 2 - szafa sterownicza, 3 - gowica wytaczarska do prtw, 4 - urzdzenie ochadzajce

Opis, budowa i zasada dziaania wytaczarki T32-25 oraz pozostaych urzdze linii technologicznej wytaczania, oprcz budowy gowicy do wytaczania prtw zosta szczegowo przedstawiony w wiczeniu nr 2. Narzdziem zastosowanym w procesie wytaczania porujcego jest gowica wytaczarska wzduna do prtw. Wygld gowicy, podczas procesu wytaczania porujcego pokazano na rysunku 4.2.

77

Gowica wytaczarska ma dwuczciowy korpus z jedn stref grzejn, na ktrej zamocowany jest grzejnik piercieniowy oraz czujnik pomiaru temperatury (termopara). Zastosowany w gowicy korpus dyszy ma dysz osiowo-symetryczn o rednicy 4,3 mm. ruby regulacji umoliwiaj wyrwnanie pooenia korpusu dyszy wzgldem korpusu gowicy, a tym samym wytwarzanie wytoczyny porowatej wzdu osi ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej.

5 4

3 7 2 6

Rys. 4.2. Wygld gowicy wytaczarskiej podczas procesu wytaczania porujcego wraz z wytoczyn porowat: 1- fragment ukadu uplastyczniajcego, 2 - grzejnik piercieniowy, 3 - czujnik temperatury, 4 - korpus gowicy, 5 - ruby regulacji korpusu dyszy, 6 - wanna chodzca, 7 - wytoczyna porowata

Ustalenie zadanej prdkoci obrotowej limaka trzeba przeprowadzi przy zastosowaniu tachometru typ DT-6236B opisanego w wiczeniu nr 2. Do przeprowadzenia bada gstoci oraz stopnia sporowacenia wytoczyny porowatej naley zastosowa wag laboratoryjn typ WPE 60. Jest to waga na ktrej mona zway prbki o masie do 60 gram z dokadnoci pomiaru 0,001 g. Okrelenie wymiarw geometrycznych prbek wytoczyny porowatej, to jest dugoci i rednicy, naley wykona przy zastosowaniu suwmiarki elektronicznej np. typ Orion EH807557 umoliwiajcej pomiar prbek o dugoci do 150 mm z dokadnoci 0,01 mm. Wygld urzdze stosowanych podczas bada procesu wytaczania porujcego zosta pokazany na rys. 4.3.

78

Rys. 4.3. Wygld urzdze pomocniczych stosowanych podczas bada procesu wytaczania porujcego tworzyw: 1 - waga laboratoryjna WPE 60, 2 - tachometr DT-6236B, 3 - suwmiarka Orion EH807557

rodki porujce rodkiem porujcym (poroforem) mog by gazy, ciaa stae, ciecze. Gazy i ciecze wprowadza si do tworzywa wejciowego w odpowiednich warunkach pod cinieniem, za pomoc specjalnych urzdze do strefy zasilania ukadu uplastyczniajcego podczas trwania procesu wytaczania. Natomiast ciaa stae oraz niektre ciecze wprowadza si do tworzywa ju w procesie jego wytwarzania. Porofory podlegaj (jeszcze przed wydzieleniem gazu) takim samym procesom jak tworzywo to jest: nagrzewaniu, spraniu, homogenizowaniu i transportowaniu. Gdy rozpocznie si proces wydzielania gazu (po osigniciu odpowiedniej temperatury) tworzce si liczne mikrobanieczki ulegaj bardzo szybko rozpuszczeniu w otaczajcym tworzywie. rodek porujcy dobiera si w zalenoci od rodzaju tworzywa zgodnie z zasad, aby temperatura jego rozkadu bya wysza od temperatury topnienia, ale nisza od temperatury wytaczania tworzywa. Temperatura w gowicy wytaczarskiej powinna by jak najbardziej zbliona do temperatury rozkadu rodka porujcego. Stosowane podczas procesu porowania tworzyw rodki porujce (tabela 4.1) mog mie egzotermiczn lub endotermiczn charakterystyk rozkadu. Stosowane dotychczas w procesie wytaczania porofory maj egzotermiczn charakterystyk rozkadu. Moe to by przyczyn lokalnych przegrza i powstania nieregularnej struktury porowatej wytworu.

79

Tabela 4.1. Charakterystyka przetwrcza wybranych rodkw porujcych

rodek porujcy

Waciwoci Uyta posta Skad chemiczny Charakterystyka Temperatura rozkadu Temperatura przetwarzania Zastosowanie Zawarto rodka w tworzywie Uyta posta Skad chemiczny Charakterystyka Temperatura rozkadu Temperatura przetwarzania Zastosowanie Zawarto rodka w tworzywie ty granulat zwizek wielokomponentowy oparty na mieszaninie zwizkw azowych, gwnie azodikarbonamidu Rozkad egzotermiczny Okoo 160C Zalecana temperatura to 150200C Porowanie tworzyw przy wtryskiwaniu i wytaczaniu 0,22,0% Biay proszek lub biay granulat zwizek wielokomponentowy oparty na mieszaninie gwnie wodorowglanu sodu i kwasu cytrynowego Rozkad endotermiczny Okoo 170C Zalecana temperatura to 160210C Porowanie przy wtryskiwaniu, wytaczaniu, kalandrowaniu, prasowaniu 0,11,6 %

Egzocerol

Hydrocerol

W przypadku stosowania rodka egzotermicznego zapocztkowany rozkad poroforu przebiega samoczynnie, nawet po odciciu dopywu energii. Dlatego wytwory porowane tego rodzaju rodkami musz by dugo i intensywnie ochadzane, aby zapobiec odksztaceniom dla zachowania waciwej struktury porowatej. W przypadku rodkw porujcych z endotermicznym charakterem rozkadu, wytwarzanie gazu podczas przetwrstwa koczy si gwatownie po zakoczeniu dopywu energii. Stosowanie tego rodzaju rodkw porujcych skraca znacznie czas ochadzania. W przeprowadzanym wiczeniu naley zastosowa rodki porujce, z egzotermicznym lub endotermicznym charakterem rozkadu, wskazane przez prowadzcego zajcia.

S to rodki w postaci granulatu. Do osignicia dobrej wydajnoci procesu porowania zaleca si stosowanie temperatury przetwrstwa w zakresie od 180 do 210C. Zalecana ilo rodka porujcego w procesie wytaczania PE i PVC wynosi od 0,1 do 1,8 % mas. Na rysunku 4.4. pokazano wytoczyn porowat w postaci prta, w przekroju poprzecznym, przy zastosowanym podczas porowania rodka z egzotermicznym charakterem rozkadu w iloci 0,6% w masie tworzywa.

Rys. 4.4. Przekrj poprzeczny wytoczyny porowatej, otrzymanej w procesie wytaczania porujcego, przy zastosowaniu rodka porujcego z grupy Hydrocerol w iloci 0,6 % mas.

4.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio - mas odcinka pomiarowego wytoczyny m, kg, - objto odcinka pomiarowego wytoczyny V, m3, 2) porednio - gsto pozorn tworzywa porowanego p, kg/m3, - stopie sporowacenia P, %. Czynnikiem zmiennym jest: - rodzaj rodka porujcego; rodek porujcy o egzotermicznym charakterze rozkadu (np. Hydrocerol PLC 751),

81

rol BIH 70), - zawarto rodka porujcego w tworzywie sp, (w iloci 0,5 i 1,0 %),

rodek porujcy o endotermicznym charakterze rozkadu (np. Hydroce-

Czynnikami staymi s: - rodzaj tworzywa, PE-LD lub PVC, wskazany przez prowadzcego zajcia, - gsto tworzywa litego , kg/m3, - prdko obrotowa limaka wytaczarki = 0,75 s-1, - elementy geometryczne wytaczarki, gowicy wytaczarskiej, urzdze uzupeniajcych, - liczba stref nagrzewajcych ukadu uplastyczniajcego wytaczarki i gowicy wytaczarskiej; kada ze stref ma oddzielny ukad sterowania i regulacji, - natenie przepywu czynnika chodzcego wanny chodzcej. Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych, to jest zmian: napicia prdu elektrycznego, temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego, wilgotnoci rodka porujcego, jest pomijalnie may.

4.4. Przeprowadzenie wiczenia

Celem prawidowego przeprowadzenia wiczenia naley wykona nastpujce czynnoci: 1. Przygotowa nawaki tworzywa wraz z odpowiedni zawartoci dwch rodzajw rodka porujcego, wskazanych przez prowadzcego zajcia, 2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej) oraz ustali najmniejsz liczb obrotw limaka. 3. Wprowadzi pierwsze tworzywo z zawartoci rodka porujcego w iloci 0,5% do zasobnika (przy zamknitej zasuwie zasobnika). 4. Po osigniciu odpowiedniej temperatury w ukadzie uplastyczniajcym i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak wytaczarki, powoli zwikszajc jego prdko do ustalonej wartoci, zmierzonej za pomoc tachometru, jednoczenie wyciga zasuw zasobnika powodujc zasypywanie nawaki tworzywa do strefy zasypu ukadu uplastyczniajcego. 5. Przystpi do wytaczania wytworu porowanego w postaci prta, a do momentu oprnienia ukadu uplastyczniajcego z tworzywa. 6. Wprowadzi drug nawak tworzywa z zawartoci rodka porujcego w iloci 1.0% do zasobnika, ponownie wytacza wytwr porowaty w postaci prta. 7. Przeprowadzi proces wytaczania porujcego przy zastosowaniu nawaek tworzywa i drugiego rodzaju rodka porujcego. 8. Po zakoczeniu procesu wytaczania wyczy lini technologiczn.

82

9. Odrzuci, z otrzymanej wytoczyny porowatej w postaci prta, odcinki porednie, to jest wytaczane podczas zmiany iloci rodka porujcego w tworzywie i rodzaju rodka porujcego. 10. Poci wytoczone prty na prbki pomiarowe o dugoci 50100 mm, oznaczy ich dugo, pole przekroju poprzecznego i obliczy objto. 11. Przystpi do wyznaczania czynnikw badanych bezporednio wedug przedstawionych zalenoci. Gsto pozorn p, zgodnie z norm [6], naley obliczy ze wzoru p =

m V

(4.1)

gdzie m oznacza mas prbki wytoczonego prta wyraon w kilogramach, natomiast V to objto prbki, m3. Stopie sporowacenia P okreli z zalenoci: P=

p 100 %

(4.2)

gdzie: p - gsto pozorna tworzywa porowanego, kg/m3, a - gsto tworzywa litego, kg/m3.

4.5. Wyniki
Charakterystyk stosowanych rodkw porujcych naley przedstawi w tabeli 1. rednie wartoci z wynikw oblicze i bada zestawi w tabeli 2 zamieszczonej we wzorze sprawozdania. Interpretacja graficzna otrzymanych wynikw powinna zawiera zaleno stopnia sporowacenia od zawartoci rodka porujcego w wytaczanym tworzywie, przedstawiona w postaci wykresu blokowego.

4.6. Sprawozdanie
Sprawozdanie, zgodnie ze wzorem sprawozdania, powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania porujcego, charakterystyk rodkw porujcych, wyniki pomiarw i oblicze gstoci oraz stopnia sporowacenia wytoczyny porowatej zestawione w tabelach, interpretacj graficzn, w postaci wykresu blokowego, wynikw bada, jak rwnie wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

83

Literatura:
1. Bieliski M.: Techniki porowania tworzyw termoplastycznych. Wydawnictwo Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2004. 2. Broniewski T., Kapko J., Paczek W., Thomalla J.: Metody bada i ocena waciwoci tworzyw sztucznych. Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 2000. 3. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki T32-25. Zakad Maszyn Chemicznych Metalchem w Gliwicach, Gliwice 1971. 4. Sikora J.W.: Selected Problems of Polimer Extrusion. Wydawnictwo Naukowe WNBG, Lublin 2008. 5. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimerowych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006. 6. Polska norma PN-EN ISO 845:2000. Oznaczanie gstoci pozornej sztywnych tworzyw porowatych.

84

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wytaczanie porujce
Nazwisko i imi Ocena

4
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania porujcego

Tabela 1. Charakterystyka rodkw porujcych uytych podczas bada

rodek porujcy

Producent Posta Skad chemiczny Charakterystyka rozkadu Temperatura rozkadu, 0C Inne 4. Wyniki wiczenia
Tabela 2. Wyniki ................................................................................................................

Lp.

Rodzaj rodka porujcego ---

Zawarto rodka porujcego sp, % 0

Objto prbki, V, m3

Gsto Stopie spotworzywa literowacenia go/porowatego P, % 3 p, kg/m 0

5. Wykres

P, %

sp, % 6. Wnioski

Data ...................... Podpis .......................

5. Wytaczanie autotermiczne
5.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania autotermicznego i dziaania wytaczarki autotermicznej, jak rwnie wyznaczenie gstoci tworzywa podczas przetwrstwa, natenia przepywu tworzywa oraz rozkadu temperatury wzdu ukadu uplastyczniajcego wytaczarki autotermicznej i w gowicy wytaczarskiej w porwnaniu do procesu wytaczania konwencjonalnego.

5.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wytaczania autotermicznego wchodzi: wytaczarka W-25D, gowica wytaczarska do wytwarzania ksztatownikw, urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca), urzdzenie odbierajce. Stanowisko jest przeznaczone do wytwarzania ksztatownikw z tworzyw termoplastycznych, gwnie tworzyw polielefinowych. 4

1 6

3 5

Rys. 5.1. Wygld oglny wytaczarki W-25D wraz z gowic wytaczarsk i urzdzeniem ochadzajcym (wann chodzc): 1 - zasobnik tworzywa, 2 - ukad uplastyczniajcy, 3 - gowica wytaczarska, 4 - silnik napdowy, 5 - wanna chodzca, 6 - czujniki pomiaru cinienia i temperatury tworzywa

W tablicy 5.1 przedstawiono charakterystyk techniczn wytaczarki autotermicznej, wedug danych producenta [1].

89

Tablica 5.1. Wybrane dane techniczne wytaczarki W-25D [1]

Lp. Wielko charakterystyczna limak rednica limaka D 1 Dugo limaka L Liczba obrotw limaka Cylinder Chodzenie stref grzejnych 2 Ilo stref grzejnych Moc grzejnikw Napd limaka Moc silnika wytaczarki 3 Liczba obrotw silnika Gowica wytaczarska Liczba stref grzejnych go4 wicy wytaczarskiej Moc grzejnikw

Jednostka mm mm s-1

Warto 25 450 575 700 1,085,35

Uwagi

L/D = 18 L/D = 23 L/D = 28

kW kW s-1

2 lub 3 1,5; 1,8, 2,4 3,57 1049,5 1

brak chodzenia w zalenoci od L/D regulacja bezstopniowa

kW kg/h

0,28 do 22

Masowe natenia przepywu tworzywa

5

w zalenoci od rodzaju tworzywa i dyszy

Wytaczarka autotermiczna W-25D wykonana zostaa w Instytucie Przetwrstwa Tworzyw Sztucznych Metalchem w Toruniu. W celu przeprowadzenia wiczenia jest ona zaopatrzona w gowic wytaczarsk umoliwiajc wytaczanie ksztatownikw o przekroju koowym (prtw). Na podstawie wytaczarki s zamontowane silnik wytaczarki, przekadnie redukcyjne oraz ukad uplastyczniajcy wraz z gowic wytaczarsk. Napd limaka jest realizowany za pomoc silnika prdu staego o mocy 3,57 kW z bezstopniowo regulowan liczb obrotw limaka dziaajcego bez obcienia od 1,08 do 5,35 s-1, przekadni pasowej, przekadni zbatej oraz sprzga przecieniowego. Ukad uplastyczniajcy wytaczarki zbudowany jest z cylindra segmentowego skadajcego si z trzech segmentw. Na wyposaeniu wytaczarki znajduj si rne segmenty, ktre zestawione ze sob tworz trzy dugoci cylindra, rwne 18D, 23D i 28D, do ktrych s dostosowane limak o odpowiedniej dugoci, zaopatrzone w elementy intensywnego cinania i mieszania (rys. 5.2). W ten sposb limak i cylinder tworz trzy zestawy badawcze.

90

Rys. 5.2. Wygld oglny limakw stosowanych w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki autotermicznej W-25D

W zestawie pierwszym cylinder ma dwie strefy grzejne, natomiast w zestawie drugim i trzecim s trzy strefy grzejne. W kadej strefie grzejnej jest zamontowany czujnik cinienia i temperatury tworzywa przetwarzanego w ukadzie uplastyczniajcym. W strefach grzejnych, na cylindrze, s zamocowane grzejniki piercieniowe o mocy 300 W kady. W zestawie pierwszym wytaczarki (L = 18D) jest pi grzejnikw elektrycznych, piercieniowych. W zestawie drugim (L = 23D) jest ich sze, a w zestawie trzecim (L = 28D) - osiem. Strefy grzejne cylindra s osonite oson termoizolacyjn. Na kocu ukadu uplastyczniajcego w cylindrze umieszczono filtr tworzywa, ktry ma za zadanie wyeliminowanie ruchu rubowego tworzywa oraz zatrzymanie zanieczyszcze i nieuplastycznionych lub ulegych destrukcji czstek tworzywa. Kocwka cylindra jest zakoczona gwintem M50 x 2, przeznaczonym do mocowania gowicy wytaczarskiej. Gowica wytaczarska, pokazana na rysunku 5.3, wytaczarki autotermicznej, ma jedn stref grzejn z jednym grzejnikiem elektrycznym piercieniowym oraz czujnikiem cinienia i temperatury tworzywa. Korpus dyszy gowicy wytaczarskiej jest wymienny, mona przez to zamontowa do kadej gowicy wytaczarskiej korpus z jedn, dwiema, czterema lub omioma dyszami, umoliwiajc wytaczanie odpowiedniej liczby ksztatownikw (prtw). W prowadzonym wiczeniu zastosowano korpus z czterema dyszami o rednicy 3 mm kada.

91

1 2 3 4

Rys. 5.3. Wygld gowicy wytaczarskiej rdzeniowej do wytwarzania ksztatownikw (czterech prtw): 1 - korpus gowicy, 2 - korpus dyszy do prtw, 3 - dysza, 4 - czujnik pomiaru cinienia i temperatury, 5 - czujnik pomiaru temperatury (termopara), 6 - grzejnik piercieniowy

5.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio - temperatur tworzywa w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniajcego, t1, t2, t3, oC, - temperatur tworzywa w gowicy wytaczarskiej, tw, oC, - mas odcinka pomiarowego wytoczyny mw, kg, - czas wytaczania odcinka pomiarowego wytoczyny Tw, s. 2) porednio - gsto tworzywa w temperaturze przetwrstwa, t, kg/m3, - masowe natenie przepywu tworzywa G , kg/s, - objtociowe natenie przepywu tworzywa W, m3/s. Czynnikiem zmiennym jest: - prdko obrotowa limaka wytaczarki , s-1, okrelona przez prowadzcego. Czynnikami staymi s: - elementy geometryczne limaka, cylindra, gowicy wytaczarskiej, urzdze uzupeniajcych,

92

- liczba stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego wytaczarki i gowicy wytaczarskiej; kada ze stref ma oddzielny ukad sterowania. Czynniki zakcajce, mogce wpywa niekorzystnie na wyniki bada, to gwnie niestabilno prdu elektrycznego oraz zmiany temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego i wilgotnoci wzgldnej powietrza. Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

5.4. Przeprowadzenie wiczenia

W celu prawidowego wykonania wiczenia naley przeprowadzi nastpujce czynnoci: 1. Wczy zasilanie stanowiska badawczego wytaczania autotermicznego. 2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej), oraz ustali pocztkow liczb obrotw limaka. 3. Wprowadzi tworzywo do zasobnika (przy zamknitej zasuwie otworu zasypowego). 4. Po osigniciu nastawionej temperatury przez poszczeglne strefy grzejne ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej i ustabilizowaniu cieplnym wytaczarki uruchomi limak wytaczarki, powoli zwikszajc jego prdko do ustalonej wartoci, jednoczenie wycigajc zasuw otworu zasypowego. 5. Rozpocz proces wytaczania konwencjonalnego, wytworw w postaci czterech prtw, przy zadanej przez prowadzcego prdkoci obrotowej limaka, przystpi do odczytu temperatury w ukadzie uplastyczniajcym i gowicy wytaczarskiej oraz zaznaczy na wytaczanych prtach 5 odcinkw pomiarowych w jednakowym odstpie czasu. 6. W celu osignicia efektu autotermicznego, zwikszy znaczco prdko obrotow limaka oraz wyczy grzejniki wszystkich stref grzejnych wytaczarki. 7. Po stwierdzeniu autotermicznoci procesu wytaczania, (cieplnym ustabilizowaniu si wytaczarki), co powinno nastpi po okoo 1200 s, przystpi ponownie do pomiarw czynnikw badanych bezporednio, rwnie oznaczajc wytaczane prty w jednakowym odstpie czasu. Wyniki z co najmniej 5 pomiarw wpisa do protokou. 8. Dysponujc wynikami oznaczania czynnikw badanych bezporednio obliczy gsto tworzywa w temperaturze przetwrstwa oraz masowe i objtociowe natenie przepywu tworzywa. Naley skorzysta z zalenoci 2.1, 2.2 oraz 2.3 opisanym w wiczeniu nr 2. 9. Okreli rozkad temperatury w poszczeglnych strefach grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej podczas procesu wytaczania

93

autotermicznego, porwnujc go do wartoci temperatury w odpowiednich strefach grzejnych podczas procesu wytaczania konwencjonalnego.

5.5. Wyniki
Wyniki bada naley zestawi w tabeli 1 i 2 zamieszczonej we wzorze sprawozdania oraz przedstawi graficznie zaleno rozkadu temperatury w ukadzie uplastyczniajcym i gowicy wytaczarskiej dla przeprowadzonego procesu wytaczania konwencjonalnego i autotermicznego.

5.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania konwencjonalnego i autotermicznego, wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabelach, graficzn interpretacj rozkadu temperatury w ukadzie uplastyczniajcym i gowicy wytaczarskiej dla przeprowadzonego procesu wytaczania konwencjonalnego i autotermicznego, jak rwnie wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki W-25D. Orodek Badawczo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicznych Metalchem w Toruniu, Toru 1994. 2. Sikora J.: Studium autotermicznoci procesu wytaczania i strefy rowkowanej wytaczarki. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskiej. Lublin 2000. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Sikora R.: Obrbka tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1996.

94

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wytaczanie autotermiczne
Nazwisko i imi Ocena

5
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania 1) konwencjonalnego

2) autotermicznego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ...............................................................................................

Lp.

rednia masa Czas Temperatura prbek wytaczania wytoczyny mw, kg Tw, s tw, 0C Wytaczanie konwencjonalne

Prdko limaka v, s-1

Wytaczanie autotermiczne

Tabela 2. Wyniki ................................................................................................

Lp.

Gsto Gsto G tworzywa wytoczyny kg/s , kg/m3 t, kg/m3 Wytaczanie konwencjonalne

W m3/s

Wytaczanie autotermiczne

5. Wykres t, oC

L, m L/D = L=

6. Wnioski

Data .................... Podpis ...........................

6. Wytaczanie z granulowaniem
6.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest zapoznanie si z budow oraz dziaaniem linii technologicznej wytaczania z granulowaniem na ciepo. Celem wiczenia jest rwnie okrelenie cech geometrycznych otrzymanych granulatw oraz ich wpywu na gstoci nasypow granulatw.

6.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologicznego wytaczania z granulowaniem na ciepo, stanowisko do wyznaczania gstoci nasypowej tworzyw, waga laboratoryjna, suwmiarka. Na rysunku 6.1 pokazano fragment linii technologicznej obejmujcy wytaczark wraz z gowic wytaczarsk oraz elementami zespou sterujco regulujcego. 8 1 6

2 3

5 4 7

Rys. 6.1. Wygld oglny wytaczarki W-25D, stanowicej gwny element linii technologicznej wytaczania z granulowaniem: 1 - zasobnik tworzywa, 2 - obudowa ukadu uplastyczniajcego, 3 - gowica wytaczarska, 4 - momentomierz, 5 - przekadnia zbata, 6 - szafa sterownicza, 7 - czujniki pomiaru cinienia i temperatury, 8 - elementy zespou sterujco regulujcego

Linia technologiczna wytaczania z granulowaniem na ciepo jest przeznaczona do wytwarzania granulatu z tworzyw poliolefinowych, gwnie z polietylenu i skada si z: - wytaczarki laboratoryjnej W-25D,

99

- gowicy granulacyjnej (rys. 6.2), - ukadu sterowania wytaczarki (szafy sterowniczej), - ukadu pomiarowego, - urzdzenia ochadzajcego granulat (rys. 6.3), - zespou sterujco - regulujcego. Budowa oraz opis dziaania wytaczarki W-25D zosta szczegowo przedstawiony w wiczeniu nr 5. Wytaczarka W-25D ma zamontowan gowic wytaczarsk (1) z dysz o koowym ksztacie przekroju poprzecznego i rednicy 2 mm (rys.6.2). Korpus dyszy (2) jest wymienny co umoliwia otrzymywanie 1, 2, 4 lub 8 prtw o przekroju koowym. Z gowic wytaczarsk wspdziaa granulator, na ktrego wirniku (5) zamontowano uchwyt z dwoma noami tncymi (4). O wirnika granulatora jest przesunita mimorodowo wzgldem osi ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej. Gowica wytaczarska wraz z granulatorem tworzy gowic granulacyjn, pokazan na rys. 6.2. 1 4 5 2 6 3

Rys. 6.2. Wygld gowicy granulacyjnej: 1 - gowica wytaczarska, 2 - korpus dyszy, 3 - obudowa granulatora, 4 - n tncy, 5 - wirnik granulatora, 6 - silnik elektryczny napdu wirnika

Wirnik granulatora moe obraca si z prdkoci obrotow do 23 s-1 i jest napdzany za pomoc silnika elektrycznego typ SG 80-4A, prdu zmiennego o mocy 0,55 kW. Wirnik osonity jest zamknit obudow. W gowicy granulacyjnej nastpuje proces granulowania na ciepo, ktrego istot jest cicie nieswobodne poprzeczne wytwarzanego prta. Nastpnie granulat jest transportowany w strumieniu powietrza, wytworzonego przez wentylator promieniowy, do komory urzdzenia ochadzajcego.

100

Urzdzenie ochadzajce granulat (rysunek 6.3) jest poczone konstrukcyjnie z obudow wirnika granulatora gowicy granulacyjnej i stanowi ostatni cz skadow omawianej linii technologicznej. Gwn czci urzdzenia jest komora ochadzajca granulat (1) osadzona na podstawie (2). W komorze znajduj si luzy wejciowa i wyjciowa napdzane przez odpowiednie silniki (3, 4). Granulat jest transportowany do komory rur doprowadzajc (5). Czynnikiem ochadzajcym jest powietrze doprowadzane przewodem powietrznym (6) z wentylatora promieniowego (7).

1 3 5

4 6 7

Rys. 6.3. Wygld oglny urzdzenia ochadzajcego granulat: 1 - komora ochadzajca granulat, 2 - podstawa, 3 - silnik napdowy luzy wejciowej, 4 - silnik napdowy luzy wyjciowej, 5 - rura doprowadzajca granulat, 6 - przewd powietrzny, 7 - wentylator promieniowy

W komorze granulat przemieszcza si wzgldem jego osi torem rubowym po stokowej ciance wewntrznej komory. Ochodzony granulat wydostaje si z urzdzenia ochadzajcego przez luz wyjciow pod wpywem siy cikoci. Stanowisko badawcze, wyznaczania gstoci nasypowej wytworzonego granulatu, przedstawione zostao na rysunku 6.5. Stanowisko zbudowane jest z cylindra pomiarowego (5) o pojemnoci V = 5 10-4 m3 2 x 10-6 m3 i rednicy wewntrznej 88,7 0,1 mm, ustawionego na podstawie statywu (2), bezporednio pod lejkiem zasypowym (3). Lejek

101

zasypowy z zasuw (4), do ktrego zasypujemy tworzywo, umocowany jest przesuwnie na statywie (1) z podstaw. Do pomiaru masy wytworzonego granulatu naley zastosowa wag elektroniczn typ TP-3/1-1, umoliwiajc pomiar masy do 3000g z dokadnoci 0,1g, przedstawion w wiczeniu nr 2.

1 3 4 5

Rys. 6.4. Wygld stanowiska badawczego pomiaru gstoci nasypowej: 1 - statyw, 2 - podstawa statywu, 3 - lejek zasypowy, 4 - zasuwa, 5 - cylinder pomiarowy

Pomiary dugoci oraz rednicy otrzymanego granulatu wykonuje si przy pomocy suwmiarki elektronicznej, np. typ Orion EH807557 umoliwiajcej pomiar prbek o dugoci do 150 mm z dokadnoci 0,01 mm, pokazanej na rys. 4.3 w wiczeniu 4.

6.3. Program wiczenia

W programie wiczenia przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio - mas wytworzonego granulatu mg , kg, - dugo granulatu lg, mm.

102

2) porednio: - gsto nasypow granulatu n, kg/m3. Czynnikiem zmiennym jest: - prdko obrotowa noy tncych gowicy granulacyjnej ng, s-1, okrelon przez prowadzcego laboratorium (pi wartoci). Jako czynniki stae przyjto: - elementy geometryczne limaka, cylindra, gowicy granulacyjnej wraz z noem tncym, urzdzenia ochadzajcego granulat, - temperatur w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej, - prdko obrotow limaka wytaczarki, okrelon przez prowadzcego laboratorium, np. = 2,0 s-1, - rednic wytworzonego granulatu, - objto cylindra pomiarowego, stanowiska do wyznaczania gstoci nasypowej, V =5 x 10-4 m3. Czynniki zakcajce mogce mie wpyw na wyniki bada to przede wszystkim, zmiany temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego oraz wilgotnoci wzgldnej powietrza. Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

6.4. Przeprowadzenie wiczenia

Kolejno wykonywanych czynnoci w celu przeprowadzenia wiczenia jest nastpujca: 1. Sprawdzi stan techniczny stanowiska (prawidowo poczenia gowicy granulacyjnej z wytaczark, luz midzy noami tncymi a tulej w gowicy granulacyjnej, poczenie urzdzenia ochadzajcego granulat). 2. Wczy zasilanie stanowiska wytaczania z granulowaniem. 3. Nastawi odpowiedni temperatur w kolejnych strefach grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej. 4. Uruchomi napd gowicy granulacyjnej, a nastpnie limaka wytaczarki. Sprawdzi kierunek obrotw noy w gowicy granulacyjnej. 5. Uruchomi ukad chodzenia granulatu. 6. Rozpocz proces wytaczania prta, jego cicia w gowicy granulacyjnej i ochadzaniu w urzdzeniu ochadzajcym. 7. Przy zachowaniu staych parametrw procesu wytaczania naley zmienia prdko obrotow noy w gowicy granulacyjnej. 8. Dla piciu rnych prdkoci noy gowicy granulacyjnej, okrelonych przez prowadzcego zajcia laboratoryjne, pobra prbki granulatu do dalszych bada.

103

9. Okreli cechy geometryczne (ksztat i rozmiary) otrzymanych granulatw przy zastosowaniu suwmiarki. 10. Wyznaczy gsto nasypow granulatw otrzymanych przy piciu rnych prdkociach obrotowych noy w gowicy granulacyjnej, badania przeprowadzi zgodnie z norm PN-EN 1097-3:2000. Oznaczanie gstoci nasypowej. Gsto nasypow naley wyznaczy z zalenoci

n =

mg V

(6.1)

w ktrej wystpujce czynniki zostay opisane w programie wiczenia. Za wynik przyj redni arytmetyczn wartoci otrzymanych z co najmniej piciu pomiarw dla kadego rodzaju granulatu. Pomiar masy wytworzonego granulatu wykona przy zastosowaniu wagi laboratoryjnej, stanowicej wyposaenie stanowiska do bada gstoci nasypowej.

6.5. Wyniki
Otrzymane pomiary i wyniki oblicze naley zestawi w tabeli zamieszczonej we wzorze sprawozdania. Naley rwnie przedstawi graficznie zalenoci dugoci granulatu lg = f(ng) oraz gstoci nasypowej granulatu n = f(ng) od prdkoci obrotowej noy gowicy granulacyjnej.

6.6. Sprawozdanie
Sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania z granulowaniem, wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabeli, opisane cechy geometryczne otrzymanych granulatw, (ksztat i rozmiary), interpretacj graficzn otrzymanych wynikw w postaci wykresu zalenoci dugoci granulatu i gstoci nasypowej granulatu od prdkoci obrotowej noy gowicy granulacyjnej, wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki W-25D. Orodek Badawczo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicznych Metalchem w Toruniu, Toru 1994. 2. Sikora J.: Studium autotermicznoci procesu wytaczania i strefy rowkowanej wytaczarki. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskiej. Lublin 2000. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Sikora R.: Obrbka tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1996. 5. Polska Norma PN-EN 1097-3:2000. Oznaczanie gstoci nasypowej.

104

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wytaczanie z granulowaniem
Nazwisko i imi Ocena

6
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania z granulowaniem

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1 . Wyniki

..................................................................................................... Gsto nasypowa n, kg/m3 Dugo granulatu lg, mm

Lp. 1 2 3 4 5

Prdko obrotowa rednia masa noy gowicy gratworzywa nulacyjnej ng, s-1 mg, kg

5. Wykresy

n, kg/m3

ng, s-1

lg, mm

ng, s-1 Opis cech geometrycznych granulatw:

6. Wnioski

Data .................... Podpis .......................

7. Wytaczanie tamy
7.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania tamy, przy zastosowaniu co najmniej dwch rnych tworzyw termoplastycznych lub tworzyw zawierajcych napeniacze organiczne. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie wybranych waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu wytworzonych tam z tworzyw termoplastycznych.

7.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze, przeprowadzenia wiczenia, obejmuje nastpujce elementy: - lini technologiczn wytaczania tamy (rys. 7.1), - prask z wykrojnikiem do wycinania prbek do bada wytrzymaociowych, - maszyn wytrzymaociow z oprzyrzdowaniem.

3 5

Rys. 7.1. Wygld fragmentu linii technologicznej wytaczania tamy: 1 - zasobnik tworzywa, 2 - obudowa ukadu uplastyczniajcego, 3 - gowica wytaczarska, 4 - silnik ukadu napdowego, 5 - urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca)

W skad linii technologicznej wytaczania tamy wchodzi: wytaczarka W-25D, gowica wytaczarska szczelinowa paska, ukad kalibrujcy, urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca), urzdzenie odbierajce. Stanowisko technologiczne jest przeznaczone do wytwarzania tam z tworzyw termoplastycznych,

109

gwnie tworzyw poliolefinowych. Stanowisko badawcze jest wyposaone w wytaczark W-25D wykonan w Instytucie Przetwrstwa Tworzyw Sztucznych Metalchem w Toruniu. Szczegowa budowa oraz zasada dziaania wytaczarki W-25D zostaa opisana w wiczeniu numer 5. Gowica wytaczarska linii technologicznej wytaczania tamy zostaa pokazana na rysunku 7.2 i 7.3. Gowica wytaczarska do tamy wyposaona jest w jedn stref grzejn z zaoonym grzejnikiem elektrycznym piercieniowym, czujnikiem pomiaru cinienia i temperatury tworzywa oraz drugim czujnikiem temperatury - termopar. Gowica charakteryzuje si wymienn dysz szczelinow do wytwarzania tamy. Szeroko dyszy, zastosowanej w prowadzonych badaniach wynosi 22,00 mm, za jej wysoko = 1,40 mm. 6 4 3 2 1 5

Rys. 7.2. Wygld gowicy wytaczarskiej szczelinowej paskiej do wytwarzania tamy: 1 - korpus gowicy, 2 - korpus dyszy gowicy, 3 dysza szczelinowa z widoczn wypywk tworzywa, 4 - grzejnik piercieniowy, 5 - czujnik cinienia i temperatury tworzywa, 6 - czujnik temperatury tworzywa (termopara)

W badaniach zastosowano wymienny ukad kalibrujcy, widoczny na rysunku 7.3, znajdujcy si w pocztkowej czci urzdzenia ochadzajcego. Ukad kalibrujcy wykonany jest z mosidzu, ma budow blokow, dwuczciow, za jego wymiary wewntrzne w przekroju poprzecznym odpowiadaj przekrojowi poprzecznemu wytwarzanej wytoczyny. Chodzenie ukadu kalibrujcego odbywa si za pomoc zimnej wody doprowadzanej do urzdzenia ochadzajcego. Urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca), ktrego fragment przedstawiono na rysunku 7.3, przeznaczone jest do chodzenia otrzymywanych ksztatownikw z tworzyw. Wymiary urzdzenia s nastpujce: dugo - 2000 mm, szeroko - 270 mm, gboko wanny - 200 mm, wysoko regulowana automatycznie, za pomoc ukadu sterowania, w zakresie od 800 mm do 1180 mm.

110

Wysoko urzdzenia regulowana jest za pomoc dwch siownikw napdzanych za pomoc silnika elektrycznego. W urzdzeniu zastosowano zanurzeniowy sposb chodzenia wytoczyny. Cz mechaniczna urzdzenia wykonana jest z elementw stalowych. Elementy majce bezporedni kontakt z czynnikami, mogcymi wpyn na przyspieszone zuycie korozyjne, wykonane zostay z materiaw o waciwociach antykorozyjnych (stal nierdzewna). Korpus urzdzenia stanowi rama wykonana jako konstrukcja spawana z ksztatownikw stalowych do ktrej zamocowane zostay poszczeglne podzespoy urzdzenia.

2 3 4 6 5

Rys. 7.3. Fragment linii technologicznej do wytaczania tamy z widoczn wytaczan tam: 1 - obudowa ukadu uplastyczniajcego, 2 - gowica wytaczarska, 3 - ukad kalibrujcy, 4 - wytaczana tama, 5 - wanna chodzca, 6 - woda chodzca

Pozycjonowanie wytoczyny w wannie chodzcej odbywa si za pomoc rolek prowadzcych wykonanych z poliamidu PA6. Na kocu wanny chodzcej zamontowana jest przegroda umoliwiajca wstpne usuwanie nadmiaru wody. Wanna wyposaona jest w system zamknitego ukadu wodnego, eliminujcy konieczno poboru wody ze rda zewntrznego. Do wycinania prbek pomiarowych, do bada wytrzymaociowych otrzymanych z wytoczonej tamy naley zastosowa specjalistyczn prask do wycinania prbek Zwick ZCP 020. Praska, ktrej elementy skadowe zostay pokazane na rysunku 7.4, ma zamontowany wykrojnik sucy do wycinania prbek pomiarowych w ksztacie wioseek i wymiarach zgodnych z odpowiedni nor-

111

m, okrelajc wymagania dotyczce ksztatu i wymiarw prbek do bada wytrzymaoci na rozciganie [4]. 2

4 5

Rys. 7. 4. Wygld praski do wycinania prbek Zwick ZCP 020 wraz z wykrojnikiem: 1 - dwignia napdowa, 2 - pokrto regulacji wysokoci, 3 - gowica tnca, 4 - popychacz gowicy, 5 - wykrojnik may, 6 - wykrojnik duy, 7 - podkadka zabezpieczajca

Pokazana na rysunku praska do prbek ma rczny dwigniowy ukad napdowy. Odlego midzy podkadk a popychaczem moe by zmieniana w zakresie od 105 do 155 mm, maksymalna sia tnca wynosi 20 kN, za skok popychacza praski = 41 mm. Wyznaczanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw przy statycznym rozciganiu przebiega przy zastosowaniu maszyny wytrzymaociowej firmy Zwick (rys. 7.5). Maszyna wytrzymaociowa skada si z ukadu rozcigajcego, (obejmujcego ram stalow, dwa uchwyty, ruchom poprzeczk), urzdzenia do pomiaru obcienia rozcigajcego dziaajcego na prbk oraz ekstensometru. Prbk tworzywa mocuje si w nieruchomym uchwycie dolnym (3)

112

maszyny, przytwierdzonym do ramy oraz w uchwycie grnym (2), zamocowanym do ruchomej poprzeczki (4), przesuwajcej si wzdu ramy (1). 1 4

3 6

Rys. 7. 5. Wygld maszyny wytrzymaociowej wraz z oprzyrzdowaniem podczas statycznego rozcigania tworzyw: 1 - rama stalowa, 2 - uchwyt grny, 3 - uchwyt dolny, 4 - ruchoma poprzeczka, 5 - zesp sterowniczy, 6 - stanowisko komputerowe

Do elektronicznego sterowania dziaaniem maszyny jest wykorzystywany zesp sterowniczy (5) oraz stanowisko komputerowe (6). Dziaaniem ukadu rozcigajcego steruje komputer, za odpowiednie oprogramowanie i oprzyrzdowanie maszyny umoliwia przeprowadzenie nie tylko prby rozcigania, ale rwnie ciskania, zginania, zmczenia, pezania itp. Maszyna wytrzymaociowa Zwick zapewnia dziaanie z maksymaln si rozcigajc do 10 kN i prdkoci rozcigania do 200 mm/min.

7.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio: - powierzchni przekroju poprzecznego prbki do bada wytrzymaociowych, A, mm, - maksymaln si rozcigajc, FM, N,

113

- si, przy ktrej prbka ulega zerwaniu, FB, N, - zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki w chwili zerwania lB, mm, - zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki przy maksymalnej sile rozcigajcej, lM, mm, 2) porednio - wytrzymao na rozciganie (maks. naprenie rozcigajce), M , MPa, - naprenie przy zerwaniu, B , MPa, - odksztacenie wzgldne przy zerwaniu, B, % - odksztacenie wzgldne przy maksymalnym napreniu rozcigajcym, M, %. Czynnikiem zmiennym jest: - rodzaj przetwarzanego tworzywa do wytaczania, wskazane przez prowadzcego laboratorium (minimum dwa rodzaje tworzywa lub jeden rodzaj tworzywa z napeniaczami). Czynnikami staymi s: - elementy konstrukcyjne wytaczarki, gowicy wytaczarskiej, urzdze uzupeniajcych, - temperatura i cinienie w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej, - wielko wykrojnika zamontowanego w prasce do wycinania prbek badawczych, - elementy konstrukcyjne maszyny wytrzymaociowej, - warunki pomiarowe (zakres siy rozcigajcej, prdko rozcigania) podczas prowadzenia bada waciwoci wytrzymaociowych. Czynniki zakcajce, ktrych wpyw jest pomijalnie may, to przede wszystkim niestabilno prdu elektrycznego, zmiany temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego oraz wilgotnoci wzgldnej powietrza.

7.4. Przeprowadzenie wiczenia

W celu prawidowego wykonania wiczenia naley przeprowadzi nastpujce czynnoci: 1. Wczy zasilanie stanowiska technologicznego wytaczania tamy. 2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej), oraz ustali pocztkow liczb obrotw limaka wytaczarki. 3. Wprowadzi wybrany pierwszy rodzaj tworzywa do zasobnika (przy zamknitej zasuwie otworu zasypowego). 4. Po osigniciu nastawionej temperatury przez poszczeglne strefy grzejne ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak

114

wytaczarki, wycign zasuw otworu zasypowego i rozpocz proces wytaczania tamy. 5. Wprowadzi otrzyman wytoczyn w postaci tamy do urzdzenia kalibrujcego, a nastpnie urzdzenia chodzcego (wanny chodzcej) i urzdzenia odcigajcego. 6. Wytoczy tam o dugoci okrelonej przez prowadzcego wiczenia, oznaczajc na tamie numer wykonanej prby. 7. Wytoczy cakowit ilo zasypanego pierwszego tworzywa. 8. Zasypa do zasobnika drugi rodzaj tworzywa, powtrzy proces wytaczania tamy zgodnie z punktami 5, 6 oraz 7. 9. Przerwa proces wytaczania, wyczy lini technologiczn. 10. Poci wytworzon tam na odpowiednie odcinki o dugoci 150200 mm, a nastpnie przy zastosowaniu praski do wycinania prbek, wyci prbki,(minimum 5 prbek dla kadego rodzaju tworzywa) w postaci wiosek do bada wytrzymaociowych przy rozciganiu. 11. Okrelenie waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu, naley wykona przy zastosowaniu maszyny wytrzymaociowej wraz z niezbdnym oprzyrzdowaniem, zgodnie z odpowiedni norm: PN-EN ISO 527-1: 2010. Tworzywa sztuczne. Oznaczanie waciwoci mechanicznych przy statycznym rozciganiu. Wyznaczajc cechy wytrzymaociowe przy statycznym rozciganiu wykona trzeba nastpujce czynnoci: a) Nanie na wycitych prbkach pomiarowych (wiosekach) kreski ograniczajce odcinek pomiarowy. b) Zmierzy grubo oraz szeroko odcinka pomiarowego prbek i na tej podstawie obliczy powierzchni pocztkow A przekroju poprzecznego prbek. c) Zamocowa pierwsz prbk w uchwycie grnym i dolnym maszyny wytrzymaociowej. d) Nastawi dan prdko rozcigania i uruchomi maszyn wytrzymaociow, obserwujc jednoczenie rejestracj wykresu obcienia w funkcji wyduenia a do momentu zerwania prbki pomiarowej. e) Wyznaczy czynniki badane bezporednio i porednio, zgodnie z programem wiczenia. f) Powtrzy czynnoci dla pozostaych prbek, minimum 5 prbek z tamy dla kadego rodzaju tworzywa. Naprenie B przy zerwaniu wyznacza si z zalenoci B =

FB A

(7.1)

Wytrzymao na rozciganie, M okrela zaleno

115

M =

FM A

(7.2)

Odksztacenie wzgldne B przy zerwaniu naley obliczy korzystajc z rwnania B =

l B 100% lo l M 100% lo

(7.3)

za odksztacenie wzgldne M przy maksymalnym napreniu rozcigajcym, wyznaczy analogicznie z zalenoci M = (7.4)

w ktrym lo jest pocztkow dugoci odcinka pomiarowego prbki, rwn 80 mm. Pozostae wielkoci wystpujce we wzorach 7.1, 7.2, 7.3 7.4, zgodne z obowizujc norm, zostay opisane w programie wiczenia.

7.5. Wyniki
Wyniki pomiarw i bada naley zestawi w tabeli 1 oraz tabeli 2 zamieszczonej we wzorze sprawozdania. Interpretacj graficzn wynikw prowadzonych bada, wytrzymaoci na rozciganie i naprenia przy zerwaniu od odksztacenia wzgldnego, dla rnych rodzajw tworzyw przedstawi w formie wykresw blokowych.

7.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania tamy, wyniki pomiarw i oblicze waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu zestawione w tabelach, interpretacj wynikw w postaci wykresw blokowych, zalenoci wytrzymaoci na rozciganie i przy zerwaniu od odpowiedniego odksztacenia wzgldnego, wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki W-25D. Orodek Badawczo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicznych Metalchem w Toruniu, Toru 1994. 2. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 3. Pielichowski J., Puszyski A.: Technologia tworzyw sztucznych. Wydawnictwa Naukowo - Techniczne, Warszawa 1998. 4. PN-EN ISO 527-1: 2010. Tworzywa sztuczne. Oznaczanie waciwoci mechanicznych przy statycznym rozciganiu.

116

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wytaczanie tamy
Nazwisko i imi Ocena

7
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki pomiarw ..............................................................................................................

Lp.

Rodzaj tworzywa

Przekrj prbki A, mm2

Maks. sia rozcigajca FM, N

Warto rednia

FM , N

Sia przy zerwaniu prbki FB, N

Warto rednia

FB , N

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Tabela 2. Wyniki oblicze ...................................................................................................................

Wytrzymao na Lp. rozciganie

Warto rednia

M, MPa

M , MPa

Naprenie przy zerwaniu B, MPa

Warto rednia

Warto rednia

Warto rednia

B , MPa

B , %

M , %

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

5. Wykresy

B, MPa

B, % M, MPa

M, %
6. Wnioski

Data ...................... Podpis ..........................

8. Wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii

8.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu technologicznego wytaczania z rozdmuchiwaniem oraz budowy i dziaania linii technologicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie stopnia rozcigania oraz gruboci wytworzonej folii jednowarstwowej.

8.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologiczna wytaczania z rozdmuchiwaniem folii W-25/25 oraz stanowisko do pomiaru gruboci folii. Linia technologiczna wytaczania z rozdmuchiwaniem folii, pokazana na rysunku 8.1, skada si z: - wytaczarki laboratoryjnej W-25/25 z gowic krzyow, - urzdzenia nadmuchujcego chodzcego, - ramy odcigowej, - urzdzenia spaszczajcego, - urzdzenia odbierajcego, - urzdzenia nawijajcego. W tabeli 8.1 przedstawiono charakterystyk techniczn linii technologicznej, wedug danych producenta [1].
Tabela 8.1. Dane techniczne linii technologicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem [1]

Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8

Wielko charakterystyczna Maks. wydajno wytaczania rednica limaka Stosunek dugoci czci roboczej limaka do rednicy Liczba obrotw limaka Grubo folii wytaczanej Prdko odbierania folii Minimalny czas nagrzewania ukadu uplastyczniajcego i gowicy Masa linii technologicznej

Jednostka kg/h mm s-1 m m/s s kg

Warto 8 25 25 2,8 30120 4,631x10-2 1800 490

Linia technologiczna jest przeznaczona do wytwarzania folii z polietylenu maej gstoci PE-LD, poddanej nastpnie innym procesom przetwrstwa lub obrbki np. zgrzewaniu, drukowaniu, rozdzielaniu cieplnemu, najczciej stosowanej do rnego rodzaju opakowa workowych. 7

121

7 4

10 6 5

11

3 2

Rys. 8.1. Wygld oglny linii technologicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem: 1 - ukad uplastyczniajcy wytaczarki W-25/25, 2 - gowica krzyowa, 3 - piercie chodzcy urzdzenia nadmuchujco chodzcego, 4 - rama odcigowa, 5 walec urzdzenia odbierajcego, 6 - silnik napdowy urzdzenie odbierajcego, 7 - listwy spaszczajce, urzdzenia spaszczajcego, 8 - zesp sterujcy wytaczarki, 9 - silnik elektryczny napdu ukadu uplastyczniajcego, 10 - zesp sterujcy urzdzenia odbierajcego, 11 - silnik elektryczny ruchu obrotowego ramy odcigowej

Wytaczarka laboratoryjna W-25/25, stanowica integraln cze linii technologicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem jest zbudowana z nastpujcych elementw, ukadw i zespow: - ukad uplastyczniajcy, skadajcy si ze limaka o rednicy 25 mm i dugoci roboczej L = 25 D. W tylnej czci cylindra jest wykonany otwr zasypowy, na ktrym jest przymocowany zasobnik grawitacyjny tworzywa wejciowego.

122

- gowica krzyowa, przeznaczona do wytwarzania folii jednowarstwowe z moliwoci regulacji gruboci i szerokoci wytwarzanej folii (rys. 8.2), o rednicy rdzenia rwnej 90 mm i szerokoci szczeliny piercieniowej dyszy 0,8 mm. - zesp grzejny ukadu uplastyczniajcego, w ktrego skad wchodzi osiem grzejnikw o rednicy 51 mm, mocy 300 W i napiciu 220 V podzielonych na trzy strefy, w ktre s wbudowane trzy czujniki temperatury o zakresie pomiaru od 0 do 4000C. - zesp grzejny gowicy wytaczarskiej obejmujcy trzy grzejniki o mocy 600 W, kady z wbudowanymi dwoma czujnikami temperatury. 7

3 6

Rys. 8.2. Wygld gowicy krzyowej wraz z urzdzeniem nadmuchujcym chodzcym: 1 - podstawa gowicy, 2 - korpus gowicy, 3 - grzejniki elektryczne, 4 - przewody rurowe urzdzenia nadmuchujcego chodzcego, 5 - piercie chodzcy, 6 - fragment ukadu uplastyczniajcego, 7 - wytaczana folia

- ukad napdowy skadajcy si z silnika prdu przemiennego o mocy 2,5 kW, prdkoci obrotowej 23,6 s-1, zasilanego prdem elektrycznym 380 V, przekadni pasowej o przeoeniu 0,77 oraz przekadni zbatej redukcyjnej o przeoeniu 0,16. - zesp sterujcy wraz z ukadem termostatujcym trzy strefy ukadu uplastyczniajcego i dwie strefy gowicy wytaczarskiej, przedstawiony na rys. 8.3.

123

Rys. 8.3. Wygld fragmentu zespou sterujcego wytaczarki W-25/25

Urzdzenie nadmuchujce chodzce skada si z silnika prdu przemiennego o mocy 0,55 kW zasilanego prdem elektrycznym 380 V napdzajcego wentylator, z ktrego powietrze jest toczone poprzez przewd rurowy i przepustnic z regulacj do zbiornika wyrwnawczego, usytuowanego pod podstaw gowicy (1), skd jest rozprowadzane szecioma przewodami rurowymi (4) o mniejszej rednicy do piercienia chodzcego (5) usytuowanego na gowicy wytaczarskiej (rys. 8.2). Doprowadzenie powietrza rozdmuchowego do gowicy wytaczarskiej jest realizowane z tego samego wentylatora poprzez przewd rurowy o maej rednicy, z zaworem odcinajcym przepyw powietrza. Przewd rurowy jest podczony do kanau rozdmuchowego w gowicy wytaczarskiej. Rama odcigowa linii technologicznej, wykonana z ksztatownikw metalowych, stanowi konstrukcj, na ktrej zamocowane jest urzdzenie spaszczajce, urzdzenie odbierajce i urzdzenie nawijajce. Na ramie odcigowej zamontowany jest rwnie zesp sterujcy urzdzenia odbierajcego, rolki prowadzce wytwarzan foli oraz silnik elektryczny o momencie obrotowym 45 Nm wraz z przekadni redukcyjn zadajcy ruch obrotowy ramy odcigowej w zakresie do 3500 i dwa przeczniki kracowe umoliwiajce zwrotny ruch obrotowy ramy. Urzdzenie spaszczajce, ktrego fragment pokazano na rysunku 8.1. skada si z zespou listew spaszczajcych oraz pary wakw spaszczajcych umocowanych w grnej czci ramy odcigowej. Zesp listew spaszczajcych skada si z dwch podzespow, jeden z podzespow jest nieruchomy, drugi moe

124

przyjmowa dwa pooenia: rozruchowe podzesp listew odchylony i robocze podzesp listew ustawiony pod odpowiednim ktem. Waki spaszczajce dociskane s do siebie za pomoc spryn. Urzdzenie odbierajce, pokazane na rys. 8.4, skada si z dwch walcw, wykonanych z rolek metalowych pokrytych na powierzchni walcowej warstw gumy. Jeden z walcw jest napdzany z silnika elektrycznego o mocy 0,25 kW, prdkoci obrotowej do 46 s-1, przez przekadni redukcyjn acuchow. Sia tarcia niezbdna do wprawienia w ruch drugiego walca i przemieszczania pomidzy nimi spaszczonej folii, powstaje wskutek wzajemnego docisku walcw za pomoc spryny. 1 5 2

4 3

Rys. 8.4. Urzdzenie odbierajce i urzdzenie nawijajce linii technologicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem: 1 - silnik elektryczny urzdzenia odbierajcego, 2 - walec napdzany urzdzenia odbierajcego, 3 - szpula nawijajca urzdzenia nawijajcego, 4 - wytworzona folia, 5 - silnik elektryczny ruchu obrotowego ramy odcigowej

Urzdzenie nawijajce (rys. 8.4), skada si z dwch walcw, z ktrych jeden jest napdzany bezporednio z silnika urzdzenia odbierajcego poprzez przekadni acuchow, a tym samym prdko nawijania folii jest zalena od prdkoci rozcigania folii.. Szpula nawijajca, na ktr jest nawijana wytworzona folia jest wymienna i obraca si wskutek docisku jej do walca napdzanego urzdzenia nawijajcego. Szeroko maksymalna nawijanej folii wynosi 400 mm, rednica wewntrzna rulonu folii waha si w granicach od 74 do 84 mm. Stanowisko do wyznaczania gruboci otrzymanej folii, pokazane na rysunku 8.5, stanowi urzdzenie do pomiarw gruboci, ultrametr A91.

125

4 1 2 3

Rys. 8.5. Wygld stanowiska do badania gruboci folii za pomoc ultrametru A91: 1 - ukad sterowania i odczytu, 2 - gowica pomiarowa, 3 - stolik pomiarowy, 4 - statyw

Ultrametr jest przyrzdem przeznaczonym do szybkich, dokadnych i nieniszczcych pomiarw gruboci rnych wytworw w tym folii. Zakres pomiaru gruboci folii wynosi: 0 3000 m 1 m, zasilanie - 230 V, masa 2,3 kg. Jest to urzdzenie o dziaaniu elektromagnetycznym. Gowica pomiarowa (2) stanowi transformator prdu staego o otwartym obwodzie magnetycznym. Napicie indukowane w gowicy pomiarowej, za pomoc ukadu sterowania i odczytu (1), jest przetwarzane na sygna odczytywany jako wymiar liniowy w m.

8.3. Program wiczenia

W programie wiczenia przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio: - szeroko spaszczonej folii, B, mm, - grubo otrzymanej folii g1, mm. 2) porednio: - stopie rozcigania w kierunku poprzecznym, Rp, - stopie rozcigania w kierunku wzdunym, Rw. Czynnikiem zmiennym jest: - prdko obrotowa walcw urzdzenia odbierajcego, n, s-1, okrelona przez prowadzcego zajcia.

126

Czynnikami staymi s: - szeroko szczeliny piercieniowej dyszy gowicy wytaczarskiej g0, mm, - rednica rdzenia gowicy, d, mm, - temperatura nastawiana w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniajcego; przykadowo dla PE-LD: o strefa zasilania -150 C, o strefa przemiany - 180 C, o strefa dozowania - 190 C, - temperatura nastawiana w gowicy wytaczarskiej; przykadowo dla PE-LD: w dwch strefach grzejnych: 165oC. Czynniki zakcajce, mogce wpywa niekorzystnie na wyniki, to gwnie zmiany: - napicia od okoo 215 do 225oC, - temperatury otoczenia od 20 do 24oC, - wilgotnoci tworzywa wejciowego od 0,04 do 0,06%, - wilgotnoci wzgldnej powietrza od 55 do 65%. Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

8.4. Przeprowadzenie wiczenia

Aby wiczenie zostao wykonane prawidowo, naley przeprowadzi nastpujce czynnoci: 1. Wczy lini technologiczn wytaczania z rozdmuchiwaniem folii. 2. Ustali i nastawi temperatur w poszczeglnych strefach grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej. Napeni zasobnik tworzywa granulatem. 3. Poprzez odpowiednie otwarcie przepustnicy nastawi wstpne minimalne natenie przepywu powietrza w urzdzeniu nadmuchujcym chodzcym. 4. Ustawi wstpn prdko obrotow walcw urzdzenia odbierajcego. 5. Po osigniciu nastawionej temperatury w poszczeglnych strefach grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej (ok. 30 min), uruchomi limak wytaczarki i rozpocz proces wytaczania folii. 6. Wprowadzi, opuszczajc gowic , wytoczyn w postaci folii rurowej, do urzdzenia spaszczajcego, a nastpnie urzdzenia odbierajcego. 7. Zwikszy natenie strumienia powietrza w urzdzeniu nadmuchujcym chodzcym, zwikszy prdko obrotow walcw urzdzenia odbierajcego w celu wytaczania folii rurowej o ustalonej szerokoci i gruboci. 8. Po ustabilizowaniu si procesu wytaczania folii rurowej, o ustalonej szerokoci i gruboci, zamkn dopyw powietrza nadmuchujcego do folii rurowej, zaoy szpul urzdzenia nawijajcego, odci wytoczon do tej pory foli - stanowic odpad powstay przy rozruchu linii technologicznej wytaczania i rozpocz nawijanie folii na szpul.

127

9. Przy zadanej, przez prowadzcego zajcia, pierwszej prdkoci obrotowej urzdzenia odbierajcego, na wytaczanej folii, w jednakowych przedziaach czasu (15 s), za pomoc flamastrw do folii, zaznaczy trzy odcinki do pniejszego pomiaru szerokoci i gruboci folii 10. Zwikszy prdko obrotow urzdzenia odbierajcego, wedug wskaza prowadzcego, powtrzy czynnoci wymienione w punkcie 9. 11. Oznaczanie za pomoc flamastrw wytaczanej folii przeprowadzi cznie dla piciu rnych wartoci prdkoci obrotowej urzdzenia odbierajcego. 12. Przerwa proces wytaczania z rozdmuchiwaniem, wyczy lini technologiczn. 13. Poci otrzyman i oznaczon foli, na odcinki pomiarowe o dugoci 50100 mm, wykona po 5 odcinkw pomiarowych folii, otrzymanej przy kadej z 5 prdkoci obrotowych urzdzenia odbierajcego. 14. Szeroko folii wyznaczy przy pomocy liniau np. linijki, metrwki. 15. Przeprowadzi badania gruboci odcinkw folii za pomoc ultrametru. 16. Stopie rozcigania w kierunku poprzecznym oraz stopie rozcigania w kierunku wzdunym wyznaczy z zalenoci (6) oraz (7) w rozdziale pierwszym, zgodnie z programem wiczenia.

8.5. Wyniki
Wartoci rednie wynikw pomiarw i bada naley zestawi w tabeli zamieszczonej we wzorze sprawozdania. Interpretacj graficzn otrzymanych wynikw bada przedstawi w postaci zalenoci Rp = f(n) oraz Rw = f(n).

8.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley zamieci: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania z rozdmuchiwaniem, wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabeli, interpretacj wynikw w postaci wykresu zalenoci stopnia rozcigania w kierunku poprzecznym i wzdunym w zalenoci od prdkoci obrotowej urzdzenia odbierajcego, podsumowanie i wnioski z przeprowadzonego wiczenia.

128

Literatura
1. Dokumentacja techniczno-ruchowa linii technologicznej do wytwarzania folii W-25/25. Orodek Badawczo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicznych Metalchem w Toruniu, Toru 1993. 2. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimerowych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Zawistowski H.: Formowanie wyrobw z tworzyw sztucznych metod rozdmuchiwania. Plastech, Wydawnictwo Poradnikw i Ksiek technicznych, Warszawa 1998.

129

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii

Nazwisko i imi Ocena

8
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania z rozdmuchiwaniem

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ..............................................................................................................................

Lp.

Prdko obrotowa walcw, n, s-1

Grubo folii g1, mm

Szeroko folii B, mm

Stopie rozcigania w kierunku poprzecznym Rp,

Stopie rozcigania w kierunku wzdunym Rpw

1 2 3 4 5 5. Wykres

Rp

Rw

6. Wnioski

n, s-1

Data .................... Podpis ..........................

9. Zdolno tworzywa do przepywu w formie

9.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest okrelenie zdolnoci tworzywa termoplastycznego do przepywu w formie wtryskowej z gniazdem spiralnym. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie stopnia wypenienia gniazda formujcego dla wybranych tworzyw termoplastycznych.

9.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze skada si z wtryskarki limakowej CS-88/63 wraz z form wtryskow, pokazan w wygldzie oglnym na rys. 9.1. 2 1 6 4 7 5

3 1

Rys. 9.1. Wygld podzespow formy wtryskowej z gniazdem formujcym spiralnym: A - podzesp ruchomy, B - podzesp nieruchomy, 1 - pyta mocujca, 2 - pyta gwna, 3 - pyta formujca, 4 - gniazdo formujce, 5 - piercie centrujcy tulei wtryskowej , 6 - prowadnice supowe, 7 krciec podczeniowy kanaw chodzcych

Wtryskarka limakowa CS-88/63 jest przeznaczona do przetwrstwa tworzyw termoplastycznych. Opis szczegowy budowy oraz zasady dziaania wtryskarki zosta przedstawiony w wiczeniu numer 10. Forma wtryskowa jest dwuczciowa, z jedn paszczyzn podziau i skada si z dwch podzespow. Podzesp ruchomy (A) formy wtryskowej mocowany jest do ruchomego stou wtryskarki za pomoc rub. Gwne elementy podzespou ruchomego to pyta mocujca (1), pyta gwna (2) oraz pyta formujca

133

(3). W pycie formujcej znajduje si gniazdo formujce (4) w ksztacie spirali Archimedesa o pkolistym polu przekroju poprzecznego wynoszcym 18 mm2, dugoci 2700 mm i promieniu 115 mm. Podzesp nieruchomy (B) formy mocowany jest do nieruchomego stou wtryskarki. Skada si on z pyty mocujcej (1), pyty formujcej (3) i piercienia centrujcego (5) z tulej wtryskow. Ukad przepywowy w zastosowanej formie wtryskowej to ukad z kanaami zimnymi. Skada si z kanau centralnego stokowego, wsposiowego z dysz wtryskarki, o dugoci 40 mm, rednicy minimalnej stoka 3,80 mm, rednicy maksymalnej 9,30 mm oraz kanau doprowadzajcego przejmujcego funkcje gniazda formujcego. Oswobodzenie wypraski, w ksztacie spirali, przedstawionej na rysunku 9.2, z gniazda formujcego oraz z pozostaej czci ukadu przepywowego, odbywa si przez otwarcie formy bez stosowania wypychaczy.

Rys. 9.2. Wygld wypraski wtryskowej z tworzywa termoplastycznego w ksztacie spirali (tzw. spirala Archimedesa)

Elementy prowadzce i ustalajce podzespou ruchomego i nieruchomego formy wtryskowej stanowi dwie prowadnice supowe (rys. 9.1, poz.6), zamontowane w podzespole ruchomym oraz tuleje prowadzce nalece do podzespou nieruchomego formy. Obie czci formy wtryskowej maj olejowy obiegowy ukad chodzenia, rozmieszczony liniowo, zapewniajcy moliwo utrzymania temperatury formy w okrelonej wartoci.

134

W gniedzie formujcym, na caej jej dugoci, s wykonane znaki punktowe o staym odstpie dugoci rwnym 10 mm. S to znaki w ksztacie pkulistego wgbienia, ktre na otrzymanej wyprasce s wypuke i uatwiaj odczyt dugoci otrzymanej wypraski, ktra jest miar zdolnoci tworzywa do przepywu i wypenienia formy. Wygld fragmentu ukadu narzdziowego wtryskarki CS-88/63, z zamontowanym podzespoem ruchomym formy wtryskowej z widocznym gniazdem formujcym w ksztacie spirali Archimedesa jest pokazany na rys.9.3. 4

2 5

Rys. 9.3. Wygld podzespou ruchomego formy z gniazdem formujcym spiralnym w ukadzie narzdziowym wtryskarki limakowej CS 88/63: 1 - st ruchomy wtryskarki, 2 - st nieruchomy wtryskarki, 3 - prowadnice wtryskarki, 4 - podzesp ruchomy formy, 5 - gniazdo formujce

9.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio - dugoci wypraski spiralnej, Lw, mm. 2) porednio - stopie wypenienia gniazda formujcego Sg, %. Czynnikiem zmiennym jest: - rodzaj tworzywa, badania naley przeprowadzi przy zastosowaniu trzech rodzajw tworzyw przeznaczonych do wtryskiwania,

135

Czynnikami staymi s: - temperatura w poszczeglnych strefach grzejnych ukadu uplastyczniajcego, - czas moliwych do ustawienia faz cyklu procesu wtryskiwania: czas wtrysku tworzywa, czas chodzenia wypraski, - elementy geometryczne limaka, cylindra, dyszy, formy wtryskowej. Czynniki zakcajce, to gwnie zmiany temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego i wilgotnoci wzgldnej powietrza. Przyjto, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

9.4. Przeprowadzenie wiczenia

W celu prawidowego wykonania wiczenia naley przeprowadzi nastpujce czynnoci: 1. Przygotowa nawaki trzech rodzajw tworzyw, wskazane przez prowadzcego zajcia. 2. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania dla pierwszego tworzywa przetwarzanego (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego, czasy faz cyklu procesu wtryskiwania, cinienie oleju w ukadzie hydraulicznym itp.). 3. Wprowadzi pierwsze tworzywo do zasobnika wtryskarki. 4. Wczy ukad chodzcy formy wtryskowej i strefy zasypowej tworzywa i otworzy zasuw zasobnika tworzywa. 5. Wykona kilka cykli procesu wtryskiwania w celu ustabilizowania cieplnego wtryskarki. 6. Wykona 5 kolejnych wyprasek wtryskowych przy nastawionych staych warunkach technologicznych procesu wtryskiwania. 7. Oprni ukad uplastyczniajcy wtryskarki z pozostaego tworzywa. 8. Wprowadzi drug nawak tworzywa do zasobnika, powtrzy czynnoci zgodnie z punktami 5, 6 i 7. 9. Wprowadzi trzeci nawak tworzywa, wykona ponownie czynnoci opisane w punktach 5, 6 oraz 7. 10. Zamkn zasuw zasobnika tworzywa ukadu uplastyczniajcego, oczyci ukad, zamkn przepyw wody chodzcej, wyczy maszyn. 11. Za pomoc metrwki zwijalnej oraz przy pomocy znakw punktowych znajdujcych si na otrzymanych wypraskach wykona pomiar ich dugoci. 12. Obliczy stopie wypenienia gniazda. Stopie wypenienia Sg gniazda formujcego naley wyznaczy za pomoc zalenoci: Lg Lw Sg = 100 % (9.1) Lg

136

gdzie: Lg - cakowita dugo gniazda spiralnego, mm Lw - dugoci wypraski spiralnej, mm.

9.5. Wyniki
Wynikw pomiarw i bada naley zestawi w tabeli 1 zamieszczonej we wzorze sprawozdania oraz przedstawi w postaci wykresu blokowego, zalenoci stopnia wypenienia gniazda formujcego od rodzaju wtryskiwanego tworzywa.

9.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wtryskiwania, wyniki pomiarw dugoci wyprasek oraz obliczenia stopnia wypenienia gniazda, a take wnioski z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki CS 88/63. Vihorlat n.p.Snina. Zakad produkcji pras do obrbki materiaw plastycznych. Michalowce (Czechy) 1989. 2. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimerowych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwa Naukowo - Techniczne, Warszawa 1984.

137

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania

Zdolno tworzywa do przepywu w formie

Nazwisko i imi Ocena

9
Grupa Semestr Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki bada przetwarzalnoci

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki .................................................................................................................................

Lp.

Rodzaj tworzywa

Dugo gniazda formujcego Lg, mm

Dugoci wypraski Lw, mm

Stopie wypenienia gniazda Sg, %,

Warto rednia

S g , %,

5. Wykres Sg, %

rodzaj tworzywa 1. rodzaj tworzywa; 2. rodzaj tworzywa; 3. rodzaj tworzywa; 6. Wnioski

Data .................... Podpis ...........................

10. Wtryskiwanie konwencjonalne

10.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wtryskiwania konwencjonalnego tworzyw termoplastycznych oraz zapoznanie z budow i zasad dziaania wtryskarki limakowej. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie wybranych waciwoci wytrzymaociowych przy statycznym rozciganiu, wytworzonych wyprasek wtryskowych oraz porwnanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw wtryskiwanych i tworzyw wytaczanych.

10.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze wtryskiwania konwencjonalnego skada si z wtryskarki limakowej CS-88/63 z form wtryskow (rys. 10.1). Wyznaczanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw przy statycznym rozciganiu przebiega na stanowisku pomiarowym wyposaonym w maszyn wytrzymaociow wraz z niezbdnym oprzyrzdowaniem.

1 2 4

Rys. 10.1. Wygld wtryskarki limakowej CS 88/63 wraz z szaf sterownicz: 1 - ukad uplastyczniajcy (obudowa), 2 - ukad narzdziowy, 3 - ukad napdowy, 4 - szafa sterownicza

Wtryskarka limakowa CS-88/63 produkcji CSSR, jest przeznaczona do przetwrstwa tworzyw termoplastycznych. Ukad uplastyczniajcy (1), ukad narzdziowy (2) oraz ukad napdowy (3) wtryskarki s podczone do aparatury nastawczej i pomiarowo-kontrolnej,

141

znajdujcej si w szafie sterowniczej (4), co zapewnia waciwy przebieg procesu wtryskiwania. Maszyna przystosowana jest do dziaania w cyklu automatycznym, pautomatycznym oraz do dziaania ze sterowaniem rcznym, tzn. e poszczeglne fazy cyklu procesu wtryskiwania mog by realizowane w rnym czasie, zalenie od umiejtnoci studentw. W tablicy 10.1 przedstawiono charakterystyk techniczn wtryskarki wedug danych producenta [1].
Tablica 10.1. Wybrana charakterystyka techniczna wtryskarki CS-88/63

Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Wielko charakterystyczna rednica limaka Dugo czci roboczej limaka Dugo limaka cakowita Maksymalna masa wtrysku Maksymalna pojemno wtrysku Maks. cinienie wtryskiwania Maks. sia zamykania formy Powierzchnia stou wtryskarki Maks. wysoko formy Cinienie robocze oleju ukadu hydraulicznego Moc silnika pompy hydraulicznej Moc silnika limaka Moc grzejnikw elektrycznych Cakowita moc zainstalowana Masa wtryskarki

Jednostka mm mm mm kg m3 MPa kN mm2 mm MPa kW kW kW kW kg

Warto 36 720 880 0,088 73,5 x 10-6 120 630 195650 250 16 15 0,75 3,6 24 2400

Gwnymi elementami ukadu uplastyczniajcego (rys. 10.2) jest cylinder zamocowany w obudowie ukadu uplastyczniajcego oraz limak o rednicy 36 mm i dugoci czci roboczej rwnej 20 D. Cylinder jest wykonany ze stali konstrukcyjnej stopowej do azotowania. Na cylindrze s zamontowane w czterech grupach grzejniki piercieniowe o cznej mocy w poszczeglnych strefach grzejnych, odpowiednio: strefa pierwsza 350 W, druga 525 W, trzecia 525 W, czwarta 800 W oraz cztery czujniki temperatury o zakresie pomiarowym od 0 do 400oC. W tylnej czci cylindra jest wykonany otwr zasypowy, nad ktrym jest przymocowany zasobnik grawitacyjny tworzywa wejciowego. Przednia cz cylindra ma gwint wewntrzny, co umoliwia poczenie z obsad dyszy wtryskowej. W przedniej czci cylindra znajduje si rwnie komora wtryskowa o pojemnoci 73,5 x 10-6 m3 co odpowiada, w przeliczeniu do gstoci polistyrenu PS, masie 0,088 kg (88 g). limak o dugoci czci roboczej 720 mm i rednicy 36 mm jest wykonany ze stali stopowej konstrukcyjnej do azotowania, hartowany i polerowany do wysokiej gadkoci.

142

4 2 6

Rys. 10.2. Elementy ukadu uplastyczniajcego wtryskarki CS 88/63 (model dydaktyczny): 1 - limak, 2 - cylinder, 3 - przednia cz cylindra, 4 - grzejniki elektryczne oporowe, 5 - otwr pod zasobnik tworzywa, 6 - fragment obudowy cylindra

4 2 1

8 5 7 3

Rys. 10.3. Wygld ukadu narzdziowego wtryskarki CS 88/63: 1 - st nieruchomy wtryskarki, 2 - st ruchomy, 3 - pyta oporowa, 4 - prowadnice, 5 - dwignie cznikowe zespou zamykajco - otwierajcego formy, 6 - forma wtryskowa, 7 - siownik hydrauliczny, 8 - osona zabezpieczajca

Ukad narzdziowy wtryskarki, pokazany na rys. 10.3, skada si z zespou narzdzia, obejmujcego form wtryskow (6) i oba stoy wtryskarki, st nieruchomy (1) i ruchomy (2), o wymiarach w przekroju poprzecznyn 455 x 430 mm oraz z zespou zamykajco - otwierajcego, obejmujcego pyt oporow (3), prowadnice (4), dwignie cznikowe (5) i siownik hydrauliczny (7).

143

St nieruchomy jest poczony czterema prowadnicami z pyt oporow. Na prowadnicach jest zamocowany st ruchomy poczony z dwigniami cznikowymi oraz siownikiem hydraulicznym. Wygld formy wtryskowej, stosowanej w wiczeniu, zosta pokazany na rys. 10.4 i 10.5. 5 4 3

1 2

Rys. 10.4. Wygld podzespou ruchomego formy wtryskowej wraz z wypraskami wtryskowymi z polipropylenu : 1 - wypraska wtryskowa, 2 - odpad wtryskowy, 3 - podzesp ruchomy formy, 4 - ruby mocujce form do stou wtryskarki, 5 - czujnik temperatury, 6 - we ukadu chodzenia formy

Do stou ruchomego jest przymocowany podzesp ruchomy formy wtryskowej w ktrym usytuowane s dwa gniazda formujce. Gniazdo formujce ma ksztat i wymiary prbki do bada wytrzymaociowych przy statycznym rozciganiu tworzyw, tzw. prbka typu II, pokazana na rys. 10.4. Wymiary gniazd formujcych s nastpujce; dugo 150 mm, szeroko od 10 do 20 mm, gbokoci 4 mm. W tej czci formy, bezporednio w gniazdach formy, s umiejscowione rwnie wypychacze wyprasek. S to wypychacze trzpieniowe o dziaaniu punktowym i rednicy 6 mm. Druga cz formy (podzesp nieruchomy) jest zamocowana do stou przytwierdzonego na stae do podstawy wtryskarki. W podzespole nieruchomym formy (rys. 10.5) znajduj si kanay ukadu przepywowego doprowadzajce tworzywo do gniazd formujcych, majce bezporedni kontakt z dysz wtryskow ukadu uplastyczniajcego. Ukad przepywowy skada si kanau centralnego (4) stokowego o dugoci 25 mm, rednicy minimalnej 4,7 mm i rednicy maksymalnej 7,2 mm, dwch kanaw przepywowych (5) oraz przewek (6). Kana przepywowy o przekroju poprzecznym pkolistym ma dugo

144

205 mm i zakoczony jest przewkami punktowymi o przekroju poprzecznym trapezowym zaokrglonym i dugoci 1,5 mm.

4 1 2 5 3 6

Rys. 10.5. Wygld podzespou nieruchomego formy wtryskowej z widocznymi kanaami ukadu przepywowego: 1 - st nieruchomy wtryskarki, 2 - ruby mocujce podzesp formy do stou, 3 - podzesp nieruchomy formy, 4 - kana centralny, 5 - kana doprowadzajcy, 6 - przewka

Ukad napdowy wtryskarki CS 88/63 skada si z silnika elektrycznego WF-200 prdu przemiennego o mocy 15 kW, napdzajcego pomp zamontowan w zbiorniku oleju. Pompa toczy olej odpowiednimi przewodami do siownika hydraulicznego napdzajcego zesp zamykania i otwierania formy wtryskowej oraz poprzez przewody, rozdzielacze i zawory do siownika hydraulicznego napdzajcego ukad uplastyczniajcy dosuwanie i odsuwania ukadu uplastyczniajcego do formy, a w fazie wtrysku, gdy limak wykonuje ruch prostoliniowy w stron dyszy i fazie uplastyczniania - pobierania tworzywa z zasobnika, gdy limak wykonuje ruch obrotowy zwrotny. Warto cinienia oleju doprowadzanego do siownikw hydraulicznych napdzajcych ukad narzdziowy i uplastyczniajcy wskazuj oddzielne manometry, umieszczone na przedniej cianie obudowy wtryskarki. Kady z ukadw i mechanizmw wtryskarki jest obudowany osonami zapewniajcymi bezpieczestwo obsugi i ochraniajcymi przed zanieczyszczeniami z zewntrz. Wyznaczanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw przy statycznym rozciganiu przebiega na stanowisku pomiarowym wyposaonym w maszyn wytrzymaociow wraz z niezbdnym oprzyrzdowaniem. Opis oraz zasad

145

dziaania stosowanej maszyny wytrzymaociowej firmy Zwick przedstawiono szczegowo w wiczeniu nr 7. Do bada waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu stosuje si trzy rodzaje prbek, ktrych wymiary podano w tabeli 10.2. W prowadzonym wiczeniu, otrzymane wypraski wtryskowe maj ksztat i wymiary prbki II, pokazanej na rys. 10.6.

Rys. 10.6. Ksztat i wymiary charakterystyczne prbki typu II, do pomiaru waciwoci wytrzymaociowych przy statycznym rozciganiu tworzyw Tabela 10.2. Wartoci wymiarw charakterystycznych prbek do bada wytrzymaociowych

Rodzaj prbki Wielko charakterystyczna I 115 80 5 33 2 25 1 25 1 6 0,4 2 II Wymiar, mm Dugo cakowita, l1 co najmniej Dugo swobodna, odpowiadajca odlegoci midzy zaciskami uchwytw, l2 Dugo czci pomiarowej, l3 Dugo odcinka pomiarowego, l0 Szeroko czci mocowanej w uchwytach, b1 Szeroko czci pomiarowej, b2 Grubo, g 150 250 III

115 5 170 5 60 0,5 50 0,5 50 1 20 0,5 25 0,5 10 0,5 16 4

10.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio: - powierzchni przekroju poprzecznego prbki do bada wytrzymaociowych A, mm, - maksymaln si rozcigajc, FM, N, - si, przy ktrej prbka ulega zerwaniu, FB, N,

146

- zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki w chwili zerwania, lB, mm, - zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki przy maksymalnej sile rozcigajcej, lM, mm. 2) porednio: - wytrzymao na rozciganie, M , MPa, - naprenie przy zerwaniu, B , MPa, - odksztacenie wzgldne przy zerwaniu, B, % - odksztacenie wzgldne przy maksymalnym napreniu rozcigajcym, M, %. Czynnikami zmiennymi s: - czas wtrysku Tw, s, Tw1 = 2 s, Tw2 = 4 s, - czas chodzenia wypraski Tch, s, Tch1 = 15 s, Tch2 =25 s, Tch3 = 35 s. Czynnikami staymi s: - rodzaj tworzywa, wskazanego przez prowadzcego zajcia, - elementy geometryczne wtryskarki CS 88/63, - elementy geometryczne formy wtryskowej, - temperatura w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniajcego wtryskarki, - cinienie wtryskiwania, mierzone w ukadzie hydraulicznym wtryskarki, - elementy konstrukcyjne maszyny wytrzymaociowej, - warunki pomiarowe podczas prowadzenia bada waciwoci wytrzymaociowych (zakres siy rozcigajcej, prdko rozcigania). Czynniki zakcajce, mogce wpywa niekorzystnie na wyniki bada, to gwnie zmiany: - napicia prdu elektrycznego od okoo 215 do 225 V, - temperatury otoczenia od 20 do 24oC, - wilgotnoci tworzywa wejciowego od okoo 0,04 do 0,06%, - wilgotnoci wzgldnej powietrza od 55 do 65%. Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

10.4. Przeprowadzenie wiczenia

wiczenie naley przeprowadzi zgodnie z kolejnymi opisanymi punktami: 1. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania w zalenoci od tworzywa przetwarzanego to jest temperatur poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego i dyszy wtryskowej. 2. Wczy obiegi wodne formy wtryskowej i strefy zasypowej tworzywa. 3. Uruchomi wtryskark, wprowadzi tworzywo do ukadu uplastyczniajcego.

147

4. Po osigniciu przez wszystkie strefy grzejne zadanej temperatury wykona kilka cykli wtryskiwania przy sterowaniu rcznym w celu stabilizacji cieplnej wtryskarki. 5. Ustawi w ukadzie sterowania pierwsze wartoci czynnikw zmiennych, to jest czas wtrysku i czas chodzenia wypraski. 6. Przeczy dziaanie wtryskarki na sterowanie pautomatyczne i wykona 10 wyprasek przy zadanych wartociach czynnikw zmiennych. 7. Nastawiajc kolejne wartoci czynnikw zmiennych wykona po 10 kolejnych wyprasek dla kadej zmiany wartoci czasu wtrysku i czasu chodzenia wyprasek. 8. Zamkn dopyw tworzywa do ukadu uplastyczniajcego, oczyci ukad, zamkn przepyw wody chodzcej, wyczy maszyn. 9. Wczy i przygotowa maszyn wytrzymaociow wraz z niezbdnym oprzyrzdowaniem, do wykonania bada waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu. Podczas pomiarw i bada waciwoci wytrzymaociowych przy statycznym rozciganiu wykona naley nastpujce czynnoci: a) Nanie na otrzymanych wypraskach wtryskowych - prbkach pomiarowych odcinki pomiarowe. b) Zmierzy grubo oraz szeroko odcinka pomiarowego prbek i na tej podstawie obliczy powierzchni pocztkow A przekroju poprzecznego prbek. c) Zamocowa pierwsz prbk w uchwycie grnym i dolnym maszyny wytrzymaociowej. d) Nastawi dan prdko rozcigania i uruchomi maszyn wytrzymaociow, obserwujc jednoczenie rejestracj wykresu obcienia w funkcji wyduenia a do momentu zerwania prbki pomiarowej. e) Wyznaczy czynniki badane bezporednio zgodnie z programem wiczenia. f) Powtrzy czynnoci dla pozostaych prbek, minimum 5 prbek dla kadego rodzaju wyprasek otrzymanych przy zmienianym czasie wtrysku i czasie chodzenia wyprasek. g) Na podstawie odpowiedniej normy: PN-EN ISO 527-1: 2010 Tworzywa sztuczne. Oznaczanie waciwoci mechanicznych przy statycznym rozciganiu oraz zalenoci 7.1, 7.2, 7.3 i 7.4 skryptu wyznaczy badane wielkoci wytrzymaociowe przy statycznym rozciganiu. h) Przeprowadzi porwnanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw wtryskiwanych, badanych w opisanym wiczeniu oraz tworzyw wytaczanych, ktrych badania zostay wykonane w wiczeniu nr 7.

148

Wartoci rednie wynikw przeprowadzonych pomiarw, oblicze, bada naley zestawi w tabelach 13 zamieszczonych we wzorze sprawozdania. Naley rwnie przedstawi interpretacj graficzn wynikw bada, w postaci wykresw blokowych zalenoci B = f(Tch) i M = f(Tw).

10.5. Wyniki

10.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley zamieci: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wtryskiwania konwencjonalnego, wyniki pomiarw i oblicze waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu, zestawione w tabelach 1 i 2, interpretacj wynikw w postaci wykresw blokowych, naprenia przy zerwaniu oraz wytrzymaoci na rozciganie w zalenoci od czasu wtrysku i czasu chodzenia wyprasek wtryskowych, porwnanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw wtryskiwanych i tworzyw wytaczanych oraz wnioski z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki CS 88/63. Vihorlat n.p.Snina. Zakad produkcji pras do obrbki materiaw plastycznych. Michalowce (Czechy) 1989. 2. Pielichowski J., Puszyski A.: Technologia tworzyw sztucznych. Wydawnictwa Naukowo - Techniczne, Warszawa 1998. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwo Naukowo - Techniczne, Warszawa 1984. 5. PN-EN ISO 527-1: 1998 Tworzywa sztuczne. Oznaczanie waciwoci mechanicznych przy statycznym rozciganiu.

149

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wtryskiwanie konwencjonalne
Nazwisko i imi Ocena

10
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wtryskiwania konwencjonalnego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1.Wyniki .....................................................................................................................

Przekrj Czas Czas poprzeczny Lp. chodzenia, wtrysku prbki, A, Tch, s Tw, s mm2 1 2 3 4 5 6

Maks. sia rozciagajca

Sia przy zerwaniu

FM , N

FB , N

Tabela 2. Wyniki .................................................................................................................................

Lp.

Wytrzymao na rozciganie

M, MPa

Warto rednia M , MPa

Naprenie przy zerwaniu B, MPa

Warto rednia B , MPa

Warto rednia M , %

Warto rednia B , %

1 2 3 4 5 6

5. Wykresy

M, MPa

Tch, s wykres 1. Tw = 2 s wykres 2. Tw = 4 s

B, MPa

wykres 1. Tch = 15 s wykres 2. Tch = 25 s wykres 3. Tch = 35 s

Tw, s

6. Porwnanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw wtryskiwanych oraz tworzyw wytaczanych

Tabela 3. Wyniki ...............................................................................................................................

Lp.

Rodzaj tworzywa

Warto rednia

Warto rednia

Warto rednia

Warto rednia

M , MPa
1 2 3 4 5 6

B , MPa

M , %

B , %

Tworzywa wtryskiwane

Tworzywa wytaczane 1 2 3 4 5 6 7. Wnioski

Data .................... Podpis ...........................

11. Wtryskiwanie porujce

11.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wtryskiwania porujcego, zapoznanie si technologi procesu, rodzajami rodkw porujcych stosowanych w procesie wtryskiwania. Celem wiczenia jest rwnie okrelenie wpywu wybranych parametrw procesu wtryskiwania na ksztat, rozmiar oraz liczb porw w strukturze porowatej otrzymanych wyprasek porowatych.

11.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze wtryskiwania porujcego skada si z wtryskarki limakowej CS-88/63 wraz z form wtryskow, pokazan na rys. 11.1 oraz stanowiska badawczego analizy obrazu wytworw porowatych wraz z niezbdnym oprzyrzdowaniem.

Rys. 11.1. Wygld wtryskarki limakowej CS 88/63 podczas procesu wtryskiwania porujcego

Opis szczegowy budowy oraz zasady dziaania wtryskarki limakowej CS-88/63 oraz budowy stosowanej formy wtryskowej zosta przedstawiony w wiczeniu numer 10. W przeprowadzanym wiczeniu wtryskiwania porujcego naley zastosowa rodki porujce, z egzotermiczn lub endotermiczn charakterystyk rozkadu, wskazane przez prowadzcego zajcia.

155

S to rodki w postaci granulatu. Do osignicia dobrej wydajnoci procesu wtryskiwania porujcego zaleca si stosowanie temperatury przetwrstwa w zakresie 160 210 C. Zawarto rodka porujcego w tworzywie w procesie wtryskiwania PE i PP wynosi od 0,4 do 1,5 % masowych. Wybrane waciwoci rodkw porujcych stosowanych w procesie wtryskiwania porujcego przedstawiono kolejno w tabelach 11.111.3
Tabela 11.1. Wybrane waciwoci rodka porujcego Ly-Cell F 017

Lp. 1 2 3 4 5

Wielko charakterystyczna Ilo substancji czynnej w granulacie Charakterystyka rozkadu Temperatura rozkadu Temperatura przetwrstwa Zawarto rodka w tworzywie

Jednostka % C C %

Warto 70 endotermiczna 155 170210 0,52,5

Tabela 11.2. Wybrane waciwoci rodka porujcego Hostatron P 1941

Lp. 1 2 3 4 5

Wielko charakterystyczna Ilo substancji czynnej w granulacie Charakterystyka rozkadu Temperatura rozkadu Temperatura przetwrstwa Zawarto rodka w tworzywie

Jednostka % C C %

Warto 50 egzotermiczna 160 180220 0,32,0

Tabela 11.3. Wybrane waciwoci rodka porujcego Hydrocerol 530

Lp. 1 2 3 4 5

Wielko charakterystyczna Ilo substancji czynnej w granulacie Charakterystyka rozkadu Temperatura rozkadu Temperatura przetwrstwa Zawarto rodka w tworzywie

Jednostka % C C %

Warto 50 egzotermiczna 170 170190 0,52,5

156

Obserwacj oraz analiz struktury porowatej otrzymanych wyprasek naley przeprowadzi za pomoc stanowiska do analizy obrazu wytworw porowatych. 2

1 3 4

Rys. 11.2. Wygld stanowiska do analizy obrazu wytworw porowatych: 1 - mikroskop, 2 - kamera cyfrowa, 3 - monitor zestawu komputerowego , 4 - prbka badawcza

104 m

230 m

145 m

Rys. 11.3. Przykadowy obraz struktury porowatej wypraski wtryskowej, tworzywo - PVC, rodek porujcy - Hydrocerol 530, dozowanie - 0,8% mas. rodka porujcego, powikszenie 100x

157

W skad stanowiska do bada wchodzi mikroskop metalograficzny Vision DX 51, z optycznym i elektronicznym ukadem wzmacniajcym, kamera 1.3 Mpix, zestaw komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem. Wygld stanowiska analizy obrazu wytworw porowatych jest przedstawiony na rysunku 11.2, za przykadowy obraz struktury porowatej wypraski wtryskowej pokazano na rysunku 11.3. Aby przeprowadzi ocen struktury porowatej wyprasek wtryskowych naley okreli ksztat, rozmiar (dugo) oraz iloci porw w strukturze porowatej. Pomiary prowadza si w przekroju poprzecznym prbek. Prbki naley podda analizie w 3 miejscach, poczwszy od warstwy wierzchniej wypraski, a nastpnie przesuwajc obszar pomiarowy w kierunku rdzenia wypraski porowatej. Prbki do analizy obrazu struktury porowatej tworzyw mog by otrzymane za pomoc mikrotonu lub specjalnych rcznych narzdzi tncych, znajdujcych si na wyposaeniu laboratorium Katedry Procesw Polimerowych.

11.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: - ksztat porw struktury porowatej, - maksymalna dugo porw w przekroju poprzecznym prbki, - iloci porw w przekroju poprzecznym w strukturze porowatej. Czynnikami zmiennymi s: - rodzaj rodka porujcego (dwa rodzaje z rodkw przedstawionych w wiczeniu, wskazane przez prowadzcego zajcia), - zawarto rodka porujcego w tworzywie, sp, % (trzy wartoci w zakresie 0.4 1.5 mas. %), - czas chodzenia wypraski Tch, s, Tch1 = 15 s, Tch2 = 25 s. Czynnikami staymi s: - rodzaj tworzywa, wskazanego przez prowadzcego zajcia, - elementy geometryczne wtryskarki, formy wtryskowej, - czas wtrysku tworzywa, Tw, s. Czynniki zakcajce to gwnie zmiany: temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego, wilgotnoci rodka porujcego. Wpyw czynnikw zakcajcych naley oceni jako pomijalny.

11.4. Przeprowadzenie wiczenia

Aby wiczenie zostao wykonane prawidowo, naley przeprowadzi nastpujce czynnoci: 1. Przygotowa nawaki tworzywa wraz z odpowiedni zawartoci dwch rodzajw rodka porujcego.

158

2. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania porujcego w zalenoci od tworzywa przetwarzanego oraz stosowanego rodka porujcego (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego, czas wtrysku, czas chodzenia wypraski), wczy obieg ochadzania formy wtryskowej i strefy zasypu tworzywa. 3. Wprowadzi pierwsz nawak tworzywa z zawartoci rodka porujcego do zasobnika wtryskarki, 4. Po osigniciu przez wszystkie strefy grzejne zadanej temperatury wykona kilka cykli wtryskiwania przy sterowaniu rcznym w celu stabilizacji cieplnej wtryskarki. 5. Nastawi pierwszy czas chodzenia wypraski, przeczy dziaanie wtryskarki na sterowanie pautomatyczne i wykona 6 wyprasek przy zadanych wartociach czynnikw zmiennych. Otrzymane wypraski wtryskowe odpowiednio oznacza za pomoc flamastra do tworzyw. 6. Zmieni czas chodzenia wypraski powtrzy proces wtryskiwania porujcego zgodnie z punktem 5. 7. Wprowadzi drug a nastpnie trzeci nawak tworzywa z zawartoci rodka porujcego do zasobnika, powtrzy czynnoci zgodnie z punktami 5 i 6. 8. Usun pozostao tworzywa z zawartoci pierwszego rodzaju rodka porujcego z ukadu uplastyczniajcego. Zasypa nawak tworzywa z drugim rodzajem rodka porujcego, ustawi pierwszy czas chodzenia, przeprowadzi proces wtryskiwania zgodnie z punktem 5. 9. Powtrzy proces wtryskiwania porujcego, zmieniajc czas chodzenia oraz zawarto rodka porujcego w tworzywie. 10. Zamkn dopyw tworzywa do ukadu uplastyczniajcego, oczyci ukad uplastyczniajcy, zamkn przepyw wody chodzcej, wyczy maszyn. 11. Przy wykorzystaniu mikrotonu lub narzdzi rcznych wyci z otrzymanych wyprasek wtryskowych prbki o dugoci 25 mm do bada struktury porowatej. 12. Za pomoc stanowiska do analizy obrazu wytworw porowatych, przystpi do okrelania ksztatu, rozmiaru (dugo) oraz iloci porw w strukturze porowatej wyprasek w przekroju poprzecznym. 13. Przy wykorzystaniu kamery cyfrowej, stanowiska do analizy obrazu, wykona zdjcia struktury porowatej w przekroju poprzecznym wyprasek porowanych wraz z opisem (powikszenie mikroskopu, obszar prbki na zdjciu w m, dugo porw m).

159

11.5. Wyniki
Wartoci rednie wynikw pomiarw i bada naley zestawi w tabeli 1 zamieszczonej we wzorze sprawozdania. Wygld struktury porowatej, wyprasek porowanych, w przekroju poprzecznym przedstawi w postaci zdj z opisem (powikszenie mikroskopu, obszar prbki w m, dugo porw m).

11.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wtryskiwania porujcego, rodzaj i zawarto stosowanych rodkw porujcych, wyniki okrelania ksztatu, dugoci oraz iloci porw w strukturze porowatej. Zdjcia struktury porowatej wyprasek, wnioski okrelajce wpyw czasu chodzenia wypraski na struktur porowat wytworu.

Literatura:
1. Bieliski M.: Technika porowania tworzyw termiczno-plastrycznych. Wydawnictwo Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2004. 2. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki CS 88/63. Vihorlat n.p.Snina. Zakad produkcji pras do obrbki materiaw plastycznych. Michalowce (Czechy) 1989. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwo Naukowo - Techniczne, Warszawa 1984.

160

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wtryskiwanie porujce
Nazwisko i imi Ocena

11
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wtryskiwania porujcego

4. Wyniki wiczenia
Tabela.1. Wyniki ...............................................................................................................................

Lp.

Zawarto Czas choRodzaj rodka dzenia wyrodka porujcego praski porujcego sp, % Tch, s

Ocena struktury porowatej Ksztat porw Maks. dugo Liczba porw

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 5. Wyniki obserwacji i analizy struktury porowatej wyprasek Zdjcia struktury porowatej wyprasek naley zamieci w formie graficznej, na oddzielnej stronie sprawozdania. 6. Wnioski

Data ...................... Podpis ..........................

12. Wtryskiwanie tokowe

12.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wtryskiwania tokowego, zapoznanie si technologi procesu, budow wtryskarki i budow formy wtryskowej. Celem wiczenia jest rwnie okrelenie wtryskiwalnoci tworzywa w formie wtryskowej metod gniazd wielokrotnych oraz wyznaczenie stopnia wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formujcych.

12.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze wtryskiwania tokowego skada si z wtryskarki tokowej Wt-20Ap z form wtryskow wielogniazdow oraz urzdze pomocniczych (czasomierz, suwmiarka). W tablicy 12.1 pokazano charakterystyk techniczn wtryskarki tokowej wedug danych producenta [1].
Tablica 12.1. Wybrana charakterystyka techniczna wtryskarki Wt-20Ap

Wielkoci charakterystyczne rednica toka wtryskowego Maksymalna masa wtrysku Maksymalna pojemno wtrysku Maks.cinienie wtryskiwania Skok toka wtryskowego Maksymalna sia zamykania formy Powierzchnia stou wtryskarki Maksymalna wysoko formy Moc grzejnikw cylindra Moc silnika napdowego Maksymalne cinienie robocze oleju w ukadzie hydraulicznym Masa wtryskarki

Jednostka mm kg m3 MPa mm kN mm2 mm kW kW MPa kg

Warto 36 0,02 50 x 10-6 80 160 200 45 000 180 2 x 0,6 4,4 8 500

163

3 7 6 2 1 4 5

10 9 8

Rys. 12.1 Wygld wtryskarki tokowej Wt-20Ap: 1 - cylinder ukadu uplastyczniajcego tokowego, 2 - tok ukadu uplastyczniajcego, 3 - siownik hydrauliczny ukadu uplastyczniajcego, 4 - zesp formy wtryskowej, 5 - siownik zespou zamykajco - otwierajcego formy, 6 - zesp sterowania, 7 - zasobnik tworzywa, 8 - instalacja hydrauliczna ukadu napdowego, 9 - silnik napdowy, 10 - ukad dwigni sterowniczych

Wtryskarka tokowa Wt-20Ap, przedstawiona na rys. 12.1, produkcji Zakadw Maszyn Chemicznych Metalchem w Poznaniu, jest przeznaczona do przetwrstwa tworzyw termoplastycznych. Umoliwia wytwarzania wyprasek wtryskowych o objtoci do 50 x 10-6 m3 (50 cm3) i masie do 0,02 kg (20g). Maszyna przystosowana jest do dziaania w cyklu ze sterowaniem rcznym. Poszczeglne fazy cyklu procesu wtryskiwania nie s uzalenione od pozostaych faz procesu, tzn. e, fazy cyklu procesu wtryskiwania mog by realizowane w rnym czasie, zalenie od umiejtnoci studentw.

164

Ukad uplastyczniajcy wtryskarki skada si z cylindra wtryskowego umieszczonego pionowo, co powoduje e wtryskiwanie tworzywa do formy rwnie odbywa si w ukadzie pionowym w d. Tok wtryskowy ma rednic 36 mm i wykonuje w cylindrze ruch posuwisto-zwrotny, o dugoci skoku do 160 mm. Cylinder jest wykonany ze stali konstrukcyjnej stopowej do azotowania. Na cylindrze s zamontowane dwa grzejniki piercieniowe o mocy 0,6 kW kady oraz czujnik temperatury o zakresie pomiarowym od 0 do 400oC. Siownik hydrauliczny, napdzajcy tok ukadu uplastyczniajcego, ma zadawany napd z silnika elektrycznego o mocy 4,4 kW, poprzez pomp olejow zbat oraz zesp zaworw i rozdzielaczy hydraulicznych. W pycie korpusu wtryskarki tokowej, gdzie zamocowany jest siownik hydrauliczny napdu toka wtryskowego, zamocowany jest rwnie zasobnik grawitacyjny tworzywa wejciowego. Zasyp tworzywa do cylindra odbywa si grawitacyjnie a do cakowitego wypenienia cylindra. W przypadku koniecznoci dokadniejszego dozowania tworzywa, zasyp tworzywa do cylindra moe by realizowany rcznie. Zesp zamykajco - otwierajcy, stanowicy cz ukadu narzdziowego wtryskarki tokowej jest zbudowany w ukadzie poziomym (rys. 12.2). 3 4

Rys. 12.2 Oglny wygld fragmentu ukadu narzdziowego wraz z zespoem zamykajco otwierajcym oraz podzespoami formy wtryskowej wielogniazdowej: 1 - podzesp ruchomy formy, 2 - podzesp nieruchomy, 3 - prowadnice wtryskarki, 4 - siownik hydrauliczny, ukadu zamykajco - otwierajcego

Maksymalna sia zamykania formy wynosi 200 kN. Siownik hydrauliczny, napdzajcy tok ukadu zamykajco - otwierajcego, ma zadawany napd z tego samego silnika elektrycznego, pompy zbatej oraz zaworw i rozdzielaczy hydraulicznych.

165

Zadawanie ruchu, sterowanie zespoem zamykajco - otwierajcym oraz ukadem uplastyczniajcym wtryskarki odbywa si za pomoc ukadu dwigni sterowniczych (poz. 10, rys. 12.1). Dwignia znajdujca si z prawej strony korpusu wtryskarki suy do rcznego zamykania i otwierania formy wtryskowej. Dwignia z lewej strony suy do sterowania ruchu toka ukadu uplastyczniajcego. W czasie wtryskiwania obie dwignie naley trzyma silnie w kierunku do rodka. Ich cofnicie powoduje automatycznie zatrzymanie toka i jego wycofanie z cylindra wtryskarki. Nastpuje rwnie rozwarcie formy wtryskowej, a w efekcie wypynicie uplastycznionego tworzywa. Narzdziem stosowanym w procesie wtryskiwania tokowego oraz badaniach wtryskiwalnoci tworzywa, metod gniazd wielokrotnych, jest forma wtryskowa wielogniazdowa do tworzyw termoplastycznych. Forma ma sze gniazd formujcych o rednicy 21,30 mm i gbokoci 1,90 mm, widocznych na rys. 12.3. 3 2

Rys. 12.3 Wygld podzespou ruchomego formy wtryskowej szeciogniazdowej zamocowanego na stole wtryskarki tokowej z widocznymi gniazdami oraz ukadem przepywowym: 1 - pyta formy, 2 - gniazdo formy, 3 - kana ukadu przepywowego

Ukad przepywowy w zastosowanej formie wtryskowej to ukad z kanaami zimnymi. Jest to ukad przepywowy poredni, skadajcy si z krtkiego kanau centralnego o dugoci 6 mm, przechodzcego bezporednio w kana przepywowy. Kana przepywowy formy wtryskowej obejmuje gwny kana przepywowy o dugoci 87,60 mm oraz sze symetrycznych doprowadzajcych kanaw przepywowych dugoci 15,20 mm kady, zakoczonych przewkami punktowymi.

166

Ukad przepywowy formy wtryskowej to ukad o poczeniu szeregowym. Oznacza to, e dugo kanaw doprowadzajcych tworzywo do poszczeglnych gniazd formy jest rna, co w efekcie prowadzi do wypenienia poszczeglnych gniazd formy, w rnym czasie. Skutkuje to rwnie tym, e w zalenoci od parametrw wtryskiwania, warunki przepywu i wypeniania gniazd formujcych nie s jednakowe. Wygld wyprasek wtryskowych wraz z odpadem wtryskowym, stanowicym odwzorowanie ukadu przepywowego formy wtryskowej, uzyskanych przy zmiennych parametrach procesu wtryskiwania, podczas bada wtryskiwalnoci tworzywa, pokazano na rys. 12.4. 2 1

4
Rys. 12.4. Wygld wyprasek wtryskowych wraz z odpadem wtryskowym: 1 - wypraska wtryskowa, 2 - centralny kana przepywowy, 3 - doprowadzajcy kana przepywowy, 4 - przewka

Widoczne na rysunku wypraski zostay wykonane z tego samego rodzaju tworzywa, przy staej temperaturze w ukadzie uplastyczniajcym wtryskarki i niezmiennym czasie poszczeglnych faz cyklu wtryskiwania. Czynnikiem zmiennym determinujcym wypenienie przez tworzywo kanaw przepywowych i gniazd formujcych byo cinienie wtryskiwania. Cinienie wtryskiwania, parametr okrelajcy w duej mierze poprawno procesu wtryskiwania oraz wtryskiwalno tworzywa jest ustawiany i regulowany za pomoc zaworw regulacji cinienia w ukadzie hydraulicznym wtryskarki. Czasomierz, niezbdny do okrelenia czasu wtrysku, czasu uplastyczniania, czasu chodzenia wyprasek oraz suwmiarka, potrzebna do przeprowadzenia pomiarw dugoci wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formy, zostay opisane w wiczeniu nr.3.

167

12.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane: 1) bezporednio liczb cakowicie wypenionych gniazd formy, lw, - dugo wypenionych kanaw doprowadzajcych i gniazd formy, Lf, mm. 2) porednio - wtryskiwalno Sw, - stopie wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formy, Sf, %. Czynnikiem zmiennym jest: - cinienie wtryskiwania pw, MPa, trzy wartoci podane przez prowadzcego zajcia, np. 4, 6, 8 MPa. Czynnikami staymi s: - rodzaj tworzywa, wskazanego przez prowadzcego zajcia, - czas poszczeglnych, moliwych do regulacji, faz cyklu wtryskiwania, tj. czas wtrysku, chodzenia, okrelone przez prowadzcego, - temperatura w ukadzie uplastyczniajcym, - elementy geometryczne ukadu uplastyczniajcego i formy wtryskowej. Czynniki zakcajce to zmiany gwnie: temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego, wilgotnoci wzgldnej powietrza. Stwierdzono, e czynniki zakcajce nie wpywaj w sposb istotny na wyniki bada.

12.4. Przeprowadzenie wiczenia

Aby wiczenie zostao wykonane prawidowo, naley przeprowadzi nastpujce czynnoci: 1. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania w zalenoci od tworzywa przetwarzanego (temperatura stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego, czas wtrysku, chodzenia, cinienie oleju w ukadzie hydraulicznym). 2. Wprowadzi tworzywo do zasobnika wtryskarki tokowej. 3. Wykona kilka cykli procesu wtryskiwania w celu stabilizacji cieplnej wtryskarki. Wszystkie strefy grzejne powinny osign zadan temperatur. 4. Zmieniajc warto cinienia wtryskiwania w ukadzie hydraulicznym w zakresie od 2 do 8 MPa, przeprowadzi prby wtryskiwania, wykonujc po 5 cykli wtryskiwania dla kadej zadanej wartoci cinienia wtryskiwania. Ustalony czas wtrysku, chodzenia tworzywa odmierza za pomoc czasomierza. 5. Zamkn dopyw tworzywa do ukadu uplastyczniajcego, oczyci ukad, wyczy maszyn. 6. Majc otrzymane wypraski wraz z odpadem wtryskowym, stanowicym odwzorowanie ukadu przepywowego formy, przystpi do pomiarw dugoci

168

wypenionych kanaw przepywowych i wypenionej powierzchni wyprasek. 7. Na podstawie wynikw pomiarw okreli wtryskiwalno tworzywa w formie wtryskowej oraz wyznaczy stopie wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formujcych. Wtryskiwalno Sw okrelana jest na podstawie rwnania: Sw= lw lc (12.1)

w ktrym lw - liczba cakowicie wypenionych gniazd formy lc - liczba gniazd formy Stopie wypenienia Sf wyznacza si za pomoc zalenoci: Sf = Lf Lf 100 % Lf (12.2)

gdzie: Lf - cakowita dugo kanaw doprowadzajcych oraz dugo szeciu gniazd formy, mm Lf - dugo wypenionych kanaw doprowadzajcych i gniazd formy, mm.

12.5. Wyniki
Wyniki bada wtryskiwalnoci oraz stopnia wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formujcych naley zestawi w tabeli 1 zamieszczonej we wzorze sprawozdania oraz przedstawi graficznie w postaci wykresu blokowego zalenoci stopnia wypenienia Sf od cinienia wtryskiwania pw.

12.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley zamieci: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wtryskiwania tokowego, wyniki bada wtryskiwalnoci i stopnia wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formujcych, wykres blokowy bdcy interpretacj graficzn wynikw bada oraz wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

169

1. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki Wt-20Ap. Zakady Maszyn Chemicznym Metalchem, Pozna 1982. 2. Praca zbiorowa pod redakcj H. Zawistowskiego: Technologie wtryskiwania. Jako i efektywno. Plastech, Wydawnictwo Poradnikw i Ksiek Technicznych, Warszawa 2000. 3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993. 4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwa Naukowo - Techniczne, Warszawa 1984.

Literatura:

170

Politechnika Lubelska Katedra Procesw Polimerowych Laboratorium ...................................................................................

Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania Semestr Rok akademicki

Wtryskiwanie tokowe
Nazwisko i imi Ocena

12
Grupa

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wtryskiwania tokowego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ..............................................................................................................................

Lp.

Cinienie Dugoci Stopie wtryskiwania Wtryski- wypenienia wypenienia walno Sw pw, MPa Lf, mm Sf, %

Warto rednia

Sf , %

5. Wykres S f, %

pw, MPa

6. Wnioski

Data ...................... Podpis ....................................